Dom, osiedle, mieszkanie Nr 6/1930

TRE Nr. 6 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE'

Symfonja w ; c l k i e g o mias ta

W a l k a z haasem

T h o r y b o m e t r

Izolacje dwikowe

A r c h i t e k t u r a i zudzenia optyczne

P l a n y regulacyjne

D o m y wielopitrowe

A l a r m

P r a w o do o d b i o r u

Dziaalno b u d o w l a n a instytuc j i uy

tecznoci publ i czne j w N o r w e g j i

Ze wiata i k r a j u .

P i s m a i ksiki .

Z e b r a n i a i z rzeszen ia .

T . T o e p l i t z ,

J . G . W .

in. S. W o j n a r o w i c z .

S. S y r k u s .

L . N i e m o j e w s k i .

J . J a n k o w s k i .

J z e f Szanajca .

T . T .

t.

I. G . W .

PRENUMERATA MIESICZNIKA DOM" OSIEDLE" MIESZKANIE"

15 Z. ROCZNIE, 8 Z. PROCZNIE.

CENA POJEDYNCZEGO NUMERU Z. 1.50.

CENY OGOSZE: CHH S T R O N H 300 Z . P STRONY 150 W1HRTKR STROMY 80 SEMKH STRONY 45 Z .

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI KRAK. PRZEDMIECIE 5 M. 3.

TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 19.145.

Odbito w drukarni ,,Robotnik", Warszawa, Warecka 7.

PR EM J OWA POYCZKA BUDOWLANA emitowana przez SKARB PASTWA

n a s u m 5 0 . 0 0 0 . 0 0 0 z o t y c h w z o c i e

w o d c i n k a c h p o 50 z . w z o c i e Pomidzy posiadaczy obligacyj bdzie rozlosowanych corocznie

2.000.000 z o t y c h w z o c i e cignienia odbywa si bd co kwarta

1 listopada, 1 lutego, 1 maja, 1 sierpnia kadego roku Co kwarta wylosowanych bdzie 112 premij na sum 500.000 z. w zocie

a mianowicie: premja w wysokoci 250 000 z.

50.000 10 premij po 10.000 z.

100 1.000

LOKATA KAPITAW W OBLIGACJACH DAJE NASTPUJCE KORZYCI:

1. Cena oblgacyj jest bardzo niska, co umoliwia ich nabywanie najszerszym warstwom spoeczestwa.

2. Szanse wygrania s wyjtkowo due, bo cignienie odbywa si 4 razy do roku. 3. Spata kapitau i odsetek nastpi w zotych wedle rwnowartoci czystego zota. 4. Premje podlegaj wypacie bez adnych potrce. 5. Obligacje wylosowane nie bd wycofane w nastpnych cignieniach, co daje

mono k i l k a k r o t n y c h w y g r a n y c h . 6. Obligacje posiadaj wszelkie prawa papierw pupilarnych. 7. Kupony od obligacyj s wolne od podatku od kapitaw i rent.

K A P I T A , UZYSKANY Z TEJ POYCZKI, PRZEZNACZONY JEST CAKOWICIE NA OYWIENIE RUCHU BUDOWLANEGO. ZAPISY NA KUPNO OBLIGACYJ PREMJOWEJ POYCZKI

BUDOWLANEJ PO CENIE NOMINALNEJ

przyjmowa bd od dnia 2 czerwca najdalej do dnia 16 czerwca b. r. [nastpujce instytucje i ich oddziay:

Pocztowa Kasa Oszczdnoci (P. X. O.) Bank Dyskontowy Warszawski Bank Francusko-Polski Bank Handlowy w Warszawie Bank Polska Kasa Opieki Bank Towarzystw Spdzielczych Bank Zwizku Spek Zarobkowych Powszechny Bank Kredytowy Dom Bankowy D. M. Szereszowski oraz inne Instytucje Finansowe

tudzie k a d y U r z d Pocztowy na terenie caego P a s t w a .

Bank Gospodarstwa Krajowego Bank Polski Akcyjny Bank Hipoteczny Bank Cukrownictwa Bank Zachodni Polski Bank Przemysowy Powszechny Bank Zwizkowy

T A B L E D E MATIRES E T ILLUSTRATIONS

211. Dessin sur la couverture: le vacarme de la rue. Lutte contre la vacarme. /. G. W.

212. Bande de filme sonore: vrombissement d'aroplane. 213. La mme bande agrandie.

Thorybomtre Ini. St. Wojnarowicz. 214. Thorybomtre, appareil pour mesurer le vacarme. 215. Dessin schmaitque du thorybomtre. 216. Coupe de gauche: transmission des sons dans une maison dont les murs sont bons

conducteurs de sons, coupe de droite: une isolation moderne, acoustique et mcanique touffant les sons et bruits.

Architecture et illusions d'optique Lech Niemojewski. 217. Tour de l'htel de ville de Sine. 218. Illusion d'optique de Zllner. 219. Illusion d'optique de Hering. 220. Illusions d'optique anonymes, 221. Combinaison de losanges donnant l'illusion de cubes entasss. 222. L'architecture et les illusions d'optique. 223. Intrieur de la cathdrale de Sine.

Plans d'amnagement rationel des villes. J. Jankowski. 224. Schma d'une ville se dveloppant concentriquement. 225. Ville se dveloppant concentriquement et environne d'anneaux de verdure. 226. Ville avec des zones de verdure en forme de rayons. 227. La ville - mtropole entoure de colonies - satlites. 228. Plan de la ville de Zamo en Pologne. 229. Le plan d'Angora.

Maisons plusieurs tages. J. Szanajca. 230. Etablissement de plans schmatiques de construction. 231. Artre de communication.

Cri d'alarme. T. T. 232. Coupure de journal concernant les centres de verdure Varsovie. 233. D-tto. 234. Plan schmatique des quartiers habits et des zones de verdure Varsovie, 235. Le futur parc-sud de Varsovie. 236. Plans de zone de verdure de Varsovie,

Action de construction des institutions d'utilit publique en Norvge. I. G. W. 237. Maisons construites par la commune d'Oslo. 238. Plans de maisons construites par la commune d'Oslo. 239. Colonie Finbergasen. 240. Plans de maisons construites par une cooprative ouvrire d'Oslo. 241. Maisons construites par la commune d'Oslo, 242. Maison pour quatre familles dans la cit-jardin Holteb. 243. Maisonnette pour une famille dans la cit-jardin Holteb.

Chronique.

244. 5, 6. Maison d'une employe suprieure de commerce. 247. Cabine douche, modle de la ville de Vienne. 248. Classification des rues de Varsovie d'avant 1831.

(reproduction du livre du prof. O. Sosnowski: Origines, systme, et traits caractristiques du rseau des rues de Grand-Varsovie").

249. Cour d'honneur sur les terrains avoisinant le Faubourg de Cracovie cre la veille de la rvolution (reproduction du livre du prof. Sosnowski).

250. Caricature sudoise illustrant l'accroissement du prix des maisons en rapport avec les investissements d'urbanisation.

D O M O S I E D L E M I E S Z K A N I E

MIESICZNIK POD REDAKCJ JZEFA JANKOWSKIEGO, SZCZSNEGO RUTKOWSKIEGO, TEODORA TOEPLITZA

ROK II CZERWIEC 1930 Nr. 6

SYMFONJA WIELKIEGO MIASTA W obdnych ulic bystrym mynku Pdzonym gromem dnia i krzykiem...

Juljan Tuwim (Rzecz Czarnoleska)

Dawniej spragnieni poetycznoci szukali jej pod somian strzech". Kada walca si chata stawaa si tematem rozczula.

Nie widzc, nie chcc widzie brudu i ndzy, piewano ckliwie i faszywie. Dzi zapanowa zupenie ininy, nie mniej faszywy ton: Wielkie miasta! Drapacze nieba, samochody, ruch, ycie, haasy! Symfonja wielkiego miastal

Rozwiana przez wiatr, pena dziur strzecha, chylce si ku upadkowi mury nie s poezj wsi, nagromadzenie przeszkadzajcego sobie ruchu, rozdzierajce uszy, szarpice nerwy dwiki motorw, sygnay samochodowe, pisk hamulcw autobusowych, krzyki uliczne nie stanowi poezji ycia miejskiego.

Wie >nie straci na piknie i peni uroku, gdy na wsi wybuduj porzdne mieszkalne domy.

Rytmiczne ttno wielkomiejskiego ycia zyska tylko gdy si miasto uciszy, gdy ztnikn wszystkie dajce si usun haasy.

Czy istnieje taka moliwo? Jakie s ku niej drogi? Zastanawiaj si nad tem i nie bezskutecznie specjalne organiza

cje i komisje w N. Yorku, Antilrm Verein w Berlinie i zapewne wiele innych. Nie naley si jednak udzi, by na tej drodze dao si znale radykalne rozwizanie zagadnienia. Cay szereg zarzdze i technicznych usprawnie moe usun niektre haasy uliczne, zmniejszy wybitnie inne.

Udoskonalenia budowlane, zastosowanie materjaw izolujcych dwiki, zabezpiecz mieszkanie od haasw zewntrznych, jednake cakowite usunicie haasu zwizanego z .ruchem jest niemoliwem.

Trzeba wic dy do zapewnienia ciszy mieszkacom miast inn drog.

W caoci zadanie to speni tylko dobry plan regulacyjny, ktry poza nnemi zagadnieniami i to nie mao wane postara si rozstrzygn.

2 dom, osiedle, mieszkanie nr. 6.

Dla osignicia wielkomiejskiej ciszy nie wystarczy cakowity rozdzia ulic komunikacyjnych od mieszkalnych, ale niezbdne jest stworzenie dzielnic mieszkaniowych nie przecinanych przez adne arterje komunikacyjne i oddzielanych od takich arterji szerokimi pasami zieleni. Tyl ko w takich dzielnicach dadz si uzyska idealne pod wzgldem ciszy warunki zamieszkania i pracy. Rozplanowanie arterji komunikacyjnych, ktreby cakowicie usuno krzyowanie si ulic, pozwoli na wzmoenie szybkoci i pynnoci miejskiego ruchu samochodowego, a to tylko zmniejszy wybitnie i stale jego haaliwo.

Rwnomierne tempo ruchu na arterjach komunikacyjnych, tumy falujce w nielicznych orodkach ycia, poszum drzew i wiergot ptactwa w wielkich rezerwoarach zieleni, gosy dzieci na licznych placach zabaw, okrzyki modziey na boiskach sportowych i zacisze dzielnic mieszkalnych dadz istotnie potn i harmonijn symfonj wielkiego miasta.

T . T .

W A L K A Z H A A S E M Nieustajcy haas, tak wybitnie charakteryzujcy wielkie miasta,

czcy w sobie: turkot wozw ciarowych, pd autobusw, haas motorw, opon i hamulcw od samochodw, nawoywania i reklamy z megafonw, ustawionych przed sklepami, warkot aeroplanw, odgosy krzykliwych zebra, gwizdki i dzwonki lokomotyw, holownikw, parowcw, nie-przytumionych motorwek, oskot pocigw nadziemnych i podziemnych, dzwonki tramwajw, stuk i szum przy czyszczeniu ulic, krzyki gazeciarzy, gwizdki regulujce ruch uliczny, syreny i wozy poarnicze, odgosy fabryk i t. p. staj si coraz bardziej nie do zniesienia dla mieszkacw.

Rozpoczto wic walk z t plag ycia wielkomiejskiego. Dla zbadania stopnia dokuczliwoci poszczeglnych odgosw y

cia wielkomiejskiego w N. Yorku, komisja rozesaa specjalne kwestjo-narjusze.

Na podstawie zbadanych odpowiedzi okazao si, e z pord 26 wyliczonych rodzajw haasu, najbardziej niepokojco dziaaj na mieszkacw: goniki radjowe, wozy motorowe, koleje nadziemne i podziemne, autobusy i tramwaje, ostrzegawcze sygnay policyjne, haasy przy oczyszczaniu miasta, rzucanie baniek przez wozy mleczarskie oraz wszelkie odgosy ycia domowego.

Szereg uczonych, kontrolujcych przyczyny powstawania poszczeglnych haasw w rnych dziedzinach ycia miejskiego, szuka monoci ich usunicia lub przytumienia.

Wysiki te s czynione zarwno w dziedzinie budownictwa, transportu i ycia miejskiego.

Pierwsz i to przypadkTsj^iyb monoci przytumienia wrzawy miejskiej daa ktrego dniwSrzita, fiJgoda. Stwierdzono, e trzycalo-

dom, osiedle, mieszkanie nr. 6. 3

wa warstwa niegu, ktra przykrya ulice i domy w Nowym Yorku, zmniejszya haas o 25%.

Mieszkacy Nowego Yorku w peni odczuli dobrodziejstwo ciszy, zesane im z nieba. Postarano si wycign ze wnioski.

Rozpoczto budow cichych drapaczy nieba". Najwaniejsz rol odgrywaj w tych domach uszczelnione okna. Szyby i ramy s znacznie cisze, okucia mocne, dopasowane dobrze, pozwalajce na hermetyczne zamykanie (wentylacja pomieszcze odbywa si run drog). Zastosowano dalej nowe sposoby wykoczania cian i sufitw.

ciany s pokrywane specjaln mas izolacyjn z wosia i azbestu, ktr przymocowywuje si zapomoc zaprawy cementowej. W sufitach pod t warstw pozostawia si otwr na wylot.

212. Tama filmu 213. ta sama tama w powikszeniu dwikowego ^~ skala milimetrowa,

warkot aeroplanu.!

Dwiki, jakie powstaj w obrbie podobnego pomieszczenia, s momentalnie pochaniane, nie odbijaj si wic ani nie rozchodz si, jak to ma miejsce w kadym innym wypadku.

