Dom, osiedle, mieszkanie Nr 4/1930

igl 11UIIH IM iom

TRE Nr. 4 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE"

B i l a n s W y s t a w y Z W y s t a w y Mieszkanie Najmnie j sze" . Os ied le d z i e n n i k a r s k i e P r o j e k t domu robotniczego S t a n s p r a w y m i e s z k a n i o w e j w D a n j i O d c z y t y D r . J . G a n t n e r a Dawno a wspczesno w miecie K r o n i k a . Z e b r a n i a i Z r z e s z e n i a . Z ksiek i p i s m . K w i a t k i " z d z i e d z i n y b u d o w n i c t w a

m i e s z k a n i o w e g o .

T e o d o r T o e p l i t z .

K . T o a c z k o . a rch . Oder fe ld . F . C . B o l d s e n . H e l e n a S y r k u s . M . W o h n o u t .

E . W i n n i c k i .

OD ADMINISTRACJI

Przypominamy pp. Prenumeratorom o wpaceniu zalegej prenumeraty na nasze konto w P . K . O . N r . 19.145, gdy w przec iwnyn razie da l sz wysyk naszego pisma zmuszeni bdziemy wstrzyma.

PRENUMERATA MIESICZNIKA DOM" OSIEDLE" MIESZKANIE" 15 Z. ROCZNIE, 8 Z. PROCZNIE.

CENA POJEDYNCZEGO NUMERU Z. 1.50.

CENY OGOSZE: CflH STROMA 300 Z. P STRONY 150 WIHiiTKH STROMY 80 SEMKft STRONY 45 Z.

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI KRAK. PRZEDMIECIE 5 M. 3. TE. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 19.145.

Odbito w drukarni Robotnik", Warszawa, Warecka 7.

O S I E D L E M I E S Z K A N I O W E N A O L I B O R Z U B U D U J E

S P O E C Z N E P R Z E D S I B I O R S T W O BUDOWLANE SPDZIELNIA Z ODPOWlEDZIHLNOCi OGRANICZON

WARSZAWA, KRAKOWSKIE PRZEDMIECIE 5 m. 3, TEL. 318-12

F I R M Y ktrym z a l e y

na o b s t a l u n k a c h O G A S Z A J S T A L E

w m i e s i c z n i K t i

.i ranwn Fnwa Redakcja I Administracja: Krak.-Przedmiecle 5, m. 3. Telef. 202-05

T A B L E D E MATIRES E T ILLUSTRATIONS

133. Illustration sur la couverture: plan de la colonie des journalistesarch. K. Tol-oczko.

Bilan de l' exposition T. Toeplitz. 134. Ouverture de l'exposition. 135. Le prsident du Conseil des Ministres visite l'exposition.

De l'exposition: le Logement Minime". 136. Plan de logement quatre chambre. 137. Coupe. 138. Plan de logement une chambre. 139. Coupe. 140. Plan de logement deux chambres. 141. Plan de situation. 142. Communication pour servir les plats entre la cuisine et la salle manger, 143. Amnagement (installation) d'une niche de cuisine. 163. Ameblement d'une chambre coucher dans un logement deux chambres.

Colonie des journalistes arch. K. Toltoczko. 144. Photographie d'une maison un tage. 145. Plan d'un logement. 146. Vue. 147. Plan d'un logement.

Projet de maison ouvrirearch. H. Oderfeld. 148. 149. Rez de chausse et premier tage. 150. Coupe. 151. Vue. 152. Vue, modele gnral vol d'oiseau.

La question d'habitation au Danemark F. C. Boldsen. 153. Logement ouvrier. 154. Plan. 155. Une maison contenant plusieurs logements. 156. Plans.

Confrences du Dr. J. Gantner Helena Syrkus. 157. Ruines de la ville romaine Tingad. 158. Le Dr. J. Gantner. 159. Intrieur "d'une glise moderne. 160. La ville moderne d'aprs Corbusiers.

La ville contemporaine et la ville d'autrefois M. Wohnout. 161. Maison prs de la cathdrale de Cracovie dont l'architecture imite soit-disant

des anciens motifs de Cracovie. 162. Une maison moderne Cracovie bien accomodes au caractre de la ville.

Chronique. 164. Rayons de soleil passant une vitre ordinaire et une vitre de verre nouveau.

Fautes dans la construction de logements 165. Les portes, connue on les place actuellement 166. Les portes places d'une fason juste. 167. Dans un mur pais ou peut toujours placer u: placard,

De l'exposition Le logement minime". Intrieurs des logements meubls. 168. Meubles prpares spcialement pour l'ex, et adapts aux proportions d'un loge

ment 2 chambres d'aprs le projet des arch. S. et B. Brukalscy.

D O M O S I E D L E M I E S Z K A N I E

MIESICZNIK POD REDAKCJ JZEFA JANKOWSKIEGO. SZCZSNEGO RUTKOWSKIEGO, TEODORA TOEPLITZA

ROK II KWIECIE 1930 Nr. 4

134. Otwarcie Wystawy Mieszkanie Najmniejsze" w obecnoci pp.: Marszaka I. Da szyskiego, premjera K. Bartla, Ministra Dutkiewicza, Ministra Matakiewicza, czon kw Komitetu Wystawy, Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej i Warszaw

skiej Spdzielni Mieszkaniowej.

2 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr. 4.

B I L A N S W Y S T A W Y Wielkie ponad wszelkie oczekiwania i prawdopodobiestwa powo

dzenie Wystawy Mieszkanie Najmniejsze wymaga zastanowienia. Czego szukay i co znalazy na Wystawie wielotysiczne tumy, ktre na plac Wilsona w cigu 2 tygodni wyrzuca kady nadchodzcy wz tramwajowy?

Midzynarodowe i polskie plany maych mieszka. Zatrzymyway na duej nielicznych stosunkowo fachowcw, a czasem tylko dowiadczone gospodynie. Byli tacy i takie, co istotnie od planu do pianiu przechodzili, powracali, krytykowali, przerysowywali.

Ale nie cni stanowili tum. Pokaz materjaw zastpczych interesowa wszystkich benzyna

ponca na suchych dla ognia niedostpnych wirach heraklithu, gbczasta struktura gazobetonu lub celolitu, gitko form dykty drewnianej i tyle innych ciekawostek" dla laika, a wanych problematw dla istotnie zainteresowanych, zatrzymyway wszystkich cho na chwil. Ale tum tworzy zatory, uniemoliwiajce nieraz wejcie, tylko przy budynkach w ktrych byy gotowe umeblowaine, wolne mieszkania.

I nieraz niewiadomo co istotnie interesowao ten tum czy meble mniej liub wicej udane, mniej lub wicej do rozmiarw i charakteru mieszkania dostosowane, w cenie dla nich dostpne, lub czciej niestety zbyt drogie, czy te samo nowe, niezamieszkae, wolne mieszkanie!

Wydaje si, e mono oddychania powietrzem tego niezaijtego jeszcze przez nikogo mieszkania, bya jednym z najwikszych urokw wycieczki na oliborz.

Mieszkanie, ktrego si nie sprzedaje, mieszkanie ktre zajm ludzie nie paccy tysicy odstpnego, mieszkanie, ktre mgbym moe i ja otrzyma, gdybym by w swoim czasie zapisa si do tej Spdzelni!

A moe jednak monaby takie mieszkanie odkupi" pytali niemiao niektrzy. Byli i sceptycy, ktrzy nie mogli si z tem zgodzi, by naprawd ilstniay mieszkania nie na sprzeda.

Ale wikszo zwiedzajcych zrozumiaa struktur i istot prawdziwej Spdzielni mieszkaniowej, nie majcej nic wsplnego z osawion ju a nadto kooperatyw" do ktrej mona i trzeba si wkupi.

I chocia neraz z melanoholj, godzili si z tem, e mieszkanie, ktre ogldaj jest nie dla nich, ogldali je z zapamitaniem, cieszyli si promieniami soca, ktrych tyle marcowe przedwionie przepuszczao przez wielkie szwedzkie okna, radowali si kad szaf cienn, urzdzeniem wnki kuchennej, i z powag oraz zaciekawieniem badali meble i ich ceny...

I tu nieraz byo wida zawd na twarzach zwiedzajcych. Nie nie tak sobie wyobraali urzdzenia tych mieszka. Meble za due, za cikie, za drogie, nieraz jakie sztuoane, wyszukane. A lampy wspczesne, czy musz by tak pomroai^czne lub tak powykrcane?

I nieraz jeden sprze^|BM!iiHieczny, gwatownie rzucajcy si w oczy, rozbijajcy jedno^j^rTitrza^ jjfe pozwoli dojrze innych rzeczy,,

BOS jj?

DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr. 4. 3

dobrych, odpowiednich i ksztatem i cen. A byy napewno i takie nia. wystawie. Moe przegldajc spokojnie katalog, sprawdziwszy cen ze wspomnieniem, niejeden z odwiedzajcych wystaw si o tem przekona.

Inicjatorzy wystawy jednak przekonali si, e susznie przewidywali i w zapowiedziach podkrelali: Przemys Polski niewiele jeszcze fa-

135. Premjer Bartel zwiedza Wystaw oprowadzany przez pp. St. Szwalbego wiceprezesa Rady Warszawskiej Sp

dzielni Mieszkaniowej i p. T. Toeplitza.

hrykuje mebli i sprztw odpowiednich cen i ksztatem dla maego mieszkania. Dobre, kulturalne, tanie urzdzenie maego mieszkania jest dzi jeszcze niie atwem.

Ale zacztek troski o umeblowanie to ju wida. Dowodem tej troski jest iliczny udzia firm w Wystawie. Nauczya

ona niewtpliwie i zwiedzajcych i wystawcw. Owoce tej nauki zobaczymy na rok przyszy, gdy w wikszym zakresie i po lepszem przygotowaniu bdziemy sprawdzali poczynione w tej dziedzinie postpy.

Teodor Toeplitz.


Wiejski dom jednorodzinny. Pokj mieszka ny suy jako przejcie do kuchni i pokojw sypialnych. Przykryty ganek do kuchni i stajenki (skadziku z ustpem). Pod poko

jami sypialnemi, ktre s na wyszym poziomie, znajduje si wysoka piwnica.


Z W Y S T A W Y MIESZKANIE N A J M N I E J S Z E "

BUDAPEST

CHNin COurt

139 Przekrj

1) Plan mieszkalna jednoizbowego.

Powierzchnia mieszkalna m2 14,7.

Kubatura m3 52.

IMBUES) U6UUM

141 Plan sytuacyjny

2) Plan mieszkalna dwuizbowego.

Powierzchnia mieszkalna m2 29,5.

Kubatura m; ! 104.

Rozplanowanie to jest przykadem konsekwentnego zastosowania znormalizowanego elementu konstrukcyjnego.

143. Urzdzenie niszy kuchennej w izbie mieszkalnej jednego z mieszka najmniejszych".


OSIEDLE DZIENNIKARSKIE

145. Plan mieszkania wikszego w budynku 1-pitrowym (osiedle dziennikarskie).


147. Plan mieszkania mniejszego w budynku 3-pitrowym (osiedle dziennikarskie).

Osiedle dziennikarskie wybudowane zostao w latach 1928 30 na oliborzu, na bloku objtym ulicami Krasiskiego, Karpiskiego, Sukowskiego, Dziennikarsk i Tucholsk.

Obejmuje dom 3 pitrowy przy ul. Krasiskiego mieszczcy 30 mieszka i 6 sklepw, oraz 23 mieszkania w domach pitrowych, grupowych i bliniaczych.

Ustalono 2 typy mieszka: Wiksze skada si z pokojw: mieszkalnego z nisz jadaln, gabi

netu pana, sypialnego rodzicw i dwuch sypialni dziecinnych, pozatem kuchnia, pokj subowy, azienka i t. p., razem 145 m. kw. powierzchni (mieszkalnej. .

Mieszkania te grupuj si w domach 1 pitrowych, otrzymanie ich uzalenione byo od wkadu wasnego; do mieszkania naley ogrdek okoo 250 m. kw. powierzchni.

Mniejsze mieszkania zgrupowane w domu 3 pitrowym obejmuj: duy pokj mieszkalny z nisz zastpujc gabinet, dwie sypialnie, azienk, kuchni, subowy, razem 90 m. kw. powierzchni mieszkalnej.

