i 1

o s i e d l e

m i e s z k a n i e

b e n a

5 O

w numerze: R a c j o n a l i z a c j a w b u d o w n i c t w i e , F i n a n s o w a n i e i k o m o r n e

t a n i c h m i e s z k a w E u r o p i e , D o m e k j e d n o r o d z i n n y M a y o g r d e k p r z y d o m u ,

1 9 3 r o k

TRE: Nr. 6 DOM, OSIEDLE, MIESZKANIE

Cienie , . , , , , . ,

Wystawa w Berlinie

Racjonalizacja w budownictwie , , , . .

Mieszkanie najmniejszeteorja i r zeczywis to

U k a d y belek stropowych o belkach krtszych ni rozp i toc i

Jednorodzinny dom

Hotel Sp dz ie lczy na Jasnem Wybrzeu , , .

Finansowanie i komorne naj taszych mieszka

M a y og rdek przy domu

K R O N I K A

* * *

in. Edmund Piot rowski

arch. Mieczys aw Neufeld

prof. S. Hempel

arch. N . i J. Jankowscy

arch. W . Weker

* * *

A . Suchodolski

P r e n u m e r a t a M i e s i c z n i K a D o m , O s i e d l e , M i e s z K a n i e " w k r a j u : 15 z . r o c z n i e , 8 z . p r o c z n i e . zagranic 2 0

C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u z . 1.50

C E N Y O G O S Z E :

C a a s trona 300 zl. P . str. 150 z . w i a r t k a str. 80 z . s e m k a str. 45 z .

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI. WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDHIECIE 5 m. 5.

TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 2S.988.

B I U R O B U D O W L A N E

I N Y N I E R Y J N O A R C H I T E K T .

M. K A M I S K I I T. S T A R C Z Y S K I W A R S Z A W A , U L . P O D C H O R Y C H A 3

Opracowuje projekty, kosztorysy, wykonuje budow, willi i domw podmiejskich z zastosowaniem materjaw nowych, specjalny dzia budowy domw z pustakw uilo-wiro-be-tonowych. . s s s s S S S S S S M i i l . l ti'ii ' W r f f f S S t l M l a

Masowa produkcja domw i willi drewnianych systemu K-S"

ZaW Druh. . .HLLIKON" Wa.izawa Elaktoralna 29.

D A J C I E P I S E M N E J G W A R A N C J I

przy kupnie tapety, tylko wtedy macie pewno i nie spotka was rozczarowanie.

jest obiciem o najdelikatniejszych barwach, arty-stycznem wykonaniu, nie powieje i daje si my, na co udzielamy gwarancji. dajcie od firm zaopatrujcych was w tapety

o Sr Cl N fil

7xr

(D

I -

a R

3

2 Ol

a

-1 N Co O 3

w Hi

8 0 O.

1 rei

K a r t a p o c z t o w a

P. T.

H E N R Y K M E N D E L S S O H N G E N . PRZEDST . NA POLSK I W. M. GDASK

S A L U B R A S. A . B A Z Y L E A

W A R S Z A W A A l . Jerozolimska 17.

fil er < r> N 3

< n

ZWIZEK POLSKICH FABRYK PORTLAND-CEMENTU

W A R S Z A W A , U l . C Z A C K I E G O 1 - T E L . 304-75,305-99 i 728-12

wydaje mies icznik C E M E N T " II! p o w i c o n y w s z e l k i m zagadn ien iom z w i z a n y m z zas tosowaniem cementu w m i e c i e i na w s i . P renumera ta roczna z. 12.

wydaje publikacje z zakresu stosowania CEMEMTU. Dotychczas w y s z y i znajduj s i w handlu k s i g a r s k i m : 1. B e t o n i sposoby jego p r z y r z d z a n i a " . . . cena z 2. F u n d a m e n t y be tonowe pod m a e b u d y n k i 3. B e t o n w zas tosowaniu do higjeny" 4. B e t o n o w e mosty d rogowe" . ' 1.50 5. C e g a cementowa, jej w y r b i u y c i e " . . 2

W p r z y g o t o w a n i u p o p u l a r n e b r o s z u r y o b e t o n i e o p r a c o w a n e s p e c j a l n i e d l a r o l n i k w .

Naleno za prenumerat i nasze wydawnictwa prosimy wpaca na konto Nr. 19044 do P. K. O.

W s ^ e i l k a e o r g a M r a I x s \ c | e smtna

TABLE DES MATIERES ET ILLUSTRATIONS 272 Illustration sur la couverture Composi t ion de Mondian

Ombres.

273275 Photographies des objets exposes par la Pologne a l 'Exp . Inter, de Berlin.

Rationaiisation dans la contruction Ing. E . P io t rowsk i

276 278 Essais de rationaiisation du travail pendant la construction des batiments par la S-te Cooperative d 'Habi ta t ion a Varsovie ,

Logement minime theorie et realite arch. M . Neufeld.

279 Chambre d 'h te l

280 Projets de logements a une et deux chambres

281 Blocs accomodees aux rues

2824 Compositions de Piet Mondian .

Dispositions de poutres plus courtes que la voute S. Hempel

285290 Exemples et modeles

2913 Maison d une familie, arch. Nina Jankowska et J. Jankowski

Vues et plans

Hotel cooperatif au Jasne Wybrzee" (Rwe claire,) arch. W . Weker

294, 298 Photographies du modele

295 Elevat ion

296- 7 Plans

299 Tiroirs dans un escalier (La Mode Pratique)

300309 Financement et loyers des habitations dites bon marche dans les divers pays d'Europe.

Jardinet auprez de la maison A . Suchodolski

310314 Photographies d'arbustes

Chroniue des livres

3156 lllustrations prises dans le l ivre Ra t iona i i s a t i on du travail de construction"

31719 Logis pour un chien

32025 Meubles du livre A l . K o c h . E inze lmbe l und neuzeitliche Raumkunst"

Dom Osiedle Mieszkanie Miesicznik pod redakcj : Jzefa Jankowskiego i Teodora Toepli tza

Rok III Czerwiec 1931 Nr. 6

C I E N I E Sprawa mieszka ludnoci p racu jce j w Polsce, dugim, czarnym cieniem pada

na c a e polskie yc ie .

W s p z a l e n o zdrowia f izycznego i r w n o w a g i moralnej, o w o c n o c i pracy

jednem s o w e m dobrobytu ludnoci od jej w a r u n k w mieszkaniowych c ig le jeszcze

u nas jest n i edocen ian , c z s t o nawet z a p r z e c z a n przez czynniki ma jce w p y w

na k s z t a t o w a n i e si s t o s u n k w .

