Dom, osiedle, mieszkanie Nr 9/1930

TRE Nr. 9 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE"

Dzia b u d o w l a n y na T a r g a c h W s c h o d n i c h

W i e l k i Lww

Jeszcze o d o m u t r z y t r a k t o w y m . . . .

O i n t e n s y w n i e j s z y m sposobie b u d o w a n i a maych mieszka . . . . . . . , . .

P r o p a g a n d a powszechnego s tosowania s t a l i w N i e m c z e c h . . . . . . .

Nawietlanie b u d o w l i i p lacw . . .

D o m y m e t a l o w e .

U w a g i na temat b a r a k w l w o w s k i c h .

Ze wiata i kra ju . Z ks iek i p i s m . Z p o l s k i e g o T - w a R e f o r m y M i e s z k a n i o

w e j .

J . S t r z e l e c k i .

H . J a s iesk i .

J . J .

J e r z y N e c h a y .

S e w e r y n M a z r y c e r .

J . R e f e r o w s k i ,

T . P i s i e w i c z ,

PRENUMERATA MIESICZNIKA DOM" OSIEDLE" MIESZKANIE"

15 Z. ROCZNIE, 8 Z. PROCZNIE.

CENA POJEDYNCZEGO NUMERU Z. 1.50.

CENY OGOSZE: CHH S T R O N H 300 Z . - P STROMY 150 WIHRTKH STRONY 80 - SEMKH STRONY 45 Z

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI KRAK. PRZEDMIECIE 5 M. 3. TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 19.145.

Odbito w drukarni Robotnik", Warszawa, Warecka 7.

ZDROWIE, KOMFORT, CISZ I OSZCZDNO Z A P E W N I A J

PYTY IZOLACYJNO-BUDOWLANE

LOTEX LEKKIE, CIENKIE, ATWE W ROBOCIE, NIE PRZEPUSZCZAJ

DWIKW, CHODU, LUB GORCA I WILGOCI

WYCZNE PRZEDSTAWICIELSTWO NA POLSK i WOLNE MIASTO GDANSK

E . O U T L i N O E R i A . B O R O W I K WARSZAWA, PRNA 10

T e l e f o n y : 260-55, 24-65 , 439-58, 5-12

C E L O T E X " 57-26.

WSZDZIE T Y L K O

OPRAWY WIETLNE

F J! JE*

W B I U R Z E S K L E P I E D O M U

W A R S Z T A C I E

T A B L E DES MATIRES E T ILLUSTRATIONS

342. Affiche de la Foire Orientale de Lww.

Section de construction la Foire de Lww. 343. Mouvement des visiteurs sous la colonnade de l'alle principale de la Foire de Lww. 344. Vue d'ensemble de l'emplacement de la Foire de Lww prise en avion.

Le Grand Lww J. Strzelecki. 345. Carte de Lww.

Encore quelque mots au sujet de la maison trois divisions H. Jasieski. 346 351. Illustrations motrant les avantages des constructions trois divisions.

Procd rapide de construction des petits logements J. Jankowski. 352 360. Exemples de logements bien utiliss.

Propagande pour l'utilisation universelle de l'acier en Allemagne ing. S. Nehay. 361. Emblme de la propagande de l'acier en Allemagne. 362. Ossature en fer d'un gratte-ciel de 1910 et maisonnette moderne en acier. 363. Types divers de maison en acier. 364. Maison d't en acier. 365. Une cuisine moderne en acier. 366. Armoire linge et chaise en acier. 367. Le jardinier est satisfait de sa corbeille en filet mtallique.

Eclairage des btiments et terrains Seweryn Mazrycer. 368. Eclairage grande dislance. 369. Vieilles [maisons Francfort sur Men. 370. Nouvelle station lectrique Kottbus (Allemagne). 371. Htel de Ville de Schnberg illumin par. 26 rflecteurs placs 60 mtres. 372. L'Acropole d'Athnes illumin par des rflecteurs Electriques.

Maisons mtalliques arch. Referowski. 373386. Photographies de maisons en acier diverses phases de construction.

Quelques observations au sujet des ..baraques" de Lww. 387388. Baraques de la rue Peltewna Lww, proj. de l'arch. T. Pisiewicz. 389. Baraques d'aprs le projet de l'arch. Pisiewicz.

Chronique. 390. ,.Activit de Btiment" dans un des peu nombreux centres de verdures de Varsovie. 391. New York City ..Municipal Murder" Map for year 1929. 392. L'arch. Ernst May parle au Congrs d'Architecture moderne de Francfort s/Men.

Revue des livres et journaux. 393. Architekturo Internacia" julio 1930 Jaro 2. N-ro 7 (Revue Japonaise). 394. Station d'autobus Varsovie. 395. Maison de paysans en Pologne avec toit en chaume. '

D O M O S I E D L E M I E S Z K A N I E

MIESICZNIK POD REDAKCJ JZEFA JANKOWSKIEGO, SZCZSNEGO RUTKOWSKIEGO. TEODORA TOEPLITZA

ROK II WRZESIE 1930 Nr. 9

DZIA BUDOWLANY NA T A R G A C H WSCHODNICH

343 Ruch zwiedzajcych w Kolumnadzie Gwnej Alei Targw Wschodn'ch.

Obnienie kosztu mieszkania , ktreby umoliwio w s z y s t k i m mieszkanie po l u d z k u , nie da si pomyle bez obnienia kosztu b u d o w y .

Samo potanienie kapitau, potrzebnego dla budowy, zmniejszenie stopy procentowej nie w y s t a r c z y dla pogodzenia sprzecznoci pomidzy nisk iemi z a r o b k a m i l u d z i pracy, a w y s o k i m kosztem b u d o w y .

Niezbdne s jeszcze rodki, ktreby zezwoliy na utrzymanie i podniesienie koniecznej dla z d r o w i a i rozwoju k u l t u r y stopy mieszkaniowej . rodki te mog i musz si znale jedynie na drodze obnienia kosztw b u d o w y .

2 dom, osiedle, mieszkanie nr. 9.

Budownictwo jest dziaem produkcji, w ktrym stopie organizacji pracy stoi niewtpliwie bardzo nisko.

Ankieta Hoovera, ktrej zadaniem byo zebranie materjaw, dotyczcych marnotrawstwa w przemyle Stanw Zjednoczonych stwierdzia, e W budownictwie Stanw marnotrawstwo siga 53 punktw*).

Jeli si tak przedstawiaj stosunki w Ameryce zasobnej w kapitay, rodki techniczne, wielkich organizatorw, majcej dowiadczenie nabyte przy wznoszeniu gigantycznych budowli, opartej na wydajnej i dobrze opacanej pracy jake jest, jak moe by u nas?

Pewne wiato na to zagadnienie moe rzuci, wobec braku danych, dotyczcych bezporednio przemysu budowlanego, rezultat bada Komisji Naukowej Organizacji Pracy, powstaej przy Zwizku Przemysu Chemicznego w Polsce, ktra okrelia przecitne marnotrawstwo dla przemysu chemicznego, najlepiej w Polsce zorganizowanego na 50 punktw.

Podobne rezultaty day badania przemysu metalowego. Nie ulega wtpliwoci, e nie mona porwna stanu przemysu budowlanego, ktrego organizacja pracy znajduje si w fazie odpowiadajcej rzemiosu lub manufakturze, z wielkiemi przemysami opartymi na najwyej rozwinitych metodach fabrykacji kapitalistycznej.

Jake wic wielkim musi by wskanik marnotrawstwa w przemyle budowlanym, jak bardzo ten wanie przemys wymaga racjonalizacji, jak daleko wic sigaj moliwoci poprawy, jak bardzo mog by bogosawione skutki racjonalizacji majcej na celu zapewnienie minimalnego marnotrawstwa zarwno materjaw, jak robocizny!

To przekonanie tomaczy, dlaczego na caym wiecie, wszyscy, ktrzy rozumiej znaczenie sprawy mieszkaniowej i walki o polepszenie stosunkw mieszkaniowych z najwikszem napiciem ledz postpy techniki budowlanej i darz poparciem wszelkie usiowania, czynione dla podniesienia budownictwa na wysoki szczebel rozwoju.

Nowe metody organizacji pracy, a przedewszystkiem jej mechanizacja, ulepszenia i oszczdnoci, wynikajce z waciwego planu budowli mieszkalnych, nowe konstrukcje, standaryzacje elementw budowlanych, nowe materjay wypeniajce, obniajce koszt budowy nietylko dziki swej cenie, ale przedewszystkiem dziki zamianie budowy na monta to wszystko drogi, ktre mog i musz doprowadzi do obnienia kosztu budownictwa, a wic i kosztu mieszkania.

Im gorsz jest ndza mieszkaniowa, tem intensywniej drg tych szuka naley. Wyrazem zrozumienia tej koniecznoci jest otwarcie dziau budowlanego na Targach Wschodnich we Lwowie.

*) Jeli przedsibiorstwo pracuje w idealnych warunkach, to znaczy nie ma wcale strat, wynikajcych z wadliwej organizacji to marnotrawstwo jego rwne jest zeru, maximum marnotrawstwa, to znaczy prajg^jdce cakowicie na marne, nie dajce adnego poytecznego rezultatu oznaczo

dom, osiedle, mieszkanie nr. 9. 3

344. Widok oglny pLcu Wystawowego Targw Wschodnich we Lwowie z samolotu.

W I E L K I L W W Sprawa Wielkiego Lwowa" to jest sprawa wczenia do miasta

Lwowa szeregu ssiednich gmin w caoci, lub czciowo, podjta zostaa ju lat temu mniejwicej trzydzieci. Trzydzieci prawie lat trzeba byo czeka na jej realizacj. W tym okresie czasu nieraz wypywaa ona na powierzchni ycia, wywoujc namitne dyskusje i polemiki, nieraz te na duszy okres czasu sza w zapomnienie, gdy ycie wysuwao na czoo inne, bardziej palce sprawy.

Zmienia si te tre tego zagadnienia: pocztkowy program wcze by bowiem znacznie skromniejszy od obecnego. Zagadnienie roso powoli, mona go byo niezaatwi w danym momencie, ale nie mona byo usun go z ycia. Sprzeciwy przeciw wczeniu saby, ciar gatunkowy argumentw contra mala, opozycja wewntrz Lwowa (bya oczywicie i taka) i poza jego murami, cicha. Wreszcie w pewnym momencie udao si powali na ziemi interes lokalny. Interes publiczny tak gono domaga si wczenia gmin ssiednich, e trudno mu si byo opiera. e interes prywatny tu i owdzie zarobi na tem, a tu i owdzie straci, to rzecz zwyka. Tak musi by. e wczenie szeregu gmin przyszo dopiero teraz, za to zapaci przedewszystkiem Lww, ktry bdzie musia wiele, wiele odrabia, usuwa i prostowa.


345

Dopiero dnia 11 kwietnia 1930 roku ukazao si w Dzienniku Ustaw Rozporzdzenie Rady Ministrw o rozszerzaniu granic miasta Lwowa. Sprbujmy zorjentowa si w meritum sprawy, przy pomocy zaczonej mapki.

Dc miasta Lwowa wczono w caoci gminy: Zamarstynw, Hoo-sko Mae, Kleparw, Sygniwk, Kulparkw, Zniesienie, pozatem wschodni cz gminy Biohorszcze, pnocn cz gminy Kozielniki, poudnio-wo-zachodni cz gminy Krzywczyce.

Gminy Zamarstynw, Kleparw i Zniesienie, oddawna ju byy zupenie zronite ze Lwowem na caej dugoci linji granicznej, stanowic dalszy cig miasta. Kto niewiadom faktycznego stanu rzeczy, jadc ze Lwowa do kwi lub Brzuchowic, gdyby nie musia przekracza rogatek miejskich (stara linja akcyzy miejskiej dzi pobr rnych opat mytni-czych), nie zauwayby nawet, kiedy znalazby si poza granicami miasta, tak ulica przechodzi tam w ulic, a jeden blok domw opiera si o drugi. Szosa do kwi 2 razy przecinaa wspln granic, przechodzc ze Lwowa do Zniesienia, potem znowu do Lwowa i znowu do Zniesienia. Granica midzy Kleparowem i Lwowem sza na pewnym odcinku rodkiem ulicy. Jeden chodnik i poowa jezdni naleay do Kleparowa, drugi i druga poowa jezdni do Lwowa.

Oczywicie, e poza obszarami zabudowanymi, gminy te posiaday rwnie i obszary niezabudowane dalej pooone. Najwicej takich ob-


szarw posiada Zamarstynw. Tu zaznaczy wypada, e obszary te przewanie stanowi wasno m. Lwowa.

Wczenie do Lwowa Zamarstynowa, Zniesienia i Kleparowa byo w znacznym stopniu zalegalizowaniem stanu istniejcego ju de facto i pooeniem kresu istniejcemu administracyjnemu nonsensowi.

Za przedmiecia Lwowa uwaa naley jednak i inne wcielone obszary, a wic osiedle Lewandwk z gminy Biohorszcze, gminy Sygniw-k i Kulparkw, czci gmin Kozielniki i Krzywczyce. Przysiek Lewan-dwka odcity jest wprawdzie od miasta przez tory kolejowe dworca gwnego, tem niemniej stanowi przedmiecie Lwowa rwnie dobrze jak Brudno przedmiecie Warszawy, a Chojny przedmiecie odzi.