Czonkowie otrzymujcy te mieszkania wpacaj tylko ustawowe 10%, zwrotne w razie opuszczenia lokalu.

Wszystkie mieszkania przestrzaowo przewietrzanie. Arch. K. Tooczko.


PROJEKT DOMU ROBOTNICZEGO D W U K O N D Y G N A C Y J N E G O W Z A B U D O W A N I U Z W A R T E M .

Niniejszy projekt moe znale swe zastosowanie przy budowie -maych osiedli robotniczych, skupiajcych si przy wikszych zakadach przemysowych na prowincji.

Najczciej osiedla takie nie s zaopatrzone w instalacje wodocigowo-kanalizacyjne, dlatego te nie zaprojektowano pomieszcze ustpowych wewntrz domw, lecz z reguy wyrzucono je na zewntrz i umieszczono pod wsplnym dachem z komrk, mogc suy jako chlew, czy ewentualnie kurnik. Szereg tych budyneczkw gospodarczych tworzy blok wtrny i odgranicza parcele od ulicy mieszkalnej (3 4 metrw szerokoci), przy ktrej zaprojektowano kryte furtki wejciowe. Przed domkami z drugiej strony znajduj si ganki z ogrdkami kwiatowemi, z ktrych to ogrdkw zaprojektowano wyjcia na wsplny skwer, ewentualnie plac dla dzieci.

Samo mieszkanie rozplanowane jest na 2 kondygnacjach; na dole wiksza izba mieszkalna (mniej wicej 16 nr), kuchnia (9,8 nr), sie i spiarka, na pitrze 2 pokoje sypiallne, jeden dwukowy (9,8 nr), drugi dwu i p kowy (pow. 14,2 nr), nadto stryszek.

Wysoko pokoi, wymiary okien, drzwi, piecw i schodw i t. d., minimalne, lecz zgodne z wymaganiami pastwowej ustawy budowlanej. Pod wzgldem kon-

148 i 149. Przyziemie. Pitro. 150. Przekrj.


151

s

i r n ?r~i- **>>

\ 1 ' i III 1 i III 1 strukcyjnym autor projektu wyszed z zasady wycznego (posugiwania si materjaami maj bardziej rozpowszechnionemu i znanemu (cega, drzewo, wapno, cement) i stara si rozplanowa domek tak, by wykonanie jego byo jaknajprostsze i majschematycznie jsze.

By wznie taki domek trzeba w przyblieniu: 1. Wykopa, ubi naokoo budynku 12 m' ziemi oraz pozosta

ziemi rozplantowa. 2. Wznie i uoy na stropach 60 nr polepy izolacyjnej. 3. Wymurowa 28,25 nr' cian grubych na zaprawie wapiennej

(potrcajc wiksze otwory). 4. Wymurowa 10,5 nr ciam grubych na 1 ceg.

Wymurowa 90 m" cian grubych na ]/2 cegy. Wykona 0,6 m 3 konstrukcji alazobetonowej. Wykona 4,5 mb. stopni betonowych zewntrznych. Uoy pod schodami 4 m 2 podogi betonowej. Zizolowa 11,7 nr pow. murw pap wraz ze smoowaniem. Osadzi na kominie 3 rury kamionkowe wys. 0,75 m. Otynkowa 96.6 nr cian ceglanych zapraw wapienn. Otynkowa 115 nr cian i sufitw drewnianych na trzcinie. Uoy w przyziemu 29,5 m' podogi sosnowej, szpuntowanej,

wraz z legaramii i ilistw przycienn. 14. Uoy 27.9 nr podg sosnowych na pitrze.

Wznie i rozoy belki stropowe, koce ich owin pap: a. wym. 12 X 15 29 mb. b. wym. 16 X 20 42,4 mb. Odwiza i ustawi 51,6 mb. krokwi wym. 10 X 14 cm. Ustawi 31,7 nr cianek zbitych z podwjnych desek. Wykona 57,3 nr lepego puapu. Przybi 57,3 nr podsufitki. Oszalowa 40 nr dachu pod pap. Oszalowa 9,5 mb. okapu. Wykona 19 sztuk stopni schodowych ma wamgach z poscza

wym. 0.19 X 0.25 om., z pokostowaniem. 23. Pokry 40 nv dachu pap (podwjnie) ze smoowaniem. 24. Zaoy 4.75 mb. rynny z blachy cynkowej. 25. Zaoy 600/3 rur spustowych.

5. 6. 7. 8. 9.

10. 11. 12. 13.

15.

16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

DOM, OSIEDLE .MIESZKANIE Nr. 4. 11

152. Schemat oglny z lotu ptaka.

26.

27. l u n g o w e :

28. suf i tw.

29. 30. 31.

Wykona oku, oszkli i pomalowa 2 razy okna: a) 4 sztuki 0.90 X 1.70 okna podwjne, b) 2 sztuki 0.40 X 0.60 okna pojedyncze. Wykona, oku, oszkli i pomalowa olejno dwa razy drzwi fi-

a) 6 sztuk drzwi wym. 0.75 X 1.90. b) 1 sztuk drzwi wym. 0.80 X 1.95. c) 1 sztuk drzwi wym. 0.60 X 1.75. d) 1 sztuk drzwi balkonowych wym. 0.80 X 1.95. Zagruntowa i pomalowa klejowo 101.25 m" cian i 60.3 nr

Pomalowa olejno 2 razy 57.3 m'-' podg. Posmarowa 9.5 mb. okapu karbolineum. Ustawi 1 kuchni kaflow z kafli niepolewanych na 3 blachy

z piecykiem i ciank kaflow. 32. Ustawi 2 piece wym. 0.80 X 0.80. Kafle j. w. 33. Obrukowa 9 nr powierzchni przed domem kamieniem polnym. 34. Ustawi 32 mb. potu drucianego na supkach drewnianych, wy

soko 1.75 m. Do wykonania za stajenki trzeba:

1. Wykopa 7 m 3 ziemi j. w. 2. Wymurowa 0.6 m:i cian grubych. 3. Wymurowa 25 m" cian grubych na 1 ceg. 4. Wymurowa 4 nr cian grubych na \-z cegy. 5. Ocementowa 6 nr dou kloacznego. 6. Zizolowa 3 m- pow. murw pap. 7. Wykona 1 mb. stopni betonowych. 8. Wykona 2 m" podogi betonowej. 9. Otynkowa 39 nr cian ceglanych.

10. Wyszarowa 20 nr cian ceglanych.


11. Osadzi 1 rur kamionkow dug. 0.60 m. 12. Odwiza i ustawi 27 mb. krokwi. 13. Oszalowa 12 m J dachu pod pap. 14. Pokry 12 (ma dachu pap podwjnie ze smoowaniem. 15. 2 sztuki drzwi szpungowych wym. 0.60 X 1-75 wykona, oku

i zapokostowa. 16. 3 sztuki okien pojed. wym. 0.40 X 0.60 wykona, oku, oszkli

i zapokostowa. 17. Wybrukowa 14 nr powierzchni wewntrz i zewntrz budynku. Powyszy tak zw. ilepy kosztorys" nie obejmuje zaoenia pompy

ew. wykopania i wykonania studni. Kubatura wynosi 214,65 m. Koszt budowy takiego domku w orodkach kraju gdzie cena cegy

nie przekracza 70 z. za 1.000 szt. przy oszczdnej gospodarce wyniesie okoo 10.000 z.

Arch. Henryk Oderieid.

STAN SPRAWY MIESZKANIOWEJ W DANJI Warunki mieszkaniowe w Danji przed wojn. Naog warunki

mieszkaniowe w Danji przed wojn przedstawiay si zadowalniajco. Mieszkania jednoizbowe stanowiy zaled wic 6,7 % wszystkich mieszka i zajmowane byy przewanie przez osoby samotne. Mieszkania piwniczne wynosiy 1,2%. Komorne byo niskie, nisze ni w krajach ssiednich. Nie znaczy to jednak, by prywatna inicjatywa budowlana regulowaa tam potrzeby mieszkaniowe w sposb naleyty.

Rozwj i dziaalno towarzystw budowlanych przed wojn. O d 1865 roku poczwszy, podjto w Danji budow domw mieszkalnych na zasadach wzajemnej pomocy, a od 1887 r. rzd udziela pomocy finansowej budujcym w postaci 3% poyczek dugoterminowych. Najwiksza ilo towarzystw budowlanych przypada wszelako na ostatnie lata przed wojn.

Pierwsze towarzystwo budowlane, powstae w 1865 r., jednoczyo robotnikw fabryki maszyn. Towarzystwo to penio zarazem funkcj tow. budowlanego i kasy oszczdnociowej.

Zasad jego byo, i czonek po upywie 'A roku i wpaceniu co najmniej 20 kr. mia prawo bra udzia w iloterji domw. Poniewa domy budowane przez to Tow. zawieray od 2 3 mieszka, czonek mia mono doicia do swej wasnoci kosztem wysokich wpat od swych lokatorw. W swoim czasie dziaalno ta o charakterze zarazem spekulacyjnym bya mocno krytykowan. Obecnie Tow. to prowadzi nadal sw dziaalno oszczdnociowo-buidowlan i posiada 2% milj. kr. wkadw czonkowskich i 'A milj. funduszu rezerwowego. W cigu 64 lat wybudowao ono 1.570 domw o 4.570 mieszkaniach kosztem 16!4 milj. kr.

W celu popierania budowy wzorowych osiedli i miast-ogrodw powstao w Danji w 112 t. Duskie Towarzystwo Miast Ogrodw.

Przy jego pomocy powoano do ycia t. zw. spdzielni miasta-ogrodu ,,Granidailsvaege", ktra wybudowaa 390 domw o 605 mieszkaniach. Czonkowie tow. korzystali z mieszka na prawach dziedzicznej


153. Mieszkania Robotnicze proj. arch. Povl Baumann.

dzierawy. Odstpowanie za mieszka odbywao si jedynce za zgod Zarzdu.

Nastpnie w 1912 ir. zwizek spdzielmi budowlanych i zwizek spdzielni spoywcw zaoyli Robotnicze Tow. Mieszkaniowe. Ogem wybudowao ono 3.400 mieszka za 48 milj. kr. Domy wybudowane stanowiy wasno Tow., zarzd nad niemi sprawoway poszczeglne spdzielnie, posiadajce pewn auto-nomj.

Rwnie w 1912 r. powstao Robotnicze Tow. Budowlane o charakterze Sp. A k c , czce zrzeszenia robotnikw budowlanych (murarzy, cie

li, blacharzy, elektrotechnikw i t. p.). Celem tow. bya budowa i wynajem domw. Ogem wybudowao ono 2.200 mieszka kosztem 22 milj. kr.

Prawodawstwo mieszkaniowe po wojnie i rozwj tow. i spdzielni budowlanych. Pomimo ustawowych ogranicze stawek komornego, wzrosy one o 50100% w stosunku do przedwojennych. Podwyka ta zostaa spowodowana zwikszeniem si komornego w nowych domach, dla ktrych rzd nie okreli adnych ogranicze, nawet w domach przez siebie wybudowanych.

Podobnego bdu dopuciy si wadze rzdowe i komunalne na polu przyznawania budujcym pomocy w formie dopat. Na mocy ustawy z 1918 r., dotyczcej udzielania zapomg, zasilano dziaalno rnych pseudo spdzielni, organizowanych przez spekulantw, przemysowcw, kamienicznikw i t. p., funduszami spoecznemu Naley przypisa te

154. Plan.

14 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr- 4.

155. Dom podzielony na szereg mieszka-Arch. Luis Hygom.

B j J r u - u -

przeoczenia ze strony wadz usilnemu ich deniu do zwikszenia ruchu budowlanego za wszelk cen. Sala si wielka k r z y w d a prawdziwym , niesp ekulu j -cym spdzielniom budowlanym i mieszkaniowym. Bd one musiay walczy w cigu szeregu lat o naleny im autorytet.