Pomimo c ikich w a r u n k w gospodarczych innym jest stosunek w a d z do za

gadnienia mieszkaniowego na zachodzie .

Nie m o n a w i c , gdy nie wolno dz i a a , p r z e s t a o tern m w i .

Nie wolno p r z e s t a , c h o si to komu m o e w y d a z b d n e m , nudnem po

wtarzaniem.

Na stronie 22 23 niniejszego numeru czytelnicy nasi z o b a c z t a b l i c obrazu

jc s p o s b finansowania, w z g l d n i e pomoc f inansow o k a z y w a n budownictwu

mieszkaniowemu dla warstw p racu j cych w rnych krajach.

Im d r o s z y m kapita u y t k o w a n y na b u d o w , im kr tszym termin jego amorty

zacji, tern d uszy czarny c ie rzucony, tern w y s z e komorne, k t r e trzeba p a c i .

Z a l e n o komornego od w y s o k o c i oprocentowania- kapi ta u budowlanego

jest tak wielk, e to pytanie s tanowczo na pierwszy plan s i wysuwa.

W a n e m jest uproszczenie r zu tw mieszka , w a n e m jest stosowanie wac i

w y c h tanich konstrukcji, wan jest racjonalizacja metod budowy, zagadnienia, k t

rym w numerze b i e c y m wiele p o w i c a m y miejsca i do k trych stale i c ig le

w r a c a chcemy.

A l e na jwanie j szem, - najpilniejszem - tern co d a m o e b e z p o r e d n i prdki

rezultat, jest obn ien i e k o s z t w oprocentowania kapi ta u budowlanego, jest s k r c e

nie C i e n i a , pod k t r e g o mrokiem z a m r z e musi ca a praca w Polsce .

1

Ig

Komitet Polski Midzynarodowej Wystawy Budowy Miast i Mieszkaniowej, ukoczy ju swoje prace w zwizku z organizacj dziau polskiego. Delegowanym do Berlina by arch. Szanajca, ktry na miejscu urzdzi dzia polski.

Powyej podajemy kilka zdj ze stoiska polskiego.

Na rys. 273 widzimy model dworca proj. arch. Przybylskiego, powyej na cianie eksponaty Magistratu m. st. Warszawy obejmujce oglny

rys. 275

plan zabudowania, komunikacje, parki i tereny sportowe, rozmieszczenie przemysw i i. d.

Na rys. 274 plany i fotografje Stowarzyszenia Budowlano - Mieszkaniowego Z. U. P, oraz Funduszu Kwaterunkowego Wojskowego.

Na rys. 275 plany i fotografje domw Warszawskiej Spdzielni Mieszkaniowej na oliborzu i Rakowcu, oraz Syndykatu Polskich Hut elaznych.

2

E d m u n d P i o t r o w s k i bud .

Racjonalizacja w budownictwie

Jednem /. najbardziej pa l cych zagadnie budownic twa doby obecnej, s z c z e g l n i e j budownictwa mieszkaniowego, jest b e z w t p i e n i a sp rawa obnien ia k o s z t w produkcji wznoszonych objektw.

O b n i e n i e stopy procentowej kredytu oraz potanienie cen m a t e r j a w budowlanych , sp rawy nie wyczerpuje . Ulepszenie odwiecznych , s k o s t n i a y c h i marno t rawnych form pracy robotnika budowlanego przez racjonalizacje lej pracy i u r z d z e technicznych to jeszcze jedna droga do tego samego w i o d c a celu. N a u k o w a organizacja pracy w innych rodzajach p r z e m y s u w i e l k i e m c ie szca s i powodzeniem, w budownic twie naszem za ledwie p ie rwsze n i e m i a e s tawia k r o k i . P r z y czyna tego stanu rzeczy t k w i niezawodnie w konse rwa tyzmie naszego p r z e m y s u budowlanego: b raku szczerego za in teresowania ze s trony przem y s o w c w a nieraz, w r o g i m niestety s tosunku r o b o t n i k w budowlanych do wsze lk i e j w tej dziedzinie pracy ino-wac j i . P o w o y w a n i e s i na odmienne wie lce w a r u n k i pracy p r z e m y s u budowlanego od p r z e m y s w warszta tow y c h nie jest argumentem wys ta rczaj c y m , bowiem niema takiej dziedziny fabrykacj i , w k t r e j b y zmian na lepsze w p r o w a d z a s i nie u d a w a o . M o e tu b y m o w a o w i k s z y c h lub mniejszych t r u d n o c i a c h organizacyjnych, kosz tach p r b , szybszych lub powo l

niejszych rezultatach ale to stanowczo zamao, aby s p r a w reorganizacj i pracy w budownic twie stale pozostaw i a w dotychczasowem zaniedbaniu.

D z i k i p rzychylnemu s t anowisku Spoecznego P r z e d s i b i o r s t w a Budowlanego m i a e m m o n o w roku ubiegym p r z e p r o w a d z i na jednej z budowl i W a r s z a w s k i e j S p d z i e l n i M i e s z k a niowej na o l ibo rzu , p r b reorganizacj i pracy przy wznoszen iu m u r w kapi ta lnych budynku. 1 j a k k o l w i e k wie lce p o m y l n y c h i skomplikowanych u r z d z e technicznych a la Gi lb r e th oraz p r z e k s z t a c e pracy r o b o t n i k w nie w p r o w a d z i e m p r b a w y k a z a a w z r o s t w y d a j n o c i pracy / .gr o 10 proc.

A oto droga, k t r do rezul ta tu pow y s z e g o d o j s i u d a o , oraz w s k a z w k a , e w dziedzinie p o w y s z e j do zrobienia jest bardzo wie le , bowiem p r b a moja to t y l k o sk romny k r o k n a p r z d w naszych zaniedbanych stosunkach budowlanych .