Tereny Sygniwki cign si wzdu szosy Lww Skniw Grdek Jagielloski Przemyl, czcej Lww z lotniskiem w Sknio-wie. Zwizek midzy miastem, a jego wielkim portem lotniczym wojskowym i cywilnym, obok ktrego powstaje mae miasteczko, jest tak silny, e ju obecnie miasto musiao otworzy komunikacj autobusow z lotniskiem. Komunikacja ta opaca si, gdy okolice szosy s dosy gsto zabudowane. Wczone obszary z gminy Kozielniki wzdu szosy do Bobrki i Rohatyna i tereny Kulparkowa stanowi uzupenienia terenw, niezbdnych dla rozbudowy i rozwoju Lwowa. Przyczenie zachodniej czci Krzywczyc, czciowo przyronitej ju do Lwowa wzdu szosy do Winnik, stao si koniecznem dla skasowania enklawy przysika Ja o wiec, nalecego do Lwowa, a pooonego wewntrz gminy Krzywczyce.

Mona si spiera o to, czy niezbdnem byo wcielenie dzi do Lwowa caego Kulparkowa i Hooska Maego. Sdz jednak, e na porzdku dziennym stoj raczej kwestje wczenia Skniowa, Zboisk i Hooska Wielkiego, reszty Kozielnik, Krzywczyc i Biohorszczy i czci Le-sienic, Sokolnik, ubrzy. Wszystko zalee bdzie od dalszego tempa rozwoju Lwowa. Obecnie bowiem posunicie raczej naprawia to, co trzeba byo zrobi przed 20 laty, ni tworzy perspektywy rozwojowe na dalsze lat 20 .

Z przyczonych gmin i obszarw aden nie y wasnem yciem. Wszystkie gospodarczo i komunikacyjnie zwizane byy ze Lwowem, a swe duchowe czy umysowe potrzeby zaspokajay rwnie we Lwowie. Ludzie, mieszkajcy w tych gminach pracowali we Lwowie, tak samo, jak wielu mieszkacw Lwowa pracowao w zakadach przemysowych, ktre powstajc w pniejszych czasach lokoway si nieraz na peryferjach Wielkiego Lwowa. Gminy: Zniesienie, Zamarstynw, Sygniwka i Kozielniki posiaday zakady przemysowe, stanowice integraln cz przemysu Lwowskiego. Nie byoby rzecz suszn, by zakady te pasoytoway na Lwowie, korzystajc wielokrotnie z jego istnienia i z jego urzdze.

Dotychczasowy obszar m. sto. Lwowa wynosi 3240 ha, a ludno 240.964, co stanowi okoo 70 osb na 1 ha. Obszar wczony do Lwowa wynosi 3106 ha z ludnoci wynoszc obecnie okoo 50.000 osb. Po przyczeniu wic szeregu gmin ssiednich obszar Lwowa wynosi 6346 ha z ludnoci okoo 290.000. Obecna gsto zaludnienia na 1 ha wynosi wic okoo 45 osb.


Gsto zaludnienia niektrych miast w Polsce na 1 ha. wynosi: Warszawa 77 d 76 Lww po wczeniach 45 Krakw 39 Lublin 31 Pozna 28 Katowice 26 Bydgoszcz 13 Wilno 13

W zestawieniu tem uderzaj 2 typy: zachodnio-europejski: Krakw, Pozna, Katowice, Bydgoszcz i typ, bdcy wynikiem gospodarki rosyjskiej w polskich miasta Warszawa i d.

Gsto zaludnienia niektrych miast w Europie wynosi na 1 ha: Berlin 46 Hamburg 79 Kolonja 28 Drezno 57 Lipsk 59 Monachjum 51 Medjolan 47 Turyn 39 Stockholm 32 Birmingham 54 Wiede 67 Praga 42

Z wyliczonych miast tylko Hamburg wykazuje gsto zaludnienia wiksz od dotychczasowej we Lwowie.

Tendencj obecn jest stwarzanie warunkw umoliwiajcych rozlunianie zabudowy, pozwalajcych na zakadanie parkw, boisk, zielecw. Dlatego te przy wczeniu nowych obszarw do miast przemysowych w Westfalji i Nadrencji w r. 1929, osignito przecitnie gsto zaludnienia okoo 22 osoby na hektar. Przed t reform gsto zaludnienia na ha wynosia tam 30 osb. Gsto zaludnienia we Lwowie po reformie wynosi bdzie 45 na ha, a wic 2 razy tyle, co w miastach Westfalji i Nadrenji. Przecitna gsto zaludnienia miast wydzielonych z powiatw w Polsce wynosi okoo 30 osb na 1 ha. L w w bdzie powyej tej przecitnej. Nie moe by wic, z punktu widzenia nowoczesnych wymaga urbanistyki, mowy o nadmiernem nadzieleniu Lwowa terenami. Do realizacji Wielkiego Lwowa pchay bowiem nie przesadnie ambitne plany Wiernego Miasta, lecz nieubagana konieczno racjonalnego postawienia administracji i gospodarki miejskiej.

Chaotyczne bezplanowe zabudowywanie przedmie tworzyo przeszkody dla rozwoju miasta, ktre wychodzi zaczo ze swych granic administracyjnych, nie mogc si w nich pomieci. Coraz bardziej brakowao terenw dla budowli prywatnych, dla boisk sportowych i dla budowli gminy. Zaczo grozi niebezpieczestwo stopniowej zabudowy wszyst-

dom, osiedle, mieszkanj.e nr. 9. 7

kich wolnych terenw i placw (Plac Misjonarski, Plac Zboowy, Plac w. Ducha). Miasto musiao dosta nowe wolne tereny i pooy kres chaotycznej zabudowie terenw, lecych w naturalnej sferze jego ekspansji. Racjonalne administrowanie dziedzin zdrowia publicznego i opieki spoecznej bez ujcia w swe rce tych spraw w ssiednich gminach, byo sileniem si na dokadne rozwizanie kwadratury koa. Miasto musiao dosta wolny dostp do swych naturalnych puc, iksw w Sichowie, ubrzy, Biohorszczy, ktre n. b. wszystkie stanowi wasno gminy i wczeniej czy pniej bd musiay by udostpnione dla mieszkacw Wielkiego Lwowa. (Dostp do gminnych lasw w Hoosku Wielkim i w Brzu-chowicach prowadzi przez niewcielon gmin Hoosko Wielkie).

Przyczajc ssiednie gminy Lww wzi na siebie due ciary. Gdyby by tego nie uczyni dzi, spadyby na jeszcze wiksze ciary za kilka lat, operacji teraz dokonanej nie mona byo bowiem unikn.

Wierz, e Lww dziki swemu geograficznemu pooeniu i jako centrum ycia gospodarczego i kulturalnego 4 poudniowo-wschodnich wojewdztw, ma przed sob szerokie moliwoci rozwojowe. Dlatego przekonany jestem, e wybrnie z chwilowych kopotw z racji rozszerzenia swych granic.

Wskutek wczenia gmin ssiednich, Lww zaj znowu trzecie miejsce w szeregu miast polskich. W roku 1918 Lww byl zdystansowany przez szybko rozwijajcy si Pozna, ktry teraz powrci na czwarte miejsce.

Jan Strzelecki.

JESZCZE O D O M U T R Z Y T R A K T O W Y M W Nr. 6 (Czerwiec 1930) ,,Domu, Osiedla, Mieszkania" zosta za

mieszczony artyku p. Jzefa Szanajcy o domach wielopitrowych, w ktrym autor powica par kocowych zda gbszemu domowi trzytrak-towemu.

Przyznaj;\c, e wiksza gboko domu pozwala ,,w pewnych wypadkach" ekonomiczniej zabudowa teren, p. Szanajca kwestjonuje jednak racjonalno gbszych zaoe ze wzgldu na ekonomj samego budynku i zapytuje czy warto ,,dla samego efektu otrzymania 3 traktu" dawa nadmiernie wielkie przedpokoje i powiksza klatk schodow, ,,po to tylko, eby j owietla z gry i straci na parterze miejsce na dostp do niej"?

Na te wtpliwoci postaram si odpowiedzie paroma zestawieniami rysunkowemi i rachunkowemi.

Parwnajmy najpierw z sob oba bloki pzwarte, pokazane na rys. 346347, z ktrych pierwszy ma ukad w zasadzie identyczny z niedaw-nem warszawskiem rozwizaniem konkursowem.

Zestawienie to pokazuje nam naocznie, e zastosowanie ptora ra-za gbszych domw trzytraktowych pozwala uzyska na danym terenie kubatur tak sam, a nawet nieco wysz, a jednak osign lepsze warunki, widoku i nasonecznienia wewntrznych fasad bloku, przez skaso-


wanie rodkowego szeregu domw i skomasowanie dwch ulicowatych przesmykw w jedn podwjnie szerok przestrze o charakterze placowym.

Zapytaniu p. Szanajcy mona wic przeciwstawi zapytanie ,,przeciwlege": czy warto zmniejsza do poowy szeroko przestrzeni podwrzowej (i odpowiednio pogarsza warunki owietlenia mieszka) po to tylko, eby oszczdzi na jednej kondygnacji po 10 m" na sienie wyjciowe i zmniejszy nieco powierzchni klatek schodowych i przedpokojw?

Na wewntrzne kwestje" ekonomij rzutw odpowiem zreszt jeszcze bardziej szczegowo; w kadym razie ju teraz widzimy, e zastosowanie gbszych rzutw trzy traktowych pozwala zabudowywa bloki nietylko oszczdniej, ale i znacznie lepiej pod wzgldem przestrzennoci, widoku i nasonecznienia; jeli kto chce w trudnych warunkach", ktre s jednak warunkami najczstszemi i w praktyce najpowszechniej spotykanemu

Moe si to jednak przedstawia inaczej wwczas, gdy architekt, jak sobie tego yczy p. Szanajca, nie skrpowany istniejcemi ulicami i granicami blokw, moe dowolnie rozkada bryy budynkw na nieogra-


ryj 2. (a, b > c , Pf{WHAti\E WARVHKOW Mt-OHECZMBUA /HIEjZMN

PRZK TK/M a/IZ/tj /TOPNIK WYZYSKAH\A TERENI/ a

-Hit*

Steylz wyzyjVam* terenu =.[(QX I 00)-(Q+2A)\ =*2JZ = J C J b.

5t pi> w y y / k a n i * trenu= 8.[(p. i ofy+57JJ=&x I 3VS> = -1


T0PNIA WVZYSKM\A TERENV PZ.Y TYCH SAMYCH WARVWACH M&OHECZmEH\A MIBSZKAA

a.

f/J CJiaKI E~L*1ENT TKZrTMKTM

DLA WMW DWVT^AKTOWCH O CZTERECH YOWVCMAC)ACW Stopie uyzyjkam teretiu = 4[( I2.1 00):'lZ+2OS\W VWVTRAY.TOWYCH SZECW KHDYONACJACH. Stepie* wyzyiUamd tercw6\( 12.1 OD)-(I2 + 3)] - 6- 25%- I SOo^j A ZWSZONY HAKOZO TYLKO N I E Z N A C Z N I E

HATOM\AST

o. /

-

- i .

1 o. /

- 1 o. /

- 1 o. /

- 1 o. /

- - 1 -> 4Z. ~ " 43- " + S . *

350

Stepie.* wpptkmia termu M[(i&.it?)-(iS+24)]=4. AztX=\7V*3i. A WIC ZWI.KSZ0NY BEZPO^wNAHIA WYPATHIEJ

CZ.YU E ZV/IK^ZENIE Ct-BPKOg DOMW I \LCC\ TRAKTW ZWIKSZA OSZCZmOSi ZABYDOWAWA ZNAO.WE ZAKAZIE}

NI ZWIKSZEWE ICH WYSOYOC)' I ILOCI PITEK,. ffff_

349

pow. zabud. 208 rapw, mieszk. 152 m2 = 73% kl. sch. 16 ma = 8% mury 40 m- = 19$

Mieszk.: I i II (Mieszkalny z wnk kuch., 2 sypialnie, tar. klozet pdp.

43 . 5 + 9 + 6 . 5 = 59 m-Mieszk. III (mieszkalny z wnk syp.

kuch., jad., tar. klozet i pdp.) 25 + 7 . 5 = 34.5 m-

w a n y c h s t o p n i w y z y s k a n i a t e r e n u p r z y j e d n a k o w y c h w a r u n k a c h n a s o n e c z n i e n i a , w y r a o n y c h j e d n a k o w e m i k t a m i p a d a n i a p r o m i e n i s o n e c z n y c h .

Z e s t a w i e n i e t a k i e p o d a j e n a m r y s u n e k 349 (3) a, b i c. W i d z i m y n a n i m , e p r z y z a b u d o w a n i u s z e r e g o w e m (nie u w z g l d

n i a j c u l i c k o m u n i k a c y j n y c h ) d l a d o m u d w u t o r o w e g o o c z t e r e c h k o n d y g n a c j a c h d o s t a j e m y p o w i e r z c h n i z a b u d o w a n e j :

(12.100) : (12 + 24) = 1200:36 = 3 3 . 3 % ,

a w i c c z n i e n a c z t e r e c h k o n d y g n a c j a c h

4 . 3 3 . 3 % = 133.2% ( r y s . 3a), k t r a to c y f r a , n a r w n i z k u b a t u r , w y r a a u z y s k a n y stopie wyzyskania terenu.

D l a z w i k s z o n e j p t o r a k r o t n i e wysokoci d o m w i i l o c i kondyg-nacyj t e n s t o p i e w y z y s k a n i a t e r e n u b d z i e :

6(1200:48) = 6 . 2 5 % = 150% ( rys . 3b) .

