Dom, osiedle, mieszkanie Nr 5/1930

TRE Nr. 5 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE

Pienidze, k tre si spala S o c e p r z e z mg W a l k a z d y m e m

M i e j s k i e d o m y najtasze w R e m s c h e i d Osiedle o j ednym k o m i n i e S z t u k a w p o k o j u W y s t a w a Dzisiejsze M i e s z k a n i e " w e

L w o w i e S z w e d z k i e ogrody i ogrdki O narzdziach

Dziaalno K r e d y t o w a B a n k u G o s p o d a r s t w a K r a j o w e g o na cele b u d o w n i c t w a mieszka lnego w r. 1929

Dziesi Mil jardw Dolarw K r o n i k a Z P o l s k i e g o T - w a R e f o r m y M i e s z k a n i o

we j Z ks iek i p i sm

D r . F . F r o n c z a k . T . T . t. arch . L . L e m m e r . in. St. W o j n a r o w i c z . Cie lewski syn .

St. Goryska . J . T .

Z. G r a b s k i . T . T .

PRENUMERATA MIESICZNIKA DOM" OSIEDLE" MIESZKANIE"

15 Z. ROCZNIE, 8 Z. PROCZNIE.

CENA POJEDYNCZEGO NUMERU Z. 1.50.

CENY OGOSZE: CRH S T R O N H 300 Z . - P STROMY 150 - W1HRTKH STRONY 80 - SEMKH STRONY 45 Z .

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI KRAK. PRZEDMIECIE 5 M. 3.

TE. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 19.145.

Odbito w drukarni Robotnik", Warszawa, Warecka 7.

O S I E D L E M I E S Z K A N I O W E N A O L I B O R Z U B U D U J E

S P O E C Z N E P R Z E D S I B I O R S T W O BUDOWLANE SPDZIELNIA Z ODPOWIEDZIALNOCI OGRANICZON

WARSZAWA, KRAKOWSKIE PRZEDMIECIE 5 m. 3, TEL. 318-12

FIRMY k t r y m

z a l e y

na

o b s t a l u n k a c h O G A S Z A J S T A L E

w m i e s i c z n i k u

Redakcja i Administracja: Krak.-Przedmiecie 5, m. 3. Telef. 202-05

T A B L E D E MATIRES E T ILLUSTRATIONS

L'argent qu'on brle Fr. Fronczak. 170. Fumes au dessus de Varsovie. 171. d ville de chemines

Lutte avec la fume T. T. 172. Krlewska Huta (vue de la ville). 173. Filtre lectrique pour la lutte avec la fume (vue d'une usine avant et aprs l'api

cation du filtre lectrique). 174. Planche. Les pertes de rayons solaires N. York en 1928. 175. Manhattan dans le brouillard artificiel.

Les plus conomiques maisons municipales Remscheid arch. Lemmer. 176. Plan de le cit municipale pour trs pauvres Remscheid. 177. Modle. 178 179. Vue de la cit Remscheid. 180. Plans. 181 - - 182. Intrieur d'une cuisine.

Cit possdant seulement une chemine Ing. F. Wojnarowicz. 183. Plan de Neudori. Au milieu de la cit, la chemine de la chaudire centrale. 184. Photographie du btiment central. 185. Compteur a eau pour 1 eau chaude. 186. Plan dt blanchisserie mcanique. 187. Maison sans chemine pour une famille.

L'art dans le logement Cielewski fils. 188. Femme avec un rosaire (gravure sur bois de T. Kulisiewicz). 189. Chapelle Rucellai Florence (gravure sur bois). (Cielewski fils). 190. Statuette en bois (cole de K. Stryjeski Zakopane). 191. Czorsztyn (gravure sur bois) de Bogna Krasnodbska-Gardowska. 192. Vue d'un vieux gard-bl (gravure sur bois de W. Skoczylas).

Jardins et jardinets sudois St. Goryska. 193. Maison dans un jardin. 194. Jardin sudois. 195. Sarelage d'un jardinet municipal. 19f. Vue d'ensemble des petits jardinets de Bromma auprs de Stokholm.

Les outils jardiniers J. T. 197. Le- outils jardiniers. L'action de la Banque de l'Economie Nationale pour le financement des constructions

de logement. Z. Grabski. 198. Importance de l'action de crdit btiment de la Banque de l'Economie Nationale

zloty courant.

Dix milliard de dollars r. 199. Petite maison normalise arch. L. Wright. 200. Maison d'habitation arch. Neutra. 201 Amphittre pour concerts sur le versant de la colline de Hollyvood. 202. Squelette en acier de Continental City Bank Salt Lake City projekt H. G.

Brumier. Chronique.

203. Cage d'escalier d'une cit preuve R. F. G. Munick. 204. Fentre en fer d'une cit preuve R. F. G. Dessau. 205. Poutre en acier soud. 206. Toit de charpente en acier, couverte de tle.

Livres et journaux. 207. Modle de CENTROSOJUZ Moscou. Le Corbusier et Jeannret. 208 209. Maison au bord du lac de Genve fentre et plan. 210. Caricature amricaine

D O M O S I E D L E M I E S Z K A N I E

MIESICZNIK POD REDAKCJ JZEFA JANKOWSKIEGO. SZCZSNEGO RUTKOWSKIEGO, TEODORA TOEPLITZA

R O K II M A J 1930 Nr. 5

170. Dymy nad Warszaw (Zdjcie od strony Zjazdu).

PIENIDZE, KTRE SI SPALA Zblia si czas, gdy dym zostanie usunity. Na kadej konferencji

czy kongresie mieszkaniowym poddawane s dyskusji rne wnioski, majce na celu popraw warunkw mieszkaniowych. Wiele z nich kwalifikuje si zgry do odrzucenia. Do takich jednak nie naley sprawa usuwania dymu.

Naog w obecnym czasie miasta wykazuj powane zainteresowanie sprawami usunicia haasu miejskiego, oczyszczenia wody i powietrza. Stwierdzono bowiem, e nadmierny haas jest szkodliwy nietylko dla chorych, ale i dla zdrowych, wytwarzajc ujemne warunki, powodujce za-chorzenia.

2 dom, osiedle, mieszkanie nr. 5.

171. d miasto kominw.

Wod nasz stale zanieczyszczamy przez spuszczanie ciekw domowych i fabrycznych do rzek i jezior, z ktrych pniej czerpiemy t sar m wod, by po poddaniu jej kosztownemu procesowi oczyszczania przez filtrowanie i sterylizowanie, pi j wbrew naturalnemu poczuciu wstrtu.

Przez dugie lata utrzymywano, e jest to zo nieuniknione, gdy rzeki s naturalnem miejscem odpywu dla wd ciekowych i fabrycznych.

Obecnie opinja publiczna stoopniowo, ale wytrwale, zaczyna si domaga od czynnikw miarodajnych zerwania z tym sposobem usuwania nieczystoci.

Wszystkie wiksze miasta rozpoczy budow niezmiernie kosztownych stacji oczyszczania ciekw, by przestao istnie to, co jest jednoczenie niebezpieczestwem dla zdrowia, i obraa uzasadnione uczucia ludzkie.

Trzeci z kolei plag, zupenie niepotrzebn, gdy mona jej zapobiec, jest szkodliwy dym.

Sami niebacznie zanieczyszczamy powietrze, ktre wdychamy 18-razy na minut, ktrem oywiamy obieg krwi i ktre nam dostarcza niezbdnego do ycia tlenu. Wdychajc powietrze, wchaniamy jednoczenie czstki wgla, rne rodzaje gazu i pary, udzc si przytem, e podobnie zanieczyszczone powietrze moe zadouczyni istotnej potrzebie natury,, wymagajcej czystego powietrza.

To zanieczyszczone brudne powietrze kosztuje *).

*) Obliczenie, dokonane>

dom, osiedle, mieszkanie nr. 5. 3

Nie zamierzam jednak oblicza strat, wynikajcych dla spoeczestwa, dla handlu, dla poszczeglnych jednostek, nie chc liczy i le pienidzy si marnuje przez rozpylenie t y l u czstek wgla. S tracona w ten sposb energja mogaby by waciwie zuytkowan i bezwtpienia bdzie z czasem w y z y s k a n a .

Moje zainteresowania t spraw wypywaj p r z e d e w s z y s t k i e m z p u n k t u w i d z e n i a z d r o w i a publicznego. Trzydzieci lat pracy swojej powiciem medycynie zapobiegawczej , w cigu za 22 lat peniem obowizki w Urzdzie Z d r o w i a w jednym z wikszych miast Stanw Zjednoczonych .

Podczas swej pracy nabraem przekonania , e opinja publ iczna pow o l i uwiadamia sobie potrzeb usuwania szkodl iwego d y m u z naszych osiedli .

J a d c ze ws i do miasta zda leka ju spostrzegamy chmury wiszce nad miastem; dziki n i m moemy zawsze rozpozna miasta i orodki przemysowe. Monaby okreli, i miasto jest to miejsce, n a d ktrem r o z t a c z a j si n ieprzeniknione chmury dymu, przez ktre z t rudem przebijaj si promienie soneczne, i t rac po drodze wiksz cz promieni u l t r a f io le towych.

Im bardzie j zbliamy si do miasta, tem mocniej odczuwamy jak gazy, unoszce si w p o w i e t r z u , przesaniaj nam oczy, jak czstki wgla osiadaj na nich, coraz czciej zaczynamy pokaszliwa wskutek przedostawania si do garda gazw i czstek wgla z d y m u wydobywajcego si z naszych kominw. Z dowiadczenia za w i e m y pnzytem, e mieszkacy miast, w ktrych powietrze jest cakowicie przepojone dymem, cierpi na stae podranienie bony luzowej.

Powstaje wic pytanie : C z y i jak moemy zaradzi temu? N a j atwiej powiedzie: nic tu nie da si zmieni, w y d a t e k byby zbyt w i e l k i , ludzie za n ie ty lko znosi bd d y m powstajcy w obecnych w a r u n k a c h , lecz przystosuj si i do gorszych warunkw: w miar zwikszania przemysu i wikszego zuytkowania bardziej tustych wgli; zanieczyszczenie powi e t rza z p o w o d u dymu musi wzrasta.

W s z e l a k o istniej sposoby w a l k i z dymem. Nasta np. czas, k i e d y miasta kul tura lne nie pozwalaj na wjazd parowozw do rodka miasta *), by nie dopuci do zanieczyszczania powie t r z a dymem. J a k i sposb zostanie wysunity przez inynierw, trudno przewidzie; moe zostanie w y naleziony cakiem nowy sposb. Moe bdzie o d k r y t y materja opaowy, spalajcy si bez dawania szkodl iwego dymu, moe zostanie zastosowana elektryczno lub inna energja, ktrej uycie spowoduje usunicie d y m u .

Powstawanie zanieczyszczonego dymu w w i e l u w y p a d k a c h naley przypisa w a d l i w e m u systemowi spalania wgla, niedostatecznemu jego w y k o r z y s t a n i u przez niedostateczne zastosowanie istniejcych i oglnie ju znanych rodkw mechanicznych w t y m zakresie . Jestem przekonany, e gdyby rodki mechaniczne, dozwalajce lepsze spalanie wgla byy w dostatecznej mierze zastosowane, zmniejszyoby to znakomic ie ilo dymu.

") P. R. Warszawa np. da elektryfikacji kolejek podmiejskich.

A dom, osiedle, mieszkanie nr. 5. Najwiksza jednak ilo dymu powstaje nie z fabryk, ale z naszych

mieszka, z naszych ognisk domowych. W kadem wielkiem miecie mamy dziesitki tysicy mieszka, z ktrych kade wypuszcza dym, zanieczyszczajc powietrze wokoo siebie i swych ssiadw. Bezwtpienia nauka pozwoli nam na zastosowanie rodkw, ktre zmniejsz masy dymiU, wychodzce z kominw naszych domostw.

