Dom, osiedle, mieszkanie Nr 2/1930

TRE Nr. 2 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE"

D o m t r z y t r a k t o w y R a d b u r n miasto w i e k u motorw N a peryfer jach W a r s z a w y Zaegnanie godu mieszkaniowego

w Chojnicach C o b e a O nadawaniu czasu przez w a r s z a w

sk stacj meteorologiczn p r z y p o m o c y radjo

Z ksiek i p ism. K r o n i k a . II Midzynarodowy Kongres A r

chi tektury Nowoczesne j . F r a n k furt n/Menem, 24 - 26 padziern i k a 1929 r.

H e n r y k Jas ieski . St. Raski . B a r b a r a B r u k a l s k a . A . Male f f sa .

J . T . in. M . Kauyski.

S. S y r k u s .

OD ADMINISTRACJI

Przypominamy pp. Prenumeratorom o wpacenie zalegej prenume

raty na nasze konto w P . K . O . N r . 19.145 gdy w przec iwnyn razie dal

sz wysyk naszego pisma zmuszeni bdziemy wstrzyma.

PRENUMERATA MIESICZNIKA DOM" OSIEDLE" MIESZKANIE" 15 Z. ROCZNIE, 8 Z. PROCZNIE.

CENA POJEDYNCZEGO NUMERU Z. 1.50.

CENY OGOSZE: CHH S T R O N H 300 Z t . P STRONY 150 W1HRTKH STRONY 80 SEMKA STRONY 45 Z.

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI KRAK. PRZEDMIECIE 5 M. 3. TE. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 19.145.

Odbito w drukarni ,.Robotnik", Warszawa, Warecka 7.

Bank Handlowy w Warszawie S. A. R o k z a o e n i a 1 7 0

Centrala w Warszawie, ul. Traugutta 7/9

Kapita zakadowy 20.000.000 Kapita rezerwowy 4.454.900

Adres telegraficzny Centrali i wszystkich Oddziaw z wyjtkiem Wilna:

,,H a n d l o b a n k "

Adres telegraficzny Oddziau w Wilnie;

H a n d l o w y - W i l n o "

ODDZIAY MIEJSKIE: KRLEWSKA 6, TOMACKIE 1.

Oddziay prowincjonalne: Baranowicze, Bdzin, Brze n/Bugiem, Czstochowa, Kalisz, Pozna, Katowice, Kowel, Krakw, Lublin, Lww, d, Pock, Radom, Rwne,

Sosnowiec, Wilno, Wocawek.

C e n t r a l n e O g r z e w a n i a w s z e l K i c n s y s t e m w OGRZEWANIE PARO WIETRZNE SYSTEMU SIMON

S p e c j a l n o : G r z e j n i k i ( R a d j a t o r y ) s t a l o w e s p a w a n e STACJE WODNE PNEUMATYCZNE SYSTEMU SMOK" - DLA STUDNI GBOKOCI DO 500 m ZBIORNIKI NA WOD. CHODNIE MECHANICZNE DOMOWE I CENTRALNE. WENTYLACJE. PRALNIE MECHANICZNE, KUCHNIE PAROWE, KOTY PAROWE. P r o j e k t y i ofer ty na y c z e n i e .

GRNOLSKIE TOWARZYSTWO BUDOWY RUROCIGW S p k a z ogr. odp.

Tel^iTnL f GTOBR" TARNOWSKIE 6RY fe lo^Tm; B i u r a w a s n e i z a s t p s t w a : W a r s z a w a A l . U j a z d o w s k a 36.

T A B L E DES MATIRES

1. Maison trois divisions arch. Henryk Jasieski. 2. Radburn, ville du sicle des moteurs arch. St. Raski. 3. Au confins de Varsovie Barbara Brukalska. 4. Victoire sur la pnurie de logements Chojnice A. Maleffsa. 5. Cobea grimpante J. T. 6. Signal du temps par la T. S. F. Varsovie in. M. Kauyski. 7. Livres et priodiques. 8. Cronique. 9. II Congrs International d'Architecture Moderne S. Syrkus.

ILLUSTRATIONS 40. (couverture) Plan de Radburn U, S. A. 41. , Amnagement avec maisons deux divisions

B. ., ,, trois divisions 42. Coupe d'une maison trois divisions 43. Plan

Radburn U. S. A. 44. Fragment du plan 45

Chemins pour pitons

Aux confrus de Varsovie.

48. Jardinets avec tonelles normalises 49. Plans d'amnagement 50. 51. Grillages dominant maisonettes et jardinets 52. Maisons tages avec jardin comun (dans l'avenir) 5 i. Ouverture du bloc sur le mur du voisin 54. Terrains vagues dans l'attente de la construction

55. Cit nouvelle Chojnice 56. Maisonnette type Chojnice

57. Cobea grimrupente 58. Fleurs 59. Fruits 60. Cobea en fleurs le 15 Dcembre 1929 dans les environs de Varsovie

61. Signal de temps par la T. S. F.

62.

Le plan de la ville est l'expression de sa culture

63. Priene dmontre le role de l'agora dans la ville grecue 64. Aiques Mortes le type de la Castra stativa des lgions romaines 65. Palma Nuova de Scamozzi repond aux exigeanes techniques de la dfense aux temps

du canon. 66. Bendzin le chteau fort en dehors des enceintes murales de la ville repond la se

paration des tats 67. Rothenburg /T la ville miedievale rgie et dfendu par ses citadins 68. Rome Piazza del Popolo-xemple du nouvel amnagement 69. Mannheim la demeure du prince domine la ville 70. Versailles triomphe de la Monarchie absolue, la ville devenant annexe tolr au

palais 71. Colonisation suburbaine

72. Coupe d'une vranda-restaurant du jardin des palmes Francfort s/M

D O M O S I E D L E M I E S Z K A N I E

MIESICZNIK POD REDAKCJ JZEFA JANKOWSKIEGO, SZCZSNEGO RUTKOWSKIEGO, TEODORA TOEPLITZA

ROK II L U T Y 1930 Nr. 2

D O M T R Z Y T R A K T O W Y W dniu 22.XI1 w poudnie kt podania promieni sonecznych w y

nosi t y l k o 170. Je l ibymy chciel i , aby zwrcone wprost na poudnie okno poko ju parterowego, nawet w czasie najciemniejszej pory z imowej , byo bezporednio owietlone socem przynajmnie j okoo poudnia, to musie l i bymy da, aby odlego szeregu domw przeciwlegych czterokrotnie przewyszaa i c h wysoko ! *)

W miecie stosowanie tak w i e l k i c h rozstpw pomidzy domami i wyszukiwanie tak dobrych warunkw nasonecznienia jest, naog biorc, boda j e n iemof l iwe do osignicia. R o z c h o d z i si moe nawet nie ty le o ceny gruntw, ktre ostatecznie s zalene od prawnie dozwolonego stopnia w y r y s k a n i a ; zway jednak trzeba, e i m zabudowanie luniejsze i bardziej ekstensywne, tem wiksze dugoci, a wic koszta zaoenia i u t r z y mania u l i c , chodnikw, kanaw, wodocigw, r u r gazowych i przewodw e lektrycznych, tem wiksze wahanie odlegoci, a wic wynikajce std straty czasu, koszta rodkw komunikacy jnych . To te, ze wzgldw ekonomicznych trzeba jjodz- si na pewn redukcj t y c h m a k s y m a l n y c h rozstpw i ustanawia je, zalenie od k i e r u n k u u l i cy na l'A do 2J/2 raza wysokoci domw, a wic rednio na dwa razy wysokoci domw (kt padania p r o mieni sonecznych 30), podkrela jc wyranie, e normy te powinny obowizywa tak samo dla prywatnych podwrz i tyw", jak dla publicznych ulic i okien frontowych.

W kadym razie i te zredukowane normy szyby znacznie dalej od n o r m obecnie przyjtych, dajcych, jak wiadomo d la u l i c kta padania wiata 45 (stosunek 1:1), a dopuszczajcych dla podwrz, wbrew w s z e l kie j logice, kt jeszcze nawet znacznie bardzie j stromy (1:1/*).

Podkreliwszy raz jeszcze zasadnicz wano dania tych samych norm dla tyw" co i dla frontw" (o czem ju zreszt pisaem na i n -

*) Osiedle. Zeszyt Padziernikowy 1929 r.

2 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr. 2

nem mie jscu *), chciabym teraz rozpatrze n a jakim moliwie prostym, ale konkre tnym przykadzie wpyw danych n o w y c h n o r m na intensywno

i ekonomj zabudowania i wycign p r a k t y c z n e w n i o s k i i w s k a z a nia, dotyczce pewnych pomi janych czy przeoczanych moliwoci p o p r a wiania ekonom j i zabudowania, bez rezygnowania ze susznych da h i g ienicznych.

P r z y j m i j m y wic, do obecnie popularne, zabudowanie szeregowe (Haselhorst, Dammerstock e t c ) , trzypitrowemi domami wie lomieszka-n i o w e m i (rys. 41 A ) .

P r z y zastosowaniu odstpw pomidzy zwykemi, dwutraktowemi szeregami domw, dwukrotnie przewyszajcych ich wysoko, gsto z a budowania (bez uwzgldnienia u l i c komunikacy jnych, biegncych prostopadle do szeregw domw) w y p a d a (10.5 m. 100) : 40.5 m. = 29.9%. W i dz imy wic, e domy o dwch traktach powszechnie dzi stosowanej n ieznacznej gbokoci, p r z y t a k i m ukadzie zabudowania i t a k i c h rozstpach w y zyskuj teren budowlany bardzo sabo i d a j rozwizanie bardzo rozrzutne.