N a t o m i a s t z w i k s z a j c p t o r a k r o t n i e gboko traktw, b e z z w i k s z e n i a i l o c i p i t e r , d o s t a j e m y :

4(1800:42) - 4 . 4 2 . 8 % = 171 .2% ( r y s . 3c) .

d o m w i i lo


rys S ctSOKi ELEMENT T R Z K T F M K T ^ K YA\CJZ.CZCy etiJa mieszkania, urz


rzutach dwutraktowych (rys. 350 i 351). Rzutw takich monaby poda cay dugi szereg, sdz jednak, e podane dwa wystarcz do wykazania, e gbszy ukad trzytraktowy w zupenoci nadaje si do uytku przy projektowaniu typowych elementw blokw wielomieszkaniowych i e prawd mwic, rzuty pytkie, dwu- a tembardziej ptoratraktowe tam tylko s usprawiedliwione, gdzie przeprowadzany uprzednio nieodpowiedni podzia terenw, rozdrobnionych zbyt gsto obok siebie poprowadzonemi ulicami, zmusza do ich uycia i nie pozwala na stosowanie znacznie racjonalniejszego ukadu gbszego, ktry, nawiasem mwic, by niegdy stosowany powszechnie i wcale konsekwentnie i ktry tak samo i z tych samych powodw zasugiwaby i dzisiaj na uwzgldnienie jako normalny ukad domu wielomieszkaniowego.

Zasad zabudowania w budownictwie nowoczesnem dla mieszka najmniejszych jest maa gboko budynkw mieszkalnych, przez co \izyskuje si bezwarunkowo najlepsze nawietlenie i przewietrzenie mieszka. Sab stron takiego zabudowania s znaczne dugoci frontu przy odpowiednio szerokim rozstpie budynkw, ktry winien by zachowany (patrz art. Soce" Nr. 8 D O M z 1929 r.). Zabudowanie takie, ze wzgldu na sw ma intensywno wymaga rozlegych przestrzeni, co wpywa na wzrost kosztw, poczonych z nabyciem i urzdzeniem terenw budowlanych.

Sprawa wikszego wykorzystania terenw budowlanych przez pogbienie zabudowania porusza krakowski architekt H . Jasieski w artykuach Dom trzytraktowy" (Nr. 2 i Nr. 9 Dom Osiedle Mieszkanie" r. 1930). Autor przedstawia wykresy i plany i stara si wykaza eko-nomiczno takich zabudowa przy jednoczenie dostatecznem. nawietlaniu mieszka.

Niewtpliwem jednak pozostaje, e w miar pogbiania budynku, wntrze mieszka oddala si od wiata i powietrza i w znacznie gorszych musi si znale warunkach higjenicznych, jak przy pytkim dwutraktowym zabudowaniu. Arch. Szanajca w artykule Domy wielopitrowe" (Nr. 6 D. O. M . , str. 21) wykazuje braki rozplanowania domu trzytrak-towego.

Mimo pewnych zastrzee, ktre musz si budzi w umyle mieszkaniowca, jeeli idzie o zagszczenie zabudowania, uwaam, e wszelkie dyskusje mad sposobem stworzenia taniego planu mieszkania najmniejszego, s poyteczne i w skutkach mog by doniose i dlatego

podaj projekty architekta Waltera Kratza (Stein, Holz, Eisen Nr. 14 r. 1930)-Kratz prbuje pnzez opracowanie nowego systemu rozplanowania

budynkw otrzyma wiksz intensywno i w ten sposb rozwizuje

Henryk Jasieski.
file:///izyskuje


352

14 o

5

P r z y k a d 1 . Jest typem poczwrnym: 4 mieszkania przy 1 klatce schodowej na mieszkanie 6 ek, 2 mieszkania od strony wschodniej, 2 od zachodniej. Do uytku mieszkacw strony wschodniej otwarta hala w parterze, zwrcona na zachd. Przewietrzanie wszysikich mieszka umoliwione jest przez urzdzenie wietlikw, przy ktrych umieszczono kuchni i W. C, Wnki kuchenne umieszczone s przy pokoju mieszkalnym i przewietrzane przez wietliki, powierzchnia uytkowa 60 mtr.-, dugo frontu na 1 mieszkanie 5.40. Jedno mieszkanie zajmuje w domu o 4 kondygnacjach 7.04 m.- terenu.

Dugo frontu na 1 mieszkanie 5.40 mtr.

353


P r z y k a d 3. Dobrze wyzyskany typ normalnego 2 traktowego mieszkania o 4-ch kach, powierzchnia uytkowa 50 mir.-, dugo frontu mieszkania 6.00 mtr

dom, osiedle, mieszkalne nr. 9. 1


P r z y k a d 5. Dom jednorodzinny parterowy o 4 kach, 47 m2 powierzchni uytkowej i dwa domy jednopitrowe o 4 kach po 52 m-; dugo frontu na jedno mieszkanie 3 mtr.

problem taniego mieszkania dla niezamonych, a licznem potomstwem obarczonych rodzin.

Prb rozwizania domu zbiorowego i jednorodzinnego, o najmniejszej dugoci frontu przy znormalizowanych rzutach typowych, day jako wynik dla typu 2-kowego okoo 5 mtr., dla 4-kowego 6 mtr. dugoci frontu.

J J

dom, osiedle, mieszkarti.e nr. 9. 17

P R O P A G A N D A POWSZECHNEGO STOSOWANIA STALI W NIEMCZECH

361

pienia jaknajwiksze miotw powszechnego uytku przez wyroby stalowe. Obcy podrnik, ktry przybywa do Niemiec, spotyka si na kadym kroku z dziaalnoci zwizkw stalowni. Czy to zwiedzajc wspaniale urzdzone ich stoiska na targach i wystawach, czy biorc do rki numer czasopisma fachowego, lub gazety, obrazy wietlne w kinoteatrach, piszce reklamy nocne na dachach domw w wielkich miastach, afisze na murach, wszdzie spotyka si godo robotnika, zginajcego tam stalow. Mimo, e spoycie elaza na gow mieszkaca jest po Stanach Zjednoczonych najwiksze w Niemczech, z dum pisz oni, e zastosowanie stali wzrasta szybko z roku na rok, bo gdy np. w samem tylko budownictwie zuyto w roku 1927 70.000 ton stali, to cyfra ta dla roku 1929 wynosi a 250.000.

Wzrastajce uycie stali w Niemczech jest dla nas podwjnie godne uwagi. Po pierwsze nowe przedmioty ze stiali sprowadzaj za sob zmian formy zewntrznej i wpywaj na odmienne ksztatowanie si architektury, stylu meblowego, konstrukcji inynierskich i t. p., powtre polskie huty elaza pracuj rwnie propagandowo nad powstrzyma-

Wielki niemiecki przemys elazny, ktry utraci w czasie wojny europejskiej tak pojemne rynki zbytu, jakiemi byy kolonje afrykaskie i azjatyckie, znalaz si w ostatnich latach w nader trudnem pooeniu, nie mogc znale dostatecznego zapotrzebowania wyrobw elaznych we wasnym kraju. Std pado haso wzmoenia kon-sumcji wewntrznej i bardzo energiczna propaganda zwizkw stalowni z hasem naczelnem Stahl iibera.il" (Wszdzie stal!). Propaganda prowadzi akcj na licznych frontach, dc do zast-iloci przed-

35 M

mm m SIIW v


Naladujce pocztkowo stare formy domy stalowe, otrzymuj rzeczow i no

woczesn architektur zewntrzn

363

niem importu wyrob,w elaznych z zagranicy, i zastpieniem ich wytworami rodzimego przemysu (powikszeniem bardzo jeszcze maego dzi zapotrzebowania elaza w Polsce).

Dla nas najciekawsz dziedzin jest propaganda niemiecka w dziale budownictwa i urzdze domowych. Kiedy do niedawna elazo stosowane byo jako szkielet konstrukcyjny do budowy domw o kilkunastu i wicej pitrach, zasig stosowania takiej formy konstrukcyjnej poszed znacznie w d, stwarzajc ostatecznie parterowy dom stalowy. By moe, e gorczka budowania tych domw ju mina, mimo wszystko jednak, pozostaj cne w niektrych okolicach przemysowych panujc form masowego

budowania domw robotniczych. Od brzydkich form amerykaskich skrzyni do mieszkania, ktre publikuj Niemcy, jako wzr zego rozwizania domu stalowego, poprzez malowniczo uoone w o-grodach seryjne domki robotnicze, dochodzimy do efektownie rozwizanego letniaka" stalowego, ktry jest dzi marzeniem kadej wielkomiejskiej r o d z i n y . Domki takie, lekkie, z ekonomicznie wyzyska-

364. Przykad podmiejskiego letniaka" ze stali n. przestrzeni, przeno-


si si, gdy okolica si uprzykrzy, na inne miejsce.

W dziale stalowych urzdze wewntrznych zacznijmy od kuchni. Dawniej ubikacja ta, u nas szczeglnie, bya niejednokrotnie omijana starannie przez domownikw ze wzgldu na swj nieestetyczny wygld, zapachy spowodowane z wentylacj i t. p. Dzi podnosi si kuchni do roli pierwszej ubikacji w domu, zaopatrzonej we wszelkie nowoczesne urzdzenia, gdzie z przyjemnoci zajmie si gospodyni gotowaniem. Liczne fabryki wyrabiaj normalizowane kompletne urzdzenia kuchenne ze stali, ktre, mimo swych skromnych wymiarw maj wszystko, poczwszy od lodowni, a do podgrzewacza dla utrzymywania potraw w staem cieple. Porozrzucane dawniej przyrzdy do porzdkw domowych, le dzi i wisz systematycznie uoone w stalowej szafie, ktra ukrywa przed okiem widza sw zawarto.

W pokojach wystpuj coraz czciej meble stalowe. W duych miastach jak Berlin, Frankfurt nad Menem i innych, okoo % nowo powstajcych gospodarstw zaopatruje si w meble stalowe, ktre stajc si powoli artykuem masowo zakupywanym, spadaj cigle w cenie. Fabryki mebli stalowych znajduj coraz to lepsze formy, wygodne w uyciu i efektowne.

365. Gospodyni zajta gotowaniem w nowoczesnej kuchni stalowej

366 Bieliniarka i krzeseko stalowe

dom, osiedle, mieszkanie nr. 9.

Wcale powanym odcinkiem frontu, na ktrym walcz stalownie 0 powikszenie zbytu, jest stosowanie w budownictwie i gospodarstwie siatek z drutu lub blachy jednolitej. A wic siatka ma tworzy ogrodzenie 1 bram ogrodu; podkad pod wypraw ciany lub sufitu, rozpita midzy belkami itp. Wkocu zwrcimy uwag na wchodzce w uycie rusztowania do wyprawy lub rekonstrukcji domw, wykonane w caoci z rur stalowych przy uyciu specjalnych cz-

V' ' a& nikw. Aby uatwi wyrb jaknajwi-I f n HT^A JSW cej gatunkw przedmiotw z elaza,

WlA walcuj huty najrozmaitsze profile, przedtem w handlu zupenie nieznane. Stad uatwiona znacznie konstrukcja okien i drzwi elaznych, ktre wyrabia si w znacznej iloci, ju nie-tylko jako pojedyncze sztuki, ale razem z futrynami z prasowanej blachy i nierdzewiejcem okuciem stalowem.

Ten krtki szkic,, nie wyczerpuje bynajmniej tematu, jest tylko

zwrceniem uwagi na bardzo powane wysiki naszego zachodniego ssiada w kierunku jaknajwszechstronniejszego zapanowania stali w yciu codziennem i budownictwie. In. Jerzy Nechay

367. Ogrodnik zadowolony jest posiadajc kosze z siatki drucianej

1 I

i

I I I Baraki projektowane przez in. T. Pisiewicza we Lwowie

(do art. ,.Uwagi na temat budowy ,,barakw" lwowskich", patrz str. 29)


NAWIETLANIE BUDOWLI I PLACW

368. Nawietlacz da-lekopromienisty

Nowoczesna technika owietleniowa opiera si na pewnem zasadniczem spostrzeeniu, wanem zarwno pod wzgldem psychologicznym, jak i pod wzgldem efektw praktycznych: Oto ukrywa ona

gt przed wzrokiem widza rdo wiata, tem wiksze ; ! jednak znaczenie przypisujc powierzchni owietlo

nej!, lub wogle powierzchni wietlnej. Std tendencja nowoczesnego owietlenia do

zakrycia arwki powierzchni rozpraszajc, i to zarwno ze wzgldu hygjeny oka, olniewanego przez szkodliwe promienie, jak i ze wzgldw estetyki, stwarzajcej miast punktu wietlnego powierzchni wiecc.

Nawietlanie jest t wanie dziedzin nowoczesnej techniki owietleniowej, gdzie ta zasada

rzecby mona uzbiorowienia punktu wietlnego w powierzchni (uzbio-rowienia, bdcego podstaw caej spczesnej estetyki), znajduje najciekawsze i najczstsze zastosowanie. Nawietlacze s temi oprawami wietlnemi, ktre czy to w reklamie lub dekoracji wietlnej, czy to w przemyle pozwalaj na najpikniejsze i najbardziej ekonomiczne zarazem efekty, szczeglnie, gdy chodzi o silne i rwnomierne owietlenie duych powierzchni.

Do zastosowa nawietlaczy, poza nawietleniem w celach przemysowych, dekoracji i reklamy wietlnej maley i ukryte owietlenie wewntrzne.