Niskie kominy domowe daj daleko wicej szkodliwego dymu od wysokich kominw zakadw przemysowych.

Zdaniem wielu, energja elektryczna jest za drog, by moga by stosowana do opalania mieszka i do kuchni. Trudno take przypuci, Dy gaz i nafta mogy cakowicie zastpi wgiel. Urzdzenie centralnych zakadw ogrzewania dla poszczeglnych blokw lub dzielnic mieszkalnych przedstawia take wiele trudnoci.

Wszystkie te argumenty s suszne w obecnym czasie: przecie i lampa naftowa bya do niedawna uznawan za rzecz dobr, lecz kto w czasie obecnym zechce uywa lampy naftowej lub owietlenia gazowego tam, gdzie ma mono korzystania z elektrycznoci?

Naog elektryczno zwyciya. Nie wiemy jednak, co si stanie jeli kto wynajdzie co przewyszajcego elektryczno, co si przyczyni do cakowitego usunicia klski dymu. To jednak sprawy przyszoci.

Ju dzi jednak, wedug mego przekonania, dobrze zaoone cenr trane zakady ogrzewania, prowadzone przez fachowcw, przy zastosowaniu odpowiedniego opau, wpyn mog w znacznym stopniu na zmniejszenie klski dymu, tak szkodliwej dla naszego zdrowia.

Pod adnym pozorem nie mog si zgodzi na to, by dym musia pozosta cech charakteryzujc nasze miasta. Jestem przekonany, e dym bdzie usunity, tak samo jak usunito cieki z otwartych rynsztokw. Wierz w wyzwolenie miast z dymu, w ich zdrowy rozwj w wieem i czystem powietrzu.

F. Fronczak. Dr. med. Komisarz Zdrowia w Buffallo (S. Z. A . P.).

172. Manhattan we mgle.

om, osiedle, mieszkanie nr. 5. 5

SOCE PRZEZ MG

CL.

.9 S 3

173

\ v t \ \ /

\ \. 4, \ * / / k \

/ i ,/' /

\ -7

' / /

J'' / / l t

Ciekawe badania straty wiata sonecznego wskutek zadymienia zostay przeprowadzone w New Yorku w cigu 6-u miesicy 1928 r.

Rezultaty tych bada s wykazane na powyszej tabliczce. Im dzie krtszy, tem oczywicie wiksz jest stosunkowa strata wiata.

Najwiksz si okazaa w listopadzie przed 10 rano i po 4-ej po po., wiato soneczne wogle nie dawao si odczu, w cigu za caego dnia z powodu dymu, trzeba byo pracowa przy sztucznem wietle.

Promienie ultrafioletowe, ktrych znaczenie dla zdrowia coraz bardziej jest podkrelane, wogle nie dochodz do N. Y. City.

174. Krlewska Huta. Najgroniejsza jest plaga dymu w miastach grniczych i hutniczych, gdzie duo si

wgla spala, gdzie wgiel jest tani, wio nikt go nie oszczdza. W Dbrowie Grnicze i kilka iat temu pooono w szeregu miejsc w rozmaitych

dzielnicach miasta biae arkusze papieru. Po 24 godzinach zebrano czsteczki wgla, ktre opady z dymw, zbierajcych s' nad miastem. Wgiel ten zwaono i obliczono, e na powierzchni miasta Dbrowy spada codziennie 3 wagony niespalonego wgla.

Czy mona si dziwi, e drzewa, ktrych licie pokrywa py wglowy, nie mog oddycha i obumieraj.


W A L K A Z D Y M E M Istniej bardzo liczne, rozmaitej wartoci praktycznej, aparaty, kt

rych zadaniem jest zatrzymanie w kominie czsteczek wgla porywanych przez dym i umoliwienie ich spalenia. Daj si one podzieli na nastpujce typy:

1. Dziaajce mechanicznie, oparte na dziaaniu siy odrodkowej i skierowujce na d suchy py wglowy.

2. Oparte na podobnych zasadach, jednoczenie jednak zwilajce ten py.

3. Zatrzymujce py w kominie i zapewniajce automatycznie spalanie pyu w gazach kominowych.

4. Stosujce prd elektryczny wysokiego napicia.

Widok fabryki przed i po zastosowaniu elektrofiltrw.

175. Filtr elektryczny dla walki z dymem.

Zasada tych ostatnich, zwanych elektrofiltrami, polega na tem, e gazy podlegajce oczyszczeniu, poddane s w oddzielnej komorze dziaaniu prdw elektrycznych wysokiego napicia: w polu elektrycznem, po-wstajcem pomidzy elektrodami czsteczki pyu zmuszone s do osadzania si na ainodzie, z ktrego spadaj bd same, bd na skutek odpowiednich urzdze potrzsajcych.

Sposobw walki z dymem nie brak. Nie wszystkie s jednakowo skuteczne, wszystkie jednak tem si odznaczaj, e nie wymagaj wydatkw bezzwrotnych, gdy walka z dymem jest jednoczenie walk z marnotrawstwem, poza korzyci hygjeniczn daje korzy gospodarcz przez cakowite wyzyskanie paliwa. Dlatego powinna by nakazan ustawowo. Niewtpliwie wiksze zapotrzebowanie na urzdzenia przeciwdym-ne spowodowaoby by take znaczne ich udoskonalenie. t.

dom, osiedle, mieszkanie nr. 5.

MIEJSKIE DOMY NAJTASZE W REMSCHEID

176. Plan kolonji miejskiej w Remscheid. Arch. L. Lemmer.

177. Model osiedla Remscheid.


178

Warunki mieszkaniowe wielu rodzin w Remscheid, miecie pooo-nem w przemysowem Zagbiu Nadreskim s bardzo ze. Szczeglniej liczne s rodziny o duej iloci dzieci, ktre zmuszone s gniedzi

si w pomieszczeniach, nie zasugujcych na nazw mieszka. Niskie zarobki nie pozwalaj gowom tych rodzin na udzia w spdzielniach mieszkaniowych i denie w ten sposb do poprawy warunkw mieszkaniowych.

G m i n a miejska musi si zaj stworzeniem dla nich pomieszcze, ktre z jednej strony byyby znacznie lepsze od nor, w jakich mieszkaj dzisiaj, z drugiej mogy by odnaj-mowane za komorne, odpowiadajce zarobkom lokatorw. Byo to szczeglnie trudno w Remscheid, miecie grniczym i przemysowym o bardzo wysokich kosztach budowy, (okoo 29 marek za metr szecienny najbardziej ekonomicznej budowy). Trzeba wic byo siga do daleko idcych uproszcze, by mc stworzy pomieszczenie dla ekonomicznie najsabszych warstw, by mc za ma ilo pienidzy, da jaknajwicej uytkowej powierzchni mieszkal

nej, a jednoczenie trzeba byo temu utylitarnemu zagadnieniu da moliwie najprzyzwoitszy wyraz formalny.

W cigu 2 okresw budowlanych (1928 i 1929) zbudowano sto mieszka o 46, 49 i 52 mtr. kw. czystej powierzchni uytkowej i koszt metra szeciennego budowy wynosi 21 marek, to znaczy o Va taniej od przecitnej budowy w Remscheid.

179


Potanienie zostao osignite dziki zastosowaniu racjonalnych metod budowlanych, ale prze-dewszystkiem, dziki o-szczdnoci w planie.

Pomieszczenia nie maj oddzielnych W. C. S one umieszczone po za izbami mieszkalnymi obok klatki schodowej, tam mieci si take pralnia, suszarnia i wanny (na kade 10 mieszka 5 klozetw, 1 pralnia i suszarnia, 2 wanny). Ilo klatek schodowych jest ograniczon przez zastosowanie systemu galerjowego.

Wszystkie izby sypialne zwrcone s na poudnie, kada izba na pitrze ma wyjcie na taras, przeznaczony jako miejsce odpoczynku dla zagroonych grulic.

Koncentrycznie do m i e s z k a pooony jest l 8 0 plac zabaw dla dzieci, widoczny z kadego okna. Tam te znajduje si budynek, zawierajcy obek i przedszkole, poradnie dla matek i mieszkanie nadzorcy. Potrzeba tych instytucji jest oczywist, jeli si zway, e przecitna ilo dzieci w tem osiedlu wynosi 4 na rodzin.

Dowiadczenie uzyskane w cigu 1 2 lat jest jaknajlepsze. Mieszkacy, skadajcy si. wycznie z rodzin, ktre uprzednio zamieszkiway w najgorszych norach, ceni znaczn popraw warunkw mieszkaniowych i przygotowuj si do lepszych, normalnych warunkw-

Arch. Ludwig Lemmer.

ERDSESCHOSS 0BERGESCHOSS


181 i 182, Kuchnia mieszkalna.

Redakcja ma mono dziki uprzejmoci p. Nadradcy Lem-mera, zastpcy prezydenta miasta Remscheid, da czytelnikom swym niepublikowane jeszcze fotografje domw projektowanych przez in. Lemmera. Redakcja zwraca uwag czytelnikw na to, e s to domy przeznaczone dla n a j s a b s z y c h ekonomicznie warstw: w nomenklaturze niemieckiej nie nazywaj ich mieszkaniami (Wohnung), ale schronami, pomieszczeniami (Unterkunft), podkrelajc tem i s to pomieszczenia poniej normy minimalnego mieszkania.

(Przyp. Red.).


Obliczenie rentownoci najtaszych budowli mieszkalnych w Remscheid.

Komorne: Blok C skada si z 54 mieszka 3 izbowych:

26 mieszka parterowych po 28 mk. mk. 728.12 = mk. 8.736 26 mieszka na I pitrze po 30 rak. mk. 780.12 = mk. 9.360

Wpywy mk. 18.096

Koszt: Plac mk. 10.000 Inwestycje uliczne mk. 6.500 Budowa cznie z udziaem w kosztach placu zabaw mk. 285.500

Razem mk. 302.000

Finansowanie:

Poyczka Krajowego Zak. Ubezpiecze

Poyczka z podatku czyn-szowo-domowego

Plac Koszty ulicy Poyczka dodatkowa

Razem

Umorzenie poyczek

mk. 50.000 : 5V2/0 mk. 2.750 152.000 10.000 6.500

83.500

mk. 302.000

: 1% = 3% : 5 : 7V rednio

3,69%

mk. 50.000 : IV2 750 83.500 : 2% 1670 mk.

Wydatki stae:

Podatek gruntowy Woda Kanay Odwzka mieci Ubezpieczenie Rezerwa na, remonty Administracja

Odpisy:

Amortyzacja 1 % kosztw budowy mniej ju policzone umorzenie poyczek (pozostaje do odpisania 435,00)

2855,00 2420,00

1.520 300 327

6.262.50

mk. 11.157.50

2.420. mk. 13.577.50

900 1.000

415 133 100

1.100 500

435.

Ogem wydatki 18160,50


OSIEDLE O JEDNYM KOMINIE

183. Plan osiedla Ne udoi 1. Po rodku kolonji wida komin centrali cieplnej.

O wartoci mieszkania decyduje nietylko jego rozmiar, umeblowanie, ale take ilo udogodnie technicznych, podnoszcych poziom hy-gieny ycia codziennego.