Nastpnym z rzdu wanym czynnikiem, zmniejszajcym haas w fabrykach i biurach jest przytumianie stuku wszelakich maszyn przez umieszczanie ich na odpowiednich podstawach z wojoku, gumy i mat.

Pomylne rezultaty, jakie osignito za pomoc stosowania trzech przytoczonych sposobw, spowodoway, e podobne inowacje wprowadzane s przez szpitale, uniwersytety i czytelnie, wymagajce ciszy.

Osigana t drog cisza dziaa kojco nie tylko na chorych i na osoby powicajce si umysowej pracy, lecz na kadego czowieka, chronic go od niepotrzebnych wstrzsw. Odnone wnioski powzi Departament Zdrowia w Nowym Yorku po dokonaniu licznych dowiadcze na pracownikach, zatrudnionych w rnych warunkach.

Badania nad nowemi metodami budowy domw wskazay rwnie na nowe moliwoci, jakie daje si osign przy stosowaniu izolacji pomidzy cian zewntrzn i wewntrzn. Okazuje si, e uycie azbestu, jako warstwy izolacyjnej, czyni wntrze niedostpne dla ognia i zmian atmosferycznych. Czsto zamiast azbestu uywa si pewnego rodzaju wapna, przeksztaconego chemicznie.


W poszukiwaniu nowych drg i sposobw walki z haasem miejskim, komisja specjalna czyni bezustannie wysiki we wszystkich kierunkach.

Najwikszy nacisk kadzie ona na ruch uliczny, poddajc kontroli poszczeglne rda haasu.

Prace tej komisji znajduj gorce poparcie w spoeczestwie. Powane organizacje kupieckie i przemysowe zapewniy sw pomoc finansow na prowadzenie dalszych bada, oraz przyobiecay poparcie wysikw komisji, zmierzajcych do wprowadzenia rnych przepisw zapobiegawczych.

Badania naukowe, jakie prowadzone s w tej dziedzinie zmierzaj w kilku kierunkach. Jedne powicone s zagadnieniom wpywu haasu na zdrowie mieszkacw miast i ich miertelno z powodu rozstroju nerwowego. Drugie operuj liczbami w zakresie haasu. Badaniom poddano rwnie gos ludzki i ujemne skutki na suchaczw przy zbytniem jego nateniu.

wiadomo potrzeby ciszy w miastach opanowuje coraz szersze krgi, przygotowujc odpowiedni teren dla reformy ycia wielkomiejskiego w tym kierunku.

Nawoywanie do zachowywania i przestrzegania ciszy w ramach moliwoci przez wszystkich i we wszystkich miejscach, staje si tem hasem powszechnem, ktre ma powane saanse do zrealizowania w niedalekiej przyszoci. J . G . W .

THORYBOMETR" Walka z szumem, haasem i zgiekiem spcze&nych wielkich miast

wymaga gruntownego badania rda tych niepokojw. Std potrzeba dokadnego mierzenia haasw w myl zasady, e, aby wroga zwalczy, trzeba go pozna. Dotychczas znane przyrzdy daway waciwie subiektywne wraenie. Na zasadzie ich wskaza mona byo powiedzie, ktre miejsce jest wicej, a ktre mniej haaliwe.

Ostatnio uczyniono jeszcze jeden krok naprzd na tej drodze. Opisany poniej przyrzd wynalazku prof. H . Dolda i dr. H . Thie-

le z Hygienicznego Instytutu przy Uniwersytecie w Kiel pozwala mier z y " haas.

Dziaanie tego aparatu jest nastpujce. Wszelki gos dziaa na membran mikrofonu, powodujc jej drga

nia, ktre podobnie, jak w telefonie za pomoc transformatora przetwarzane s na stay prd wysokiego napicia. Na rysunku schematycznym M oznacza mikrofon, B baterj ogniw I-go obwodu elektrycznego, S, kontakt, za naciniciem ktrego aparat dziaa i V transformator. W transformatorze V prd I-go obwodu przetwarza si na prd wysokiego


Oto sposobno przeciwdziaania zbdnym haasom.

Z inicjatywy Komisarza Zdrowia W Y N N E zosta wydany przez Komisj Zwalczania Haasu nastpujcy kwestjonarjusz, celem dowiedzenia si od poszczeglnych osb jaki haas najbardziej im dokucza i w jakich warunkach.

Prosimy uy mikkiego owka przy wypenianiu kwestjonar-jusza.

Pod rubryk Miejsce" prosimy poda dokadne okrelenie miejsca skd pochodzi haas najbardziej dokuczliwy, a pod rubr. ,Godzina dnia" czas kiedy haas ten zosta zauwaony.

rdo haasu Miejsce Godz. dnia

Goniki w domu * ~ . . A . . M Trbki automobilowe 3..TT.:.i.S:. Wozy ciarowe konne

Motorowe . . . . Autobusy, haaliwe motory lub opony Haaliwe hamulcowe u samochodw Nitowanie Wiercenia pneumatyczne na ulicy . .

., przy wydobywaniu ziemi

Megafony przed sklepami Aeroplany Haaliwe zebrania Gwizdki i dzwonki lokomotyw . , .

., holownikw i parowcw . . Pocigi nadziemne

podziemne ' Podziemne turnikiety Tramwaje na ulicy J.~..Yf3..7..\l> Zbieranie popiou i odpadkw . . . Krzyki gazeciarzy Nieprzytumione motorwki . . . . Gwizdki regulujce ruch uliczny . . Syreny poarnicze i wozy Mleczarze Fabryki

Jaki haas jest najbardziej dokuczliwy?

Jeeli WP. ma co do nadmienienia, prosimy o napisanie listu i zaczenie go do kwestjonarjusza.

Podpis ailps.n^K ..m./^.'ZJi...y..^. Sss Adres ....}.:. ". I

Prosimy wysa kwestjonarjusz pod adresem; Komisji Zwalczania haasu. 505 Pearl Street, New York City

.


napicia II-go obwodu. Natenie otrzymanego prdu wskazuje strzaka miliamperomie-rzaMA. Prd II-go obwodu przyciga kotwice dwigni R. (relais), ktrej odchylenie powoduje wcznie obwodu III-go, w ktrym prd akumulatorw A K przepywajc przez naczynie z kwasem K powoduje wydzielanie si gazu. W trzecim obwodzie rwnie mamy wycznik Sq, oraz opornic do regulacji aparatu E.

Widzimy std, e I obwd chwyta gosy zzewntrz, II obwd otrzymane impulsy wzmacnia, a III-cirejestruje.

Ilo otzymanego gazu w jednostk czasu (godzina, doba) po odpowiedniem wyregulowaniu nparatu, moe suy za miar haaliwoci danego miejsca.

In. S. W .

IZOLACJE DWIKOWE Coraz wiksza mechanizacja ycia codziennego przejawia si coraz

wiksz iloci maszyn, z ktremi stykamy si czy to na ulicy, czy w domu, maszyn, funkcjonujcych pod poziomem ulicy i w powietrzu.

Kada z tych maszyn zakca nasz spokj, wytwarzajc 2 rodzaje drga: mechaniczne i akustyczne. Przejedajce ulic auta z towarzyszcym im nieodcznie gwizdem syren, auta ciarowe, tramwaje, autobusy; huczca pod poziomem ulicy kolej podziemna; przesuwajca si na wysokich mostach kolej napowietrzna, a nad ni aeroplany; we wntrzu domu maszyny komunikacyjne (windy); kanalizacyjne; wentylatory, mechaniczne pralnie i suszarnie; elektromotory; maszyny do pisania; gramofony; radjo; wreszcie ruch i gosy mieszkacw domu; a dalej maszyny fabryczne fabryk, ktre niestety, wci jeszcze zakaaj dzielnice mieszkaniowe wszystko to niepokoi i razi ucho mieszkacw wielkich miast.

Przy dzisiejszym systemie budownictwa szkieletowego elazobeto-


nowego czy elaznego, ktre coraz wiksze znajduje zastosowanie, niebezpieczestwo zakcenia spokoju mieszkacw przez haas i wstrzsy jest coraz wiksze i coraz staranniej naley go unika. Konstrukcja szkieletowa czy to elazobetonowa czy to elazna, jest dobrym przewodnikiem drga akustycznych i wstrzsw mechanicznych, zwaszcza, e drgania cia fizycznych zamieniaj si na dwik wzgldnie szmer, jeeli s sztywno przeniesione na inne ciao fizyczne. Dwiki te i wstrzsy przenosz si w sposb nastpujcy: 1) dwiki: maszyna jaka wytwarza przy dziaaniu swym haas,, t. zn. wprawia w ruch fale powietrza. Fale gosowe wprawiaj w drganie ciany i podogi, a jeeli natrafi czasem na puste pomieszczenie, dziaanie ich wzmaga si, pusta przestrze bowiem staje si poprostu skrzyni rezonansow, jak pudo skrzypiec.

2) Wstrzsy mechaniczne, wywoane przez ruch pojazdw na zewntrz domu, czy te maszyn wewntrz domu, rozprzestrzeniaj si przez fundamenty tych maszyn wzgldnie ziemi, przez mury, supy, stropy, dach, przez rury instalacyjne i t. p., i, jeeli przeniesione s sztywno na inne ciao, wywouj prcz przykrego uczucia wstrzsu, szmery i dwiki.

Jednoczenie tedy z rozwojem budownictwa szkieletowego zacz si musia gwatowny poprostu r ozwj przemysu materjaw izolujcych dwiki i wstrzsy, i, aczkolwiek sprawa atwej i taniej izolacji budynkw szkieletowych nie jest jeszcze cakowicie rozwizana, prby i poszukiwania w tym kierunku s bardzo liczne i oywione.

Zasadnicza podstawa izolacji dwikowej i wstrzsowej budynkw jest nastpujca:

1) Wspczynnik przewodnictwa dwikowego oraz ciar gatunkowy materjau izolujcego i materjau, przewodzcego dwiki, musz by moliwie rne.

2) Materja izolacyjny musi po kadem drganiu przyj odrazu swj ksztat pierwotny i nie moe przez obcienie utraci swojej elastycznoci i sprystoci.

W miejscach stykw rnych czci konstrukcji przekadamy je tedy paroma warstwami rozmaitych materjaw izolacyjnych, starajc si zachowa jaknajwiksz rnic ciarw gatunkowych i wspczynnikw przewodnictwa dwikowego poszczeglnych warstw. W ten sposb przewodzone fale gosowe drgaj coraz sabiej i wreszcie zostaj cakowicie zabsorbowane.

Dla orjentacji czytelnikw podajemy tabel szybkoci przewodzenia fal gosowych przez rne materjay:

P O W I E T R Z E : 332 m./sek. C Z Y S T Y K O R E K : 430 m. sek. OW: 1300 m./sek. I M P R E G N O W A N Y FILC: 1304 m./sek. M U R Z C E G Y : 3650 m./sek. ELAZOBETON: 4000 m. sek. ELAZO: 4880 5120 m./sek. Najdepszym tedy izolatorem dwikw i wstrzsw jest powietrze,

po niem za K O R E K , ktrego izolacyjno polega wanie na duej zawartoci powietrza, zamknitego w maych, ze wszystkich stron ograniczonych komrkach. Sama struktura korka spenia warunek P O D W J N E J I Z O L A -

8 dom, osiedle, mieszkanie nr. 6,

cji, nic wic dziwnego, e do niedawna by korek panaceum na wszystkie choroby haasowe".

Ale krucho tego materjau, i zwizana z ni niewytrzymao na ciskanie, a jednoczenie wysoka cena zmusia przemys materjaw izolacyjnych do dalszych poszukiwa. Rozwina si produkcja materjaw izolacyjnych z wkien bd to rolinnych, bd te zwierzcych (szer). Materjay izolacyjne o pochodzeniu organicznym, s czsto impregnowane, preparowane przy pomocy rnego gatunku smoy oraz usztywniane siatk drucian. Ostatnio robiono prby, ktre day podobno bardzo dobre rezultaty zastosowania materjau, skadajcego si z cieczy o duej lepkoci wewntrznej (olej rolinny lub mineralny) i bardzo drobnego pyu (mielona glina).

W zalenoci od rodzaju produkcji, od wyszego czy niszego cinienia, pod jakiem wyrabia si te materjay, otrzymujemy rne cegieki, i pyty rozmaitej gruboci, rury czy ksztatki, wreszcie materja w formie mat.

Przemys materjaw izolacyjnych, ,jak powiedziaem, rozwija si w szybkiem tempie. Dla przykadu przytocz kilkanacie rnego rodzaju patentowanych materjaw izolujcych dwiki i wstrzsy mgbym przytoczy ich sto.

P Y T Y : Absorbit, Antivibrit, Antiphon, Aphonon, Asphaltkorksil, Asphalt-Korkolit, Celotex, Fermata, Insulit, Korfund, Korkisoleum, Kor-kisolit; Novid-Korkisolierplatte; Filc impregnowany (Eisenfilz) ; tnaty izolacyjne Arki i Zosta; Vibrex; Vibrodmpfer. S. Syrkus.

V

fi flO X

216. Ten poaowania godny czowiek po lewej stronie u gry tego rysunku jest ofiar przenoszenia dwikw, szmerw i wstrzsw w tym domu, i w innych dotychczasowym sposobem budowanych domach, ktrych ciany s poprostu jakgdyby poto stworzone, aeby zamknit w ich obrbie przestrze uczyni skrzyni rezonansow, wzma

gajc dwiki i wstrzsy. Przekrj domu przedrukowano z Nr. 15/1930 czasopisma Der deutsche Rundfunk".

Nowoczesna izolacja mechaniczna i akustyczna unicestwia wszystkie drgania i tumi szmery i dwiki. Musimy teraz tak budowa, aeby kady z mieszkacw domu mg pracowa, odpoczywa lub bawi si, bez naruszania spokoju innych

mieszkacw.


