U k -

o s i e d I e

m i e s z k a n i e

s o P a r k n a P o m o r z u , M u z e u m w t e r e n i e C S k a n s e n } , B u d o w n i c t w o : G d y n i a , H a l l e r o w o , K o l i b k i . r o k 3 c a o c I ta a e a a d I a * a I a

TRE: Nr. 8 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE

Prawo do odpoczynku

Park na Pomorzu

Budownic two mieszkaniowe w G d y n i

Muzea w terenie

Nieprawdopodobna prawda

W i l l a w K o l i b k a c h .

D o m mieszkalny na Kamiennej G r z e w G d y n i

Wojna? Lepiej b u d o w a . . . .

K R O N I K A

W a c a w Gajewski

arch. W o d z i m i e r z Prohaska

arch. Bruno Zborowsk i

T . T .

arch. L . M . Maza lon

arch. W . Weker

L e Corbusier

P r e n u m e r a t a Mies ic z n i K a Dom, Os i ed l e , M i e s z K a n i e " w k r a j u : 15 z. r o c z n i e , 8 z. p roczn ie . zag ran ic 2 0

C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u z. 1 .50

C E N Y O G O S Z E :

C a a s trona 300 z . P . str. 150 z . w i a r t k a str. 80 z . s e m k a str. 45 z .

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI: WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDMIECIE 5 m. 5.

TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 23.988.

B I U R O B U D O W L A N E I N Y N I E R Y J N O A R C H I T E K T . g|gj_

M. K A M I S K I I T. S T A R C Z Y S K I W A R S Z A W A ,

T E L . 5 4 0 - 9 7

U L . P O D C H O R Y C H 4 3

Opracowuje projekty, kosz torysy , wykonuje budow , w i l l i i d o m w podmie j sk i ch z zas tosowaniem m a t e r j a w nowych , specjalny d z i a b u d o w y d o m w z p u s t a k w u l o - w i r o - b e -

M a s o w a p rodukc ja d o m w i w i l l i d r ewn ianych sys temu K - S "

Z.k l . Druk. . .HEUKON"Warszawa. Elektoralna 25.

ZWIZEK POLSKICH FABRYK PORTLAND-CEMENTU

W A R S Z A W A , U l . C Z A C K I E G O 1 - T E L . 304-75,305-99 i 728-12

wydaje mies icznik C E M E N T " ; p o w i c o n y w s z e l k i m zagadnien iom z w i z a n y m z zas tosowaniem I_J [ cementu w m i e c i e i na w s i . P renumera ta roczna z. 12.

wydaje publikacje z zakresu stosowania CEMENTU. Dotychczas w y s z y i znajduj s i w handlu k s i g a r s k i m : 1. B e t o n i sposoby jego p r z y r z d z a n i a " . . . cena z . I. 2. F u n d a m e n t y be tonowe pod m a e b u d y n k i 3. B e t o n w zastosowaniu do higjeny" 4. B e t o n o w e mosty d rogowe" 5. C e g a cementowa, jej w y r b i u y c i e "

1. ! . 1.50 2.

W p r z y g o t o w a n i u p o p u l a r n e b r o s z u r y o b e t o n i e o p r a c o w a n e s p e c j a l n i e d l a r o l n i k w .

Naleno za prenumerat i nasze wydawnictwa prosimy wpaca na konto Nr. 19044 do P. K. O.

s l & i e m o g s i e . p s ^ y c s y i m i e d l w ^ i n m o e i r a l s i

E M I f e ^ i r s o w siB(rilW]rai(nl.Wea. J b e t o E ^ o w e g i o

i s a l M s i d l a E & i e I b e & O E & m r E & L O i l e d l i m o E a e

o i p g i i n i i z a c | e ^ I b i o r ^ E M HBM&Ief 3 0

^ l u n c l k a i c s w p w ^ i e s m y s w e g o p f f e l e g e s a t a

p E s a l r 5 . t y c K E t i e .

Udzielamy bezpatnie porady o stosowaniu cementu na wsi i w gospodarstwie rolnem.

TABLE DES MATIERES ET ILLUSTRATIONS

Parc au bord de la mer W a c a w Gajewski 377. P i n sur le H e l 378. Paysage de la Cte Polonaise

Consuction d'habitations a Gdynia W . Prohaska 37983 Illustrations concernant la construction d'habitation a G d y n i a

Musees en plein air Bruno Zborowsk i 384 P lan du musee a Stokholm 385 Garde-meubles a Bjrkwirk 386 Chambrette a Ransater 387 M o u l i n a vent a Glomminge 388 Interieur d'une chaiere a Mora (Dalerkarlja) 389 Interieur d'une chmabre dans une maison pour hommes a Oktorp (Hallan) 390 Maison a Hornborg 391 P l a n de maison a Hornborg 392 Coupe dune maison a Kyrkhul t 393 Plan d'une maison a Kyrkhul t

L'invraisemblable verite T T . 394396 De la fort aupres de Skpe , ues

Yilla d Kolibki proj. de I'ing L . M . Mazalon

397399 Maison d'hobitation d Kamienna Gra, W . Weker

400405 Plans et projections

La guerre? Mieux vaut construire Le Corbusier

406 VIII-me Colonie de la Ste Cooperative d 'Habitat ion a Varsov ie

Chronique

Bains de mer 407409 P lag a Hal lerowo 410411 Boulevard de Hal le rowo a K a r w i a

L'Exposition de Berlin

Le logement modern

412415 Car l Fieger 415 417 Haesler & V o l k e r 416 420 Franz Schuster 421423 Hugo Har ing 426 Echafaudage modele pour construction de maison a squelette de fer 427430 Projets de Week-end-House, du concours norvegien publie par le journal

A s t e n p o s t e n s " a Os lo .

Dom Osiedle Mieszkanie Miesicznik pod redakcje]: Jzefa Jankowskiego i Teodora 1 oepli tza

Rok III Sierpie 1931 Nr. 8

PRAWO DO ODPOCZYNKU R a d o pracy niestety jak tyle innych bezcennych dbr dzi nieomal

zagubiona, nie m o e by pen, jeeli okresowo nie us tpuje miejsca radosnemu odpoczynkowi .

Nie m o n a z u y w a wszystkich swych sil i wszystkich chwil tylko po to, by mdz is tnie i dalej p r a c o w a .

Trzeba zmiany, trzeba wytchnienia, trzeba m o n o c i innego ni c o d z i e spojrzenia na wiat i wgb siebie. Trzeba czasem dla mzgu , mini i n e r w w innego ni zwykle wiczen i a , k t re najlepszym si staje wypoczynkiem.

1 rzeba mie m o n o beztroskiego s p d z e n i a wolnych godzin w dniu, w o l nych dni w tygodniu, wolnych tygodni w roku.

Proklamowanie prawa do pracy, to znaczy prawa do spe n ien ia podstawowego, koniecznego dla s p o e c z n e g o ycia obowizku jest jednym z t ragicznych nieporozumie ustroju bez adne j produkcji. Takie jej zorganizowanie by mol iwym by odpoczynek nada jcy yciu t r e i b a r w , jest na jwanie j szem zadaniem.

Prawo do odpoczynku p o c i g a za sob prawo do w a c i w e g o s p d z e n i a w c z a s w , nak ada w i c o b o w i z e k zachowania is tniejcych i stworzenia nowych w a c i w y c h dla odpoczynku miejsc i u rzdze . Trzeba o tern m y l e przy planowaniu mieszka , d o m w , dzielnic miast i dzielnic kraju. Nie wolno nigdzie n i szczy bezmy ln i e , z a m y k a dla ludnoci is tniejcych l a sw i pa rkw, trzeba w s z d z i e s t w a r z a nowe miejsca wypoczynkowe , w k trych nietylko przyroda, ale i dz ie a ludzkie d a d z umysom inn ni codziennie s t r a w .

Nad brzegiem morza, ktre narody zblia i czy, Polska o d z y s k a a miejsce dla wydajnej, p o y t e c z n e j , rozumnej pracy i dla dobrego, k r z e p i c e g o i k o j c e g o odpoczynku. Dlatego do tych miejsc w porze wypoczynkowej najchtnie j myl wracamy.

Wymien ia j c p o p e n i o n e omyki, wskazu jc na is tnie jce braki i p o d a j c obce przyk ady , p ragn l ibymy p rzyczyn i si do tego, by niewielki skrawek morskiego w y b r z e a mg b y jak najlepiej i jaknajbardziej intensywnie dla pracy i odpoczynku wyzyskany.

Sosna na

W a c a w G a j e w s k i

Park na Pomorzu Jeel i mwimy i mylimy o racjonal-

nem urzdzeniu naszego wybrzea to poza planem regulacyjnym i ulicami jednym z na jp ie rwszorzdnie j szych zagadnie jest zadrzewienie t e r enw nadb r z e n y c h przeznaczonych do zamiesz

kania wogle , oraz u rzdzen ie wikszych skupie drzew t. j . p a r k w publicznych w szczeg lnoc i .

W y b r z e e wielkiego morza szczeglniej na odcinku od Wielkie j W s i do Jas t rzbie j Gry to pustkowie.

P ikno krajobrazu, ochrona przed wiatrami konieczna potrzeba miejsca do zabaw i rozrywek to s wzgldy, k tre przemawiaj za utworzeniem w kilku miejscach pa rkw publicznych.

Z inicjatywy ruchliwego Towarzystwa Przyjac i Hal lerowa powstaje na wybrzeu zacztek pierwszego parku publicznego. M a by on stworzony na terenach Poczernina tu koo Wielk ie j W s i w miejscu, gdzie te si zaczyna wielki i p ikny bulwar nadmorski. Ministerstwo Rolnictwa, docenia jc znaczenie parku, wydz ie rawi o okoo 20 ha nieuy tkw, malowniczych wzgrz , na k trych moe pows ta p ikny n a p r a w d park, T-wa Przyjaci Hal lerowa, k t re podjo si trudnej roli administrowania tym terenem, ogrodzenia go i urzdzenia parku. Funkcja ta publiczna spada na mae towarzystwo reprezen tu jce inicjatyw prywatn, z koniecznoc i , wobec tego, e czynniki s a m o r z d o w e nie chc i nie mog zaj si same. Powiat dla tego, e park w Poczerninie to jeden z f ragmentw jego akcji cywi l izacyjnej na wybrzeu gmina W i e l k a W i e gdy to przerasta jej siy i , jeszcze dotychczas, jej aspiracje.

Zrozumienie znaczenia parku nadmorskiego w sferach fachowych jest wielkie. Pozwolimy sobie p r z y t o c z y dwie opi-nje osb miarodajnych.

Prof. dr. Boles aw Hryniewiecki , dyrektor ogrodu botanicznego Uniw. Warsz, cz onek-de lega t P a s t w o w e j Rady O c h r o ny Przyrody pisze:

W imieniu P a s t w o w e j Rady Ochro ny Przyrody, jako dolegat jej na ok rg Warszawski , go rco popieram inicjatyw zarzdu Towarzystwa Przyjac i Hal lerowa, stworzenia parku publicznego na obszarze domeny Poczernina. Uporzd kowanie play i zadrzewienie nieuytkw, miaoby nietylko don ios e znaczenie dla mieszkacw powsta jcego letniska, lecz j ednoczen ie mog oby suy do ce lw naukowych, dziki zasto-

2

sowaniu i specjalnej ochronie wiciu rolin typowych dla flory nadmorskiej. Stworzenie obok parku publicznego i nadmorskiego ogrodu botanicznego miaoby donios e znaczenie naukowe".

Rwnie przychylnie wyraa si prof. dr. A d a m Wodz iczko , delegat P a s t w . Rady O c h r o n y Przyrody na W i e l k o p o l sk i Pomorze, oraz docent dr. W . K u lesza. Pisz oni Nasze w y b r z e e morskie b d c e prawdziwym skarbem caej kulturalnej Polsk i , rozbudowuje si w s p o s b spekulacyjny bez uwzgldnienia ochrony szaty rolinnej i naturalnego krajobrazu nadmorskiego. Przykadem G d y n i a i Kamieniec Pomorski . W o bec tego inicjatywa T-wa Przyjaci Hal lerowa stworzenia publicznego parku nadmorskiego na terenie domeny Poczernina powi ta naley z wielkiem uznaniem, gdy urzeczywistnienie tego planu ley w interesie nauki i ochrony przyrody, zwaszcza , e w projektowanym ogrodzie botanicznym mogaby by zebrana charakterystyczna rol inno nadmorska, k tre j niejednokrotnie grozi zupe ne wy tp i en i e . Zajmujc si od szeregu lat spraw ochrony przyrody na wybrzeu Ba tyku, imieniem Pomorskiego Komitetu Ochrony Przyrody , zamierzenia te na jgorce j popieramy".

Realizacja projektu jednak nie jest a twa. Wprawdzie przy pomocy p. gen. Pas awsk iego , d o w d c y D . O . K . To ru ,

T-wo zdo a o teren prowizorycznie og rodz i , i wok ogrodzenia posadz i k ikanacie tys icy krzeww na ywopot, co jest ju wielkim pos t pem, ale park publiczny wymaga sporzdzen ia przez planis t planu parku i obsadzenia go systematycznie drzewami w g ustalonego planu i programu. S p o s b wyjcia i na to si znalaz , a przynajmniej moe si znale . O to na ostatnim zebraniu T - w a postanowiono si zwrci do naszych wyszych uczelni, na k trych s wydziay ogrodnicze, by za temat prac dyplomowych zechciano da s uchaczom opracowanie planu parku nadmorskiego.

