1. WSTĘP Idea trwałego połączenia państw europejskich znalazła swój wyraz polityczny w

najróżniejszych formach już przed powołaniem Wspólnoty Europejskiej i jej przekształceniem w Unie Europejską. M. in. pojawiły się dążenia do tego, by narzucić Europie jedność pod znakiem hegemonii lub poprzez władzę dyktatorską. Obok tej drogi, zwłaszcza po bolesnych doświadczeniach I wojny światowej, pracowano nad modelami połączenia dobrowolnego i pokojowego. Jako wzory do naśladowania przedstawili przy tym skuteczne dążenia zjednoczeniowe Szwajcarii w 1848, stworzenie Rzeszy Niemieckiej w 1871, a przede wszystkim powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w roku 1776.1 Minister spraw zagranicznych Francji, Aristide Briand przy poparciu ministra spraw zagranicznych Niemiec, Gustawa Stresemanna, zaproponował rządom europejskim w swoim słynnym wystąpieniu na forum Ligi Narodów w dniu 8 września 1929 roku powołanie do życia Stanów Zjednoczonych Europy. Początkowo miało to służyć tylko zacieśnianiu współpracy państw europejskich w ramach światowej organizacji Ligi Narodów, natomiast suwerenność państw miała pozostać nienaruszona.2 Wszystkie próby pokojowego zjednoczenia Europy rozbijały się jednak o dominujące jeszcze w owych czasach idee nacjonalizmu i imperializmu.

Europa jeszcze raz musiała zmienić się w zgliszcza i ruiny, zanim udało się przemóc fatum stałej rywalizacji pomiędzy państwami europejskimi. Dopiero całkowite załamanie Europy oraz upadek polityczny i gospodarczy państw europejskich, opartych na przestarzałych strukturach narodowych, stworzyły warunki do rozpoczęcia wszystkiego od nowa i zmusiły do radykalniejszego myślenia o nowym kształcie Europy.

2. MOTYWY I PRZESŁANKI INTEGRACJI Różne próby podejmowane na rzecz połączenia Europy wynikały przede wszystkim z

wielu przesłanek, z których najważniejsze okazały się ekonomiczne. W I połowie XX wieku miał miejsce znaczny rozwój techniki jako skutek zapotrzebowania militarnego, jednocześnie jednak państwa z myślą o ochronie własnych rynków zaczęły limitować handel, wprowadzać różnego rodzaju ograniczenia wymiany towarów. Coraz częściej poszczególni producenci obawiający się o losy swoich towarów domagali się ułatwień na rynkach wewnętrznych i zewnętrznych. Wiązało się to z koniecznością wprowadzenia szeregu udogodnień handlowych w skali międzynarodowej. Te przejawy integracji, można nazwać integracją oddolną powstającą z inicjatywy samodzielnych podmiotów gospodarczych, bez jakiegokolwiek przymusu3. Nastąpił rozwój handlu i wzrosły możliwości przepływu towarów, coraz większy udział w dochodzie narodowym miał handel zagraniczny. Do głównych ekonomicznych przesłanek integracji można zaliczyć: konkurencję ze strony gospodarki światowej, wyrównany i wysoki poziom gospodarczy krajów ze sobą sąsiadujących, a także ograniczalność zasobów krajów integrujących4.

Wśród przesłanek pozaekonomicznych, głównymi są przesłanki polityczne i społeczne, a także przesłanki bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego. Przesłanki polityczne to przede wszystkim jednolity ustrój i podobne cele polityki zagranicznej.5

Maksymą wszelkich działań politycznych , wskutek bolesnych doświadczeń, stało się hasło: „Nigdy więcej wojny!”. Po dwóch wojnach światowych, które rozpoczęły się jako wojny pomiędzy „europejskimi braćmi”, i które sprawiły, że Europa stała się największym polem

1 A. Marszałek, Z Historii Europejskiej Idei Integracji Międzynarodowej, Łódź 1996, s. 80.2 Ibidem, s.112.3 Jerzy Woś, Integracja Europejska, Poznań 1999, s. 15.4 Ibidem, s.17.5 Ibidem.

bitewnym i największym poszkodowanym, myśl o możliwości nowych konfliktów zbrojnych była przerażająca.

Przesłanki społeczne wynikają głównie z ogólnego rozwoju cywilizacyjnego określającego podstawowe standardy w zakresie społecznej egzystencji i organizacji życia codziennego. Pragnienie i potrzeba życia w lepszym, wolniejszym i sprawiedliwym świecie, w świecie o doskonalszym modelu współżycia pomiędzy ludźmi i państwami.

Przesłanki bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego to przejaw dążenia państw do umocnienia swych pozycji obronnych wobec otoczenia. Realizowano je nie tylko poprzez połączenie zasobów rzeczowych, lecz także przez likwidacje wszelkich konfliktów pomiędzy integrującymi się państwami.6

Świadomość własnej słabości było jednym z głównych motywów integracji po II wojnie światowej. Europa wskutek konfliktów wojennych utraciła swoją wielowiekową pozycję w historii światowej. Z pozycji tej została wyparta przede wszystkim przez dwa nowe supermocarstwa: Stany Zjednoczone Ameryki i Związek Radziecki, z których każde dysponowało większą potęgą militarną, polityczną i gospodarczą niż Europa rozbita na liczne państwa.

Obok obiektywnych przesłanek możemy mówić o motywach czyli subiektywnych przyczynach integracji międzynarodowej. Wyróżnia się dwa rodzaje motywów: uniwersalne i partykularne. Uniwersalizm polega głównie na zwiększeniu obronności i bezpieczeństwa kraju, a zmniejszeniu zagrożeń ze strony otoczenia. Natomiast partykularne motywy wyrażają się w chęci realizacji nacjonalistycznych celów poszczególnych państw. Z jednej więc strony państwa integrujące się mają na wadze interes ogółu, lecz z drugiej, niezbyt chętnie rezygnują z własnych celów.7

3. DYNAMIKA EUROPEJSKICH DĄŻEŃ INTEGRACYJNYCH

Po zakończeniu II Wojny Światowej większość gospodarek europejskich była zniszczona. Rezultatem konferencji zamykających okres wojenny jest podział Europy i początek tzw. „zimnej wojny”. Na Wschodzie swoje wpływy rozszerzał ZSRR. Z punktu widzenia jedności europejskiej okres zimnej wojny okazał się niezwykle szkodliwy. Europa została podzielona. W naszym referacie skupimy się nad procesami integracji w Europie Zachodniej.