ARCHITEKTURA I

ZUDZENIA OPTYCZNE*)

R e d a k c j a Domu, O s i e d l a i M i e s z k a n i a " zwrci a si do mnie z propozycj autorefe-ra tu p r a c y , j ak opublikowaem p o d powys z y m tytuem, w ktre j rozpatruj zagadnie n i a t. z w . psycholog j i w i d z e n i a p o d k t e m a r c h i t e k t o n i c z n y m . W y s o c e z a s z c z y c o n y t propozycj, p o s t a r a m si poda, moliwie na j -treciwie j , t roch c i e k a w o s t e k z tego teoretycznego e laboratu .

217. Wiea ratuszowa w Sienie. Pikny przykad redniowiecznego wyczucia architektury. Wskutek rozszerzenia baszty ku grze wspomniane przez nas dalej zudzenie Zllnera stwarza entazis cian bocznych, co z kolei usuwa przykr

dla oka ich prostolijnoc.

Czy widzimy przedmioty w ksztatach i proporcjach takich, jakie maj one w rzeczywistoci? Nie! poniewa oko, wskutek swej budowy, popenia pewne okrelone pomyki w odbieraniu wrae odnonie do ksztatu, barwy, waloru i kierunku liniji. Omyki te s nieodczne od

obrazu, tworzcego si w naszej wiadomoci, czyli t. zw. u psychologw spostrzeenia. Fsychologja eksperymentalna podsuwa nam cay szereg figlw optycznych, z ktrych kilka przytaczam na odpowiednich rysunkach. Przysowie staroytne powiada, i omyka jest rzecz ludzk. Ale bywaj rne omyki. Zudzenia optyczne nale do omyek tego rodzaju, e moemy kilkanacie razy, przy pomocy najczulszych instrumentw, sprawdza nasze zudzenia, a pomimo to, nadal musimy zudzeniu ulega. Taka jest waciwo tego niezwykle subtelnego instrumentu, jakim jest oko ludzkie. Ale ma ono jeszcze i inne waciwoci, ktre duo, na przestrzeni stuleci, nabroiy w architekturze oraz innych sztukach plastycznych. Bdnem jest mniemanie, e oko, to co w rodzaju kamery fotograficznej, ktra tworzy na matwce naszej wiadomoci obraz wiata zewntrznego. Siatkwki oka ludzkiego nie mona porwnywa z ma-twk, raczej z klisz fotograficzn, na ktrej powstaje jaki obraz, trwa czas pewien i potem stopniowo zanika, a ma jego miejsce tworzy si obraz nastpny, ktry przechodzi podobn kolej, co poprzedni i tak stale, bez przerwy. Oko nasze pracuje wiadomie lub podwiadomie, a nawet we

*) L e c h N i e m o j e w s k i : Archi tektura i zudzenia o p t y c z n e " . W a r s z a w a , T r z a s k a , E v e r t i M i c h a l s k i .


nie, tylko, e podczas snu praca jego jest cokolwiek inna, e tak powiem szcztkowa. Tak samo jak znieksztacenia formy, nastpuj w oku naszem znieksztacenia i barwy. Co zreszt stanie si zrozumiae, gdy uprzytomnimy sobie, i waciwie oko dostrzega tylko plamy barwne, a dopiero wiadomo tworzy z tych plam ksztaty, ktre okrela i kwalifikuje. Trudno przypuci, aeby budowniczowie staroytni, ktrzy przecie tak wietnie dawali sobie rad z opanowaniem trudnej dziedziny ksztatu architektonicznego, wznoszonych przez si pomnikw, nie znali tych wszystkich figielkw, jakie nam pata oko. Istotnie, nietylko Grecy, ale nawet i Egipcjanie uwzgldniali to, co nazywamy dzisiaj poprawk optyczn".

Poprawka optyczna, to rzecz bardzo wana i nie wtpi, e w niedalekiej przyszoci wejdzie ponownie w zakres niezbdnych wiadomoci, jakich si wymaga od architekta*. Polega ona na obserwacji faktu, e oko, wskutek sferycznej bu

dowy siatkwki, widzi naprawd tylko dwie linje, istotnie proste: linj horyzontu i prostopad do niej, przechodzc przez sam rodek renicy. Wszystkie inne ulegaj skrzywieniu. Zadaniem wic poprawki optycznej jest uwzgldnienie stopnia tego odksztacenia, takie, aeby myl plastyczno - twrcza autora uchwycona na desce projekcyjnej nie zmienia si po przeniesieniu do rzeczywistoci, sowem, aeby dzieo architektoniczne wydawao si widzowi takiem, jakie powstao w umyle autora. Grecy, majc to na celu, postpowali z niezwykem staraniem i umiarem artystycznym. Architektura ich, w zasadzie prostolinijna, w praktyce nie moe si pochwali ani jedn rzeczywicie prost linj. Wszystkie elementy greckiej budowli s powyginane w odpowiedni sposb. Pierwsi archeologowie przypuszczali, e byy to bdy, wynikajce z braku precyzyjnych narzdzi, my dzisiaj wiemy, e narzdzia byy bardzo precyzyjne, a kierownicy robt znacznie wicej wymagali od wykonawcy, ni najbardziej pedantyczny inynier X X wieku. To te, gdy w epoce t. zw. neoklasycyzmu zaczto na potg kopjowa antyki, nie umiano sobie wytumaczy, dlaczego rzeczy nowe s takie jakie inne", ni oryginay. Przyczyna leaa w tem, e imitatorowie poprawiali" pewne rzekome bdy.

Oddawna zastanawiano si nad pytaniem dlaczego Grecy, ktrzy tak wiele inwencji wykazali w komponowaniu niezliczonych, a tak bardzo wytwornych waz, zdobyli si na dwa zaledwie porzdki", czyli style architektoniczne? Bez omyki moemy dzisiaj odpowiedzie na to pytanie: Dzieo sztuki, obraz lub rzeba yje wasnem, odrbnem yciem.

218. Zudzenie Zllnera. Szereg linij rwnolegych przecitych sko-nemi, wydaje si nierwnolegym, skutkiem wasnoci naszego oka, ktra zda do prostowania ktw". Dlatego zawsze kt rozwarty wydaje si nam mniej, za ostry wi

cej, rozwartym.


Wtedy, gdy ycie jego zostaje w jakikolwiek sposb zwizane z otoczeniem, staje si ju elementem architektonicznym". Architektura, to ukad kilku, conajmniej dwu elementw. Zadaniem jej, stokro waniejszem, ni ksztat tych elementw, jest wzajemne ustosunkowanie proporcyj. Jeli ten stosunek zostanie zachowany, a za miernik w danym wypadku su fizjologiczne wymagania ludzkiego aparatu rozpoznawczego, t. j. oka, sdu spostrzegawczego, ktry zostaje uksztatowany na podstawie obrazu, jaki si w oku wytworzy i wreszcie doznania estetycznego, ktre jest, jakby podsumowaniem duchowem procesu zaszego w oku, wwczas mwimy, e stoimy wobec faktu architektonicznego. Du, moe nawet najwiksz trudno stanowi wyodrbnienie faktu z otoczenia. Chodzi mianowicie o to, kiedy ukad elementw przestaje by ukadem architektonicznym, ai kiedy jeszcze nim nazywa si nie moe? Nie jest to bynajmniej scholastyka, gdy skutkiem tego wanie, e inynierowie architekci nad takiemi rzeczami nie zastanawiali si zbytnio, mamy po caym wiecie rozsiane niezliczone mnstwo grzechw gwnych architektury. Wyobramy sobie, e stoimy u stp Parthenonu w Atenach. Wzrok nasz ogarnia tylko jeden piercie wspaniaego trzonu kolumny doryckiej. Czy to jest architektura? Nie, to element architektoniczny. Poczynamy si oddala (tak jak to bywa w kinie), trzon rozrasta si we wspania kolumn, kolumna w wityni, lecz my cigle si oddalamy, wzrok nasz ogarnia cay Akropol, pyniemy dalej, widzimy ju miasto od Keramejki do Lykabethu, pyniemy jeszcze dalej, widzimy ju Pireus i Eleusis, a tymczasem wspaniay Parthenon zamieni si w punkcik na tle pejzau. Zauwamy, e w cigu tego wzlotu, prawa psychologiczne, na podstawie ktrych tworzyy si obrazy w naszym umyle, nie ulegy najmniejszej zmianie. Kiedy naleao si zatrzyma? Niedawno ukazaa si na pkach ksigarskich ksika Bloosfelda p. t. Urformen der Kunst". Autor odby podohn, do opisanej, wycieczk, lecz w odwrotnym kierunku. Zamiast oddala si, sign w gb materji i przy pomocy mikroskopu stwierdzi, e w sferach niedostpnych dla normalnej spostrzegawczoci naszego aparatu rozpoznawczego, zachodz procesy estetyczne, ktrych logika jest identyczna z t, jaka stanowi podstaw naszych sdw w danym zakresie. Nasuwa si wniosek, e to, co zdawao si by wzgldnem w sztuce, o czem mawiano po acinie: de gustibus et coloribus non disputandum", da si podcign w pewne ramy. Chocia dzisiaj jeszcze taka hypoteza wydaje si troch przedwczesna, ale byy czasy, kiedy sklepienia katedr gotyckich opierano na wyczuciu, akustyka graniczya z czarn magj.

219. Zudzenie Heringa. Linje proste przecite wizk promieni wydaj si wygite w kierunku ogniska promieni. Zjawisko to jest pokrewne

zudzeniu Zollnera.


220. Zudzenie nienazwane. Z dwch kwadratw jednakowej wielkoci wyszym wydaje si ten, ktry pokreskowano pionowo, a szerszym pokreskowano poziomo. Linja zaopatrzona w podziak wydaje si dusz. Z tem zudzeniem nie naley identyfikowa faktu, e poziome pasy na sukni kobiecej maj waciwo poszerzania figury. Ta obserwacja czy si ze zjawiskiem irradjacji to jest z waciwoci oka ludzkiego do zwikszania wymiarw-plam jasnych i zmniejszania wymia

rw plam ciemnych.

221. Zestawienie obok siebie ukadu rombw jednakowej wielkoci lecz rnego zabarwienia przeamuje paszczyzn i sprawia zudzenie jakgdybymy patrzyli na spitrze

nie szecianw.

Wiek dwudziesty, stulecie cisych liczb, epoka przewartociowania wszystkich, pozornie ustalonych, poj, wkracza na grzski, a zawodny teren estetyki, aeby, co si tylko da, wyprowadzi z dotychczasowego chaosu. Badania, rozpoczte w tym kierunku, wykazay, e podstaw do ko-rektury powinny wanie stanowi zudzenia optyczne, ktrym ulegamy. Gusta si zmieniaj. Co dzisiaj si nam podoba, wczoraj jeszcze zasypywalimy drwinami, tymczasem zjawisko Purkinjego lub zudzenie Miiller-Leyra czy Poggerdorffa s nieubagane i podlega im bdziemy zawsze. One s miernikiem wartoci estetycznych i one stanowiy podwiadom zasad prawide proporcyj w architekturze, niemi bezwiednie kierowali si wielcy artyci. Dla nas nie stanowi one dzisiaj tajemnicy. Jeeli popeniamy bdy, to stokro nam jest trudniej z nich si wytomaczy, ni naszym znakomitym poprzednikom, ktrzy popenili ich znacznie mniej, chocia mieli wiksze do tego prawo.

Zdaje si, e czarna magja, t. zw. dobrej architektury" ma si ku kocowi. Architekt coraz bardziej nabiera przewiadczenia, e przedewszystkiem trzeba umie, a dopiero potem mona czu. Rzadko przypada nam w udziale stwarzanie dzie epokowych. Genjalna staroytno przyznawaa sobie stworzenie zaledwie siedmiu cudw, a wrd nich tylko pi byo dzieami architektury. Reszta musi si tylko podoba". Robienie filozofji na temat stoka, lub stawianie problematu mieszkania najmniejszego na rwni z kwadratur koa jest moe wanie ow scholastyk, ktra najwicej krzywdy wyrzdza temu, kto j uprawia.

Praca moja przeznacona, dla stu-djw specjalnych, nie wycigaa wnioskw z tezy tam postawionej, miaa cele wycznie teoretyczne. Na tem miejscu, przemawiajc do szerszego koa czytelnikw, po-zwal, sobie na mae uzupenienie.

Duo si mwi o nowych prdach w sztuce. W rzeczywistoci nie wiele jest

dom, osiedle, mieszkanie nr. 6. 13:

' i i i ' l i ' i i i > i i i

222. Architektura wobec zudze optycznych.

Schemat powyszy przedstawia kolejne fazy u-wzgldnienia przez grekw zudze wzrokowych w o-dniesieniu do architektury. Przykrycie prostej kolumnady skonym dachem, stwarzao zudzenie jak gdyby kolumny rozchodziy si promienicie ku grze, naleao przeto projektujc je postpowa odwrotnie i nada im kierunek zbieny. Oto dlaczego takim sentymentem darzymy nasze stare kociki ze skar

pami.

i i I i i i i

J L

223. Siena. Wntrze katedry redniowieczne kolumny ustawione wizk przez wprowadzenie poprzecznych pasw bartnych odgrywajcych tutaj rol linji powierzchniowych zmikczaj ostro konturw, co mona szczeglniej zauway na ostatnim filarze po lewej stronie.

14 dom, osiedle, mieszkanie nr. 6. tych nowinek dla bardzo prostej przyczyny ktra, ley w tem, e moliwoci techniczne i spostrzegawcze s bardzo ograniczone. G d y b y nie szczupo mie jsca , wytomaczybym dlaczego psychologja bez z d z i w i e n i a p a t r z y na opr, z j a k i m szersze s f e r y odnosz si do niektrych form w archi tekturze . T o nie jest bynajmniej zwyky k o n s e r w a t y z m , t y l k o w czstych w y p a d k a c h najzupeniej zrozumiaa r e a k c j a o k a n a l e k c e waenie jego p r z y r o d z o n y c h , f iz jo logicznych, waciwoci .