Poniewa odlegoci pomidzy domami nie chcemy zmniejsza, przeto j edynym sposobem podniesienia intensywnoci zabudowania (przy za t rzymaniu oczywicie tego samego ukadu) byoby zwikszenie gbokoci ustawionych w szeregi domw. T o jednak ty lko w n i e w i e l k i m stopniu daoby si uzyska przez proste zwikszenie gbokoci traktw. P r z y stosowan y c h dzi nieduych powierzchniach mieszka i pokojw, formaty t y c h ostatnich stawayby si prdko nadto wyduone i przez to nieprzyjemne. Zreszt nawet p r z y gbokoci penych szeciu metrw d l a kadego z o b u traktw, osignita gboko 13.5 m . niewieleby tyilko zwikszya gsto zabudowania i ekonomj caego zaoenia.

atwo natomiast uzyska znaczne zwikszenie gbokoci domw bez stosowania nadmiernie w i e l k i c h gbokoci traktw, przez przerzucenie k l a t k i schodowej do wntrza domu, danie jej wiata grnego i przejcie w ten sposb z ukadu dwutraktowego na trzytraktowy.

P r z y podniesieniu w ten sposb gbokoci domw i i ch szeregw z 10.5 na 16.5 m. gsto zabudowania, l iczona w t a k i sam sposb, jak poprzednio , podnosi si z 25.9% na (16.5 m. X 100) : 46.5 m. = 35.2%, a wic n ieomal e ptorakrotnie, przy zachowaniu tychsamych warunkw owietlenia i nasonecznienia dla okien wszystkich izb mieszkalnych. Jednoczenie prawie ptorakrotnie zmniejszaj si dugoci i koszta ul ic , kanaw i przewodw wszelkiego rodza ju , przypadajce na jednostk powierzchni zabudowanej (rys. I B ) .

Zda je m i si, e ukad rzutu pozwalajcy osiga tak powane k o rzyci bez pogorszenia warunkw mieszkaniowych, zasuguje najzupeniej na to, aby si nad n i m przyna jmnie j zastanowi.

*) ARCHITEKT, rok X X I I zesz. 5 str. 10 danie dla podwrz we wntrzu blokw warunkw przynajmniej tych sam ch, jakie obowizuj dla ulic, nie jest wcale wygrowane lecz raczej minimalne i powin oby by obowizujcem nawet dla strefy najgciej zabudowanej".

DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr. 2 3

Chodzi oczywicie o to, ozy w takim ukadzie i przy takiej gbokoci da si dobrze i oszczdnie rozwiza poszczeglny element" mieszka-nowy, zwaszcza, jeli chodzi o mieszkania mae i najmniejsze.

Dlatego te podaj tutaj szkic jednego z wielu moliwych rozwiza takiego gbszego trzytraktowego elementu (rys. 42) i sprbuj rozpatrze go punkt po punkcie w porwnaniu ze stosowanemi powszechnie typami pytkiemi.

A wic: 1) Klatka schodowa ze swego podestu obsuguje trzy par-tje , w tem dwa mieszkanka dwuizbowe i jeden pokj kawalerski". Mieszkania dwuizbowe s przewietrzane na przestrza; dla pokoju pojedynczego i w domu dwutraktowyim przewietrzenia przestrzaowego uzyskaby si nie dao, niemona wic kroku takiego przewietrzenia uwaa za wad, wynikajc z zastosowania ukadu gbszego.

2) Kade z mieszka zaopatrzone jest w azienk - klozet z krtk wann i natryskiem. Klozety - azienki s przewietrzone kanaami w murze i owietlone porednio (w mieszkaniach dwuizbowych poprzez pytkie wnki kuchenne), maj wic warunki takie same, jak w licznych pytkich domach dwutraktowych, np. w wieo wybudowanych domach dwutrakto-wych domach Warsz. Spdz. Mieszk.

3) Przedpokoje cho stosunkowo spore, nie s jednak nadmiernie wielkie, gdy si zway, e znaczna ich szeroko jest zuytkowana na ustawienie szeregu obszernych szaf ciennych, mogcych zaspokoi wiksz cz potrzeb mieszkacw w tym zakresie, i odciy w ten sposb izby mieszkalne z nadmiaru mebli i gratw.

4) Zarzut, e przedpokoje s ciemne" byby nierzeczowy, gdy tak-samo ciemne byyby w kadym przecitnym rzucie dwutraktowym. Jedyna rnica byaby w tem, e tam byyby obrcone duszym wymiarem rwnolegle do Jasad, podczas gdy tu le dugoci prostopadle do nich, ale to na ich warto uytkow i warunki hygjeniczne w niczem wpywa nie moe.

5) Wreszcie i stosunek powierzchni uytkowej do zabudowanej wcale nie okazuje si tak niekorzystny, jak si to niekiedy przypuszcza. W szczeglnoci procent pow. murw, przy ich bardzo prostym ukadzie jest nawet bardzo niski i wynosi niespena 20%, a mgby by jeszcze z atwoci obniony przez zastosowanie liczniejszych wnkowa.

Tak wic szczegowa analiza wykazuje, e ani pod wzgldem konstrukcyjnym, ani te uytkowym rzut trzytraktowy w niczem nie jest mniej korzystny od dwutraktwego.

Pozostaje kwestja klatki schodowej. 6) Klatka schodowa umieszczona w rodku gbokoci domu, zdaa

od cian zewntrznych, musi oczywicie otrzyma wiato grne, Wiem, e przeciw temu sposobowi owietlenia schodw panuje do rozpowszechnione uprzedzenie, i dlatego ten punkt wymaga bardziej szczegowego omwienia.

Ot omiel si zaryzykowa twierdzenie, e dla przestrzeni, ktre tak czy owak siga przez ca wysoko domu a do powierzchni dachu owietlenie grne jest najodpowiedniejsze i niejako logicznie si narzucajce. Stosowa go oczywicie nie mona w domach bardzo wysokich, i po-


0/AMI D WVTRA KTOWE/ I,

JI >r )r2** > 'P-J->,

- 4

i i

- 4 -

3S'2%

41.

A w i e ; uycie gbszych elementw t r z y t r a k t o w y c h p o z w a l a przy tych samych warunkach nasonecznienia d la o k i e n w s z y s t k i c h pomieszcze mieszka lnych , p r a w i e ptora raza lepiej wyzyska teren b u d o w l a ny, a zarazem prawie ptorakrotnie zmniejszy dugoci i kosz ta ul ic , k a naw, wodocigw i przewodw e l e k t r y c z n y c h .


42.

43. Powierzchnia zabudowana. 16.5X10.5 = 173.25 m-'. Powierzchnia mieszkania

2.50,6 + 21.0 = 122.2 m* = 70,6% Klatka schodowa. 16.9m= = 9.8%

Powierzchnia murw 34,1 m* = 19.6% Mieszkanie I i II

32.6 + 7.5 + 10.5 = 50.6 m-' Mieszkanie III

15.0 + 3.6 + 1.4 = 21.0 m-

U ^ 3 - v * | f g - t - t

ii 2if &M i r J[t . ' -10>so I

43.

O b a mieszkania 2- izbowe uwidocznione n a powyszym planie s przewie t rzane na przestrza. M i e s z k a n i e jednoizbowe take i w b u d y n k u d w u t r a k t o w y m p r z e w i e t r z e n i a przestrzaowego otrzyma by nie mogo. Klczety- azienki maj owietlenie porednie poprzez wnki kuchenne, a wic w a r u n k i takie same jhk w d w u t r a k t o w y c h domach W a r s z . Spdz. M i e s z k . Przedpokj i w zwykym b u d y n k u d w u t r a k t o w y m nie miaby wiata bezporedniego, byby t y l k o obrcony, duszym w y m i a r e m rwnolegle do ciany frontowej . Mieszkanie w domu trzytraktowym jest wic pod kadym wzgldem rwnorzdne z analogicznemi mieszkaniami w dom a c h d w u t r a k t o w y c h ; w i d z i m y za z zaczonego zestawienia gra ficznego, e stosowanie gbszych domw t r z y t r a k t o w y c h pozwala, osiga tak ie same w a r u n k i nasonecznienia mieszka w sposb znacznie oszczdniejszy lub te p r z y takiej samej gstoci zabudowania uzyskiwa rozstpy domw i warunki nasonecznienia bez porwnania lepsze. G b szy ukad t r z y t r a k t o w y jest wic od pytkiego dwutraktowego niewtpliwie znacznie racjonalniejszy i ze wszech miar zasugiwaby na uwzgldnienie p r z y jednoli tem p l a n o w a n i u wikszych kompleksw m i e s z k a l n y c h .

b DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr. 2

prostu dlatego e cho W dawnie jszem budownic twie mieszczaskiem na j bardziej rozpowszechnione, przestao by uywane w w i e l k o m i e j s k i e m b u downic twie c z y n s z o w e m drugiej poowy X X w .

J ednake w domach najwyej trzypitrowych, jakie dzi znowu w y cznie p r a w i e budowane s d la celw mieszka lnych p r z e z koopera tywy i inne c z y n n i k i spoeczne w nowo zakadanych dzie lnicach, schody owietlone zgry, p r z y odpowiedniem zaoeniu la tarn i c z y wietlni dachowej mog by zupenie wystarczajco jasne i n ie ty lko nie ciemne, ale nawet n i e ciemnawe. N i e p r a w d z i w e m jest te twierdzenie, e schody takie s nie-przewietrzane" . P r z y przewidzeniu odpowiednich, a bardzo prostych urzdze np. w y l o t u wentylacyjnego p o d powierzchni wietlni, lub otwieranego skrzyda w pionowem oknie la tarn i dachowej mog one nawet d a w a wcale wydatn wentylac j wycigow.

N i e m a wic doprawdy adnej r a c j i zasadniczo wyklucza stosowanie tego sposobu umieszczenia owietlenia schodw. Duo natomiast zatem przemawia , eby go uywa, gdy si zway, e o n t y l k o p o z w a l a n a stosowanie gbszych ukadw trzytraktowych, pozwalajcych rac jonalnie j rozmieszcza powierzchni zabudowan na terenie i osiga pewne b a r d z o podane postulaty hygjeniczne w sposb oszczdniejszy, bodaj c z y n i e jedynie umoliwiajcy osiganie ich w praktyce na szersz skal i w r z e c z y wicie powszechnym zakresie.