Wskutek trudnoci finansowych i zaamania si waluty w 1922 r. rzd, zgodnie z now ustaw, zaniecha udzielania natychmiastowych zapomg, ograniczajc pomoc sw do przyznawania zasikw w miar zmiany kon-junktuir na rynku budowlanym. Ustawa ta osabia w wielkim stopniu dziaalno istniejcych pseudo-sp dzielni budowlanych.

W ostatnich za czasach rzd i gminy prowadz energiczn walk ze spdzielniami tego typu. Natomiast spdzieflnie budowllane o charakterze uytecznoci publicznej otrzymuj coraz wiksze poparcie. To samo dotyczy i innych towarzystw, ktre przestrzegaj przepisw, ograniczajcych czonkw w ich wasnoci i wykluczajcych spekulacj w dziedzinie wynajmu mieszka.

Jako przykad moe suy Kopenhaskie Tow. Budowlane, utworzone w 1920 r., o charakterze sp. akc. Tow. to posiada 14 tow. podlegych sobie, ktrym okazuje pomoc. Dotychczas wybudowao ono 2.7000 mieszka kosztem 36 imilj. kr. Czonkowie tego tow. wpacaj 10% kosztw budowy, reszt pokrywaj poyczki ulgowe. Czonek, ktry odnajmuje swoje mieszkanie, ma prawo do otrzymywania tylko procentw, pozostaa cz komornego wpacana przez lokatora idzie na fundusz tow. dla podjcia dalszej budowy. Podobne przepisy obowizuj obecnie i Robotnicze Towarzystwa Mieszkaniowe i Spdz. Towarzystwa Robotnicze powstae w 1912 roku.

Takim towarzystwom i spdzielniom budowlanym rzd i gminy

156. Plany mieszka w domu szeregowym.


okazuj pomoc przez udzielanie zapomg, gwarancyj, dugoterminowych poyczek hipotecznych do wysokoci 85 90 % kosztw budowy (w tem plac, koszta budowy i koszta handlowe) oraz zwolnienie od podatkw na okres 10 14 lat.

Udzielajc pomocy, wadze nadzorcze wymagaj wzmocnienia podstaw finansowych przez tworzenie wikszych funduszw rezerwowych, dla umoliwienia spdzielniom mieszkaniowym i tow. budowlanym pokrycia zapotrzebowania wraz z przygotowaniem 3 4% mieszka na rezerw, czego nie wykona adne prywatne przedsibiorstwo obliczone na zysk.

Wyniki akcji budowlanej po wojnie. W rezultacie powojennej akcji budowlanej w Danji przybyo ogem 64 .000 nowych mieszka kosztem 775 mlij. kr., co przy 3 mil jonowej liczbie ludnoci stanowi powany przyrost. Wedug przyblionych Oblicze okazuje si, e kady 5-ty mieszkaniec Kopenhagi zamieszkuje w nowym domu, wybudowanym przy pomocy funduszw spoecznych. Przewaajcy typ mieszka robotniczych to 2 pokoje z kuchni. Lepiej zarabiajcy robotnik duski poszukuje dla siebie mieszkania skadajcego si z 3nch pokoi, zaopatrzonych w elektryczno, kanalizacj i t. p. Naog domy pobudowane w ostatnich 10 latach zawieraj mieszkania zdrowe i soneczne. Domy nawet 5 6 pitrowe nie posiadaj ani tyilnych, ani bocznych oficyn. Wielka ilo domw powstaa na peryferjah na parcelach rozprzedanych w czasie inflacji, tworzc adne i zdrowe osiedla. Zaczone rysunki przedstawiaj poszczeglne sposoby zabudowy i rozplanowania tych domw.

F. C. B O L D S E N , Kopenhaga.

157. Ruiny rzymskiego miasta Tingad (do art. Odczyty dr. J. Gantnera).


ODCZYTY Dr. JOZEFA G A N T N E R A Dn. 28 lutego r. b. odby si w Tow.

p. D-ra Jzefa Gantnera (Zurich-Frankfurt) historique et transformations modernes", w zamknitem gronie goci, zaproszonych przez Tow. Urbanistw Polskich.

W dn. 3 marca r. b. wygosi p. Dr. Gantner w przepenionej sali Polskiego Klubu Artystycznego odczyt p. t. ,,Questions d'architektur modernie". Odczyt ten, przeznaczony dla szerszej publicznoci, musia by z natury rzeczy popularny n przez to samo dla fachowcw mniej ciekawy.

W obu swych odczytach stara si p. Ganter przeprowadzi tez, e architektura czy to w formie budynkw czy innych skupie miast jest wykadnikiem ukadw ekonomiczno-socjadnych.

Doskonaym rap. pomnikiem ycia antycznego s greckie i rzymskie plany miast. Oddajc bogom, co boskie, a cesarzowi co cesarskie, umieszczali staroytni wityni poza miastem, wyodrbniajc j cakowicie od wewntrznego ycia miejskiego.

W redniowieczuw okresie wszech-wadztwa religji, witynia stanowia centrum miasta p. Gantner pokaza nami na caym szeregu ciekawych przezroczy plany miast redniowiecznych, skupionych ciasno dokoa katedry. Kiedy wadza wiecka zyskaa przewag, staje si zamek ksicy orodkiem miasta. Charakterystyczny jest gwiadzisty plan miasta Karlsruhe z tak zaprojektowanemi ulicami, aeby zewszd widoczny by zameksymbol wadzy. (Antyteza osiedle Dam-merstook pod Karlsruhe ju nie ksi, ale przecitny pracownik jest celem architektury).

W XIX uprzemysowienie miast, a jednoczenie upadek myli urbanistycznej bezadne pomieszanie rnorodnych czci organizmu miasta dzieilnic mieszkalnych, przemysowych, handlowych etc.

Urbanistw Polskich odczyt p. t. ,,Nos Villes formation Odczyt ten wygoszony by

158. Dr. Jzef Gantner, redaktor pisma ,,Das Neue Frankfurt".

159. Wntrze nowoczesnego kocioa


Reakcja angielskie miasta-ogrody. Dalszy ich etap to demokratyczne miasta-satelitw, zaoone wok wielkiego miasta, zdajce w swym rozwoju do samowystarczalnoci. P. Gantner pokaza na szeregu przezroczy ewolucj idei miastnsatelitw: od pierwszych angielskich miast ogrodw, poprzez wpywy Camillo Sitte (przesadne dostosowanie planw urbanistycznych do ksztatu terenu), a do trabantw pod frankfurckich, ktrych plan wynika zrazu z nowych sposobw mechanicznej konstrukcji;

160. Miasto nowoczesne (domy-wiee) pdg. L. Corbusier.

ogldalimy nastpnie poruszane ju parokrotnie w Domu, Osiedlu, Mieszkaniu" zabudowanie ilinjowe i wreszcie ostatnie jego sowo: plan i model osiedla Goldstein pod Frankfurtem, obliczonego na 5.000 mieszkacw, ktre ma by ideaem miasta - trabantu. Jako przeciwstawienie teorji miast^satelitw wysun p. Gantner Corbusierw ski plan przebudowy centrum Parya domy-wiee, mocno jeden od drugiego oddalone ze wzgldu na cyrkulacj i naleyte usonecznienie. P. Gantner nie wtpi, e przysze pokolenia, ktrym danem bdzie zamieszkiwa podniebne mieszkania-ogrody w centrum wielkich miast, nazywa je bd Les Cor-busieres", tak jak mieszkania poddaszne na caym wiecie nosz nazw mansard od nazwiska francuskiego architekta Mamsard'a.

Nawizujc w wielu punktach do odczytu, wygoszonego w Tow. Urbanistw, poruszy p. Gantner w swym publicznym odczycie spraw wpywu wspczesnego przemysu i myli konstrukcyjnej na ksztatowanie si architektury wynikajc z niej rzeczowo i prostot. P. Gantnrar pokaza wrd wielu czysto architektonicznych przezroczy, konstrukcje mostowe Eiffla, ktrych miao, wyzyskanie tworzywa i skrajna celowo poczone z prostot zostay .,na nowo" odkryte przez architektw, propagujcych budownictwo szkieletowe.

Helena Syrkus.


DAWNO I WSPCZESNO W MIECIE (Artyku dyskusyjny).

Miasto, albo bodaj dzielnica, ktraby si zachowaa w stanie niezmienionym, dawnym", od chwili powstania do dzisiaj, woge nie istnieje. Po pierwsze dlatego, e miasto jako cao, nie powstawao nigdy w cigu kilku czy kilkunastu lat, ale w okresach znacznie duszych, powt-re dlatego, e wieki ubiege byy znacznie mniej tolerancyjne take w dzie-dzienie architektury i kada niemal generacja pozostawiaa wyrane lady swoich potrzeb i upodoba, w formie przerbek, dobudwek, bd te budynkw nowych, wbudowywanych w dawne otoczenie. Std o zupenej jednolitoci stylu w miecie, czy bodaj dzielnicy miasta, nie moe by wo-gle mowy.

Jednolito" ta jest najczciej jedynie przewag (mniejsz lub wiksz) jednego stylu. Czysty", niczem nieskaony romanizm czy gotyk jeeli ograniczymy si do bardzo szerokich, szkolnych poj jest wyjtkiem, regu jest mieszanina stylw, narastajcych warstwami w cigu wiekw.

Patrzc na katedr wawelsk od strony burzonych austrjackich budynkw poszpitalnych, widzimy w kondygnacjach pitrowych pochd stuleci, od romanizmiu po barok, a mimo to (na t uwag kadziemy szczeglny nacisk) nie doznajemy uczucia niesmaku, podobnie jak nie dziwimy si

i nie obraamy, widzc w lesie obok drzew szedziesicioletnich zrby z pniakami i mode wierczki, dopiero rozpoczynajce ycie. Naturalny proces rodzenia si i obumierania nie moe oburza", razi".

Zdaje mi si, e ta elementarna prawda nie jest dostatecznie uznawana jeeli chodzi o architektur miast. Nie chodzi oczywicie o wzniesienie na rynku krakowskim drapacza chmur, chocia i to uwaabym za mniejszy nonsens, ni utrzymywanie przez dziesitki lat przy linji A B pustej parceli, oparkanionej potem z desek, sucych za tablice reklamowe chodzi o rozumne granice w t. zw. >,pietymie dla przeszoci", graniczcym czasem z oakowitem wyrzeczeniem si roli twrczej, a ograniczeniem si do bezdusznego, ckliwego, nieszczerego podrabiania stylw" dawno umarych.

Wyobramy sobie podobnie pojty pietyzm dla dawnoci" 300 lub 500 lat temu! W rezultacie mielibymy cakowite zahamowainie postpu wioej! wykluczenie postpu.

Znowu uprzedzam ewentualny zarzut. Nie chodzi oczywicie o jaki sza burzenia tak zwanych szanownych zabytkw", ale o uznanie zasady, e ssiedztwo P. T. zabytkw nie moe i nie powinno krpowa inicjatywy twrczej budowniczego, bo nie krpowao jej naprawd nigdy. Wykonanie, granice dowolnoci, uwarunkcwane s talentem i wiedz praktyczn twrcy chodzi o przyznanie mu jedynie prawa do samodzielnoci.

Wracam jeszcze raz do gnbicej mnie myli: kopotliwe czsto ssiedztwo dawnoci nie moe hamowa rozmachu wspczesnoci, nie moe


161. Dom nowy przy kociele Ma-rjackim, ktrego architektura rzekomo naladuje starokrakowskie mo

tywy.

162. Nowoczesny dom przy rynku Krakowskim dobrze dostosowany

do charakteru miasta.

by zapor tamujc rozwj naszego budownictwa. Bdmy przez chwil sentymentalni i spjrzmy na lata, w ktrych yjemy z perspektywy kilku wiekw, powiedzmy roku 2300. Co pomylelibymy o naszych praprawnukach, gdyby przez szacunek" dla zbudowanego w roku 1928, czy 1927 urzdu pocztowo - telegraficznego w Gdyni, nie wybudowali opodal hangaru - olbrzyma w formach nie dajcych si przewidzie, z materjau niedajcego si przewidzie dla powietrznych transatlantykw, utrzymujcych codzienn komunikacj midzy Polsk a dajmy na to wyspami archipelagu maila jskiego... Czulibymy tak sdz bolesne zakopotanie, e nasi potomkowie nie s godni nas, ktrzy tworzylimy, ktrzy budowalimy bez ogldania si za siebie!