Naley oczek iwa , e myl ta okae si dobr i moliw do urzeczywistnienia i e w ten s p o s b nasze wysze uczelnie przyczyni si do zrobienia p o w a n e g o kroku nap rzd , w dziale podniesienia kultury naszego wybrzea .

Z obowizku dziennikarskiego musz d o d a , e sprawa regulacji wybrzea te jest na dobrej drodze. Dziki zrozumieniu znaczenia planu regulacyjnego przez p. s t a ros t morskiego Henzla , na skutek jego s ta ra , za zgod Ministerstwa Robt Publ icznych ma by utworzone w Wejherowie biuro regulacyjne. Byby to wielki p o s t p o ile ma si rozumie znalazyby si p ien idze , by biuro mogo rozwiza szerok dz ia a lno . Na regulacj czasu niema z kadym rokiem bdz ie ona t rudnie jsz i kosztowniejsza.

3

Stan budownictwa N o w o c z e s n e i z

rozmachem pom y l a n e i w y k o nane u r z d z e n i a por towe G d y n i t w o r z r a c y kontrast z ndz d z i e l n i c p o d mie j sk ich . D z i e l nice te nosz p e ne c ierpkiej ironji nazwy ja k Budapeszt, K a l i f o r n i a i t. p .

Rzu t oka na zestawione fotc-grafje wystarczy, aby w y c z u brak d b a o c i o dz ie l n i ce mie szka n iowe miasta, w p o r w n a n i u z star a n n o c i i za in teresowaniem dla portu.

Z a r a z e m zestawienie to w i a d czy, e port s t w o r z y realne warunki d l a rozwoju miasta . Jakby nad y z o t a p o w s t a k o c z o wnicze os ied la p i o n i e r w , niew r a l i w y c h na n a j c i s z e warunki y c i a . Jak c i k i e s te warunki i brak ws-p r n i e r n o c i w traktowaniu potrzeb y c i o w y c h , n iecb p o w i e por w n a n i e w n -trzy baraku s y p i a lnego" i poczty.

mieszkaniowego w Gdyni W y s i k i e m c a e g o narodu p o w s t a a

G d y n i a . N a t r a f i a w swem p ie rwszem sta-

djum rozwojowem na szereg czynni k w , k t r e s p r z y j a y pows tawaniu miasta j a k : istotna potrzeba, monopol i styczne p o o e n i e , p e n e zrozumienie u r z d u i jego najdalej, w m i a r monoc i , idca pomoc, a przedewszyst -k iem zainteresowanie c a e g o s p o e c z e s twa i jego szczery d la sp rawy G d y n i i morza sentyment.

W tych to ko rzys tnych warunkach , jak w cieplarnianej atmosferze, w y r o s o miasto z niebywale zaakcentowa-nemi : p d e m do yc ia , p o t r z e b egzystencji i chaosem.

L e c z do p e n e g o rozmachu, do rozwoju w e d u g r zeczywis tych potrzeb tego miasta przy j edynym naszym porcie m o r s k i m , z a b r a k o p o m y l n y c h kon-junktur gospodarczych. G d y b y i te z a i s t n i a y , G d y n i a l i c zy aby k i l k a razy w i c e j mieszkacw".

Byoby to c a k i e m naturalne. M i a s t a a m e r y k a s k i e w okresie , .prosper i ty" w z r a s t a y w cigu w i e r w i e c z a do mil jonowy eh zb io rowi sk .

J a k b y w w c z a s G d y n i a w y g l d a a by oby z b d n e m p r z y p u s z c z a . M o e b y p o w s t a n i e b y w a y chaos skoro nawet w m a y m zakres ie nie umiano ruchu o p a n o w a , a m o e w a n i e p i en i dz zap r o w a d z i b y p o r z d e k i p l a n o w o .

N a r a z i obchodzi nas stan tego mia-sta, k t r e m o g o by p r z y k a d e m urbanistycznego r o z w i z a n i a \ . \ w i e k u .

G d y n i a to nasz eksponat na s t a e j w y s t a w i e zagranicznej j a k jest miasto portowe, to zdaniem zagranicy, majstersztyk naszej wiedzy archi tektonicznej i urbanistycznej, to egzamin z naszych z d o l n o c i organizacyjnych i spoleczno-tw r c z y c h .

G d y b y nie i m p o n u j c } - port z jego bogatemi u r z d z e n i a m i , egzamin ten w y p a d b y n iekorzys tn ie , eksponat niec iekawie , a majs tersztyk kompromituj c e . N a r a z i port ratuje s y t u a c j lecz

czy na d u g o z d o a o d w i e od miasta wprawne oczy f a c h o w c w zagranicy?

Niech o s t r z e e n i e m b d z i e nazwa rozp rawy G d i n g e n ein Be i sp i e l w i e man nicht bauen s o l i " , (Gdyn ia , p rzyk a d jak nie na l ey b u d o w a ) , k t r a nie w y s z a w p r a w d z i e jeszcze z d ruku , ale jest op racowywana na terenie W y dz ia u A r c h i t e k t u r y P o l i t e c h n i k i G d a skie j .

B r a k s t a tys tyk i nie pozwa la cyfrowo w y k a z a bolczek ruchu budowlanego G d y n i . Jednak m o n a p r z y j , e l u d n o miasta w7 75 proc. zamieszkuje p rowizoryczne i zaniedbane, w y r o s e na p rawie natury, osiedla barakowe. P o z o s t a e 25 proc. to dopiero mies z k a c y s t a y c h budowl i , p r z e w a n i e r d m i e c i a . L e c z czy nawet ci mieszka j w lepszych warunkach jest jeszcze k w e s t j . W domu m u r o w a n y m choby posiadajcym nowoczesne udogodnienia ycia mog i s t n i e wcale nielepsze w a r u n k i mieszkaniowe ni w p rowizo rycznych budach.

1 tak jest po czc i w G d y n i . P o w o -wodem jest, e zaledwie o k o o 10 proc. b u d o w l i s t a y c h p ro jek towal i a e h o w c y -architekci. T o to j u zewntrznie w i k s z o b u d o w l i nosi p i t n o dyletan-tyzmu i m a o m i a s t e c z k o w e j mody. O planach, w y k o r z y s t a n i u przestrzeni i powierzchni i c e l o w o c i , nie war to nawet m w i .

W G d y n i a t w o jest o t r z y m a mieszkanie w domu z b i o r o w y m g d y jest za drogie. Popros tu przecitny mieszkaniec nie miec i komornego takiego mieszkania w s w o i m b u d e c i e .

D l a t e g o l e rozwi j a j s i osiedla podmiejskie i s t a n o w i niejako k l a p bezpieczstwa d la n d z y mieszkaniowej . Jes t to zd rowy i naturalny odruch s p o l e c z s t w a G d y s k i e g o . L e piej jest m i e s z k a niewygodnie , ale nie ponad stan*).

Du w i n ponosz .. tu n ieu-normowane . stosowane do w y m o g w y c i o w y c h , s tosunki prawno budowlane , k t r e nie p o z w o l i y n a d a kierunek rozbudowie miasta fac h o w c o m . Z e r k a architekta ju z e w n t r z n i e nadaje charakter miastu m o n a w n i o s k o w a z p o r w n a n i a typowego d o m k u podmie j sk iego ,

j e d n y m z niel i c z n y c h fragm e n t w G d y n i p r o j e k t o w a n y m

przez i n y n i e r w a r c h i t e k t w . O -siedla podmie j skie wznoszone w g . p l a n w fac h o w c w , nos i y b y r w n i e p i t n o my l i , a nie bezplano-w o c i . L e c z ju tabl ice statystyczne ruchu s p d z i e l c z o budowlanego w i a d cz o b raku po

parcia dla

*) Nie naley jednak zapomina, e barakowe osiedla gdyskie, s nietylko niewygodne, ale znajduj si poniej jakiegokolwiek poziomu i czsto nie zasuguj nawet na nazw mieszkania. Nie s to bynajmniej domki wasne, ale drogo wynajmowane budy. (przyp. red.).

.? i , 7. VIII JO \j, W

5 O l I I i S a * ISiiii

1.1 II. III. > 4 i - u : m : i i - M M k ' 4 x : i i - i M # e

rys. SSO. 5

i::il i:ul:M*|4k vv*inf&mn 59E0M "i" 6001 W

SDEWt HltS DOCH POD! . miru* 1 pet., u

f ; H 1 1 a * n. i 1. . . . ,^l.Vt,I 1 1 . i l i i

tego najprostszego sposobu ujc i a i n d y w i d u a l nego ruchu budowlano mieszkaniowego w karby p l a n o w o c i .

Brak poparc ia jest tu tembar-dziej nie zrozum i a y , e p o r w nania k a l k u l a c j i c z y n s z w w y k a zuj w y s z o ustroju sp dz i e l czego nawet od b u d o w n i c t w a mieszkan iowego instytucj i spo e c z n y c h . Jedynie w s p d z i e l niach m i e c i s i komorne w 1 4 b u d e t u rodzinnego. W a c i c i e l z a n d z n e g o baraczku w y d a na wzn ie s i en i e teg o , s u m wymagan jako w k a d w a s n y przez s p d z i e l n i na domek cztero-i z b o w y . ( S p d z i e l n i b u d o w y m i e s z k a ekonom i c z n y c h , k t re j akc j budowla n i lustruj foto-graije obok reprodukowane) .

D o m k i naszych o s a d n i k w w B r a -z y l j i czy Pe ru , u d e r z a j c o S podobne do typu p o d g d y s k i e g o . M o e inny m a t e r j a , ale jedna m y l i potrzeba i jeden hart polskiego kolon is ty .

H a r t ten p o d t r z y m a i w s p o m c jest zadaniem c h w i l i . Uj w ramy i nad a odpowiedni k ie runek temu samorodnemu rodza jowi budownic twa jest s p r a w n i e s y c h a n i e w a n .

Osiedla te d o w o d z , e s p o e c z e s two chce w y t w a r z a dobra, lecz chce mini zawiadywa. N a s tworzenie w a s n o c i j ako podstawy bytu j ednos tk i , znajdzie jeszcze energie, lecz niezaw-sze r o d k i . Z n a l e d la ludz i takich k redy ty , j e l i ich po t r zebu j , to spraw a p ie rwsze j potrzeby.

A przedewszystkiem s t w o r z y plan regulacyjny pe ry le r j i miasta i regjo-nu, z o r g a n i z o w a t e c h n i c z n o p i e k , pomyle o przepisach o d p o w i a d a j cych tego rodzaju zabudowie , o komunikacji i u r z d z e n i a c h w s p l n y c h .

Budowa prowizorycznych m i e s z k a w domkach wasnych posiada przedew s z y s t k i e m ekonomiczne uzasadnienie i to s z c z e g l n i e w czasie obecnego gospodarczego zastoju. Kosz t em jednego mieszkania w domu z b i o r o w y m , s z c z e g l n i e budowanym przez instytucje s p o e c z n e , powstaje pomieszczenie n ieraz d la 10 rodz in .

N a granicy skra jn ie w a s n o c i o w e g o ruchu budowlanego indywidua lnego oraz s p o e c z n e g o budownic twa mieszkaniowego s toi spdzielcze budownic two mieszkaniowe i budowlano mieszkaniowe.

Jak i ndywidua lne osiedla podmiejskie tak i s p d z i e l c z y ruch budowlany z n a l a z w G d y n i wyjtkowo k o r z y stne w a r u n k i powstania . Ponad mol i w o c i p a t n i c z e w y s o k i e komorne zmus i y m i e s z k a c w , umiejcych d y do celu z e s p o o w o , do tworzenia sp dz ie l .

I lo 15 s p d z i e l /. 1202 c z o n k a m i , r e p r e z e n t u j c y c h w r a z z rodz inami (iOOO o s b a w i c 12 proc. m i e s z k a c w G d y n i , wiadczy na jwymownie j o si le i potrzebie tego ruchu.

W i k s z o to s p d z i e l n i e budowla-

no mieszkaniowe, z k t r y c h c z pow z i a s p o e c z n i e bardzo w a n funkcj z o r g a n i z o w a indywidua lny ruch w a s n o c i o w y budowlano mieszkaniow y , k t r y tak y w i o o w o o g a r n przedmiec ia G d y n i .

T e j tak w a n e j d la miasta sprawie s p d z i e l c z e j na l ey s i w i k s z e poparcie n i dotychczas.

Pomimo k i l k u l e t n i c h s t a r a , w i k s z o s p d z i e l n i n i e o t r z y m a a t e r e n w budowlanych, b d c zmuszona zakup y w a je z wolnej r k i o c z y w i c i e po bardzo wysokich cenach.

R w n i e z niedysponowanych k redyt w przydzielane s p d z i e l n i o m tak ma c z s t k , e gdyby p r z y d z i a y u-t r z y m a y s i nadal w jednym poziomie jak dotychczas, p rogram budowlany wyczerpaby s p d z i e l n i e dopiero za 22 lata.