Dotychczas porednie owietlenia wewntrzne wykonywa si czsto w sposb zupenie nieodpowiedni, za pomoc ukrytych za gzymsem arwek. Pomijajc ju wysok cen samych a r w e k , cen nieekonomicznego lustra" i oprawek, nie-moliwem jest uzyska, nawet przy zastosowaniu nieprzerwanego rzdu arwek, owietlenie rwnomierne, bez cieni. Racjonalnie zaprojektowane owietlenie porednio winno stosowa mae reflektorki

369. Stare domy w Frankfurcie nad Menem paraboliczne, ukryte W w wietle reflektorw odstpach 50 60 cm.


370. Nowa elektrownia w Kottbus iNiemcy). Widok budynkw rozdzielni

w gzymsie gbokim, na wikszej naog odlegoci od sufitu, ni si to dotychczas stosuje; odlego ta zreszt jest zalena od ksztatu sufitu i przeznaczenia l o k a l u . Naj lepie j w t y c h r a zach jest przewidzie agodne przejcie suf i tu w cian, prze j cie, od ktrego odbija si bd rwnomiernie promienie , wysyane przez para boliczn p o w i e r z c h ni ref lektorw.

Nawietlanie fasad domw (t. z w . floodlight), znajduje ostatnio coraz wiksze zastosowanie, c z y to dla celw dekoracy jnych , dla podkrelenia a r c h i t e k t o n i k i gmachu, lub te dla celw r e k l a m o w y c h , przez silne owietlenie napisu c z y afisza. Nawietlacze umieszcza si zalenie od w y p a d k u zbl i ska , na spec jalnych supach, lub te zda leka , na dachu p r z e c i w legych domw; mona te k o m b i nowa te d w a sposoby nawietlania, stosujc dla wyszych czci b u d y n k u nawietlanie dalekie (30 do 150 mtr.), d la niszych czci b u d y n k u nawietlanie z b l i s k a (5 20 mtr.) . Nawietlacze daj si obraca i skierowywa w e w s z y s t k i c h k i e r u n k a c h , tak, i istnieje mono doskonaego w y r e gulowania stokw wietlnych, by daway owietlenie rwnomierne i obfite. Ilo wiata obl icza si rnie, w zalenoci od tego, czy mamy do czynienia z e fektem dekoracy jnym, czy te jest to nawietlenie r e k l a m o w e , ktreby miao zwraca specjaln uwag wrd p o w o d z i i n n y c h napisw czy szyldw.

W p i e r w s z y m p r z y p a d k u odpowiednie rozmieszczenie rde ?.7 1 , R a * u f z *Schneberjju owie- - . , ; ^ o U A _ U i i i - i l o n y z d a , a (60 ro. 26-ciu reflekto-svviata, ktreby uwypukliy ,ak- r a m i p o , 5 0 o watw

dom., osiedle, mieszkanie nr. 9. 23

372. Akropolis w Atenach" w wietle nowoczesnych reflektorw

najbardziej kontury, gzymsy, paskorzeby fasady ma znaczenie dominujce. Wanem jest take odpowiednie ukrycie samych nawietlaczy. W drugim przypadku czynnikiem zasadniczym jest rwnomierno owietlenia i jego sia, czyli jasno.

Istniej dwa rodzaje nawietlaczy: wskopromieniste i szerokopro-mieniste. Pierwsze maj kt rozsyu wiata 20 do 30 stopni i su do nawietlania z odlegoci wikszych (20 do 150 mtr.); drugie o kcie rozsyu 90 stopni su dla odlegoci mniejszych, od 5 do 29 metrw. Gdy zachodzi potrzeba uycia kilku nawietlaczy, naley je umieszcza w odlegoci jeden od drugiego nie wikszej, ni 1 \^-krotna odlego nawietlaczy od powierzchni nawietlanej. W ten sposb stoki wiata, krzyujc si wywietlaj cienie, ktre mogyby powsta.

Dla celw dekoracji wystarcza jasno 70 do 120 luksw*), nawietlenie reklamowe (szyldu czy afisza) wymaga jasnoci od 150 do 400, a nawet wicej, luksw. Na mur stary i ciemny naley rzuca wicej wiata, ni na wiey, jasno tynkowany**).

*) Luksem nazywamy jasno w punkcie, odlegym o 1 metr od rda wiata, o nateniu 1 wiecy.

**) Dla orjentacji podajemy poniej tablice wielkoci pola owietlonego prostopadle do osi nawietlacza i uzyskane jasnoci, na wieym biaym tynku, w zalenoci od odlegoci i mocy uytej arwki.

Odlego w mtr. rednica pola Jasno Moc arwki owietl, w mtr. w luksach (napicie 220 V)

2 0.9 1250 5 2,2 200 200 W.

10 4,5 50


Dla owietlenia pomnikw, rzeb itp. uy naley nawietlaczy sze-rokopromienistych, specjalnie ukrytych w odlegoci 5 10 metrw, by dobrze podkreli ksztaty i cienie. Nawietlacze powinny by umieszczone pod do ostrym ktem. Dla zachowania naturalnego poysku gipsu, kamienia czy bronzu uy naley oson matowych.

Do owietlenia placw i duych przestrzeni nawietlanie zyskuje coraz sizersze zastosowanie. Nawietlacze stosuje si obeicnie przy owietlaniu lotnisk, gdzie przy odpowiednim kcie nachylenia nie gro lotnikowi olnieniem, przeciwnie: dokadnie i rwnomiernie owietlaj teren ldowania, a umieszczone na samym aeroplanie wskazuj najmniejsze nierwnoci terenu.

Podobnie i w kolejnictwie nawietlacze su coraz czciej do owietlania parkw wagonowych lub dworcw towarowych. Umieszczone na wysokich, 20- lub 30-metrowych wieach owietlaj dostatecznie i rwnomiernie due nawet przestrzenie. I tak, gdy dawniej owietlenie parku wagonowego 800 m. \ 50 m. wymagao wielu latar (stojcych czsto w najniedogodniejszych miejscach, midzy krzyujcemi si torami), obecnie 8 reflektorw 1500-watowych, umieszczonych z obu stron na 25 -metrowej wysokoci wieach lub na wysigu centrali zwrotniczej, da owietlenie wystarczajce dla pracy i ruchu wozw, a przytem pozwoli na oszczdno energji elektrycznej i kosztw obsugi, dochodzcych do 40 4 5 % .

Przy wysokiem zawieszeniu nawietlaczy (20 30 mtr.) obawy olnienia okazay sal ponne, tak, i powysz metod owietla si dzi nie-tylko parki wagonowe, lecz porty, mole, dworce towarowe, skady na duej przestrzeni i t. d.

Take i w przemyle nawietlanie stosuje si coraz wicej. Uycie rde wiata o duej mocy pozwala ograniczy si do niewielkiej iloci nawietlaczy; std oszczdno na konstrukcjach wsporczych, supach, latarniach i t. d. oraz na zuytej energji elektrycznej i obsudze. Te zalety nawietlania szczeglnie s wane, gdy chodzi o owietlenie duych powierzchni wiatem rwnomiernem i dostatecznie silnem.

W kamienioomach, poza zwykemi wymaganiami owietlenia rwnomiernego i niedrogiego, nawietlanie pozwolio na znaczn oszczdno arwek i lamp, ktre czsto pkay podczas cigych wybuchw i wstrz-

Odlego w mtr. rednica pola J a s n o Moc arwki (napicie 220 V) owietl, w mtr. w luksach

10 15 20 30 10 50

4,5 6.5 9

13 18 22

140 60 35 15 18,7 5,6

500 W .

50 70

100 120 150

22 31 45 53 67

20 10 5 1500 W. 3,3 2.2


sw przy pracy. Obecnie, ze wzgldu na du odlego rde wiata od miejsca pracy (120 180 mtr.), ta bolczka wszystkich kamienioomw zostaa usunita.

W kopalniach umieszcza si nawietlacze na przenonych statywach 2 3 metrowych i zastpuje w ten sposb z powodzeniem rczne przenone latarki grnikw. Umieszczone z dwch stron dugiego nawet korytarza, owietl z ukosa powierzchnie pracy, nie dajc cieni, czynic prac grnika bardziej atw i bezpieczn.

W przemyle budowlanym dobrze zastosowane nawietlenie moe z atwoci przeduy czas pracy zim.

Powysze uwagi nie wyczerpuj kwestji zastosowania nawietlaczy. Celem ich jest zwrcenie uwagi na ten nowy, racjonalny, ekonomiczny i estetyczny sposb owietlenia, zarwno zewntrznego jak i wewntrznego.

Seweryn Mazryoer

D O M Y M E T A L O W E Jakkolwiek o domach metalowych,

czy te ize stali lub elaza, syszy si u nas od do dawna, to jednak mao kto jeszcze zdaje sobie spraw, choby w najoglniejszej formie, z tego, jakie s cechy charakterystyczne budowli metalowych. Nie jeden wzdryga si ina samo zestawienie tych dwch poj, co zreszt jest do zrozumiae ze wzgldu ma to, e z pojciem metalu skojarzone jest poniekd pojcie zimna; zdawaoby si wic, e cecha ta powinna wyklucza metal z liczby zasad-

373 374

niczych materjaw budowlanych.

A jednak jest to tylko kwestja konstrukcji, gdy wyzyskujc iz jednej strony zalety naprz. stali, jako materjau o bardzo wysokiej wytrzymaoci mechanicznej, z drugiej za strony znane wasnoci powietrza, jako czynnika termo - izolacyjnego, mona w taki sposb konstruowa ciany i stropy, uywajc samej tylko stali, e bd one odznacza si

i ijl^jSK-riiiDl ' Ijll S: i i l igp ? ! liiliBliiiriiir rfjji SSHSfrp

a B S i i i i i ^ a i j g l i i r t

375


i i

- ^ ^ j k . wielk wytrzymaoci i zarazem lekkoci, nawet , - .^*$. w porwnaniu do cian i stropw drewnianych, jed

noczenie za znakomicie zabezpiecza bd od zimna i zmian atmosforycznych.

e twierdzenie powysze nie jest goosow-nem, wiadcz o tem liczne tysice domw, istniejcych w krajach Europy Zachodniej i zamieszkaych ju od lat kilku. Kwestja wic posiadania przez domy metalowe wszelkich cech mieszkalnoci, jest rzecz nie tylko ustalon teoretycznie, ale i stwierdzon przez kilkuletni praktyk.

Ojczyzn nowoczesnych konstrukcyj metalowych w budownictwie jest Ameryka Pnocna, gdlzie w ostatnich trzech dziesitkach lat wprowadzono

w technice budowlanej zasadnicze udoskonalenia, ktrych suma umoliwia budow t. i z w . drapaczy nieba (sky-scrapers).

Impulsem, ktry spowodowa wkroczenie techniki amerykaskiej na nowe tory, byo denie do pomieszczenia najwikszej iloci biur i mieszka na ograniczonej naturalnie przestrzeni pwyspu Manhattan w Nowym Yorku. Zapocztkowane tam budownictwo drapaczy nieba bardzo szybko rozwino si, dziki wspzawodnictwu poszczeglnych firm i wykroczyo poza granice Manhattanu i N.-Yorku.

Intensywne wyzyskanie terenu spowodowao szalony wzrost ceny placw, ktrych droyzna znowu moga by zrwnowaona jedynie przez dalsze zwikszenie wydajnoci tych terenw, co dao si osign przez ponowne zwikszenie liczby piter w budowanych domach.

System praktykowany dotychczas i polegajcy na wznoszeniu budowli o cianach murowanych z kamienia i cegy na zaprawie cementowej lub wapiennej, przy powikszaniu liczby piter sta

wa si nonsensem wobec tego, e wymaga niepomiernego zwikszania gruboci murw w dolnych kondygnacjach, jednoczenie za stawa si on nader kosztowny.

Konstruktorzy pnocno - amerykascy zdecydowali si na reform radykaln. Pozbawili1 oni ciany roli dwigajcej, przelewajc j cakowicie na szkielet stalowy, skadajcy si ze supw o przekroju dwuteo-wym, zwizanych ze sob na wysokoci kadego pitra podcigami, ktre jednoczenie su za opory dla belek stropowych. Supy i podcigi zwi-

376 377 378


zane s bd nitami i rubami, bd za pomoc spawania w jedn sztywn cao o bardzo wysokiej zdolnoci nonej przy stosunkowo niewielkiej wadze wasnej.

Przestrze zajmowana przez szkielet w planie jest minimalna, przez co usunite zostao rdo napotykanych dotd zasadniczych trudnoci, zmniejszajc jednoczenie znaczenie fundamentw, ktre mogy by powanie zredukowane.

ciany nie tylko przestay by dwigajcym elementem budowli, ale przeciwnie, same s dwigane przez podcigi, stanowic jedynie wypenienie przestrzeni pomidzy supami i podcigami. Wypenienie to, od ktrego wymagana jest przedewszystkiem lekko, musi jednoczenie zabezpiecza wntrze domu przeciwko niepodanemu wtargniciu od zewntrz oraz wahaniom temperatury i [zmianom atmosferycznym. Zadanie to rozwizano w ten sposb, e skonstruowano cian z trzech warstw: warstwa zewntrzna wykonywa si z materjaw odznaczajcych si trwaoci i nieprzenikliwoci dla wilgoci atmosferycznej, a wic elazo-betonu lub stali; w odstpie 12 15 ctm. od niej znajduje si warstwa wewntrzna z materjau, posiadajcego w wysokim stopniu zalety termoizolacyjne, naprz. ,,celotex", insulit", ,,aero-cret" i t. p.; wreszcie warstwa powietrzna, znajdujca si w odstpie pomidzy dworna pierwszemi, stanowi trzeci warstw, czyli t. zw. materac powietrzny. Powysza konstrukcja, lub do niej zbliona zapewniaj cianie w stopsniu dostatecznym zalety wymagane od cian budynkw mieszkalnych.

Opisana wyej w paru sowach ewolucja konstrukcji ciany w poczeniu z systematycznem stosowaniem stali, jako materjau zasadniczego w budowie, stanowi cech podstawow nowoczesnej pnocno - amerykaskiej techniki budowlanej. Szczegy jej i zalety s niezmiernie ciekawe, lecz zbyt 379 380 381 382

2 8 dom, osiedle, mieszkanie nr. 9.