A my wanie wci ogldamy si za siebie...

Nie wiem co myl o tej sprawie architekci, teoretycy isztuki, specjalici od kwestji urbanizmu. Ja, jako jeden z tysicy, z miljonw mieszkacw miast, a wraz ze mn sdz i oni, chc, aby te lata, w ktrych yje i pracuje moja generacja, miay moje oblicze ideowe, a wic chc take, eby architekci budowali domy, ulice i miasta, ktre odpowiadaj moim potrzebom i mojemu odczuciu pikna.

W Polsce nowa architektura ma do tej pory bardzo szczupe grono propagatorw. Dzieje si tak jak sdz take dlatego, e nasz rozpd hamuje zbytni pietyzm dla dawnoci", o czem pisaem na wstpie. Nowe domy spotyka si najczciej gdzie daleko za miastem (np. znakomita willa pp. Brukallskich na oliborzu). Jest jaka niepisana zmowa midzy architektami, magistratami, komisjami artystyoznemi i t. d. do, e nie spotyka 9i u nas miakw, ktrzyby odwayli si zaproponowa budow nowoczesnego domu gdzie w ssiedztwie szanownych zabytkw".


Godzimy si bez protestu na to, by w starych dzielnicach miast, obok gmachw naprawd zabytkowych, posiadajcych warto artystyczn, stay cae kompleksy czynszowych domw koszarowych, z secesyjnemi najczciej ozdbkami" ktrych brzydota i nonsensowno*) nie jest dzi przez nikogo kwest jonowana, a wzdrygamy si na myl, e w ich miejsce, bd te obok nich, mogoby powsta dzieo prawdziwie artystyczne, o nowych formach architektonicznych.

Wiesaw Wohnout.

163. Pokj sypialny mieszkania dwuizbowego. Umeblowanie firmy Z. Szczerbiski. (Z Wystawy Mieszkanie Najmniejsze").

") Domy tego typu stanowi w naszych miastach przewag. Cechuje je monstrualna forma architektoniczna z jednej, a potworne wprost rozplanowanie wntrza z drugiej s!ron>. W parze z secesyjnemi gzymsikami i kafelkami idzie prawie zawsze np. azienka, wbudowana gdzie w rodku domu bez wentylacji i wiata, oraz ustp z okienkami, wychodzcemi... do kuchni.

Zawsze zastanawia mnie ponura i przewrotna zoliwo budowniczych tego okresu. Przykadami na danie su wraz z dokadnym opisem.

BIURO INSTALACYJNO

TECHNICZNE In. Cz. Zarzeckiego w W a r s z a w i e , ul . M a r s z a k o w s k a 79, t e l e f o n 232-88

WYKONYWA: Ogrzewanie centralne, Wentylacje. Wodocigi. Kanalizacje, Szuszarnie-Pralnie mechaniczne, Kuchnie parowe, Dezynfekcje.


K R O N I K A W P Y W SZYB O K I E N N Y C H N A ZDR OWIE . Wobec stwierdzenia

waciwoci ujemnych zwykych szyb uywanych do okien pod wzgldem nieprzepuszczania promieni ultrafioletowych, zagranic rozpoczto uywa nowe rodzaje szyb. S one od dwuch do trzech razy drosze od zwykych. Ze wzgldu na kolosalne znaczenie wspomnianych promieni sonecznych dla zdrowia, w nowych domach, szczeglnie w szkoach i szpita-

164

lach uywane s szyby z nowego szka. Wedug dowiadcze dokonanych w jednej szkole, stwierdzono, e dzieci w klasie rwnolegej (w jednym wieku), w ktrej byy wstawione szyby przepuszczajce promienie ultrafioletowe urosy w porwnaniu do dzieci przebywajcych w klasie stairego typu o 33% wicej, wykazujc zarwno powane rnice na wadze i na posiadaniu wikszej iloci czerwonych ciaek we krwi.

Biorc pod uwag ilo czasu spdzonego przez nas w mieszkaniu, warta byoby zainteresowa naszych inynierw i architektw powysz inowicj. J . G . W .

W Y S T A W A M I E S Z K A N I O W A W B A Z Y L E J I . ywe zainteresowanie spraw mieszkaniow, jakie wzbudzio si po wojnie, przejawia si w licznych wystawach i kongresach mieszkaniowych, urzdzanych za granic i organizowanych u nas w ostatnich czasach.


Po wystawie wiedeskiej w 1926 r., paryskiej w 1927 r. i wielu odbytych w St. Zjednocz., w Niemczech, Frankfurcie, Wrocawiu, Karlsruhe i t. p. o ktrych byy wzmianki w naszym pimie, organizuj obecnie Szwajcarzy wystaw w Bazylei.

Nowa kolonja wzorowa, ktra ma da wyraz nowoczesnego budow-nictv a mieszkaniowego w Szwajcarji jest ju w budowie.

Wystawa ta w wielkim stopniu ma uwzgldni sposoby wykoczenia i urzdzenia samych mieszka. W halach wystawowych bd zademonstrowane umeblowania pokoi w domach rnych typw: w jednorodzinnych miejskich i wiejskich, rolniczych i mieszczaskich i wypoczynkowych Projektuje si zarwno urzdzenie nowoczesnego hotelu z uwzgldnieniom rnorodnych wymaga osb przebywajcych, a wic prcz umeblowanych pokoi gocinnych, bd pokazane wzorowe jadalnie, bawialnie, biura, umeblowane wedug najnowszych pomysw i zdobyczy techniki i t. p.

Pozatem na wystawie bdzie specjalny dzia znormalizowanych sprztw domowego uytku.

Wystawcy licz na wielkie zainteresowanie zagranicy, szczeglnie dziaem hotelu i jego urzdze nowoczesnych. J . G . W .

ZEBRANIA I ZRZESZENIA M A R Z E C .

Pierwsza dekada marca 1930 roku przesza w Warszawie pod znakiem sprawy mieszkaniowej: 1 marca otwarcie Wystawy Mieszkanie Najmniejsze", 2 marca konferencja w Banku Gospodarstwa Krajowego, 8 marca Zjazd Przemysowcw Budowlanych, 9 marca Konferencja Spdzielni Mieszkaniowych Zrzeszonych z Spoem.

Jednoczenie przenikaj do prasy i publicznoci wieci o tem, e w Prezydjum Rady Ministrw opracowuj now ustaw, ktrej zadaniem jest, wskazanie drg wyjcia z dzisiejszej klski.

Z kadego z odbytych zjazdw czy konferencji zdajemy spraw w biecym numerze.

Ze sprawozda tych ozytelnik si przekona, e mimo rnicy sfer, pogldw i linteresw jakie na zjazdach tych byy reprezentowane, zaczyna si wytwarza opinja niemal jednolita.

Rozpito pomidzy prawnem komornem w domach starych, a kosztem komornego w domach nowych, to gwne rdo pokrycia kosztw budowy i obnienia komornego w domach nowych.

Trzeba byo dziesiciu lat od chwili, gdy w Polsce na to rdo wskazano*) do uznania tej prawdy oczywistej.

Ile trzeba bdzie czasu do wycignicia z niej prawnych i praktycznych konsekwencji?

T . T .

*) Klska M i e s z k a n i o w a i prby jej usunic ia" T e o d o r T o e p l i t z , W a r s z a w a , 1920.


K O N F E R E N C J A W B A N K U G O S P O D A R S T W A K R A J O W E G O .

W dn. 2 marca 1930 r. w Banku Gospodarstwa Krajowego odbya si zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej konferencja. Mimo niewtpliwych rnic pogldw referentw mx poszczeglne strony zagadnienia mieszkaniowego daa ona w najwaniejszych sprawach pogld dosy jednolity.

Istota sprawy mieszkaniowej, jako sprawy staej sprzecznoci pomidzy ekomoimicznem komorne m bdcem funkcj robocizny, li monociami patniczemi wynikajcemi z wysokoci tej robocizny, pociga za sob konieczno interwencji pastwowej.

Oywienie ruchu budowlanego moe by osignite drog przeznaczenia na budownictwo mieszkaniowe rodkw publicznych, otrzymanych przedewszystkiem przez ujcie podatkowe rnicy czynszw mieszkaniowych dzi obowizujcych z czynszami przedwojennymi w zocie. Chwila obecna jest moe nieodpowiedni dla podwyek czynszu, jednake wskazanie rde nie moe by uzalenionem od sytuacji specjalnej przeywanej przez ikraj.

Niezalenie od tego rda i ewent. innych podatkw (podatek od placw i t. d.) obciajcych ludno miejsk, pastwo jako cao winno za przykadem innych narodw przyczyni si drog dotacyj do budownictwa mieszkaniowego.

Wan rzecz byaby emisja dobrze ujtych listw zastawnych na cele budownictwa. Kredyt winien by udzielany na b. niskie oprocentowanie (2'A%7), a instytucja emitujca musiaaby otrzymywa rnic potrzebn do fruktyfikacji kapitau ze rodkw publicznych. Akcja musiaaby by scentralizowan w specjalnym organie dla polityki budowlanej, majcym cakowiicie opracowany plan pod wzgldem finansowym i technicznym.

Naley w jednem rku i jednej decyzji skoncentrowa budownictwo wielu domw, aby umoliwi masowe wykonanie umoliwiajce znaczne oszczdnoci. Domy wimy by planowane ekonomicznie, przedewszystkiem na terenach posiadajcych inwestycje i zabudowanych do granic rozmiarw dowolnych.

Budowa powinna si opiera na planie technicznym i gospodarczym i korzysta z pracy wydajnej i intensywnej.

Nowe przepisy regulujce budownictwo, musz obj przepisy, ktre nie pozwol na marnotrawstwo rodkw publicznych, i ktre naka i umoliwi przeprowadzenie kontroli budowy i kontroli eksploatacji mieszka, aby nie nastpoway czste bardzo odchylenia od tych celw, przywiecajcych wojnie spoeczestwa godem mieszkaniowym.

Przystpienie do tej wojny w chwili obecnej jest moliwe i konieczne; istnieje wprawdzie zwizek midzy przejawami ruchu budowlanego, a ogln fal konijunktur, lecz wzrost ruchu budowlanego rozpoczyna si zwykle po krtkiej fali depresji, ma swj stay wspczynnik.

Im usilniej uda si rozwin obecnie ruch budowlany, tem wiksz stworzy moemy moliwo dla pomylnej konjunktury polskiej.


Tymczasem jednak przy dzisiejszej skali zarobkw, niezalenie od interwencji i pomocy pastwowej, nie moe by mowy o reformie mieszkaniowej bez podniesienia zarobkw robotniczych.

W powyszy sposb monia skreli wytyczne referatw wygoszonych przez pp.: Dr. St. Jurkiewicza, Teodora Toeplitza, prof. dr. Zofj Daszysk-Golisk, prof. S. Dziewulskiego, in. Czesawa Klairnera, W. Konderskiego, Dr. W. Grubera, in. P. Drzewieckiego, J. Strzeleckiego,. A . Zdanowskiego.

W zebraniu wzio udzia przeszo 200 osb przedstawicieli wadz pastwowych, instytucyj finansowych i czonkw nastpujcych stowarzysze naukowych:

Towarzystwa Ekonomistw i Statystw Polskich, Polskiego Towarzystwa Polityki Spoecznej, Towarzystwa Publicystw i Ekonomistw Gospodarczych, Instytutu Gospodarstwa Spoecznego, Towarzystwa Polityki i Administracji Gospodarczej, Towarzystwa Urbanistw Polskich, Towarzystwa Higjenistw, Koa Architektw, Stowarzyszenia Architektw Polskich, Stowarzyszenia Technikw.

III Z J A Z D P R Z E M Y S O W C W B U D O W L A N Y C H .

Trzydniowy zjazd przemysowcw budowlanych (ktry odby si w Warszawie od 8 dc 11 marca r. b.), wiele uwugi powici spirawie mieszkaniowej.