D r . Lech Ne&nojewski.

PLANY REGULACYJNE P l a n e m regulacy jnym c z y l i zabudowania miasta , n a z y w a m y w y

kres, ktry obejmuje w s z e l k i e zamierzenia , odnoszce si do podziau terenw mie jskich na ulice, p lace publ iczne, artenje komunikacy jne i grunta budowlane .

P l a n regulacyjny okre la pozatem sposb zabudowania , t. j . in tensywno zabudowania , wysoko domw, stosunek p o w i e r z c h n i zabudow a n y c h do w o l n y c h , nadaje caym dzie ln icom przeznaczenie , jak dzielnice mieszkaniowe, handlowe, przemysowe. R o z m i e s z c z a w sposb TUicjonal-ny budowle publ iczne i dy do s tworzenia w organizmie tak s k o m p l i k o w a n y m jak miasto, adu, harmonji i pikna.

W dz ie ln i cach ju z a b u d o w a n y c h dy do u t r z y m a n i a tego, co jest dobre i pikne, usuwania zych naleciaoci , jak zbytni ciasnot i przebudowanie , dy do uzdrowien ia dzie lnic p r z e l u d n i o n y c h i zaniedbanych, wreszc ie przystosowuje miasto w miar jego r o z w o j u do n o w y c h potrzeb yciowych. P l a n regulacyjny przewiduje z gry rozrost miasta, c z y l i r o z budow, co nie polega t y l k o na przyczaniu do miasta przedmie i g m i n przylegajcych, a le mai u p r z e d n i e m regulacyjnem p r z y g o t o w a n i u i ch do wspycia z miastem macierz. P l a n regulacyjny jest podstaw ca ego mieszkalnego b u d o w n i c t w a i na podstawie przez niego okrelonej odbyw a si tworzenie wartoci i uksztatowanie terenw, oraz wsikaziamie k i e r u n k u dla rozwoju b u d o w n i c t w a .

C z y rozwj wartoci terenw bdzie o d -,.>?: . powiada warunkom gospodarczym, czy bdzie

j ' sztucznie spekulacyjnym, zaley w pierwszym j^B^^. /TC1 rzdzie od planu regulacyjnego.

k \ ' Urbanis ta opracowujcy plan regulacyjny winien sobie zda spraw z tego, e jego po-

I czynania wpyn w zdecydowany sposb n a "f parcelacj, ktra powinna by ce lowym p o d z i a

em terenw, odpowiadajcym, potrzebom mieszkacw.

Naley zwrci uwag na 2 c z y n n i k i 224. Schemat miasta rozwi- cile ze sob zwizane: sposb zakadania ul ic jajcego si koncentrycznie. i budowania domw.

dom, osiedle, mieszkanie nr. 6, 15

Parcelacja jest wynikiem systemu sieci ulic, ich liczby, rozmieszczenia i urzdzenia. Jeli zaoymy szerokie kosztowne ulice w odlegociach 200 m., to powstan dziaki 100 m. gbokie, ktre si nadaj pod buoow domw koszarowych z mieszkaniami pod-wrzowemi. Rwnoczenie kosztowne u-rzdzenia ulic podniesienie ceny gruntw i przy tych ulicach bd si rzeczy, budowane domy wysokie 4 lub 5-pitro-we, a ceny gruntw bd odpowiaday takiemu zabudowaniu.

Odwrotnie, jeli za zasad postawimy ulice o skromnych wymiarach, zakadane w niewielkich odstpach, wtedy powstan dziaki pytkie, ulice nadajce si do zabudowania niewielkiemi domami, ceny gruntw bd niewysokie i dostpne dla szerokich warstw ludnoci.

Przedstawiem tu 2 systemy regulacji, ktre zastosowane spowoduj rne sposoby parcelacji i tem samem sposoby zabudowania. To stwierdza cis zaleno pomidzy ulic i domem, planem regulacyjnym i parcelacj. W praktyce nie nale- 226. Miasto z radjalnemi klinami zieleni.

dom, osiedle, mieszkanie nr. 6.

y i nie mona stosowa wycznie tylko jednego z powyszych systemw. Pierwszy t. j. szerokich ulic i gbokich blokw w dzielnicach mieszkalnych o sabym ruchu komunikacyjnym powoduje niewaciwy wzrost cen gruntw, drugi za stosowany wycznie stworzyby ze warunki komunikacyjne. Dlatego okazaa si w czasach nowszych konieczno podziau ulic na dwa rodzaje: mieszkaniowe i komunikacyjne stosownie do ich przeznaczenia.

Ulica komunikacyjna ma za zadanie opanowanie ruchu wewntrz miast i w kierunku przedmie, wymaga wic wikszej szerokoci, 227. Miasto macierzyste pynnoci (przelotowoci) i dobrego wybruko- w otoczeniu miast satelitw, wania. Ulica mieszkaniowa suy jako dostp i dojazd mieszkacom do ich domw i czy ich z gwnemi arterjami komunikacyjnemi, szeroko ich moe stosownie do sposobu zabudowania by niewielka, zwaszcza cz zabrukowana, a na wymiary i urzdzenie jej powinny wpywa nie wzgldy techniczno - komunikacyjne, ale potrzeby higjeniczne (zadrzewienia, zielece, dobra orientacja do sociai).

Gwnymi formami miast byy dawniej plany koncentryczne, w ktrych miasta rozszerzay si przez dodawanie piercieni. O formie tej decydoway zwykle fortyfikacje, linje celne, obecnie koleje obwodowe.

Stosowano otoczenie ogrodami, np. planty w Krakowie, way we Lwowie, ryngi w Wiedniu i t. d.

Zaoenia radjalne odpowiadaj wicej nowoczesnemu systemowi zakadania miast, ktre maj dno do rozwoju w kierunku gwnych arterji wypadowych, np. ul. Puawska w Warszawie. Pozatem daje mono wprowadzenia do miaista wolnych przestrzeni (ogrodw) w sposb klinowy, np. projektowany w Warszawie park na polach Mokotowskich i Rakowcu.

Na pocztku 17-go wieku Scamozzi i inni woscy teoretycy budownictwa prbowali stworzy idealny plan miasta.

Miasto zamknite fortyfikacjami miao ksztat wieloboku w kole. Wszystkie ulice byy tej samej szerokoci i nie byo ulic gwnych. Tylko ulice okrne, suce jako dostp do fortyfikacji projektowano szersze.

W wieku 18 palm pierwszestwa w zakadaniu miast odbieraj ju Wochom Francuzi. Daviler w ksice o budownictwie powiada: Miasto jest z punktu widzenia budownictwa pojciem domw, rozmieszczonych symetrycznie i ozdobnie, jpko te ulic i planw, ktre wedug linji regulacyjnej w sposb pikny i zdrowotny s zaoone i zaopatrzone w spadki dla wody. Zaznacza, e ulice najpikniejsze s te, ktre s najprostsze i najszersze". W drugiej poowie 18-go wieku francuzi urbanici Langier i Patie wystpuj przeciw monotonji i oschej poprawnoci powyszego typu ulic.

Prawdziwy kult ulicy rozpoczyna si znw od wielkich zamierze


i prac regulacyjnych, podjtych przez Ha-usmana w Paryu za Napoleona III w latach 50-tych.

Ulica staje si celem samym w sobie, ktremu podporzdkowuj si sprawy uksztatowania blokw i parcelacja.

Dopiero w nowszych czasach pod wpywem urbanistw angielskich, a pniej niemieckich nastpuje zmiana w pojciach o regulacji miast.

W tym celu naley stworzy jak najlepsze warunki do zabudowania. Gwny nacisk kadzie si na racjonalny podzia miasta na dzielnice i strefy. Plan strefowy, t. j. plan decydujcy o sposobie zabudowania jest podstaw planu regulacyjnego. J e g o pochodn jest dopiero sie uliczna. Ulica staje si czem bardziej okrelonem, jako wielka arterja komunikacyjna, ulica

228. Plan Zamocia, bardzo zbliony do planw miast idealnych z 17 wieku (patrz: wydawn. Bibljo-teki Zakadu Architektury Polskiej Plany przegldo

we Miast Polskich") 229. Plan Angory, nowej stolicy Turcji z sieci komunikacyjn i podziaem

przestrzeni na sfery, (Stdtebau arch. Jansen)


komunikacyjna, wewntrzna, aleja spacerowa, ulica handlowa, wreszcie najbardziej opiek nowoczesnego urbanisty otoczona ulica mieszkaniowa,.

Urbanistyka nowoczesna przestaa by li tylko technik budowania miast i sztuk inyniersk.

To wielkie mieszkanie, ktre nazywamy miastem, winno by zdrowe, wygodne, pikne i zadowoli nie tylko garstk wybranych ale wielkie rzesze mieszkaicw, przywiza je do siebie i uszczliwi.

Arch. J . Jankowski.

DOMY WIELOPITROWE Pojcie mieszkania w dobrym punkcie" jako czynnik do niedawna

decydujcy przy wyborze miejsca pod budow domw mieszkalnych dochodowych i obliczonych na spekulacj, sta si przyczyn stoczenia budynkw na moliwie jaknajmniejszym terenie i podbijajc tym samym ceny placw zmusza do jaknajintensywniejszego zabudowania, w warunkach zupenie nieodpowiednich.

W rezultacie mieszkanie w dobrym punkcie przestao by mieszkaniem stao si nor bez powietrza i wiata. Budowa domw mieszkalnych powoli zaczyna przenosi si dalej od centrum miasta.

Powstaj, a waciwie powsta musz nowe dzielnice mieszkaniowe. To co dotychczas zrobiono, nosi charakter zupenie przypadkowy i jest rezultatem upodoba pojedynczych jednostek czy te nawet grup ludzi, ktrzy zdecydowali si przenie ze rdmiecia na kolonje, ze wzgldu na wyjtkow okazj wejcia w posiadanie mieszkania z minimalnym wkadem wasnej gotwki. Razem z mieszkacami, przeniosy si do nowych dzielnic te wszystkie uprzedzenia i znaczenia, ktre musiay powsta w murach normalnego mieszkania kamienicy warszawskiej. Pobudoway si mieszkania na wyrost, bo to narazie mona trzyczwarte odnaj, z koniecznym frontem od ulicy, a tymczasem 20 % terenu pokrywa labirynt kosztownych a waciwie niepotrzebnych uliczek; mieszkania czsto wychodz na pnoc, warto uytkowa tych mieszka jest nieproporcjonalnie maa w stosunku do funduszw na ten cel wydanych.

Postarajmy si zapomnie o frontach, oficynach, podwrkach, przedwojennych meblach, ktre przecie trzeba gdzie postawi w nowym mieszkaniu i zastanwmy si jakiemi wytycznemi powinnimy si kierowa, zabudowujc nowe dzielnice mieszkaniowe. 1. Typy mieszka.

Budowa mieszkania, ustalajc uprzednio na ile osb mieszkanie jest przeznaczone i co dla danego typu jest istotnie potrzebne, a co wykonywao si tylko z przyzwyczajenia (przesadna wysoko mieszka, olbrzymie kuchnie, azienki i w. c. wentylowane oknem i t. p.).

2. Teren pod budow. Dla osignicia jaknajracjonalniejszego wykorzystania kubatury

budynku, zabudowywa naley tylko te tereny, ktre si do tego celu nadaj.

Zabudowywanie przewanie spotykanych drobnych parceli o przy-


padkowej orientacji stron wiata i poamanym zarysie planu powoduje, powikszenie kosztu samej budowy; stwarza wewntrz budynku przestrzenie le owietlone, programowo niepotrzebne, ktre oczywicie zawsze, na co, przyda si mog niemniej jednak musz by zaliczone na rachunek strat, wynikych ze zego wyboru terenu, a spowodowanych przez siy wysze", ktre pokrajay tereny budowlane linjami granic hipotecznych i ulic.

3. Owietlenie. Problem niesychanie wany szczeglnie przy projektowaniu miesz

ka maych. O ile w mieszkaniach duych cz pomieszcze moe korzysta ze

wiata pnocnego, o tyle w mieszkaniach IV2 i 2 izbowych korzystajcych ze wiata jednostronnego, sytuowanie budynkw z pnocy na poudnie jest warunkiem koniecznym.

4. Wentylacja. Czstki stae, ktre zanieczyszczaj powietrze, utrzymuj si na

wzgldnie niewielkiej wysokoci. Najprostszym sposobem pozbycia si ich jest ruch powietrza.

Wszelkiego rodzaju zamknite podwrka, zakamarki, wietliki s magazynami niewieego powietrza, a na wypadek zanieczyszczenia gazami trujcemi w niesychany sposb utrudniaj akcj ratunkow.

5. Centralizacja instalacji.

czenie jaknajwikszej iloci mieszka w jednostki gospodarcze w celu wyeliminowania z ycia mieszkacw tych wszystkich czynnoci, ktre niepotrzebnie zabieraj czas i naraaj na koszty nietylko przy samej budowie ale i w uytkowaniu mieszka (ogrzewanie mieszka, dostarczanie ciep.ej wody, gazu, elektrycznoci, odkurzanie, centralne pralnie i t. p.).

6. Komunikacja. Odlego mieszkania od centrum miasta (ew. warsztatu pracy) jest

rzecz wzgldn, zaley przedewszystkiem od komunikacji. Zadaniem rodkw lokomocji jest jaknajszybsze i bezpieczne przenoszenie ludzi z miejsca na miejsce.