Zmęczeni wojną Europejczycy najbardziej potrzebowali nadziei. Stąd jak sądzimy idea jedności europejskiej zyskiwała coraz większe poparcie. Wszystkie kraje Europy Zachodniej miły świadomość swojej słabości i kłopotów. Rozwiązaniem tych problemów mogła być integracja gospodarcza i polityczna.

Józef Retinger8 jeden z czołowych zwolenników integracji europejskiej 7 maja 1946 roku wygłosił referat w Królewskim Instytucie Spraw Zagranicznych w Chatham House na temat przyszłości i integracji kontynentu europejskiego. Twierdził, że „ najlepszym punktem rozpoczęcia integracji będzie sfera gospodarcza, więc rozpocząłem od skontaktowania się z moimi przyjaciółmi Paulem van Zeelandem9 i Rogerem Motzem10 z Belgii oraz Pietrem

6 Ibidem, s.18.7 Ibidem, s.19.8 Józef Retinger (1888 - 1960) - polityk, pisarz. W czasie II wojny światowej był jednym z najbliższych współpracowników Wł. Sikorskiego. Pośredniczył w kontaktach z Anglikami. Pełnił funkcję „charge d'affaires” w Moskwie. Po wojnie pozostał na emigracji.9 Premier Belgii od III 1935 – XI 1937.10 Od 1945 lider partii liberalnej w Belgii, przewodniczący Belgijskiej Ligii Zjednoczenia Europy, przewodniczący Partii Liberalnej 1952-1958.

Kerstenem z Holandii”11. Efektem tych rozmów było utworzenie przez ww. Niezależnej Ligii Współpracy Ekonomicznej. Wkrótce powstały oddziały Niezależnej Ligi m.in. w Holandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Luksemburgu, we Włoszech, Austrii, Szwecji. Nie udało się ich utworzyć w Portugalii i Szwajcarii. W 1948 powstała nawet sekcja niemiecka. Zainteresowani organizacją byli także Amerykanie jednak po ogłoszeni planu Marshalla zaniechali starań o utworzeniu własnej sekcji.12 Liga skupiała elitę europejskich liberałów. Koncentrowała się głównie na sprawach ekonomicznych wypracowując np. koncepcję Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. .

Również w 1946 r. W.Churchil w swojej słynnej mowie na Uniwersytecie w Zurychu apeluje o pojednanie niemiecko-francuskie oraz o utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy. Stwierdza, że „istnieje potrzeba odtworzenia rodziny europejskiej..., ze strukturą, która pozwoli żyć i myśleć w warunkach pokoju, bezpieczeństwa i wolności...”. Poruszenie, które wywołał ten odczyt sprawia, że były premier tworzy Komitet Zjednoczonej Europy (United Europe Committee). Warto przyjrzeć się dokładniej wizji Churchila – według niego świat zachodni tworzyły trzy przecinające się kręgi: Wspólnota Brytyjska (Commonwealth), Unia Europejska i atlantycki blok Anglosasów – wszystkie połączone Brytanią. Anglia miała być łącznikiem między Stanami Zjednoczonymi, a Zjednoczoną Europą. W połowie 1947 roku we Francji powstaje Francuska Rada na rzecz Zjednoczonej Europy.13 Obie organizacje dążyły do integracji wojskowej w czasie wojny aniżeli do scalania Europy.

W tym czasie z USA powrócił Richard Coudenhove Kalergi14 - zjednoczenie Europy, w jego koncepcji wyłożonej na kartach książki Paneuropa, miało łączyć integrację polityczną i gospodarczą ze stworzeniem nowego modelu Europejczyka. We wrześniu 1946 roku rozesłał ankietę do 4256 europejskich parlamentarzystów, z których 1766 opowiedziało się za federacją europejską. Ze swych respondentów tworzy komitety parlamentarne i w rok później zwołuje w Gstaad w Szwajcarii kongres Europejskiej Unii Parlamentarnej. Ruch ten nie spełnił wszakże nadziei pokładanych w nim przez założyciela (niebawem dochodzi w nim do rozłamu) i w 1952 roku Kalergi skupia z kolei "europejskich patriotów" w Unii Paneuropejskiej (Paneuropa-Union). 15

5 czerwca 1947 roku sekretarz Stanu USA, generał G.Marshall w swym wystąpieniu na Uniwersytecie Harvard zaproponował krajom europejskim pomoc finansową pod pewnym warunkiem: kraje ją przyjmujące musiały uczestniczyć w specjalnie powołanej organizacji do zarządzania pomocą i opracować wspólny program odbudowy europejskiej. Umowy podpisywane z każdym z krajów przyjmujących pomoc zobowiązywały go do wewnątrzeuropejskiej współpracy, koordynacji polityki, liberalizacji i rozwoju handlu.16

Podczas konferencji Europejskiej Współpracy Ekonomicznej w Paryżu (VI 1947) zarysowano program potrzeb ekonomicznych krajów europejskich. 16 IV 1948 r. Została podpisana konwencja powołująca do życia Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), należało do niej 16 krajów: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania i Włochy. Fakt ten ukazał, że sytuacja międzynarodowa kryje w sobie znaczny potencjał nacisku przyspieszający procesy integracyjne.

W latach 1946-48 mnożyły się organizacje działające na rzecz zjednoczenia Europy. W marcu 1947 roku z inicjatywy przywódcy francuskiej partii katolickiej (MRP) Roberta Bicheta powstają tzw. Nowe Ekipy Międzynarodowe (Nouvelles Equipes Internationales),

11 http://www.ineuro.pl/iestrona.php?idtekst=22012 Antoni Marszałek, Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej, Łódź 1996, s. 139.13 Jarosław Tomasiewicz, Narodziny kontynentu, w: Miesięcznik Społeczno-Kulturalny „Śląsk”, nr 6/2005.14 Inicjator ruchu na rzecz zjednoczenia wszystkich państw europejskich, położonych na zachód od Rosji i Turcji działający już po I Wojnie Światowej (idea paneuropy).15 Ibidem.16 M.Błaszczyk, Wybrane problemy integracji europejskiej, Łódź 1998, s.17.

będące zalążkiem chadeckiej międzynarodówki. Na kongresie Ekip w Luksemburgu w styczniu 1948 roku pojawiło się hasło federalizmu europejskiego. W szeregach chrześcijańskiej demokracji spotkali się czołowi orędownicy jednoczenia Europy: Niemiec Konrad Adenauer, Włoch Alcide de Gasperi i Francuz Robert Schuman. Wszystkich ich łączy to, że byli ludźmi pogranicza: Adenauer jest Nadreńczykiem, w swoim czasie zaangażowanym w tamtejszy ruch separatystyczny; Schuman to Lotaryńczyk, studiujący w Niemczech; de Gasperi - Tyrolczyk, w 1911 roku deputowany do parlamentu wiedeńskiego.Nietrudno jednak o różnice między "chrześcijańskimi Europejczykami". Francuzi z MRPzamierzali wykorzystać eurofederalizm do rozciągnięcia kontroli nad Niemcami. W niemieckiej CDU K.Adenauer uważał państwo narodowe za anachronizm i chciał przezwyciężyć nacjonalizm przy pomocy ponadnarodowej federacji, natomiast dla Franza Josefa Straussa integracja Europy jawiła się jako najlepsza droga dla przywrócenia jedności Niemiec. Protestanci, tacy jak Ludwig Erhard stawiali na wspólnotę atlantycką, integrację Europy ograniczając do sfery ekonomicznej. Taki sam program głosiła chadecja belgijska, niechętnie słuchając o politycznej federacji.