Z -referatw nadesanych i przedyskutowanych na zjedzie wynika, i zanik ruchu mieszlcaniowo-budowianego daje si dotkliwie odczu i e niezbdnem jest v/znowienie jego przez dopyw kapitaw spoecznych (podatek od lokali w starych domach, fundusze rezerwowe zakadw ubezpieczeniowych, dotacje rzdowe) niezalenie od zuycia na ten cel wszelkich moliwych rodkw, pyncych ze skadek oszczdnociowych ludnoci, ze specjalnych potyczek budowlanych i t. p.

W rezultacie narad /jazd uchwali wnioski wypowiadajce si za utrzymaniem ustawy o ochronie lokatorw i stopniowem podnoszeniem czynszu w starych domach na rzecz ruchu budowlano-mieszkaniowego.

Stanowi to powan/ zwrot w dotychczasowych zapatrywaniach przemysowcw budowlanych, dopatrujcych si w ustawie o ochronie lokatorw gwnej tamy ruchu budowlanego.

Przemys kadzie natomiast w dalszym cigu wielki nacisk na sezonowo robt przemysu budowlanego i widzi w tem wielk zapor w jego rozwoju. W zwizku z tem, uchwalono wnioski o usilne zabiegania u czynnikw rzdowych o przeduenie godzin pracy w sezonie budowlanym od 15.III do 14.XI do lO1/^ godzin, z tem, e w okresie od 1.1 31.1 i od 15.XI 31.XII obowizywa bdzie 7-godzinny dzie pracy,

Na poparcie powyszego wniosku wysunito w referacie argumenty o moliwoci zebrania przez sfery robotnicze t drog oszczdnoci (za prace dodatkowe, opacane normalnie) na zdobycie wkadu na wasne mieszkanie (10? kosztu budowy). Jako przykad podano dziaalno spdzielni robotniczych budujcych na tych zasadach domy dla swych czonkw,


cho w istocie przykady dotychczasowe nie wiadcz o istotnem powodzeniu tej idei.

Wiele uwagi powicono zagadnieniu usprawnienia budownictwa przez szkolenie majstrw, dobr organizacj i masowo robt, typizacj i racjonalizacj budownictwa z uwzgldnieniem stosowania przy budowie rnych materjaw zastpczych, obniajcych koszty robt.

Prcz tego, dla obrony swych interesw wysunito szereg wnioskw, zmierzajcych do kartelizacji przemysu budowlanego oraz organizacji zwizkw gospodarczych dla prowadzenia wsplnych skadw maszyn, biur bada, biur zakupu materjaw budowlanych, organizowania zrzesze dla udzielania solidarnej gwarancji i t. p. Celem potanienia kredytu budowlanego uchwalono wniosek o powoaniu banku budowlanego.

Nie brak byo utyskiwa i wnioskw w sprawie obnienia lub zniesienia podatkw i wiadcze spoecznych. Najdalej posunity by wniosek o cakowite zniesienie podatku obrotowego przy budowie domw mieszkalnych.

W sprawie ustalenia naczelnej organizacji nadzorczej nad akcj budowy domw mieszkalnych, powzito wniosek, opracowany wsplnie z Central Gospodarcz Przemysu Budowlanego w sprawie utworzenia przy Prezesie Rady Ministrw Spoecznego Komitetu Budowy Tanich Mieszka, zoonego z przedstawicieli organizacji spoeczno-zawodowych z udziaem czynnikw rzdowych.

Wedug zamierze tego projektu, dla zaspokojenia ostrego godu mieszkaniowego naley budowa rocznie okoo 55.000 mieszka.

Wysunito projekt, by mieszkania byy budowane 2-ch typw: 1) dla robotnikw mieszkania 2-izbowe pooone w maych domach bez instalacji wewntrznych (wodocig i kanalizacja) w cenie po 4.600 za izb i 2) dla klas rednich mieszkania 2 4-izbowe w domach wielopitrowych, wyposaane w nowoczesne urzdzenia w cenie 8.100 z. za izb. Przy wysuniciu tego projektu liczono, by komorne w mieszkaniach robotniczych nie przekraczao 35 z. od izby, a w domach dla sfer rednich 55 65 z. za izb.

W projektach i referatach, dotyczcych podjcia masowego budownictwa mieszkaniowego, wyczuwa si ch i zrozumienie potrzeby budowy prdkiej i za wszelk cen, na zaspokojenie potrzeb, nie cierpicych zwoki.

Powstaje jednak obawa, czy przy znalezieniu odpowiednich funduszw na budow nie popeni si znw wiele bdw, skoro bdzie si budowa domy bez udogodnie, niezbdnych nie tylko dla sfer rednich, lecz zarwno sfer robotniczych, obarczonych wielk rodzin, pozbawionych pomocy w gospodarstwie domowem.

Obawy te nasuwa przekrelenie zgry wielu najprymitywniejszych inwestycji w domach robotniczych (kanalizacji i wodcigw, na jakie godzi si wspomniany wyej projekt Centrali Gospodarczej Przemylu Budowlanego.

J . G . W .


Z J A Z D SPDZIELNI M I E S Z K A N I O W Y C H

W dniu 9 marca r. b. odby si w Warszawie na oliborzu, w Sali Zebra Mieszkaniowego Spdzielczego Stowarzyszenia Oficerw, Zjazd delegatw spdzielni mieszkaniowych.

Zjazd obesany zosta licznie przez Spdzielnie Mieszkaniowe z nastpujcych miast: Biaegostoku, Dbrowy Grniczej, Gdyni, Krakowa, Lublina, odzi, Piska, Poznania, Rwnego, Siedlec, Sosnowca, Wocawka, Warszawy i t. d. S ito przewanie Spdzielnie stale budujce. Niektre z nich egzystuj ju lod 30 at, posiadaj due dowiadczenie w potrzebach spoecznego budownictwa mieszkaniowego. Charakterystyk dziaalnoci niektrych spdzielni mieszkaniowych, biorcych udzia w odbytym Zjedzie, ilustruj nastpujce dane: Urzdnicza Spdzielnia Mieszkaniowa w Poznaniu wybudowaa dotychczas 107 domw wielopitrowych, posiada terenw budowlanych ok. 150.000 nr; majtek tej spdzielni wyraa si w kwocie ok. 40.000.000. zotych. Warszawska Spdzielnia Mieszkaniowa posiada terenw budowlanych na oliborzu ok. 50.000 m2, na ktrych buduje 12 iduych blokw mieszkalnych wielopitrowych, zawierajcych 1265 izb; majtek tej Spdzielni stanowi sum ok. 10.000.000 zotych. Spdzielnia Mieszkaniowa Zdobycz Robotnicza" w Warszawie oddaa do uytku ok. 300 mieszka, wybudowanych w ostatnich 2-ch latach, posiada terenw 143.000 nr, przybliony jej majtek obliczony jest na sum ok. 8.000.000 zotych.

Referaty w dyskusji wygosili Dyr. J . Jasiski i p. A . Gandecki. Powany i


tualn-e kredyty budowlane prywatnie zabezpieczone na lym numerze hipoteki powinny by zacigane na okres nie krtszy, jak lat 30, przy oprocentowaniu nie wyszem ni 6V2 % w stosunku rocznym.

Zjazd apelowa do komitetw rozbudowy miast, by przy formuowaniu wnioskw na kredyty budowlane stosoway si cille ido postanowie rozporzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o rozbudowie miast i przepisw wykonawczych.

Wskazujc na rne moliwe do zrealizowania rda funduszw budowlanych Zjazd kategorycznie wypowiedzia si, e wzrost czynszw mieszkaniowych w starych domach

DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr. 4.

cych instytucyji i stowarzysze spoecznych i zawodowych: Koa Architektw, Stowarzyszenia Architektw Polskich, Zwizkw Lekarskich, Towarzystwa Urbanistw Polskich, Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej, Zwizku Miast Polskich, Zrzeszenia Samorzdw Powiatowych, Koa Planistw, Izby Przemysowo-Handlowej w Warszawie, Centrali Gospodarczej Przemysu Budowlanego, Polskiego Instytutu Wodo-

ciagowo-Kanalizacyjnego, Towarzystwa Ogrodw Dziakowych, Zwizkw kobiecych. Sekcja przygotuje w Warszawie i na prowincji cykl odczytw, wygaszanych

przez specjalistw we wszystkich, majcych zwizek ze spraw mieszkaniow, dziaach, zaczyiiajc od spraw finansowych, a koczc na waciwem wykonywaniu budowli i ich normalizacji. Wszystkie odczyty zostan wydrukowane w specjalnym numerze ,,Zdrowia'- i bd rozesane przedewszystkiem zainteresowanym Panom Ministrom.

Sekcja wywrze wpyw na wszystkie filje Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, by utworzyy sekcj mieszkaniow, stwarzajc w ten sposb komitety miejscowe, uatwiajce dziaalno centralnej sekcji mieszkaniowej na terenie caego Pastwa.

Sekcja mieszkaniowa zwrci si do Zarzdu Polskiego Radja, by urzdza cykle krtkich odczytw w sprawie mieszkaniowej.

Sekcja mieszkaniowa przystpi do opracowania zbiorowego wydawnictwa o higje-nie mieszka, wykazujc wpyw sprawy mieszkaniowej w Polsce na rne przejawy ycia ludnoci oraz jej stan chorobowy. Do pracy tej bd zaproszeni specjalici pracy takiej Polska nie ma , a materja, t drog zebrany, bdzie mg lepiej uwydatni spoeczestwu nietylko obecn klsk mieszkaniow pod wzgldem czysto liczbowym, ale i pod wzgldem jej ogromnego wpywu na obnienie si zdrowotnoci i stanu inteligencji szerokich mas ludnoci.

Sekcja mieszkaniowa urzdzi w odpowiednim czasie t. zw. tydzie pod nazw Zdrowe mieszkania" we wszystkich wikszych orodkach miejskich wedug szczegowo opracowanego planu (akademje, ewentualne wystawy ruchome, odczyty, pokazy filmowe i plakaty).

Sekcja mieszkaniowa zorganizuje w biecym roku wycieczk na Midzynarodowy Zjazd Mieszkaniowy i Planowania Miast, majcy odby si w Londynie oraz zajmie si propagand budowy waciwych mieszka na wsi.

Sekcja mieszkaniowa winna zaj si spraw waciwego utrzymania mieszka i posesyj; w tej sprawie zwrci si o wspdziaanie do organizacyj kobiecych i mo--dziey.

Sekcja winna wspdziaa przy utworzeniu na politechnice studjum urbanistycznego. Sprawa ta jest b. wana, zostaa poruszona na ostatnim Zjedzie Mieszkaniowym w Prymie w roku ubiegym.

Sekcja winna szerzy w propagandzie zasady podwyszenia wydajnoci pracy i samowystarczalnoci gospodarczej, zasady naleytego wyzyskania czasu i oszczdnoci pod hasem zdobycia wasnego mieszkania.

Sekcja mieszkaniowa winna w porozumieniu ze Zrzeszeniem Samorzdw Powiatowych zorganizowa i prowadzi kursy mieszkaniowe dla instruktorw owiatowych.

Sekcja mieszkaniowa przystpi do skompletowania dzie i wydawnictw w dziedzinie higjeny mieszkaniowej.

S to najwaniejsze wytyczne dziaalnoci projektowanej sekcji mieszkaniowej. Po ukonstytuowaniu si Zarzdu sekcji i zatwierdzeniu jej programu przez Zarzd Gwny Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego sekcja mieszkaniowa przystpi winna natychmiast do pracy.

In. Z. Rudolf.


Z KSIEK I PISM Czesaw Klamer: Polityka mieszkaniowa w Polsce i Zagranic".

Ksik t cznie z wydan uprzednio , ,0 popieraniu b u d o w y tanich mieszka", naley traktowa p r z e d e w s z y s t k i e m jako jeden z da lszych objaww niezmordowanej pracy autora, majcej na ce lu ruszenie z martwego p u n k t u sprawy b u d o w n i c t w a mieszkaniowego w Polsce.

A u t o r zastrzegajc si, e nie kus i si o wyczerpanie tematu, ktrego cakowite ujcie p r z e k r a c z a siy czowieka zajtego s p r a w a m i swego zawodu, jednake daje wiele materjau cyfrowego i legislacyjnego, dotyczcego w s z y s t k i c h prawie krajw E u r o p y oraz Stanw Zjednoczonych A m e r y k i Pnocnej . Mater ja y te nie zawsze s w jednoli ty sposb p r z e d stawione i nie zawsze rwnomiernie opracowane, uatwiaj jednak wybitnie : zaznajomienie si ze stanem spraw, dotyczcych p o l i t y k i mieszkaniowej przedewszystkiem ochrony lokatorw w rnych kra jach i pomocy o k a z y wanej budownictwu ze rodkw publ i cznych .