Henryk Jasieski.

44. Dwa charakterystyczne bloki Radburn z parkami porodkuw prawym dolnym rogu orodek handlowy

i stacje kolejowe.


R A D B U R N MIASTO WIEKU MOTORW

A m e r y k a n , l u d z i w y b i t n i e p r a k t y c z n y c h i realnie mylcych cechuje b r a k zdolnoci do t e o r e t y c z n y c h poszukiwa prowadzcych do n o w y c h miaych form ycia.

S td mona u n i c h znale wie le udoskonale odnonie b r a k w wspczesnych miast, a zwaszcza miast duych, natomiast trudno jest doszuka si hase n o w y c h , rewolucy jnych , k treby torow a y drog odmiennym k i e r u n k o m rozwoju .

W t y c h w a r u n k a c h tem wiksz z w r a c a uwag miaa myl s tworzenia or o d k a mieszkalnego obok duego miasta, zbudowanego na o d m i e n n y c h o d zwykych szablonw zasadach.

M a m na myli R a d b u r n p o d N . - Y o r k i e m , n a z w a n y miastem w i e k u motorw, z ktrym wanie m a m y si z a pozna.

Idea tego zaoenia wynika ze specyf i cznych w a runkw amerykaskich, z o l brzymiego natenia ruchu automobi lowego, w r a z z jego w s z y s t k i e m i s t ronami ujem-nemi jak : b r a k bezpieczes t w a dla p i e s z y c h : haas, w y z i e w y b e n z y n y etc.

Wychodzc z zaoenia, e powszechna zasada budowania domw obok u l i -e y p r z e c z y pojciom wspc z e s n y m o dz ie ln icach mieszk a l n y c h , zapro jektowano d u - . , e b l o k i ograniczone arter jami k o m u n i k a c y j n e m i , o d ktrych w y chodz mae u l i c z k i dojazdowe (place") do p r y w a t n y c h posesp. P r z y t y c h u l i c z k a c h stoj garae do ktrych dotykaj tyy domw. (Kys. 4bj. F r o n t domw, z reguy wolno stojcych, s k i e r o w a n y jest na ogrdki p r y watne , k tre z k o l e i przytykaj do p a r k u wypeniajcego wntrze b l o k u , a bdcego wspln wasnoci mieszkacw danego b l o k u .

45. Typowa uliczka prowadzca od arterji do garau; z tylu wida wsplny park blo

kowy ze ciek do ruchu pieszego.

8 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr- 2

Cay ruch pieszy a wic : do orodka handlowego osiedla, do kocioa , spacerowy, a gwnie dz iec i do szk, o d b y w a si nie na chodnikach obok u l i c y (gdy t y c h niema zupenie) ale ciekami wrd p a r k u . cieki w p a r k a c h poszczeglnych blokw cz si midzy sob tunelami p o d arter jami komunikacy jnemi . (Rys. 46).

T a k wic dz iecko moe si uda na drugi koniec osiedla do szkoy lub ko ioa nie nat ra f iwszy w adnym miejscu na ulic z ruchem autom o b i l o w y m , spacer r j c natomiast ciekami wrd p a r k u . W p a r k u t y m istniej rwnie urzdzenia sportowe.

46. Poczenie cieek dla pieszych, 47. Droga dla pieszych w parku z dwu ssiednich blokw przed ar- blokowym,

terj komunikacyjn.

N a skrzyowaniu d w u gwnych arter j i osiedla, z a p r o j e k t o w a n y c h w formie s z e r o k i c h bulwarw, skoncentrowano obok d w u budynkw o t y pie k o s z a r o w y m , orodek h a n d l o w y z miejscem do postoju samochodw, d w o r z e c kole jowy, garae publ iczne, koci etc.

B l o k i dochodz do wymiarw 4 0 0 X 6 0 0 m., a p a r k i pooone porodk u n ich 4 0 X 6 0 0 m. B l o k zamieszkay jest przez 200 do 250 r o d z i n .

Przestrze p r z e z n a c z o n a p o d p a r k i s k o m p e n s o w a n a jest czc iowo procentowo mniejsz powierzchni przypadajc na nie l iczne ul ice .

Oczywicie A m e r y k a n i e nie zadowalaj si t eore tycznemi d o c i e k a n i a m i ; d w a b l o k i w r a z z orodkiem h a n d l o w y m i s tac j kolejow zostay kompletn ie wykoczone, domy wyposaono we w s z e l k i e nowoczesne urzdzenia a do anteny radjowej wcznie i dopiero k i e d y w s z y s t k o byo gotowe ro.spoczto sprzeda, p r z y c z e m okazao si, e poowa waciciel i pracuje w odlegym o 24 k i m . N . - Y o r k u .

K o s z t takiego domu w r a z z parcel, w s z y s t k i e m i instalac jami tak p r y w a t n e m i jak i p u b l i c z n e m i oraz p r a w e m do p a r k u w y n o s i o d 8.800 d o i . (5 p o k o i , drewniany) do 13.800 doi . (murowany 8 pokoi) oczywicie mona pac i ra tami miesicznemi po 70,43 d o i . wzgldnie 109,55 doi .

C h a r a k t e r y s t y c z n y m dla A m e r y k i jest z a k a z s tawiania potw i ogrodze zarwno od u l i cy jak i od ssiada, wyjtek s tanowi pot ogradzajcy domy bdce w budowie dla . . . zasonicia nieestetycznego w i d o k u .

Niewtpliwie miay pomys zbudowania takiego miasta z pominic i e m szablonu stanie si bodcem do dalszych poszukiwa.

In.-arch. Stanisaw Raski.


48. Ogrdki dziakowe z altankami zabudowanemi jednolicie. (Frankfurt n'M).

NA PERYFERJACH WARSZAWY Usiowania dostarczenia tanich mieszka w cigu ostatniego dzie

siciolecia id stale w kierunku od ideau do rzeczywistoci, nie odwrotnie.

Ideaem jest domek z ogrdkiem dla kadej rodziny. Powstay zatem w pierwszym rzdzie kolonje: Staszica, na olibo

rzu, na Czerniakowie i inne. Okazuje si jednak, e s zbyt drogie, aby byy dostpne dla licznej

sfery niezamonych, nie mog wic zaspokoi potgujcego si cigle godu mieszkaniowego.

Aby potani mieszkania, zaczto budowa domy wielorodzinne i wielopitrowe.

W myl planu regulacyjnego bloki zabudowuje si obszernie. Wewntrz bloku ma by wsplny ogrd. Indywidualnie projektowane luki wentylacyjne czsto trafiaj na cian ssiada. Skutkiem tego przestrze zawarfa midzy budynkami, niezalenie od jakoci ogrodu nie przestaje nosi pitna podwrza.

Ten sposb zabudowania jest przejciowy od zabudowania podwrzowego do innych doskonalszych rozwiza urbanistycznych.


49. 50.

P r z y dalszej ewoluc j i p lanu regulacyjnego i zmianie z a s a d p r z y d z i e lan ia terenw, t y p ten skazany jest na zagad.

N a p r z . zabudowanie l injowe, obecnie uznane za najracjonalniejsze, przez prostot p lanu daje moliwo normal izac j i , a co za t y m idzie udoskonalenia i potanienia nawet najmniejszych mieszka.

P r z y t y m sposobie zabudowania powie t rze swobodnie przepywa wzdu budynkw i zielece podobne s nie do basenw, ale raczej do r z e k : jednoczenie oczyszczaj i zmieniaj powiet rze .

P o d wzgldem spoecznym zieleniec zamknity, jako wasno d a nej spdzielni, jest dostpny t y l k o d l a jej czonkw, w w y p a d k u drugim, pasy zielonoci nie zwizane organicznie z pasami zabudowania , mog pozosta wasnoci publiczn.

Z rac j i na mae i tanie mieszkania zielece p o w i n n y mie charakter popularny, czego o p r y w a t n y c h ogrdkach nie mona powiedzie.

Ogrdek p r y w a t n y w y m a g a wkadw, a prawdopodobnie p r z y m a ej znajomoci ogrodnictwa, nie daje dochodw. Powanym kosz tem jest ogrodzenie . Im mniejsze ogrdki, t y m wicej t rzeba ogrodze, zwaszcza p r z y wyduonym planie . J u w ogrdku o p o w . 600 m" jedno ogrodzenie oddalone jest o d drugiego o ki lkanacie metrw, z czego tworz si mieszne mae k l a t k i , w ogrdkach mnie jszych 200 do 300 ta? gsto ogrodze dochodzi do absurdu.

W y s t a r c z y porwna cen najtaszych sztachet d r e w n i a n y c h (okoo 10 z. z a mt.) z cenami d r z e w e k i krzeww o w o c o w y c h .

Z a cen 1 mt. t y c h sztachet mona kupi 1 jabo, 1 k r z a k porzecz k i , 10 krzakw m a l i n i 10 krzaczkw poziomek.

W Stanach Z jednoczonych podobno nie robi wcale ogrodze i z pewnoci jest to najlepsze rozwizanie, ale czy to u nas moliwe?

T e r e n y zielecw p r z y zabudowaniu l i n j o w y m mona czciowo przeznaczy na ogrdki dziakowe dla tych, ktrzy naprawd mog i chc je uprawia. Ogrodzi, zreszt aurowo, monaby cao, nie kady poszczeglny ogrdek.

R e s z t a terenu powinna spenia dotychczasowe funkcje skdind p o n u r y c h nieuytkw, rozcigajcych si na peryfer jach miasta, midzy r z a d k i e m i grupami domw.

Opuszczone te pola , la tami czeka jce na budow, s pomimo w s z y s t -


ko jedynym terenem swobodnej zabawy dzieci, posiedze i spacerw niedzielnych dla dorosych.

