Wykład 03

Transport jako dział gospodarki narodowej

dr Adam SalomonKatedra Transportu i Logistyki

Wydział NawigacyjnyUniwersytet Morski w Gdyni

Zadania transportu w gospodarce

1. instrument wymiany dóbr i usług;

2. bierze udział w wytwarzaniu PKB i uczestniczy w tworzeniu wartości dodanej przez inne działy GN;

3. czynnik lokalizacji produkcji i osadnictwa;

4. realizuje cele o znaczeniu społecznym:▪ zaspokaja potrzeby komunikacyjne ludności;

▪ sprzyja aktywizacji życia społeczno-kulturalnego i gospodarczego;

▪ umożliwia rozwój turystyki i rekreacji;

▪ umożliwia i ułatwia dostęp do oświaty, kultury, służby zdrowia.

5. realizuje ważne cele z punktu widzenia państwa:▪ umożliwia utrzymanie politycznej i administracyjnej zwartości państwa

oraz sprawne kierowanie nim;

▪ jest elementem obronności kraju;

▪ umożliwia rozwój nauki i techniki oraz wyrównywanie ich poziomów w skali kraju i świata.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 2

Funkcje transportu w gospodarce narodowej

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 3

Konsumpcyjna

• zaspokajanie potrzeb przewozowych przez świadczone usług transportowe

Produkcyjna

• zaspokajanie potrzeb produkcyjnych przez świadczenie usług transportowych

Integracyjna

• integrowanie państwa i społeczeństwa poprzez usługi transportowe

Transportochłonność GN

• TRANSPORTOCHŁONNOŚĆ – wielkość zaangażowanego transportu w działalność innych działów GN, działalność społeczną oraz zaspokajanie potrzeb indywidualnych (stan zaangażowania pracy żywej i uprzedmiotowionej przy transportowej obsłudze występujących potrzeb).

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 4

Poziom transportochłonności GN zależy od

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 5

1. wielkości i struktury produkcji rzeczowej;

2. lokalizacji bogactw naturalnych i poszczególnych rodzajów działalności gospodarczych;

3. stopnia kooperacji i specjalizacji w produkcji, handlu, rolnictwie;

4. ruchliwości społeczeństwa.

Mierniki transportochłonności GN

▪Transportochłonność – stosunek nakładów ponoszonych na działalność transportową do efektów osiąganych przez GN.

▪Mierniki transportochłonności:1. tony przewiezionych ładunków przypadające na jednostkę

PKB lub DN;

2. praca przewozowa (w tkm) przypadająca na jednostkę PKB lub DN;

3. wartość przewozów i działalności pomocniczej na jednostkę PKB lub DN.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 6

Dynamika i struktura przewozów ładunków i pracy przewozowej w Polsce (w tonach)

(Transport – wyniki działalności 2017, s.16)

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 7

Dynamika i struktura przewozów ładunków i pracy przewozowej w Polsce (w tonokilometrach)

(Transport – wyniki działalności 2017, s.16)

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 8

Przewozy pasażerów w Polsce wg rodzajów transportu (Transport – wyniki działalności 2017, s.17)

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 9

Praca przewozowa w kolejowych przewozach intermodalnych w Polsce w latach 2015-2018

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 10

Drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km2

(stan na 31.12.2017) (Transport – wyniki działalności 2017, s.20)

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 11

Ruch międzynarodowy pasażerów w portach lotniczych (przyjazdy i wyjazdy)

(Transport – wyniki działalności 2017, s.28)

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 12

Struktura przewozów ładunków żeglugą śródlądową wg grup ładunków w 2017 roku

(Transport – wyniki działalności 2017, s.29)

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 13

Struktura obrotów ładunkowych w portach morskich wg kategorii ładunkowych w 2017 roku

(Transport – wyniki działalności 2017, s.31)