Poruszenie w sposb niedostatecznie jasny stosunkw w Stanach Zjednoczonych A . P . uwaam z a n iezbyt szczliwe.

W czci pozytywne j , dotyczcej P o l s k i , autor z nac i sk iem podnosi konieczno aktywnej p o l i t y k i , polegajcej na zniesieniu rozpitoci pomidzy czynszem w n o w y c h i s tarych domach (ktr to rozpito obl icza na 300 : 58), jednoczenie wskazujc, i w tej rozpitoci szuka t rzeba gwnych rde na budownic two .

M i m o w o l i nasuwa si myl: J a k a szkoda, e te gbokie p r z e k o n a nie o koniecznoci waciwej p o l i t y k i mieszkaniowej i jasna wiadomo jej drg, ktre cechuj autora, nie byy jego udziaem wtedy, gdy jako M i nister S k a r b u mia mono bezporedniego wpywania na bieg spraw w tej dziedzinie .

Znana wiedeska f i rma w y d a w n i c z a : Anton Schroll et Cie. V e r l a g fur K u n s t u n d L i tera tur , W i e n I, rozpoczyna w y d a w n i c t w o c y k l u p. t. Neues Bauen in der Welt, ktrego redakcj obj p. D r . Jze f Gantner, redaktor czasopisma Das Neue Frankfurt.

W przedmowie do swego w y d a w n i c t w a mwi p. Gantner , e nie idzie m u o powikszenie r y n k u ksigarskiego jeszcze j ednym c y k l e m szybko n a s z k i c o w a n y c h i jeszcze szybciej wchonitych ksiek lecz o zaznajomienie czytelnikw z konstrukcyjnemi, formalnemi i ekonomicz-nemi elementami, ktre zapocztkoway w rnych kra jach bez wzgldu na ich geograficzne czy techniczne granice now architektur e lementw, ktre j zasiliy i w kocu doprowadziy do zwycistwa nad tradycj. Ksiki tego c y k l u ukazywa si bd sporadycznie , z chwil, gdy w i e l k a midzynarodowa dziedzina nowoczesnego b u d o w n i c t w a nastrczy n o w y temat do publ ikac j i .

N a p i e r w s z y ogie ukazay si jednoczenie t r z y prace : N r . 1. E l . Lissitzky Russland. D i e R e k o n s t r u k t i o n der A r c h i

tektur in der Sowietunion. Str . 103, i lustracyj 104. Cena M . 12.50. (karton), oraz M . 15 (ptno).


N r . 2. Richard J . Neutra Amerika. D i e S t i lb i ldung des neuen Beuens i n den V e r e i n i n g t e n Staiaten. Str . 163; i lustr . 260; cena M . 17 (karton) oraz M . 20 (ptno).

N r . 3. Rger Ginsburger Frankreich. Die E n t w i e k l u n g der neuen Ideen nach K o n s t r u k t i o n und F o r m . Str . 132; i lustr . 182; cena M . 15 {karton) oraz M . 17.50 (ptno).

A u t o r I-go tomu, E l Lissitzky, zrezygnowa z historycznego przegldu arch i tektury rosyjskiej , wychodzc z zaoenia, e nowe zagadnienia b u d o w n i c t w a : zagadnienie wsplnoty mieszkaniowej zamiast domu mieszkalnego sumy poszczeglnych mieszka p r y w a t n y c h zagadnienia now y c h budynkw spoecznych, wypywajcych z nowego ustroju socjalnego ; zagadnienia organizacj i ruchu w miastach nie mog opiera si na tradycyjnej a rch i tek turze , w ktrej nie ma dla nich o d p o w i e d n i k a . Zagadnienie a rch i tek tury staje si tedy zagadnieniem mas p o w i a d a L i s s i t z k y a t e l i e r archi tektoniczne zatraca tedy charakter i n d y w i d u a l n y i o t r z y muje mocne socjalne podoe" .

T o m drugi opracowany zosta przez delegata A m e r y k i na Midzynarodowe K o n g r e s y A r c h i t e k t u r y Nowoczesnej archi tekta i publ i cy st, autora znanej ksiki Wie baut A m e r i k a " R i c h a r d a J . N e u t r a . M i m o modego w i e k u stoi Neutra na czele pierwsze j nowoczesnej szkoy budowlanej w A m e r y c e (Los Aingelos). Ksiki N e u t r y dalekie s od k o n wencjonalnego g l o r y f i k o w a n i a amerykaskiego miasta jego tempa i rozmachu, ale, oparte n a k i lkule tn ie j p r a k t y c e budowlanej , ukazuj nam now A m e r y k " z p u n k t u widzenia ' gospodarczego, konstrukcyjnego, z punk t u w i d z e n i a n o w y c h mater jaw budowlanych , r o z p l a n o w a n i a miast, or ganizac j i r u c h u i t. p. w obrazie, uwydatniajcym nie ty lko wiata ale i cienie. J e d y n wad ksiek N e u t r y jest trudno zrozumiay jzyk mieszkajc dugie llaita w A m e r y c e , pisze on po n i e m i e c k u i bdy jzykowe naley mu wybaczy w interesie jednak wydawcw ley przeprowadzi odpowiedni korekt, aeby tak wartociowe ksiki byy pod wzgldem formy rwnie jasne, jak pod wzgldem treci i ukadu.

A u t o r e m tomu III-go jest mody p a r y s k i archi tekt Roger G i n s b u r ger. Daje on bardzo c i e k a w y mater ja z dz iedziny inynieryjnych b u d o w l i f rancuskich X I X w . ktre tak mocny wpyw wywieraj na architektur wspczesn w d a l s z y m cigu znajdujemy ilustracje prac L e C o r b u -sier 'a , Lurat, G e u v r e k i a n ' a i t. p . oraz mniej w Polsce z n a n y c h a r ch i -etktw woskich i szwajcarskich .

H . S.

W ostatniej c h w i l i ukaza si N - r 1/2 Architektury i Budownictwa" powicony przewanie budownictwu lskiemu. Daje nam obraz wysokiego poziomu architektw pracujcych na lsku. Bogata tre odpowiada w zupenoci szacie zewntrznej i czyn i w y d a w n i c t w o nadzwycza j interesujcym. P ismo wydaje obecnie grupa architektw, ktra zawizaa spk na zasadach spdzielczych. R e d a k t o r e m nacze lnym pozosa nada l p . Stanisaw Wonicki.

Praesens Nr. 2 (1927/8,9). W p i e r w s z y c h dniach maja ukae si w y d a w n i c t w o Praesens, i lustrujce dziaalno grupy Praesens" w latach


1927/8/9 w dziedzinie nowoczesnej architektury, malarstwa, fotograf ji, teatru i filmu. Wydawnictwo to, oparte na midzynarodowej wsppracy, posiada bdzie bogato ilustrowany dzia zagraniczny. Ogem zawiera k. 200 stron zgr, 300 klisz.

Praesens zrywa z tradycyjnem nastawieniem, wyrasta bowiem z nowych warunkw socjalnych, nowej konstrukcji i materjaw, nowych sposobw pracy. Przejcie od rzemiosa do mechanicznego montau zobrazowane bdzie w Praesensie nietylko na przykadach nowoczesnego budownictwa, ale malarstwa, fotografji, teatru i filmu.

Skad gwny: Ksigarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa.

KWIATKI" Z DZIEDZINY B U D O W N I C T W A M I E S Z K A N I O W E G O .

Uzupeniajc tak bardzo poyteczn rubryk Kwiatkw" z dziedziny budownictwa mieszkaniowego, pozwol sobie przytoczy niej kilka usterek, jakie zauwaono przy budowie domw o typie blokowym:

1) do przedpokoju o wym. 3.4 X 1.4 otwieraj si drzwi z 5-ciu ubikacji z klatki schodowej, pokoju, kuohni, azienki i W. C ; z powodu tego, e drzwi do azienki i W. C. s w cianie murowanej o grub. 55 cm., atwo daoby si unikn zagradzania przez te drzwi przedpokoju, umieszczajc je w sposb, ktry dawaby mono wykorzysta wnk drzwiow do czciowego chowania si drzwi, i takowe otwierayby si do azienki i W. O , co przeszkodzioby wydostawaniu si zaduchw z tych ubikacji do przedpokoju; to samo dotyczy i drzwi kuchennych.

165

\J*M) MSI na.-6lj l V*Wfc^^f " i >1Ml

166

2) w jeden kana wentylacyjny poczono klozet z parteru, I i II pitra;

3) w innych mieszkaniach urzdzono W. C. bez wentylacji zupenie, rwnie brak wentylacji w kuchniach i pokojach, gdy nie zrobiono odpowiednich kanaw wentylacyjmych ;

4) spiarki zrobiono w kuchniach w takich miejscach (w rogu), e obydwie tylne ciany wychodz na ciepe pomieszczenia pokj i przed-

32 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr. 4

pokj ; daoby si jednak zrobi wnki szafowe w cianie kuchennej, w y chodzcej n a k latk schodow i nawet poczy z kanaem wenty lacy jnym, przechodzcym obok w tej cianie;

5) w . p o k o j a c h sypia lnych, posiadajcych grube ciany murowane, nie zrobiono ani jednej szafy we wnkach cian, co atwo byo zrobi i byoby bardzo podane;

6) w jednych domach W . C . tak umieszczono, e p r z y c o k o l w i e k wikszych m r o z a c h lub p r z y zostawieniu w cigu p a r u d n i mieszkania nie-opalonego, W . C . zamarzaj, powodujc pkanie misek, rur wodocigow y c h , doprowadzajcych wod do rezerwoarkw.

E. Winnicki.

ODPOWIEDZI REDAKCJI P. Najzer z Brzecia. Z a sowa zachty i uznania d la prac redakc j i

-serdecznie dzikujemy. W sprawie planw z W y s t a w y komunikujemy, e polsk ie T - w o R e f o r m y M i e s z k a n i o w e j w y d a w najbliszym czasie p l a n y mieszka w y s t a w i o n y c h na W y s t a w i e zarwno p o l s k i e jak zagraniczne. D o sprawy mater jaw zastpczych, o ktre Sz . P a n zapytuje w licie, bdziemy jeszcze nie jednokrotnie w r a c a l i w formie artykuw fachowych, i lus t rac j i i t. d .

P. Chomiakowi z L i s k a . K o s z t o r y s el.-betonowy, o ktry Szan. P a n zapytuje zosta w y k o n a n y w W a r s z a w i e 1928 r . w domu arch . J . Janikowskiego p r z y uil. Niegolewskiego 24. K o s z t wykonania 120 nr' wynis 3.336 z. c z y l i okoo 28 z. za 1 n r . Spadek jednostronny (2%) w o d a odprowadzona zwyk rynn blaszan. D o m stoi t rzec i rok , dotychczas nie byo najmniejszej r y s y i z a c i e k u .

P, KI. Witt. Zawiercie. Zasada, na ktrej Szan . P a n chce oprze b u dow wasnego domu jest suszn, naleaoby t y l k o opracowa s z k i c poszczeglnych piter z przekro jami w celu sprawdzenia c z y plan bdzie ekonomiczny .

Ogrzewanie p o w i e t r z e m gorcem z jednego pieca wydaje si n a m r y z y k o w n e , tego rodzaju ogrzewanie w domach m i e s z k a l n y c h naog z a rzucono. O rnych systemach ogrzewania moe Sz. P a n dowiedzie si z ksiki in. M . Wjc ickiego Ogrzewnictwo". Ksig. T r z a s k a , E w e r s t i M i c h a l s k i , W a r s z a w a , K r a k - P r z e d m . 13.

E R R A T A . W N-rze 33-im w artykule Sztuka Ludowa" powinno by zamiast: meble koszy

karskie projektu Modzianowskiej i Stryjeskiego: Meble koszykarskie projektowane przez uczniw Szkoy Instruktorw Tow.