A b y ten cel osign, nie koniecznie trzeba zakada wykwintny park i sadzi delikatne rasowe roliny, mona zamiast nich da wytrzymae dzikie drzewa i krzaki, wymagajce raczej opieki lenika, ni ogrodnika.

W planie tego zieleca mona pomyle o prymitywnych terenach sportowych, o grupach drzew, pod ktremi przyjemnie siedzie, o trawnikach dla zabawy dzieci.

Ogrd taki powinien harmonizowa z architektur skromnych domw wielorodzinnych, tak, jak mie ogrdki warzywne z kwiatowemi rabatami s nieodczne od dworkw wiejskich, jak parki z XVII i XVIII w. s organicznie zwizane ze swemi paacami.

51. S domki z maemi ogrd- 52. s wielorodzinne domy zabudowane kami, w ktrych ogrodzenia obszernie z oglnym zielecem (w przy-

dominuj, szoci),

53. przewietrzane przez luki wentylacyjne, wychodzce niestety na cia

n ssiada.

54. a midzy grupami domw hektary pustkowi czekaj na budow.


ZAEGNANIE GODU MIESZKANIOWEGO W CHOJNICACH

J e d n y m z n i e l i c z n y c h miast P o l s k i c h , ktre naleycie wykorzystay uprawnienia wypywajce z Rozporzdzenia P r e z y d e n t a Rzpl i te j o r o z b u dowie miast, s Chojnice , miasto powia towe w woj . P o m o r s k i m , l iczce okoo 12.000 mieszkacw.

Magis t ra t z dr. Sobiera jezykiem na czele, wykorzystujc u p r a w nienia us tawy i skromne k r e d y t y z B a n k u G o s p . K r a j . zaegna, mona

55. Model jednej z kolonji mieszka- 56. Typowy 2 mieszkaniowy domek nych budowanych w Chojnicach na Po- w jednej z kolonji budowanych przez

morzu. magistrat w Chojnicach.

powiedzie cakowicie, na terenie powierzonego m u miasta, gd mieszk a n i o w y . W Chojnicach w okresie 4 sezonw b u d o w l a n y c h wznies iono 241 mieszka o 534 i zbach (dane z wrzenia 1929 r.). Dziesicioletni niedobr izb do r o k u 1924 okresu cakowitego zastoju b u d o w n i c t w a w y nosi 270 izb, coroczne za zapotrzebowanie n o w y c h izb wedug oblicze magistratu w a h a si o d 27 do 30. Ogem wic niedobr cznie z sezonem r o k u 1929 wzrs, mniej wicej , do 420 izb .

W okresie piciolecia, jak ju zaznaczylimy zbudowano 534 i z b y c z y l i p o k r y t o cakowity niedobr oraz otrzymano nadwyk w iloci przeszo 100 izb .

A k c j magistratu m. Chojnic charakteryzuje wydatne poparc ie b u d o w n i c t w a maych d w u - lub t r z y m i e s z k a n i o w y c h domkw. W o k r e s i e swej dziaalnoci K o m i t e t R o z b u d o w y jedynie w 7-miu w y p a d k a c h p r z y zna k r e d y t y osobom, ktre budoway domy mieszkalne w ce lach dochod o w y c h . Poyczki z B a n k u G o s p o d a r s t w a K r a j o w e g o udzie lono przede-w s z y s t k i e m robotnikom, rzemielnikom i niszym funkcjonar juszom k o l e j o w y m .

J a k wiadomo, formalnoci zwizane z o t r z y m a n i e m poyczki w B'.. G . K . trwaj do dugo, co p r z e w l e k a budow. Chcc przypieszy tempo budowy, gmina wyjednaa w Mie jsk ie j K a s i e Oszczdnoci k r e d y t k r t k o te rminowy, na poczet kredytw dugoterminowych z B a n k u G o s p o d . K r a j .


Z chwil zmniejszenia si kredytw z funduszw pastwowych, gmina przeznaczya w 1927 r. 30.000 z. na k r e d y t y dla budujcych mae d o m k i na 7% rocznie .

Suma ta jest zacztkiem elaznego kapitau poyczkowego gminy, na budow maych domkw.

Prcz udzie lania poyczek, gmina odstpia drog sprzeday dziaki budowlane od 1.000 do 2.000 m. k w . na bardzo dogodnych w a r u n k a c h , a nadto z cegielni miejskiej na dwuletnie spaty budujcy otrzyma ceg, za z lasw mie jskich budulec .

Zawdziczajc tak wydatne j pomocy, w cigu 3 lat, powstay p o d miastem due kolonje podmie jsk ie : , ,Mae o s a d y " (13 domkw o 28 mieszkaniach , 72 izbach, Kolonja P a r k o w a " (14 domkw, o 32 mieszkaniach , 64 izbach), Kolonja Domkw Ogrdkowych" (35 domkw o 80 mieszkaniach). W s z y s t k i e te kolonje odpowiadaj n o w o c z e s n y m w y m a g a n i o m .

Zbudowane d o m y s 2 lub 3-rodzinne o d w u lub t rzech izbach z kuchni. Wac ic ie l zajmuje jedno mieszkanie , a pozostae wynajmuje za czynszem od 15 do 20 z. od izby . B u d o w a domkw jednorodzinnych bya niemoliwa, gdy budujcy ze s w y c h staych dochodw nie mgby (najwysze pobory waciciel i domw wynosz okoo 400 z. miesicz.) opaci oprocentowania i amortyzac j i poyczek.

K u b a t u r a poszczeglnych domkw w a h a si w granicach o d 500 do 900 m . 3 W s z y s t k i e wznies ione d o m k i s murowane z cegy, k r y t e c z e r w o n dachwk.

K o s z t y b u d o w y jednej i z b y o przecitnej p o w i e r z c h n i 30 35 m.'-' mona uszeregowa w t r z y grupy:

I grupa przecitna cena izby 1.570 z. (budujcy o rednich z a r o b k a c h 200 z. miesicznie, robotnicy miejscy i robotnicy kole jowi) ;

II grupa przecitna cena izby 2.220 z. (rednie z a r o b k i miesiczne 270 300 z . ) ;

III grupa przecitna cena izby 3.000 z . (rednie z a r o b k i mie siczne 300 400 z . ) .

Najmniejsze k o s z t y b u d o w y ponos i l i c i , ktrzy wkadali prac osobist. Zanotowano w y p a d k i najmu do p r a c y jednego t y l k o fachowca m u r a r z a . W s z e l k i e prace pomocnicze spenia waciciel domu i jego r o dzina . Ze specjalnym naciskiem naley podkreli znaczenie udziau pracy wasnej w budownictwie chojnickich kolonij. W p i e r w s z y m okres ie wobec wikszych kredytw p r a c y osobistej wkadano mniej . Naley jednak stwierdzi, e d o m k i w drugim okresie budowane, s mimo niszych k o s z tw b u d o w y rwnie starannie w y k o n a n e . P r z y c z y n i a si do tego w duej mierze to, e nad kad budow c z u w a z ramienia M a g i s t r a t u archi tekt mie jski . A . Malciisa.


C O B E A Ktokolwiek mwi o wasnym domu, ten widzi mury oplecione dzi

kim winem, werand tonc w bujnej zieleni. Kto ma do rozporzdzenia cian domu ten okrywa j zason pnczy rami, wistarj, powojnikiem jeli chce czeka na ich rozwj, choby fasol jeli chce osi

gn szybko swj cel. Najszybciej i najwyej ronie spota pnca (Cobea scan-dens) jednoroczny pncz z Meksyku.

Kady kwiat ma jak specjaln zalet, ktra go z wielu innych wyrnia pikno zapachu, barwy czy ksztatu jednajc mu zwolennikw. Zalet spo-ty mona okreli jako wdzik. Jest ona gibka, tanecznie zwinna cho dziw-nem si wydaje zastosowanie tych sw do roliny, iale wygldaj jej pdy i kwiaty jak nagle zastyge w ruchu. Kiedy w pierwszych tygodniach rozwoju uka si mode czerwone pieizaste licie zakoczone wsem widzimy jak rusza si, szuka podpory, maca szyb okna, ciany, gotowa przyczepi si nawet do ubrania. Najmniejsza wypuko wystarcza aby koniec wsa zmieni si w poduszk mocno przylegajc biorc mur w posiadanie. W lipcu, kiedy ju ronie pod cian domu i wrd zieleni lici gdzieniegdzie tylko czer

wieniej mode pdy, na jaki metr nad ziemi ukazuj si kwiaty. Przegina si rowa cdyga unoszc ponad limi blado zielony kielich. Kwiat jest duy, podobny z ksztatu do dzwonka. Pocztkowo jasno-zielony z dniem zadym ciemnieje dochodzc do fioletowej barwy. Te kwiaty nie wabi zdaleka, trzeba je odszuka ale wtedy napatrze si im nie mona. Maj te rzadki wdzik przekwitania

(Coba Soandens;

57.

15 Coba grimpant

_ J


chwila kiedy trcony kwiat opada a pozostaje szeroko otwarty kielich jest jedn z najadniejszych. Kolor jego jest wtedy lila szaiy podobny do obokw na niebie gdy zachodzi soce. Te srebrno fioletowe, zielono - czerwonawe barwy powtarzaj si w odygach, pkach, nabierajc odblaskw metalicznych w liciach. W miar jak wyrasta dugi zielony owoc, dziaki kielicha zwijaj si i zieleniej. Owoce nie wisz ciko, ani nie stercz do gry, zawsze w jakim mikkim przegciem odygi wysuwaj si z gstwy li ci. Nawet resztki kwiatw bezpodnych, ktre nie wyday owocu i te s adne z szeroko o-twartym kijowym kielichem, zielon zarodni s terczc s z t y w n o i zeschym sznureczkiem supka.