Niemal równocześnie rozwinęła się socjaldemokratyczna wersja paneuropeizmu. W czerwcu 1947 roku na zjeździe w Montrouge powstał Komitet na rzecz Socjalistycznych Stanów Zjednoczonych Europy. Członkowie będący za "Socjalistyczną Unią Europejską" początkowo oponowali przeciw każdemu innemu (np. kapitalistycznemu) wariantowi jedności europejskiej17. W grudniu 1948 roku Komitet zmienia wszakże kierownictwo (Andre Phipip) i nazwę (na Ruch Socjalistyczny na rzecz Stanów Zjednoczonych Europy - Mouvement Socialiste pour les Etats-Unis dŐEurope). Zmienia się także orientacja - wedle nowej doktryny socjalizm przestaje być warunkiem jedności Europy. Socjaldemokracji pozostała jednak swoista wizja integracji europejskiej. Zdaniem socjalistów integracja ograniczona do współdziałania rządów prowadzi do zdominowania Wspólnego Rynku przez ponadnarodowy kapitał, dlatego od początku domagali się unii politycznej o demokratycznym charakterze. Bliska była im też koncepcja socjaldemokratycznej Europy jako trzeciej siły między kapitalistycznymi Stanami Zjednoczonymi i komunistycznym Związkiem Radzieckim.18

Wielka Brytania nie identyfikowała się z Europą. Brytyjczycy byli zainteresowani nawiązaniem współpracy z Europą Zachodnią tylko po to, aby nie zostać wyizolowanym. Widzieli siebie jako łącznika pomiędzy USA, a Europą. Problem polegał na tym, że o ile dla Wielkiej Brytanii udział w integracji nie był najważniejszą kwestią o tyle dla Europejczyków udział Brytanii był fundamentalny. Po upadku londyńskiej konferencji w 1947r. Wielka Brytania zaproponowała powołanie Wspólnoty Obronnej będącej przeciwwagą dla rosnących w siłę ZSRR i USA. W rezultacie 17 marca 1948 w Brukseli 5 państw (Wielka Brytania, Francja i kraje Beneluksu) powołało Unię Zachodnioeuropejską. Jest to organizacja o charakterze militarnym.

4. KONGRES EUROPEJSKI W HADZE Józef Retinger doszedł do wniosku, że aby działalność tych wszystkich ruchów była

skuteczna, konieczne jest połączenie sił. Dzięki osobistemu zaangażowaniu zdołał doprowadzić do powstania w czerwcu 1947 Komitetu Koordynacyjnego Ruchów Międzynarodowych na rzecz Jedności Europejskiej. Na jego czele stanął Duncan Sandys - zięć W.Churchilla, jeden z liderów Ruchu Zjednoczenia Europy, Retingerowi powierzono zaś funkcję sekretarza generalnego.19 Komitet doprowadził do zwołania kongresu, który miał za zadanie sformułowania zasad polityki jedności europejskiej.

17 Socjaliści odmówili np. udziału w Kongresie Europejskim w Hadze.18 Jarosław Tomasiewicz, op.cit.19 Andrzej Listopad, Tajemnicza postać Retingera, w: Integracja Europejska, nr.47.

Kongres odbył się w Hadze w dniach od 8 do 10 maja 1948. Udział w nim bierze 800 osobistości z 19 krajów jak również obserwatorzy z Kanady i USA.20 Rządzący w Wielkiej Brytanii rząd laburzystów demonstrował otwartą niechęć do kongresu. Ta niechęć wynikająca z braku poparcia dla Churchilla, pchnęła Wielką Brytanię w kierunku antyeuropejskim. Przez tą postawę Wielka Brytania straciła jedyną okazję by objąć przywództwo w Europie.21 Wśród delegatów w znalazło się m.in. 18 byłych premierów i 28 byłych ministrów spraw zagranicznych, a także wiele ważnych osobistości ze świata politycznego, kulturalnego, naukowego i ekonomicznego. Komisji Ekonomicznej przewodniczył Paul van Zeeland, Politycznej- Paul Ramadier, Kulturalnej – Salvador de Madariagi.22Dominowała federalistyczna wizja zjednoczenia Europy. Federaliści domagali się utworzenia Europejskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego, posiadającego wysokie uprawnienia. Jego zadaniem miało być przygotowanie podstaw prawnych dla Federacyjnej Europy. Inni chcieli powołania Zgromadzenia Konsultacyjnego, które miałoby mniejsze uprawnienia i znalazłoby akceptację wśród rządów europejskich. Wiele stron opowiadało się za utworzeniem Zgromadzenia Europejskiego. Po wielu debatach Paul-Henri Spaak23 zgodził się przedstawić rządom zachodnioeuropejskim ideę Rady Europy i Zgromadzenia Konsultacyjnego. Ostatecznie uczynił to francuski minister Paul Ramadier. Wizja została we Francji przyjęta bez zastrzeżeń, a następnie przekazana dalej rządom Wielkiej Brytanii, Włoch, Holandii, Belgii i Luksembura. W październiku 1948 ministrowie spraw zagranicznych tych pięciu państw spotkali się by powołać komisję badań w tej sprawie pod przewodnictwem Edouarda Herriota. Zaowocowało to podpisaniem 5 maja 1949 w Londynie traktatu powołującego Radę Europy. Rada miała za zadanie zabezpieczenie i rozwijanie wspólnego dziedzictwa europejskiego, strzeżenia pokoju, sprawiedliwości i współpracy międzynarodowej. W ten sposób główny cel kongresu Haskiego został osiągnięty. J.Retinger pisał: "W Hadze położyliśmy fundamenty pod wszystko to, co miało wyznaczać postęp idei europejskiej w następnym dziesięcioleciu".24