Popierania Przemysu Ludowego pod korektur Modzianowskiego i Stryjeskiego.


WYSTAWA MIESZKANIE NAJMNIEJSZE"

Umeblowanie mieszkania 2-izbowego, przygotowane specjalnie na Wystaw w/g projektu arch. B. i S. Brukalskich, zastosowane do wymiaru mieszkania.

Meble wykonane z jesionu z niedobieranym sojem (dla potaniena). Konstrukcje na j prost-1

sza i najatwiejsza do roboty. Siedzenia i o-parcia krzese z dykty klejonej na wygitych formach, dziki czemu nie mog zachodzi adne odksztacenia. Meble oklejone linoleum, ktre trzyma si b. trwale i dobrze si zmywa.

Meble wykonane w firmie Z A G R A B SKI.

Warszawa, ul. Cho dna 8, tel. 426-85. Cena cakowitego umeblowania (2 izb) 1.218 z.

34 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr. 4

Meble metalowe do stoowego pokoju, wykonane z rur stalowych, powleczone emaljowym lakierem w kolorze dowolnym. Blat u stou, siedzenia i oparcia do krzese drewniane, politurowane w kolorze

naturalnym. (Tow. Akc. Konrad, Jarnuszkiewicz i S-ka).


k o m e t a l o w e z rur s ta low y c h l e k k i e i mocnej k o n s t r u k cji, nada jce si specjalnie do maych mieszka.

Zajmuje w stanie zoonym w r a z z poc ie l p o z a k r y c i u k o tar minimaln przestrze. (Tow. A k c . K o n r a d , J a r n u s z k i e w i c z i S -ka ) .

ko w stanie rozoonym, gotowe d o uytku.

k o w stanie zoonym (stoi p i o n o w o ) z pociel,

z a k r y t e ko tar .


Fragment pokoju z Wystawy Mieszkanie Najmniejsze" meble p. H. Pfefera

Meble projektowane iprzez p. H . Pfefera.

Wykonane z drzewa sosnowego, czciowo z brzozy; poniewa sosna okazaa si o tyle niepraktyczn, e przy zmianach temperatury atwo si paczy i pka, zastpiono j wic przez olch o wiele odpowiedniejsz. Meble po wykonaniu szlifuje si po-meksem (w proszku) i lakieruje na rne kolory. Orjentacyjny koszt caego pokoju 1.500 z.

Fragment pokoju p. H. Pfefera


Ks. Franciszek Radziwi, krego paac w Starej Wsi zosta uszczelniony i konserwowany TROCALEM, zwiedza stoisko firmy FELZYTYN i TROCAL .(Warszawa, ul. Hoa 48, tel. 318-48) na Wystawie Mieszkanie Najmniejsze".

Gazowe piece kpielowe MARS" Fabryki Urzdze Zdrowotnych A. Radowski i M. Sztos, Warszawa, ul. Daleka 1/3

(stoisko na wystawie Mieszkanie Najmniejsze")

38 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE Nr- 4.

GAZOBETON NA WYSTAWIE, Zakady Przemysowe ETERNIT" Spka Akcyjna w Warszawie wystawiy w dziale

nowych materjaw budowlanych na Wystawie Mieszkanie Najmniejsze" bardzo interesujcy i udatny fragment budowy z g a z o b e t o n u wskazujcy moliwoci zastosowania tego materjau do cian i stropw budynkw mieszkalnych.

Cyfrowe i wykresowe tablice przedstawiay korzyci wynikajce z wysokiej wartoci izolacyjnej i lekkoci gazobetonu w porwnaniu z ceg.

Pokaz gazobetonu obejmowa: 1) cian zewntrzn wykonan z blokw gazobetonowych na zaprawie gaz^beto-

nowej gruboci 20 cm., zastpujc pod wzgldem termicznym mur z cegy gruboci 55 cm. 2) ciany przedziaowe z gazobetonu gruboci 14, 10 i 7 cm. 3) Strop mieszkaniowy midzy dwigarami elaznemi z uzbrojonej pyty gazobe-

tonowej. 4) Belki nadokienne z gazobetonu zbrojonego. 5) Strop dachowy z uzbrojonych pyt gazobetonowych wolnej rozpitoci 265 cm.,

przy gruboci 11 cm. 6) Poszczeglne bloki budowlane z gazobetonu wykazyway na przeomie regu

larn struktur materjau o drobnych i szczelnie zamknitych pcherzykach.

Cao pokazu potwierdzaa w zupenoci suszno uwag zawartych w artykule Lekkie betony" w Nr. 9 naszego czasopisma z listopada 1929 r.

Obok gazobetonu wystawione byy wzory krycia dachw dachwk azbestowo-cementow marki ETERNIT", wrd ktrych szczegln uwag cigaa na siebie eter-nitowa dachwka falista o wielkich wymiarach.


A D " S p d z i e l n i a z o d p o w . u d z i a a m i w WARSZAWIE, ul. CZERNIAKOWSKA 203. Sala wystawowa, sprzeda i przyjmowanie zamwie

telefon 444-82, biuro telefon 435-83

Pracownie dowiadczalne, projektodawcze i produkcyjne; farbierska, kilimw, dywanw, tkanin, ceramiki, mebli.

Wyroby wykonywane wedug projektw czonkw ADU" artystw-plastykw. Kilimy i tkaniny wykonane z weny i lnu, barwione trwaemi i odpornemi na wiato i pranie barwikami naturalnemi i indan-hrenowemi.

Ceramika dekoracyjna palona w szkliwie zwykem i metalicznem (redukcje).

Eksponaty ,,ADU" na Wystawie ,,Mieszkanie Najmnie s ze"

T H O N E T M U N D U S POLSKIE FABRYKI MEBLI GITYCH I STOLARSKICH

S p k a A k c y j n a

^^mmrmim^ CENTRALA W BIELSKU (Cieszyskim) ULICA MICKIEWICZA Nr. 1.

ODDZIA SPRZEDAY W WARSZAWIE UL. MARSZAKOWSKA Nr. 141, TELEFON Nr. 20-29.

Fabryki: w RADOMSKU woj. dzkie w JASIENICY woj. lskie w BUCZKOWICACH woj. Krakw.

Firma T H O N E T M U N D U S w y r a b i a

Meble stolarskie I gite w najszerszym zakresie.

Wasna pracownia projektowania i urzdze wntrz.

C a k o w i t e urzdzenia wntrz, biur, lokali publicznych i t. p.

Meble w y k o n a n e w e d u g ' p r o j e k t u a r c h i t e k t a S t e f a n a . S i e n n i c k i e g o , wystawione n a ostatnio z o r g a n i z o

wanej w W a r s z a w i e wystawie M i e s z k a n i e N a j m n i e j s z e " .

C E N T R A L N E O G R Z E W A N I E W O D N E

E S W U P O S Z C Z E G L N Y C H M I E S Z K A

Deniem wieku dzisiejszego jest osignicie moliwie najwikszych wygd przynajmniej szym nakadzie pracy. Spostrzeenie to jest suszne w odniesieniu do ycia caych spoeczestw, lecz tem suszniejsze w stosunku do gospodarstwa domowego, ktre dzi wyglda musi zupenie inaczej, ni przed wiekami.

Dzisiejsza kobieta, jeli nawet nie pracuje wesp z mem na utrzymanie rodziny, ma znacznie mniej rodkw materjalnych, musi wic z koniecznoci stosowa te wszystkie zdobycze i udogodnienia, jakie w zakresie gospodarstwa w domu daje nam technika.

Jednym z najwikszych kopotw naszych pa jest, zim zwaszcza, naleyte ogrzanie mieszka. Ile to zmartwie jest z tego powodu, e przy roznoszeniu po caym domu wgla niszczy si posadzka, e brudz si kosztowne nieraz firanki! Ile trudu i kopotu dla sucej, ktrej przybywa zajcia! Ile zato radoci tam, gdzie ogrzewanie centralne wybawia pani domu od tych kopotw i szkd!

Lecz wszystko ma swoje ale"... Mieszkacy domw, zaopatrzonych w centralne ogrzewanie o oglnym kotle, pamitaj jeszcze okropne czasy Wielkiej Wojny, kiedy marzli w swych mieszkaniach. ywo staj im w pamici zatargi z wacicielami, czy administratorami domw na tle rozrachunkw, czy to za opa, spalony w kotach oglnych dla caego domu, czy te za napraw centralnego ogrzewania.

Dzi ju te zagadnienia nie istniej: dzi zbudowano koty*), umoliwiajce zastosowanie centralnego ogrzewania w maych domkach, poszczeglnych mieszkaniach, sklepach, garaach i t. p. Takie centralne ogrzewanie indywidualne uniezalenia zupenie lokatora i jest dzi tak dostpne dla kadego, jak gaz, elektryczno, wodocigi, lub kanalizacja.

May kocioek, ktry dziki swemu estetycznemu wygldowi moe by umieszczony w dowolnej ubikacji danego mieszkania, ma umieszczone w ciankach swych prze-

*) Znane w kraju naszym pod nazw ESWU.

wody, w ktrych kry woda, ogrzewana przez pomie paleniska. Przez przewody rurowe rozchodzi si ona po grzejnikach, umieszczonych w pokojach, oddaje im swoje ciepo, a ostudzona, wraca do kocioka, gdzie znowu si nagrzewa i odbywa pierwotn drog.

Kocioek zajmuje okoo 1/6 czci przestrzeni pieca kaflowego, zaopatrzony jest. w termometr i kraniki, umoliwiajce regulowanie spalania. Grzejniki rwnie, dziki zaworom, daj si pojedynczo regulowa, lub nawet odcza.

Cenne zalety kociokw i grzejnikw, wyej opisanych, wybitnie uwidoczniaj si w porwnaniu z ogrzewaniem mieszka za pomoc piecw kaflowych.

Przeprowadzone przez fachowcw badania nad rentownoci mieszkaniowego ogrzewania centralnego wykazay nawet przy niefachowej obsudze opisanych kociokw zmniejszone zuycie paliwa we wszystkich wypadkach o 40 50 proc. w stosunku do uycia w piecach kaflowych, pracujcych w tyche warunkach. Jeeli dodamy koszt drzewa, niezbdnego dla rozpalenia piecw, oraz koszty naprawy musimy doj do wniosku, e pod wzgldem ekonomicznym mieszkaniowe ogrzewanie centralne ESWU jest nieporwnanie korzystniejsze od ogrzewania piecowego.

Mieszkaniowe ogrzewanie wodne centralne ESWU usuwa niebezpieczestwo poaru, nie wymaga corocznych przerbek, czyszczenia kominw i piecw, czyni zgoa zbdnem rozpalanie kilku piecw, wynoszenie popiou i sadzy, a ze wzgldu na trwao instalacji nie wymaga przez kilkanacie lat naprawy.

Rodzaj ogrzewania mieszkania w wysokim stopniu oddziaywa i na zdrowie mieszkacw. Zauwaono, e przezibienia s mao znane posiadaczom centralnego ogrzewania. Z punktu widzenia higjeny centralne ogrzewanie mwi samo za siebie. Mona je porwna z elektrycznem owietleniem, ktrego wyszo w stosunku do lamp naftowych, czy gazowych, wszystkim jest znana. Piece kaflowe czsto dymi, wydaj czad i w rozmaity sposb zanieczyszczaj mieszkanie.

Pozatem mieszkaniowe ogrzewanie centralne ESWU ma i t zalet, e urzdzenie go nie jest kosztowniejsze od piecw kaflowych w lepszem wykonaniu i moe by przeprowadzone tam rwnie, gdzie niema wodocigw; jest ono bardzo wygodne, bo zajmuje mao miejsca, dziki czemu pokoje staj si wiksze. Daje wreszcie ogromn oszczdno czasu suby, to te winno ono i u nas rozpowszechni si tak, jak zagra-cin i jak rozpowszechniy si urzdzenia wodocigowe, gazowe i t. p.

Warszawa, ul. Zota 27, tel. 3-99. in. J Z E F Z Y B E R T .