S z c z u p o a r t y k u u oraz specjalny charakter nie p o z w a l a j na grun-t o w n i e j s z jego a n a l i z . S t r e s z c z a j c s i , n a l e y p o w i e d z i e , e p o d s t a w p r b reorganizacj i pracy jest uporzdkowanie przestarzaych jej form na budowie, w celu u s u n i c i a s z k o d l i w y c h dla wydajnoci pracy nawykw robotnika budw lanego, p o l e g a j c e g o na wzajemnym wyrczaniu si w pracy. Tymczasem r a c j o n a l n i g w n z a s a d

3

k a d e j dobrze zorganizowanej pracy jest jej z r n i c z k o w a n i e , p o z w a l a j c e robo tn ikowi wykonywa wycznie jeden rodzaj pracy zawodowej, bez w y r c z a n i a innych w czasie jej t rwan ia . W budownic twie jednak naszym panuje co w r c z przeciwnego. 1 tak: murarz , k t r y jest n a j d r o e j p a t n y m robotn ik iem budowlanym, stale w y r cza w pracy r o b o t n i k w - p o m o c n i k w , p aca k t r y c h jest zgr dwa i w i c e j razy mniejsza od p a c y murarza . M u rarz pomaga k o l a r z o w i ( robotnik noszcy ceg ) przy zde jmowaniu c e g y ; pomocn ikowi p r z y n o s z c e m u z a p r a w - p r zy jej w y a d o w y w a n i u na miejscu

p racy ; r o b o t n i k o w i p r z y g o t o w u j c e m u z a p r a w (gracow n i k o w i ) p rzy jej o-statecznym rozrab ian iu i t. p. U s u n i cie tych w a d l i w y c h p r z y z w y c z a j e byo w a n i e celem p r b n e j reorganizacj i , i to drobne ulepszenie odrazu d a o w y n i k i dodatnie. W y d a j n o pracy mularza pod w z g l d e m i loc i w y r a b i a n y c h w murze sztuk ceg y dziennie w z r o s a , j ak ju w z m i a n k o w a e m w y e j , o 10 proc. zgr .

W o g l n y c h zarysach praca na budowie tak w p r b i e w y g l d a :

a) mura rz za j ty by l w y c z n i e u k a daniem cegy w mury i zwo ln iony zos t a o d : zde jmowania cegie k o l a r z o w i z nos i k i (kozy) , pomagania pomocn ikom przy w y a d o w y w a n i a zap rawy z n o s i k i do s k r z y n i (kastra) mularsk ie j oraz doprawian ia w tej s k r z y n i z ap raw} , k t r niedostatecznie w y m i e s z a w s k r z y n i zarobowej robotnik p r z y g o t o w y w u j c y z a p r a w (gracow n i k ) ;

b) K o l a r z (robotnik n o s z c ) c e g ) , po przynies ieniu cegy , sam j ze swej nos i k i (kozy) z d e j m o w a i pod r k u k a d a m u r a r z o w i .

c) Pomocn icy , noszc ) ' z a p r a w parami , p o s u g i w a l i s i n o s i k a m i za-miennemi, k t r e na zapas g racownik przy s k r z y n i zarobowej n a p e n i a zap r a w . N o s i k i byy z d r k a m i odej-mowanemi i z a s t p i ) ' r w n o c z e n i e sk rzyn ie murarsk ie , co s k a s o w a o

dawniejsze przelewanie zap rawy z nos i ek do s k r z y n i .

d) G r a c o w n i k p r z y g o t o w y w a zapraw c a k o w i c i e do u y t k u przydatn, i n a p e n i a ni n o s i k i zapasowe. Nos i k i mia ) ' bok ty lny w y s z y od przedniego celem przys tosowania do noszenia ppynnej masy zap rawy mularsk ie j bez roz lewania po schodniach (sztagach) pochyych.

T o znowu s k a s o w a o zasypywanie zaprawy suchym piaskiem podczas jej przenoszenia oraz u w o l n i o murarza od jej dodatkowego rozrabian ia ponownie do stanu p p y n n e g o .

e) Zmiany w budowie tymczasowych r u s z t o w a pomocniczych na dwukondygnacyjne, u r z d z a n e tak, e bez. rozb i r k i wznoszono je na stale a do w y konania c ian ca e j kondygnac j i , od p o d o g i do o y s k a belek (gleichy) u m o l i w i y d u e z a o s z c z d z e n i e pracy c ies ie lsk ie j , u s u n y c i a s n o t i z a m t , tworzone podczas dawniejszego przebudowywan ia r u s z t o w a przy wznoszeniu m u r w , oraz wie lce u a t w i ) p r a c p o m o c n i k w przy noszeniu cegy, i zap rawy wapiennej . R u s z t o w a nia te robotn ikom, n o s z c y m zapraw , z a o s z c z d z i y na k a d e j kondygnacji wnoszenie zaprawy na wysoko 1 mtr. , a k o l a r z o m cegy na 2 m. wysokoci, co przel iczone na k i l o g ra -mometry daje p o w a n e elekt) w zaos z c z d z e n i u prac) ludzk ie j .

1) W r e s z c i e pewna inowacja w uyciu murarza podczas pracy, u a tw ia j ca przenoszenie zapraw) ze s k r z y n i na mury p rzy pomocy k i e l n i rondelko-w y c h , ( landl i ) uywanych w Galicji, w y c z e r p u j c a o k s z t a t organizacj i eksp e r y m e n t w anej. Fand la tern w pracy przewysza z w y k k i e l n i , e pojem-i n n o jej przy przenoszeniu zaprawy w s tosunku do p o j e m n o c i k i e l n i ma s i jak 1 : !5 a naw et 1 :4, co znowu z a o s z c z d z a i lo r u c h w w y k o n y w a nych przy tej c z y n n o c i przez murarza , a tym samym zmniejsza c a o d z i e n ny jego w tym k i e r u n k u wysiek na k o r z y u k a d a n i a i loci cegie w murze.

4

S Y S T E M R P A C Y

S T A R Y | N O W Y O K R E L E N I E C Z Y N N O C I Z u y c i e c z a s u w s e k u n d a c h

c R O B O T N I K A B U D O W L A N E G O > p o m o c n i k k o l a r z c pomocn ik k o l a r z > o | ~ co 0 CO z

u a 1 11 l i i I 11 III u 3 cj co I II III I II l i i u

3 bo E

1. N O S Z E N I E Z A P R A W Y :

1 N a k a d a n i e do n o s i e k 35 35 35 35 9 Podnoszenie n a s i e k z z iemi 5 5 5 _ 5 5 5 3 D r o g a do sk rzyn i do murarza jest

r n e j d u g o c i i odpoczyn . 4 W e j c i e na rusztowanie po schodni 15 10 10 5 O d p o c z y n e k po p rzy j c iu na miejsce 30 30 30 6 W y a d o w y w a n i e zaprawy i dopra

wian ie p rzez murarza 55 110 55 45 5 5 20 7 Z e j c i e z rusz towania po schodni na

pod og , kondygnac j i 10 5 5 8 P o s z u k i w a n i e pus tych n o s i e k i r w