W podanym tutaj schemacie przecicia komunikacji wewntrznej blokw mieszkaniowych z arterj komunikacyjn niema ani jednego punktu kolizji. Kady rodek lokomocji moe rozwija maksymaln szybko bez naraania si na zderzenie, zmiana kierunku samochodw i dojcia pieszych do przystankw, odbywaj si pod poziomem kolei elektrycznej. Aleja spacerowa i ruch pieszy na wiksz odlego (zaznaczony na schematach zabudowania linjami przrywanemi), odbywa si rwnolegle do ar-terji komunikacyjnych przez rodek blokw budowlanych i ogrodw.

Jednym z rozwiza planu sytuacyjnego dzielnicy mieszkaniowej, ktre odpowiada wszystkim wymaganiom zarwno pod wzgldem ekonomicznym jak i hygienicznym, jest zabudowanie podane na schematach.

Budynki sytuowane z pnocy na poudnie, przecite arterjami ko-munikacyjnemi. Odlego 1. od 350500 mtr. w zalenoci od tego, jak

20 dom, osiedle, mieszkanie nr. f>,

230. Ustawienie schematw zabudowania.

drog trzeba odby pieszo, aby doj do przystanku (rys. V w porwnaniu z rys. I).

M i e s z k a n i a nawietlane od wschodu i zachodu przestrze midzy budynkami z jednej strony od poudnia i wschodu, iz drugiej od poudnia i zachodu.

Wysoko zabudowania niema adnego wpywu na arterj komunikacyjn, ktrej szeroko uzaleniona jest tylko od potrzeb technicznych.

Z zestawienia piciu odmian tego samego zabudowania na identycznych placach (1. stae, szeroko, = 300 mtr. = odlegoci midzy przystankami) i przy zaoeniu jednakowej gstoci zaludnienia widzimy, e w miar powikszania szerokoci budynkw lub te wysokoci, warunki, w jakich znajdoway si mieszkania na planie I zmieniaj si na lepsze. Odlego midzy budynkami wzrasta, ilo wewntrznych doj i odlego do przystankw maleje, co umoliwia wiksze rozsunicie arterji komunikacyjnych i zmniejszenie w ten sposb procentu zajtej na ulice przestrzeni. Na rys. IV i V przedstawione jest zabudowanie zgrupowane parami, wpywa to dodatnio na. powikszenie otaczajcych budynki ogrodw i na zgrupowanie w


231

a. kolej elektryczna; b. auta - autobusy; c. ruch pieszy przy arte-rji kom.; d. poczekalnia - przystanek; e. przejcia dla pieszych doem; /. dojazd do garay i prostopade poczenie arterji; g. poziom sklepw, kooperatyw i t. p.; k. budynki mieszkalne; h. ogrodu (wschodni sportowy zachodni spacerowy).

wodowane byy koniecznoci jaknajintensywniejszego zabudowania drogich placw rdmiecia. Obecnie podej trzeba do tego samego zagadnienia z innej strony zamiast rozsypanych po ziemi maych kamieniczek, domkw, potkw, skwerkw i uliczek, wiksze bloki mieszkainiowe rozdzielone ogrodami spacerowemi i sportowemi, poczone dogodn komunikacj ze rdmieciem.

Prace nad reorganizacj zabudowy dzielnic mieszkaniowych przez jednoczesne uprzemysowienie budowy maych mieszka podjte od szeregu lat przez architektw w Polsce i zagranic, jak dotychczas ograniczyy si przewanie do prac przygotowawczych i teoretycznych. Trudno przy realizacji polega na koniecznoci uruchomienia masowej produkcji elementw konstrukcyjnych i czci skadowych mieszka, co znowu jest uzalenione od rozpoczcia akcji budowlanej na szerok skal.

Zmiana sposobu zabudowania bez odpowiedniej zmiany w konstrukcji nie moe da dodatnich rezultatw.

W Nr. 2 (luty 1930) domu osiedla mieszkania" zosta zareproduko-wany budynek ceglany 3-traktowy o cakowitej gbokoci 16,5 m. O ile taka gboko budynku umoliwia z pewnych wypadkach ekonomiczniej zabudowa teren, o tyle nie bardzo jestem przekonany, czy warto dla samego efektu otrzymania 3 traktu, zajmowa na jeden przedpokj 10,5 nr to jest 20,7 % caej powierzchni mieszkania dwuizbowego, wwczas kiedy ssiednie mieszkanie jednoizbowe zajmuje zaledwie 21 m 2 = 2 przedpoko-


jom. To samo z klatk schodow, czy warto powiksza powierzchni wygodnej klatki schodowej o 23% poto tylko, eby j owietli z gry i straci na parterze miejsce na dostp do niej. Mam wraenie, e zredukowawszy niepotrzebnie powikszone przestrzenie sionek, klatki schodowej i usunwszy jedn ze cian rodkowych, otrzymalibymy zwyky budynek dwu-traktowy, tylko z troch szerszemi traktami. Szanajca Jzef .

A L A R M

KtTIRTEk p

232

Ogrody Wi Rozmowa z ogrodnihtem m. Warszav

RwietoiKi W parKu SKaryszewsKim \ do Wisy ParKi na oliborzu, Ochocie i )

ParK dla Powila - N( (b) Warszawa jest miastem, ktre moe

by dumne ze swych zielecw i ogrodw. Na samym terenie Warszawy, mamy, prcz licznych p a r k w 153 skwery, 156 pasw zieleni, ktre w sumie zajmuj 348.929 m. kradratowych powierzchni.

Aie dumni moemy , l f JHX nietylko z ,j|o-Jjjj, lecz i z jakoci Tych ogrodw. Ggro-mna staranno , z jak sa urrzymywane, wysoki poziom artystyerny w konvpozyc*'' kwietnikw s ' p o wikszej czci r1-' zasug ogrodnika miasta Wars Danielewici-v On to wanie petentn' fezy w dziedzinie or " Beclicia ud

Dalej istnieje-ju w pmyile fundusze.

Park na Woli, tak harcl/.o potrzebny tej diii szaWy. Ma by te przeka-/a tem idzie uporzdkowa' terenu pikny

Czy naprawd Warszawa moe by dumn z iloci swych ogrodw i zielecw?

Na pytanie to trzeba z ca stanowczoci i wbrew wszelkim prbom usypiania opinji publicznej, w rodzaju zacytowanego wywiadu Kur-jera Polskiego, odpowiedzie: NIE.

Warszawa nie ma powodu do dumy, ani do radoci: parkw,, ogrodw, zielecw, wolnej przestrzeni jest w Warszawie tak mao, e niema w niej dostatecznej iloci miejsca dla spokojnego odpoczynku starszych, ani boisk dla modziey, ani miejsc zabaw dla dzieci. Ale Warszawa, a przynajmniej ci co o jej rozwoju decyduj, wykazuj nie tylko brak zrozumienia dla tych potrzeb, ale i zupeny brak umiowania zieleni.


N a jednego mieszkaca w y p a d a w W a r s z a w i e w miecie 1 i p metra kwadratowego z ie leni i ^ 7 5 miejsca do s iedzenia w o g r o d z i e , . p a r k u c z y a l e i (bdcej zreszt jednoczenie wybitn arter j komunikacyjn).

N i e trzeba nawet wiedzie, e w ostatnim planie P r a g i Czeskie j przewidziano 40 m. k w . zieleni na mieszkaca, ,w planie B e r l i n a 21 m. kw.. eby wiedzie co znaczy 1 % metr. na mieszkaca. *)

W y s t a r c z y w dzie pogodny zobaczy co si dzieje w A l e j a c h U j a zdowskich , w azienkach,, w ogrodzie Saskim, na kadym dostpnym dla publicznoci s k r a w k u zieleni .

A jednak, i to wanie wiadczy o b r a k u umiowania z ie leni , nic a twiejszego, ni uzyska w W a r s z a w i e pod budow, teren, p r z e z n a c z o n y na zielece. A r c h . N o r w e t h w ar tykule , rwnie wietnym p o d wzgldem formy, jak i treci , s twierdza raz jeszcze niepowetowan dla W a r szawy strat, spowodowan przez budow nowego gmachu Minis ters twa S p r a w Zagranicznych , o c z e m zreszt pisalimy w N r . 8 z 1. 1929. D . O . M .

Obecnie musimy zanotowa nowy zamach na zielece W a r s z a w y sygnal izowany przez Przegld W i e c z o r n y " z dn. 16 maja r. b.

tore caej pany illzo-pro-

.t.

' '-"1

Nowy zamach na zielece Chc go dokona spdzielnie mieszkaniowe

Jest rzecz znan, oglnie, ao Warszawa ma zamalo zielecw.

Opracowany przez wadzo miejskie plan regulacyjny stara alg temu zaradzi, nfceetety1 te skromne (poczynania napotykaj, na przeszkody w postaci apetytw wacicieli taranw (kib osb, pragncych nimi zosta), Dziki temu zostawienie bez zabudowani:', kafcdego niemal kawaka terenu spotyka ei z protestem,

Jast czywistem. e aby przestrzenie wolne miay znaczenie hygjerrice-ne, trzeba, aby znajdoway si w ssiedztwie najbllszem terenw zabudowanych, szczeglnie tam, gdzie Istniej, zabudowania zwarte i wysokie. Tymczasem


W A R i Z A W A SCHEMAT D Z I E L N I C M\SLKAN\OWyCH I Z I E L E N I 1

I ZOLIBCrRZ-BUO/KOty-MytR /HOMT-MICOCINr 2. IVOW - K O k O 3 O C H O M - H 4 K O W E C 4 * O K O T O > V - H E N R y K O V - l l E L C E - C 2 E R N M K 0 w 5 M I M KEM 6 GROCHCJW-WITOIH 7 T / R O C M L K - ELS N E Uff W - U T E M T / 1

0 G O L D Z I N O W - PELCOWlZJJ /1

S DZIELNICE MISiZKAmOW*

KLINY ZICLEH J R i Z E n w A y y

234 C E N T 5 V J M

P R Z E D M l E f c i t

O C H O T A PBlEOMIEicit M O K OT 6 w

Z a c z o n n e rysunki wyjaniaj o co chodzi:

Na rys. 234 widzimy klin zieleni oznaczony na biao midzy Mokotowem i Ochot. Przy samym wejciu do najg-ciej z a b u d o w a n y c h dzielnic klin tu zwa si: to zwenie nie jest naturalnem. Rys. 235 u-widocznia jak stopniowo na skutek nacisku in-stytucyj, zrzesze lub osb chccych w tych wanie okolicach budowa, zmniejszaa si na planie regulacyjnym powierzchnia przyszego Parku poudniowego". Wreszcie ustalono plan, podug ktrego zieleni publicznej w Warszawie na mieszkaca wypadnie koo 7 mtr. kw.

Ale i to uwaane jest za zbytni rozrzutno. Czarne strzaki na rysunku 235 i 236 wykazuj apetyty budowlane, chcce zniweczy ostatnie poczenie projektowanego klina zieleni z gsto zaludnion czci mia


zamierzonych zielecw. Miejmy nadziej, e istotnie tak bdzie i zamach na zmniejszenie

poudniowego parku, zostanie odparty, nie baczc na to czy i jakie stosunki maj ci, ktrzy tam wanie chc budowa nie mylc o tem, e krzywdz nie tylko cudze ale i swoje dzieci. T. T.


PRAWO DO ODBIORU Gonik radjowy jest jednym z najwikszych szkodnikw: niszczy

cieli ciszy. Kady ma prawo wymaga, by ssiad korzysta z radja w taki sposb, by jego prawa do ciszy nie narusza.

Ale i waciciel aparatu odbiorczego ma bezwzgldne prawo do tego, by nikt go nie pozbawi monoci prawidowego odbioru.

Tymczasem odbiornik jest wraliwy: wystarczy by w ssiedztwie dziaa aparat elektryczny o wysokiej czstotliwoci (odkurzacz elektryczny, froterka, lecznicze -lampy kwarcowe, aparaty Roentgena, wiertarki u dentystw, projekcyjny aparat kinowy) by rad jo dawao bezustanne trzaski i odbir zosta uniemoliwiony.

Powstaje wic nowe rdo konfliktw ssiedzkich i nowe zagadnienie prawne. Aparaty elektryczne s niezbdnym narzdziem pracy jednych, radjo jest potrzeb kulturaln innych, jake wic jedno z drugiem pogodzi.

Przedewszystkiem naley si stara zaopatrzy aparaty elektryczne w takie urzdzenia, ktreby w sposb wybitny zmniejszay ich szkodliwy wpyw.

Prof. dr. Esau z instytutu fizykalnego w Jenie, stwierdza na podstawie bada czynionych w klinice uniwersyteckiej tego miasta, e zastosowanie rodkw unieszkodliwiajcych przyrzdy lecznicze dla radja, moe jednoczenie poprawi ich dziaanie lecznicze.

Prawo do odbioru zostao stwierdzone ju w Niemczech w caym szeregu spraw sdowych, nakazujcych stosowanie rodkw zapobiegajcych przeszkodom w odbiorze przez radjo, wzgldnie zakazujcych uywanie aparatw w godzinach 16 20 i 20 24 codziennie i cakowicie w dni niedzielne i witeczne. Wyroki tego rodzaju zapady 14 grudnia 1928 r. w Ilmenau, 25 kwietnia 1929, w Neuenhaus. 30 kwietnia 1929 r. w Burg, 4 Grudnia 1929 w Karlsruhe i 4 grudnia 1929 r. w Kotschenbroda pod Dreznem. Instancja Apelacyjna (Sd krajowy w Osnabriick) zatwierdzia jedyny wyrok (Ilmenau) od ktrego skazany apelowa.