25 października tego samego roku (1948) dotychczasowy Komitet Koordynacji Ruchów Międzynarodowych na Rzecz Jedności Europejskiej przekształcił się w Ruch Europejski. Pierwszymi honorowymi przewodniczącymi Ruchu byli: Winston Churchil, Paul-Henri Spaak, Leon Blum, Alcide de Gasperi. Powołano 150-osobową Radę Międzynarodową oraz mniejsze biuro wykonawcze, którego honorowym sekretarzem został ponownie Józef Retinger.25

Rozpoczęły się liczne konferencję Ruchu Europejskiego do najważniejszych należały: polityczna w Brukseli, gospodarcza w Westminsterze, socjalna w Rzymie i kulturalna w Lozannie. Zaowocowały one projektami m.in. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i europejskiej Unii Płatniczej, wspólnego rynku europejskiego, a także podjęły decyzję o utworzeniu Europejskiego Centrum Kulturalnego w Genewie i kolegium Europejskiego w Brugii.26 Ruch powołał trzy międzynarodowe komisje: ekonomiczną, do spraw kultury i prawną. Józef Retinger badał możliwość utworzenia Komisji ds. Europy Wschodniej. Flagą Ruchu Europejskiego stało się zielone „E” na białym tle.

8 sierpnia 1949 roku odbyło się inauguracyjne posiedzenie Rady Europy w Strasburgu. W ramach Rady wyodrębniono trzy instytucje: Komitet Ministrów, Zgromadzenie Doradcze i Sekretariat. Na przewodniczącego Zgromadzenia wybrany został Paul-Henri Spaak, który powiedział: „ Najbardziej niezdecydowani, najwięksi sceptycy muszą uznać

20 Maria Błaszczyk, op.cit., s.18.21 Jan Pomian, op.cit., s.262.22 Antoni Marszałek, op.cit., s.140.23 premier rządu Belgii 1947-1949.24 Jan Pomian, Józef Retinger: życie jego „szarej eminencji”, Warszawa 1990,s. 268.25 Antoni Marszałek, op.cit., s.141.26 Andrzej Listopad, op.cit.

fakt, że od dziś istnieje świadomość europejska.”27 W integracji Europy Zachodniej członkowie Ruchu Europejskiego brali aktywny udział. Zajmowali wszystkie istotne stanowiska w Zgromadzeniu Doradczym Rady Europy. Dążyli do tego, by Zgromadzenie funkcjonowało jak parlament europejski.

5. GŁÓWNE NURTY IDEI INTEGRACJI Po utworzeniu Rady Europy wyraźnie wykrystalizowały się wszechobecne trzy

główne nurty idei integracji: federalistyczny, konfederalistyczny i funkcjonalistyczny. W dyskusjach powojennych dominowała koncepcja federalistyczna. Federalizm

zakładał utworzenie państwa związkowego na wzór USA. Przejawem tego nurtu było powoływanie licznych organizacji międzynarodowych i krajowych głoszących hasła federalistyczne. Za wizją federalną opowiedziała się Unia Paneuropejska powołana w 1947. Kongres Europejskiej Unii Paneuropejskiej uchwalił pierwszy powojenny projekt konstytucji federalnego państwa europejskiego, złożonego z 17 państw objętych planem Marshalla. Przewidywano jednak możliwość przystąpienia pozostałych państw Europy. Wśród celów federacji wymieniali wypracowanie wspólnej polityki obronnej Europy oraz zapewnienie ścisłej współpracy gospodarczej

W latach 1946-47 został utworzony Europejski Związek Federalistów. Przedstawił on swój projekt konstytucji federalnej zakładający federalizm integralny czyli jednolity system społeczno-polityczny na wszystkich szczeblach. Głosi także potrzebę utworzenia Unii Europejskiej.

Federaliści uważali, że źródłem nieszczęść w Europie jest istnienie suwerennej władzy państw.28 W związku z tym żądali ograniczenia władzy na rzecz organów ponadnarodowych. Na kongresie w Montreux w 1947 roku Unia Europejska Federalistów w uchwalonej deklaracji głosiła, że rząd narodowy nie potrafi zapewnić ludności bezpieczeństwa, spokoju i wolności, a w obliczu narastającej współzależności nie jest możliwe efektywne rozwiązywanie problemów politycznych i społecznych w ramach jednego państwa. Jedynym rozsądnym rozwiązaniem może być stworzenie federacyjnej Unii Europy. 29

W obrębie samego ruchu istniały różne nurty federalistów: radykalni chcieli szybkiego powołania europejskiej Konstytuanty, konstytucyjni dążyli do podpisania przez legalne rządy państw aktu federalnego, zwolennicy organizacji specjalnych chcieli powołania dużej liczby wspólnot i instytucji europejskich, które osłabiłyby suwerenność państwa, rewolucyjni uważali, że federacja może powstać tylko poprzez odwołanie się do ludności europejskiej. Wszystkie te grupy łączyła idea ponadnarodowego Parlamentu Europejskiego. Integracja w myśl federalistów polega na centralizacji określonych funkcji na szczeblu rządu federalnego, a dezintegracji na poziomie regionalnym i lokalnym. Żądali by najpierw zbudować polityczne instytucje demokratyczne Europy, odbierając władzę na poziomie państw. Kompetencje tych instytucji byłyby zaakceptowane przez obywateli europejskich. Władza miała być sprawowana bez pośrednictwa państw.

Punktem kulminacyjnym dla tego ruchu był kongres w Hadze kiedy delegacja brytyjska zgłosiła sprzeciw wobec wizji federalnej zjednoczenia Europy, a utworzona Rada Europy pozbawiona była uprawnień, których domagali się federaliści.

Koncepcją federalistycznym przeciwstawiała się wizja konfederalistyczna (unionistyczna). Pogląd stopniowego scalania Europy poprzez współpracę międzynarodową władz centralnych głosiła m.in. Niezależna Liga Współpracy Europejskiej założona w 1946 przez Paula van Zeelanda, przy współudziale Józefa Retingera.

27 Antoni Marszałek, op.cit., s.143.28 Andrzej Kwilecki, Idea zjednoczenia Europy, Poznań 1969, s.202-203.29 Antoni Marszałek, op.cit., s.146.