n o c z e n i e odpoczynek 50 60 90 9 D r o g a powrotna do s k r z y n i graco-

wniczej (zarobowej) jest r n a

10 Zmiana n o s i e k przy s k r z y n i zarobowej 5 5 5

11 O d p o c z y n e k przy s k r z y n i zarobowej 25 25 25

R a z e m : 150 205 175 45 35 65 90 135

II. N O S Z E N I E C E G Y :

1 N a k a d a n i e ceg y na koz - 100 100 100 100 100 100 2 D r o g a do murarza jest r ozma i t a

wraz z o d p o c z y n k a m i

3 W e j c i e po schodni 15 4 P o d e j c i e i us tawienie kozy 10 10 10

5 O c z e k i w a n i e z ceg na murarza 10 10 10 6 P r z y g o t o w a n i e do w y a d u n k u i o d

15 15 poczynek 15 15 15 7 Zde jmowanie c e g y we wszys tk i ch

40 40 t rzech w y p a d k a c h 65 40 40 40 8 D r o g a powrotna i odpoczynek s | r n e 1

R a z e m - | - I | l l 0 1 1 0 1 2 5 | 65 155 ,155 155 1"

C z a s t rwania jednej c z y n n o c i r azem we w s z y s t k i c h 3 w y p a d k a c h murowania c i an w y n o s i :

Noszen ie wapna : przy sys temie s tarym : 150 4" 205 + 175 + 45 X 3 725 sekund

n o w y m : 35 > 3 + 65 + 90 + 135 = 395

N o s z e n i e c e g y : s t a r y m : 110 + 110 + 125 + 65 X 3 = 540

n o w y m : 155 + 155 + 155 = 463

5

System stary

p r z y r z d y i n a c z y n i a p o

m o c n i c z e

p j a c a r o b o t n i k w w p i e r w

szej f az i e w z n o s z e n i a m u

r w : m u r o w a n i e z p o d o g i

p i a c a r o b o t n i k w w 2-giej

f az i e w z n o s z e n i a m u r w :

m u r o w a n i e z m a y c h k o

b y e k

p r a c a r o b o t n i k w w 3-ciej

f az i e w z n o s z e n i e m u r w :

m u r o w a n i e z d u y c h k o b y

e k d o g l e j c h y

Celem d o k a d n i e j s z e g o z i lus t rowan ia w y e j powiedzianego, podaje p o b i e n e zestawienie cyfrowe obserwacj i chro-n o m e t r a o w y c h w y j a n i a j c y c h przew a g p r b n e j reorganizacj i nad dawnym systemem pracy p rzy wznoszeniu m u r w kapitalnych*. T a b l i c a p o n i s z a wykazu je p r z e s u n i c i a w zuyc iu czasu z jednej grupy r o b o t n i k w na inn. j a k r w n i e uproszczenie pracy po reorganizacj i oraz stan rzeczy p rzy star y m systemie pracy, p rzyczem zuycie czasu g r acown ika na przygotowanie zaprawy w z i t o pod u w a g od c h w i l i dodania mu c z y n n o c i n a k a dania zap rawy do n o s i e k . O p r c z tego p r a c podnoszenia zaprawy i cegie podzielono zgodnie z rzeczywis to ci na t rzy w y p a d k i (fazy) prakty-k o w a n e n a budowie :

I. Donoszenie m a t e r j a w na w y s o k o p o d o g i danej kondygnacji, gdy murarz muruje z p o d o g i "

II. Donoszenie na 1-sz kondygnacj rusz towania na k o z a c h ( k o b y kach);,

I I I . Donoszenie na 2-g kondyg n a c j rusz towania na k o z a c h (przy s ta rym systemie k o z y o w y s . 2 mir . , przy nowym 1 m t r . )

B r a k cyfr przy pewnej def inicj i pracy robotn ika wskazuje na z m i a n sposobu pracy lub skasowanie u r z d z e nia pomocniczego na budowie .

R e a s u m u j c rezul taty, o t rzymujemy: Efekt p rak tyczny d o w i a d c z e n i a z

pomocnik iem, n o s z c y m w a p n o : l i cz ba o b r o t w jego od s k r z y n k i do murarza w z r o s a o 30 proc. : pr imo dz ik i nieco mniejszej o b j t o c i nosiek, secundo z w i k s z e n i u zuyc ia z ap rawy p rzy za lewaniu spoin murow y c h naskutek s tosowania jej w stanic bardziej p y n n y m , na czem zyskaa dok a d n o roboty mura r sk ie j oraz t rwa o m u r w .

Efek t p rak tyczny z k o l a r z e m : robotnik z y s k a czas na w i c e j odpoczynku , bez zmniejszenia swej w y d a j n o c i , p rzyczem zwraca s i u w a g na to, e k o l a r z przez czas zde jmowania ceg y p rzy sposobie starym cay jej ciar

d w i g a na plecach, co przy sposobie n o w y m z o s t a o skasowane.

Efekt z g r a c o w n i k i e m : bez powikszania l iczby r o b o t n i k w przy przygotowaniu zaprawy, s p e n i a on dodatkow c z y n n o n a k a d a n i a zaprawy do nos i k i na k o r z y w y d a j n o c i donoszcych z a p r a w do murarza .

Efekt z mura rzem: przy s ta rym Sy -

rf/s. 278 Rusztowanie kandygnacyjne u< robocie murowaniu f/o ghjc)

sternic t rac i on dziennie na odrywanie s i od pracy i zdejmowanie cegy, oraz w y r c z a n i e g racownika i pomocnika r e d n i o 3040 minut, co przy w i k s z e j i loci mura rzy daje j u pow a n y minus w y d a j n o c i ich pracy, a zatem podnosi t a k e kosz t wykonania 1 m s z e . muru .

Efek t z c ie l : l iczba r o b o t n i k w z m a l a a o 30 p r o c , p r c z tego para r o b o t n i k w zamiast z 2 c ie l i , s k a d a s i z cie l i i z w y k e g o robotnika do pomocy.

N a z a k o c z e n i e dodam, e w n a s t p s twie nie w s z y s t k i e inowacje na budowach S. P . B . s i p r z y j y . Zastosowano powszechnie nowe rusz towania dwukondygnacyjne oraz n o s i k i z odej-mowanemi d r k a m i , wraz ze skaso-niem p o d r c z n y c h s k r z y mura r sk i ch . Natomias t zastosowanie fandli", zdejmowanie ceg y przez k o l a r z y oraz n a k a d a n i e wapna do n o s i e k przez g r a c o w n i k w s p o t k a o s i z kategorycznym sp rzec iwem czc i robotnik w i przez S. P . B . nie z o s t a o z pot rzebnym naciskiem forsowane.