Rozwj techniki podnis skal wymaga czowieka. Nawet w Polsce do normalnie wyposaonych mieszka zaliczamy takie, ktre posiadaj instalacj elektryczn, gaz, wod, kanalizacj i centralne ogrzewanie. Chocia stosunek mieszka posiadajcych wymienione udogodnienia do ogu mieszka w naszych miastach i miasteczkach wyraa si mizernym uamkiem, to jednak w wiadomoci ogu tkwi nawyk do wymagania tych urzdze i rozpowszechnianie si ich dalsze stanowi kwestj czasu i pienidzy. Nie na tem jednak koczy si rozwj udogodnie yciowych, ktre spczesmemu czowiekowi daje technika. Niedawno, bo na pocztku b. roku, w Neudorf pod Duisburgiem (Niemcy, zagbie Essen) wykoczono


-~ * M (4 > g m * i

Tl

1S4. Zdjcie centralnego budynku.

osiedle, skadajce si z 153 domw z 441 mieszkaniami, gdzie zrealizowano nowe unrzdzenia, z ktrymi warto si zapozna.

Kolonja, traktowana jako odrbna jednostka, posiada wasne sklepy, sale zebra, garae, warsztaty nawet szko powszechn.

Kady dom, a waciwie kade mieszkanie posiada telefon, gaz, elektryczno, wod ciep i zimn oraz kanalizacj oglnospawn i centralne ogrzewanie. Nas jednak najwicej interesuje charakterystyczny

szczeg: kolonja posiada dosownie tylko jeden komin. Jest to komin fabryczny przy centrali energji cieplnej dla caego osiedla, przyczem ze wzgldw architektonicznych potraktowano go jako wie zegarow *). Twrcy osiedla obliczaj, e skasowanie w kadym mieszkaniu piwnic na wgiel, zmniejszenie kuchni wobec zcentralizowania prania w centralnej

pralni, usunicie strychw do bielizny, wyrzucenie kominw, wszelkich palenisk, piecw, piecykw kpielowych i t. p., pozwolio na wybudowanie centralnej kotowni wraz z pralni podnoszc koszt caoci zaledwie o 3 do 4 proc.

Zato osiga si wspaniae rezultaty pod wzgldem sanitarnym i niemae oszczdnoci na opale, i roboci-znie, co z nawizk wrci kapita inwestowany.

A wic w domach osiedla niema kopotu z wglem, popioem, znikny zatruwajce powietrze kominy, nie wida nigdzie na balkonach i w ogrdkach suszcej si bieliznypanuje wszdzie, jak si wyraa sprawozdawca, drczca czysto" i to wszystko przy niszych kosztach o-grzewania i prania!

Zajrzyjmy pod dach centralnego budynku, gdzie obok garay, sali zebra, restauracji mieci si centra-

185. Wodomierz dla ciepej wody

*) P r z y p o m i n a to k o m i n dz ie ln i cowego o g r z e w a n i a W a r s z a w s k i e j S p d z i e l n i M i e s z k a n i o w e j , p o t r a k t o w a n y n a danie wadz mie j sk ich jako wiea w i d o k o w a .


: 1 : i i y lii i

18. Plan pralni mechaniczntj, A. pralnia, B. suszarnia parowa, C. magiel parowy, D. prasowallnia.

la cieplna. Energj ciepln wytwarza si w 5 kotach o powierzchni ogrzewalnej 550 nr kady.

Dwa z tych kotw da,j par przegrzan, ktra uruchamia wszystkie maszyny: a wic turbiny i pompy, toczce do mieszka, wod ciep i wod do ogrzewania, porusza maszyny przy pralkach, suszarkach i maglu, pompy do zasilania kotw etc.

Pozostae 3 koty wytwarzaj cie-SStHBHE pl wod na uytek osiedli.

Obsuga kotw jest cakowicie lnu iiiiiiin_n II [wiju II II i i m p zmechanizowana. Specjalne automa

ty dostarczaj wgiel, tocz wod do kotw oraz kontroluj jako spalania, co wszystko gwarantuje oszczdno opau i czyste, bez sadzy powietrze.

Z kotowni rozprowadzone s po caym osiedlu kanay betonowe, w ktrych umieszcza sil obok siebie dwa przewody: z wod do ogrzewania i wod ciep.

Dla zapewnienia nadzoru i udogodnienia rewizji, kanay betonowe s zaopatrzone w studzienki. Przewody s dobrze izolowane dla zmniejszenia do minimum strat ciepa.

Spusty i odpowietrzniki tych przewodw umieszczone s w domach. Z kolei zapoznamy si z urzdzeniem

187. Dom jednorodzinny bez komina P} centralnej. W pierwszej sali w osiedlu Neudorf. widzimy 20 kabin do prania z odpo-


wiedniemi urzdzeniami, dalej 12 sztuk pralek mechanicznych o bezporednim napdzie od motorw oraz 10 centryfug.

W nastpnej sali mamy 20 stoisk do suszenia bielizny, gdzie silny prd ciepego powietrza przyspiesza znakomicie proces schnicia oraz odwiea przez dobr wentylacj powietrze w caej pralni.

Dalej nastpuj maglownia i prasownia z odpowiednimi maszynami i przyrzdami.

Wszystkie te urzdzenia powoduj, e samo pranie trwa krtko, nie jest mczce dla gospodyni oraz nie zakca normalnego biegu ycia w domu. Sprawozdawca podaje, e amatorw na podobne mieszkania nie braknie i e kadego zwiedzajcego t kolonj uderza nadzwyczajna czysto mieszka i ogrdkw.

W Polsce jedynie Warszawska Spdzielnia Mieszkaniowa buduje na oliborzu kolonj zakrojon na szersz skal, gdzie jest centralna pralnia i gdzie ciepo do domw dostarcza centralna kotownia. Jednak i tam nie przewidziano dostarczania wody ciepej do mieszka. Charakterystyczne, e projekt budowy komina przy kotowni dla wym. kolonji napotka na opr wadz m. st. Warszawy. Jednak nikt i nic nie wstrzyma postpu. Opisane inowacje s zarwno podane dla domw jednorodzinnych jak dla domw zbiorowych.

Pomimo, e centralne ogrzewanie w domu jednorodzinnym stanowi postp w porwnaniu z piecami, to jednak ze wzgldu n a i dym, popi i konieczno dozorowania tego jedynego ogniska, stanowi ono czynnik ustpujcy pod wzgldem sanitarnym i ekonomicznym w porwnaniu z ogrzewaniem dzielnicowem. Ale wszystkie wyliczone poprzednio udogodnienia (woda, zimna i ciepa, ogrzewanie dzielnicowe, gaz, kanalizacja, pralnie centralne, elektryczno], podnoszce stan zdrowotny i uatwiajce tryb ycia codziennego, wszystko to winno by szczeglnie uwzgldniane przez czynniki spoeczne przy planowej budowie maych mieszka.

In. St. Wojnarowicz.


S Z T U K A W POKOJU

Dla niektrych umysw dzisiejszych zagadnienie obrazka" we wntrzu mieszkaniowem wspczesnem sprowadza si do zagadnienia uywania wiec woskowych zamiast elektrycznoci. Umysy te sdz, e

obraz wobec dzisiejszych rozwiza architektury, a mam na myl, w tej chwili architektur mieszka prywatnych, e obraz powiadam, malarza czy rycina grafika, jest anachronizmem razem ze szczotk do zamiatania i kuchni do wgla.

Umysy te sdz, e dla ozdobienia wntrza mieszkaniowego wystarcz barwy cian, ich rozwizania pod wzgldem bryy, sama ich tylko podkrelona konstrukcyjno traktuj mieszkanie, cay dom wewntrz i zewntrz, jako dzieo inyniera lub mechanika samowystarczalne w sensie plastycznym. Czy na lokomotywie lub mocie w Arizonie potrzebne s rzeby lub malowida? zapytuj z ironj. Ja jednak sdz, e tego rodzaju pogld na spraw jest, z wielu powodw, mylny jako wanie jednostronny. Moe uda mi si zaszczepi i Wam moje przekonanie.

II. Czem powinno by dla czowieka

mieszkanie? Czem powinien by dla czowieka obraz? Tak powinny brzmie pytania, dotyczce omawianej kwestji. czy si z t kwestj coprawda jeszcze zagadnienie sensu ycia, gdy od stosunku naszego do gwiazd zaley nasza codzienno, ale na to nie mam tutaj odpowiedniego miejsca i ogranicz si do napomknienia jedynie o tej sprawie z mego punktu widzenia. Obowizkiem czowie

ka w yciu jest cnota za przywilejem szczcie. Obowizek i przywilej towarzysz czowiekowi, a przynajmniej powinny towarzyszy, nieustannie. Typ ycia wspczesnego czowieka cywilizowanego polega nu podziale pracy dla spoecznoci (jak si to niecile nazywa) i dla siebie. Urzdnik czy robotnik przez osiem godzin (teoretycznie) pracuj po za

188. T. Kulisiewicz Baba z racem drzeworyt.


domem, reszt czasu spdzaj w domu, gdzie pracuj take, cho w miniej rygorystyczny sposb. Pracuj w nim dla siebie i swoich, odpoczywaj w mim i zaywaj przyjemnoci (ksztacenie si przez Czytanie zaliczam do pracy dla siebie) temi przyjemnociami s w wyszym rozumieniu rzeczy, muzyka, literatura, film domowy i plastyka. Jest to korzystanie pewnej czci czowieka z jego przywileju szczcia. Rzecz prosta, plastyka, o jakiej tu mwi, nie moe si zamyka w zakresie barwnoci i ksztatnoci cian oraz sprztw.

III. Tutaj wanie miejsce

na dziea z zakresu tego, co tak irytujco dla nie-

189. Cielewski syn Kaplica Rucellai'ch we Florencji drzeworyt.

ktrych nazywa si sztuk czyst, czyli nieuyteczn w sensie zmysowym, jak mebel, dywan, piercie i t. p. Tutaj wanie miejsce na obraz, rycin, poraek (jak Niemcy wietnie to nazywaj klein-plastik). Nie majc dostatecznego miejsca, musz clos pobienie zagadnienie omwi nie wdajc si w rozmaite moliwoci yciowe, oprze si na przykadzie, powiedzmy, urzdnika, myl przy tem o czowieku kulturalnym, a wic widzcym smak ycia poza varit, restauracj, dancingiem lub domem gry. Czowiek taki po powrocie z miejisca swej pracy pragnie obcowa u siebie w domu ze szezytnemi zdobyczami ducha ludzkiego, dlatego te umieszcza na pkach swojej biblioteki ksiki, a na cianach swego pokoju obrazy lub ryciny, lub nawet dobre reprodukcje (lepiej ni ze obrazy). Obcujc z nimi

190. Drewniana figurka ze szkoy K.

Stryj eskiego w Zakopanem.


191. Bogna Krasnodbska - Gardowska. Czorsztyn. Drzeworyt.

192. W. Skoczya s. Spichrze w Kazimierzu. Drzeworyt.

czowiek ten spenia jednoczenie i swj obowizek i przywilej czowieczestwa, w sztuce bowiem przyjemno czy si z poytecznoci, w sensie moralnym. Kiedy bowiem patrzymy na o-braz Matejki ozy Chemoskiego, Malczewskiego lub Wyczkowskiego doznajemy jednoczenie radoci i wznosimy si ku doskonaoci duchowej. Tego, rzecz prosta, nie moe da kolor ciany lub ksztat piecyka czy okna, to naley ju nie do obowizkw architekta, lecz artysty malarza, grafika lub rzebiarza, (mwi tutaj bowiem tylko o plastyce).