Klasyczną koncepcję konfederalistyczną przedstawił Ch. De Gaulle. Instytucje ponadpaństwowe mogą funkcjonować wyłącznie jako przedłużenie suwerennych rządów narodowych, mających oparcie w suwerennych narodach Europy.30 Zwolennicy tzw. „Europy państw” odnosili się krytycznie do instytucji europejskich uosabiających interesy ponadnarodowe. Proces zjednoczenia Europy powinien się obywać poprzez stałą wymianę poglądów i uzgadnianie stanowisk między rządami narodowymi. Z nich dopiero zrodzą się nawyki współdziałania oraz poczucie europejskiej solidarności i wspólnoty, które doprowadzą w efekcie Europę Państw do konfederacji, powstanie parlament europejski, w którym każdy deputowany będzie reprezentował swój własny kraj i będzie rozliczany przez własnych wyborców. Brytyjska odmiana koncepcji konfederacji odbiegała od francuskiej w trzech aspektach: instytucji, roli parlamentu i obrony. Edward Heath, premier Wielkiej Brytanii mówił o potrzebie istnienia instytucji. Parlament miał być gwarantem bezpieczeństwa. W przeciwieństwie do Francji, która chciała obrony na szczeblu narodowym Wielka Brytania opowiadała się za utworzeniem anglo-francuskiej europejskiej jądrowej siły uderzeniowej współpracującej ściśle z NATO.31

Federalizmowi przeciwstawiał się także funkcjonalizm – trzeci z nurtów integracji. Według niego jedność europejską należy budować nie przez przebudowę Europy w zintegrowaną jednostkę ponadnarodową, a przez budowanie wspólnych więzi przede wszystkim ekonomicznych. „Gospodarka może być wykorzystywana do celów politycznych i to ona decyduje o sile polityki a nie odwrotnie. W ten sposób zaistnienie wojny stanie się niemożliwe bo przestanie istnieć materialna baza ich powstawania.”32 Głównym założeniem funkcjonalizmu jest tzw. „samomodernizacja” rozwoju integracji. Zapoczątkowanie współpracy w jednej dziedzinie powoduje dalszy jej rozwój w innych dziedzinach.

Funkcjonaliści uważali, że umacniające się państwa Europy zachodniej nie będą chciały wyrzec się swojej suwerenności na rzecz ogólnoeuropejskiego, wspólnotowego parlamentu. Jeżeli Europa ma się zintegrować może to więc nastąpić jedynie na drodze funkcjonalistycznej. „Europa nie powstanie za jednym zamachem ani w ramach konstrukcji całościowej, lecz zostanie utworzona dzięki konkretnym przedsięwzięciom , które przede wszystkim zrodzą faktyczną solidarność ”33 powiedział Robert Schuman przy okazji założenia EWWiS34.

Integracja międzynarodowa to pewien międzynarodowy system, który oznacza przejście od społeczności państwowej do światowej. Funkcjonaliści niechętnie patrzyli na integrację regionalną. Jednak ich odłam – neofunkcjonaliści właśnie w tym aspekcie widzieli rozwój integracji, Uważali także, iż interesy poszczególnych krajów Europejskich są sprzeczne, więc ich rozwiązywanie powinno powierzyć się instytucją ponadpaństwowym.

Ostatecznie uformowały się dwa nurty głoszące odmienne idee funkcjonalizmu:Pierwszy opowiadał się za Europą ponadnarodową, ale federalną do której powinniśmy stopniowo dążyć, etapami – unia celna, unia gospodarcza, unia polityczna (federacja).Drugi nurt porównywany do „masywu górskiego, ale o wielu wierzchołkach” widziano Europę, w której państwa narodowe i idea ponadpaństwowości Europy nie ścierałyby się ze sobą. Największym osiągnięciem nurtu funkcjonalistów był Kongres Europejski w Hadze 8-10 maja 1948 roku i jego postanowienia.

30 Antoni Marszałek, op.cit., s.151.31 Ibidem, s.154.32 Ibidem, s.147.33 Ibidem, s.148.34 Europejska Wspólnota Węgla i Stali

6. OJCOWIE EUROPY Nie można poruszać tematu integracji europejskiej bez przedstawiania poglądów tzw.

„Ojców Europy”. Pierwszym z nich jest Jean Monnet francuski ekonomista i działacz polityczny. Mimo, że nigdy nie pełnił publicznych urzędów jest prekursorem integracji europejskiej w Europie Zachodniej. Odkrył formułę, która stała się dewizą europejskich instytucji: „kiedy zbiera się ludzi z różnych środowisk, stawia się ich wobec tego samego problemu i powierza im zadanie rozwiązania go, to ci ludzie zmieniają się w oczach. Od momentu kiedy przestają bronić partykularnych interesów, przyjmują bez trudu ten sam punkt widzenia.”35 J.Monnet popierał ideę organicznego zjednoczenia Europy jednak nie zgadzał się z wizją federalistów, która była jego zdaniem zbyt gwałtowna. Dlatego też nie wziął udziału w Kongresie Europejskim w Hadze.

Po zakończeniu wojny Monnet zaproponował rządowi francuskiemu globalny plan modernizacji i rozwoju ekonomicznego. Mianowany przez Ch.de Gaulle'a na komisarza planowania, nadzorował plan ożywienia francuskiej gospodarki. W tym czasie między Francją a Niemcami ponownie następowały tarcia w rejonie Zagłębia Ruhry podobne do tych po I Wojnie Światowej. Zaproponował wtedy ideę Wspólnoty Europejskiej, którą 9 maja 1950 roku przedstawił w imieniu francuskiego rządu minister spraw zagranicznych Robert Schuman (deklaracja Schumana).

W celu przekonywania polityków do integracji Monnet posługiwał się przede wszystkim argumentem zysków materialnych, jednak sam oczekiwał znacznie większych korzyści dla Europejczyków. Miał swoją wizję nowego typu człowieka: „ coś nowego i potężnego tworzyło się w naszym zespole była to postawa europejska, owoc wspólnej pracy, a przede wszystkim dojście do wspólnych konkluzji po długiej dyskusji i szerokich konsultacjach. Ta postawa europejska była wyzwaniem dla starych nałogów myślenia.”36 Był to człowiek nastawiony na potrzeby przyszłej cywilizacji, odrzucający dawne wzorce postępowania i interesy państwowe.

Najważniejszym wkładem Monneta w ideologię zjednoczeniową było określenie samego celu integracji: „Celem wszystkich naszych wysiłków jest rozwój ludzkości, a nie proklamowanie ojczyzny wielkiej czy małej”.37 Aby ten rozwój mógł nastąpić konieczne jest utworzenie specjalnych instytucji pozwalających na kształtowanie i rozwijanie osobowości ludzkiej.

Kolejnym ojcem zjednoczonej Europy jest Robert Schuman, urodzony w Luksemburgu, wychowany przez francuskich rodziców w niemieckiej Lotaryngii polityk francuski. Był jednym z pierwszych, który zrozumiał, że II Wojna Światowa obniżyła znaczenie państwa. Uważał, że w XX wieku żaden naród europejski nie może rozwiązywać swoich problemów kosztem innego narodu.