383 384 385 386

liczne, eby nawet w najoglniejszych zarysach mogy zmieci si w ramkach niniejszego artykuu. Jedna wszake z tych zalet nie moe by przemilczana ze wzgldu na sw donioso; jest ni niesychana dotychczas szybko wykonania budowy. Osiga si ona dziki przeniesieniu wikszoci robt budowlanych z placu budowy do fabryki, gdzie elementy budowli sporzdzane s seryjnie, maszynowo, poczer, w stanie jak najdalej posunitego wykoczenia, przewoone s na miejsce budowy, gdzie robota ogranicza si wycznie, albo prawie wycznie, do samego montau, co uatwione jest w wysokin\ stopniu przez zupene prawie wykluczenie z terenu budowy materjaw mokrych. Szybko t doskonale ilustruj rys. 373-4 , 5-6, przedstawiajce kolejno stan zaawansowania budowy magazynw firmy Buulock w Los-Angelos w dniach 1 . V . 2 8 r., 15 .V .28 r., 1.VI.28 r. i 30 .VI .28 r.

Na rys. 377 i 378 pokazane s zdjcia z natury szkieletw w trakcie budowy nieduych domw: parterowego i jednopitrowego; rys. 3 7 9 przedstawia wntrze domu o szkielecie, ktrego wypeniajce ciany posiadaj ju sw zewntrzn warstw. Na rysunkach 380 386 widzimy zdjcia z natury widokw zewntrznych oraz wntrz domw niewielkich, fabrykacji francuskiej, w ktrych uwzgldnione s wymagania, stawiane przez prawo Loucheur'a, dce do zaspokojenia we Francji godu mieszkaniowego przez popieranie budowy tanich mieszka.

J . Referowski In. arch.


UWAGI N A T E M A T BUDOWY BARAKW" LWOWSKICH

W poowie 1929 x. na zlecenie Komisarza Rzdu polecono mi wykona projekt taniego" baraku, za jako wzr" przedoono mi plany wykonanych ju barakw przy ut. Fetewnej we Lwowie w latach 1927-28, jak zaczone fotografje (patrz il. Nr. 387 i 388).

Naleaoby si na- J przd zastanowi, czy

wogle naley w dzisiej- moacMi . w j m j w c a f f ;* i- ' . ' szych czasach budowa

jeszcze baraki, gdy zagranic dawno ju stwierdzono, e budowanie barakw jest anachronizmem, jest systemem najmniej wskazanym z jakiegokolwiek bd punktu widzenia. Barak w budownictwie jest t y l k o

tem samem drogi. Obnia gruntu, ktry zajmuje. Ekono

micznie nie przedstawia adnej prawie wartoci, nie powiksza majtku ziemskiego gminy, jako budynek stawiany na krtki okres czasu. Pod wzgldem estetycznym oszpeca miasto. Mieszkacy barakw zatracaj resztki z trudem nabytej (lub wtoczonej) kultury.

Nie ulega bowiem wtpliwoci, e przez pomieszczenie w jednej ciasnej izbie mieszkalnej osb rnej pci i wieku, przez nieodzowne wspycie z innymi, cudzymi ludmi, przez niemono wytworzenia w domu wycznie swego osobistego wiata, wszystko to, coraz szersze zatacza krgi, zarwno szybko i pewnie podcina zdlrowie fizyczne, jakk i duchowe. Chwia si poczynaj podwaliny ycia rodzinnego, jedynej ostoi zdrowego ustroju spoecznego, zjawia si abnegacja, ycie na ze wntrz, emigracja, poszukiwanie vfszy-stkiego, co tylko by oddalio i zamio obraz przykrej rzeczywistoci, a gi

nie nieraz bezpowrotnie w takiej atmosferze dorastajce mode pokolenie. A przez zetknicie si tych ogromnych rzesz, pozbawionych cz

sto najelementarniejszych potrzeb ludzkich, z klas posiadaczy przepiknych willi lub mieszka o niezliczonej iloci pomieszcze, rodzi si niezdrowa analiza, oparta na zbyt racych kontrastach, budz si nieokieznane instynkty i gboka klasowa nienawi.

387-388. Baraki przy ul. P e t e w n c j we Lwowie Baraki zaznaczone k r z y y k i e m budowano bez piwnic, pniej dobudowano k o m r k i (kresko

wane peno)


Przypomnijmy sobie jak w poowie XIX wieku ludno Parya, doprowadzona do ostatecznoci ndz mieszkaniow, wywoaa rozruchy rewolucyjne, jak do walk na barykadach przyszo w Wiedniu w 1857 r., a to samo w Berlinie w r. 1863, gdy na rodzin przypadao 1,8 pokoju.

Z powyszych wzgldw zamiast budowy barakw proponowaem zakadanie blokw o mieszkaniach najmniejszych (fotografja moich planw z wystawy Mieszkanie Najmniejsze" w Warszawie) w taniem ukadzie rzutu z uwzgldnieniem najelementarniejszych warunkw sanitarnych! Mieszkania te w przyszoci miay czy si parami dla stworzenia wikszych mieszka.

Wszystkie przedstawienia jednak spezy na niczem. Pozostao mi jeszcze uniezalenienie si od wzoru".

Umiowanie tradycji" odnoszcej si do przedmiotw poytecznych, wartociowych, wyczerpujco zbadanych, a sprawiedliwie ocenionych, suszne jest i godne pochway. Pewna ostrono przy wchodzeniu na nowe drogi lub ociganie si z wprowadzeniem niewyprbowa-nych jeszcze nowinek, mog by tylko poyteczne. Natomiast podtrzymywanie form i przyzwyczaje zaniedziaych, szkodliwych i niedostosowanych do wspczesnego ycia oraz wstrt do postpu i nowej myli, wyrastajcej na tle cikoci umysu, na lenistwie mylowem i na tch-nzliwem umykaniu przed jakkolwiek odpowiedzialnoci oto co tamuje wszelki postp w kadej dziedzinie prywatnego i publicznego ycia, utrudnia popraw, paraliuje rozrost .

Duo trudu kosztowao mnie przekonanie wadzy miejskiej o zgoa nieodpewiedniem zaoeniu barakw przy ul. Petewnej. Brak cznika midzy rzutem a sytuacj dao to, e pozornie piknie na .zewntrz, a osiowo w planie rozrzucone baraki maj przeszo V izb (it. j. 152 z oglnej liczby 480 izb) zupenie bez wiata sonecznego! Mieszkanka nie s wcale przewietrzane przez wazki korytarz rodkowy, ktry jest zbiornikiem zarazkw (brak soca i wentylacji!). W jednej maej (15 m") izbie wykonuje si wszelkie czynnoci domowe bez naleytego z gry ich rozdziau.

W kocu przyjto zaprojektowany przeeranie rzut baraku, jak wskazuj zaczone fotografje. Kade mieszkanie o cznej pow. uyt.

Baraki projektowane

we Lwowie

389

25,60 nr ma przeprowadzony podzia pracy. Dla potanienia kosztw zaniechano strychw i piwnic. Natomiast komrki przy kadem mieszkaniu posu za piwnice. Pranie i suszenie bielizny odbywa si bdzie osobno we wsplnych pralniach. Klozety i wodocigi wsplne.

Moe tych podanych par uwag rzuci wiato na t spraw Zarzdom Gmin, by si chroniy przed takim rodzajem budowy.

Lww, w sierpniu 1930. In. Tadeusz Pisr.ewiciz


ZE WIATA I K R A J U D O D A T K O W Y P R O G R A M B U D O W Y MIESZKA W N I E M C Z E C H .

M i n i s t e r s t w o P r a c y R z e s z y Niemieck ie j opracowao jako punkt wyjcia dla w a l k i z bezroboc iem zasady dodatkowego p rogramu budowy mieszka na r , 1930.

Z a d a n i e m tego programu jest zwalczanie bezroboc ia wrd robotnikw przemysu budowlanego i przemysw produkujcych mater ja y budowlane , a jednoczenie w y p r o d u k o w a n i e 30.000 mieszka, ktrych k o morne byoby dostpnem dla klas pracujcych. D l a w y k o n a n i a tego programu asygnuje si sto miljonw marek z wyranem podkreleniem, i i w adnym razie rodki te nie mog by uytkowane dla w y k o n a n i a programw b u d o w l a n y c h ju usta lonych przez gminy i poszczeglne kraje . N o -woasygnowane rodki maj by uyte na zwikszenie dziaalnoci b u d o w lanej ze szczeglnem uwzgldnieniem geograficznego rozmieszczenia bezrobocia i potrzeb m i e s z k a n i o w y c h .

rodki te maj by uyte dla udz ie lan ia poyczek, ktrych oprocentowanie wynosi ma 1 % ; poyczki te musz b y zabezpieczone hypotecz-nie, ale na drugiem, a w poszczeglnych w y p a d k a c h , nawet na t r z e c i e m miejscu. Z a p e w n i e n i e monoci zna lez ien ia poyczek na p i e r w s z y i ewentualnie 2-gi numer h y p o t e k i , jest p r z e d m i o t e m t r o s k i rzdu, ktry w tej mierze p r o w a d z i ju pertraktac je .

W kadym razie obcienie b u d o w y musi by t y l k o takie , b y umoliwio dostatecznie nisk kalkulacj komornego. D l a obnienia k o m o r n e go k o n i e c z n e m jest, bez obnienia warunkw hygjenicznych mieszka obnienie k o s z t u ich b u d o w y . Poszczeglne zamierzenie budowlane nie moe wynosi mniej , ni 20 mieszka, a w miastach powyej stu tysicy mieszkacw, 50 mieszka.

P o w i e r z c h n i a mieszkania winna wynosi 32 45 mtr. , a d la bardzo l i c z n y c h r o d z i n dopuszczalne s mieszkania do 60 mtr . k w .

K o m o r n e dla mieszka 32 45 m." nie moe Wynosi wice j ni 20 40 marek, a z a mieszkanie 60 ru.'-' 40 50 m a r e k miesicznie.

B u d o w a musi by tak prowadzon i mater jay w t a k i sposb z a k u pione, by koszty b u d o w y w stosunku do zwykego k o s z t u dotychczasowego, by znacznie obnionym.

Pomoc pastwowa bdzie okazan t y l k o , o i le budujcy si zoba-wie si zatrudnia bezrobotnych (bra robotnikw z Giedy Pracy) , za pewni obnienie kosztw b u d o w y i zaspokoi najbardziej ostre zapotrzebowanie maych mieszka. Zasady przewiduj nawet w s t r z y m a n i e pomocy pastwowej , gdyby si w czasie b u d o w y okazao, i b u d o w a bez u z a sadnionych p r z y c z y n kosztuje droej, anieli zamierzano.

390

W A L K A Z ZIELENI.

Jeden z nielicznych istniejcych zielecw Warszawy pada ofiar dziaalnoci budowlanej". Jak gdyby w Warszawie nie byo ju wcale niezabudowanych placw, jakgdyby rozwojowi terytorialnemu miasta pooone byy zapory nie do przezwycienia. Dawno ju zwalono mury i way, otaczajce Warszaw redniowieczn, przestay obowizywa zakazy budowy, zwizane z istnieniem Cytadeli nic nie przeszkadza rozszerzaniu si miasta.

Nie wiem, czy to nieznajomo stanu terenw, ktrych dotyczy plan regulacyjny kazaa przy planowaniu na najzbrecie, oznaczy istniejce zielece, jako podlegajce zabudowaniu, czy te le zrozumiana oszczdno terenu nakazuje wycina parki, ktre istniej,, by wielkim koszftem zakada nowe?

Dziaacze spdzielczo - mieszkaniowi zabiegajcy o tereny, myl tylko o tem, by tereny pastwowe o jaknajlepszem pooeniu komunikacji zdoby na wasno, nie interesuj si te, gdzie bd si bawi i odpoczywa ich dzieci?

Zostanie wszak zawsze szeroka gocinna ulica. Ale na tej ulicy na dzieci czyha kalectwo i mier. t.


M A P A M O R D E R S T W MUNICYPALNOCI

N . - Y O R K U .

Takim jest krzyczcy, chciaoby si rzec, woajcy o pomst do nieba, tytu mapy, wydanej przez C i t y Club Nowego Yorku. Kady kwadrat przedstawia stosunkow ilo wypadkw, ktre si przytrafiy w roku 1929 na ul. N.-Yorku dzieciom szkolnym.

Ilo tych wypadkw okazaa si w zupenej zalenoci od istnienia bliskoci miejsc do zabaw dziecicych, boisk i parkw. Im mniej tych miejsc w okrgu, wzgldnie im od nich dalej, tym wicej wypadkw. Porwnajmy tylko dwa okrgi mieszkalne Manhattan, ssiadujce z dzielnic businessu, drapaczy nieba i co za tem idzie najwikszego ruchu.

Okrg trzeci, pooony w bliskoci Parku Corlears Hook i zawierajcy liczne miejsca dla gier, wykazuje 9,4 wypadki na 1000 dzieci szkolnych, z czego 3,1

wypadki zdarzyo si w czasie zabawy. Szsty okrg ma niewielki tylko zieleniec na pnocnej swej granicy wykazuje 51,6 wypadkw (17.5 w czasie zabaw), na tysic dzieci. Wogle naliczono w N.-oYrku 13,998 ofiar wypadkw ulicznych z pord modziey szkolnej, 4 0 % z. nich to dzieci poniej 11 lat. 340 dzieci zabito na ulicach odrazu.

Nie mona nie nazwa rzezi takiego stanu, w ktrym zabawy dziecice powoduj stae niebezpieczestwa utraty ycia lub kalectwa.