B dem jest budowa d u y c h gmac h w z p i e n i d z y spoecznych, przeznaczonych na mieszkania , k t r e z r e s z t bd za drogie dla tych, dla ktrych s i je buduje. P i e n i d z e powinny byy by przeznaczone na spdzielnie, coby by o ce lowsz , pewniej sz i p lynn i e j s z l oka t k a p i t a w s p o e c z n y c h .

B dem jest ze w z g l d w gospodarczych i s p o e c z n y c h niepopieranie pr/.e-dewszystkiem i przed innymi jednostki u s p o e c z n i o n e , w i a d o m e k o n i e c z n o c i o s z c z d z a n i a i powikszajce nasz stan posiadania na wybrzeu.

J a k du jest w a r t o ekonomiczna ruchu spdzielczego, wykazuj cyfry.

S p d z i e l n i e d y s p o n u j (iOTOOO in. k w . t e r e n w budowlanych, z k t r y c h wikszo zakupiona jest z wolne j r k i oraz 930.000 z. o s z c z d n o c i .

W G d y n i panu j pod w z g l d e m prawnym w budownic twie n i e s y c h a nie smutne s tosunki .

Rozumne a r t y k u } nowej polskie j ustawy budowlanej t yczce u p r a w n i e budowlanych nie maj mocy obowizu jce j na jeszcze 7 lat.

S t o s u n k i pod tym w z g l d e m regu lu j stare przepisy pruskie z przed 50 lat. M i a s t o p o w s t a j c e od nowa posiada tak s t a r i n i e a k t u a l n p o d w a l i n

Podobne w y n i

k i o s i g n a

G d y s k a S p

dz ie ln ia M i e s z

kan iowa.

W n t r z e miesz

kania G d y s k i e j

S p d z i e l n i M i e

szkaniowej sta

nowi r a c y kon

trast z w n t r z a

mi b a r a k w .

T o samo m o n a

p o w i e d z i e i o

w n t r z u w dom

ku S p d z i e l n i

Budow y M i e s z

k a E k o n o m i c z

nych .

W i d o k o g l n y

o s i ed l a S p

d z i e l n i p r z y T o w .

R o b o t n i k w K a

t o l i c k i c h .

D o m k i S p

dz ie ln i O f i c e r w

M a r y n a r k i W o

jennej p o s i a d a j

z a o e n i e za

szerokie d l a zre

a l i z o w a n i a dla

ca e j masy s p

d z i e l c w .

Reprodukc je

d o m k w w y p o -

c z y n k o w y c h ,

b e r l i s k i e i w y

stawy ( W o c b e n -

end-baus) mog

b y p r z y k a d e m

jak m o g y b y wy

g l d a barakowe

os iedla podmiej

skie.

rys. 384.

p r a w n . S t w a r z a to pole popisu dyle-tanty z m w i prowinc jona lnemu, k t r y t e jak do tychezas oblicze G d y n i wed u g swego gustu w y m a l o w a .

G d y n i a nie jest wymien iona wymie nionej us tawie z 1928 r. czn i c '/. 11 mias tami t a m e w y s z c z c g l n i o n c m i pomimo, i znaczenie jej jest w i k s z e , przynajmniej od ostatnich z tych miast .

S tarania o znowel izowanie us tawy, w duchu nadania natychmiast mocy prawnej zawieszonym a r t y k u o m pow y s z e j us tawy, pomimo d u y c h w y s i k w Zrzeszen ia A r c c h i t e k t w W y b r z e a M o r s k i e g o popar tych przez loka ln -ne w a d z e nie day r e z u l t a t w . A jednak w tym samym czasie p rzeprowadzono przez Sejm u s t a w o n o w y m statucie dla G d y n i . Techn icznych t rudnoc i w i c nie by o .

Pos tu la ty _ Zrzeszen ia A r c h i t e k t w musz by s p e n i o n e , bo od tego zaley czy b d z i e m y s i G d y n i chwali, czy t e jej b d z i e m y s i mus ie l i w s t y d z i .

w terenie B . Z b o r o w s k i

Muzeum W trosce o zb l i en ie m i e s z k a c w

miasta do natury, obok o g r o d w i park w spacerowych , w i d o k o w y c h spor? towyeh i t. p. s tworzono pewien typ, k t r y s z c z e g l n i e j u nas z a s u g u j e na baczn u w a g . M a m na m y l i gen ja 1-nie p o m y l a n e M u / . c u m - o g r d Skansen w Stoekholmie . Bardzo r n o r a k i e w r a e n i a n a r z u c a j s i z w i e d z a j c e mu.

O d z u p e n i e konkre tnych wiadomoci , gdzie i j ak mieszkano w dawnych czasach do bardzo z o o n y c h przey w y j a n i a j c y c h sobie g e n i u s l o c i " i znajdujcych nieraz i l u s t r a c j do dz ie l l i te ra tury skandynawskiej. A nad w s z y s t k i e m g r u j e uczucie zadowolenia , w y n i k a j c e /. p i k n o c i terenu i o b j e k t w oraz dobrego opracowania ca o c i . O g r d ten m i e r z c y l 1 / 2 k i l o metra w s z e i w z d u jest p o o o n y na w \ s o k i m w z g r z u z w i d o k i e m na z a t o k i i k a n a y miasta . N a terenie lekk o fa l i s tym, w r d r n o r o d n e g o zad rzewien ia umieszczono o k o o 200 bud y n k w , d o s k o n a y c h p r z y k a d w sta

rego budownic twa , p r z e w a n i e drzewnego. K a d y t ak i budynek lub ze sp b u d y n k w , lecy o k i l k a d z i e s i t met r w od drugiego jest u m i e j t n i e ukryty za d r z e w a m i i p o c z o n y z innemi k r t e m i a le jkami , co jednak pozbawia o g r d j a snoc i w u k a d z i e o g l n y m . Otoczenie, zadrzewienie i r o l i n n o p rzy k a d y m budynku s p o w t r z e niem cech mie j scowych , gdzie dany objekt s i z n a j d o w a i eharakleryz.u-j w pewnym stopniu odmiany pejza o w e S z w e c j i .

W n t r z a b u d y n k w s przebogato w y p o s a o n e we w s z y s t k i e s p r z t y i p rzedmioty n i e z b d n e przy e a k o w i t e m u r z d z e n i u mieszkania . D o z o r u j c y w k a d y m budynku ubrani w odpowiednie do danej oko l i cy stroje ludowe d o p e n i a j ca oc i . M a m y p r a w i c w k a d y m objekcie muzeum rzeczy b. cennych, p o c h o d z c y c h n ie rzadko z 14 i 15 w i e k u . D a l s z y m b e z p o r e d nim c ig iem jest bardzo bogaty dz ia s z t u k i ludowej w muzeum p l n o c n e m , gdzie obok c a k o w i t y c h w n t r z mamy

a

S K A N S E N

ri/s. 384 Plan muzeum to terenie. Skansen (Stukholm)

p r z e g l d tych s p r z t w , ,mebli u oo nych i posegregowanych w s p o s b nau k o w y . Zobrazowano w Skansen d o w y c z e r p u j c o r n o l i t o c i t y p w mieszka lnych jak i etnograficznych.

M a i n y t rzy d u e d w o r y z c a y m zesp o e m b u d y n k w gospodarsk ich , r ne w s w o i m z a o e n i u lub charakterze. Da le j mieszkania g r n i k w , ro ln i k w , w i a t r a k i , myny, s k a d y i spichrze. Jes t t ypowa zagroda gospodarstw a pasterskiego, k o c i z cmentarzem i u l iczne k r a m y w mias teczku,

k i l k a b u d o w l i l i s k i c h i no rwesk ich , oraz ca e gospodarstwo l a p o c z y k w , w c z n i e z reniferami . W r d tych bud o w l i znajduje s i , c z c i o w o rozrzucony o g r d zoologiczny, k t r y czn ic ze z w i e r z t a m i z n a j d u j e e m i s i w zagrodach d o p e n i a ca oc i .

N a j c i e k a w s z r z e c z jest to, e te budowle s to p r z e w a n i e dary, czy to p o s z c z e g l n y c h o s b czy ins ty tuc j i , czy t e gmin. 1 t y l k o w o l a jednego c z o w i e k a ca t rzecz d o p r o w a d z i a do rea l izac j i .

9

rys. 38$ Lamus z Bjorkitlk

rys. 386 Komrka w Rans'tcr

rus. 388 Wntrze chaty w Mora (Dalckarlja)

rys. 399 Wntrze wietlicy w domu mskim dworu Oktorp, Hultund

J a k k o l w i e k Skansen jest czc i M u z e u m P n o c n e g o , to w a c i w y m t w r c jest dr . A r t u r H o e l i u s . O d czasu o twarc ia w r. 1891 do 1901 by o g r d pod jego dozorem i p iecz . R w n o c z e n i e p o w s t a o wie le innych tak i c h muzew na p rowinc j i . J e e l i w k a d y m kra ju jest t ak i o g r d p o d a ny to w Po l sce s z c z e g l n i e j .

M a m y bowiem porozrzucane po caym kra ju nieraz p i e r w s z o r z d n e zab y t k i s z tuk i ludowej , k t r y m c z s t o g roz i z a g l d a , a p r z e w a n i e zapomnienie. D r u g i w z g l d to m a e zainteresowanie s i og u , a nieraz poprostu , ignorancja, s z c z e g l n i e szerok ich sfer ob jawami ju nic ty lko s z tuk i , a po prostu k u l t u r y swych p r z o d k w .

W i e l k i e znaczenie w y c h o w a w c z e moe m i e r w n i e u w i a d o m i e n i e sobie, i ta ku l tu ra by a nieraz w y s z a n i obecnie.

P a r k t a k i m o e m i e r w n i e charakter w pewnych momentach r o z r y w k o w y . M o g y b y s i w n i m na podo-

rys. 387 Wiatrak z Glilmmingc

rys. 390 Dom w Hornborga rys. 391 Plan ttoma w Kornbora

rus. 392

il Przekrj domu w Kyrkhult

b i e s t w o S k a n s e n " o d b y w a wido w i s k a , i l u s t r u j c e dawne obyczaje i u r o c z y s t o c i j ak w i a n k i , d o y n k i i t. p .

M o g l i b y m y tu p o z n a regjonalne odmiany o b y c z a j w czego s z c z l i w y pocz t ek widzielimy w wese lu kurpiow-skiem i z a k o p i a s k i e m .

S y s z y si czasami, e s do sprzedania lub poprostu do zabrania stare budowle , ale d o p k i nie b d z i e wybranego terenu i zorganizowanej ins ty tucj i , nie m o e b y mowy o r o z p o c z c i u konkretnej pracy. U nas j u wie lokro tn ie o d z y w a y s i g o s y kon iecznoc i s tworzenia c z e g o podobnego, jednake jedynie K r a k w k r z t a s i k o l o z a p o c z t k o w a n i a w pa rku l u d o w y m na W o l i Justowskiej tego typu muzeum.

W s w o i m czasie prof. S o s n o w s k i r zuc i m y l , a e b y w W a r s z a w i e tak ie muzeum u m i e c i w l a sku na Bie-

rys. 393 Plan domu ze Kyrkhult

a n a c h , k t r y ze wszech miar na to si nadaje. W Z a k a d z i e Architektury Po l sk i e j by y opracowane c i s e projekt} rozp lanowania terenu i rozmieszczenia b u d y n k w . Niestety obecnie j u w i k s z a c z tych t e r e n w otrzym a a inne przeznaczenie, z czego naley w y c i g n n a u k na p r z y s z o i d y do jak najszybszego z a p o c z t k o w a n i a tej ins ty tuc j i .

Objekty s, pomoc naukowa r w nie , c h o d z i o b y t y l k o o o r g a n i z a c j , k t r a b y z a p o c z t k o w a a t p r a c tak bardzo t r u d n do z rea l i zowania .

Skansen organizowany w r o d o w i sku bardziej u w i a d o m i o n e m i bogat-szem jednak dopiero w cigu d u g i c h lat d o s z e d do takiego stanu jak dz i siaj . A l e tym w c z e n i e j n a l e y p rzys t p i do dz ie a , im d u e j ma to s i cign .

T. T.

Nieprawdopodobna prawda Niew ie l e osad i miasteczek w P o l

sce, s z c z e g l n i e j w dawnej Kongres w c e jest w tak s z c z l i w e m po oe niu j ak osada S k p e , pow. l . ipnow-skiego. P o o o n e przy szosie i ko le j ce pomidzy j ez io rami W i e l k i e m i w i t e m , zawie ra p o r o d k u osady po

midzy w l a c i w e m S k p e m ( l i czcem 2 K i d o m w ) i W y m y l i n e m ((10 dom w ) , p r z e p i k n \ park B o r k i e m " zwany, pe en s d z i w y c h d b w , rozoystych li]) i k a s z t a n w , w y n i s } cli sosen i r z a d k i c h b u k w .

Borek ten n a l e a do k l a sz to ru O. O.

1 1

B e r n a r d y n w , k t r e g o zabudowania od czterech w i e k w d o m i n o w a y n a d S k -pem podniesionem w r. 1445 do godnoc i miasta.

R n e b y y tego miasta koleje, nie s d z o n y m mu by w i e l k i r o z w j , ale zawsze m i e s z k a c y osady i oko l i c mogy w pe n i k o r z y s t a ze w i e t n i e utrzymanego klasz tornego bo rku .

N i e z m i e n i o tego skasowanie w 1864 r. k l a sz to ru i przejecie m a j t k u k o c i e l n e g o przez r z d ro sy j sk i .