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 14

Transport jako biorca efektów produkcyjnych innych działów GN

▪Transport jako konsument:1. taboru przewozowego i trakcyjnego;

2. maszyn, sprzętu i materiałów użytych do budowy infrastruktury transportowej;

3. paliw i energii;

4. pracy ludzkiej.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 15

Kapitałochłonność transportu

▪Kapitałochłonność – relacja pomiędzy ilością kapitału zainwestowanego w środki pracy, niezbędne do uzyskania określonego efektu gospodarczego, a wielkością tego efektu;

▪w krajach słabo rozwiniętych – wskaźnik kapitałochłonności wysoki;

▪w krajach rozwiniętych - wskaźnik kapitałochłonności niski.

▪Kapitałochłonność transportu w Polsce – około 3-krotnie wyższa niż ogółem w gospodarce (aby wytworzyć jednostkę produkcji w transporcie, trzeba dysponować 3-krotnie większym majątkiem niż w całej gospodarce) .

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 16

Majątkochłonność transportu

▪Majątkochłonność – relacja wielkości zasobów majątkowych (środków trwałych brutto) do wielkości produkcji wytworzonej za ich pomocą zróżnicowana w poszczególnych gałęziach transportu.

▪Współczynnik majątkochłonności transportu dla Polski – 2,78 mln zł/mln PKB (do wyprodukowania usług transportowych o wartości 1 mln zł trzeba posiadać majątek o wartości 2,78 razawiększej).

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 17

Pracochłonność transportu

• Pracochłonność – wielkość nakładów pracy zużytej do wytworzenia określonego dobra/usługi (odwrotność wydajności pracy);

• mierzona za pomocą czasu pracy lub kosztów robocizny;

• wysoka pracochłonność transportu generuje dużą liczbę miejsc pracy – około 5% ogółu zatrudnionych w całej gospodarce narodowej.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 18

Wpływ rozwoju infrastruktury transportu na rozwój gospodarczy

Rozwój infrastruktury transportu

Wzrost produkcji wykonawców

inwestycji infrastrukturalnych

w transporcie

Rzeczowy wzrost majątku

infrastrukturalnego

transportu

Wzrost zatrudnienia w rejonach

realizacji inwestycji

infrastrukturalnych w transporcie

Aktywizacja gospodarcza

regionów, kraju

Poprawa konkurencyjności

Poprawa warunków

funkcjonowania

przedsiębiorstw transportowych

Oszczędności społeczne:

bezpieczeństwo

i środowisko

Wzrost gospodarczy

Poprawa konkurencyjności

i spójności ekonomicznej i przestrzennej

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 19

Udział transportu w tworzeniu PKB w danym kraju zależy od

1. proporcji pomiędzy transportem publicznym, własnym i motoryzacją indywidualną;

2. relacji ogólnego poziomu cen usług transportowych do cen towarów i innych usług.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 20

▪ Udział transportu w tworzeniu PKB = 4,8%;

▪ Udział transportu w akumulacji = 3,4%.

Powiązania transportu z budżetem państwa

Podatki ogólne

Podatki związane

z działalnością gospodarczą

podatek VAT

podatek dochodowy

podatek od nieruchomości

Podatki związane z posiadaniem

środków transportu

podatek od środków transportu

podatki paliwowe

opłata rejestracyjna

podatek od sprzedaży pojazdów

podatki przy imporcie pojazdów

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 21

Udział usług transportowychw wymianie międzynarodowej (1/2)

Eksport usług transportowych:

▪przewozy ładunków eksportowych i importowych są wykonywane przez przewoźnika własnym taborem;

▪przewoźnik krajowy wykonuje przewóz ładunków obcych między dwoma obcymi portami lub dwoma krajami (przewozy cross trade);

▪przewoźnik krajowy wykonuje przewóz ładunków na terytorium obcego kraju na rzecz jego obrotu wewnętrznego (kabotaż);

▪obcy przewoźnik przejeżdża tranzytem przez dany kraj lub przez narodowe porty morskie (tranzyt międzynarodowy).