IV. Skoro jednak ten ma

larz, rzebiarz czy grafik maj prawo gosu we wntrzu mieszkalnem, maj te pewne obowizki mwi o obrazku i rycinie na cian do nieustannego wiszenia na widoku wynikajce z 1) wielkoci wntrza, 2) jego plastyki, 3) psychiki mieszkaca. aden artysta nie moe wymaga, a-by kto umieci na cianie swego pokoju jak scen o tragicznem napiciu, jeeli kto chce doznawa w obrbie swego pokoju wanie spokoju. Wielko (rozmiary), wartoci formalne (ksztaty i barwy) oraz tre obrazu czy ryciny i mieszkania s cile zalene od sie-


bie. Na maej cianie nie moe wisie wielki obraz, za na cianie czerwonej nie moe wisie obraz jasno - ty, w pokoju urzdnika, czy inyniera nie moe wisie obraz Griinewalda, czy rycina Goy'a, chyba e specjalnie tego pragn. Sdz, e artyci zgodz si ze mn co do tego, e rzebiarz i szklarz wobec katedry gotyckiej byli ograniczeni i musieli si stosowa do wymaga architektury, to znaczy: do jej wymiarw, charakteru plastycznego i jej przeznaczenia. Myl, e dom mieszkalny jest take, w pewnym sensie, wityni osobistego ycia czowieka, i e artysta, wanie dlatego e jest artyst, nie moe wprowadza swym dzieem dysonansu do wntrza., ktre logika jzyka nazwaa pokojem.

V .

W zwizku z powyszemi uwagami warto przypomnie, e w Ja-ponji, ktra jest, podobnie jak Grecja, jakby ojczyzn sztuki, uywano tak zwanych kakmono, ktre byy malowidami akwarelowemi na jedwabiu lub papierze, urzdzonemi w ten sposb, e si je zwijao na waki. Kake-mona (jak powiada F. Jasiski w swym przewodniku po wystawie dziau japoskiego w Muzeum Narodowem w Krakowie) nie zdobiy wci i nie mogy wci zdobi, z powodu swej delikatnoci, cian mieszka zawieszano je na czas krtki i nastpnie chowano starannie, nasyciwszy oczy ich Widokiem. Jestem pewien, e bya to zasada gboko kulturalna, wiadr czca o istotnem lubowaniu si sztuk. Wobec szczupoci nowoczesnego mieszkania my take powinnimy pamita, e: 1) obrazki musz by niewielkich rozmiarw, 2) nie moe ich wisie wiele, 3) naley je zmienia. Z tym punktem wie si zagadnienie oprawy. W Paryu istnieje normalizacja opraw i jeeli kto chce mie blejtram czy ram innych wymiarw i proporcji ni przyjte, musi je zamawia specjalnie. Dziki tej normalizacji uatwiona jest sprawa wyrobu ram i blejtramw; ich tanio (dziki masowoci wyrobu), urzdzanie wystaw, atwo obliczenia kwadratury powierzchni wystawowej cian danego lokalu i wreszcie zmienianie obrazkw na cianie we wasnym mieszkaniu. Kto- majcy miejsce w swoim pokoju powiedzmy na kilka tylko obrazkw (jeli nie chce robi z pokoju bric-abracu'u), a chcc widzie na cianie i Hokousai'a i Wyczkowskiego i Kulisiewicza czy Rafaa Malczewskiego, musi wobec tego co pewien czas zmienia sw domow wystaw, a wtedy napotyka na trudnoci formatowe chcc operowa t sam iloci ram. Chciabym wic przy okazji niniejszego artykuu zaapelowa najpierw do grafikw, aby znormalizowali formaty swych irycin, a za nimi napewno pjd, o ile ich zreszt nie urzedz malarze. Wwczas bdzie moliwe to, o czem wyej bya mowa; uniknicie natoku na cianach rzeczy (niewystawione chwilowo) bd spoczyway w tekach, dla tem poufniejszego, osobistszego i bardziej gbokiego lubowania si niemi.

IV.

W tej zalenoci wewntrznej i zewntrznej dziea malarskiego, graficznego czy rzebiarskiego od wymaga architektury" mieszkania i mieszkaca widz nowe podstawy tego, ku czemu rw si artyci, stylu, widz sankcj dla tego, co wykpiwa si i wyklina jako izmy". Zawiemy


w nowoczesnem wntrzu obraz nowoczesny, a zobaczymy, e przesta by dziwaczny i e przeciwnie dziwacznie i le wyglda w tem wntrzu obraz z naturalistycznemi kwiatkami lub oknem na pole". Charakter plastyczny nowoczesnego wntrza mieszkalnego wprowadza do malarstwa, grafiki i rzeby, upragnion, a przez naturalistw zaprzepaszczon dyscyplin, jakiej podlegali najwiksi mistrze przeszoci. Przypomnijcie sobie cele w klasztorze San Marco we Florencji z religijnemi freskami Fra Angelica. I nie odwracajcie si od malarza, grafika i rzebiarza, dajc jedynie, aby przekroczywszy swym dzieem progi waszego wntrza nie odbierali mu jego sensu zasadniczego, ktre si wyraa w nazwie pokoju, to znaczy dajc, aby dzieo jego pasowao pod kadym wzgldem do wntrza waszego mieszkania i waszej duszy.

Cielewski syn.

WYSTAWA MIESZKANIE DZISIEJSZE" WE LWOWIE

Muzeum przemysu artystycznego we Lwowie urzdza od 3-ch lat ekspozycje informacyjne, ktre chocia ograniczone szczupymi rodkami materialnymi i brakiem miejsca, znajduj ywe zainteresowanie. W r. b. tematem interesujcego pokazu jest Dzisiejsze mieszkanie" pod tym tytuem wyszed take opracowany przez p. Henryka Ciel katalog.

Wstp podkrela coraz wiksze rozpowszechnienie si zagadnie zwizanych z mieszkaniem, ograniczajc si zreszt do rozwaa dotyczcych wycznie urzdzenia i umeblowania mieszka, ktrym zostaa powicona wystawa. Po wyjanieniu w oparciu o art. art. mal. Pronaszki z Nr. Gwiazdkowego D . O . M . s-prawy dekoracji cian, p. Ciela porusza w sposb interesujcy, zastosowanie tkanin, grafiki jako dekoracji cian, meblarstwo drewniane, metalowe, armatury elektryczne, ceramik, drobiazgi dekoracyjne. W wystawie brali udzia przewanie ci sami wystawcy, ktrzy urzdzali mieszkania na Warszawskiej Wystawie Mieszkanie Najmniejsze".

Nowemi przedmiotami wystawionemi we Lwowie s: obicia czstochowskiej fabryki obi papierowych, ceramika uczniw prof. F. Szafrana w Krakowie, meble lakierowane wytwrni F. Hornung we Lwowie, grafiki artystw zrzeszonych w T-wie Ryt nadesane przez salon sztuki Garliskiego w W-wie, oraz wyroby Kursu metaloplastyki muzeum miejskiego we Lwowie.


SZWEDZKIE OGRODY I OGRDKI Turysta, przybywajcy po raz pierwszy do Szwecji, zaskoczony jest

bogactwem kwiecia w tym pnocnym kraju. Bujno rolinnoci na polach, po ogrodach i w zaopatrywanych w ciepo elektryczne oranerjach, jest wprost zadziwiajca. Zadziwiajc jest te pomysowo, umiejca wykorzysta wszystkie cechy charakterystyczne krajobrazu, oraz pieczoowito, z jak ze skalistego gruntu stolicy wyczarowano ogrody o florze

193. Dom w ogrodzie .

podzwrotnikowej. Do piknoci mrz ska i lasw dochodz barwne i wesoe plamy kwietnikw w parkach, ogrodach, sadybach robotniczych i ogrdkach podmiejskich.

Zwiedzajc zakady fabryczne wzdu i wszerz Szwecji nie widzi si szarych murw, ponurych okopconych budowli. Wszystko tonie w powodzi zieleni, kady robotnik po pracy wypoczywa na wasnym, choby miniaturowym gruncie, gdzie z zamiowaniem hoduje jarzyny i kwiaty.

Na, tegorocznej wystawie rzemiosa i sztuki w Stockholmie, stworzonej pod hasem Idealnego domu", nacisk pooono gwnie na to, by kady z wystawionych paacw, domw, domkw i sadyb tworzy wzorem angielskim nierozerwaln cao z przylegajcym ogrdkiem lub z otaczajcym go parkiem. Wzory wystawione z uwzgldnieniem rozmaitoci gruntu, pooenia i rodkw, bd cennym przyczynkiem do architektury ogrodw, pozwalajc zwiedzajcym zebrane wskazwki i rady przystosowa u siebie w domu. To co zgromadzone bdzie tu na wystawie, w wielkiej rozmaitoci, to turysta odnale moe porozrzucane po kraju, gdy zncony uatwieniami tegorocznemi zwiedzi Szwecj, jedno z najbardziej nam zaprzyjanionych pastw batyckich. W paacu Drottningholm mamy wzr


194. Ogrd szwedzki.

francuskiego barokowego parku, w ogrodach publicznych Gotenburga wspczesny angielski sposb gromadzenia pozornie bezplanowo bogactwa rnorodnego kwiecia. Nad skalistem wybrzeem wznoszce si prywatne dwory i paacyki maj dzikie parki, w ktrych midzy flor naturaln gnied si ranki przepenione setkami wspaniaych i mao znanych odmian r.

Najbardziej zajmujc, a charakterystyczn cech szwedzkiego zamiowania do ogrodnictwa s powstae na kracach miast kolonje robotniczych ogrdkw, bdcych wyrazem umiowania ziemi i natury. Ogrdki takie istniej na caym wiecie, ale nigdzie dotychczas tak jak w Szwecji nie uprawiane s za pomoc elektrycznoci. Korzyci tej uprawy oglda bdziemy na wystawie stokholmskiej. Prawda, e u nas, zanim elektryfi

kacja rzek i wodospadw nie udostpni prdu elektrycznego najszerszym masom ludnoci, ten sposb uprawy w rachub jeszcze nie wchodzi. Na wystawie szwedzkiej wybrano kawa nad zatok pooonego gruntu, ogrzewanego przez kable podziemne. Na takim gruncie kwiaty zarwno jak i jarzyny rozkwitaj i dojrzewaj o miesic wczeniej, ni uprawiane, choby najstaranniej, na innym gruncie. W Szwecji prd elektryczny do uytku ogrodnikowi hodowcw oddawany jest w porze nocnej po cenie zupenie minimalnej. Elektryczne ja-

195. Pielenie w podmiejskim ogrdku, rzyny" wyrobiy sobie w Szwecji ju


196. Oglny widok na ogrdki dziakowe w Bromma pod Sztokholmem

prawo obywatelstwa, a dla krajw tak jak nasz pozbawionych w zimie prawie zupenie koniecznych dla zdrowia jarzyn, obfitujcych w witaminy, ta nauka pynca z wystawy szwedzkiej moe znale w przyszoci praktyczne zastosowanie. Poza demonstracj nowych metod na polu ogrodnictwa wystawa kadzie wielki nacisk na krajobraz ogrodu, na artystyczne efekty wywoywane kwiatami i krzewami, jednake z bezustan-nem uwzgldnieniem praktycznych ogranicze ogrodnika amatora, pracujcego w miniaturowym miejskim ogrdku. Mwic o ogrodach szwedzkich, trudno nie wspomnie ogrodw cmentarnych tak piknych i tak pogodnie wesoych, e mimowoli zwiedzajcemu wyrywa si yczenie: Tu wrd tych kwiatw, wysokopiennych brzz i uroczych krzeww chciabym kiedy spoczywa.. .