W czc i b u d y n k w k la sz to rnych umieszczone z o s t a o seminarjum nauczyc ie l sk ie , borek zos t a na nowo ogrodzony, s tarannie i czysto u t rzymany.

P r z e d bo rk iem z a t r z y m a a s i nawet nie zna jca s e n t y m e n t w s iekiera okupanta niemieckiego.

Dz i s i a j inaczej . -Oto

W y c i g Z protokulu posiedzenia Rady Gminnej

gminy Skpe z dnia 30 sierpnia 1930 r. p. 12

Rada Gminna na wniosek radnego .Jana Ruszkowskiego, zwaywszy, e pooony przy os. Skpe w Wymylinie (ak zwany Borek" suy, jako ogrd spacerowy dla ludnoci miasteczka, e takowy pooony przy klasztorze, posiadajcy kapliczk porodku, uwaany jest ocl wiekw za rzecz wit dla licznie przybywajcych tu pielgrzymek, e Borek" ten do czasu wojny Europejskiej by pod zarzdem Seminarjum Nauczycielskiego, ktre utrzymywao takowy we wzorowym porzdku, e z chwil przejcia przez Zarzd Lasw Pastwowych Borek" znajduje si w zaniedbaniu; ogrodzenie rozebrane, drzewa usychaj z powodu grabienia lici i obgryzania kory przez kozy, e o ile takowy nadal pozostanie pod Zarzdem Lasw Pastwowych, za kilka lat zostanie cakowicie wyrbany wzgldnie zniszczony, jednogonie zadecydowaa :

Uchwa Nr. 250.

Zwrci si z prob do Ministerstwa Rolnictwa i Dbr Pastwowych za porednictwem Wydziau Powiatowego w Lipnie o przekazanie parku, tak zwany Borek" w Wymylinie pod Zarzd Pastwowego Seminarjum Nau

czycielskiego w Wymylinie lub miejscowego samorzdu gminego. Orygina naleycie podpisany. Za zgodno z oryginaem wiadcz, p. o. Wjt gminy Skpe: () podpisniecz. a oto pozos tawiona bez sku tku proba m i e s z k a c w miasteczka S k p e z w r c -cona do D y r e k c j i L a s w P a s t w o w y c h :

W Skpein miejscowoci, pooonej w powiecie lipnowskim, wojewdztwa warszawskiego na pograniczu midzy miasteczkiem, a wiosk Wymylincm, nad duem jeziorem jest lasek dziesiciohektarowej powierzchni, ulubione miejsce wycieczek, gier, sportw i zabaw ludowych. Lasek ten odgrywa rol skweru podmiejskiego wrd ludnoci okolicznej, znany jest powszechnie pod zdrobnia i popularn nazw Borku".

\y tym to Borku" jest porodku w obramowaniu katakumb maa murowana kapliczka a w niej statuetka kopja cudowniej statui M. Boej, znajdujcej si w kociele pokla-sztornym, dzi parafialnym. cigajce na odpusty w miesicach letnich liczne rzesze pielgrzymw w borku tym pod drzewami, naokoo kapliczki odpoczywaj, posilaj si i modl, jakby z wdzicznoci za chd, za ziele i pikny widok na jezioro, zowi to ustronie witym Borkiem". A i uczniowie przylegego tu Seminarjum Nauczycielskiego oraz szkl powszechnych przez cay rok w chwilach wolnych tu, w tein ustroniu szukaj wytchnienia, tu uywaj miej przechadzki.

Borek ten wanie dla powyszych celw zosta swego czasu przez wacicieli dbr Skpe darowany klasztorowi O. O. Bernardynw, ktrzy swego czasu utrzymywali tu szkol z internatem. Po kasacie zakonu rzd zaborczy przekaza ten objekt w Zarzd Ministerstwu Wyzna Religijnych i wwczas to Borek", szczelnie ogrodzony, wymieciony, z awkami i altankami przy wygraeowanych przez uczniw ciekach, arcymie wywiera w raenie.

Obecnie od czasu wielkiej wojny pozbawiony parkanu, nieoczyszczony i niepielgnowa-ny, wielkim gosem prosi o przywrcenie dawnej szaty i dawnego wygldu, nicprze-staje jednak dotd jak ju powiedziano zastpowa miejsca ogrodu spacerowego i wycieczkowego.

12

A l i c i w r d m i e s z k a c w g r u c h n a nag le w i e p i o r u n u j c a , w i e i s t w i e r d z o n a po tem u r d a , i ten u l u b i o n y , u k o c h a n y w i t y K o r e k " p o t r a k t o w a n o j a k o z w y k y n i e w i e l k i ob jek t l e n y , e r o z p l a n o w a n o jego c i c i e , e w i c z n i k n i e j a k o p a r k w n a j b l i s z e j p r z y n a j mnie j p r z y s z o c i .

Z tern o p i n j a tu t e j sza a d n a m i a r pogod z i s i nie m o e . N i e m o e m y sobie w y o b r a z i S k p e g o i W y m y l i n a bez tej o z d o b y i a t r a k c j i , bez z a c i s z n e g o Borku, p e n e g o o k a z o w y c h d b w i i n n y c h n a j r o z m a i t s z y c h ga t u n k w d r z e w , z k t r y c h m o d z i e s z k o l n a k o r z y s t a p r z y nauce p r z y r o d y . N a w e t w o k r e s i e o k u p a c j i n i e m i e c k i e j , k i e d y m i e j s c o w a k o -m e n d a t u r a t k n a s i e k i e r i p o w a l i a j edno z d r z e w , l u d n o m i e j s c o w a w y j a n i a kultur a lne znaczen ie h i s t o r y c z n e g o l a s k u w a d z y o k u p a c y j n e j w y s z e j , i ta na tychmias t z a t r z y m a a d e w a s t a c j .

W o b e c p o w y s z y c h w z g l d w my, n i e j podp i s a n i c z o n k o w i e w s z y s t k i c h i s t n i e j c y c h i n -s ty tucy j r z d o w y c h , s a m o r z d o w y c h i spo e c z n y c h o r a z osoby, k i e r u j c e y c i e m l u t e j -szeni , z w r a c a m y s i do D y r e k c j i L a s w P a s t w o w y c h /. n a j g o r t s z p r o b o r e a s u m p c j p o w z i t e j d e c y z j i i o ponowne r o z w a e n i e s p r a w y w w i e l e p rzez nas p r z y t o c z o n y c h Eaktw. P r o s i m y o to, by nietylko w t r z y m a z a m i e r z o n e z n i s z c z e n i e l a s k u , ule r acze j , by o g r o d z i go i do p rzedw ojenngo p r z y n a j m n i e j s t anu p r z y w r c i ten nasz u l u b i o n y , u k o c h a n y p a r k b o r k i e m " z w a n y .

M i a s t e c z k o p r a g n o b y ob j Borek pod s w j z a r z d , S k a r b o w i P a s t w a a d n y c h nic p r z y c z y n i a j c w y d a t k w , d o p r o w a d z i go do p o r z d k u i ochroni przed z a g a d i nic jest w stanie uzyska na to Zgody Ministerstwa Rolnictwa i Dbr Pastwowych.

C z y dlatego, e w S k p e m umiesz-czonem N a d l e n i c t w u n i e / . bdnem jest istnienie na miejscu tak wie lk i ego (a 10 Ha!) objektu do c i c i a ?

C z y nie lepiej i o s z c z d n i e j (czas, benzyna, gumy, amortyzacja samochodowa) b y o b y p r z e n i e n a d l e n i c t w o b l ie j i s to tnych o b j e k t w l e n y c h k t r y m n a d l e n i c z y z a r z d z a .

Borek w S k p e m si bez tej opie-

t

rys. 394 Wejcie do Borku przed wojn

rys. 396

k i o b c h o d z i przez se tk i lat, obejdzie s i i teraz.

M n i e j s z k d z rob i tak bardzo o Borek dba l i m i e s z k a c y n i p a s c e s i pod oknem n a d l e n i c t w a k o z y .

I 5

arch . W . W e k e r

DO/A /AlEIZKALNy HA KAMIENNEJ CRZE

. W CDYNI

rys. 400.

D<

skala 1:500

om l en , k t r y s zk i cowany j u by l W P. 1927 jako dom le tn i skowy, przeradza! s i s topniowo, w m i a r j ak K a mienna G r a , a przynajmniej jej cz zb l i ona r d m i e c i a r o s n c e j j ak na d r o d a c h G d y n i , s t a w a a s i coraz hardziej dz ie ln ic miasta, w dom o w i k s z e j i loc i n i ewie lk i ch m i e s z k a przeznaczonych na u y t e k c a o r o c z n y .

P ro j ek t nosi w sobie cechy przystosowan ia s i do sytuacj i i w a r u n k w urban is tycznych n i e w a c i w y c h , tworzonych d la dz ie ln icy w i l l o w e j bez przew i d y w a n i a zmiany ro l i Kamiennej Gr y z m i e j s c o w o c i k p i e l o w e j na dz ie l n ic m i e s z k a l n mie j sk .

W i d z i m y w i c w t y m projekcie tend e n c j bardzo w y r a n do w y z y s k a n i a maksymalnego terenu, bardzo j u w

CCTKNA

Z V T KONDYGNACJI VI I VII

rys, 401 skala 1:500

Ry: 402 Widok od morzu. Skalo 1:400 rys. 404 Skala ':800

ryt. 403 Skala 1: .100

w tem miejscu kosztownego, Lecz z zachowaniem przepisowych o d s t p w od granie i ulic. S t a n o w i o to p ierwsz w y t y c z n , ktra d e c y d o w a a o kompozycji.

Drug zasadnicz w y t y c z n , byo denie do takiego usytuowaniu mieszka, aby im da maximum soca i widoku na morze: dwa kierunki nie pok r y w a j c e s i niestety na naszem pl-nocnem w y b r z e u .

N a j w i k s z t rudno s t a n o w i o -stosowanie s i do bardzo znacznego nachylenia terenu, co s p o w o d o w a o kon i e c z n o zupe n ie odmiennego rozwi-

16

K O l N / T R V K C l A E L - b E T O W A

W Y P E h N i E N i A D 2 I V R A W K / \

I rys 40% Skala 1:800

zywania p l a n w niemal wszystkich kondygnacyj.

Za czone reprodukcje, oprcz widoku geometrycznego od strony morza, ktry dostosowany ju jest do nowych p lanw, daj obraz projektu z r. 1928; obecnie wprowadzono pewne zmiany, ktre spowodowane zosta y l-opodziaem budynku na 15 serje budowlane, 2-o now konjunktur na rynku, materjaw budowlanych i w z w i z k u z tem powrotem do konstrukcji murowej zamiast poprzednio projektowanej e lazo-betonowej szkieletowej, 5-o chci poprawieniu p lunw, w ktrych , z puro-letniej perspektywy w y s t p u j b dy poprzenio nie d o s t r z e o n e .

L e C o r b u s i e r

Wojna? Lepiej budowa

rys. 406 Jedyna rozpoczta w roku biecym w Warszawie bodowa wielkiej kolonii mieszkalnej.

{VIII Kolonja Warszewskiej Spdzielni Mieszkaniowej na oliborzu).

G d y s i jest c a k o w i c i e p o g r o n y m w w i c l k i e m nowoe/.csnem zagadnieniu architektury i urbanistyki, przeywa s i u m y s e m i sercem P O K J , p o k j w ktrym w a l k a , bitwa, z u c h w a o , bezinteresowno, entuzjazm, w i a r a zwyc i a j n i e w i a d o m o i lenis two. P O K O . l to budowa to co w yciu daje istotne odczucie s z c z c i a .

W o j n a to wzburzenie t u m w , w y t r c o n y c h z r w n o w a g i , t u m w ind y w i d u w porzuconych na b e z d r o e . W z y w a s i ich porywa w y m o w ; widoczne j b e z n a d z i e j n o c i przeciwstawia antydotum: czyn i zdobycz i podboje, byle im d n a d z i e j (i s twor z y armje i m i s o armatnie) .

Wojna wypowiedziana to o m i e r telna i ron jo, chleb na blasze d la w i a ta c a e g o . K a p i t a y , r c e robocze, su

rowce , t ransporty , k r n o e , w s z y s t k o jest w obf i toc i . O lb rzymi , fantastyczn jest p rodukc ja . P o r y w nadludzk i . P i lat w y s i e k jest pod t r zymany ; r o n i e , staje s i ty taniczny. T o cud, to p i k n o godne b o g w .

A l e nie, g u p c z e , to Z O T O t a czy, jak djabelski szaleniec! T o Z N I S Z C Z E N I E . . .

T e n nie jest doskonale s z c z l i w y m , nudz i by s i p rawic , w drugi r w nie a m o e jeszcze bardziej , ten inny t ake . . . i tak mi l jony ludz i . Rzecz d z i w n a , w s z y s c y oni s g odn i t r o c h , lub bardzo, g d y brak pracy, lub produkt jej niema zbytu . W O J N A ! W s z y s t k o p j d z i e , praca i zbyt.

E k o n o m i c i w i e d z gdzie, i jak , i dlaczego jest le tu, czy tam.

Socjo logowie mie r z te r n i c e na-

17

pic ia w masach l u d w , k t r e grom p o w o d u j . T r z e b a by oby s t w o r z y t ransformatory, o r g a n i z o w a w o l t a e .