Ale nie mona za to wini tylko wadze municypalne. Winni s wszyscy doroli" dzieci musz si bawi i musz mie ku temu dosy

391


odpowiedniego, bezpiecznego miejsca. Wadze miejskie nie mog si oprze opinji publicznej, ale ta opinja musi si wypowiada.

City Club N.-Yorku, ktrego hasem jest: Trzymajcie dzieci zdaa od ulicy, woa dononie o wicej wolnej przestrzeni, wicej parkw, boisk, placw zabaw.

M I A N O W A N I E A R C H . E R N E S T A M A Y A K I E R O W N I K I E M DZIAALNOCI U R B A N I S T Y C Z N E J I M I E S Z K A N I O W E J W ROSJI S O W I E C K I E J

Pogoski, ktre od duszego czasu ju kryy o powoaniu arch. Ernesta Maya z Frankfurtu nad Menem na stanowisko naczelnego technicznego organizatora i kierownika caej dziaalnoci urbanistycznej

i mieszkaniowej w Rosji Sowieckiej, sprawdziy si. Trudno si diziwi, e potne zadanie pocign musiao czowieka o tak wybitnej zdolnoci do czynu, jak May, ktry po zakreleniu linji rozwoju dla Wrocawia potrafi w przecigu kilku lat 1 9 czci mieszkacom Frankfurtu nad Menem da nowe, dostpne i waciwe, w zrozumieniu dzisiejszem, mieszkania. May sam pisze o tem w ,.Frankfurter Zeitung", podkrelajc zupen wyjtkowo postawionego przed nim zadania.

May nie chce si wypowiedzie, czy wielki socjalno - polityczny eksperyment Sowietw uda si moe, stwierdza tylko, e

Wsppraca przy rozwizaniu tak potnego i jednorazowego zadania, na

wet gdyby miaa si zaama, jest dla niego nieskoczenie waniejsz, ni bojaliwa troska o spokojn osobist egzystencj".

Wszyscy, ktrym znan jest dotychczasowa dziaalno Maya i ktrzy szukaj nowych drg dla budownictwa mieszkaniowego, bd z zainteresowaniem ledzili, co May dla Rosji projektowa bdzie i co w jaki sposb z jego projektu zostanie zrealizowane.

392, Arch. Ernest May, przemawia na Il-im kongresie Architektury Nowoczesnej w Frankfurcie n/M w padzierniku 1929 r.

K O N F E R E N C J A URBANISTW P O L S K I C H .

Z kocem wrzenia r. b. w Katowicach odbdzie si pierwsza konferencja urbanistw polskich. Tematem obrad bd najaktualniejsze sprawy z dziedziny budowy miast. Konferencj organizuje Tow. Urbanistw polskich. Bliszych informacyj udziela Sekretarjat Tow. Warszawa, ul. Sucha 18.

dom, osiedle, mieszkano: nr. 9. 35

Z K S I E K I P I S M

393

Z Arkitekturo internacia. Julno, f930. N-rio 7. Znane s powszechnie wiekowe wpywy sztuki chisko-japoskiej

na Europ. wiadczy o tym pikna ceramika, meble, tapety i materje XVII i XVIII W . , a nawet tak niedawno przebrzmiaa secesja.

Wpyw przeciwny jeszcze do wczoraj obrazowaa smutna historyjka z Beaux Arts o wystawie widokw Parya, z ktrych najnudniejszy okaza si.... dzieem japoczyka.

Japoczyka, ktry mg przecie nie jedzi tak daleko, eby nau-


czy si malowa po mistrzowsku jaki mostek grski, czy gsiennic na dble somy.

Ale czy sztuka europejska zawsze musi by tylko trucizn, niszczc samodzielno dalekiego artysty, dajc mu wzamian niepewne i zmienne surogaty?

Patrzc na fotografj westibulu Husioka Zynuiti mamy wraenie, e umiano tu stworzy wntrze o charakterze zblionym do europejskiego modernizmu, upraszczajc, lecz zachowujc wasne formy.

Uyte materjay s rnorodne i interesujco zestawione. Wyobramy sobie supki, ramy, beleczki z jasnego, piknego drze

wa, sufit z drzewa ciemnego o bogatym soju, podoga majolikowa, stopie z porowatego tufu wulkanicznego, peczki i skrzyneczki z barwnej laki.

Lekka cianka, pewno suwana, drewniana kratka, okienkowszystko to wykoczone z japosk dokadnoci jest drobne, proste, czyste, nacechowane umiarem i wdzikiem. b. b.

Dr. St. Kruczek Stacje autobusowe, jako urzdzenia miejskie" (Samorzd Miejski, organ Zw. Miast Polskich, T . X, Nr. 14. 1.VIIL1930 r.). Z artykuu powyszego cytujemy dosownie:

...Ze wzmagajcym si w Polsce z dnia na dzie rozwojem komunikacji samochodowej powstaj nowe potrzeby w zakresie bezpieczestwa publicznoci i swobody ruchu na drogach publicznych...

394, Przystanek autobusw w Warszawie na rogu ul. Klonowej i PI. Unji Lubelskiej.

. . .Rozporzdzenie Ministerstwa Spraw Wewntrznych o ruchu na drogach publicznych autobusw, sucych do utrzymania publicznej komunikacji (Dz. U . R. P. Nr. 55 poz. 439) z dn. 17 kwietnia 1929, nie uregulowao bliej kwestji, gdzie powinny by pobudowane poczekalnie wzgldnie stacje autobusowego, kto ma je budowa i jak maj one by urzdzone. Sprawy te posiadaj pierwszorzdne znaczenie przedewszystkiem w wikszych centrach, skd wyruszaj w drog, wzgldnie dokd wracaj


liczne autobusy. W wikszych miastach z wyznaczonych miejsc postoju (kracowe postoje) wyrusza w drog wzgl. powraca po kilkadziesit autobusw (w Warszawie przy placu Broni bywa po 200 autobusw). Utrzymanie bezpieczestwa i porzdku jest przy oywionym ruchu autobusw bardzo utrudnione, wanie z powodu braku odpowiednio urzdzonych stacji autobusowych. Rwnie nie mona w tych warunkach mwi o wygodzie publicznoci, ktra nie bywa naleycie informowana o czasie i miejscu przyjazdu i odjazdu autobusw, a ponadto wobec braku odpowiednich urzdze, zabezpieczajcych przed opadami atmosferycznemi i tokiem bywa naraona na przykroci.

...Gminy miejskie, do ktrych zakresu dziaania nale w oglnoci sprawy, dotyczce dobrobytu materjalnego, rozwoju duchowego i zdrowia mieszkacw, buduj i utrzymuj komunalne urzdzenia. Do urzdze komunalnych monaby miao zaliczy stacje autobusowe. Odpowiednio urzdzone, pozostajce w zarzdzie miejskim, najlepiej zaspokoiyby wspomniane powyej potrzeby bezpieczestwa publicznoci, mianowicie przez atwiejsz kontrol techniczn autobusw, wyruszajcych w drog..."

Do tych sw pozwalamy sobie doda ilustracj przerwana budowa dworca autobusowego w sto. m. Warzawie oraz komunikat z nieprawdziwego zdarzenia, ktry czytamy w pismach codziennych:

...Komisarjat Rzdu uzaleni pozwolenie na budow poczekalni autobusw, od zachowania si w niej gromadzcej si publicznoci. Jeeli w poczekalni zbiera s?, bd szumowiny, jeeli wywoywane bd awantury z pasaerami i jeeli spokj bdzie zakcony, pozwolenie zostanie cofnite i poczekalnia zniesiona...

Rycho si dowiemy, e wobec awantury pijackiej Gwny Dworzec Kolejowy w Warszawie zosta skasowany. t.

Program midzynarodowego konkursu na projekt pastwowego teatru ukraiskiego na 4.000 osb dla masowych widowisk muzycznych w Charkowie.

Program, wydany na luksusowym papierze, starannie opracowany graficznie (wielobarwny druk), obejmuje 180 stron i w 5 jzykach (ukraiski, rosyjski, niemiecki, angielski i francuski) informuje bardzo dokadnie i szczegowo o wymaganiach, jakie komitet budowy teatru stawia architektom, stajcym do konkursu. Program zawiera mnstwo szczegw technicznych, tyczcych teatrologji oraz specjalnych dla teatrw warunkw konstrukcyjnych, hygienilcznych, warunkw bezpieczestwa etc. W ten sposb umoliwiono wzicie udziau w konkursie nietylko specjalistom w dziedzinie budowy teatrw, lecz szerokim zastpom architektw. Ten sposb opracowania programu konkursu stanowi poyteczn i godn naladowania inowacj.

Program otrzyma mona w penomocnem przedstawicielstwie S. S. S. R. w Warszawie, Poznaska 15.


Z P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A R E F O R M Y M I E S Z K A N I O W E J .

Nowi czonkowie. N a c z o n k w P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a R e f o r m y M i e s z k a n i o w e j z o

s t a l i p r z y j c i p p . in . M i r o s a w S z a b u n i e w i c z ( P o l n a 64) i a r c h . H e n r y k O d e r f e l d ( B a g a t e l a 15).

Wycieczka do Sztokholmu. D n i a 14 .VI I I o godlz. 15-ej o d j e c h a a n a s t a t k u , , G d y n i a " z p o r t u

G d y n i a w y c i e c z k a , o r g a n i z o w a n a p r z e z P . T . R . M . , m a j c a n a c e l u z w i e d z e n i e M i d z y n a r o d o w e j W y s t a w y B u d o w l a n e j w S t o c k h o l m i e .

P o z w i e d z e n i u V i s b y ( k i e d y w 12 w . g w n e p o r t o w e m i a s t o k r a j u G u t w ) n a w y s p i e G o t l a n d , w y c i e c z k a p r z y b y a w s o b o t , t . j . 1 6 . V I I I r . b . o g o d z . 13 d o S t o c k h o l r n u . P r z e z 3 d n i z w i e d z a n o m i a s t o i o k o l i c e , z a 1 9 . V I I I p o c z o n o s i z W y c i e c z k M i d z y n a r o d o w e g o Z w i z k u d l a S p r a w M i e s z k a n i o w y c h , k t r a p r z y b y a d o S z w e c j i , p o z w i e d z e n i u K o p e n h a g i i O s l o .

M i a s t o S t o c k h o l m n a d z w y c z a j s e r d e c z n i e p r z y j m o w a o z a g r a n i c z n y c h g o c i ; z o r g a n i z o w a o s z e r e g c i e k a w y c h o d c z y t w z d z i e d l z i n y m i e s z k a n i o w e j i u r b a n i s t y k i , p o k a z u r z d z e m i e s z k a n i o w y c h , z w i e d z a n o d o m y , b u d o w a n e z i n i c j a t y w y p r y w a t n e j i s p d z i e l c z e j , m i a s t a - o g r o d y , k o l o n j r o b o t n i c z e i t. d .

N a z a k o c z e n i e u r z d z o n o p r z y j c i e w e w s p a n i a e j z o t e j s a l i r a t u s z o w e j .

W w y c i e c z c e b r a o u d z i a o k o o 70 o s b (14 n a r o d o w o c i ) , w r d k t r y c h g r u p a p o l s k a w y r n i a a s i z a r w n o l i c z e b n o c i , j a k f a c h o w y m s k a d e m .

Midzynarodowy Kongres Mieszkaniowy. P r a w d o p o d o b n y t e r m i n o d b y c i a k o n g r e s u z o s t a o z n a c z o n y n a

d z i e 3 1 . V I 1931 r . w B e r l i n i e . K o n g r e s t e n , j a k ju p i s a l i m y w N - r z e 6 D o m u , O s i e d l a , M i e s z k a n i a , b d z i e j e d n y m z p i e r w s z y c h k r o k w w k i e r u n k u w s p p r a c y F e d e r a c j i d l a , , T o w n R g i o n a l P l a n n i n g a n d G a r d e n C i t i e s " w L o n d y n i e , a M i d z y n a r o d o w y m Z w i z k i e m dfla S p r a w M i e s z k a n i o w y c h w e F r a n k f u r c i e n a d M e n e m .

D O M K I Z K A R T .

P r z y s o w i o w e d o m k i z k a r t . S k d s i to p o j c i e w z i o ? O t o d z i e c i c z s t o b u d u j s o b i e z k a r t d o m k i , k t r e z a s i l n i e j s z e m d m u c h n i c i e m r o z p a d a j s i . D l a t e g o t e w s z y s t k i e p o z b a w i o n e c e c h t r w a o c i z a m i e r z e n i a n a z y w a m y d o m k a m i z k a r t . P o d o b i e s t w o to jest b a r d z o o b r a z o w e , w i d z i m y t u b o w i e m z n i e u b a g a n j a s k r a w o c i c a k r u c h o t y c h b u d o w l i . Z a s t a n w m y s i n i e c o p o w a n i e j n a d s p r a w t r w a o c i b u d o w y , a z a u w a y m y , e n a w e t b u d y n k i , k t r y c h p o s z c z e g l n e c z c i s k a d a j s i n a j e d n o l i t c a o , s r w n i e n i e t r w a e , j a k i d o m k i z k a r t . D o p r a w d y c z y b y b u d y n e k m i e s z k a l n y , l u b t e g o s p o d a r c z y m o n a b y o p o r w n a z d o m e c z k i e m z k a r t , z a b a w k t y l k o ? T a k , b e z s p r z e c z n i e , m y l t u o d o m k u w i e j s k i m , k r y t y m s o m , s k a d a j s i n a p o t n e b a l e , n i e z a


cieniutkie karty tekturowe, a jednak jest on najzupeniej nietrway. C bowiem wszystko pomoe, gdy na wypadek ognia, dach somiany sponie z byskawiczn szybkoci, a poZar kim czasie pozostan tylko zgliszcza. Starajmy si wic, by mieszkania nasze nie byy domkami z kart. Zapobiec temu moe jedynie zastpienie rniebezpiecznej somy najtaszym i najprak-tyczniejszym materjaem blach cynkow. Dach z blachy cynkowej u strzee nas od klski poaru czychajcej na nasz dobrobyt, a czsto i ycie.

ogarnie cay budynek. W krt-

395. Chaty wiejskie z dachem krytym som.

ZNACZENIE MASZYNOWEGO MIESZANIA W PRZEMYLE B U D O W L A N Y M

I POKREWNYCH Czynnikiem decydujcym o jakoci

mieszaniny (a wic betonu, zaprawy, mieszaniny bitumicznej, mieszanin drzewno-cementowych etc.) jest samo mieszanie, a zatem maszyna, ktra czynno t wykonuje.