Pena wieoci i spokojnego uroku trwa s-pota dugo, a do pierwszych silnych mrozw. Jest nasz towarzyszk w szare listopadowe i grudniowe dni. Kiedy ogrd ju opustoszeje, kiedy zmarzn ostatnie dalje kielichy spoty znajd si w wazonie na stole. Wrd drzew o-gooconych z lici na biaym murze domu wysoko pod dachem cignie oczy zielonemi limi. apkami" swych

58. Kwiaty Cobei.

59. Owoce Cobei.


wsw ta wiotka rolina czepia si szybko ku grze w cigu jednego lata potrafi doj do 8 metrw. Jest to prawdziwy Nurmi" rolinnego wiata.

Nim o tych wszystkich zaletach spoty zdymy przez zimowe miesice zapomnie, ju w lutym lub w marcu trzeba si bra do siewu. Na sonecznym poudniowym oknie wysiewamy j w doniczki z ziemi licio-wo-gliniast lub inspektow. Spota rozwija si szybko tak, e trzeba j przesadzi przed umieszczeniem w o-grodzie. Na jesieni tak wytrzymaa w modoci jest jednak delikatna, boi si przymrozkw, dlatego nie mona jej wczeniej sadzi ni po zimnych witych" (15 18 maj). Najlepiej udaje si na zachodniej lub wschodniej cianie domu na poudniowej trzeba bardzo obficie podlswa, eby

60. Cobea kwitnca w okolicach korzenie miay do wilgoci. Natu-Warszawy w dn. 15.XII. 1929 r. ralnie sadzimy w ziemi skopan i za

silon kompostem. Rolinki o tej porze powinny by wysokie na 5080 cm. dobrze wic jest, jeli je przewi-emy lekko nim sobie same poradz. Wogle jeeli ciana jest b. gadka to lada wiatr spot oderwie. Dobrze wic w takim wypadku da kratk drewnian albo par sznurkw. Sadzi trzeba roliny w odlegoci 25 30 cm. jeeli chcemy otrzyma jednolit zielon cian. Tyle stara wystarczy, a kto raz sprbowa, napewno obok trwaych pnczy znajdzie miejsce na cianie czy w oknie dla spoty.

J . T .

O N A D A W A N I U C Z A S U PRZEZ WARSZAWSK S T A C J METEOROLOGICZN PRZY P O M O C Y R A D J A

Czas nadawany bywa obecnie w Warszawie o 12-tej i o 20-tej w ten sposb, e 2 minuty przed oznaczonym czasem zaczynaj pada dwikowe sygnay, ktre s rozmieszczone w pewien okrelony sposb.

Dla wygody naszych czytelnikw, aby przy regulowaniu czasu zyskali potrzebn do tego regulowania swobod, wypywajc z wiadomoci dokadnej kadego momentu sygnalizowania, podajemy poniej dokadny jego opis.

Sygnay zaczynaj pada po zapowiedzianym przez speakera poczeniu si z Obserwatorjum Meteorologicznym i dadz si przedstawi graficznie w sposb przedstawiony na rys. 1.


D o l n a linja podzie lona na rwne czci (sekundy) wyobraa sob bieg czasu; grne k r e s k i , przedstawiaj padajce sygnay; dugo t y c h k r e s e k przedstawia czas t rwania sygnaw.

61.

A B C U

[llll|llll|illl|llll|lllHllltjllM|llll|llll|llli|llll|llll|llll|[[|l|llll|llll[llll|l o" i i " oo" tif no" : b ' ! i t ? - . M>" ' ML

- i : I-:-4- iii|nii|iiti|ini|iin[nmMii|

o" V sp? bo"

_4-_ (5.1 ..;....}. i

J a k w i d z i m y ca sygnalizacj mona podzieli na t rzy zasadnicze czc i :

Cz A B p o w i n n a si zaczyna o zapowiedziane j godzinie 11 h 58' lub 19 h 58 r opnia si ona jednak czsto w zalenoci od monoci zachowania przez stacj nadawcz radja dokadnego momentu p r z e widzianego programem; skada si ta cz z sygnaw dugich, z a c z y n a jcych si dokadnie l l h 58', l l h 58' 10", l l h 58' 20" i t. d. a do 11 58' 50" wcznie ; kady sygna t r w a 4" ; w razie opnienia si stacj i nadawcze j odbiorca apie jeden z tych momentw.

D r u g a cz B C to okres czasu od l l h 59' do l l h 59' 10" wycznie; w t y m okresie pada tak samo dugi sygna czasu; nie zaczyna si o n jed n a k punkt o l l h 59' lecz o l l h 59' 2 " i t r w a 2", ten okres sygnaw d l a tego jest tak w y b r a n y , aby oddzieli cz A B od czci C D waciwej sygnl izac j i czasowej .

Cz ta (CD) zaczyna si l l h 59' 10" jednym krtkim sygnaem, l l h 59' 12" pada dugi sygna trwajcy 2", potem padaj 2 krtkie tak, e drugi pada l l h 59, 20" ; nastpne okresy dziesiciosekundowe przechodz w ten sam sposb, a do ostatniego 6-go krtkiego sygnau, padajcego punktualnie o 12-tej, czy te 20-tej.

W ten sposb mona z a w c z a s u dokadnie ledzi przebieg czasu w bliskoci oznaczonego momentu.

Cao mona przedstawi jeszcze w sposb u w i d o c z n i o n y na rys. 2, P r z y pomocy przedstawionego opisu czas kadego momentu sygnal i

zacj i jest znany, jednake od pewnego p u n k t u dopiero . P o poczeniu z Obserwator jum odbiorca , syszc sygna czci A B ,

nie wie , ktry z n ich pada, gdy nie wie , czy w naleytym momencie radjo poczyo go z Obserwator jum. D o p i e r o dziki tej wasnoci sygnau czci B C , e z a c z y n a si on pniej nieco ni poprzednie odbiorca wie ju, e syszy l l h 59' 2 " lub 19h 59' 2 " a przez to ju dokadnie uwiadamia sobie czas kadego nastpnego sygnau.


Z K S I E K I P I S M ALFRED LAUTERBACH. Piercie Sztuki. Warszawa, 1929.

Nak. Ksigarni F. Hoesicka. Pikna i ciekawa ksika, ktra zawiera kilka studjw bogaccych

nasz ubog literatur urbanistyczn. Autor umie dojrze co si kryje poza zagadnieniami o charakterze

estetycznym", rozumie ekonomiczne i spoeczne podoe na ktrym wyrasta miasto, ujmuje zaleno planu miasta od warunkw w jakich powstaje.

Z zarysu historycznego Plan miasta jako wyraz jego kultury" cytujemy kilka ustpw uzupeniajc je ilustracjami, ktrych brak w ksice Lauterbach bardzo daje si odczu.


63. Jak rol w miecie greckim odgrywaa agora, uwidocznia si to najdokadniej w miecie Priene (na brzegu azjatyckim). Plan miasta prosty, oparty na szachownicy, teren may, zacieniony grami skalistemi, uliczki wskie (od 14 do 7 mtr.) czste schody i ciany oporowe, ale plac miejski75X100 m. przy obszarze miasta 20 ha.

64. Aiges-Mortes. Wikszo mia t rzymskich, szczeglnie w pnocnej Italji, oraz w prowincjach germaskich, ga lij-skich i afrykaskich powstaa z obozw legionw rzymskich t z. castra stativa. Castra te miay plan prostokta, podzielonego na mniejsze prostokty odpowiednie do bram miejskich. Najbardziej typowe z miast redniowieczuych s: Raquza, i Aigues-Mortes.


Ss>i(osvIy;i

65

65. Plan Scamozziego miasta Palma Nuova z r, 1593 wykazuje prawidowy dziewi-ciobok z dziewicioma ser-cowatemi naronikami murw obronnych. Geometryczne centrum miasta zajmuje obszerny szecioboczny plac z potn baszt porodku. Z placu wychodzi 18 ulic promienistych, z ktrych dziewi utyka tpo na murze obronnym, dziewi za innych otrzymuje zakoczenie w postaci wysunitych trjktnych fortw. Ulice promieniste przecite s czterema ulicami oklnemi, ama-nemi zgodnie z ksztatem dziewieioboku murw. Placw zamknitych miasto nie posiada, natomiast na przeciciu szeciu ulic promienistych z oklnemi tworz si place kwadratowe komunikacyjne", Prcz murw miasto otoczone jest gwiadzistym waem obronnym. Ten schematyczno - geometryczny plan narodzi si najnieza-wodniej z przesanek inyniersko - wojskowych w tem przewiadczeniu, i kto dziery centrum miasta, ten panuje nad miastem. Oczywicie narzdziem wadzy jest armata.

66

66. Jeeli miasto posiadao zamek, zamek ten stanowi odrbny kompleks obronny. W epoce redniowiecznej zamki panoway wprawdzie nad miastami pod wzgldem panoramicznym. Wyraa si w tem ul- lad spoeczny, w ktrym stan szlachecki (feodalny ) oddzielony by od stanu mieszczaskiego. ,Ohok plan m. Bdzina).


67. W rozplanowaniu i zabudowaniu miasta uwydatnia si zawsze pewien ustrj spoeczny, oraz ukad czynnikw rzdzcych lub miarodajnych. Miasto redniowieczne i renesansowe byo zrzeszeniem mieszczan. Rynek gwny, ratusz i koci stanowi orodek miasta' bronionego przez samych mieszczan, ktrzy mury forteczne wznosili i zaog w razie

potrzeby zaopatrywali. (Rothenburg O/T),


68. Przy planowaniu miast, tak samo jak w sprawach architektury, zwrcono oczy na Wieczne Miasto Czem dla architektury kocielnej byl koci w. Piotra, tem dla planw miast sta si plac del Popolo. Domenico Fontana wypracowa dla Sykstusa V plan regulacyjny Rzymu. U wrt miasta stworzono plac nowy, wze wicy trzy dugie ulice, z ktrych dwie boczne (via di Ripetta i via del Babuino) stanowi granic, trzecia za

(Corso) o klinu.