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 22

Przewozy cross trade

▪przewoźnik krajowy wykonuje przewóz ładunków obcych między dwoma obcymi portami lub dwoma krajami.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 23

Kabotaż

▪przewoźnik krajowy wykonuje przewóz ładunków na terytorium obcego kraju na rzecz jego obrotu wewnętrznego.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 24

Tranzyt międzynarodowy

▪obcy przewoźnik przejeżdża tranzytem przez dany kraj lub przez narodowe porty morskie.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 25

Udział usług transportowychw wymianie międzynarodowej (2/2)

▪ Import usług transportowych - gdy podmiot krajowy korzysta z usług transportowych wykonanych przez:

1. przewoźników narodowych zagranicznego partnera handlowego;

2. przewoźników z państw trzecich;

lub1.przewoźnik krajowy korzysta z tranzytu przez terytorium

obcego państwa;2.przewozy wewnętrzne w danym kraju wykonuje obcy

przewoźnik (obcy kabotaż).

▪ GESTIA TRANSPORTOWA – obowiązek zorganizowania przewozu ładunku eksportowego lub importowego, spoczywający na jednej ze stron kontraktu handlowego.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 26

Transport jako element gospodarki przestrzennej

Teoria

regionalizacji

Teoria lokalizacji

sił wytwórczych

Rozmieszczenie

osadnictwa

Rozmieszczenie

produkcji

Rozmieszczenie

transportu

Teoria systemów

transportowych

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 27

Gospodarka

przestrzenna

Czynniki lokalizacji produkcji

Czynniki kosztów

transportu

Czynniki kosztów

pozostałych sił wytwórczych

Czynniki

społeczno-polityczne

Koszty przewozu•orientacja surowcowa•orientacja rynkowa

koszty przeładunku

koszty pracy

koszty ziemi

koszty wody

koszty energii

koszty aglomeracji

aktywizacja regionalna

bariera graniczna

ochrona środowiska

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 28

Czynniki lokalizacji produkcji

Transport a rozmieszczenie osadnictwa (1/3)

▪W przekroju historycznym zmiany strukturalne zachodzące w rozmieszczeniu osadnictwa w znacznej mierze dokonywały się pod wpływem zmian w technice transportowania:

1. osadnictwo pierwotne – ściśle związane z siecią dróg wodnych śródlądowych; „potamokracja”- kraj rządzony przez rzeki;

2. rozmieszczenie osadnictwa w wiekach średnich –transport niezmechanizowany (małą prędkość transportu → gęsta sieć miast;

3. zmiany w rozmieszczeniu osadnictwa spowodowane mechanizacją transportu – powstawanie miast oderwanych od szlaków wodnych.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 29

Transport a rozmieszczenie osadnictwa (2/3)

▪ "Egipt jest darem Nilu" -te słowa wypowiedział grecki historyk Herodot. Istotnie, mieszkańcy Egiptu mogli przetrwać tam jedynie dzięki tejże wielkiej rzece. Rokroczne wylewy nawoziły tereny położone w dolinie Nilu, umożliwiając uprawę roli.

▪ W przeciwieństwie do Tygrysu i Eufratu w Mezopotamii Nil wylewał regularnie. Sprzyjające warunki umożliwiły powstanie rozwiniętej cywilizacji.

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 30

Transport a rozmieszczenie osadnictwa (3/3)

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 31

Artykuł dla osób zainteresowanych

• Incoterms®2010 jako wyraz gestii transportowej. Materiały dodatkowe do Ekonomiki Transportu, on-line:http://www.akademor.webd.pl/download/sc_incoterms2010.pdf (2019-02-08), [805 KB]

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 32

Ekonomika Transportu dr Adam Salomon 33

Dziękuję za uwagę.Zapraszam na kolejne zajęcia.