8

arch . M i e c z y s a w N e u f e l d .

Mieszkanie najmniejsze

wedle stawu giobla"

W Miramar, hotelu luksusowym w Biarritz, bogacz amerykask i , czy inny, p a ci kilkaset frankw dziennie za przecitny pokj dwuosobowy, typu, ktry w y t w o r z y si w powojennych latach pod znakiem w y m a g a komfortowej turystyki.

Koszt budowy takiego pokoju z instalacjami, bez umeblowania, wynosi 50 do 60 tysicy frankw, czy l i 18 do 20 paru tys icy z o tych .

Mieszkanie dwupokojowe typu osign i tego z rezu l ta tw konkursu M . R. P. z roku 1930, n i e w t p l i w i e wskutek warunkw konkursu, bdz ie k o s z t o w a powyej 21.000 z. bez cienia luksusu, zaledwie minimum komfortu. przeznaczone i zalecane s takie mieszkania dla l icznych rzesz niszych funkcjonariuszy p a s t w o w y c h i prywatnych.

Polska widocznie jest krajem bogaczy.

Niestety urzdnik taki zarabia na siebie i rodzin mniejwicej tyle samo miesicznie , ile bogacz wydaje rednio na ycie w Biarritz dziennie; c wic dziwnego, e znajduj si kapi ta l ici do budowy hoteli luksusowych, k t rych koszt amortyzuje si po czterech czv piciu latach, a nie w i d a chtnych do budowy d o m w dla warstwy ludzi , ktra, p acc za mieszkanie maksimum uznane przez soc jo logw za dopuszczalne, czyl i a 1 4 dochodu, jeszcze nie jest w stanie w a snemi s i ami opac i komornego w nowozbudowanych lokalach wynajmowanych z wolnej rki. A l b o wiem uposaen i e rzadko przekracza czterysta z. mies icznie , a lokal taki kosztuje zazwyczaj wicej jak sto.

Niew tp l iwie cel konkursu M . R . P . s t anowi o osignicie t y p w mieka najtaszych, jeeli i lo poko jw w mieszkaniach nieprzekracza trzech, a ilo kondygnacji mieszkalnych wynosi cztery. Stosownie do w a r u n k w konkursu pro-

teorja i rzeczywisto. przecitny

POKJ ur h o t e l u KO r y c a rz.

jekty przewiduj ogrzewanie piecami paleniskowymi, a z pozos ta ych urzdze instalacyjnych przewidziane s kanal i zacja i wodocigi , zapewne i owie t lenie elektryczne. Nie ulega kwestji, e piece tamuj ekonomiczne rozwizanie przestrzeni, a mury na k a n a y dymowe wy-datnio powikszaj koszta robt mu-raskich.

Faktem jest, e budowa dwupokojowe-go mieszkania p rzec i tnego typu z konkursu M . R. P . musi kosz towa przesz o 21.000 z .

D o w i e d z i e tego p o n i s z y obrachunek sporz dzony na podstawie cen z ofert p r z e d s i b i o r c w na sezon obecny do projektu prywatnego domu dochodowego o m a y c h m i e s z k a n i a c h d w u p o -kojo w y c h : ( i loc i i ceny podane w cyfrach z a o k r g l o n y c h ) K u b . b u d y n k u 4000 m. s z . cena 200000 z . ' (bez ins ta lac j i i bez r o b t z d u s k i c h ) 1 m, s z . 50 u

9

W o d o c i g i i kanal izacja 24000 12 11 0 Centra lne ogrzewanie 22000 I I " (| W o d a g o r c a z centr. ko t . 16000 8 % G a z do kuchen 8000 4 o E l e k t r y c z n o i d z w o n k i 6000 3

P r z e c i t n e mieszkanie dwupoko jowe , jak w i d a z r e z u l t a t w konkursu M . R . P . . pos iada pow i e r z c h n i u y t k o w e j r e d n i o 55 m. k w . pow. zabud. 75 m. k w po do l i czen iu p r z y p a d a j c e j na jedno mieszkan ie c z c i pow. k la tk i schodowej przy trzech mieszkan iach z podestu, o t rzymamy ok. 80 m. k w . P r z y w y s o k o c i w w i e tle kondygnacj i ok. 2, 80 m. , wysok . od p o d o g i do p o d o g i wynies ie do 3. I m. L i c z c grn o s t a t n i k o n d y g n a c j ty lko 2. 50 m. wysok. . a ze s t ropem 2. 80 m.. z dodaniem na p iwn ice ze s t ropem 2. 40 ni . o t rzymamy o g l n w y s o k o do o b l i c z e n i a kubatury rwn 14, 50 m. pom n o y w s z y przez o b l i c z o n pow. mieszkan ia I c e n I m. s z e , 50 z , (bez r o b t z d u s k i c h i instalacji) o t rzymamy: (80 >. 14, 5 50) : 4 (mieszkania) 14500 z .

do l i c za j c : koszt wodoc . i k a n a . 12%) 1740 r o b t z d u s k i c h (dwa piece kaf lowe , kuchn ia czterofajerk. i piec e l a z n y w a z i e n c e ) o k o o 1000 e l e k t r y c z n o i d z w o n k i 3 (, 435

o t r zymamy: ra /cn i 17675 z .

d o l i c z a j c na koszt terenu 10% sumy p o w y s z e j i 10 n na koszt k a p i t a u podczas b u d o w y , admin i s t r a c j i honorar jum archi tekta , c z y l i razem 20 o

o t r zymamy koszt c a k o w i t y budowy takiego mieszkan ia ' ^ ^ Q z ^

Komorne obliczone w stosunku 8% rocznie wynios oby 1696,8 z. mies icznie za 141,40 z. nie liczc kosz tw,

konserwacji, ani administracji budynku, k t re podnios jeszcze sum komornego conajmniej o 1%, c zy l i do 160 z. mies icznie .

Budowa takich mieszka z funduszw publicznych, oprocentowanych zwykle bardzo nizko, jak nap rzyk ad w Niemczech niekiedy tylko na jeden procent rocznie, moe by szkodliw, a niekiedy poprostu n iewykona ln przy dzisiejszym stanie gospodarczym Po l sk i .

Wobec tego nasuwa si dla architektw kon ieczno rewizji programu budowy i den ie do wytworzenia oszczdniejszych typw mieszka, przedewszyst-kiem d rog mol iwego zmniejszenia powierzchni mieszkalnej.