69. Zmiana ewolucyjna nastpia dopiero w epoce absolutyzmu. Nad miastem zapanowa paac krlewski, ksicy lub nawet magnacki, wzorowany na rezydencjach. Odbio si to nader wyranie na konfiguracji planw, podporzdkowywanych orodkowi wadzy. (Obok plan m.

Mannheim).

70. Wyraz monarchiczny par excellence narodzi si dopiero w Wersalu, gdzie paac i miasto maj jedn o, gdzie miastem jest waciwie paac, miasto za tylko tolerowanem

osiedlem przy paacu.


DR. G U S T A W ZACKI. Problem mieszkaniowy, a polityka budowlana w pasie podmiejskim. Samorzd miejski, grudzie 1929. T. IX. Zeszyt 12.

Wzrost renty gruntowej miejskiej znajdujcy swj wyraz w szybkim, czasem byskawicznie szybkim wzrocie ceny placw, jest zjawiskiem oglnie znanem, uznanem przez ekonomistw i dziaaczy spoecznych za niepodane, utrudniajce zabudowanie, komplikujce i tak nieatw do rozwizania spraw mieszkaniow. Przeciwdziaanie nadmiernemu wzrostowi ceny gruntw, zabranie conajmniej czci tego wzrostu na rzecz dobra oglnego, to s zadania polityki gruntowej, ktr winny prowadzi organizacje reprezentujce dobro ogu Pastwa, gminy, instytucje osiedlecze (t. z. miasta ogrody i t. d.).

71, Kolonizacja podmiejska.

Dr. Gustaw Zacki w grudniowym n-rze ,.Samorzdu Miejskiego" z r. 1929, wystpuje z inicjatyw oparcia akcji budowy mieszka na dochodach, wynikajcych ze spekulacji gruntowej. P. D-rowi Zackiemu wydaje si to niezmiernie proste:

,,Jest zjawiskiem powszechnie znanem, e tereny budowlane w miar faktycznej zabudowy lub te w miar szans zabudowy id w gr w postpie wprost geometrycznym. Tam, gdzie stoi dzi miasto-ogrd Czerniakw kosztowa 1 ha ziemi temu par lat od 5 10.000 z. Dzi ten 1 ha ziemi kosztuje od 80 20.000 z. Gdyby, przypumy na 500 ha-rach ziemi czerniakowskiej miao stan 5000 domkw rodzinnych po 14.000 z. kady, liczc obszar 1000 m. kw. na kady domek, wwczas sprzeda pozostaych 500 harw daaby conajmniej 70.000.000 z. Inaczej powiedziawszy, zarobek na gruntach pokryby koszt budowy 5000 rodzinnych domkw. Jedynym kosztem 5000 domkw byby koszt terenu 1000 harw, ktry obliczany na 5 10 miljonw z. oraz kilkuletnie % % od kapitau woonego na teren i na budow domw. Procent, ktryby to koszt mg by przez nabywcw bez wielkiego trudu zgry wpacony, jako zadatek nu koszt mieszkania".

Zastanwmy si, jakby to praktycznie miao wyglda: J a k a instytucja Spoeczna Tow. Budowy Tanich Domw kupuje za pienidze, ktre poyczy (gdzie i na jakich warunkach?) 1000 ha. ziemi, na 500 ha tej stawia 5000 domkw kosztem 70 miljonw (oczywicie take za pienidze

25

poyczone), a pozostae 500 ha sprzedaje innym reflektantom na wasne domki za tak drogie pienidze, by mogy one pierwszym 5000 szczliwcom zapewni domki za darmo.

Chyba, e teraz wobec geometrycznego wzrostu cen placw" nabywcy nowych dziaek zorganizuj si w taki sposb, by zysk ze sprzeday 250 ha koszt budowy ich domkw zapaci?

Ile w kocu miljonw trzeba bdzie zada za ostatnie 1000 mtr. ziemi, aeby z zyskw osignitych z jego sprzeday caa kolonja zostaa sfinansowan za darmo. Na tej ostatniej dziace stanie zapewne na owym przykadowym Czerniakowie drapacz nieba, wyszy od budujcego si obecnie na Manhattanie w N.-Yorku Chryslerowskiego buildmgu!

Pomijam fantastyczno i utopijno projektu; nie ulega wtpliwoci, e poszczeglne jednostki lub organizacje mog wycign ze spekulacji gruntowej dochd wystarczajcy nie tylko na budow domku, ale paacu, nie moe si jednak na tem oprze dziaalno spoeczna na szersz skal. Zysk, osignity ze sprzeday parceli, to znaczy droga parcela dla innego budujcego.

Gdyby koncepcja p. Dr. G . Z. moga by zrealizowan, znalazyby si setki tysicy reflektantw do domkw darmowych, ale kt chciaby opaca ich koszt przy nabyciu parceli?

Planowa spoeczna polityka budowlana winna cile zespoli si z planow, spoeczn polityk terenow. Ta ostatnia winna by oparta: o moment spekulacji, ktrej koszta maj by pokryte przez elementy spoeczne, gospodarczo silne, na korzy elementw gospodarczo sabszych".

Niestety, jest odwrotnie. W istocie spekulacji ley, e koszty jej s pokrywane przez elementy gospodarcze sabsze, na korzy elementw gospodarczo silnych. Nic by tu nie pomogo pilnowanie oglno-spoeczne-go ta roboty przez Zrzeszenie Towarzystw Mionikw letnisk i osiedli podstoecznych, ktre p. dr. Zacki proponuje.

P. Dr. Zacki susznie wzywa do planowej spoecznej polityki terenowej, ale jakie od niej dalekiemi s proponowanego przez niego, zreszt, dziki Bogu, nie dajce si zrealizowa, metody. T . T .

K A L E N D A R Z Przegldu Stolarskiego", 1930. Polska Agencja Reklamy P a r " Pozna.

K A L E N D A R Z Warsztatu Metalowego", 1930. Polska Agencja Reklamy Par" . Pozna.

K A L E N D A R Z Gazety Malarskiej", 1930. Polska Agencja Reklamy Par" , Pozna.

POLSKIE K A L E N D A R Z E FACHOWO-RZEMIELNICZE. Polska Agencja Reklamy Par" w Poznaniu wydaa w roku bie

cym po raz pierwszy trzy kalendarze kieszonkowe, miano wic e: dla stolarzy kalendarz Przegldu Stolarskiego", dla malarzy i lakiernikw kalendarz Gazety Malarskiej" i dla metalowcw kalend n Warsztatu Metalowego". W ten sposb wypenion zostaa luka, istnie-


jca w naszej prasie zawodowej. Do tego bowiem czasu nasi rzemielnicy posugiwa si musieli podobnemi wydawnictwami obcojzycznemi, szczeglnie niemieokiemi.

Pierwsze polskie kalendarze fachowo - rzemielnicze, poza niezb-dnem kalendarjum, posiadaj bardzo obszerny dzia redakcyjny, rozpadajcy si na dwie zasadnicze czci, prawn i zawodow. Dzia prawny omawia na wstpie ywotne dzi zagadnienia, komu wolno otwiera warsztat rzemielniczy, a dalej daje obszerny wycig nowo obowizujcej ustawy przemysowej. Rwnie wyczerpujco potraktowane zostay zagadnienia podatkowe, a wic podatek przemysowy, dochodowy, od uposae, dalej omawiane s sprawy urlopw i opat stemplowych.

Dzia zawodowy zawiera cay szereg tablic obliczeniowych, tak niezbdnych w kadym zawodzie. W kalendarzu Przegldu Stolarskiego" znajdujemy midzy innemi, tablic z wymiarami sprztw domowych, co naley uwaa za bardzo poyteczn prb wprowadzenia normalizacji wymiarw mebli w Polsce.

Kalendarz Warsztatu Metalowego" przynosi przedewszystkiem tabele polskich wymiarw elaza i blachy, ogowi tak jeszcze mao znanych.

Rwnie i kalendarz Gazety Malarskiej" w swoim dziale fachowym przynosi cay szereg cennych wiadomoci i tablic obliczeniowych, jak naprzyklad obliczenie powierzchni grzejnikw, co zawsze tyle kopotu sprawia mistrzom malarskim.

K R O N I K A Z P O L S K I E G O T O W . R E F O R M Y M I E S Z K A N I O W E J .

Polskie Tow. Reformy Mieszkaniowej zostao dwukrotnie w ubiegym miesicu powoane do wypowiedzenia si w najwaniejszej sprawie, sprawie umoliwienia budownictwa mieszkaniowego dla najszerszych warstw.

W dniu 23 ub. m. w Sekretarjacie Komitetu Ekonomicznego Ministw odbya si narada na ktr zostali zaproszeni przedstawiciele Centralnego Polskiego Przemysu i Grnictwa, Nauki i finansw Izb Handlowo-Przemysowych, Organizacji Spdzielczoci Mieszkaniowej i Polskiego T-wa Reformy Mieszkaniowej.

Do przewodniczenia obradom zaproszono p. Teodora Toeplitza, wiceprezesa P. T . R. M .

Konferencja powzia, szereg uchwa wynikajcych z uzgodnienia pogldw wszystkich obecnych; uchway te zostay przedstawione p. Premierowi. W dalszym cigu Polskie T-wo Reformy Mieszkaniowej otrzymao do opinji tymczasowy projekt ustawy o popieranie budowy tanich mieszka.

Zebranie instytucji ekonomiczno - naukowych w sprawie mieszkaniowej przygotowywane przez Polskie Tow. Ref. Mieszkaniowej odbdzie si w dniu 16 lutego o godz. 11-ej przed poudniem w Sali Konferencyjnej Banku Gospodarstwa Krajowego, Krak. Przedm.