Co do statystyki ogrdkw szwedzkich, to biorc pod uwag podmiejskie kolonj, z wiosn 1926 r. istniao 31.400 ogrdkw, czyli 16 ogrdkw na 1000 mieszkacw. Prym wiody tu miasta Landskrona i Nyk-ping, gdzie na 1000 mieszkacw wypadao midzy 88 a 90 ogrdkw; a w Stokholmie byo okoo 18 na tysic, w Gotenburgu tylko 6. Wkady wacicieli ogrdkw na poty, domki, altany, zasiewy etc. wynosiy 20 miljonw koron szwedzkich (korona 2 z. 38 gr.) dla caego kraju, 6,5 mil-jona koron szwedzkich dla Stokholmu. Produkcja owocw i jarzyn w tych ogrdkach odgrywa ju powan rol w yciu ekonomicznym kraju. W r. 1926 przedstawiaa ona warto 9,5 miljona koron dla caego kraju, a 2 mil-jony dla samego Stokholmu. 6000 ogrdkw stolicy dao przeszo p miljona litrw tuskawek, a wedug spisu komisji inwentarzowej z roku 1928 liczba drzew owocowych w ogrdkach stolicy wynosia 22 ,700 drzew i 45 .000 krzeww uytkowych.

Dla naszej stolicy i innych miast, w ktrych wanie teraz powstaje dopiero oywiony ruch ku wznoszeniu osiedli i miast -ogrodw, te wskazwki, rady, przykady i cyfry ze Szwecji, mog da materja bardzo cenny.

Stanisawa Goryska.

24 dom, osiedle, mieszkanie nr. 5,

O N A R Z D Z I A C H

197

Nareszcie nadszed czas, kiedy od projektw mona przej do czynw ogrdek czeka tylko na dotknicie rk waciciela, eby zazieleni si i zakwitn. Praca nad hodowl kwiatw i warzyw, radosna, rozwijajca zarwno minie jak i dusze, powinna by udziaem wszystkich domowni-


kw, nawet dzieci. Kady atwo si nauczy jak co i kiedy zrobi, pozna proste narzdzie uatwiajce zadanie.

Oto widzimy zgrupowany rynsztunek ogrodnika. Z wielu narzdzi napewno najlepiej znany jest szpadel i kady zaczynajc wiosenne prace wemie go do rki. Nie wszyscy wiedz, e czsto moe by zastpiony przez widy amerykaskie. Po co kopiemy bowiem w ogrdku? Dla tego samego celu, dla ktrego rolnik orze, eby zlea, zbit ziemi uczyni pulchn, udostpni powietrze rolinom, ktre posiejemy. Kopic widami te wzniesiemy do gry ziemi, ktra spadajc pokruszy si midzy zbami lepiej ni na opacie, a przy mniejszym nakadzie pracy, bo widy s lejsze. Nie znaczy to, eby szpadel poszed na szmelc wszdzie gdzie trzeba kopa doy pod drzewa czy krzewy, przenosi ziemi, rwna, bdzie niezastpiony. Do spulchniania ziemi jest jeszcze inne narzdzie spul-chniacz czyli kultywator ogrodowy o 3 lub 5 pazurach, ktre krusz i drapi ziemi. Midzy rzdami truskawek, midzy bylinami, przyda si bardzo.

Po tych najwczeniejszych pracach trzeba tylko ziemi rwno zagrabi grabiami i w odpowiednim czasie sia czy sadzi. Dla wikszych rolin kopiemy doki szufelk ogrodow. Doskonae to narzdzie i przy przesadzaniu, pozwala wyj rolink z ziemi nie uszkadzajc korzeni. Gdy wszystko ju ronie na grzdach, zaczyna si nowa praca. Chwasty, to przysowiowe ,,ze ziele", zaguszy mog wszystko co zostao zasiane i posadzone. Walka z niemi to zajcie pochaniajce wiksz cz czasu ogrodnika. Nic dziwnego, e wymylono szereg narzdzi, uatwiajcych t prac, w tym kierunku wytona jest myl wynalazcw. Na ciekach wojujemy grac, podcinajc korzenie traw i chwastw, unikajc spulchnienia ziemi, eby nie powoywa nowych wrogw do ycia. Inaczej na grzdach tu najwaniejsze s roliny zasiane, dla ktrych ziemia pulchna, nie stwardniaa, zapewnia najlepsze warunki rozwoju. Bdziemy wic niszczy chwasty motyczk szersz lub wsz, zalenie od przestrzeni midzy rolinami (mona mie cay komplet motyk do jednej oprawy). Na grzdzie kwiatowej wielkie usugi oddaj pazurki, ktre wydrapuj chwasty i spulchniaj ziemi. Pielenie rk to sposb najgorszy, stosowany zwykle kiedy jest ju za pno na narzdzia chyba e chodzi o b. mae przestrzenie, obsiane drobnemi rolinami (np. rozsadnik, skrzynia inspektowa i t. d.). Dobrze jest kiedy przy pieleniu czy motykowaniu wypadnie czas suchy, wtedy wyrwane chwasty zgin szybko. Jeli upadnie deszcz po naszej pracy, wrosn z powrotem w ziemi. W razie niepewnej pogody lepiej wic wypielone wygrabi i rzuci na kompost.

Polewaczka i rozpylacz to narzdzia zrozumiae dla wszystkich. Po upalnym dniu wdziczne bd roliny za spryskanie wod. Czasem te trzeba uy jakiej cieczy owado- lub grzybobjczej, kiedy naszym rolinom gro wrogowie czy choroby (mszyce, grzybki, plenie). Do walki takiej rozpylacz jest niezbdny. O polewaniu powiedzie musz tylko jedno nie wolno podlewa w czasie silnej operacji sonecznej. Mamy te szereg sposobw, eby wilgo w ziemi bdc zachowa jaknajduej. Powierzchowne zdrapanie pazurkami czy pytko puszczon motyk niszczy skorup na suchej ziemi i chroni j od dalszej straty wody.


Kto ma drzewka owocowe, ten ostrym noem czy sekatorem usunie na wiosn zagszczone gazki i dziczki, ktre ukazuj si przy ziemi. Jednak nawet tam gdzie drzew niema, niezbdne jest narzdzie do cicia, eby nie niszczy plonw swej pracy piknie rozkwitych r, dalji czy sonecznikw amaniem i szarpaniem kwiatw. cina trzeba ostrym narzdziem najlepiej wczenie rano, albo wieczorem, jeeli chcemy kwiaty utrzyma dugo wiee. Dzieci zamiast zrywa bezmylnie i potem rzuca kwiaty, niech si lepiej bawi opat czy motyczk, cho wiele moe nie pomog, polubi te zajcia napewno.

Kiedy ju wszystko bdzie piknie roso i kwito w ogrdku, pamitajmy o narzdziach, ktre uatwiy nam prac . Na zimowy odpoczynek niech id wyczyszczone i suche, eby mogy dugie lata suy. Niech nie mokn na deszczu zostawione przypadkiem najlepiej niech maj gdzie swj kcik w sionce czy spiarni.

J . T .

DZIAALNO KREDYTOWA B-KU GOSPODARSTWA KRAJOWEGO NA CELE BUDOWNICTWA MIESZKALNEGO W ROKU 1929

Budownictwo mieszkaniowe w Polsce oparte jest w bardzo duym stopniu na kredytach B. G . K. To te do dzi jeszcze wzrost ruchu budowlanego, lub jego upadek, uzalenione s od wikszego lub mniejszego przydziau kredytw budowlanych przez B. G . K.

W roku ubiegym B. G . K. zrealizowa poyczek na budownictwo mieszkaniowe na sum 53.870.755 z.

Jest to znaczne cofnicie si w ty w porwnaniu z poprzednimi latami. Uwidaczniamy je w zestawieniu statystycznym oraz graficznym.

Wykaz wysokoci kredytw bud. przyznanych przez B. G . K. r. 1925 47,231,300 1926 23,282,750 1927 106,547,665 1928 87,497,921 1929 53,870,755

Porwnywuje wykres graficzny (str. 27) z zestawieniem statystycz-nem uderza nas przerachowanie poyczek udzielonych w r . 1925, a zatem w zotych, rwnych fr. szwaj., na obecne zote obiegowe. By moe, e jest to przerachowanie niesuszne, jeli idzie o porwnanie monoci dokonania w budownictwie mieszkaniowym w roku 1925, a w nastpnych latach. Lecz z drugiej strony, przerachowanie przez nas zastosowane, znajdzie cakowite umotywowanie, jeli idzie o okrelenie stopnia, zainteresowania si spraw mieszkaniow w poszczeglnych latach, pirzez sfery miarodajne.


Wykres akcji kred. bud. B. G . K, w zotych obiegowych obecnych Obserwujc wykres widzimy bez

ustanne zmniejszanie si akcji kredytowej, a zatem usiowa realnych czynnikw miarodajnych, poczzw-szy od r. 1927. Zastanawia nas nie-rwnomierno akcji kredytowej. Nasuwaj si w zwizku z tem dwie odruchowe myli. Przedewszystkiem brak cigoci w kredytowaniu, a w szczeglnoci niepewno budujcych, czy otrzymaj przyobiecane im kredyty, na wykoczenie budowli, co powoduje z zasady zwyk kosztw budowy.

Nastpnie, niezwyke s k o k i u-widocznione na wykresie, wiadcz, e pomoc kredytowa na cele budownictwa, uzaleniona jest od caego szeregu czynnikw, nie ma zatem o-parcia o stae podstawy finansowe i moe atwo zosta sprowadzona do tak minimalnej pomocy jak w roku zeszym.

Rozpatrujc cao akcji kredytowo - budowlanej B. G. K. w roku u-biegym, widzimy, e zrealizowano poyczek z pozostaoci kontyngentu Pastwowego Funduszu Budowlanego za rok 1928 za sum 6 .390.880 z., z tego samego Funduszu za rok 1929 34.376.300 z., za z funduszw wasnych wydano poyczek za 13.103.575 z.

Tak znaczne ograniczenie akcji kredytowej na budownictwo miesz-

198 kaniowe znajduje wytumaczenie tem, e z powodw zej konjunktury go

spodarczej kraju Ministerstwo Skarbu nie byo w stanie przekazywa wikszych sum na Pastwowy Fundusz Budowlany. Z drugiej za strony z tego samego powodu Bank Gospodarstwa Krajowego zmuszony zosta rwnie do znacznego ograniczenia akcji kredytowo - budowlanej, prowadzonej z wasnych funduszw. Oczywicie, e nie naley pomija take i niepomylnie ksztatujcych si w r. ub. stosunkw finansowych z zagranic.

Z oglnej sumy, jak dysponowa B. G . K. na cele kred.-budowl. zostao uyte 27.461.986 z. na budowle uprzednio ju rozpoczte i finan-


sowane. Szukajc dalej powodw stanu krytycznego w r. 1929, widzimy, e koncepcja finansowa Rozporzdzenia Prezydenta o Rozbudowie Miast nie wytrzymaa prby ycia. Jest zrozumiaem, e stan powyej przedstawiony, winien zwrci oczy wszystkich, w sposb jaknajbardziej kategoryczny, na konieczno nieustawania w wysikach, ktreby zapewniy wiksze i bardziej stabilizowane rodki finansowe w celu wzmagania, a nie-osabiania walki prowadzonej z godem mieszkaniowym.

Zdzisaw Grabski.

DZIESI MIL JARDW DOLARW Na tak mniej wicej sum obliczaj najbardziej kompetentni

dziaacze przemysowi i finansowi Stanw Zjednoczonych program budowlany 1930 ar.

Kryzys przemysowy, wzrastajce bezrobocie, ka rzdowi i przemysowcom spotgowa wysiki dla powikszenia programu budowlanego w stosunku do roku ubiegego.

,,Nikt nie jest w stanie obliczy jak korzystnym bdzie dla przemysu i pirosperacji Stanw Zjednoczonych dziewicio lub dziesieio miljar-

dowy rok budowlany" mwi prasa amerykaska.

Pomimo spadku ruchu budowlanego w ostatnim roku, poniej przecitnej ostatnich lat piciu, trzeba si spodziewa nowego rekordowego roku w 1930.