A b y usun ewentualny zarzut projektowania zbyt ma ych pomieszcze naley op rze si przy ukadaniu programu budowy najmniejszego mieszkania na ustalonych przez wsp czesnych lekarzy hygjenis tw warunkach zgodnych z obowizujcymi przepisami budowlanymi, a nieraz nawet bardziej wymagajcych od tych ostatnich. Naley mianowicie:

I) W y k l u c z y typ jednoizbowy, czy l i kuchni w pokoju,

II) tak samo a lkow kuchenn z kiem dla s ucej , (w Niemczech i Francji zabronione)

III) unika nawet t. zw. kuchni mieszkalnej w ki lkopokojowych lokalach,

IV) wykluczy , czs to spotykany ze wzgldu na brak o d n o n e g o zakazu w Polsce, pokoik dla s ucej nieraz pow. mniejszej jak 4 m. kw. (przepisy paryskie daj 8 m. kw. w poddaszach 2,6 m. wysokoc i ) .

V ) uzna za niedopuszczalne nieprze-wietrzane przelotowo mieszkania, jeeli nie nawprost to przewietrzane chocia pod prostym ktem.

VI) unika umieszczania wszystkich apa ra tw higjeny sanitarnej w jednym pomieszczeniu w mieszkaniach na ki lka osb , czy l i wydz ie l a W . C . w osobne pomieszczenie.

VII) uzna za zbytek az ienk w tanim mieszkaniu dwu, a nawet trzypoko-jowem, zastpujc prysznicem, a instalacj kpielow zak ada wsp ln ie dla caej grupy mieszka.

Zamiast azienki i s ubowego doprowadz i z centralnej instalacji w o d gorc, lub gaz do ogrzewania i wyposay g r u p maych mieszka w dobry odkurzacz mechaniczny.

Zanim przyjdzie do uk adan ia programu mieszkania naley w y b r a taki typ zabudowy, jaki wedle p r z e w i d y w a moe przyczyni si najbardziej do ekonomicznej zabudowy z uwagi na konieczno zakadania nowych inwestycji miejskich w obrb ie nowych osiedl i .

Opie ra jc si na wskazanych zasadniczych wymaganiach higjeny z jednej strony, z drugiej za b d c zmuszonym

11

do moliwej oszczdnoc i , trudno przyj bez zas t rzee szeroko przez Niemcy stosowany system tylko dwuch mieszka z k a d e g o podestu klatki schodowej. Ekonomiczniejszym, nawet naj-ekonomiczniejszym, bdz ie system czterech mieszka na kadej kondygnacji bez potrzeby powikszania przez to rozmiarw klatki schodowej, ani wprowadzania galerji, majcych niewtpl iwie ujemne strony.

Oczywic i e , przy takim ukadz ie , nie b d z i e mona przeprowadzi podzia u w e d u g zasady na wschd cz sypialna, na zachd mieszkalna; pokoje bd musiay w y c h o d z i na w s c h d

p r z a K T a d ' - / s u t u a . o j i b l o k u u- d o s L o s o w a n i u (to u l i c r o z m a i c i e o r j e n t o u r a n y c h u / z c k ^ e m S t r o n s u n o i t a . .

rys. 281

zachd i po udnie bez wzg ldu na s w e

przeznaczenie, jednak niema potrzeby sytuowania ich w tym ukadz ie ca kowicie na pnoc , na ktr s orjentowa-ne tylko ubikacje gospodarcze. Ekono-

miczno tego ukadu wystpuje bardzo w yranie w stosunku do inwestycji miejskich; mianowicie na j edenac i e met rw b iecych ulicy po jednej jej stronie wypada mieszkanie dwu i mieszkanie trzypokojowe, a w stosunku do jednego metra b i ecego ukad taki odpowiada g bokoc i jedenastu me t rw budynku dwutraktowego.

Jako wytyczna przy okre laniu koniecznych kubatur i powierzchni pomieszcze posuya tablica doktora Lotza zgodna z normami stosowanemi przez wielu wybi tnych niemieckich architek tw; a nie sprzeczna z polsk ustaw budowlan . Dziki zastosowaniu tych danych daje si os ign bez szkody dla zdrowia mieszkacw bardzo znaczna oszczdno .

Kuba tu ra powie t r za w poko jach syp i a lnych : (po od l i czen iu przestrzeni z a j t e j meb lami )

D o r o s y 10 m. sz . D z i e c k o 5 m. s z . K u Datura powie t rza w poko jach mie szka lnych :

o od l i czen iu przestrzeni za j te j meb lami )

D o r o s y 1^ m * s z . D z i e c k o 8 m. sz . T y p A D w i e osoby d o r o s e i jedno dz i ecko

D w a pokoje , kuchn ia , p ryszn ic , umyw a l n i a w s ionce. W . C . i p r z e d p o k j .

Kuba tu r a powie t rza w pokoju s y p i a l n y m : 10 m. sz , -\- l O m . s z . -f- 5 m . sz . -f- 3 m . s z .

(na meble , w n k i , na szafy oddz i e ln i e ) R a z e m 28 m. sz . , przy w y s o k o c i 2, 80 m.

K w a d r a t u r a pokoju sypia lnego 10 m. k w . Kuba tu ra powie t rza w pokoju mie szka lnym:

15, -f- 15, | 8 i -J- 3 m. sz . (na meble) wynies ie 41 m. s z . a kwadratura 14.6 m. k w .

K w a d r a t u r a pow, mieszkalnej l oka lu d w u pokojowego r w n a si 24,6 m . k w . i o d p o w i a d a

powie rzchn i p r z e c i t n e g o pokoju w l u k s u s o w y m hotelu .

T y p B . D w i e osoby d o r o s e i dwoje dz i ec i .

( p o k j dz iec inny ob l i czony na dz iecko i o s o b d o r o s , g d y na wypadek choroby jednego z d z i e c i m o e za j potrzeba n o c o w a n i a z d z i e c k i e m osoby d o r o s e j )

N a tych samych zasadach o b l i c z a n i a : S y p , r o d z i c w 10 m. k w . Syp . dz iec i 7 m. k w . P o k , mieszka lny 17 n i . kw.

Zamiast kosztownej stolarszczyzny w c ianach wystarczy p rzewidz i e takie ustawienie c ianek dz ia owych, eby

wytworzy y si wnk i na szafy o wymiarach oglnie uywanych .

W mieszkaniach typu B . zamiast prysznicu ewentualnie azienka.