W a d z e . . . O c h ! W a d z e nie d o c h o d z wca le do \vy-

t lomaczenia sobie tej m d r o c i Djo -genesa, K T R Y U M I A O C E N I W C Z E M J E S T S Z C Z C I E C Z O W I E K A .

C z o w i e k a . . . M i l j o n w ludz i . . . S z c z c i e ? N ie w zlocie , nie w p r z y j e m n o c i a c h ,

k t r e s i w i d z i na ekranie. A l e w stanie (sumienia) w i a d o m o

c i z r w n o w a o n e j . Z r w n o w a o n e j w C Z Y N I E i od

zyskan iu . C Z Y N ! J a k o archi tekt i urbanis ta w i e m , e

przez inn w i a d o m o rzeczywis to c i yc ia , przez nowe sumienie w s p czesne mog w y s c h n bez straty niezl iczone r d a p o d a n i a i mog w y t r y s n niezl iczone r d a wydajnej tw r c z o c i .

D z i a a ? A l e p o r w n a j c i e kon ia w y c i g o w e g o z kon iem d o r o k a r s k i m . C z y s z y b k o ich jest j ednakowa? Zmie rzc i e l u d z i , k t r z y maj pecha", bo n igdy nie dosz l i i nigdy nie do jd do poznania co z czem rymuje" i j a k i m i s ta l iby s i , d o w i e d z i a w s z y s i jed-go dnia, e zdecydowano s t w o r z y c o o lbrzymiego i fenomenalnego, nigdy niewidzianego, nigdy jeszcze nie w y o b r a o n e g o , co przynies ie i m k a d e mu z n ich N A D Z I E J , rzeczy praw

dz iwe i wymierza lne , namacalne i t w r cze, dz i k i k t r y m bd mogl i p r z y z w o icie u t r z y m a on , w y c h o w a zd rowe dziec i . R o b i to co , co do tyka k a d e g o c z o w i e k a , k a d e g o z mil jona jednostek, t w o r z c y c h tak dobrze o n i e r z y a rmj i wo jennych : p r a c o d p o w i e d n i do i ch s i ; p o k j p r zyzwoi ty , miasto czynne, s i lne, spokojne i ludzkie . C z y t a , s e g r e g o w a , d e c y d o w a , d z i a a . I n o w drog , na nowy los s z c z c i a , o r g a n i z o w a w i a t nowoczesny. Decyd o w a .

T A K . W A D Z O , p o d j trzeba decyzje r w n i e w i e l k i e w sku tkach , jak decyzja wojny . M o b i l i z a c j a p o d u g planu organizacyjnego. Czyn i z w y c i s two. M o b i l i z a c j a entuzjazmu przede-wszystkiem, tego w o l t a u ludzk ie j fab r y k i . A n a s t p n i e w s z e l k a inna mobil izac ja , uzgodniona z entuzjazmem. M o bi l izacja z iemi , l udz i , p rodukc j i dla w y k o n a n i a p lanu. D z i a a , p j . P j , raz us t a l iwszy plan.

S z c z c i e jest w tern n i e d o s t r z e g l -nem nachyleniu w a h a d a k u wydajnej tw r c z o c i .

N a r z d z i a : d o w d z t w o i armje, maszyny i obieg, k a r n o ?

C I L E T E S A M E , C O D L A W O J N Y !

M w i s i z z a k o p o t a n i e m : C z y to n a p r a w d jest tak a t w e " : proste pos tanowienie rozumu, proste nachylenie W a h a d a ku dobrej stronie, s tronie D O B R A zamiast Z A .

Z d e c y d o w a s i na B U D O W A N I E , zamiast z g a d z a s i na N I S Z C Z E N I E .

K R O N I K A

Folo/one w piknej miejscowoci nad Batykiem przy nasadzie Helu uzdrowisko Ralle? rowo zaoone w r. 1920, zalicza si tak jak i Jastrzbia Gra do cakowicie nowych o-sad, powstaych dziki pol-skiej pracy twrczej."

Trzeba byo przezwyciy ri/zliczone trudnoci i nieporozumienia, ktre osabiay mudn prac pionierw.

Uzdrowisko Hal lerowo

Przykre chwile mamy jednak poza sob, bowiem energia i zawzito jednostek czynnych zwyciya...

Istniejce od r. li)2(i Towarzystwo Przyjaci Hallerowa o charakterze spoecznym wybudowao swoim kosztem skromne kabiny dla kpicych si propagujc sporty wodne i gry towarzyskie na play.

Wybudowano W r. 1929 no

w stacj kolejow, noszc nazw Wielka-W ic-1 lullcrowo na jw iksz na naszem wybrzeu.

T-wo wybudowao swoim kosztem przystanek kolejowy Hallerowo w r. 1927. Inicjatywa prywatna wydaa tutaj widoczny wynik dodatni dla caej okolicy, gdy w 1921 r.

Jednoczenie z budow stacji kolejowej, wybudowano i wy-

18

rys.' 409

k o c z o n o w t y m r o k u b u l w a r z w a n y D r o g N a d m o r s k " o d W i c l k i e j W s i p r z e z l l a l l e r o w o , C h a p o w o , J a s t r z b i G r a do K a r w i . B u l w a r ten s ta n o w i os ta tn i w y r a z t e c h n i k i , nawet n i e s p o t y k a n e j na z a chodz i e E u r o p y . J e z d n i a w y k a d a n a k o s t k b a z a l t o w )) mt r . s z e r o k a , o toczona 2 chodn i k a m i po 4 mt r . s /er . i w y s a d z a n a 2 s z e r e g a m i l i p po o b y d w u s t ronach z r o w a m i 8-ch m i r . s ze rok . w r a z z poz o s t a w i o n y m pasem 10 m i r . te renu pod t r a m w a j o d s t rony m o r z a s t a n w i pas 33 mt r . szer o k i i p i k n i e p r e z e n t u j c y s ic na t le m o r z a .

B u d o w a s t ac j i k o l e j o w e j i b u l w a r u s t w o r z y a b. p o w a n y wze komunikacyjny, k t r y j e szcze w i k s z e g o nab ie rze z n a

czen i a gdy zos t an ie p r z e p r o w a d z o n a s zosa na H e l .

P r o j e k t o w a n y por t r y b a c k i s t w o r z y b y p r z y s t a o s o b o w i w z m o c n i z aopa t r zen i e u z d r o w i s k a w r y b y . D o n i o s o b u d o w y po r tu r y b a c k i e g o na w i e l k i m m o r z u jest o c z y w i s t a z p o w o d u b r a k u p r z y s t a n i d l a n a s z y c h r y b a k w p o s i a d a j c y c h l o d z i e m o t o r o w e ; b r ak p o r t u p r z y c z y n i a s i do tego, e nasze o s o s i e j a k o n a j d r o s z i n a j l e p s z r y b w y a w i a j p r z e w a n i e N i e m c y i S z w e d z i , p o s i a d a j c y lodz i e motor o w e .

T - w o d y do u p i k s z e n i a u z d r o w i s k a i z a p e w n i e n i a w y p o c z y n k u po k p i e l i m o r s k i e j , s t w a r z a j c w t y m r o k u pods t a w pod p a r k p u b l i c z n y na d o t y c h c z a s o w y c h n icu-y tkach m a j t k u p a s t w o w e g o w P o -c z e r n i n i e . P a r k ten s t w o r z y pow a n y r eze rwa t r o l i n n o c i n a d m o r s k i e j , nos i on n a z w p a r k u pub l i cznego i m . D e r d o w -sk i ego g o n e g o poety k a s z u b sk iego , k t r y w la tach n i e w o l i r o z g r z e w a s e rca s w o i c h z i o m k w s o w a m i n i e m a K a s z u b bez P o l o n j i , a bez K a s z u b Pot s c i " . . .

Idea budowy k a p l i c y przyo b l e k a s i w c z y n k o n k r e t n y : w d n i u 5 l i p c a r. b. o d p r a -

rys. 412

rys. 411

w ionn j u p i e r w s z M s z w i t na fundamentach , k t r a z g r o m a d z i a l i czn p u b l i c z n o z u z d r o w i s k a o r a z o d d z i a y P W. z Cetniewa.

P r o j e k t kaplicy arch. Julje-na L i s i e c k i e g o z a p e w n e w t y m r o k u , d z i k i poparciu finansowemu s p o e c z e s t w a b d z i e zrealizowany.

Istnieje w I l a l l c r o w i c szer e g p e n s j o n a t w b. dob rze p r o w a d z o n y c h , z k t r y c h jeden o d z n a c z a s i tem, e pos i a d a z a k a d c i e p y c h k p i e l i m o r s k i c h , czynny o d 1927 r

W r o k u biecym T - w o u-zy s k a l o m o n o z r e a l i z o w a n i a pomocy n o w o p o w s t a e g o B i u ra Zabudowy W y b r z e a przy W y d z i a l e p o w i a t o w y m , p o w i a tu M o r s k i e g o w Wejherowie, pod k i e r u n k i e m a r c h . Z d z i s a w a K o w a l s k i e g o , o p r a c o w a n i a p lanu z a b u d o w a n i a .

M i e j m y n a d z i e j , e p l a n ten nie pozos tan ie t y l k o na pap ie rze i e w l adze b u d o w l a ne n i c u n i c e s t w i jego r e a l i zac j i d r o g d o p u s z c z a n i a w e -j t k w " , j a k to nies te ty i na pobrzeu zbyt c z s t o s i z d a r z a o .

K. M.

1')

W y s t a w a B e r l i s k a

Mieszkanie w s p c z e s n e

Dzia II Wystawy budowlanej w Berlinie nosi tytu mieszkanie naszych czasw". W wielkiej hali wystawowej rozmieszczono kilkadziesit umeblowanych i urzdzonych mieszka wzjjl. oddzielnych domkw. Wrd autorw spotykamy wszystkie najwybitniejsze nazwiska wspczesnej architektury niemieckiej, kt-rych rol w poszukiwaniu nowych form zamieszkania trzeba uzna, Mies van dc Itolw kierownik tego dziau wystawy budowlanej w ten sposb si o niej wyraa:

Mieszkania naszych czasw jeszcze niema. Zmienione warunki yciowe wymagaj jednak jego realizacji. Koniecznem jest przezwycienie sprzecznoci pomidzy istotne-ini potrzebami i lalszywemi wy magari.uni mieszkaniow e-nji".

Trudno si z tem okreleniem cakowicie zgodzi. Tworzy si mieszkanie jutrzejsze. Dzisiejsze niewtpliwie istnieje. Wystawa Berliska pokazuje nam nietylko poszukiwania ale i osignite ju rezultaty.

Ogtnis charakteryzuje wsp szesne mieszkania pozostawienie swobody ruchu nawet w mieszkaniu najmniejszym.

Dla osignicia fcj swobody zrywa si z nadmiarem mebli, zacisznemi kcikami, i t. p. W tym kierunku dziaa take jproszczer is mebli, oraz zajmujce mniej miejsca od innych meble stalowe. Kilka przykadw, zaopatrzonych w komentarze oparte przewanie na vlasnych sowach autorw, niechaj to zilustruje ...

rys. 4i3 rys. 414

415

C a r l F i e g e r dy do miesz-Kania jednoizbowego, ktre pozwoli na dobre wyzyskanie powierzchni 40 m. dzi-

rys 416

F i a n i Schuster Frankfurt n / M

szuka zasadniczych, elementarnych form, zarwno dla rzutu mieszka, jak dla mebli. Zrzekajc si wszystkiego co nie daje si wytumaczy, jako konieczne, akceptujc formy najprostrze, nie widzi w tern ubstwa a jedynie wyran wol dc do prawdy.

Tylko pierwotne ksztaty pozbawione wszelkich przypadkowoci mog by rdem nowych form, odpowiadaj technice dcej do osignicia najwikszych rezultatw najmniejszymi rodkami.

rys. 418 Fr, Schuster mieszkanie 3'izbozee

rys. 419 Fr. Schuster. Frankfurt n M mieszkanie 3-:zbowe

us. 421

__J_' K, c v

2

H u g o H a e r i n g . Ber l in

N a s z c z e g l n u w a g z a s u guje domek H . I l a c r i n g a .

D o m k i s ze regowe , postawione przy u l i c a c h W s c h d - Z a c h d , o d z n a c z a j s i o r y g i n a l nym dachem o o k n i e d a j c c m d o d a t k o w o p o u d n i o w e o w i e tlenie. T o o w i e t l e n i e j a k r w n i e w e n t y l a c j e p r z e z dach poz w a l a j na dobre w y z y s k a n i e n i e w i e l k i e j p o w i e r z c h n i d o m k u (47 '/? m t r . ) .

K o n s t r u k c j a s z k i e l e t o w a i dach Z c i s s o w s k i p ros te i c ie k a w e .

23

Haesler r o z u m i e k o n i e c z n o p r z e j c i a po d u g o l e t n i c h p r a cach n a d a n a l i z z a g a d n i e m i e s z k a n i o w y c h do syn t ezy , p r z e c i w s t a w i a s i p o s z u k i w a n i u t y l k o p o t a n i e n i a " m i e s z k a n i a p o z o s t a w i a j c po-prawienie l e p s z y m c z a s o m .