Co znacz dla ycia kraju te sumy, uj mona tylko przez porwnanie: w p y w brutto (kolei elaznych w Stanach Zjednoczonych wynosi 6,5 mijar-da, cakowity obrt w samochodach 3 miljar-dy. aden przemys nie wypaca takiej sumy zarobkw jak przemys budowlany, a liczba pracownikw zatrudnionych jest istosunko-

11 ii i

199. Znormalizowany domek mieszkalny. Arch. Frank L. Wright.


wo wiksz od stosunku wypacanych zarobkw. Rozrzucenie budowli na caej przestrzeni pastwa powoduje rwnomierno zajcia we wszystkich stanach. Kade zmniejszenie ruchu w budownictwie odbija si w sile nabywczej pracownikw nietylko w przemyle budowlanym.

6 0 % drzewa, 1 5 % stali id na budow, nie mwic o cegle, cemencie, szkle okiennymi t.p.

Wzrost ludnoci i poprawa stopy yciowej zapewni musz przemysowi budowlanemu stay rozwj.

200. Dom mieszkalny arch. R. Neutra.

201. Amfiteatr koncertowy, 200 tys. miejsc siedzcych na zboczu wzgrza w Hollywood. Arch. Ass.

Preliminarz budowlany zestawiony przez innego znawc na rok 1930 wyglda jak nastpuje: 1. Mieszkania dla przyrostu naturalnego ludnoci

osb 1.650.000 w miastach ponad 90 .000 690.000.000 w miastach od 25.000 do 30.00 366.000.000 w gminach wiejskich 115.000.000 na fermach 92.000.

Razem nowych mieszka za dolarw 1 .263000 .000


3 . 4. 5 . 6.

Inne budowie dla potrzeb rosncej ludnoci (oparte na statystykach ostatnich 9 lat) 1.150.000.000

Zamiana budynkw zniszczonych przez ogie i burze 500.000.000 Zamiana budynkw przestarzaych i przebudowy 3 .850.000.000 Remonty 500.000.000 Inwestycje 1.500.000

Razem w 1930 r. dolarw 8 .763.000.000

Uderza w tym preliminarzu, i wydatek na zmian budynkw przestarzaych, przebudow i remonty, wynosi znacznie wicej, ni wydatek na nowe budynki.

Wynika to z jednej strony z lekkiego, powiedzmy wprost tandetnego, obliczonego na bardzo krtkie uytkowanie, sposobu budowy w Ameryce, z drugiej za z oglnej zmiany potrzeb, wymaga i techniki ich zaspokojenia, nakazujcej czsto wali domy, zupenie jeszcze odpowiednie, by je zastpi innymi.

Podug niedawno opublikowanych oblicze, 14.000.000 (czternacie miljonw!) domw w Stanach Zjednoczonych wymaga cakowitego odnowienia, przebudowy lub zamiany.

W Chicago, a podobnie i w innych _n_ c , . , , , , n ,. , i D i wikszych miastach zapotrzebowa-202. szkielet stalowy Continental Lity-oank . - i i i .

w Salthake City. Projekt H. G. Brumier. n i e nowych wspczesnych mieszka jest conajmniej o 100% wiksze od

tego zapotrzebowania, ktre by wynikao z naturalnego przyrostu ludnoci.

Niema wic obaw, by w prdkim czasie mg nastpi zastj ruchu budowlanego spowodowany zmniejszeniem potrzeb. T . T .

(Przypisek redakcji: Rys. 200-203 wyjte z ksiki R. 1. Neutra; Ameryka patrz D. O. M. Nr. 4 str. 30).

K R O N I K A R E F O R M A R. F. G .

Stworzone na podstawie Ustawy z d. 2 czerwca 1927 Niemieckie Pastwowe Towarzystwo Badania Ekonomicznego Budownictwa (Reichs Forschugs Gesellschaft), wyposaone w dziesiciamiljonowy kapita, w cigu dwuletniej swej dziaalnoci zdyo przy udziale szerszego grona honorowych wsppracownikw zaj si niemal wszystkiemi problemami wspczesnego budownictwa mieszkaniowego, przeprowadzi szereg prb na osiedlach czciowo przez siebie finansowanych, wyda rezultaty ba-


da w licznych ksikach i broszurach i wywoa oglne nieomal pretensje i niezadowolenie.

Wiele przyczyn si na to zoyo. Z jednej strony nieuzasadnione oczeki

wanie natychmiastowych praktycznych rezultatw, lub rwnie nieuzasadnione ale zainteresowanych, e badania nie poszy (lub po szy) specjalnie w kierunku, ktry ich wanie materjalnie interesuje.

Susznie jednak zarzucacaj R. F. G. , e w krtkim czasie zbyt wiele poruszao tematw, nieraz si powtarzajc, e w opracowaniu ich zbyt wiele byo subjektywizmu, a zbyt mao pogbienia. Daje si to wytmaczy m. im. licznym skadem personalnym R. F. G. , w ktrego pracach zbyt wiele osb chciao i mogo bra udzia.

W rezultacie na zebraniu 8 marca r. b. Towarzystwo Bada zostao zreorganizowane w ten sposb, e praca wykonywan bdzie pirzez szczupe grono patnych fachowcw, ktrzy si ogranicz do badania niewielkiej iloci wysunitych na pierwszy plan zagadnie. Rola gremjw honorowych wsppracownikw zostanie ograniczon do doradczej i kontrolujcej. Mona si spodziewa, e w rezultacie tej zmiany prace R. F. G . zyskaj na znaczeniu. Jednak i dotychczasowych rezultatw tej pracy lekceway nie naley. t.

204. Okno elazne prbnego osiedla R. F. G. w Dessau.

1 :

203. Klatka schodowa prb nego osiedla w Monachjum.

B U D O W N I C T W O S T A L O W E N A T A R G A C H LIPSKICH W 1930 R O K U .

Na tegorocznych targach Lipskich, rwnie jak i za poprzednich lat, zarwno Zwizek Stalowni (Stahlwerksverband), jak i Zwizek Budownictwa Stalowego (Stahlbauverband) wystawili swoje wytwory. A wic stalownie cay szereg profili uywanych w budownictwie, w szczeglnoci profili drobnych, u nas niestety niewalcowanych, do okien, drzwi, futryn i t. p., jak rwnie profili cignionych na zimno z bednarki na mniejsze obcienia. Profile te s spawane lub nitowane.

Na wystawie pokazane s wzy spawane zarwno z cikich, jak i lekkich profili. Spawanie stosowane w Ameryce zaczyna si coraz wicej rozpowszechnia w Niemczech, a to ze wzgldu na oszczdno w ela-ziwie, dochodzce wedug oblicze Siahlbauverbandu do 30%. Coprawda oszczdno ta jest czciowo iluzoryczn, gdy robocizna przy spawaniu wzw jest drosza, pozatem niema pewnoci, czy samo spawanie jest dobrze wykonane.

Na wystawie oprcz paru budynkw ze stali spawanej oraz caego


206. Dwigar stalowy spawany.

207. Dach z sieci stalowej pokryty cynko wan blach falist.

szeregu firm wystawiajcych okna i futryny metalowe w gwnym pawilonie, jest wystawiona wiea metalowa 8-mio pitrowa, w grnych pitrach bez cian, w celu pokazania wszelkich moliwoci cze rnych profili, oraz umocowania przewodw instalacyjnych do stalowego szkieletu.

Kade pole pomidzy elementami szkieletu hali wystawowej byo zapeniane rnym materjaem budowlanym, a wic betonem gazowym, betonem pomeksowym, dziurawk i t. p., przyczem czci pozostawiono nieotynkowane, w celu pokazania struktury i ksztatu materjau wypeniajcego.

Pozatem materja wypeniajcy mia swe wasne stoiska w dolnej czci wiey, gdzie oprcz wyej wymienionych figuroway pyty z so-lomitu, celoliitu, betonu pumeksowego i t. p.

W hali centralnej byy wystawione dwa domki podug systemu Spiegla i Bhlera, dajce pojcie, w jaki sposb si wie materjay wypeniajce ze stalowym szkieletem, oraz futrynami elaznemi drzwi i okien.

Sufity wykonane s, midzy innemi, >z siatki blaszanej odpowiednio rozcignitej i obrzuconej tynkiem.

O coraz wikszem zastosowaniu stali w budownictwie wiadczy ilo zuytego metalu. I tak w roku 1927 zuyto 70.000 ton stali, w roku 1928150 .000 ton, za w roku 1929 wzroso zuycie do 250.000 ton.

In Z. ada.

IDEALNE M I E S Z K A N I E " .

Wystawa Idealnego Mieszkania", zorganizowana przez pismo Daily Mai l " w Olympii londyskiej (24 marca do 17 kwietnia), wykracza daleko po za ramy tytuu zawartego w tytule: nie tylko umeblowanie,

dom, osiedle, mieszkanie nr. 5. 3 3

dekoracje, owietlenie, ogrzewanie i ochadzanie oraz sprzty uytku domowego znalazy tam miejsce, ale i wszystko co w domu moe by uytkowane, a wic materjay spoywcze, mydo, perfumy, kosmetyki i t.p.

Mieszkaniem, jego planem i urzdzeniem zajmuje si wystawa, jak na jej rozmiary i zakres, wzgldnie mao: dziesi domkw cakowicie urzdzonych w jednej z hal wystawowych p. n. Osiedle domkw idealnych. S to w czci letnie domki przenone (bungalow) w cenie 150 200 funtw. Cena domkw staych waha si od 900 do 3000 funtw. Mamy wic do czynienia wyranie z domami dla ludzi zamonych.

Mae mieszkanie wystawio tylko Kobiece Stowarzyszenie Mieszkaniowe (The townit United Womens Home Association Limited"), ktre dao wzr mieszka budowanych w 19 okrgach Londynu i 11 orodkach prowincjonalnych. Mieszkania te wynajmowane tylko udziaowcom stowarzyszenia (majcego charakter odpowiadajcy naszym spdzielniom mieszkaniowym), kosztuj 6 do 11/6 szylingw tygodniowo za mieszkanie jednoizbowe, a 9/9 do 21 za dwuizbowe.

Z P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A R E F O R M Y M I E S Z K A N I O W E J .

W miesicu lutym i marcu Zarzd Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej odby cztery posiedzenia powicone gwnie opracowaniu opinji w sprawie projektu ustawy Pastwowego Funduszu Mieszkaniowego i przygotowaniem do Konferencji instytucji ekonomiczno - naukowych, oraiz do Wystawy Mieszkanie Najmniejsze". (Patrz Nr. 4 Dom, Osiedle, Mieszkanie").

Wystawa Mieszkanie Najmniejsze" otwart zostaa dnia 1 marca b. r. przez Pana Prezesa Rady Ministrw in. dr. Kazimierza Bartla, w obecnoci pp. Ministrw Dutkiewicza i Matakiewicza, vieeministra Grskiego, pp. Marszakw Daszyskiego i Szymaskiego, Komisarza Rzdu Kaweckiego, Starosty Gajewskiego i innych, zgromadzonych przedstawicieli wadz, nauki, prasy, tudzie licznej publicznoci.

W cigu nastpnych dni wystaw odwiedzi p. Minister Kwiatkowski i p. Minister Czerwiski. Wystaw zwiedzio okoo 25 .000 osb (47 wycieczek, midzy innemi wycieczki Zjazdu Przemysowcw Budowlanych, Zjazdu Spdzielni Mieszkaniowych i budowlanych przy Zwizku Spdzielni Spoywcw Rzeczypospolitej Polskiej", studenckie, szkolne i t. d.). Ze wzgldu na oywion frekwencj termin Wystawy zosta przeduony do dnia 23 marca 1930.