Od mieszarki wymagamy, aby pracowaa niezawodnie, pewnie, w jaknajkrt-szym czasie dawaa mieszanin o jaknaj-wikszych wytrzymaociach, aby bya tani w cenie kupna, zuycia siy, obsudze i miaa ywot jaknajduszy.

Typem mieszarki najczciej spotykanej jest mieszarka bbnowa, zwana take

mieszark wolnego spadku, mieszarki o ruchu nieprzerywanym i mieszarki 0 ruchu przymusowym.

Mieszarka bbnowa skada si w czci mieszalnej z bbna obracajcego si, w ktrego wntrzu s nieelastycznie wbudowane zastawki 1 apki, majce na celu przy ruchu obrotowym podnie do pewnej wysokoci materja, skd wasnym ciarem spada i w ten sposb miesza si.

Ten system cechuj: ograniczona sprawno mieszarki, stosunkowo maa wydajno, rozkalibrowywanie materjau, osadzanie si cemen-


tu w ktach pomidzy cianami bbna a zastawkami, co powoduje konieczno spukiwania bbna po za-misie, a co niepotrzebnie zwiksza dodatek wody w betonie, a zatem obnia wytrzymao mteszaniny.

Na wystawie Mieszkanie Najmniejsze" w Warszawie w r. 1930 wystawiony by model przeciwbienej szybkomieszarki systemu Erich" (typ mieszarki o ruchu przymusowym), ktra wzbudzia oglne zainteresowanie.

Jak wykazay zademonstrowane prby mieszania, ju w cigu 30 se

kund mona byo uzyska najzupeniej jednolite mieszaniny rozmaitych materjaw. Przy innych systemach rezultat taki osiga si po przeszo 1 minucie, a wic w czasie dwukrotnie duszym.

Najistotniejsz cech szybko przeciwbienej mieszarki stanowi wyniki jej pracy, pod wzgldem: 1) jakoci mieszania, 2) wydajnoci. 3) amortyzacji.

Zobaczmy wyniki ostatniej bada Urzdu Badania Wytrzymaoci Materjaw w Oslo (Norwegja):

czas mieszania: Wytrzymaoci : prba z dn. 6.XI.29. z dn. 26.XI.29

na mieszarce bbnowej dobrej konstrukcji

na szybko mieszarce przeciwbienej

3 min. 1 ,.

40 sek. 3 min. 1

40 sek.

131 kg./cma, 128 136 150 264 kg/cm2 318 ,. 287 279

141 kg/cm2 135 .. } 147 165 303 kg/cm-369 } 331 322

Wytrzymao betonu, wymieszanego za pomoc szybkomieszarki przeciwbrzenej okazaa si o 111 ,0% wysz od wytrzymaoci betonu, jak daa bardzo dobra mieszarka bbnowa wolnego spadku.

Wydajno mieszarki jest zalen od iloci zamisw, jak mona wykona w jednej godzinie, bez wzgldu na pojemno mieszarki. Przez ,,za-mis" rozumie si napenienie mieszarki, wymieszanie i cakowite oprnienie. Ilo zamisw, pomnoona przez uytkow pojemno mieszarki, da nam wydajno w m 3 na 1 godzin pracy.

Przy mieszarkach bbnowych, wolnego spadku, ilo zamisw waha si od 25 do 40 na godzin. Przy przeciwbienej szybko mieszarce zamis trwa okoo jednej minuty, co na godzin daje 60 zamisw, a wic przy pojemnoci mieszarki 250 Itr., mona uzyska 15 nr', przy pojemnoci 375 Itr., okoo 21 m 3 betonu. Zamis przy mieszaniu mieszanin smoowcowych trwa okoo 2 3 minut.

Wydajno i warto mieszarki mona oceni na podstawie obliczenia, przyjmujc iloraz ceny na 1 m 3 wydajnoci na godzin w stosunku do konstrukcji i dugotrwaoci maszyny, co uplastyczni mona nastpujcym przykadem:


MIESZARKA Ilo

zamisw na 1 g.

Ilo betonu

m8 na godz.

CENA maszyny loko fabr.

CENA maszyny na 1 m3

ywotn. maszyny

CENA maszyny na 1 m3 1 godz.

przeciwbiena (szybko-mieszarka) pojemnoci 250 litrw

Bbnowa wolnego spadku 200 litrw pojemn. uytk.

60

30

15 m3

6 m3

8.700 z.

18,100 z.

8,700 _ 10 lat minimal.

3 lata

?5 = 85 z 10

1350 _ 3

- 450 z

przeciwbiena (szybko-mieszarka) pojemnoci 250 litrw

Bbnowa wolnego spadku 200 litrw pojemn. uytk.

60

30

15 m3

6 m3

8.700 z.

18,100 z.

15 = 850 z.

8.100 _ 6

= 1350 z

10 lat minimal.

3 lata

?5 = 85 z 10

1350 _ 3

- 450 z

Wydajno zatem szybko mieszarek przeciwbienych, wedug w y ej p r z y t o c z o n y c h danych, jest o 130% wysz od mieszarek bbnowych wolnego spadku, a warto o 430%.

Z e s t a w i w s z y koszty kupna, u t rzymania maszyny, obsugi, siy e t c , p r z e k o n a m y si, e wiksza wydajno maszyny to dalsza oszczdno. M i e s z a r k a mniejsza a zatem tasza i w cenie k u p n a i obsudze a w y dajniejsza, zastpi nam drosz.

Z n a n y m mi jest z praktyki taki wypadek:

P r z y w y k o n y w a n i u monumentalnej, 5-cio pitrowej budowli (cca. 2000 m-zab. pow.), posugiwano si mieszark -betoniark 200-lirow, bbnow - wolnego spadku, z wycigiem betonowym, znanej fabryki maszyn budowlanych. M a k s y m a l n a gwarantowana przez fabryk wydajno, miaa wynosi 6 8 m ; i (przy 30 40 zamisach). W r z e c z y w i stoci mimo wielkiego nacisku na organizacj, wydajno wynosia tylko 4 5 m 8 na godzin. M a s z y n a z powodu w a d konstrukcyjnych i nieodpowiedniego materjau, bardzo czsto si psua i wymagaa naprawy. Przecitna w y dajno, wedug cile prowadzonej ewidencji, (raporty dzienne betoniarki) za cay okres budowy i wszystkie godziny pracy, przy betoniarce cznie z naprawami , wynosia zaledwie IV; m : i na godzin.

M i e s z a r k a po jednorocznem uywaniu miaa wytar te wszystkie, oyska i osie, sprzga z a nagle i za ostro dziaajce szarpay za kadem wczeniem ca mieszark, w s k u t e k czego betoniarka wymagaa k o m pletnego remontu, ktrego koszty przekraczay poow ceny k u p n a .

K o s z t y u t r z y m a n i a maszyny w stanie z d o l n y m do pracy, kupno c i gle rwcych si l inek s ta lowych i trybw (za ostre sprzgo), w y m i a n a czci popkanych, naprawa kubw, rolek i t. p., oraz robocizna, nie l i czc


czasu na czyszczenie maszyny, wynosiy dalsze Vi kosztw kupna. Straty spowodowane przerwami pracy betoniark i i dezorganizacj pracy na budowie, koniecznoci rcznego mieszania i w y w o enia betonu windami obce-mi , budowanie specjalnych pomostw, godziny pozalicz-bowe etc. etc. przekroczyy wielokrotnie cen samej maszyny.

Betoniarka przepracowaa 3.000 godzin, wyrabiajc 4.500 m : i betonu. Koszt beton i a r k i wynosi ca. 8.500.z. Warto jej przy uyciu wzoru jak poprzednio 8.500 =

5.700 z. przyjmujc dwuletni amortyzacj, otrzymamy warto maszyny na 1 ma. 2,850. z. gdy natomiast szybk mieszark przeciwbien da si uzyska zupenie realnie 85. z. na 1 m 3 .

In. St. Gruszczyski.

G A Z O B E T O N Powszechnie uywane mater ja y budowlane nie wystarczaj ju

obecnie dla zaspokojenia w s z e l k i c h wymogw technicznych i gospodarc z y c h nowoczesnego b u d o w n i c t w a .

danie wie lk ie j wytrzymaoci mater jau p r o w a d z i do uycia w konst rukc jach nonych sta l i w miejsce elaza, dla odbudowy za k o n -strukcyj nonych wymagane s mater ja y l e k k i e i dobrze izolujce. Z n a tury r z e c z y w y n i k a , e wszys tk ie powysze funkcje nie mog b y spe nione p r z e z jeden materja un iwersa lny .

T e c h n i k a mater ja w b u d o w l a n y c h , ktra w ostatnim czasie r z u cia na r y n e k wielk ilo mater jaw zastpczych" znalaza wreszc ie sposb w y k o n a n i a l ekk iego betonu, p r z y ktrym moliwem jest w y k o rzystanie w s z y s t k i c h cennych waciwoci betonu, a to jego trwaoci , obojtnoci na dziaania ognia, w o d y i wpyww atmosferycznych i rwnoczesne nadanie temu b e t o n o w i n o w y c h waciwoci f i z y c z n y c h p r z e z przepojenie masy betonowej wielk iloci drobnych, zamknitych pcherzykw p o w i e t r z n y c h . Mater ja em t y m jest gazobeton, o t r z y m y w a n y sposobem chemicznym, wedle patentu p o l s k i e g o N r . 8404, p r z e z dodanie do z a p r a w y cementowej sproszkowanego glinu, wytwarzajcego p r z y p o czeniu z wod i cementem pcherzyki gazowe.

Dom mieszkalny w Pruszkowie pod W a r s z a w (ciany z blokw gazobetonowych, stropy z pyt zbrojonych z gazobetonu)

Zalenie od iloci i wasnoci materjaw wejciowych daje si ga-zobeton wyrabia w rozmaitych odmianach dla rozmaitych celw. W budownictwie znajduj zastosowanie dwa rodzaje gazobetonu:

1) gazobeton konstrukcyjny o ciarze przestrzennym rednio 840 kg. nr1. Gazobeton ten posiada wytrzymao na ciskanie po 28 dniach okoo 20 kg. cm", za sptczynnik przewodnictwa ciepoty (wedle atestu Pastwowego Instytutu Bada Chemicznych w Warszawie) re-dlnio 0,10. Zastosowanie na budowie w formie blokw i pyt ciennych oraz pyt uzbrojonych wkadkami elaznemi, wyrabianych sposobem fabrycznym w rozmaitych wymiarach, lub te z gazobetonu wyrabianego na miejscu budowy przy uyciu odpowiednich form i szalowa uywanych w budownictwie betonowem.

2) Gazobeton izolacyjny o ciarze objtociowym 500 kg. m 3 , 0 wytrzymaoci redniej na ciskanie 5 kg. cm", a spczynniku przewodnictwa ciepoty 0,05 0,07. W a r t o termiczna tej odmiany gazobetonu zbliona ju jest bardzo do pyt korkowych. Zastosowanie praktyczne na wszelkie izolacje ciepochronne w budownictwie, np. izolacje stropw dachowych, okadziny ciepochronne cian i t. d., w budowlach przemysowych na izolacje chodni, zbiornikw, rurocigw parowych, kotw 1 t. d. Wykonanie izolacji moliwe jest z pyt wzgldnie dila rurocigw z okadzin, przygotowanych fabrycznie lub te z gazobetonu wyrabianego na miejscu przeznaczenia i lanego na miejscu.


Do budowy domw mieszkalnych parterowych i jednopitrowych nadaje si gazobeton na ciany zewntrzne bez osobnego szkieletu nonego.

Szerokie pole zastosowania gazobetonu przedstawiaj stropy mieszkaniowe midzy dwigarami elaznemi, wykonane jako pyty uzbro-

Strop dachowy hangaru lotniczego (pyty zbrojone z gazobelonu, uoone na konstrukcji elaznej)

jone wkadkami elaznemi. Wyzyskanie wytrzymaoci materjau, jego lekko i wysoka warto izolacyjna zarwno cieplina, jak i akustyczna, atwo wykonania i uchylenie potrzeby zastosowania nasypw pod podogami, s walorami, ktre mog przyczyni si w bardzo znacznym stopniu do ulepszenia sposobw budowy stropw mieszkaniowych.


PRODUKCJA C E L O T E X U

Pokj bawialny ciany i sufit, wyoone celotexem.

Wobec stosowania w ostatnich latach w coraz szerszym zakresie ce-lotexu, pragnlimy temu . wzgldnie nowemu mater-jaowi powici kilka sw.