P o j c i e g o s p o d a r n o c i do ty c z y nie t y l k o ma te r j a lne j a le i i dea lne j g o s p o d a r n o c i . P o s t p k u l t u r y m i e s z k a n i o w e j m o e b y j e d n o c z e n i e pods ta w a znacznego po tan i en i a .

rys. 424

Haesler & Yolker m i e s z k a n i a w d o m u z b i o r o w y m na 2 poziomach.

|- ! : ; V i l ' ^ - 1*. :.. ~1

| ; -^.'^.iuJKEST

C z y t e l n i c y nas i z n a j dob rze d z i a a l n o l l a c s l e r a w k i e r u n k u najmniejszego m i e s z k a n i a . Z a i n t e r e s u j e i ch z a p e w n e n ieco w i k s z e m i e s z k a n i e tego samego au to r a , p o m y l a n e j a k o m i e s z k a n i e na 2 p o z i o mach w d o m u z b i o r o w y m . Z

m i e s z k a t a k i c h m o g s i s k a d a w i e l k i e w i e l o p i t r o w e (1012 pit.) b l o k i . \V reprodukowanem m i e s z k a n i u H a e s l e r s t a r a s i w y z y s k a typ g a l e r j o w y w t a k i s p o s b , by poko je m i e s z k a l n e m i a y w i a t o zachodn ie , a s y p i a l n e

w s c h o d n i e . G a l e r j c w e w n t r z n e w y k o r z y s t a n e s w s z c z l i w y s p o s b j a k o e lement o y w i a j c y i u p i k s z a j c y m i e s z kan ie , p o m i d z y p o d w j n e m i s z y b a m i galerji m i e c i s i o-n-rd z i m o w y . (Ilustracje w n t r z u m i e c i m y w n a s t p n y m numerze) .

C h c c y c h b l i e j z a p o z n a s i z d z i a e m w y s t a w y p o w i c o n y m w s p c z e s n y m mieszkan iom, o d s y a m y do specjalnego b. bogatego i c i e k a w e g o , p o w i c o n e g o wys tawie l i p c o w e g o numeru lnnen-Deco ra t i on (Darmstadt ; A l e k s a n d e r K o c h , cena 2 m 50) z k t r e g o cze rp iemy n i e k t r e z i lustracj i i o p i s w .

24

M o d e l r u s z t o w a n i a Z d j c i e

rys, 426

D z i a spotka si z

bardo ostr krytyk francusk. W zaoeniu mia on przedstawia rozwj Parya, jego instytucje spoeczne, tanie mieszkania miasta ogrody, drogi i komunikacje. Eksponaty skaday si z filmw oto-gralji planw i modeli. Pomimo znacznych koszlw (Miasto Pary asygnowao 1.000.000 frankw, Departament Sekwa-

niniejsze z wys t awy budo-anej w Ber l in i e przeds tawia model

w z o r o w y c h r u s z t o w a przy budowie g m a c h w o szk ie lec ie e l a z n y m .

O d u l icy ogrodzenie z p o c h y e m zabezp i eczen i em. N a pierwszej kondygnacji w i d a pomost z desek na stropach . P o lewej rusztowanie drewniane (1) do w y m u r o w a n i a c i a n zewn t r z n y c h . Szerokie p o r c z e zabezp i ecza j p r a c u j c y c h od upadku (1). P o prawej na w y s o k o c i 5-ej konty-gnacji t a k a p o r c z . Z a ni w idoczny lewar d w i g u (2) do belek e l . W g b i budynku w i d a d w i g , do mat. b u d o w l . (3). W n a r o n i k u w idoczne pomos ty (system Torkre t ) w k s z t a c i e k o s z w meta lowych , poruszane nu blokach (4).

francuski na wystawie B e r l i s k i e j ny 300.000). Realizacja pozostaa daleko poza zamiarami.

Niezalenie od zarzutw dotyczcych techniki, wystawa wywoaa ze strony m o d e j g e n e r a c j i gwatowny protest, przeciwko wystawianiu cdennego, ale wszystkim znanego z a b y t k o w e g o Parya.

P a r y y j e , mw i modzi, wic nie jego dzisiaj i

Z k s i e k

wczoraj naley wystawia ale da wyraz jego deniom do przyszoci. W rezultacie pro testu na Wystawie Berliskiej znalaz si Manifest Modej Generacji i poza Wystaw oficjaln naprdce zorganizowane przez l.e Corbusier'a i pismo Plans" wystawa planw urbanistycznych, obrazujcych podan przez autorw przebudow Parya.

Smahiis ( M a y domek)

Narody p n o c y , u m i e j c e p r a c o w a ,

umie j o d p o c z y w a . U l u b i o n e m miej

scem odpoczynku na kon iec tygodnia

s w Norweg j i g b o k i e za toki morskie

fjoidy i wyspy przy n ich p o o o n e .

Dajemy dz i p r z y k a d d w u dom

k w p rzeznaczonych d la noclegu i let

niego pobytu w i k s z e j i loci o s b , z

pomieszczen iem na d k i ew. moto-

l w k i . P r z y k a d y te w z i t e s ze zb io

ru prac p. t. S m S h u s " p r z y s a n y c h

na K o n k u r s o g o s z o n y przez g a z e t

A s t e n p o s t e n s " w O s l o . Konkur s do

t y c z y w s z e l k i e g o rodzaju d o m k w

l e t n i s k o w y c h na koniec tygodn ia W e e k

end house" .

Week end - house

nad morzem. J e d n czc i

s toi w morzu. C z ta

zawie ra schron dla o d z i

i k p i e l i s k o (basen)

W n t r z e " m i e s i c z n i k p o w i c o n y nowoczesnym meblom i u r z d z e n i u w n t r z . Nr. 1 O b j t o 16 stron z tego 6 stron t eks tu cena zeszytu 3 z.

W y s z e d p i e r w s z y numer j ek tu S z y s z k i - B o h u s z a P r o n a s z - f u n k c j i , ( b i u r k o i l a m p y O g r -m i e s i c z n i k a W n t r z e " . k i P u d o w s k i e g o , da le j me- k i e w i c z a , meble p r a c o w n i a n e

Z a w a r t o p i e r w s z e g o ze- ble O g r k i e w i c z a , D a m i c k i e - D o b r o w o l s k i e g o i M a n d t a ) , i n -s z y t u na raz i e s k r o m n a , nie go, P r s z y s k i e g o , B a c o n a , ne z a c h o w a y d a w n y t r e w t p i m y , i w m i a r r o z - O d y c a - D o b r o w o l s k i e g o i M a n - p r z y o b l e c z o n w n o w f o r m w o j u p i s m a b d z i e c o r a z bo- d ta , m a p p o g l d o w L u b i - ( s z a l a , k o i s t o l i k n o c i y ga t s za . W d z i a l e i l u s t r a c y j w i - s k i e g o i S o l l y s k i e g o . C z D a m i c k i s e g o ) . P o d a n a u d z i m y w n t r z e z a m e c z k u P r e - tych s p r z t w p o s i a d a n i e w t - l a b y w i k s z a i l o w n t r z , po-z y d e n t a M o c i c k i e g o w W i l e , p l i w i e c h a r a k t e r n o w o c z e s n y k a z u j c y c h z a s t o s o w a n i e po-u r z d z o n e g o m e t a l o w y m i me- w formie i w t r e c i , w y k a - s z c z e g l n y c h m e b l i i sha rmo-b l a m i k r a j o w e j w y t w r n i , p ro - u j e d o k a d n e przemylenie n i z o w a n i e i c h z c a o c i .

W y d a w n i c t w a Kongresowe

I . I n t e rna t i ona l e A u s s t e l -l u n g tflr S t i i d t e b a u u n d W ohnungsw esen In te rnat i ona l T o w n P l a n n i n g a n d I l o u s i n g F .xh ib i t ion . K x p o s i t i o n In t e rna t iona l e de l'amenagement des \ i l -les et de l ' h a b i t a t i o n .

I I . D i e S o z i a l p o l i t i s c h e Be-deu tung der W ohnungs-w i r s c h a f t i n C e g e n w u r t ung zukun f t . T h e s o z i a l i m p o r l a n e e o l h o u s i n g n o w a n d i n the f u t u r . I . impor tance ac tue l l e et f u t u r d u pro-b l m e economiue de P h a b i t a l i o n .

I I I . Private und gemeinntttzi-ge W ohnbau t a t i g k e i t . P u b l i c U t i l i t y a n d P r i v a t e H o u s i n g A c t i v i t y . A c t h i t e c o n s t r u c t i v e p r i -vee et publique en m a -t i r e d ' l i a h i l a t i o n .

IV. Iran/. Schuster. Der Bau von tragbaren

M d z y n a r o d o w e g o Z w i z k u

M i e t e n . T h e B u l d i n g ()f S m a l i D w e l l i n g s W i l l i R e n s o -nable R e n t s . l . a C o n s t r u c t i o n de pe-t i t s logements a l o y e r s a b o r d a b l c s .

Y . W o h n u n g s i n s p e k t i o n H o u s i n g I n s p e c t i o n . I n spec t i on des logements .

M i d z y n a r o d o w y Z w i z e k M i e s z k a n i o w y o k t r e g o K o n g res ie p i s a l i m y w numerze 7 w s z y s t k i m u c z e s t n i k o m k o n g r e s u , r o z e s a p r z e d K o n g r e sem w y m i e n i o n e w y e j w y d a w n i c t w a .

. l ako s z c z e g l n i e w a r t o c i o w e n a l e y z a l i c z y w y d a w n i c t w o I I o k t r y m j u p i sa l i m y w n u m e r z e 4 i k t r e zaw i e r a r e f e ra ty d o t y c z c e s ta nu m i e s z k a n i o w e g o w poszcze g l n y c h k r a j a c h .

W y d a w n i c t w o I I I , re fe ra t o-g l n y S e n a t o r a D r . F . M . W i -bau ta , P r e z e s a Z w i z k u , s ta

dia Spraw Mieszkaniowych

n o w i umiejtnie z r o b i o n y przekrj w s z y s t k i c h z o o n y c h i o p u b l i k o w a n y c h w W y d a w n i c t w i e I I r e f e r a t w poszczeg l n y c h k r a j w . K t o n iema c z a s u , a lbo m o n o c i przestudiowania g rubego tomu (p rze s z o 500 stron drobnego druku), a chce p o z n a s tan sprawy m i e s z k a n i o w e j w rozmaitych k r a j a c h i p o g l d y na jwyb i t niejszych d z i a a c z y na sposoby poprawienia w a r u n k w m i e s z k a n i o w y c h , w i n i e n p r z e c z y t a referat S e n a t o r a Wibaula.

Wydawnictwo to naby m o na s p r o w a d z a j c za c e n R M . 3z M i d z y n a r o d o w e g o Z w i z k u d l a S p r a w M i e s z k a n i o w y c h ( I n t e r n a t i o n a l e r V e r b a n d f l i r W o h n u n g s w e s e n F r a n k f u r t a M . H a n s a A l l e 27; l u b z a c e n z . 6,30 w P o l s k i e m T o w . R e f o r m y M i e s z k a n i o w e j . D l a P r e n u m e r a t o r w D o m O s i e d l e M i e s z k a n i e " cena z . 5.

26

Zagadnien ia O s z c z d n o c i o w o - Budowlane Z a g r a n i c . W y d . Izba P r z e m y s o w o - H a n d l o w a . Warszawa. 1931. D-ra Z d z i s a w a Korp isk iego

Izba Przemy slowo-h und 10wa wydala ksieczko D-ra Zdzis awa Korpiskiego o Zagadnieniu Oszczdnociowo-Budo-wlanem Zagranic.

Niejednokrotnie mielimy o-kazj wspomina o wielkiem znaczeniu jakie dla budownictwa mieszkaniowego Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej maj wzorowane na istniejcych od pocztku X I X w. w Anglji Stw. Oszczdn. Ameryk. Building and Loan Association. Ogromne powodzenie tych instytucji opartych na przymusie regularnej o-szczdnoci, w znacznej mierze tlomaczy si tern, e ilo osb oszczdzajcych, a nie majcych zamiaru natychmiast budowa i sumy przez nich oszczdzane nie byy mniejsze od iloci budujcych, chccych na budow poycza. Instytucje te zreszt s przewanie nie wielkie i stanowi zrzeszenia ludzi dobrze si

znajcych, zawodowo i towarzysko sobie bliskich.

Zupenie ju. inaczej przedstawia si sprawa w Niemczech, gdzie poza nielicznemi wielkiemi organizacjami w rodzaju Gemeinschaft der 1'reun-de (Wsplnota przyjaci) ktre od 1924 r. udzielia przeszo 8000 poyczek budowlanych na sum przeszo 100 milj. powstaa wielka ilo kas, w ktrych koszty organizacji i administracji znacznie przewyszay dochody, i poyczki udzielane jednym czyniy ilo-zorycznem dla pozostaych nie-tylko szybkie otrzymanie poyczki, ale wogle odebranie kiedykolwiek pienidzy.

Poniewa wszyscy czonkowie Stowarzyszenia spiesz si nieomal jednakowo do otrzymania poyczki wprowadzony do przydziau zasady loterji, niczawsze zreszt uczciwie przestrzegane.

W rezultacie zaufanie do instytucji zostao poderwane wiele kas zbankrutowao, niektre bankructwa miay charakter wyranie kryminalny i coraz goniejszym czyniy woanie o ustawowe uregulowanie oszczdnoci budowlanej i wikszy nad nia nadzr.