Udzia w dyskusji przyobiecali: pp. Z. Daszyska - Goliska, E . Dziewulski, P. Drzewiecki, S. Jurkiewicz, C. Klamer, W . Konderski, J. Strzelecki, T . Toeplitz, A . Zdanowski.

W cigu stycznia r. b. do Towarzystwa zgosili si nastpujcy nowi czonkowie :

Magisrat m. Bielska, Magistrat m. odzi

oraz pp. Zdzisaw Grabski. Warszawa Brzozowa 2, arch. Henryk Jasieski, Krakw, Studencka 19, Leon Mazurkiewicz, Grodno, Magistrat, G u staw Simon, Warszawa Hortensja 3.

Bibljoteka P. T . M . czynn jest od 2 3 w lokalu Krakowskie Przedmiecie Nr. 5 m. 3.

W Y S T A W A M I E S Z K A N I E N A J M N I E J S Z E " . Wystawa otwart bdzie przez p. Premjera Prof. Dr. K. Bartla, k t

ry zgodzi si obj nad ni protektorat. Wystawa mimo skromnoci swych zamierze, moe niewtpliwie-

mie doniose znaczenie dla sprawy budownictwa i urzdzenia maych mieszka. Nie mona mie nadziei, by pokazaa ona wiele rzeczy godnych nazwy wzoru, ale samo zobrazowanie wysikw czynionych u nas i zdanie sobie sprawy z brakw produkcji krajowej bdzie poytecznem.

Cakowitego umeblowania mieszka podjy si dotd firmy: Thonet - Mundus fabryka mebli gitych, Herman Schiitt Czersk Pomorze, Konrad Jarnuszkiewicz i Sp. (meble stalowe).

Oddzielne pokoje mebluj: T-wo A k c . Z. Szczerbiski. Meko (meble kolorowe). Czerski i Jakimowicz.

Urzdzenia sanitarne bd reprezentowane przez firmy: Hertzfeld i Victorius. Zakady Gazowe w Warszawie.

Piece wystawi firmy: Schreiber Karol, Jan Serkowski Sp. A k c . Armatury do owietlenia elektrycznego: A . Marciniak i S-ka. Jan

Serkowski Sp. A k c . W dziale materjaw zastpczych dla cian dziaowych bdzie za

demonstrowane nieomal wszystko co si w tej dziedzinie w Polsce produkuje i sprzedaje, a wic Aeorokret, Celolit, Solomit, Felsytyn, Trokal itd.

Plany Wystawy frankfurckiej, ktre od 8 29 grudnia byy wystawione w Bazylei, a od 8 stycznia do 5 lutego w Zurychu zostay stamtd wysane do Warszawy w dn. 7 lutego. Prace nad dopenieniem ich planami polskiemi s w toku.

II MIDZYNARODOWY K O N G R E S ARCHITEKTURY N O W O C Z E S N E J F R A N K F U R T n/MENEM,

24 - 26 PADZIERNIKA 1929 R. Nowoczesna technika i jej konsekwencje w stosunku do budownic

twa: standaryzacja, owietlenie, wentylacja, ogrzewanie, izolacja dwikowa, organizacja gospodarstwa domowego oto problematy, kitremi zajmuje si Le Corbusier. Problematy te byy przez Corbusier'a wysunite na Kongresie w La Sarraz, na Kongresie w Bazylei i te same problematy stanowiy temat przemwienia zastpcy Corbusier'a na kogresae we Frankfurcie, Jeannert'a.


Architektura wyrasta musi ze zdrowych korzeni nowoczesnej techniki. Nie znaczy to, aeby technika miaa by jedyn treci architektury, aeby Corbusier gosi hypertrofj maszymizmu. Opracowanie biologicznych i hygienicznych postulatw mieszkaniowych musi i jednak drog nowych technicznych metod wynalazki mechaniczne wynika musz z poszukiwa architektonicznych.

OWIETLENIE. a) dostarczanie wiata dziennego. wiato dzienne winno swobodnie przenika do mieszka ludzkich.

Przeprowadzajc rozpatrywane w jednym z poprzednich numerw Domu, Osiedla, Mieszkania" zasady S Y T U A C Y J N E domw, sprzyjajce uso-neoznieniu mieszka, musimy nadto tak skonstruowa okno, aeby przypadajc mu w udziale funkcj usonecznienia speniao idealnie dobrze. J e d n z naczelnych idei nowoczesnej architektury jest zrniczkowanie poczonych dawniej funkcyj, w tym wypadku funkcji usonecznienia i dostarczenia powietrza. Okno, wg Corbusier'a, nie ma nic wsplnego z dostarczeniem powietrza: zadaniem jego jest dostarczanie wiata dziennego i o ile zadanie to bdzie dobrze wypenione okno zadawala nas.

bj wiato sztuczne. Analogiczna droga rozumowania doprowadza nas do tego, e arw

ki gruszkowe czy kuliste, imitujce punkty wietlne (lamnv naftowe, kaganki i t. p.) uzna musimy za niewystarczajce. Obecny stan techniki owietleniowej umoliwia organizacj owietlenia sztucznego, tak jak technika budowlana, uwalniajc ciany okienne od funkcji dwigania, umoliwia stosowanie dowolnie wielkich okien, a co za tem idzie, O R G A N I Z A C J wiata dziennego w mieszkaniach.

Sale Palmengartenu, w ktrych odbywa si Kongres, stanowiy cie-kowy przykad nowoczesnego rozwizania owietlenia. Sala Posiedze owietlona bya porednio przez ca powierzchni sufitu (dziki specjalnej konstrukcji cigych, kilkunastometrowych rur wietlnych) sufit sali kaktusowej (patrz Nr. listopadowy Mieszkania, Domu, Osiedla" str. 19) przecity by na caej szerokoci i dugoci krzyem cigego jednolitego wiata.

P O W I E T R Z E W E N T Y L A C J A .

Zagadnienie zmiany powietrza w lokalach ujmuje Le Carbusier rwnie od podstaw, uniezaleniajc je od innych biologicznych i hygienicznych problematw jak owietlenia, ogrzewania, kubatury powietrza i t. p. Czowiek zuywa 80 litrw powietrza na minut i ta ilo wieego powietrza o odpowiedniej temperaturze i odpowiedniej zawartoci pary wodnej musi by dostarczona mechanicznie jednoczenie za powietrze zuyte, przesycone dwuitelenkiem wgla i par wodn musi mie mechaniczny stay odpyw. Le Corbusier propaguje system wentylacji punktowej (Aration puctuelle), patent p. Gustawa Lyon'a, polegajcy na umieszczeniu w stropach odpowiedniej iloci otworw wentylacyjnych, doprowadzajcych stale pird wieego powietrza i odprowadzajcych powierz zyyte.

Na kogresie omawiano rwnie system wentylacji poziomej (patent rp. Knapena), w ktrej dla wywoania ruchu powietrza potrzeba znacznie


72. Przecicie sali restauracyjnej palmiarni we Frankfurcie n'M. 1. Wentylacja. 2. Sufit z siatki Rabitza. 3. arwki rurowe i sufit z matowego szka. 4. Dach tarasowy ze sztucznego kamienia. 5. Rynna skrzynkowa. 6. Markiza. 7. Ruchome, otwierane od wewntrz zewntrzne skrzydo okienne. 8. Staa cz okna. 9. Markiza otwarta. 10. Okno przesuwane do gry. Otwieranie przy wewntrznym supku okiennym; mechanizm obiega ponad sufitem z matowego szka. 11. Blacha dziurkowana dla odpywu ciepego powietrza. 12. Gliniane donice. 13. Doprowadzenie wieego powietrza. 14, Rury grzejne dla 20C. 15. Ruchoma podoga z blachy cynkowej do spywajcej z donic wody i rynna. 16. Aksamitny dywan okienny na podkadce sanitas. 17. Porcz z neuzylbrowej rury dla ochrony szka. 18. Podoga drewniana od gry oszalowana py

tami azbestowemi.

mniejszej rnicy temperatur, anieli przy systemie wentylacji pionowej. W systemie wentylacji poziomej powietrze na caej szerokoci pomieszczenia przepywa od chodniejszej ciany zewntrznej ku cieplejszej cianie wewntrznej, czyli wysiek zuzytv jest tylko na tarcie, podczas gdy w systemie wentylacji pionowej wysiek potrzebny jest i na tarcie i na podniesienie powietrza w gr.


O G R Z E W A N I E .

Tak jak nie wystarczaj nam ju punkty wietlne" w postaci arwek gruszkowych, czy kulstych, tak samo unikamy punktw cieplnych" w postaci piecw. Poszukiwania nowoczesnej techniki ogrzewniczej id w kierunku systemu cigego ogrzewania" czy cigego ochadzania". Jednym z ciekawszych przykadw rozwizania zagadnienia ogrzewania i ochadzania jest gmach C E N T R O S O J U S U w Moskwie, projektowany przez Le Corhusier'a. W budynku tym stara si Corbusier przeprowadzi konsekwentnie zasad zrniczkowania funkcji usonecznienia, wentylacji i ogrzewania. Otwory okienne zastpi szklanemi fasadami, przepuszcza-jcemi wiato soneczne ca sw powierzchni. Te szklane fasady speniaj li tylko funkcj usonecznienia. Wentylacja punktowa doprowadza i odprowadza powierz, za ogrzewanie i ochadzanie odbywa si mechanicznie zapomoc prdu powietrza, przepuszczanego pomidzy dwiema neutralnemt cianami membranami budynku. W lecie powietrze to, majce za zadanie ochodzenie budynku, posiada temperatur 14 stopni; w zi mie za ma ono ogrzewa budynek temperatura jego zatem wynosi 18 stopni. Prd chodnego wzg!. ciepego powietrza ogrzewa wzgl. chodzi warstwy, uoone przy zewntrznej cianie budynku.