Surowcem, z ktrego powstaj wielkie, bo zgr 5 mtr. kw. mierzce pyty, jest trzcina cukrowa, ktrej wkna, po przerbce zachowuj w zupenoci moc i trwao swego pnia macierzystego. Po nialeytem wysteryli-zowaniu i wymyciu, wkna te dostaj si do maszyny, ktra je odpowiednio filcuje i prasuje, wygadza powierzchni zewntrzn i w rezultacie stwarza pyt niezwykle lekk, trwa, wodoszczeln i podatn do obrbki.

Celotex z a w i e r a miljony mikroskopijnych, szczelnie zamknitych pcherzykw, wypenionych powietrzem dziki czemu jest doskonaym ma-terja.em izolacyjno - cieplnym.

Celotex stanowi idealny materja do izolacji powszechnie dzi stosowanych dachw paskich elbetowych. Ale i w caym szeregu innych wypadkw izolacji cieplnej, celotex moe i powinien znale szerokie zastosowanie.

Osobn dziedzin, w ktrej celotex bije wiele innych materjaw, jest sprawa izolacji dwikowej. Posiadajc wysokie dwikowo-absorb-cyjne wasnoci, celotex zarwno stanowi zapor dla dwikw, jak i tumi je oraz przeciwdziaa powstawaniu echa (odgosw wtrnych). Wszdzie, gdzie mamy do czynienia z wikszemi salami, w ktrych si rozlega sowo i muzyka, wszdzie, gdzie zbdny zgiek przeszkadza pracy celotex moe odda wybitne usugi.

Aczkolwiek celotex znajduje gwnie zastosowanie w dziedzinie

Pokj sypialny ciany i sufit, wyoone celotexem.


Budynek szkolny, cakowicie zbudowany z celotexu

izolac j i cieplnej i dwikowej , jednak jako mater-ja l e k k i , mocny i znajdujcy si n a r y n k u w pytach dogodnych w y m i a rw, nadaje si w zupenoci do zwykych celw b u d o w l a n y c h . K i l k a zaczonych rysunkw daje pojcie o wielostronnoci zastosowania ce lotexu.

N a zakoczenie k i l k a c y f r :

c iar waciwy celo texu 0,27;

spczynnik p r z e w o d n i c t w a ciepa == 0,041

cal . mtr. X godz. X t C

p r z y 0 C ; w y m i a r y pyt 427 X

122 cm. = 5,21 m- pow i e r z c h n i , grub. 11 m m .

W kra jach samej ty lko E u r o p y Zachodnie j uyto w 1929 r. powyej 3.000.000 mtr . k w . celotexu.

Izolowanie dachu celotexem

Do zeszytu niniejszego doczono wkadk CYNKOWNIA W A R S Z A W S K A " .


ZASTOSOWANIE MIKROAZBESTU W BUDOWNICTWIE. Proszek azbestowy (mikroazbest) zdobywa sobie w ostatnich latach coraz wiksze

pole zbytu i staje si w zwizku z cementem iub bitumem, materjalem budowlanym o niepoledniej wartoci.

W pierwszej linji Ameryka odkrya moliwoci stosowania drobnego azbestu, otrzy-mywaanego jako materja odpadkowy w toku przerbki przdzy azbestowej i eksploatacji pokadw azbestowych jako domieszk matejaw bitumicznych, cementowych i innych rodkw hydraulicznych. Od Ameryki nauczya si te Europa stosowa mikroazbest do t. zw. plastycznych cementw, czyli mater ja w izolacyjnych, sucych do konserwacji dachw i ochrony murw przed wilgoci.

Pod wzj:?edem produkcji drobnego azbestu jest Europa o tyle szczliwsza od Ameiyki , ic ma naturalne pokady drobnego azbestu, dajce si wprost sposobem grniczym zdobywa. \b prowincji austrjackiej zwanej Burgenland, znajduje si miejscowo Rcchnitz zasobna w zoa drobnego azbestu w formie jednolitego prawie e biaego matowego czystego proszku. Proszek ten tusty i jedwabisty jest ogniotrway i odporny na za-zady i kwasy w szczeglnoci ma nieznaczny ciar gatunkowy i posiada wielkie waciwoci izolacyjne przeciw gorcu i zimnu, przeciw elektrycznoci i dwikom.

Maier ' . ten zwany mikroazbestem posiada wyjtkowe waciwoci adhezyjne i wielk moc wchaniajc : daje si atwo kszta towa, miesza si atwo z innymi mater jaami i tworzy z nimi cisy zwizek.

Prnktyone dowiadczenia potwierdzia teorja w licznych diagramach i rozprawach, udowadniajc poytek, jaki daje stosowanie mikroazbestu, jako mater ja u obciajcego i wypeln.ajcego. Przy budowie drg asfaltowych, oraz betonowych domieszka mikroazbestu powoduje nadzwyczajn elastyczno jezdni i wielk wytrzymao . Mieszanina 114 czci asfaltu (o punkcie topliwoci 44" C.) i 100 czci drobnego azbestu zmieszane i stopione przy temperaturze 160" daje w rezultacie doskona mas uszczelniajc, odznaczajc si wielk elastycznoci i wytrzymaoci przy ikadej temperaturze. Domieszka mikroazbestu powoduje zdolno przystosowania materjau do wszelkich rnic w temperaturze, tak, e nawet przy wysokiej temperaturze letniej asfalt z mikroazbestem nie lOzpywa si i nie miknie.

Domieszka 1015% mikroazbestu do agregatu cementowego, a mianowicie 1015% wagi obliczonych wedle wagi cementu, poprawia powstajcy beton w rozmaitych kierunkach. Dziki tej domieszce staje si beton lejszy, nie przepuszcza wody, jest odporny na dziaanie kwasw, nie pka i nie rozpada si.

Plastyczno zwizku betonowego zwiksza si dziki domieszce mikroazbestu. Gibko pyt betonowych powiksza si o 16%, przyczem waga tej samej objtoci zmniejsza si o 12%. Dla wypenienia stykw dylatacyjnych drg betonowych naley s tosowa przy 100 kg. cementu a 300 kg. piasku domieszk mikroazbestu wagi 16 50 kg.

Przeprowadzono take bardzo duo rokujce prby w budownictwie betonowem. nadziemnem, w szczeglnoci przy budowach wie cinie, akweduktw, basenw betonowych i t. p. Niemniej ciekawe s dowiadczenia zrobione przy ukadaniu posadzek betonowych, k t r e dziki domieszce drobnego azbestu uzyskuj waciwoci izolacyjne, nie kurcz si i nie cigaj, otrzymuj wiksz gsto i gadk pikn powierzchni.

Stosowanie mikroazbestu posiada wic dzi ju rozleg skal, a niewtpliwie jeszcze wiksz przyszo .

Dr. Arnold Friedman.


K O C I O S ;T R E B E L - C A M I N O

Radjotor J. J. IV i kocioek Camino" wykonany

w Zakadach Tow. Akc. J. JOHN W ODZI

Jest rzecz powszechnie znan i bezsporn, e wygodnie, tanio i hygjenicznie ogrza mona mieszkania wycznie za pomoc centralnego ogrzewania.

Przy pows^ecbnem jednake stosowaniu praktycznem centralnego ogrzewania ujawniy pewne cechy nie dla wszystkich dogodne, ktre atwo mog uledz zmianie.

4 \v;c nie dla kadego jest wygodne, by miarkowanie temperatury, zuywanie wik zej lub mniejszej iloci opau, wreszcie rozrachunek za opal uskuteczniane byy poza osobistem mieszkaniem.

dom, osiedle, mieszkano nr. 9. 49

1 dlatego naley dostosowa centralne ogrzewanie do oddzielnych mieszka w duych domach, will, garay i t. p.

Ten system ogrzewania wszed w powszechne uycie w ostatnich czasach w caej Zachodniej Europie, a szczeglniej w Niemczech, a okazawszy si praktycznym, rokrocznie powiksza liczb swoich zwolennikw.

Celowi temu u nas odpowiada cakowicie typ kota Camino", ktry zosta zbudowany wedug oglnych zasad Oryginalnych kotw Strebel'a. Kocio ten jest przeznaczony dla wodnego ogrzewania, jako hygjeniczniejszego w pomieszczeniach mieszkalnych przyczem jednake zwykle powolniejsze wzrastanie temperatury przy ogrzewaniu wod-nem jest znacznie (.1 zyspieszone wskutek zmniejszenia w kotle tym do minimum zawartoci wody przy zachowaniu jednake trwaoci oraz pewnoci dziaania.

Wogle w kotach Camino" zachoway si w pewnej mierze dodatnie cechy Oryginalnych kotw Strebel'a, ktre zdobyy im tak wybitny i zupenie zasuony rozgos, a mianowicie:

1) Kocio Cimino" skada si z oddzielnych czonw, czonych za pomoc cile dopasowanych zczek. Czony te s cakowicie wymienne, wskutek czego mona zawsze zamieni zuyty lub pknity czon na nowy. Mona te powiksza kocio lub zmniejsza, dodajc wzgldnie odejmujc odpowiedni ilo czonw. W kotach innych systemw w Polsce dla niewielkich pomieszcze czci jest wysoce iluzoryczna, powikszenie kota w razie potrzeby znacznie utrudnione.

2) Ruszt kota stanowi jedn cao z czonem, jest chodzony wod, obiegajc kocio, co znakomicie wpywa na trwao.

3) Na skutek cakowitej monoci miarkowania dopywu powietrza oraz odlotu spalin nie powoduje hudnoci ustalenie temperatury w pomieszczeniach na duszy okres czasu.

1) Estetyczna f o i m a kota tego umoliwia postawienie go w kadym pokoju, wzgldnie w hallu, gdzie zajmuje znacznie mniej miejsca, ni piec kaflowy.

5) atwo i prostota obsugi umoliwia zakadanie tej intalacji w kadem literalnie mieszkaniu, nie wymagajc przy obsudze wikszej znajomoci rzeczy, anieli przy zwykym piecu kaflowym.

Dla sprawnego dziaania caoci instalacji konieczne jest, aby i radjatory miay moliwie du powierzchni ogrzewaln, byy wykonane z wyborowego eliwa, odpowiednio wyprbowane oraz dopasowane. Te wszystkie cechy, a take pikn estetyczn form maj radjatory, kire w krtkim czasie pozyskay sobie oglne uznanie odbiorcw, a mianowicie: dwusupkowe radjatory J. J. II oraz czterosupkowe typu J. J. IV.

Cao wraz z radiatorami, jak zawsze zreszt przy centralnem ogrzewaniu, zajmuje mao miejsca, nie daje dymu, ani czadu, pozwala utrzyma mieszkanie we wzorowej czystoci.

Ogrzewanie ^apcmoc kotw Camino moe dotrze do najdalszego zaktka kraju bez obawy o trudnoci obsugi, zepsucie si instalacji i t. p.

Powiedzie mona to jednake tylko o kotach Camino", budowanych na oglnych zasadach Oryginalnych kotw Strebel'a, a mianowicie:

1) materja jest skrupulatnie badany, 2) czony, kady oddzielnie, podlegaj prbom pod cinieniem hydraulicznem

do 6 atm. 3) cakowicie wmontowany kocio podlega tyme prbom, 4) oddzielne czony s wymienne, a zoenie kota nie przedstawia adnej trud

noci. Tylko tak wykonany kocio moe by bez ryzyka wysyany do najodleglejszych miejscowoci i pracowa tam przy prawidowej obsudze szereg lat bez poprawek i zmian.

gruboci 4 i 10 mm. Masa finlandzka do cianek dziaowych i izolacji,

wprowadzona z duym powodzeniem w caej Europie. Informacji udziela reprezentacja Syndykatu Fin

landzkiego w Warszawie: A L B E R T W E 1 N F E L D i A D O L F S T R A N C M A N ,

ul. D u g a 50, telefony 46-16, 253-54.

Kasety do Muru Kasety stalowe

podrczne Jj* Szaiy elazne .J

Drzwi do Skarbcw L-1 p o l e c a :

Fabryka Kas Pancernych r Tt i f iarvrhnti i rki i C-wie warszawa, warecka 9. Stalobetonowych J . L W I C I Z L M U W J M I J tel 121-57 1 12297.

T-wo in.-budowlane T P A \Y/ R P Q " W Y K O N Y W A : W c n , n 1 - 1 1 1 riaciewicz 1 oerwmski w s z e l k i e r o b o t y b u d o w l a n e 1 i n - y n i e r y j n e w p r z e d s i b i o r s t w i e inynierowie

g e n e r a l n e m W a r s z a w a , P i k n a 22, t e l . 279-66

W S Z E L K I E R O B O T Y B U D O W L A N E

W Y K O N Y W A

MECHANICZNY WARSZTAT STOLARSKI

K O Z O W S K I WARSZAWA, ul. Biatotcka 33, telefon 241-05

GRNOLSKIE TOWARZYSTWO AKCYJNE DLA PRZEMYSU DRZEWNEGO

ADRES DLA TELEGRAMW

D R Z E W O T A R N O W S K I E G R Y

TELEFONY Nr. 1201, 1202 i 1203

SPECJALNO:

FABRYKACJA BECZEK I SKRZYNEK

,EIRICH" Przeciwbiene szybko-nreszarki patentu daj jako betoniarki o 100% wysze

wytrzymaoci betonu (250 Itr, 60 napetn. -- 15 cbm. na godz., 7,5 PS 375 60 ,. 21 10, PS) f su;) dc wyrobu: betonu, suchej zaprawy, jak i do

gaszenia wapna Do budowy n n r smoowcowych i b e t o n o -

n o w y c h przenone 'l nieprzenone nadajce sie dla kadego napdu.

Reprezentacja na Polsk _ -. _ . i

KATOWICE, p, w^^.i.nP

Dom, osiedle, mieszkanie Nr 9/1930

Documents

Transcript of Dom, osiedle, mieszkanie Nr 9/1930