! STARA WIE PIKNE PARCELE LENE

s zaraz do nabycia pomidzy otwockiem a Celestynowem. Komunikacja dogodna. Stacja kolei na miejscu w lesie. Starodrzew do 100 lat. Dziaki wszystkie zalesione od 750 mtr. kw. do 3,000 mtr. kwadr. Sprzeda na raty. Zgoszenia i informacje Gwny Zarzd Ordynacji Zamoyskie], Dzia Parcelacji, od godz. 112 i od 57 po poudniu. abia 4, telefon 2-89. Na -

danie szczegowe prospekty.

MECHANICZNY WARSZTAT STOLARSKI

J A N K O Z O W S K I Warszawa, ul. Biaocka 33. Teleton 241-05.

W Y K O N Y W A WSZELKIE R O B O T Y B U D O W L A N E .

P A R C E L E W D B R W C E 12 kilometrw od Warszawy, niedaleko nowego toru wycigowego w Suewcu, przy stacji kolejki Grjeckiej (w niedugim czasie bdzie zelektryzowana) przy samej szosie, doskonaa komunikacja autobusowa, okolica pikoa, sucha, las obok, wysoko pooone parcele okoo 1,000 metrw kwadratowych za gotwk i na

spaty. Towarzystwo Budowlano Parcelacyjne, ul. Wierzbowa 5, telefon 414-54.

GRNOLSKIE ZJEDNOCZONE HUTY K R L E W S K A I LAURA S P K A A K C Y J N A GRNICZO-HUTNICZA Katowice, Kociuszki 30 adres telegraficzny Laura" .

NrNr. telef. 600, 899, 2262, 2263.

dostarczaj ze swych warsztatw w Krl. Hucie; K o n s t r u k c j e e l a z n e d l a w s z e l k i e g o r o d z a j u b u d o w l i

f a b r y c z n y c h i m i e s z k a l n y c h .

S z k i e l e t y e l a z n e d l a d o m w m i e s z k a l n y c h .

Szkielet elazny w budowie dla domu Profesorw Szkl Zawodowych w Katowicach

Przedstawicielstwo: GRNOLSKIE T O W A R Z Y S T W O PRZEMYSOWE

G E T E P E " SPKA A K C Y J N A , Warszawa, Sewerynw 3.

OSIEDLE PODSTOECZNE JABONNA LEGJONOWA

30 minut kolej od Warszawy, kilkadziesit pocigw na dob, pooona wrd piknych sosnowych lasw, sucha, zdrowa miejscowo, elektryczno i telefony, kolej, poczta i telegraf na miejscu. wiato elektryczne. Sprzeda pozostaych jeszcze p acw budowlanych na r a t y miesiczne:

PATNE W CIGU 3-Ch LAT. Na terenie parcelacji buduje si drugi przystanek kolejowy. I n f o r m a c j e : Zarzd Dbr Jabonna w Warszawie, A l . U j a z d o w s k i e 22 m. 2, tel . 129-31,

godz . 9.305.30 bez przerwy.

Przeciwbiene szybko- P l P I f U " mieszarki patentu n I H I . n

daj jako betoniarki o 100^ wysze wytrzymaoci betonu

(250 Itr, 60 nape. - 15 cbm. na godz., 7.5 PS 375 ., 60 21 10, PS)

i su do wyrobu: betonu, suchej zaprawy, jak i do

gaszenia wapna Do budowy DRG smoowcowych i betonowych

przenone i nieprzenone nadajce sie dla kadego napdu.

"Reprezentacja na Polsk B

KATOWICE, P , . W o l n o c i 9 " P O l 9 r e m

P O S A D Z R A J E D N O L I T A L I N O T O L

B E Z SZPAR I SZCZELIN, CIEPA, T R W A A , E L A S T Y C Z N A . N1EPKAJCA, W RNYCH K O L O R A C H , O D P O R N A N A K W A S Y I UGI

na zasadzie licencji

T H E L I N O T O L Co. L T D . " w A a r h u s (Danja)

WYKONYWA W KRAJU FIRMA

In. Z Y G M U N T A D A I S-ka Sp. z ogr. odp.

WARSZAWA, T R A U G U T T A 2, TELEFONY: 1-84 i 3-84

P R Z E D S T A W I C I E L E : K A T O W I C E . Herman Meyer, ul. Powstacw 5. telefon 350. L W W : Towarzystwo Handlowo-Ajenturowe Sp. Akc. (dawn. Herman

Meyer). Oddzia we Lwowie, ul. Pisudskiego 11, telefon 465. POZNA: Edward Tomaszewski, ul. w. Marcina 66, telefon 26-30. R A D O M : In. Stefan Kaluscha, ul. eromskiego (Lubelskal 33, tel. 67.

PRZEGLD B U D O W L A N Y ORGAN STOWARZYSZENIA ZAWODOWEGO PRZEMYSOWCW BUDOWLANYCH

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

C Z A S O P I S M O POWICONE ZAGADNIENIOM EKONOMICZNYM, SPOECZNYM I TECHNICZNYM BUDOWNICTWA ORAZ SPRAWOM ZAWODO

WYM PRZEMYSU BUDOWLANEGO

KOMITET REDAKCYJNY:

Prezes Komitetu: In. Jzef Zaleski, Wice-Prezes: Dyr. Gustaw Martens,

Czonkowie: Mec. Ignacy Chabielski, In. Aleksander Dyewski, Prof. Wacaw Paszkowski, VPrezes Stow. Stanisaw Pronaszko,

In. Mieczysaw Kieresant-Winiewski.

REDAKCJA:

Redaktor Naczelny: Mec. Ignacy Chabielski, Redaktor Tech-nicny: In. Jzef Zaleski, Sekretarze: Stanisaw Skrzywan,

Stefan Martens.

ADMINISTRACJA:

Kierownik: Wadysaw de Bondy, Rachuba: Jzef Makowski.

W roku ubiegym midzy innymi artykuy swoje zamiecili: PP. Prof. Stefan Brya, Centrala Gospodarcza Przemylu Budowlanego, Mec. Ignacy Chabielski, In. Adam Czyowski, In. 1 iotr Drzewiecki, In. Aleksander Dyewski, In. Adolf Dziedziul, Prof. Stanisaw Jagmin, In. Dr. Czesaw Ko, In. Izydor Luft, In. Zygmunt Makowski, Prezes Henryk Martens, Dyr. Gustaw Martens, Arch.-Bud. Jan Noworyta, In. Feliks Oppman, Prof. Wacaw Paszkowski, Bud. Izydor Pianko, W.Prezes Stanisaw Pronaszko, In. Wacaw Przestpski, In. Edward Romaski. Arch.-Bud. Franciszek Rozkoszny, In. Antoni Sterling (Bruksela), In. Stanisaw Trojanowski, Prezes Andrzej Wierzbicki, In. Jzef Zaleski, In. Henryk Zawadowski,

In. Aleksander Zenczykowski.

ADRES REDAKCJI I ADMINSTRCJI:

W A R S Z A W A , WIDOK 22 m. 4, TELEF. 287-00. P r e n u m e r a t a : R o c z n a 30 z., p r o c z n a 16 z.

NUMERY OKAZOWE NA DANIE,

.1

BETON I S P O S O B Y J E G O P R Z Y R Z D Z A N I A

r F u * D A ^ Y s

:.V B E T O " 0 poo

BETON

^^HIGJENy "2 ' .5?

Omawia wasnoci cementu portlandzkiego i umiejtne jego przechowanie, sposoby pizyrzdzania zaprawy i mieszaniny betonowej, racjonalny dobr skadnikw, badanie ich i ustosunkowanie pod wzgldem ilociowym, wpyw iloci wody dodanej w mieszaninie na wytrzymao betonu oraz wiele innych podobnych zagadnie, warunkujcych otrzymanie doskonaego betonu.

Porusza nastpujce zagadnienia, jak: fundamenty betonowe w wykopach ziemnych, deskowanie, ustawianie deskowa, ciany piwniczne z pustakw, ciany piwniczne nieprzemakalne, ukadanie podg w suterenach z betonu, supy betonowe, schody piwniczne i wiele innych podobnych rzeczy.

Uwiadamia czytelnika o niebezpieczestwie muchy i szczurw w niechlujnych domostwach, o rozmnaaniu si zarazkw chorobotwrczych w niehigienicznych doach kloacznych. ustpach i gnojownikach. Podaje popularny opis budowy dou biologicznego, higienicznego ustpu betonowego, higienicznych studni z krgw betonowych oraz budow zbiornikw i racjonalnych gnojownikw.

Kto interesuje si temi broszurami moe otrzyma, je za zwrotem kosztw przesyki pocztowej (25 groszy od jednej broszury znaczkami pocztowymi) podajc dokadny swj adres, zajcie lub zawd, do biura:

D Z I A TECHNICZNY

CENTROCEMENTU Spki z ogr. odp.

WARSZAWA AL. JEROZOLIMSKIE JTe 47

P O S A D Z K I S K A O D R Z E W N E MAGNETYZOWO-AZBESTOWO-DRZEWNE (KSYLOL1T)

Jednolite, ogniotrwae, elastyczne, niegnijce, ciepe, hygieniczne w rnych kolorach

W G A T U N K A C H :

Jedno lub Dwuwarstwowa s * 8 ! Ot*. ^^Jt*^ Podosa ubijana t^7LTazyDW koszar {fc p Podoga lepa (jastrycW ^S^^i^^^v^ Stopnie, Parapety, Posadzki U s t r i c o " K c S t w e .

Najsolidniej i z dokadn znrjoraoci skadnikw i wedug dugoletniego dowiadczenia wykonuje :

EDMUND SZMIDT WYTWRNIA WYROBW BETONOWYCH I KSYLOLITOWYCH

WARSZAWA, AL. GRJECKA 56 TELEEON 328-39 i 311-08 Firma wykonaa dotd przeszo 250.000 mrt-. posadzek. Referencje na danie UWAGA: Wprowadzone w handlu powysze posadzki pod rnemi nazwami s

niczem innem jak mieszanin skaodrzewn okrelon w Niemczech i Austrji ogln nazw Steillholz"

GRNOLSKIE TOWARZYSTWO AKCYJNE = DLA PRZEMYSU DRZEWNEGO =

SPECJALNO: FABRYKACJA BECZEK I SKRZYNEK

ADRES DLA TELEGRAMW:

D R Z E W O T A R N O W S K I E GRY

TELEFONY Nr. 1 2 0 1 i 1 2 0 2

O D D Z I A :

Wschodnio - Maopolskie Domeny telef. Nr. 1203 T A R N O W S K I E G R Y

MAY REMINGTON C Z A R N Y L U B K O L O R O W Y , ODPOWIEDNI DO KADEGO G U S T U , HARMONIZUJCY Z U M E B L O W A N I E M KADEGO

W N T R Z A M I E S Z K A L N E G O

May Remington to nietylko pikna maszyna do pisania, ale praktyczna, szybka w pracy i prosta w konstrukcji niezbdna do osobistego uytku,

kadego kto pisze.

T O W . B L O C K - B R U N , Sp. Akc . W A R S Z A W A - H O T E L BRISTOL

ODDZIAY: Katowice, Krakw, Lww, d, Pozna, Wilno, Gdask,

dom30 - 0195dom30 - 0196dom30 - 0197dom30 - 0198dom30 - 0199dom30 - 0200dom30 - 0201dom30 - 0202dom30 - 0203dom30 - 0204dom30 - 0205dom30 - 0206dom30 - 0207dom30 - 0208dom30 - 0209dom30 - 0210dom30 - 0211dom30 - 0212dom30 - 0213dom30 - 0214dom30 - 0215dom30 - 0216dom30 - 0217dom30 - 0218dom30 - 0219dom30 - 0220dom30 - 0221dom30 - 0222dom30 - 0223dom30 - 0224dom30 - 0225dom30 - 0226dom30 - 0227dom30 - 0228dom30 - 0229dom30 - 0230dom30 - 0231dom30 - 0232dom30 - 0233dom30 - 0234dom30 - 0235dom30 - 0236dom30 - 0237dom30 - 0238dom30 - 0239dom30 - 0240dom30 - 0241dom30 - 0242dom30 - 0243dom30 - 0244dom30 - 0245dom30 - 0246

Dom, osiedle, mieszkanie Nr 4/1930

Documents

Transcript of Dom, osiedle, mieszkanie Nr 4/1930