Wobec takiej jurysprudencji, wiele gmin miejskich wydao obowizujce przepisy okrelajce godziny, w ktrych wolno uywa aparaty elektryczne wysokiej czstotliwoci, opierajc si przy tem na przepisach prawa, majcych na celu ochron spokoju i porzdku publicznego, podobnie jak ograniczenia, dotyczce np. trzepania pocieli. W szeregu innych gmin, podobne ograniczenia przeprowadzane s inn drog: Miejskie zakady elektryczne przy umowach o dostaw prdu dla aparatw nawietlajcych, Roentgenw, maszyn dentystycznych i t. p., wymagaj stosowania aparatw ochronnych. W ten sposb Sdy i wadze miejskie podobnie, jak ograniczenia, dotyczce np. trzepania pocieli. W innych gminach podobne ograniczenia przeprowadzane s inn drog: Miejskie zakady elektryczne przy umowach o dostaw prdu dla aparatw nawietlajcych, Roentgenw, maszyn dentystycznych i t. p., wymagaj stosowania aparatw ochronnych. W ten sposb Sdy i wadze miejskie broni nowego prawa prawa do odbioru radjowego. t.


DZIAALNO BUDOWLANA INSTYTUCJI UYTECZNOCI PUBLICZNEJ W NORWEGJI

Norwegja, ktra w latach 1890 1900 miaa nadmiar mieszka, zacza odczuwa pewne braki mieszkaniowe dopiero od 1905 r. Z chwil ich wystpienia, spraw mieszkaniow zajy si wadze rzdowe i miejskie.

Pocztkowo rzd udziela gwarancji na poyczki budowlane. W roku 1917 utworzy bank dla popierania zabudowywania drobnych gospodarstw oraz budowy maych mieszka, gwnie w okrgach miejskich. Bank ten udzieli dotychczas niskoprocentowych poyczek na sum ogln 172 miljony koron, w tem 83 milij. kor. wycznie na budow mieszka.

Jednoczenie gminy miejskie prowadziy samodzieln dziaalno budowlano - mieszkaniow.

Najywsz dziaalno wykazaa gm. m. Oslo. Ju w 1911 r. rozpocz Zarzd stolicy udzielanie gwarancyj dla prywatnych poyczek budowlanych w wysokoci 85 % kosztw budowy.

Od 1912 r. do 1929 r. gmina m. Oslo udzielia osobom prywatnym i instytucjom gwarancji na sum 60 milj. kr., czem przyczynia si do wybudowania 4.000 mieszka 2 i 3 izbowych z kuchni.

Niezalenie od popierania ruchu budowlanego, gmima prowadzia samodzieln akcj budowlan. Poczynajc od 1912 r. gm. m. Oslo wybudowaa 5.500 mieszka 1 i 2 pokojowych z kuchni na ogln sum 110 milj. kor.

Ze wzgldu na brak odpowiednich gruntw budowlanych w obrbie miasta, nowe domy w V czci zostay pobudowane w ssiedniej gminie Aker o zabudowaniu lunem. Domy wybudowane w miecie, wzgldnie na jego kracach, s to przewanie domy 3-pitrowe.

Pord podmiejskich kolonji Oslo najwiksz jest Ullevaal, wybudowana na wzr angielskich miast - ogrodw. Domy w tej kolonji zostay wybudowane przez gmin, a nastpnie przekazane spdzielni lokatorskiej.

Przekazujc domy spdzielni, gmina chciaa pobudzi ruch spdzielczo - budowlany, liczc, i dalsz budow osiedla przeprowadzi sama spdzielnia.

Ze wzgldu na kolosaln zwyk cen na rynku budowlanym spdzielnia jednak wstrzymaa si od budowy, wskutek czego gmina przeprowadzia do koca budow osiedla.

Na wzniesienie 650 mieszka, gmina wydaa 25 milj. kr. Przy otrzymaniu mieszka od gminy lokatorzy pacili 10% z gry, pozosta za naleno wpacili w ratach wynoszcych 5% od kapitaw i l/'2% na amortyzacj.

W 1923 r. miasto Oslo ustpio spdzielni mieszkaniowej, zorganizowanej przez robotnikw budowlanych (182 czonkw, gwnie robotnicy ziemni, murarze, stolarze) i organizacje robotniczez (czonkw 46), tereny, na ktrych spdzielnia przystpia do budowy przedmiecia-ogro-du Holtet.

Do koca r. ub. wybudowano 48 domw o 150 mieszkaniach. Koszt budowy wynis 3]/2 milj. kor., z czego 1.700.000 kr. wynosi gwarancja,


udzielona przez gmin, 100.000 kor. bezprocentowa poyczka gminy. Mieszkania wynajmowane stanowi wasno spdzielni.

Wkad na mieszkanie wynosi od mieszkania 2-pokojowego z kuchni 2 .300 kr. Komorne miesiczne 60 kr. Przecitnie czonek pokrywa 2 0 % kosztw budowy. Kapita udziaowy czonkw siga 52 .000 koron, a wkady mieszkaniowe \'i millj. kr.

W 1927 roku powstao w Oslo stowarzyszenie z ograniczon odpowiedzialnoci, ktre podjo budow w Bislet rwnie na terenie ustpionym przez glmin. Blok ten zawiera 41 mieszka, skadajcych si z 2 4 pokojw z kuchni i azienk. Udzia czonka na mieszkanie wynosi od 3 .000 6.000 kor., pirawo za do mieszkania moe by odstpowane tylko za zgod stowarzyszenia. Przy tej budowie stowarzyszenie korzystao z gwarancji gminy.

Dziaalno gminy Bergen przedstawia si podobnie. Ju poczynajc od 1910 r. gmina udzielaa gwarancji na poyczki

hipoteczne do wysokoci 9 0 % kosztw budowy. W 1914 r. gmina Bergen rozpocza samodzieln akcj budowlan, w 1916 r. po poarze rozszerzya znacznie sw dziaalno *). W okresie tym wybudowano duo barakw, ktre niestety, s dotychczas zamieszkiwane.

Nastpnie gmina podja budow licznych samodzielnych kolonij. Domy w stanie surowym (mury, okna, drzwi i schody) byy odstpowane reflektantom, ktrzy wasn prac mieli je wykoczy (wyoenie cian, podg, ciany dziaowe, urzdzenie kuchni itp.) z materjaw dostarczanych przez gmin.

Koszt wasnych robt mieszkaca przy wykoczeniu 1 domu obliczano na 1.400 kr., poza t prac musia on zoy 1.000 kr. gotwki, co razem stanowio okoo 1 5 % kosztw budowy.

Oglna dziaalno budowlana gminy Bergen w cyfrach przedstawia si jak nastpuje: Wybudowano 1.000 mieszka prowizorycznych za 6 milj. kr. oraz 1.000 mieszka staych za sum 20 milj. kr. Osobom prywatnym i rnym stowarzyszeniom udzielono gwarancji na 20 milj. kr., subsydjw 4 ,46 milj. kr., oraz 1,3 milj. kr. bezprocentowych poyczek.

Na uwag zasuguje jeszcze dziaalno kilku mniejszych spdzielni budowlanych. Spdzielnia budowlana w Bergen, przy pomocy gminy wybudowaa 118 mieszka za 2 K milj. kor. Spdzielnia budowlano-miesz-kaniowa w Drontheim wybudowaa 86 mieszka, skadajcych si z 3 4 pokojw i kuchni. W 1925 r. Spdzielnia ta rozdzielia si na dwie, z tem, e jedna zaja si budow, a druga administracj.

Saby naog ruch spdzielczo - budowlany w Norwegji tomaczy si gwnie cikiemi warunkami gospodarczemi, a gwnie wysokiemi kosztami budowy. Nie ma rol odgrywa rwnie sposb udzielania gwarancji na poyczki budowlane, obliczanej wedug teoretycznej wartoci domu, a nie faktycznej. Spdzielnie czyni obecnie starania w kierunku wywalczenia wyszej gwarancji, odpowiadajcej istotnym kosztom budowlanym domw mieszkalnych. Pozatem niektre spdzielnie budowlane zabieraj si rwnie do akcji oszczdnociowej na wzr spdzielni szwedzkich, dla umocnienia swych podstaw finansowych.

J . G . W .

*) B e r g e n w r. b. znw zostao n a w i e d z o n e p r z e z poar (P. R.) .

242. Czterogodzinny domek w m. ogrodzie. 243.^'Jednorodzinny domek w miecie-ogrodzie Haltet.

244


ZE WIATA I K R A J U D O M S A M O D Z I E L N E J

P R A C O W N I C Z K I H A N D L O W E J .

Na placu 3700 m2, na skrzyowaniu dwu ulic, architekt Dr. in. H. Reichw z Drezna wybudowa domek, przeznaczony dla zamieszkania przez dobrze zarobkujc samotn kobiet. Dom pooony jest blisko pnocno-wschodniego kta placu, i otwiera si ku poudniowi ogrodem zimowym i tarasem. O domu zgadza si mniej wicej z najdusz przektn placu, co wytwarza moliwie dug o ogrodu, stwarzajc w r a e n i e jaknajwikszej powierzchni ogrodu, i oddalajc j jaknajbardziej od ssiadw i ulic. Dom z ogrzewaniem centranem, elektrycznem owietleniem, gazem, wodocigiem, kanalizacj, czciowo podpiwniczony i czciowo zaopatrzony w szyby ze szka, przepuszczajcego promienie ul-traf joletowe, kosztowa 16.000 marek. Porwn. rys.: 237, 238, 239. (Bauwellt Nr. 8).

O K O N S T R U K C J A C H ELAZNYCH S F A W A N Y C H .

Stosowanie elaza jako materjau budowlanego w postaci szkieletw elaznych, wysuwa si ze wzgldw technicznych i gospodarczych na plan pierwszy. Na zachodzie wszdzie moemy stwierdzi, e nowoczesne budownictwo zwraca si do stosowania szkieletu elaznego zarwno w wielkiem, jak i malem budownictwie.

U nas problemy konstrukcji elaznych zaczynaj interesowa coraz szersze warstwy zarwno architektw i inynierw, jak producentw materjaw stosowanych wbudowni-

245

~ = ( = ^

GrundriG 1:250

246


ctwie. Wydzia propagandy Syndykatu Polskich Hut elaznych prowadzi akcj w kierunku spopularyzowania tych zagadnie w Polsce.

W marcu r. b. w Katowicach staraniem Syndykatu odby si b. ciekawy odczyt p. Stefana Bryy, prof. politechniki Lwowskiej p. t. , , 0 konstrukcjach elaznych spawanych". W odczycie prelegent podkreli znaczenie konstrukcji elaznej wogle i wskaza na spawan, jako wygodniejsz, od dotychczas stosowanej nitowanej. Walory konstrukcji spawanej znalazy zrozumienie zagranic dlatego, e jest ona przy rwnej dobroci tasza, albo przy rwnej cenie lepsza od nitowanej. U nas pierwsze konstrukcje spawane pojawiaj si w 9 2 8 r. i od tej pory wykonano ju kilka budowli bardzo ciekawych, ktre wiadcz w jak szerokiej gamie spawanie moe by stosowane. W i c : wietliki budynku Powszechn. Zak. Ubezpiecze Wzajemn. przy ul. Kopernika w Warszawie, dach fabryki tlenu Perun" w Skarysku, most na rzece Sudwi pod owiczem i t. d. Wszdzie, gdziekolwiek je zastosowano, uzyskano oszczdno materjau od 3 0 5 0 % , albo bardzo znaczne uproszczenie i udogodnienie konstrukcji

247

K A B I N A N A T R Y S K O W A M . W I E D N I A .

Kabina ta daje si zmontowa w kadem pomieszczeniu, z ktrego moliwy jest dopyw i odpyw wody.

Wymaga tylko % mtr. kw. powierzchni. Kosztuje zalenie od wykonania 350 5 5 0 szylingw. Dla wody ciepej potrzebny jest piecyk gazowy o wydajnoci 12 15 litrw na minut. Ciepy natrysk z takiego pieca kosztuje w Wiedniu 5 gr.


PISMA I KSIKI Budowniczy", pismo powicone sprawie przemysu budowlanego,

organ Stowarzyszenia Zawodowego Budowniczych, Kierownikw Robt, Technikw i Przemysowcw Budowlanych we Lwowie, wykazuje zainteresowanie i zrozumienie spraw spoecznych, wykraczajce poza zwyky zakres organw, powicajcych si obronie interesw okrelonego za.-wodu. Ostatni (majowy) zeszyt przynosi z tej dziedziny poza dokoczeniem druku sprawozdania konsulatu polskiego w Rotterdamie o budowie tanich mieszka, krtki, ale mocny odcinek bud. Ludwika Veltz: Nasze mieszkania suterenowe", ktry opisuje j. n. lwowskie sutereny:

Okoo 70% mieszka suterenowych, mieci si w domach fundowanych na bagnistym gruncie, zasypanym gnilnemi odpadkami, ktre fermentujc, zatruwaj stale najblisze okolice i otoczenie. Przejdmy si wic przez miasto, ulice, podwrza kamienic i zagldnijmy do tych kazamat?

Prawie z reguy od strony ulic, w poziomie chodnika, z cokou wyzieraj mae okienka, obryzgane botem przebiegajcych aut, liczna za dziatwa, mimowolnie wygldajc soca, wysiaduje w nich, obok resztek zasobw spiairnianych i marnego kwiatka.

Wejdmy teraz na podwrze. Rozgldamy si po ciasnem, ponurem, czsto gsto zawalonem

skrzyniami i pakami z magazynw sklepowych miejscu, za wejciem do podziemnych mieszka i piwnic.

W przesklepionej stancji, odnapanej i zatchej, ociekajcej ciesz ze cian, o malekiem okienku u gry, mieci si rodzina liczna, skadajca si z rodzicw biedakw i drobnej dziatwy o bladym, schorowanym i ziemistym wygldzie.