Zostao to zreszt uwzgldnione w Ustawie Niemieckiej z dn. 30 marca 1931' r. dotyczcej ubezpiecze prywatnych, do ktrych zaliczono i kasy oszczdnociowo-budow lane.

Mona wic zarzuci D-rowi Korpiskiemu, e swej pracy nie poruszyi wcale momentu niebezpieczestwa jakie te kasy przedstawiaj dla oszczdzajcych. Tembardzicj szkoda, e w Polsce zaczynaj ju powstawa tego typu instytucje, a dziaalno jednej z nich ju daa powd do wkroczenia Wadz Sdowych.

Z Po l sk iego T o w a r z y s t w a Reformy Mieszkaniowej .

Polskie Towarzystwo Relor-my Mieszkaniowej przesiao na rce Pana Prezesa Rady Ministrw memoria dotyczcy kredytw nu budownictwo mieszka robotniczych. Odpis tego memorjalu zostai przesiany pp. Ministrom Spraw Wewntrznych, Robt Publicznych, Pracy i Opieki Spoecznej, Skarbu, oraz p. Wiceministrowi Stefanowi Starzyskiemu. Towarzystwo wyrazio rwnie gotowo jaknajda-lej idcej w tym kierunku wsppracy z Rzdem.

Wystawa Mieszkaniowa w Warszawie

Mimo licznych zgosze wystawcw, na Zebraniu Zarzdu w dniu 15. lipca 1>. r. zdecydowano projektowan wystawa nn oliborzu, z powodu

cikiej sytuac:i gospodarczej odoy do wiosny roku przyszego.

W y s t a w a B e r l i s k a , Dzia Polski.

Zakoczono rachunki zwizane z organizacj Dziau Polskiego na Wystawie Berliskiej. Oglna suma wydatkw wynosi 8.475,38 z. *) Sub-wencje otrzymano: z Ministerstwa Spraw Zagranicznych z. 2.500,00, z Ministerstwa Robt Publicznych z. 800.00, z Magistratu m. st. Warszawy z. 1.500,00 z Funduszu Kwaterunku W ojskowego zl. 500 i ze Stow. Budowlano Mieszkaniowego Z..U.P.U. zl. lOOO.oo. Powstay niedobr pokryty bdzie przez wystawcw w stosunku do zajmowanej przez nich na Wystawie przestrzeni.

. P. Dr. Wadysaw Dobrzyski

Na posiedzeniu Zarzdu w dniu 15 lipca b. r. przewodniczcy skreli w kilku sowach dziaalno . p. W a dysawa Dobrzyskiego, zaznaczajc i by on jednym Z inicjatorw i zaoycieli Polskiego Tow. Reformy Mieszkaniowej. Zebrani uczcili zmarego przez powstanie.

Nowi czonkowie. Na Zebraniu Zarzdu w

dniu 15 lipca b. r. zostali przyjci do grona czonkw Towarzystwa: Magistrat m. Katowic i in. arch, Stefan Majewski (Warszawa, Jasna 17).

*) dobrze t skromn cyfr porwna z 1.300.000 Ir. wy-datkowanemi na dzia paryski na wystawie (patrz str. 25) (Red!).

2 7

Architekci P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y

I M I i N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n

Brukalska Barbara W a r s z a w a , ul. N i e g o l e w s k i e g o 8 415-88 Brukalski S t an i s aw Buck iewiczwna Marja R a s z y s k a 50 8-55-95 Bujnowski Zygmunt . D u g a 11 763-91 Celarski Z d z i s a w Szczsny K r z e m i e n i e c , Z a r z d L i c e u m , architekt rejonowy Czerwik i Jzef Napoleon W a r sza wa . ul. W s p l n a 5 m. 5 770-22

653-51 8-1 1-20 346-20 233-07 8-30-04

Dobrzyska Jadwiga W a r s z a w a , K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79 770-22 653-51 8-1 1-20 346-20 233-07 8-30-04

F i l i p k o w s k i S t a n i s a w u l . M o k o t o w s k a 51 53 m. 20

770-22 653-51 8-1 1-20 346-20 233-07 8-30-04

Gdz ik i ewicz S t a n i s a w K o z i e t u l s k i e g o 6

770-22 653-51 8-1 1-20 346-20 233-07 8-30-04

Goldberg Maksymil jan N o w o g r o d z k a 18

770-22 653-51 8-1 1-20 346-20 233-07 8-30-04 Grochowicz S t a n i s a w M o k o t o w s k a 45

770-22 653-51 8-1 1-20 346-20 233-07 8-30-04

Gut t Romua ld W r o s k i e g o 5 705-75 Gi inath W a d y s a w U r s y n o w s k a 44 8-22-44 Jankowska Nina ,, o l i b o r z , u l , K o c h o w s k i e g o 2 267-48 Jankowski Jzef .,

160-80 218-03

Jas ieski Henryk K r a k w , u l S tudencka 19 160-80 218-03 Jawornicki An ton i

K o s Konrad W a r s z a w a , u l . M y l i w i e c k a 16

160-80 218-03 Jawornicki An ton i

K o s Konrad ,, S e w e r y n w 5 294-42

K o p k o w i c z Franciszek Zakopane , w i l l a B o r y n a " Kranz Waldemar Z a m o , ul N o w a 4 K u r k i e w i c z w n a Helena ,,' M a r s z a k o w s k a 36 m. 3 8-20-91 Lachert Bohdan K a t o w i c k a 9 10-25-33 Leszczyski S t an i s aw W i l c z a 43 8-87-11 L i l p o p Franciszek A l e j a R 10 8-19-66 L o b o d a Zygmunt K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79 653-51 Macie jewski Eugenjusz G d y n i a , Szosa G d a k a . dom p. Szaniawskie j Manasterski Stefan o l i b o r z , u 1. K r a s i s k i e g o 21 m. 12 228-48 Michejda Tadeusz K a t o w i c e , ul . Pon i a towsk iego 19 991 Mische l Z . W a r s z a w a , ul . L e s z c z y s k a 8 623-46 N o w a k o w s k i Tadeusz P o l n a 52 8-50-58 Oderfeld Henryk Bagate la 15 8-42-42 Paprocki A d a m Sucha 18 8-46*44 P i l l a r Jan Starogard Pitak Edmund Bydgoszcz , Z d u n y 18 353 P a c h e c k i Bo le s aw W a r s z a w a , ul. W i l c z a 9 8-82-40 P o z n a s k a Janina S d z i o w s k a 7 8-15-08 P o z n a s k i Jerzy Romanowski P o z n a G r u n w a l d z k a 40 R a s k i S t a n i s a w M i a n o w s k i e g o 15 m. 19 9-16-83 R u d z k i Tadeusz Sosnowiec ul . K a l i s k a 3 a Ru tkowsk i Hipo l i t W a r s z a w a , ul . P o l n a 52 m.3 Seydenbeutel Edward M a r s z a k o w s k a 63 8-24-53 Syrkus Helena Senatorska 38 754-76 Syrkus Szymon i . . , Szabuniewicz M i r o s a w P o l n a 64 m. 33 8-30-64 Szanajca Jzef G l o g i e r a 5 8-28-68 Szczygl iski Bron i s aw W a r s z a w a , u l . S u e w s k a 3 m. 3 8-40-82 Szperling Jan P a n k i e w i c z a 4 305-98 Swie rczysk i Rudol f prof. P o l . M y l i w i e c k a 12 762-62 T o o c z k o Kazimierz 14 268-26

I M I I N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n

To wisk i Tadeusz prof. Pol i t . W a r z a w a , u l . S u e w s k a 3 8-28-65 Tokar Ludwik W a r s z a w a , ul . N o w o g r o d z k a 3 433-90 Tomaszewski Leonard K o r z e n i o w s k i e g o 6 8-26-05 Tomaszewski W a c a w G d y n i a , ul A b r a h a m a 11-51 Ula towski Kazimierz T o r u . u l . L e g i o n w 2 889 Weker W a c a w W a r s z a w a , u l . S o n e c z n a 50, rg Spacerowej 8-88-00 Wondrausch Bronis aw W o c a w e k , u l . g s k a 24 W i t k o w s k i Tadeusz L u b l i n , u l . Z i e l n a 4 m . 9 Woyc iechowsk i S. W a r s z a w a , u l . F i l t r o w a 67 m. 49 8-43-64 Zborowsk i Bruno K o r z e n i o w s k i e g o 6 8-18-36 A s f a l t y

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

Jan Andrzej Wrab l ik

- A r c H i t e K t o n i c z n e b i u r a

W a r s z a w a , K a r o l k o w a 86 534-57 specjalno: asfalty wszelkiego rodzaju oraz krycie dachw

Micha Szachowskibudowniczy

. A r c H i t e K t u r a w n t r z a

W a r s z a w a , u l . K o p e r n i k a 33 334-30 Szkice, projekty, plany, kosztorysy, dozr tech

niczny.

a d " w s p d z . z odp. udz. W a r s z a w a , u l . C z e r n i a k o w s k a 203 S k l e p . H o t e l E u r o p e j s k i 444-82 435-83

urzdzenia wntrz, meble, tkaniny,

cera mika.

B 1 a c K a

D . / H . A . Gepner

B l a c H a c y n k o w a

W a r s z a w a , G r z y b o w s k a 27 655-25 690-27

Blacha cynkowa i po-cynkowana. mosidz,

mied, aluminjum, ow i t. p. w surow

cach i pfabrykatach.

D / H Herman Meyer W a r s z a w a . Traugut ta 2 602-84 B l a c H a r s K i e Z a k a d y

Z a k a d y Blacharskie Gryff"

w . A . Jurewicz

B e t o n o w e W y r o b y

W a r s z a w a , ul . P i k n a 30 8-35-56

ornamentacje, krycie dachw, wszelkie roboty wchodzce w zakres budowlanego bla-

charstwa. remont, konserwacja

W y t w r n i a W y r b . Betonowych Henryk G o o g o w s k i W a r s z a w a , A l . Je rozo l imsk ie 21

219-74 432-83

Krgi studzienne, rury 15120 rednicy, pyty, supy, krawniki, ce

ga, pustaki, tarasy, balkony, pergole, i t, p.

Edmund Szmidt W y t w . W y r b . Beton, i K s y l o l i t o w y c h

B u d o w l a n e Mater ja y

W a r s z a w a , u l . G r j e c k a 56 328-39 stopnie, parapety, posadzka i rne wyroby

sztuczny kamie".

T o w . dla Handlu Mat . Bud. D O S T A W A "

W a r s z a w a , biuro ul . K r u c z a 38 s k a d u l . T a r g o w a 12

8-92-28 10-12-28

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

B u d o w l a n e M a t e r j a y Z a s t p c z e

Zagajski Mieczys aw sp. akc. W a r s z a w a , u l . Z r a w i a 3 550-20 H e r a k l i t

Z a k a d y Przem. C E L O L I T sp. akc. W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 5 420-05 cclolit.materjal budowlany, izolacje termiczne

i dwikowe.

I Z O B E T " in. Dyonizy P o p a w s k i

W a r s z a w a , u l . K a r o w a 5 m. 12 539-80 Nowy sposb budowy

cian i stropw z betonu izolowanego.

B u d o w l a n e p r z e d s i b i o r s t w a

F I R M A A D R E S Te le fon

Banasiak J. i Kasperski T . Biuro T e c h n i c z n o - B u d o w l a n e

W a r s z a w a , u l . E m i l j i Plater 35 448-27

Przeds . I n . - B u d o w l a n e arch. Jzef Drecki T o r u , u l . Stary R y n e k 20 801

Niedbalski StefanBiuro Budowlane W a r s z a w a . u l . M a r s z a k o w s k a 15a 8-85-77 Spo eczne P rzeds i b io r s two

Budowlane s p d z i e l n i a z ogr. odp. K r a k . P r z e d m . 5 m. 5.

318-12 780-36

Grek Bruno Biuro Techniczne L w w , ul . K o n o p n i c k i e j 10 25-15

Przeds. In.-Bud. Z jednoczen i Inyn ie rowie" sp. z o. o.

W a r s z a w a u l . Un iwer sy t ecka 4 8.99-26 8.94-71

Janicki Piotr Przeds . Arch i t ek ton iczno-Budow1.

u l . R a k o w i e c k a 41 8.42-88

Przeds. R o b . Bud . Edward K l e i n A l . Je rozol imsike 19 260-60

K a l i n o w s k i N . i Syn sp. z o. o.

G d y n i a , Skwer K o c i u s z k i 18-29

Kle iber A . i Jeewski W . Przeds , R o b t B u d o w l a n y c h

W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 8 688-11 542-70

Saski Jerzy K i e l c e , u l . S i e n k i e w i c z a 57 490

Przeds. R o b t Budowl . i Kanal izac . I. T y l l e r

d , u l . T r b a c k a 18 162-09 171-38

W . Markusfeld d . u l . C e g l a n a 114 213-15

T . R . B. T o w . Rob . Bud. in. Bogus aw Lenck i i S-ka sp. z ogr odp.