Pomimo, e istniej konstrukcje eko-nomiczniejsze od ceglanej, projekt zosta pomylany w tej ostatniej, ze wzgldu na to, e nowoczesne sposoby konstrukcji nie s w Polsce dosy rozpowszechnione. Dlatego niema pewnoc i , e dadz rkojmi przypisywanych im i wymaganych od nich zalet. A b y wykorzys ta wasnoci statyczne ciany z cegy gruboc i 55 cm., koniecznej ze wzgldw klimatycznych, zostay przyj te rozpitoci s t ropw moliwie najwiksze bez zbyt wielkiego pogrubienia, czyl i pi do szeciu metrw.

Instalacje przewidziane kompletne w e d u g ju wspomnianego wyliczenia.

Ilo mieszkalnych kondygnacji trzy, lub cztery: przy odlegoc i 10 m. pomidzy wystpujcemi czc iami bloku stosunek szerokoc i tych, jakby, podwrz otwartych do wysokoc i bloku odpowiada przepisom o ulicach, a nie o pod w r z a c h .

Koszt budowy mieszkania dwupokojo-wego typu A . wynosi: przy powierzchni zabudowanej wraz z przypadajc 1 , powierzchni klatki schodowej 49 m. kw. X 14, 5 m. wysok. budynku od pod o gi piwnic do stropu najwyszej kondygnacji, czyl i 710 m. sz . : 4 178 met rw sz . X 50 z. za 1 m. sz. 8900 z. wyliczone instalacje najwyej 38% 3382 z. (kosztu budynku bez instalacji)

Razem 12282 z.

Po doliczeniu, jak uprzednio, kosztu terenu, honorarjum architekta, administracji i kosztu kapi ta u za czas budowy 20%

2456 z. koszt ca kowi ty wyniesie . . 14738 z.

Rnica kosztu w stosunku do omawianego mieszkania p r zec i tnego dwu-pokojowego w e d u g typw i warunkw M . R. P . wynosi: 21210 z. mniej 14738 z.,

a zatem 6472 z.

P rzy poprzedniej podstawie obliczania komornego na 9% od kosztu budowli

wyniesie ono 1326 z. rocznie, a okoo 110 z. miesicznie

Cz owiek zarabiajcy okoo 400 z. jest w stanie, cho z trudem op aca takie komorne. Nie wliczajc do komornego wskazanych powye j kosztw dodatkowych budowy, mona by sprowadzi komorne a two poniej 100 do 80 z o tych miesicznie .

W obecnych warunkach dalsze rozwizanie zagadnienia nie ley na drodze technicznej. D a si ono zna le tylko przy pomocy w p y w w z funduszw publ icznych. D l a celowego zuy tkowan ia tych funduszw koniecznem b y o b y przeprowadzenie planowej wieloletniej akcji budowlane-przez ins tytucj patswow, komunaln, czy spoeczn .

Tak oparte finansowanie, poza innemi zaletami, pos i ada oby dotychczas nie-poszukiwan, a bardzo wan z punktu widzenia najnowszych teorji urbanistycznych, zale t , podkre lon przez prof. Ber-noulli w jego odczycie dn. 16 I. 1931 r. w Warszawie:

D l a planowej i racjonalnej gospodarki gruntowej miast i wcielenia w ycie obecnych i p rzysz ych pos tu la tw urbanistyki, najwaciwsz form posiadania wasnoci nieruchomej jest koncentracja jej w r k a c h wie lk ich jednostek prawnych, jak nap rzyk ad gmina, a nie w r kach drobnych waciciel i prywatnych. Instytucja dopaca jca do komornego koszt amortyzacji kapi ta w po up ywie okresu amortyzacji, stanie si posiadaczem b u d y n k w i t e r enw. W w c z a s , jeeli budynki te bd jeszcze o d p o w i a d a swoim zadaniom, pozostan, jako czysty zysk spo eczes twa , wzbogaceniem majtku narodowego; jeeli za bd niecelowe mona b d z i e B E Z S T R A T Y , wskutek zakoczone j amortyzacji, zburzy je, tworzc tabula rasa" dla nowych rozwiza urbanistyki .

Tak, bez marnotrawstwa grosza publicznego, a z pomnoen iem majtku narodowego, mogaby si o d b y R E F O R M A gruntowa M I E J S K A niemniej wana, ni R E F O R M A R O L N A .

13

C h a r a k t e r y s t y c z n cech architektury wspczesne j jest denie do cisoci do stosowania oblicze w kadym ze swych dziaw. Formy architektoniczne planu, fasady i bry y wynikaj z ca ego szeregu oblicze i dlatego staj si coraz to mniej przypadkowe.

T o samo unikanie przypadkowych e fek tw zauway si daje w nlars twic wsp czesnem. Istnieje szkoa malarska, stworzona przez malarza holenderskiego, stale zreszt p rzebywa jcego w Pa ryu , k t ra pracuje metodami obliczeniowemi, osigajc plastyczne war toc i obrazu przez z rwnowaen ie podz ia w paszczyzn i wa lo rw barwy oraz powierzchni: Szko a ta nosi nazw N E O P L A -S T Y C Y Z M U .

Zbl iony do neoplastycyzmu kierunek

aczkolwiek mniej moe dogmatyczny, reprezentuj w Polsce malarze, s tojcy blisko grupy P R A E S E N S i A R .

Zreprodukowane tu prace Piet M o n -diana s p rzyk adem formy malarskiej, wynikej z obl icze walorw barwy powierzchni i proporcyj p aszczyzny obrazu. P o r w n y w u j c je z i lustrujcemi a r tyku prof. Hempla graficznemi rezultatami oblicze przykrycia s t ropw belkami kr tszemi od rozp i toc i stropu, widzi my analogj formy. Skoro wic ten kszta t par excellence techniczny pokrywa si niemal z form par excellencc malarsk, musi na dnie obl icze by wsplna zasada. T a wsplna zasada obliczeniowa jest jedn z podstaw wiadomej swych rodkw nauki o nowej architekturze. S. S.

14

rys. 284

Piet Mondian. Kompozycja. S. H e m p e l .

Ukad belek stropowych o belkach krtszych ni rozpitoc i .

Belk i drewniane, e lazne, oraz pr ty do uzbrojenia belek e l b e t o w y c h maj pewn ograniczon d ugo . P o w y s z a w a s n o moe s uy za punkt wyjcia do postawienia nas tpu jcego pytania:

Czy mona w y k o n a belkowanie stropu o belkach krtszych ni rozp i to stropu?