Jako trzeźwo myślący polityk odrzucał koncepcję Stanów Zjednoczonych Europy. Największą wagę przywiązywał do wzajemnego zrozumienia między Europejczykami różnych narodowości „Poznać jednych i drugich, takich, jakimi jesteśmy, z naszymi zaletami i wadami, naszym pokrewieństwem i rozbieżnościami, naszym pokrewieństwem i pierwszym warunkiem jakiegokolwiek zbliżenia.”38 Odrzucał również model stopniowego integrowania proponowany przez funkcjonalistów. Dążenie do pozbawienia centralnej władzy państw na rzecz instytucji europejskiej było jego zdaniem poważnym błędem, gdyż taki model zakorzeniony został w świadomości Europejczyków. De facto najbliżej Schumanowi było do

35 Jerzy Łukaszewski, Robert Schuman- człowiek, myśl, dzieło, w: Ojcowie współczesnej Europy, Warszawa, wydanie II poprawione, s.17.36 Antoni Marszałek, op.cit., s.191.37 Ibidem, s.192.38 Jerzy Łukaszewski, op.cit., s.15.

koncepcji federalnej jednak uważał, że społeczeństwo nie dojrzało do tego typu integracji. Nawoływał przede wszystkim do rozwagi.

Robert Schuman uważany jest za realizatora integracji. Ważnym czynnikiem pozwalającym mu na ogłoszenie tzw. „deklaracji Schumana” była pełniona przez niego funkcja – był ministrem spraw zagranicznych Francji. Ponadto doskonale znał język niemiecki co pomogło mu nawiązać kontakt np. z Konradem Adenauerem. Znaczenie deklaracji i zasług Schumana przybliżymy w dalszej części referatu.

Podejście do polityki kolejnego wielkiego myśliciela, polityka niemieckiego- Konrada Adenauera wynikało przede wszystkim z jego przywiązania do tradycji i wartości religijnych. „Polityka jest sztuką urzeczywistniania tego, co z punktu widzenia etyki jest prawidłowe.”39Wiara chrześcijańska była dla niego motywacją do poszukiwań. Głosił, że to wolność powinna stać przed jednością za co był ostro krytykowany.

Hans Jürgen Küsters40 podaje następujące tezy, którymi kierował się K.Adenauer w polityce europejskiej: budowa Europy hamującą ekspansję radziecką, wyeliminowanie słabości (ciągłe zagrożenie) zachodnich demokracji, idea powiązania gospodarczego, integracja europejska jest konieczna do przezwyciężania historycznych konfliktów, integracja europejska jest jedyną możliwością odbudowy Niemiec, integracja zapewnia bezpieczeństwo wszystkim społecznością Europy, jest to środek do zwalczania odradzającego się nacjonalizmu. Adenauer popierał koncepcję funkcjonalistyczną o zjednaczaniu etapami. Politycy powinni jego zdaniem podążać do przodu, a nie próbować budować superpaństwa na utopijnych założeniach.41 Jego wizja integracji dotyczyła ścisłej współpracy państw, których obywatele tworzą jedność bez rezygnacji ze swojej tożsamości narodowej i łączą się ściśle w dziedzinach polityki, gospodarki, obronności i kultury. To jedyna droga do zabezpieczenia przed każdego rodzaju totalitaryzmem.

Alcide De Gasperi był jednym z współautorów i realizatorów koncepcji integracji europejskiej, współinicjatorem utworzonej w 1949 roku Rady Europy oraz Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Ośmiokrotnie obejmował tekę premiera Włoch. Był znakomitym mówcą i negocjatorem.

W historii wyróżnił go fakt głoszenia nowego ideału dla młodzieży – pokoju i nadziei, które byłyby alternatywą w stosunku do wojny i zdobywania, które proponowała przeszłość. Chodziło o wychowanie nowych pokoleń w duchu wartości europejskich. Stawiał tezę, że zintegrowanie Europy może pomnożyć energię gospodarczą, technologiczną i finansową Europy.42 Ponadto nawoływał do łączenia wszystkich instytucji wojskowych w celu uniknięcia konfliktów i napięć. Za jego pośrednictwem Włochy wspierały Francuską koncepcję Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Okres jego rządów nazywa się we Włoszech "erą de Gasperiego”. Dzięki aktywnemu uczestnictwu w europejskim procesie gospodarczym zdołał on odbudować pozycję Włoch na arenie międzynarodowej.

Omówieni przeze mnie politycy odegrali ważną rolę w procesie integracji Europy Zachodniej. Troje z nich (Schuman, Adenauer, De Gasperi) pełniło w swoich krajach najwyższe funkcje rządowe. Badacze dopatrują się w ich osobowościach powodu dla którego poświęcali swój czas, talent dla integracji – Adenauer pochodził z francuskiej części Niemiec, de Gasperi z austro-niemieckiej części Włoch, a Schuman z niemieckiej części Francji. Osoby te współpracując ze sobą zdołały utworzyć podwaliny ponadnarodowej organizacji integrującej państwa Europy (nie tylko Zachodniej) – dzisiejszej Unii Europejskiej.

39 Josef Thesing, Konrad Adenauer- życie i dzieło, w: Ojcowie współczesnej Europy, Warszawa, wydanie II poprawione, s.29. 40 Niemiecki biograf Ojców Europy.41 Antoni Marszałek, op.cit., s.199-201.42 Giuseppe Pisicchio, Alcide De Gasperi – człowiek i dzieło, w: Ojcowie współczesnej Europy, Warszawa, wyd.II, s.39.

7. DEKLARACJA SCHUMANA Stany Zjednoczone pragnęły przyśpieszyć gospodarczą odbudowę Republiki

Federalnej Niemiec. W Waszyngtonie dały się już słyszeć głosy żądające ponownego uzbrojenia dawnego zwyciężonego mocarstwa. Dyplomacja francuska stała przed dylematem: albo ustąpić pod presją Amerykanów i zgodzić się na odbudowę potęgi niemieckiej w Zagłębiu Ruhry, albo utrzymać nieprzejednane stanowisko i zetrzeć się ze swym głównym sprzymierzeńcem, którym były Stany i doprowadzić do impasu w stosunkach z Bonn.Nadrzędna misja opracowania propozycji ponownego włączenia Federalnych Niemiec do „kontynentalnej orkiestry” została powierzona francuskiemu ministrowi spraw zagranicznych Robertowi Schumanowi.43

Do trudności politycznych dołączyły się kłopoty ekonomiczne. Kryzys nadprodukcji stali stał się nieunikniony z powodu wysokiego potencjału przemysłu metalurgicznego w różnych krajach europejskich.