W a r s z a w a , M i o d o w a 21 O d d z i a w B r z e c i u n Bugiem,

ul . 7yymuntowska 36 664-1 1

Przeds. Budwl . C . Leitgeber P o z n a . N a r a m o w i c k a 25 50-81

Sp ka Osadnicza Sp. A k c . Rzeczypospo l i t e j 1

C e r a m i k a

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

In. cer. Cieszewski Jzef W a r s z a w a , u l . K o p e r n i k u 30 607-49 c e g a s t r o p o w a

In. Alber t Karp b iuro techniczne

W a r s z a w a , u l . W i l c z a 54 8-72-47

Jan Krause Z a k a d y P r z e m . w A n d r e s p o l u

d , u l . A n d r z e j a 24 141-24 kaf le , f arby z i e m n e

Miejska Cegielnia Mechaniczna we W o c a w k u

W o c a w e k 157 cegta . s c z k i , d a c h w k i

Pomorskie Z a k a d y Ceramiczne tow. akc.

G r u d z i d z D a c h w k i

G r z e j n i k i

F I R M A A D R E S Te le fon U w a g i

Stowarzyszenie M e c h a n i k w Polskich z A m e r y k i

W a r s z a w a , u l . M a r s z a k o w s k a 46 8-06-99

T o w . Starachowickich Z a k a d w Grn iczo-Hutn iczych sp. akc .

W a r s z a w a , u l . W a r e c k a 15 270-09

I z o l a c j e

O R O R G "

dawn. Or owsk i , Rogowicz i S-ka W a r s z a w a ul . K r l e w s k a 8 701-23

F a b r y k a i zo lac j i k o r k o w e j . B i t u m i n y , flquiso-lu , I m p r e g n o l i n y . Z a b e z p i e c z e n i e b u d o w l i

o d w i l g o c i . K r y c i e i i z o l a c j a d a c h w . R o boty a s f a l t o w e . W s z e l k i e m a t e r j a y i z o l a

c y j n e .

E . Dutlinger i A . Borowik W a r s z a w a , u l P r n a 10 260-55 c e r o s i t , ce lotex ,

t o r f o l e u m

Stankiewicz i Nowak in . arch.

W a r s z a w a , u l . e l a z n a 38 304-88

C o n c o , wszelkie materjay w c h o d z c e w zakres

izolacji i wykonanie r o b t .

In. Alber t Ka rp biuro techn. W a r s z a w a , u l . W i l c z a 54 8-72-47

Bezbarwna lituryna, do chem. zabezpieczenia fasad od deszczu oraz do wzmacniania p o d g ce

mentowych.

G U D R O N I T " - W . Ciszewski Specjalna fabryka m a t e r j a w

i zo l acy jnych

egz. od i . 1875

K a s y S t a l o b e t o n o w e

W a r s z a w a , u l . K r a k . P rzedm. 17 61 1-45 10-10-45

Z a b e z p i e c z e n i e b u d o -d o w l i o d w i l g o c i . N i s z c z e n i e g r z y b a

d r z e w n e g o w b u d o w l a c h . K r y c i e d a c h w .

R o b o t y a s f a l t o w e . D o s t a w a w s z e l k i c h

m a t e r j a t w i z o l a c y j n y c h w a s n e j p r o

d u k c j i

Fabryka Kas Panc. i stalobet. H E N R Y K J A R D E L

W a r s z a w a , u l , M i o d o w a 14 737-99 K o n s t r u k c j e z a b e z p i e

c z e n i o w e . K a s y do

w m u r o w a n i a

K o n s t r u k c j e d a c h o w e

Biuro Inynier . -Budw. u k "

L.Paradis ta l i Syn Inynierowie . W a r s z a w a , ul . H o o 49

433-84 254-81

S p e c j a l n o : n o w o c z e s ne d r e w n i a n e k o n

s t r u k c j e d a c h o w e i i n ne , d l a b u d . p r z e

m y s o w y c h , s p o r t o w y c h , g o s p o d , w i e j

s k i e g o * i t. p.

M a l a r s k i e Z a k a d y

Przeds. Malarsko-Dekoracyjne T . J amio kowsk i i S. Ja rzck i

W a r s z a w a , ul . Sosnowa 1 310-48 m a l o w a n i e a p a r a t a m i p n e u m a t y c z n e m i

Przeds. R o b t Malarsko-Budowl . Zygmunt Statkiewicz

W a r s z a w a , u l . O g r o d o w a 23 675-06

M a r m u r y

F I R M A A D R E S T e l e t o n U w a g i

Mechanicz. Z a k . Marmurowe L u d w i k Tyrowicz rok za . 1890

L w w , P i eka r ska 95 25-03 wszelkie roboty marmurowe z mat. kraj.

i zagranicz.

M a r m u r y s z t u c z n e

in. Zygmunt a d a i S-ka sp. z o. o.

W a r s z a w a , u l . Traugut ta 2 601-84 marmury sztuczne

O g r z e w a n i a C e n t r a l n e , V /odocig i i K a n a l i z a c ia

Biuro in. T E R M O T E C H N I K A " sp. z. o. o.

W a r s z a w a . T w a r d a 50 632-05

P o s a d z k i

Edmund Szmidt W y t w . W y r b . Beton, i K s y l o l i t .

W a r s z a w a , u l . G r j e c k a 56 328-39 stopnie, parapety, posadzka i rne wyroby

sztuczny kamie,.

Krl ik iewicz Tadeusz p r z e m y s d rzewny

W a r s z a w a , u l . N o w o g r o d z k a 7 287-44

10.26-40

wyczne przedstawicielstwo posadzek wyrobu Liceum Krzemienieckiego.

Pow. T o w . Parkietowe sp. z o. o. W a r s z a w a , u l . M i s k a 8

287-44

10.26-40

P o s a d z K i j edno l i t e

in. Zygmunt a d a i S-ka sp. z o. o.

W a r s z a w a , u l . Traugut ta 2 601-84 603-84

L i n o t o l L a s t r i c o

P i e c e S z r a j b e r a

320-33 K a r o l Szrajber sp. z ogr. odp. W a r s z a w a u l . G r j e c k a 33 320-33

P r a l n i e i K u c h n i e M e c h i i n i c z n e

Stan i s aw Cohn W a r s z a w a , ul Senatorska 36 641-61 641-62

przedstawicielstwo sp. akc. Senking

R y s u n k o w e A. r tyUvi y

A l b i n Zaborsk i W a r s z a w a , u l . W i d o k 22 405-09 Zakad wywietlania

rysunkw i skad przyborw rysunkowych.

S to l a r sK i e Z a K a d y

Jan K o z o w s k i W a r s z a w a , u l . W y b r a s k a 18 m. 1

Z a k a d y Parowe P rzemys u Drzewnego sp. z o. o.

W a r s z a w a , u l . G s i a 69 505-18 l i s twy, k i e l s z t o s y , d r z w i o k n a , s c h o d y , b r a m y , o k a d z i n y , l i s tew, p o d g .

Mech . Zakady Stolarskie

A d a m Zagrabski i S-ka

iatKi i p o ty d r u c i a n e

J a b o n n a L e g j o n o w a

J a g i e l l o s k a 33

te l . 11 p o d

m i e j s k a

J a b l o n n a -

G u c i n N r . 18

Specjalno: w dziale budowlanym:

o k n a s z w e d z k i e , z a w i a s o w e i p r z e s u w a n e .

D r z w i p e n e k l e j o n e . U r z d z e n i e w n t r z z

w a s n y c h m o d e l i i w / g d o s t a r c z o n y c h p r o j e k t . W dziale sportowym:

D r e w n i a n e o b r c z e do k r o w e r o w y c h n a g r o d z o n e z o t y m m e d a l e m na w y s t a w i e P r z e m y

s . S p o r t , w 1926 r.

D R U T O W N I A P O Z N A

fabryka siatek i p o tw drucianych

S i a t k i 4-ro i 6-c io

D R U T O W N I A P O Z N A

fabryka siatek i p o tw drucianych

P o z n a , u l . w . M a r c i n a 45-a 24-01

k t n e , k a r b o w a n e , o r a z s ia tk i r a b i c o w e i i ar fy d o p r z e s i e w a n a p i a s k u . S p e c j a l -u o : k o m p l e t n e o g r o d z e n i e z u s t a w i e

n i e m na m i e j s c u .

A . Z w i e r z c h o w s k i i S-ka P o z n a , u l . P o d g r n a 10-a D r u t w s z e l a k i , l iny

d r u c i a n e , l iny k o n o -n o p i a n e i w s z e l k i e w y r o b y p o w r o n i c z e

U r b a n i s t y K a

Biuro Inynierskie S tud jw dla Przemys u B. I. P. Techn ico"

sp. z ogr. odp . W a r s z a w a , u l . M i o d o w a 3 799-01

Plany p o m i a r o w e r e g u l a c y j n e , g o s p o d a r k a

m i e j s k a , g o s p o d a r k a c i e p l n a , s u s z a r n i e .

W i t r a e

T . Bia kowski i S-ka W a r s z a w a , ul . S t p i s k a 42 629-55 Z a k a d Witray i Mozaiki artystycznych.

W o d o c i g i i K a n a l i z a c j e

Fabryka W y r o b w Betonowych B I O S" sp. z ogr. W a r s z a w a , ul . P o z n a s k a 13

o s a d n i k i s y s t e m u B i o s " d o w d

c i e k o w y c h

Z a k a d y W y w i e t l a n i a R y s u n k w

A l b i n Zaborsk i W a r s z a w a , ul . W i d o k 22 405-09 Znacznie rozszerzony Z a k a d W y w i e t l a n i a

R y s u n k w .

W y t w r n i a Papieru w i a t o czu ego

St. Juracki i St. Che mick i Sp . z o. o.

W a r s z a w a , Z i e l n e 15

P o z n a , u l . M a e c k i e g o 6

639-29

73-20

P a p i e r y w i a t o c z u e ,

n e g a t y w n e , n i e b i e s

k i e , s ep ia i p o z y t y w n e

e l a z o b u d o w l a n e

S. Graff sk ad e laza W a r s z a w a , G r z y b o w s k a 10 637-67 elazo we wszelkich wymiarach i profilach

POWSZECHNY ZAKAD UBEZPIECZE WZAJEMNYCH Instytucja p rawno-pub l i czna

Zaoona za 1803 r., dziaajca na mocy rozporzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z d. 27 maja 1927 r. (Dz. U. R. P. Nr. 46, poz. 410) komunikuje, e oprcz przymusowych ubezpiecze budowli

od ognia, prowadzi nastpujce dziay ubezpiecze na zasadzie umw dobrowolnych.

1) Ubezpieczenia od ognia ziemiopodw i inwentarzy, ruchomoci, maszyn i t. p. 2) Ubezpieczenia ziemiopodw od gradobicia. 3) Ubezpieczenia ywego inwentarza od upadku w drodze umw z lokalnemi kkami

wzajemnych ubezpiecze ywego inwentarza.

U b e z p i e c z e n i a z i e m i o p o d w i inwentarzy o d ognia oraz z i e m i o p o d w od gradobic ia P o wszechny Z a k a d U b e z p i e c z e W z a j e m n y c h zawiera nie tylko na zasadzie z w y k y c h u m w jednos tkowych , ale pos iada , na mocy ustawy, prawo w p r o w a d z e n i a przymusu u b e z p i e c z e z i e m i o p o d w i inwentarzy od ognia na podstawie u c h w a S e j m i k w P o w i a t o w y c h , z a u b e z p i e c z e od g r adob i c i a na podstawie u c h w a S e j m i k w W o j e w d z k i c h . S z c z e g l n u w a g z w r a c a Powszechny Z a k a d U b e z p i e c z e W z a j e m n y c h na zb io rowe ubezp ieczen ia od gradobic ia , p rzy k t r y c h udzie lane s znaczne rabaty.

Cent ra la P o w s z e c h n e g o Z a k a d u U b e z p i e c z e W z a j e m n y c h m i e c i s i w W a r s z a w i e , przy ul . K o p e r n i k a 36. 38, 40. Poza t em pos iada on o d d z i a y : w B i a y m s t o k u , Brzec iu n B, K a t o w i c a c h , K i e l c a c h , K r a k o w i e . L u b l i n i e , L w o w i e , o d z i . u c k u , S o n i m i e . S t a n i s a w o w i e , Ta rnopo lu , W a r s z a w i e i W i l n i e ,

W e wszys tk i ch miastach p o w i a t o w y c h Powszechny Z a k a d U b e z p i e c z e W z a j e m n y c h pos iada i n s p e k t o r w i t e c h n i k w , k t r zy p rzy jmu j w n i o s k i ubezp ieczen iowe .

J a k o instytucja p rawno-pub l i czna , ma jca na celu nie o s i g a n i e z y s k w , a dobro najszerszych warstw l u d n o c i P o w s z e c h n y Z a k a d U b e z p i e c z e W z a j e m n y c h zapewnia najkorzystniejsz k a l k u l a c j k o s z t w oraz b e z z w o c z n l i k w i d a c j s z k d .

Zakady IIUIT w Polne Z A R Z D Warszawa, Czackiego 14, tel. 711-24. 270-43

O D D Z I A Y w Biaymstoku, Bielsku (Ciesz.), Czstochowie, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Lwowie, odzi, Radomiu, Poznaniu, Rwnem, Warszawie, Wilnie i Gdasku.

P O L E C A J : Sod: amonjakaln (kalcynowan czyli bielido), kaustyczn, krystaliczn oraz oczyszczan