T u tworz si nowe ycia, nowi obywatele, nowi ndzarze, malkontenci i ofiary szpitalw i kaleki, ktrzy prdzej czy pniej, spadaj susznie ciarem na reszt spoeczestwa. I gdyby tylko w tych norach miay pomieszczenie oddzielne rodziny? Lecz nie! W jednej takiej, maej i zatchej izbie prcz lokatora czy dozorcy domu, gnied si jeszcze, jak podpieki przy zmurszaym pniu, sublokatorzy, inni ndzarze, rekrutujcy si z rnych warstw i wykolejeni.

Spoeczestwo i wadze, przymykajc oko na to zo, rzekomo z koniecznoci, przyczynia si mimowoli do podtrzymania tych wylgar najstraszliwszych chorb", fizycznych i moralnych.

Rwnoczenie jakby dla ironji buduje si olbrzymie paace dla gruliczych (przewanie dla protegowanych), kosztem wielu miljonw

(Przyp, Red.) Stwierdzi naley, e w ostatnich ju czasach w Warszawie urzdza si nawet w nowych dzielnicach willowych, pomieszczenia suterenowe nie odpowiadajce warunkom stawianych przez ustaw. Mimo to s one wynajmowane na mieszkania! Czy waciciele takich domw nie powinni by pocigani przez wadze do surowej odpowiedzialnoci?


zotych. Gdyby te pienidze obrci na budow tanich mieszka na pe-ryferji miasta, dostpnych cenami dla wyej wymienionych ndzarzy i narybku tego, za gdyby wreszcie zakazano pod wysokiemi grzywnami gospodarzom wynajmowania tych komr dowiadczalnych na zdrowiu i yciu ludzkiem, mielibymy mniej ndzy, mniej zdemoralizowanego elementu, mniej chorych, kalek, a wicej zdrowych i zadowolonych jednostek, bdcych poytkiem dla spoeczestwa

248. Zaczajc reprodukcj b. cennej klasyfikacji ulic Warszawy powstaych przed r. 1831, pozwalamy sobie na zapytanie dlaczego caa sie ulic Wschodnio-Zachodnich a do Wilczej wcznie, nie zostaa oznaczon jako ulice narone? Wydaje nam si take, e BrackaZgoda, jako dawny trakt musiaa si czy z Wolnoci. Czy trakt ten nie zagin po utworzeniu jurysdyki

Leszczyskiej?

a n i e c iarem!" B. T . Powstanie, ukad

i cechy charakterystyczne sieci ulicznej na obszarze Wielkiej Warszawy, prof. Oskara Sosnowskiego.

Pikn ksik prof. Oskara Sosnowskiego, pomimo tytuu odstraszajcego swoj, dostosowan zreszt do prawdziwie naukowego ujcia przedmiotu cisoci, czyta si jednym tchem, jak powie.

Bo istotnie jest to powie o dziejach Warszawy, jako osiedla ludzkiego; tomaczy dla.-czego tu wanie powstaa, jakimi starymi gocicami z innymi orodkami si czya, wyjania celowy prostoktny u k a d u l i c wiadomego swych zada redniowiecza, powstanie dalej ulic, l i czcych si jedynie z miedzami, i granicami wacicieli r l , przy-czem niejednokrotnie zanikay stare granice, wpyw fortyfikacji na powstanie ulic obwodowych, szkody, jakie rozwojowi Warszawy przyniosa samowola, magnacka, jurydyki i zamknicie t e r e n w klasztornych, p r b y wzniesienia myli za

249. Na wykupionych w przewanej czci gruntach ssiadujcych z najruchliwszem Krakowskiem Przedmieciem, zaoono ogromny cour d'honneur, otoczony stajniami i koszarami wojsk cudzoziemskich, dalej paac szeroko rozpostarty, za nim ogrd architektonicznie skomponowany i wreszcie wielkie koszary puku mirowskiego, wszystko na wsplnej osi i na przestrzeni powyej V/, kilometra. Kompozycja ta jest najmielsz i zarazem najbardziej monumentaln w caym planie Warszawy doby przedrewolucyjnej, a i do chwili obecnej nie wiele przybyo stolicy rwnie wietnego, (patrz str. 33. Powstanie, ukad i cechy i t.d.) ^ dalszy cig str. 35

dom, osiedle, mieszkanie nr. 6. 3 5

Sasw i szczeglniej za Stanisawa Augusta, wreszcie ponne wysiki czasu niewoli, w ktrych jednak dawa si odczu styl nowych epok dziejowych".

Ksika prof. Sosnowskiego musi zainteresowa kadego mionika Warszawy, a przedewszystkiem tych, ktrzy myl o jej przyszoci.

Prawdziwie naukowe badania przyszoci nie powinno powodowa konserwatorskiego skostnienia, ale moe by, jak tego autor pragnie, podniet do wniknicia w ukryte bogactwa dawnego dziedzictwa i odpowiednie do potrzeb wspczesnych ich wykorzystanie.

Sposb wydania ksiki jej XXIII tablice i 41 figur przyczyniaj si do tego, e po jej przeczytaniu, chtnie i czsto si do niej wraca, raz po raz piknie wykonane plany oglda i tekst wyjaniajcy czyta odnowa.

T . T . O stropach z belkami elaznemi i obnieniu ich kosztw wykonania

w zwizku z ksik p. W . Chyrosza Statycznie obliczone dwigary stropowe i stropy ceglano-betonowe".

Stosowanie belek elaznych w stropach budynkw murowanych, skraca znacznie okres budowy, oraz uatwia wykonanie samego stropu i budynku.

Belki elazne, jako produkt fabryczny o odpowiednich wymiarach, trafiaj na budow w stanie ju gotowym do uytku, samo ukadanie na murach odbywa si jednoczenie z murowaniem cian. Zaoone belki su za rusztowanie do dalszej roboty murarskiej, wykonanie za samego stropu moe si odbywa w kadym czasie, na dowolnej przestrzeni, niezalenie od kondygnacyj, bez wpywu na jako stropu. Pod belkami mamy zawsze przestrze woln, gdy deskowanie pod strop zawiesza si bezporednio do belek.

Z pord rnorodnych typw stropw z belkami elaznemi najbardziej rozpowszechnionym paskim stropem niepalnym, jest strop cegla-no-betonowy Kleina.

Na koszt stropu z belkami elaznemi wpywa koszt belek, a raczej ich waga, gdy belki s sprzedawane na wag. Stosowanie belek o wyzyskanym przekroju nie przesdza jeszcze o oszczdnoci elaza, jedynie wybr z pord caego szeregu wyzyskanych przekrojw moe da jak-najdalej idc oszczdno. Np. obliczy belki elazne nad lokalem 6 X 4 , 9 5 mtr. przy obcieniu q = 6 0 0 kg. nr. Zakadajc rozstaw belek 1.00 mtr. otrzymamy :

W / N / 6 0 0 X 1.000 X 4 , 9 5 2 X 100 , W X = 8 ^ 1 2 0 0 = 1 6 1 C m

temu momentowi wytrzymaociowemu odpowiada belka Nr. 18 o wyzyskanym przekroju. Przy rozstawie 1.00 mtr. musimy zuy 5 belek oglnej wagi 21,90 X 5 X (4,95 + 2 X 0,25) = 597 kg.

Jeli przyjmiemy rozstaw belek 1,20 mtr. to musimy zuy 4 belki Nr. 20 oglnej wagi 573 kg.; przy rozstawie 1,50 mtr. 3 belki Nr. 22 wagi

Koniec XIX w. ten smutny okres upadku architektury powszechnego zaniku pikna, dat zapewne Warszawie szereg inwestycyj sanitarnych, nie przysporzy jednak nic trwaego w majtku architektonicznym, W tym to okresie powstaa owa Warszawa nudna, bez wyrazu, Warszawa spekulacji i domw dochodowych. Czego nie zniszczy lub nie sprofanowa rzd zaborczy (paac Staszica, plac Saski) dopenia gorczka interesw dochodowych, nieokieznana adn ustaw, adnym jeneralnym planem zabudowania i regulacji. W tym czasie sami pobudowalimy wielkim staraniem halle targowe na miejscu koszar mirowskich, niszczc najwietniejsz kompozycj, jak przeszo nam pozostawia, wprowadzajc po

wikania komunikacyjne tam, gdzie ukad wyjtkowo by jasny..." (str. 50/51)


508 kg. ; za przy rozstawie 2.00 mtr. 2 belki Nr. 24 wagi 394 kg. Poniewa cena 1,00 kg. elaza w belkach Nr. Nr. 1824 jest ta sama, wic stosujc zamiast Nr. 18 Nr. 24 na powierzchni stropu 6,00 X 4,95 = 29,70 m 2 , zaoszczdzamy 203 kg. elaza t. j. na jednym mtr. 26,86 kg., co wedug cen rynkowych cznie z transportem i robocizn da nam na 1 mtr.2 stropu okoo 5.00 z. oszczdnoci. Jest to suma, ktra nieraz i pod wzgldem finansowym moe zadecydowa na korzy stropu z belkami elaznemi.

Cakowity koszt stropu mona bardziej obniy przez wybr najodpowiedniejszego typu stropu Kleina dla warunkw okrelonych rozstawem dwigarw, przeznaczeniem i warunkami miejscowemi

Umoliwi wybr ten moe b. starannie opracowana ksika p. Wacawa Chyrosza p. t. Statycznie obliczone dwigary stropowe i stropy ce-glano - betonowe (Kleina).

J. S.

ZEBRANIA I ZRZESZENIA Z MIDZYNARODOWEGO ZWIZKU

D L A S P R A W M I E S Z K A N I O W Y C H .

J u w numerze drugim (1 Osiedla) Domu Osiedla Mieszkania z r. 1929, pisalimy o tem, jak w 1926 i 1927 r. powstaa pierwsza myl utworzenia Zwizku dla Spraw Mieszkaniowych. Pocztkowe projekty szy po Hnji utworzenia oddziau przy Federacji dla Town Rgional Planing and Garden Cities'", prby w tym kierunku nie day jednak rezultatu. Federacja nie chciaa zgodzi si na to, aby sekcja jej miaa wasny sekretariat i wasne dochody. Z drugiej za strony dla skutecznej pracy na terenie mieszkaniowym wydawao si korzystnem utworzenie obok krajowych stowarzysze zwizku o charakterze midzynarodowym. To te 2 lipca r 1928, powsta niezaleny Midzynarodowy Zwizek dla Spraw Mieszkaniowych.

Dno do porozumienia si i wsplnej pracy nie ustaa jednak. Rezultatem tej dnoci byo zebranie 23 kwietnia 1930 r. w Hadze, na ktrym przedstawicielami Midzynarodowego Zwizku byli pp.: Wibaut, Hudig i Mulert, a Federacji Elgood, Hendriksen i Schmidt. Zebranie to miao na celu rozwaenie moliwoci zblienia i porozumienia midzy obydwoma organizacjami. Poniewa obecnie ustalenie zasad prowadzcych do poczenia obydwch organizacyj nie daoby praktycznego rezultatu, postanowiono ograniczy si do metod wsppracy, a dalszemu rozwojowi pozostawi, czy pniej da si to poczenie urzeczywistni.

Decyzja ta skonia obradujcych do nastpujcych postanowie:

1. Utworzenie staego Komitetu z 6 czonkw (kada organizacja trzech). Komitet powinien porozumiewa si z biurami obydwch organizacji w sprawie miejsca, czasu i tematw rozpraw na kongresach Midzynarodowych.


' 2. Powstay Komitet powinien porozumiewa si z obydwoma organizacjami, co do sposobw zapobiegajcych podwjnej pracy przy przygotowaniu ankiet publikacyj i t. d.

3. Jako pierwszy krok w kierunku wsppracy, byoby niezmiernie podane, ,aby kongresy projektowane przez obydwie organizacje w roku 1931, w Berlinie, odbyy si w tym samym tygodniu, a oficjalne otwarcie i przyjcie obydwch kongresw odbyy si wsplnie.

Pozatem wskazanem jest, aby zawczasu nastpio porozumienie midzy obydwoma organizacjami, co do tematw przedstawionych na obrady Kongresw.

Przeprowadzenie tego wniosku nie napotka na adne trudnoci. 4. Czonkowie kadej organizacji powinni mie prawo po zapa

ceniu obnionej skadki, do brania udziau rwnie i w obradach drugiego Kongresu.

Naley przypuszcza, e zapocztkowana w ten sposb wsppraca, da jak najlepsze rezultaty w dziaalnoci na terenie spraw mieszkaniowych.

K O N F E R E N C J A URBANISTW P O L S K I C H .

Z kocem wrzenia r. b. w Katowicach odbdzie si pierwsza konferencja urbanistw polskich. Tematem obrad bd najaktualniejsze sprawy z dziedziny budowy miast. Konferencj organizuje Tow. Urbanistw Polskich. Bliszych informacyj udziela Sekretarjat Tow., Warszawa, ul. Sucha 18.

W ostatniej chwili dowiadujemy si, e na zebraniu oglnem Towarzystwa Urbanistw polskich, w dn. 23 maja r. b. jednogonie przyjto uchwa, aby stanowczo sprzeciwi si zabudowaniu terenw, omwionych w airtykule p. t. Alarm".

S P R O S T O W A N I E

W artykule p. Zdzisawa Grabskiego p. t. Dziaalno kredytowa B. G. K. na cele budownictwa mieszkaniowego w r. 1929 r.|,,pomieszczono omykowo w wykazie kredytw budowl. przyznanych przez B. G . K. wr. 1929 sum 53.870.755 z., winno za by: 55.480.055 z., co niniejszym prostujemy.


Den mycket haver, honom skali mera vavda givet...