Robert Schuman zdawał sobie sprawę iż wobec takich trudności tradycyjna dyplomacja okażę się bezsilna. Zwrócił się więc z pomocą do Jeana Monneta, ówczesnego francuskiego komisarza planu modernizacji. Jean Monnet na czele małego zespołu z ulicy Martignac, gdzie mieściła się siedziba Komisariatu planu, zaangażował się osobiście w ten problem.44 Jego główną troską była polityka międzynarodowa. Popierał jedność Europy , uważał, że złagodzi to napięcia. Dla Monneta najważniejsze było odprężenie i wprowadzenie pokoju światowego dzięki roli odrodzonej i pojednanej Europy. Doszedł do przekonania, że złudne jest pragnienie utworzenia od razu kompletnej struktury instytucjonalnej bez wywołania oporu ze strony Stanów Zjednoczonych, udaremniających wszelką inicjatywę. Wiedział także, ze niemożliwe jest ograniczenie suwerenności, które drażniło wrażliwość narodową, bardzo jeszcze żywą w tak krótkim czasie po wojnie. Aby osiągnąć sukces, należało ustalić najważniejsze cele i wdrążyć mechanizm wspólnego podejmowania decyzji, który stopniowo otrzymywałby nowe kompetencje.

W ostatnich dniach kwietnia 1950 roku Jean Monnet i jego bliscy współpracownicy zredagowali kilkustronicową notę zawierającą jednocześnie wykład motywacji i wytyczne propozycji, która miała wstrząsnąć wszelkimi schematami klasycznej dyplomacji. Monnet dopilnował, by wszystko otoczone było jak najdalej idącą dyskrecją, aby uniknąć obiekcji czy kontrpropozycji, które zmieniłyby jej rewolucyjny charakter i pozbawiły ją korzystnego efektu zaskoczenia. Gdy Robert Schuman ogłosił swoim współpracownikom: „ Czytałem ten projekt. Uczyniłem go moją własną sprawą”, inicjatywa znalazła się w sferze działalności politycznej. 9 maja francuski minister bronił swej propozycji wobec kolegów z rządu. W tej samej chwili w Bonn emisariusz z jego gabinetu przekazał ją kanclerzowi Niemiec Adenauerowi do rąk własnych. Reakcja tego ostatniego była natychmiastowa i entuzjastyczna. Odpowiedział, ze zgadza się na propozycje bez żadnych zastrzeżeń. Tak więc Robert Schuman, posiadając zgodę rządu francuskiego oraz niemieckiego, ogłosił swoją deklaracje na konferencji prasowej, która odbyła się w Sali Zegarowej pałacu przy Quai d’Orsay.45 Francja podała rękę Niemcom, proponując im zjednoczenie się na równej stopie, w łonie nowej organizacji sprawującej pieczę nad zasobami węgla i produkcją stali należącymi do Francji i RFN, ale otwartej na inne kraje europejskie. Deklaracja przedstawiała szereg zasad: Europa nie powstanie od razu, ale poprzez konkretne realizacje. Trzeba najpierw wprowadzić „rzeczywistą solidarność”; odwieczna wrogość między Niemcami a Francją musi zostać wyeliminowana; propozycja musi dotyczyć przede wszystkim tych krajów, ale otwarta jest na wszystkie inne narody europejskie, które podzielają jej cele; pierwsze działania muszą dotyczyć kwestii : „ograniczonej, ale decydującej” czyli niemiecko- francuskiej produkcji

43 P. Fontaine, Nowa idea dla Europy. Deklaracja Schumana –1950-2000, Bruksela 2000, s.10.44 Ibidem, s.11.45 Ibidem, s.13.

węgla i stali, która musi zostać umieszczona pod Wspólną Najwyższą Władzą; połączenie interesów ekonomicznych przyczyni się do podniesienia poziomu życia i utworzenia wspólnoty gospodarczej; postanowienia Władzy Najwyższej będą wiążące dla krajów, które do niej przystąpią. Będzie ona złożona z niezależnych osobistości na bazie parytetu. Jej decyzje będą miały charakter wykonawczy.46

8. EWWIS Aby inicjatywa francuska, zachowała szanse realizacji, trzeba było działać szybko. 20

czerwca 1950 w Paryżu Francja zwołała Konferencję Międzyrządową, której przewodniczył J. Monnet. Na Konferencję oprócz Francji i RFN przybyły trzy kraje Beneluksu i Włochy. Rozmowy dały obraz projektowanej konstrukcji międzyrządowej. Niezawisłość i uprawnienia Władzy Najwyższej nie były podważane, ponieważ stanowiły one główny punkt propozycji. Na prośbę Holandii powołano Radę Ministrów reprezentującą państwa, która w pewnych wypadkach miała wyrażać zgodę. Istotne było to, że nie osłabiano tworzącej się instytucji wadami wszystkich klasycznych instytucji międzyrządowych: wymogiem jednomyślności, państwowymi kontrybucjami finansowymi, podporządkowaniem władzy wykonawczej przedstawicielom państw.

18 kwietnia 1951 roku podpisano traktat założycielski Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, zawarty na pięćdziesiąt lat47. Zadaniem EWWiS było stworzenie wspólnego rynku dla węgla i stali, a tym samym umożliwienie wspólnej kontroli, planowania i wykorzystania tych surowców i ich produktów. Układ o stworzeniu EWWiS wszedł w życie 23 lipca 1952 roku. Na jego podstawie uprawnienia organu wykonawczego otrzymała Wysoka Władza. Składała się ona z 9 członków, określanych jako funkcjonariusze międzynarodowi. Ich kadencja wynosiła sześć lat. Pierwszym przewodniczącym Wysokiej Władzy został Jean Monnet48. Wspólne Zgromadzenie posiadało charakter gremium dyskusyjnego o ograniczonych uprawnieniach kontrolnych. Ciałem ustawodawczym, odpowiedzialnym za linie polityczną, była tzw. Specjalna Rada Ministrów. Jedenastoosobowy trybunał czuwał nad wykładnią układu, a Komisja Konsultatywna składała się z przedstawicieli zaangażowanych grup interesów.Tym samym po raz pierwszy udało się stworzyć ponadnarodową organizację w obrębie jednej z centralnych sfer polityki, pozostającej dotychczas w kompetencjach państw narodowych. Należały do niej początkowo Włochy, Francja, Republika Federalnych Niemiec i kraje Beneluksu. Wielka Brytania, odrzucająca wszelkie formy rozwiązań ponadnarodowych w organizacjach, w których miała by uczestniczyć, nie weszła do EWWiS, ale nawiązała z nią współprace.49