W dniu 12 marca r. b. przesao Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej na rce Pana Prezesa Rady Ministrw memorja w sprawie nowelizacji ustawy o ochronie lokatorw. Projekt ten zmierza do czciowej likwidacji ustawy o ochronie lokatorw przez wyczenie z pod dziaania tej ustawy lokali siedmio i wicej pokojowych, o ile w tych lokalach liczba zamieszkaych osb jest mniejsza od liczby pokojw.

Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej uwaa, e likwidacja ustawy o ochronie lokatorw moe si odbywa tylko przez stopniow zrniczkowan co do swego tempa w zalenoci od rozmiarw lokalu zwyk komornego. Uchylenie za reglamentacji cen mieszka moe na-


stpi o ile si chce zapobiedz zbytniemu rubowaniu ich cen, tylko po zwikszeniu poday maych mieszka.

Zwikszenie za poday tanich mieszka mona osign jedynie przez poparcie budownictwa mieszkaniowego w drodze uruchomienia przez wadze publiczne nisko oprocentowanych kapitaw.

Fundusze na kredytowanie akcji budownictwa mieszkaniowego w Polsce mona otrzyma przedewszystkiem drog odpowiednio skonstruowanego podatku, ktryby skierowa na cele budownictwa mieszkaniowego nowo powsta rent wacicieli nieruchomoci, wzgldnie lokatorw starych mieszka.

Nie mona wic uszczupla tych rodkw drog ustpienia tej renty wacicielom wikszych mieszka. Czciowe uchylenie ochrony lokatorw nie oywi prywatnego budownictwa mieszkaniowego, tak jak dotychczas nie oywia budownictwa swoboda ustanawiania czynszw za lokale w domach nowych.

W marcu wydao Towarzystwo w porozumieniu z firm Hoesick pierwszy tom swojej Bibljoteki: prac p. Zdzisawa Grabskiego Kryzys mieszkaniowy w Polsce". Ksik t czonkowie Towarzystwa otrzymuj bezpatnie. (

W 1931 roku ma si odby w Berlinie wielki midzynarodowy Kongres mieszkaniowy. P. T. R. M . rozesao do swych czonkw i zainteresowanych osb kwestjonarjusz, dotyczcy poszczeglnych zagadnie mieszkaniowych, a to celem przygotowania sprawozdania delegata polskiego

W miesicu i lutym i marcu zostali przyjci nastpujcy czonkowie: Zakady Solvay w Polsce (Czackiego 14), Zwizek Rewizyjny Spdzielni Wojskowych (Nowogrodzka 21), Pocztowa Kasa Oszczdnoci (witokrzyska) i p. Alicja Kowalska (Flory 1).

W Y C I E C Z K A D O S Z T O K H O L M U .

W sierpniu Towarzystwo organizuje wycieczk na Wystaw mieszkaniow do Sztokholmu, ktra pojedzie statkiem wprost z Gdyni do Sztokholmu i tam si spotka z wycieczk Midzynarodowego Zwizku. Koszta tej wycieczki jeszcze nie s okrelone, zapewne waha si bd pomidzy 500 a 800 zotymi.

Udzia w wycieczce bra mog czonkowie fizyczni P. T. R. M . , ich rodziny, oraz osoby polecone przez wadze Instytucji lub Zrzesze, bdcych jako osoby prawne czonkami P. T. R. M . Zapisy tymczasowe przyjmuje Sekretarjat Towarzystwa, Krakowskie Przedmiecie 5/3.

Z KSIEK I PISM Zdzisaw Grabski. Kryzys mieszkaniowy w Polsce". Z przedmow

Teodora Toeplitza. Biblioteka Polskiego Tow. Reformy Mieszkaniowej. Warszawa, 1930. Nakadem F. Hoesicka.

Jako pierwszy tom bibljoteki Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej wydana zostaa praca p. Grabskiego. Niewtpliwie wybr pad trafnie; ksika ta bowiem odegra winna rol wstpu do bada kwe-


stji mieszkaniowej w Polsce tyle bowiem podaje materjau, umiejtnie zestawionego i krytycznie omwionego. Obok krytycyzmu ksik p. Grabskiego cechuje objektywizm, waciwy pracom, ktre s rezultatem bada naukowych, a nie wyrazem pewnego nastawienia psychicznego autora, pragncego uzasadni taki czy inny plan rozwizania ostrego zagadnienia spoecznego.

W kolejnych rozdziaach autor omawia stan kwestji mieszkaniowej w miaistach i na wsi, przyczyny i skutki kryzysu mieszkaniowego, nie ograniczajc si do bada kryzysu ilociowego, ale i podejmujc zagadnienie zych warunkw mieszkaniowych kryzys mieszkaniowy jakociowy"., a nawet dajc obraz tych usiowa miast polskich, ktre przez rozwj swych urzdze miejskich wpywaj na polepszenie si stanu jakociowego mieszka". Badajc stosunki mieszkaniowe w poszczeglnych okrgach, rozpatruje spraw wspzalenoci midzy stopniem kulturalnym ludnoci a sposobem jej zamieszkania. Wreszcie cz druga ksiki powicona jest rodkom zaradczym, stosowanym dotychczas dla zwalczenia godu mieszkaniowego. Omawiajc dotychczasowy ruch budowlany, autor stwierdza, e mia on na celu agodzenie zapotrzebowania przedewszystkiem warstwy t. zw. redniej. ...Natomiast potrzeby pracownikw fizycznych najmniej byy uwzgldniane".

Wybiegajc myl wprzd p. Grabski najsuszniej stwierdza, e usunicie godu mieszkaniowego w Polsce moliwe jedynie w drodze masowego budownictwa mieszkaniowego bynajmniej nie rozwie caoksztatu kwestji mieszkaniowej. Pozostanie wwczas do rozwizania problem niezmiernie wany... kryzys mieszkaniowy jakociowy".

M . Kaczorowski.

E. Rosset. Naczelnik Wydziau Stat. m. odzi. Samorzd dzki w walce z godem mieszkaniowym".

Autor w pracy swej mwi o ndzy mieszkaniowej, cytujc liczne przykady autorw przedwojennych i obecnych. Podaje wnioski Komisji Ankietowej, rezultaty spisu powszechnego z r. 1921, opinji Midzynarodowego Biura Pracy. Z waciwym za tematem podanym w tytule ksiki, a mogcym bezsprzecznie zainteresowa czytelnika i badacza spraw mieszkaniowych, rozprawia si stosunkowo krtko. Nie podaje bowiem rzeczowych danych, dotyczcych szeroko zakrojonych robt w odzi na Polesiu Konstantynowskiem. Podajc liczb robotnikw zajtych przy budowie domw robotniczych, nie zapoznaje czytelnika z typem budowanych mieszka, chociaby nawet w najoglniejszych formach. Nie podaje rwnie kosztorysw, plamw i innych wiadomoci, szczeglnie interesujcych czytelnika, czy badacza problemu sposobu walki z godem mieszkaniowym.

Podkrelmy jednak na tem miejscu due wysiki autora w ostatnich latach szczeglnie, a majce na celu w popularny sposb przedstawianie spraw najbardziej istotnych, a dotyczcych poszczeglnych dziaw gospodarki miejiskiej m. odzi.


yczylibymy sobie jednak, by Szan. Autor, piszc w sprawie mieszkaniowej, liczy si rwnie z tem, e dziedzina ta, szczeglnie jeli idzie o dane statystyczne i fachowe, posiada wielkie braki, a zatem kada praca, przyczyniajca si do pogbienia wiedzy mieszkaniowej, jest witana z radoci. Z. G .

Nakadem firmy Dr. H . Girsberger et Cie, Zurich, ukazao si niedawno pikne wydawnictwo p. t. Le Corbusier und Pierre Jeanneret. Ihr gesanutes Werk von 1910 1929, wydane i przetumaczone przez architektw O. Stonorowa i W. Boesigera.

Ksik rozpoczyna sowo wstpne Le Corbusier'a, ktry zaopatrzy take wszystkie reprodukowane prace objanieniami.

Ksika, wydana na doskonaym papierze, zawierajca przeszo 600 ilustracyj (fotografje, plany, szkice, detale konstrukcyjne), w nowoczesnym ukadzie graficznym, stanowi pierwszy wszechstronny i petny obraz architektonicznej dizaalnoci Le Corbusier'a i Jeanneret'a. Dzitki wsppracy autorskiej Le Corbusier'a przy wydawaniu ksiki, zyskaa ona na cigoci ilustracje, rozproszone po rnych wydawnictwach, zostay tu zebrane w jedn zwart cao, a detale konstrukcyjne, podane jednoczenie z planami i fotografjami, zaznajamiaj nas gbiej z aktywnoci Le Corbusiera jako twrcy nietylko luksusowej willi de Monzie w Garches, ale gboko przemylanych zarwno pod wzgldem radykal-noci konstrukcji, jak i potanienia budowy planw robotniczych mieszka dla programu Loucher'a (patrz wzmianka o domkach wedug programu Loucher'a oraz ilustracje w N-rze 3 Domu, Osiedla, Mieszkania").

Cena egzemplarza Mk. niem. 20 (karton) i M'k. 24 (ptno). H , S.

207. Le Corbusier et Pierre Jeannert. Model ,,Centrosojuzu" w Moskwie. Widok z lotu ptaka. 1929.


Le Corbusier et P. Jeantierel. Dom nad jeziorem Genewskim. Od pnocy ulica, od poudnia jezioro. Dom ley tu nad brzegiem jeziora; okno dugie

na 11 m. czy wntize domu z krajobrazem. Kwadratura 60 m?-.


W taki sposb Komitet Walki z Klsk Mieszkaniow w Filadelfii (Housing Committee) straszy Magistrat (Phila), pokazujc, co wychodzi z t andetnych pude (Bandbox), mieszczcych nory mieszkalne (City slums): choroby, brud i ndza, zbrodnie, najgorsze warunki mieszkaniowe.

\ 1

f NARZDZIA OGRODNICZE

w n a j l e p s z y m g a t u n k u

i w i e l k i m w y b o r z e

P O L E C A J

KRZYSZTOF BRUN i SYN W A R S Z A W A

PUc T M t r u i n , Mimakowiki 124, Maruilkow.ki 6B, Now} wiat 41

Hf >)

REPRODUKCJE DZIE MALARSTWA POLSKIEGO

Najwiksz moe wartoci obrazu jest to. e malarz odkrywa w obrazie pikno codziennego ycia. Rzeczy najzwyklejsze staj si pikne, rzeczy pikne s pokazane i odnalezione, rodzi si mio otaczajcej rzeczywistoci.

Jakiemi drogami jednak ma doj sztuka do tych wywaszczonych, dla ktrych obraz oryginalny jest dzisiaj tak niedostpny, jak niedostpn bya przed wynalezieniem druku ksika?

Barwny druk reprodukcji, doprowadzony do doskonaoci, przerywa prawo wycznoci w posiadaniu obrazu. Barwna reprodukcja zdolna jest ju wydawa kopje, ktre doskonaoci naladownictwa zbliaj si niemal cakowicie do oryginau.

Kade dzieo sztuki staje si w ten sposb dostpne dla najszerszych mas. Wydawnictwo popularne dzie sztuki polskiej w planszach barwnych, stojce na najwyszym poziomie artystycznym tak pod wzgldem wyboru dzie jak i do

skonaoci wykonania a tak tanie, e dostpne dla wszystkich, stao si w ten sposb czynem wielkiej wagi kulturalnej i demokratycznej.