250. ... A l b o w i e m w s z e l k i e m u m a j c e m u b d z i e dano"*) Obywatel kupi kamieniczk na kracach miasta. Zapaci sto tysicy. Przyszed

w. Eryk (zaoyciel i patron Stockholmu) przeprowadzi kabel elektryczny rury gazowe, wodocigi. Obywatel tyje, kamieniczka si podnosi, ju jej cena200.000; w. Eryk daje kanalizacj, cena wzrosa na 300.000. w. Eryk posadzi drzewko czas przechodzi, drzewko ronie, cena take i ju 4C0.000.

A kiedy przyszed czas na tramwaj, coraz grubszy obywatel ju wskazuje na 700 000; wie zreszt, e to nie koniec, bo w. Eryk daruje mu ju nowe latarnie uliczne...

*) Karykatura szwedzka z N. 6 (1930 r.) pisma Var Bostad".

F. STASZEWSKI n B M i i B IIIIMIIII w mii MMiMiinmi iwi i i in iF i i iami ii M i n M i n w i i n m w i i B m m

OBICIA PAPIEROWE

( T A P E T Y )

F A B R Y K A W A S N A

WARSZAWA, MAZOWIECKA 8

T E L E F O N 70-85

U w a g a : O b i c i a d a j c e s i m y w a s n e g o w y r o b u

Poleca r w n i e , d a j c e s i m y i n i e p o w i e j c e t a p e t y :

O S I E D L E M I E S Z K A N I O W E N A O L I B O R Z U B U D U J E

S P O E C Z N E P R Z E D S I B I O R S T W O BUDOWLANE SPDZIELNIA Z O D P . O G R .

WARSZAWA, KRAKOWSKIE PRZEDMIECIE 5 m. 3, TEL. 318-12

F I R M Y ktrym z a l e y

na o b s t a l u n k a c h O G A S Z A J S T A L E

w m i e s i c z n i k u

Redakcja i Administracja: Krak.-Przedmiecie 5, m. 3. Telef. 202-05

GRNOLSKIE TOWARZYSTWO AKCYJNE DLA PRZEMYSU DRZEWNEGO

ADRES DLA TELEGRAMW

D R Z E W O T A R N O W S K I E G R Y

TELEFONY Nr. 1201, 1202 i 1203

SPECJALNO:

FABRYKACJA BECZEK I SKRZYNEK

P O S A D Z K A

J E D N O L I T A L I N O T O L BEZ SZPAR I SZCZELIN, CIEPA, T R W A A, E L A S T Y C Z N A , N I E P K A J C A , W RNYCH K O L O R A C H , ODPORNA

N A K W A S Y I UGI

na zasadzie licencji

T H E L I N O T O L Co. L T D . " w A a r l i u s (Danja)

WYKONYWA W KRAJU FIRMA

In. Z Y G M U N T A D A I S-Ka Sp. z ogr. odp.

WARSZAWA, T R A U G U T T A 2, TELEFONY: 1-84 i 3-84

M A Y R E M I N G T O N C Z A R N Y L U B K O L O R O W Y , ODPOWIEDNI DO KADEGO G U S T U , HARMONIZUJCY Z U M E B L O W A N I E M KADEGO

W N T R Z A M I E S Z K A L N E G O

May Remengton to nietylko pikna maszyna do pisania, ale praktyczna, szybka w pracy i prosta w konstrukcji niezbdna do osobistego

uytku, kadego kto pisze.

T O W . B L O C K - B R U N , Sp. Akc . W A R S Z A W A - H O T E L BRISTOL

ODDZIAY: Katowice, Krakw, Lww, d, Pozna, Wilno, Gdask,

B U D O W N I C Z Y R O C Z N I K V I

C Z A S O P I S M O POWICONE SPRAWOM

PRZEMYSU B U D O W L A N E G O

Organ Stowarzyszenia zawodowego budowniczych, kierownikw robt, technikw i przemysowcw budowlanych we Lwowie,

ulica Grodzickich 1, telefon 42-88

WYCHODZI W PIERWSZEJ POOWIE KADEGO MIESICA

C e n a a b o n a m e n t u : 6 z. procznie przek. P. K. O. Warszawa, K o n t o : 152,580

C e n a o g o s z e m i n i m a l n a , r a b a t y m a k s y m a l n e .

jest najlepszym rodkiem izolacyjnym, TUMICYM DWIKI i ZGIEK w lokalach mieszkalnych, biurowych, salach rozrywkowych, wykadowych, kinach, studjach radjowych i t. p.

Z E L O T X " wyrabiany w wielkich, atwo dajcych si kraja pytach gruboci 11 mm. i 6 mm. jest jednoczenie pierwszorzdnym, lekkim, i ciepochronnym

m a t e r j a e m b u d o w l a n y m

PRZEDSTAWICIELSTWO NA POLSK i W. M. GDASK

E. D U T L I N G E R i A . B O R O W I K Warszawa, ul. Prna 10. Telef.: 260-55; 24-65; 439-58 i 5-12

Prospekty, fotografie i wzory n a d a n i e .

PLANY PARCELACYJNE I REGULACYJNE rozplanowanie osiedli, wszelkie projekty i plany wymagane przez Wadze i Urzdy przy parcelacji miejskiej oraz istniejcych i nowopowstajcych osiedli, wykonywa:

TOWARZYSTWO TECHN0R0L" Warszawa, ul. Foksal 15 m. 3, telefon 244-55. Projekty i plany sporzdzone s przez rutynowanych inynierw, technikw i mier

niczych przysigych. Biuro c z y n n e o d o d z . 9 -e j do lS-e j .

ROCZNIK 1-szy (ROK 1929) miesicznika

dom-osiedle-mieszkanie" Cena rocznika bez oprawy z. 15,00

., w oprawie z. 16,00

do nabycia we wszystkich ksigarniach

i Administracji, Warszawa, Krak. Przedm. 5 m. 3.

I

I STAR WIE PIKNE PARCELE LENE

s zaraz do nabycia pomidzy otwockiem a Celestynowem. Komunikacja dogodna. Stacja kolei na miejscu w lesie. Starodrzew do 100 lat. Dziaki wszystkie zalesione od 750 mtr. kw. do 3,000 mtr. kwadr. Sprzeda na raty. Zgoszenia i informacje Gwny Zarzd Ordynacji Zamoyskiej, Dzia Parcelacji, od godz. 112 i od 57 po poudniu. abia 4. telefon 2-89. Na -

danie szczegowe prospekty.

PRZEGLD B U D O W L A N Y ORGAN STOWARZYSZENIA ZAWODOWEGO PRZEMYSOWCW BUDOWLANYCH

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

C Z A S O P I S M O POWICONE ZAGADNIENIOM EKONOMICZNYM, SPOECZNYM I TECHNICZNYM BUDOWNICTWA ORAZ SPRAWOM ZAWODO

WYM PRZEMYSU BUDOWLANEGO

KOMITET REDAKCYJNY:

Prezes Komitetu: In. Jzef Zaleski, Wice-Prezes: Dyr. Gustaw Martens,

Czonkowie; Mec. Ignacy Chabielski, In. Aleksander Dyewski, Prof. Wacaw Paszkowski, VPrezes Stow. Sfanisaw Pronaszko,

In. Mieczysaw Kieresant-Winiewski.

REDAKCJA:

Redaktor Naczelny: Mec. Ignacy Chabielski, Redaktor Tech-nicny: In. Jzef Zaleski, Sekretarze: Stanisaw Skrzywan,

Stefan Martens.

ADMINISTRACJA:

Kierownik: Wadysaw de Bondy, Rachuba: Jzef Makowski.

W roku ubiegym midzy innymi artykuy swoje zamiecili: PP. Prof. Stefan Brya, Centrala Gospodarcza Przemylu Budowlanego, Mec. Ignacy Chabielski, In. Adam Czyowski, In. 1'iotr Drzewiecki, In. Aleksander Dyewski, In. Adolf Dziedziul, Prof. Stanisaw Jagmin, In. Dr. Czesaw Ko, In. Izydor Luft, In. Zygmunt Makowski, Prezes Henryk Martens, Dyr. Gustaw Martens, Arch.-Bud. Jan Noworyta, In. Feliks Oppman, Prof. Wacaw Paszkowski, Bud. Izydor Pianko, W.Prezes Stanisaw Pronaszko, In. Wacaw Przestpski, In. Edward Romaski, Arch.-Bud. Franciszek Rozkoszny, In. Antoni Sterling (Bruksela). In. Stanisaw Trojanowski, Prezes Andrzej Wierzbicki, In. Jzef Zaleski, In. Henryk Zawadowski,

In. Aleksander enczykowski.

ADRES REDAKCJI I ADMINSTRCJI:

W A R S Z A W A , WIDOK 22 m. 4, T E L E F . 287-00.

P r e n u m e r a t a : R o c z n a 30 z., p r o c z n a 16 z.

NUMERY OKAZOWE NA DANIE,

TOWARZYSTWO H A N D LO W O P RZ E M Y S O W E

MIECZYSAW ZAGAJSKI Spka Akcyjna

ZARZD W WARSZAWIE, ul. RAWIA 3

T E L E F O N Y : 297-47, 297-53, 57-36, 60-20, 57-37

DOSTARCZA

H E R A K L I T H (tania pyta budowlana), C E M E N T B A -U X Y T O W Y , M A G N E Z Y T , CEG, WAPNO, SMO, LEPNIK, PAP, PRODUKTY SMOOWCOWE, CHEMIK A L JA, M A T E R J A Y OPAOWE i t. d."

FABRYKA OKU BUDOWLANYCH B - c i a LUBERT sP. A I . - z a o o ^ i w roku URO I SKADY: W H R S Z R W H , u l . ZOTA 34, T E L E F O N Y : 47-35 i 90-10

Fabryka w Warce, starostwo Grjeckie. S p e c j a l n o f a b r y k i : okucia do drzwi i okien od zwyczajnych do na]ozdobnie]szych.

M E B L E od najskromniejszych do l u k s u s o w y c h

ADAM ZAGRABSKIStolarnia M e c h a n i c z n a W a r s z a w a , u l . C h o d n a 8, t e l e f o n 426-85

W N O W O C Z E S N E J D Z I E L N I C Y W A R S Z A W Y

PLACE, BUDOWLANE: Komunikacja tramwajowa bardzo dogodna. Dugoterminowe spaty.

Na danie wydajemy natychmiast akty hipoteczne. Informacje : P I K N A 2 m . 5, t e l . 265-64.

PARCELE W DBRWCE 12 kilometrw od Warszawy, niedaleko nowego toru wycigowego w Suewcu, przy stacji kolejki Grjeckiej (w niedugim czasie bdzie zelektryzowana) przy samej szosie, doskonaa komunikacja autobusowa, okolica pikna, sucha, las obok, wysoko pooone parcele okoo 1,000 metrw kwadrato

wych za gotwk i na spaty. Towarzystwo Budowlano Parcelacyjne,

ul. Wierzbowa 5, telefon 414-54.

BIURO INSTALACYJNO - TECHNICZNE

In. Cz. Zarzeckiego w Warszawie,

u l . Marszakowska 79. telelon 232-88

WYKONYWA: Ogrzewanie centralne, Wentylacje, Wodocigi, Kanalizacje, Suszarnie, Pralnie mechaniczne, Kuchnie parowe, Dezynfekcje.

R o k X X i s t n i e n i a

O G R O D N I K " i l u s t r o w a n y t y g o d n i k

organ Zwizku polskich Zrzesze Ogrodniczych pod redakcj W. J. Zieliskiego.

Wszystkie dziay ogrodnictwa. Hodowla amatorska w ogrodzie, mieszkaniu i na balkonie.

Rada i odpowied na kade pytanie.

PREMJUM: Prenumeratorzy, ktrzy wyka si do dn. 1 padziernika 1930 r. opaceniem cakowitej prenumeraty za 1930 r. w kwocie 28 z., otrzymaj V a d e -M e c u m O g r o d n i k a , cz. I, podrczn ksik, nwzgldniajc, sadownictwo, szkkarstwo i warzywnictwo. Koszty przesyki premjum obciaj prenumeratora (mog by pobrane za zaliczeniem).

K w a r t a l n a p r e n u m e r a t a 7 z l ' . ADMINISTRACJA: Warszawa, ul. Boduena 2. Konto P. K. O. 9930.

W S Z E L K I E R O B O T Y B U D O W L A N E

W Y K O N Y W A

MECHANICZNY WARSZTAT STOLARSKI

K O Z O W S K I WARSZAWA, ul. Blaocka 33, telefon 241-05

BETON I S P O S O B Y J E G O P R Z Y R Z D Z A N I A

F U N D A M E N T Y B E T O N O W E

POD

BETON

DO

Omawia wasnoci cementu portlandzkiego i umiejtne jego przechowanie, sposoby pizyrzdzania zaprawy i mieszaniny betonowej, racjonalny dobr skadnikw, badanie ich i ustosunkowanie pod wzgldem ilociowym, wpyw iloci wody dodanej w mieszaninie na wytrzymao betonu oraz wiele innych podobnych zagadnie, warunkujcych otrzymanie doskonaego betonu.

Porusza nastpujce zagadnienia, jak: fundamenty betonowe w wykopach ziemnych, deskowanie, ustawianie deskowa, ciany piwniczne z pustakw, ciany piwniczne nieprzemakalne, ukadanie podg w suterenach z betonu, supy betonowe, schody piwniczne i wiele innych podobnych rzeczy.

Uwiadamia czytelnika o niebezpieczestwie muchy i szczurw w niechlujnych domostwach, o rozmnaaniu si zarazkw chorobotwrczych w niehigienicznych doach kloacznych ustpach i gnojownikach. Podaje popularny opis budowy dou biologicznego, higienicznego ustpu betonowego, higieniczn

Dom, osiedle, mieszkanie Nr 6/1930

Documents

Transcript of Dom, osiedle, mieszkanie Nr 6/1930