S. Syrkus.

BIURO INSTALACYJNO-TECHN1CZNE In. Cz. Zarzeckiego

w W a r s z a w i e , ul . M a r s z a k o w s k a 79, t e l e f o n 232-88

WYKONYWA: Ogrzewanie centralne, Wentylacje, Wodocigi, Kanalizacje, Szus arnie Pralnie mechaniczne, Kuchnie parowe. Dezynfekcje.

C O N C O ROZWIZUJ KWESTJE IZOLACJI : DACHW. TARASW,

JEZDNI, MOSTW, MURW, FUNDAMENTW I. T. D. KONSERWUJ WSZELKIE MATERJAY, KADZIONE N A

ZIMNO, NAWET W CZASIE DESZCZU.

W A R S Z A W A , E L A Z N A Ns 38 m. 2, T E L E F O N 304-88 J E N E R . R E P R . H . S T A N K I E W I C Z I B. N O W A K . IN. A R C H .

FABRYKA OKU BUDOWLANYCH

B - C i a L U B E R T Sp. Akc. Zaoona w roku 1891 B I U R O I S K A D Y : W H R S Z H W H , u l . ZOTA 34, T E L E F O N Y , 47-35 I 90-10

Fabryka w Warce, starostwo Grjeckie. S p e c j a l n o - f a b r y k i : okucia do drzwi i okien od zwyczajnych do najozdobniejszych.

O S I E D L E M I E S Z K A N I O W E N A O L I B O R Z U B U D U J E

S P O E C Z N E P R Z E D S I B I O R S T W O BUDOWLANE SPDZIELNIA Z ODPOWIEDZIALNOCI OGRANICZON

WARSZAWA, KRAKOWSKIE PRZEDMIECIE 5 m 3, TEL. 318-12

F I R M Y K T R Y M Z A L E Y

N A O B S T A L U N H A C H OGASZAJ STALE

w p i m i e

DOM, OSIEDLE, M I E S Z K A N I E " Redakcja i Administracja: Krak.-Przedmiecie 5, m. 3. Telef. 202-05

ROCZNIK PIERWSZY (ROK 1929) MIESICZNIKA

D O M - OSIEDLE - M I E S Z K A N I E "

Z P O W O D U WIELKIEGO Z A P O T R Z E B O W A N I A

ROCZNIK N A W Y C Z E R P A N I U

Cena rocznika bez oprawy z. 15

w oprawie z. 16

DO NABYCIA

W ADMINISTRACJI, W A R S Z A W A , K R A K . PRZEDMIECIE 5 m. 3

B U D O W N I C Z Y R O C Z N I K V I

C Z A S O P I S M O POWICONE SPRAWOM

PRZEMYSU B U D O W L A N E G O

Organ Stowarzyszenia zawodowego budowniczych, kierownikw robt, technikw i przemysowcw budowlanych we Lwowie,

ulica Grodzickich 1, telefon 42-88

WYCHODZI W PIERWSZEJ POOWIE KADEGO MIESICA

C e n a a b o n a m e n t u : 6 z. procznie przek. P. K. O. Warszawa, K o n t o : 152,580

C e n a o g o s z e m i n i m a l n a , r a b a t y m a k s y m a l n e .

Pocztowa Kasa Oszczdnoci

D Z I A U B E Z P I E C Z E NA Y C I E Zgoszenia o ubezpieczenia na ycie bez badania lekarskiego przyjmuj;

C E N T R A L A I ODDZIAY P. K. O. WSZYSTKIE URZDY POCZTOWE NA TERENIE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

ORAZ UPENOMOCNIENI ZASTPCY

Ubezpieczeni uczestnicz w zyskach Dziau Ubezpiecze P. K. O.

Po opaceniu skadek za 3 lata P.K.O. wydaje poyczki pod zastaw polis.

Ubezpieczenie opiewa na zote w zocie

Ubezpieczeni nie opacaj opat stemplowych.

Wrazie mierci wskutek nieszczliwego wypadku P. K. O. wypaca podwjn sum ubezpieczenia.

D O R A D C P R Z Y J A C I E L E M

O R D O W N I K I E M KADEGO STOLARZA

P R Z E G L D S T O L A R S K I " odznaczony na p. P. W. K. w Poznaniu wielkim srebrnym medalem, dwutygodnik, wychodzcy na 1 i 16 kadego miesica. Organ Zwizku Polskich Cechw Stolarskich, jedyne tego rodzaju czasopismo zawodowe w Polsce istniejce czwarty rok. Ilustracje, wkadki i detaliczne wzory. Bezpatny dodatek

Mody Stolarz".

D a s t a y c h a b o n e n t w bezpatna porada prawna i fachowa.

Na danie okazowe numery bezpatnie!

P A R " , POLSKA AGENCJA REKLAMY

POZNA, Aleje Marcinkowskiego 11 P. K. O. Nr. 201, 195.

I

; BETON . I S P O S O B Y j E G O

P R Z Y R Z D Z A N I A

Omawia wasnoci cementu portlandzkiego i umiejtne jego przechowanie, sposoby pizyrzdzania zaprawy i mieszaniny betonowej, racjonalny dobr skadnikw, badanie ich i ustosunkowanie pod wzgldem ilociowym, wpyw iloci wody dodanej w mieszaninie na wytrzymao betonu oraz wiele innych podobnych zagadnie, warunkujcych otrzymanie doskonaego betonu.

oo

Porusza nastpujce zagadnienia, jak: fundamenty betonowe w wykopach ziemnych, deskowanie, ustawianie deskowa, ciany piwniczne z pustakw, ciany piwniczne nieprzemakalne, ukadanie podg w suterenach z betonu, supy betonowe, schody piwniczne i wiele innych podobnych rzeczy.

0 0

Uwiadamia czytelnika o niebezpieczestwie muchy i szczurw w niechlujnych domostwach, o rozmnaaniu si zarazkw chorobotwrczych w niehigienicznych doach kloacznych. ustpach i gnojownikach. Podaje popularny opis budowy dou biologicznego, higienicznego ustpu betonowego, higienicznych studni z krgw betonowych oraz budow zbiornikw i racjonalnych gnojownikw.

0 0

Kto interesuje si temi broszurami moe otrzyma, je za zwrotem kosztw przesyki pocztowej (25 groszy od jednej broszury znaczkami pocztowymi) podajc dokadny swj adres, zajcie lub zawd, do biura:

D Z I A TECHNICZNY

CENTROCEMENTU Spki z ogr. odp.

WARSZAWA AL. JEROZOLIMSKIE Ns 47

JEST JEDYNYM I NAJODPOWIEDNIEJSZYM MATERJEM DO KRYCIA D A C H W JAKIM W KRAJU DYSPONUJEMY

P r o d u k t k r a j o w y

CZYSTA BLACHA CYNKOWA NIE TRACI NIGDY SWEJ WARTOCI.

50'Vo SWEJ PIERWOTNEJ WARTOCI PAC HUTY GRNOLSKIE ZA STARE BLACHY CYNKOWE BDCE DZIESITKI L A T W UYCIU

P r a k t y c z n y gospodarz p o k r y w a budowle

TYLKO CZYST BLACH CYNKOW Towarzystwo Ubezpiecze stosuje znacznie nisz stawk ubezpieczeniow.

Wszelkie fachowe informacje bezpatnie udziela

B I U R O R O Z D Z I E L C Z E Z J E D N O C Z O N Y C H P O L S K I C H W A L C O W N I B L A C H Y C Y N K O W E J w Katowicach, ul. Marjacka 11 (Grny lsk). Tel. 12-61 i 7-73-

GRNOLSKIE TOWARZYSTWO AKCYJNE = DLA PRZEMYSU DRZEWNEGO =

SPECJALNO: FABRYKACJA BECZEK I SKRZYNEK

ADRES DLA TELEGRAMW:

D R Z E W O T A R N O W S K I E GRY

TELEFONY Nr. 1201 i 1202

O D D Z I A :

Wschodnio - Maopolskie Domeny telef. Nr. 1203 T A R N O W S K I E G R Y

SSSS& L I N O T O L BEZ SZPAR I SZCZELIN, CIEPA, T R W A A , E L A S T Y C Z N A . NIEPKAJCA, W RNYCH K O L O R A C H , O D P O R N A N A K W A S Y I UGI

na zasadzie licencji

T H E L I N O T O L Co. L T D . " w A a r l u i N ( D a n j a )

WYKONYWA W KRAJU FIRMA

In. Z Y G M U N T A D A I S-ka Sp. 7 ogr. odp.

WARSZAWA, T R A U G U T T A 2, TELEFONY: 1-84 i 3-84

P R Z E D S T A W I C I E L E : K A T O W I C E . Herman Meyer, ul. Powstacw 5, telefon 350. L W W : Towarzystwo Handlowo-Ajenturowe Sp. Akc. (dawn. Herman

Meyer). Oddzia we Lwowie, ul. Pisudskiego 11, telefon 465. POZNA: Edward Tomaszewski, ul. w. Marcina 66, telefon 26-30. R A D O M : In. Stefan Kaluscha, ul. eromskiego (Lubelska! 33, tel. 67.

dom30 - 0053dom30 - 0054dom30 - 0055dom30 - 0056dom30 - 0057dom30 - 0058dom30 - 0059dom30 - 0060dom30 - 0061dom30 - 0062dom30 - 0063dom30 - 0064dom30 - 0065dom30 - 0066dom30 - 0067dom30 - 0068dom30 - 0069dom30 - 0070dom30 - 0071dom30 - 0072dom30 - 0073dom30 - 0074dom30 - 0075dom30 - 0076dom30 - 0077dom30 - 0078dom30 - 0079dom30 - 0080dom30 - 0081dom30 - 0082dom30 - 0083dom30 - 0084dom30 - 0085dom30 - 0086dom30 - 0087dom30 - 0088dom30 - 0089dom30 - 0090dom30 - 0091dom30 - 0092

Dom, osiedle, mieszkanie Nr 2/1930

Documents

Transcript of Dom, osiedle, mieszkanie Nr 2/1930