W realizacji tego przedsięwzięcia kierowano się funkcjonalnym typem integracji. U jego podstaw leży założenie, że w wyniku integracji poszczególnych sektorów dochodzi do automatycznej presji w kierunku przeniesienia coraz dalszych funkcji aż do osiągnięcia na koniec rozległej unii. Obszerna ekonomiczna integracja centralnego sektora gospodarki- węgla i stali- mila zatem pociągnąć za sobą jedność polityczną.50

9. NIEZREALIZOWANE KONCEPCJE ZJEDNOCZENIOWE 27 maja 1952 roku przedstawiciele państw członkowskich EWWiS podpisali układ

dotyczący utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Inicjatorem tego przedsięwzięcia

46 Ibidem, s.15.47 Ibidem, s.16.48 K. A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2003, s. 675.49 A. Marszałek, op.cit., s. 162.50 W. Weidenfeld, W. Wessels, Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej, Gliwice2002, s.15.

był ówczesny premier Francji Rene Pleven, który dążył do zbudowania wspólnej europejskiej armii pod kierownictwem europejskiego ministra obrony. Projekt ten bardzo mocno dotykał praw narodowych, albowiem siły zbrojne zaliczają się do pierwotnej sfery narodowo-państwowej suwerenności. W układzie zawarto w tej kwestii kompromis między strukturalnymi zasadami ponadnarodowości i konfederacji. Pod względem organizacyjnym EWO przypomniała EWWiS.51

W odpowiedzi na powodzenie częściowej integracji w ramach EWWiS oraz projektowanej EWO zrodziły się starania o ogólne polityczne uzupełnienie: model konstytucyjny. 10 września 1952 roku sześciu ministrów spraw zagranicznych w czasie swego pierwszego spotkania jako Rada EWWiS postanowiło, ze rozszerzone Zgromadzenie EWWiS ma jako zgromadzenie doraźne opracować konstytucję Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Miała ona decydować o kompetencjach w dziedzinie górnictwa, przemysłu stalowego i w kwestiach obronnych, jak również „zagwarantować koordynacje polityki zagranicznej w państwach członkowskich.” Rozwój rynku w państwach członkowskich, podniesienie standardu życia i zwiększenie zatrudnienia- to dalsze zakładane cele Europejskiej Unii Politycznej. W ciągu dwóch lat istniejąca EWWiS oraz projektowana EWO miały zostać włączone do EWP.52

Przedłożony Radzie 10 marca 1953 roku projekt konstytucji przewidywał w swych 117 artykułach ścisły splot instytucjonalnych regulacji o silnych ponadnarodowych akcentach; obok dwuizbowego parlamentu miały być powołane: rada wykonawcza, rada ministrów narodowych, trybunał oraz rada gospodarcza i społeczna. Projektowana Europejska Wspólnota Polityczna, oparta na wybitnie konstytucyjnym fundamencie, miała z jednej strony związać EWWiS i EWO, z drugiej zaś być także aktywna w innych dziedzinach( polityka zagraniczna). Również tutaj ponadnarodowość i konfederacja są ponownie wspomniane jako odrębne podstawy integracji: rada wykonawcza i wybrana bezpośrednio izba ludowa jako elementy ponadnarodowe oraz rada narodowych ministrów jako element konfederacyjny.53

Projekt układu dotyczącego EWP został jednogłośnie przyjęty przez Zgromadzenie EWWiS w marcu 1953 roku. Prowadzone w tym samym roku negocjacje ministrów spraw zagranicznych nie doprowadziły jednak do porozumienia co do zakresu ograniczeń suwerenności narodowej. Gdy w marcu 1954 roku Francja zażądała zawieszenia negocjacji, inne rządy w przeważającej większości nie okazały zainteresowania ich kontynuowaniem.

W sierpniu 1954 r. układ o EWO został odrzucony przez francuskie Zgromadzenie Narodowe. Tym samym stracił swoją podstawę projekt EWP. Potem nastąpił powrót do modelu funkcjonalistycznego. Stworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej stanowiło kontynuacje podstawowej linii integracji sektorowej.

10. PODSUMOWANIE Lata powojenne dały podwaliny dzisiejszej Zjednoczonej Europie. Unia jest dobrowolnym związkiem, tych państw europejskich, które uznały, ze będą szybciej się rozwijać razem. Tak postanowiło najpierw 6 państw sygnatariuszy traktatów paryskich, które w 1951 roku utworzyły EWWiS. Po sześciu latach rożnych prób i doświadczeń, współprace rozszerzono powołując EWG i EURATOM. Wszystkie kolejne poszerzenia, świadczą o poparciu procesu integracji, jednak nikt nie pokusi się o jednoznaczną ocenę. Jak można zauważyć UE rozszerzała powoli swoje struktury z krajów wysoko rozwiniętych do krajów o niższym poziomie stopy życiowej i przekształcała się powoli według idei Schumana w organizację, której przyświeca dbanie o pokój i solidarność wśród narodów europejskich.

51 Ibidem, s.16.52 Ibidem, s. 1653 Ibidem, s. 17.

PLAN PRACY:1. WSTĘP 2. MOTYWY I PRZESŁANKI INTEGRACJI

3. DYNAMIKA EUROPEJSKICH DĄŻEŃ INTEGRACYJNYCH

4. KONGRES EUROPEJSKI W HADZE 5. GŁÓWNE NURTY IDEI INTEGRACJI 6. OJCOWIE EUROPY 7. DEKLARACJA SCHUMANA 8. EWWiS 9. NIEZREALIZOWANE KONCEPCJE

ZJEDNOCZENIOWE10. PODSUMOWANIE

BIBLIOGRAFIA:1. M.C. Błaszczyk, Wybrane problemy integracji europejskiej, Łódź 1998.2. P.Fontaine, Nowa idea dla Europy. Deklaracja Schumana 1950-2000,

Bruksela 2000.3. A. Kwilecki, Idea zjednoczenia Europy, Poznań 1969.4. A. Marszałek, Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej,

Łódź 1996.5. Ojcowie współczesnej Europy. Materiały z konferencji, Warszawa 1993.6. J. Pomian, Integracja europejska, Poznań 1999.7. W. Weidenfeld, W.Wessels, Europa od A do Z. Podręcznik integracji

europejskiej, Gliwice 2002.8. K.Wojtaszczyk, W.Jakubowski, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk

politycznych, rozdz. VII Integracja Europejska, Warszawa 2003.Artykuły:1. A. Listopad, Tajemnicza postać Retingera, w: „Integracja Europejska”,

nr 47.2. J.Tomasiewicz, Narodziny kontynentu, w: Miesięcznik społeczno-

kulturalny „Śląsk”, nr 6/2005.

Joanna SzymańskaPaulina Śliwińska

„ Idea integracji europejskiej po II Wojnie Światowej”