W wydawnictwie tem ukazay si dotychczas; S z t u k a p o l s k a 5 tek, zawierajcych kada po 5 plansz wedug dzie J. Pankie

wicza, W. Skoczylasa, W. Weissa, L. Wyczkowskiego, E. aka, M. Kislinga, T. Pruszkowskiego Cena teki Z. 60., cena oddzielnej reprodukcji Z. 20 w ramie Z. 26 i 30,

Malarstwo polskie , 4 zeszyty, zawierajce kady po 5 plansz barwnych wedug obrazw J. Pankiewicza, W. Weissa, W. Skoczylasa, S, Noakowskiego oraz teksty pira najlepszych krytykw polskich. Cena zeszytu Z. 15,, cena oddzielnej reprodukcji Z. 3 w ramie Z, 7.80 i 8,40.

P o l s k i e malars two w s p c z e s n e . 7 zeszytw, zawierajcych kady teksty i trzy reprodukcje wedug obrazw M. Boruciskiego, Z. Stryjeskiej, W. Jarockiego. L. Wyczkowskiego, L. Slendzinskiego, W. Roguskiego i wielu innych. Cena zeszytu w prenumeracie Z. 6, cena oddzielnej reprudukcji Z. 3 w ramie Z. 7.80 i 8.70.

K a d a z tych r e p r o d u k c j i o p r a w i o n a w r a m k i z a w i e s z o n a n a c i a n i e s tanowi p i e r w s z o r z d n d e k o r a c j w n t r z a .

Blifze informacje i szczegowe katalogi dostarcza na danie Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie (Wydawnictwa J. Mortkowicza), Mazowiecka 12. Ksigarnia Towarzystwa Wydawniczego zaopatrzona jest we wszelkie reprodukcje malarstwa klasycznego i nowoczesnego, reprodukcje, rzeby, sztychy, drzeworyty, akwaforty.

Kolorowe meble Mko": formy proste, konstrukcja lekka i trwaa, podkrelona barw. 1. Biurko z drzewa brzozowego, bejcowane to - pomaraczowo, blat wysuwany

kryty linoleum. 2. Szafa fornirowana sosn, bejcowana zielono, skadajca 6i z 2 czci: na ubrania

i bielizn. 3. Fotel i krzeso wyplatane trzcin i rafj w trzech kolorach. 4. Stoliki trjktne, lakierowane mechanicznie w 6-ciu kolorach.

ROCZNIK 1-szy (ROK 1929) miesicznika

dom-osiedle-mieszkanie 1 1 Cena rocznika bez oprawy z. 15,00

w oprawie z. 16,00

do nabycia we wszystkich ksigarniach

i Administracji, Warszawa, Krak. Przedm. 5 m. 3.

BIURO INSTALACYJNO TECHNICZNE In. Cz. Zarzeckiego

w W a r s z a w i e , ul . M a r s z a k o w s k a 79, t e l e f o n 232-88

WYKONYWA: Ogrzewanie centralne, Wentylacje, Wodocigi, Kanalizacje, Suszarnie, Pralnie mechaniczne, Kuchnie parowe, Dezynfekcje.

BEZ SZPAR I SZCZELIN, CIEPA. TRWAA, ELASTYCZNA, NIEPKAJCA, W RNYCH KOLORACH, ODPORNA NA KWASY I UGI

na zasadzie licencji

T H E L I N O T O L Co. L T D . " w A a r h u H (Dan]a)

WYKONYWA W KRAJU FIRMA

In. Z Y G M U N T A D A I S-ka Sp. z ogr. odp.

WARSZAWA, T R A U G U T T A 2, TELEFONY: 1-84 i 3-84

P R Z E D S T A W I C I E L E : KATOWICE. Herman Meyer, ul. Powstacw 5, telefon 350. LWW: Towarzystwo Handlowo-Ajenturowe Sp. Akc. (dawn. Herman Meyer). Oddzia

we Lwowie, ul. Pisudskiego 11, telefon 465. POZNA; Edward Tomaszewski, ul. w. Marcina 66, telefon 26-30. RADOM: In. Stefan Kaluscha, ul. eromskiego (Lubelska) 33, telefon 67.

B U D O W N I C Z Y R O C Z N I K V I

C Z A S O P I S M O POWICONE SPRAWOM

PRZEMYSU B U D O W L A N E G O

Organ Stowarzyszenia zawodowego budowniczych, kierownikw

robt, technikw i przemysowcw budowlanych we Lwowie,

ulica Grodzickich 1, telefon 42-88

WYCHODZI W PIERWSZEJ POOWIE KADEGO MIESICA

C e n a a b o n a m e n t u : 6 z. procznie przek. P. K. O. Warszawa. K o n t o : 152,580

C e n a o g o s z e m i n i m a l n a , r a b a t y m a k s y m a l n e .

I 1 STARA WIE PIKNE PARCELE LENE s zaraz do nabycia pomidzy otwockiem a Celestynowem. Komunikacja dogodna. Stacja kolei na miejscu w lesie. Starodrzew do 100 lat. Dziaki wszystkie zalesione od 750 mtr. kw. do 3,000 mtr. kwadr. Sprzeda na raty. Zgoszenia i informacje Gwny Zarzd Ordynacji Zamoyskiej, Dzia Parcelacji, od godz. 112 i od 57 po poudniu. abia 4. telefon 2-89. Na danie szczegowe prospekty. ^^^^^^ T A R T A K I P A R O W E ,

J . S A D O W S K I i M . G O L D 1 N W A R S Z A W A B o s k a 4 i R a d z y m i s k a 120 T e l . 252-98 i 21-34

Hurtowa i detaliczna sprzeda materjaw budowlanych., przyjmowanie wszelkich obstalunkw oraz wyrabianie dykt.

D O R A D C P R Z Y J A C I E L E M

O R D O W N I K I E M KADEGO STOLARZA

P R Z E G L D S T O L A R S K I " odznaczony na p. P. W. K. w Poznaniu wielkim srebrnym medalem, dwutygodnik, wychodzcy na 1 i 16 kadego miesica. Organ Zwizku Polskich Cechw Stolarskich, jedyne tego rodzaju czasopismo zawodowe w Polsce, istniejce czwarty rok. Ilustracje, wkadki i detaliczne wzory. Bezpatny dodatek

Mody Stolarz".

D a s t a y c h a b o n e n t w bezpatna porada prawna i fachowa.

Na danie okazowe numery bezpatnie!

P A R " , POLSKA AGENCJA REKLAMY

P O Z N A N , Aleje Marcinkowskiego 11 P. K. O. Nr. 2 0 1 , 195.

FABRYKA OKU BUDOWLANYCH

B - C i a L U B R T Sp. Akc. Zaoona w roku 1891 BIURO I SKRDY: W H R S Z H W H , ul . ZOTrt 34, T E L E F O N Y : 47-35 I 90-10

Fabryka w Warce, starostwo Grjeckie. S p e c j a l n o f a b r y k i : okucia do drzwi i ok ien od zwyczajnych do najozdobnlejszych.

P A R C E L E W D B R W C E 12 kilometrw od Warszawy, niedaleko nowego toru wycigowego w Suewcu, przy stacji kolejki Grjeckiej (w niedugim czasie bdzie zelektryzowana) przy samej szosie, doskonaa komunikacja autobusowa, okolica pikoa, sucha, las obok, wysoko pooone parcele okoo 1,000 metrw kwadratowych za gotwk i na

spaty. Towarzystwo Budowlano Parcelacyjne, ul. Wierzbowa 5, telefon 414-54.

Przeciwbiene szybko- P I P I f H " mieszarki patentu i i t imun

daj jako betoniarki o 100 wysze wytrzymaoci betonu

(250 Itr, 60 napetn. - 15 cbm. na godz., 7 5 PS 375 60 21 10, PS)

i su, do wyrobu: betonu, suchej zaprawy, jak i do

gaszenia wapna Do budowy DROG smoowcowych i betonowych

przenone i nieprzenone nadajce si dla kadego napdu.

Reprezentacja n a P o l s k n#*I^o*i1 ' KATOWICE, PI .Wolnoci 9 " 3

GRNOLSKIE TOWARZYSTWO AKCYJNE DLA PRZEMYSU DRZEWNEGO

ADRES DLA TELEGRAMW

D R Z E W O T A R N O W S K I E G R Y

TELEFONY Nr. 1201, 1202 i 1203

SPECJALNO:

FABRYKACJA BECZEK I SKRZYNEK

MECHANICZNY WARSZTAT STOLARSKI

J A N K O Z O W S K I Warszawa, ul. Biaocka 33. Teleton 241-05.

W Y K O N Y W A WSZELKIE ROBOTY B U D O W L A N E .

CZYSTA BLACHA CYNKOWA JEST OBECNIE NAJTASZYM MATERJAEM DO KRYCIA DACHW

Ciar gatunkowy blachy cynkowej jest okoo 1 0 % lejszy od jakiegokolwiek innego materjau do k r y c i a dachw

Po dziesitkach lat uycia, pac huty grnolskie za czyst blach cynkow, jako metal pszlachetny 5 0 % wej pierwotnej wartoci.

Towarzys twa Ubezpiecze stosuj najnisz taryf ubezpieczeniow.

Cena czystej blachy cynkowej wynosi obecnie . 27 .. czyl i z. 1.161 za 1.000 kg.

Uywajcie zatem d k r y c i a dachw tylko materjau najtaszego i najlepszego, jakim jest

CZYSTA BLACHA CYNKOWA W s z e l k i c h fachowych informacyj udziela bezpatnie:

B I U R O R O Z D Z I E L C Z E Z J E D N O C Z O N Y C H P O L S K I C H W A L C O W N I B L A C H Y C Y N K O W E J w Katowicach, ul. Marjackall (Grny lsk). Tel. 12-61 I 7-73.

GRNOLSKIE ZJEDNOCZONE HUTY K R L E W S K A I LAURA Katowice, Kociuszki 30 adres telegraficzny Laura" .

NrNr. telef. 600, 899, 2262, 2263.

dostarczaj ze swych warsztatw w Krl. Hucie:

Konstrukcje elazne dla wszelkiego rodzaju budowli fabrycznych i mieszkalnych.

Szkielety elazne dla domw mieszkalnych.

Szkielet elazny w budowie dla domu Profesorw Szkl Zawodowych w Katowicach

Przedstawicielstwo: GRNOLSKIE TOWARZYSTWO PRZEMYSOWE

G E T E P E " SPKA AKCYJNA. Warszawa, Sewerynw 3.

KADYM D O M U

S K A D A N A S Z A F K A BIBLJOTECZNA

ODDZIELNIE Z E S T A W I A N E PKI D A J M O N O

STOPNIOWEGO POWIKSZENIA , KSIGOZBIORU.

Tow. BLOCK-BRUN, SP. AKC.

W A R S Z A W A HOTEL BRISTOL

ODDZIAY: Katowice, Krakw, Lww, d, Pozna, Wilno, Gdask.
dom30 - 0247dom30 - 0248dom30 - 0249dom30 - 0250dom30 - 0251dom30 - 0252dom30 - 0253dom30 - 0254dom30 - 0255dom30 - 0256dom30 - 0257dom30 - 0258dom30 - 0259dom30 - 0260dom30 - 0261dom30 - 0262dom30 - 0263dom30 - 0264dom30 - 0265dom30 - 0266dom30 - 0267dom30 - 0268dom30 - 0269dom30 - 0270dom30 - 0271dom30 - 0272dom30 - 0273dom30 - 0274dom30 - 0275dom30 - 0276dom30 - 0277dom30 - 0278dom30 - 0279dom30 - 0280dom30 - 0281dom30 - 0282dom30 - 0283dom30 - 0284dom30 - 0285dom30 - 0286dom30 - 0287dom30 - 0288dom30 - 0289dom30 - 0290dom30 - 0291dom30 - 0292dom30 - 0293dom30 - 0294dom30 - 0295dom30 - 0296

Dom, osiedle, mieszkanie Nr 5/1930

Documents

Transcript of Dom, osiedle, mieszkanie Nr 5/1930