Pytanie to by o bardzo istotnem dla budowniczych przed wiekami, k trzy nie znali zasad konstrukcyjnych, powszechnie dzisiaj stosowanych.

Dajc dzisiaj czciow o d p o w i e d na to pytanie, spostrzegamy, i uk ady

belek oparte na wspomnianych zasadach nie tylko daj rozwizanie konstrukcji stropu, lecz jednoczen ie s twarzaj dla sufitu specjalny rysunek.

Rysunek uzyskany belkowaniem sufitu nie jest przypadkowy (jak to zwykle bywa przy kasetonach), lecz jest znamienny dla konstrukcji.

Jako p rzyk ady wspomnianych uk a d w belek, nie wycze rpu jc innych mol iwych , mog s uy podane nie j .

U k a d y oznaczone na szkicach literami a i b w dalszym cigu poddano bliszej analizie.

- - 2 m -, om

*

As

A, l im

J *

As

P

* 5

t

P

* 5

t

P r z y k a d l i czbowy

Z a k a d a j c , i w punkc i e Bo d z i a a s i a P i o t rzymamy n a s t p u j c e sukcesywne w a r t o c i reakcj i belek:

p P A 0 = 2 '

P P A t = 4 -

P P

p P A '-f=r' A d ) 6 B 0 1 6

rys. 285

Si a P 16 d z i a a j c a w Bo w y w o a nowe reakcje w A ( ) , A , , A.j A: i tak do n i e s k o c z o n o c i . 1

P r z y j m u j c dla p r z y k a d u , i w k a d y m z p u n k t w B d z i a a s i a P, to w o b e c symetrj i wszystk ie reakcje b d r w n e i w y n i o s:

A o = A l A a = A : i ~ P D l a P = 1 0 C 0 kg. o t r z y m a m y

momenty z g i n a j c e w mie j scach d z i a a n i a s i .

1000.400 r w n e M ^ = lOGCOGkg.cm.

15

moment w y t r z y m a o c i b e l k i drewnianej przy

6 100 kg. c m . wyn ie s i e w = 1000 c m . 8

O b i e r a m y p r z e k r j b e l k i 1 5 X 2 0 c m . O b j t o d r z e w a w danym p r z y k a d z i e w y n i e s i e

4 ' 0 . 1 5 ' 0 . 2 0 - 4 . 0 = 0 . 48 m

D l a z w y k l e s tosowanego be l k o w a n i a jak n ie j na s z k i c u o t r z y m a m y n a s t p u j c e rezultat y:

W z o r y o g l n e .

rys. 286

Momen t z g i n a j c y b e l k w y nies ie

M = 200 ' 1000 = 200000 kg . c m .

w = 2000 c m : i

O b i e r a m y p r z e k r j b e l k i 18x26

(w = 2028 cm.")

O b j t o d rzewa w danym w y p a d k u wyn ies i e :

2*6-0. 18-0. 2 6 = 0 , 56 ov

W miejscu s k r z y o w a n i a be lek przy zas tosowaniu belek d r e w n i a n y c h powstaje o s a b i e n i e przekroju w y w o a n e z a c i c i a m i . Z e w z g l d u na to o s a b i e n i e o s z c z d n o c i na drzewie w y n o s z c e

0. 56

0. 4 8 = 1 ' 1 7 = , 7 o

m o g s i znacznie z m n i e j s z y .

P r z y zas tosowan iu belek e laznych o s z c z d n o na wadze belek b d z i e mnie jsza , n i na o b j t o c i belek d rewnianych , a to d z i k i l epszemu w y z y s k a n i u m a t e r i a u w w i k s z y c h p rof i l ach , natomiast be lk i e l a z n e spawane w p o c z e n i a c h nie u l ega j o s a b i e n i u .

i i

P \ i

m B ,

t

i a B ,

rys. 287

I-o,-" k,

A P

A i

A a P

I1 k I k i S k a "

k i ( l k a ) 1ki - ka -

k i k a ( l k a ) 1ki - k a -

k i k a ( l k a ) Iki - 'ka- '

rys. 288

. , ( l - k l ) ( ) + l f l )

A , = . A , 3 ( ! - k a ) ( | + k i )

1ki ka

Ai A::

i ,

p p . .

P p

i

rys. 289 zakreskowane powie rzchn ie oznaczaj o b c i e n i e p r z y p a d a j c e na b e l k i .

Q = H la q

A _ A _ Q k i ( 1 + k i ka-) AoA2= 4 * ( lkikaXl- t -k i )Cl+Wa)

Q 1+kik2 (1+kak,- ') 4 ' ( l - k i k a ) ( l - f - k i ) ( l - k a )

O k r e l i w s z y na zasadz ie pow y s z y c h w z o r w reakcje, bez t r u d n o c i znajdziemy w i e l k o c i m o m e n t w z g i n a j c y c h ,

W y e j podany u k a d belek n a s t r c z a t r u d n o c i m o n t a o w e . W czasie m o n t a u punkty B musz b y podpar te tak d u g o , p k i os ta tnia belka nie zostanie u o o n a .

W s p o m n i a n a t r u d n o przestaje b y i s to tn przy stropie e l be towym, d l a k t r e g o bez w z g l du na system belek musi b y wykonane sza lowan ie .

N i e j podany u k a d belek posiada c e c h w s p l n z o m w i o n y m p o p i z e d n i o t. j . p o z w a l a

. s t o s o w a b e l k i k r t s z e od roz-t j , p i t o s c i , nie n a s t r c z a j c a d n y c h

z a s t r z e e co do m o n t a u .

O b c i e n i e q k g m~ na c a y m p r o s t o k c i e a b c d.

rys. 289 a S i a P d z i a a j c w punkc i e C

w y w o u j e reakcje A l , A a , A : t . . , . A n oraz B ^ a B l l . . . . B n .

16

F r 1 h - l r A n + B n - 2 n [ ( l - k ) + k J

a gdzie k ~ ; x B 12 a

D l a o k r e l e n i a A n i Bn oddzie l -

[ nn1 ( Ik) - f k I = 1 r o z w i n w e d u g dwumianu N e w t o n ^ .

1 1_ 2 1

1 3 1 1 _1 4 6 A 1

J2 5 10 10 5 1 1 6 15 20 15 6 1

W y r a z p i e rwszy w r o z w i nic iu oraz n a s t p n e po przez jeden b d n a l e a y do reakcj i A n p o z o s t a e do reakcji B n .

T r j k t Pascha la podany obok p o z w a l a na a t w e z a p a m i t a n i e w s p c z y n n i k w w dwumian ie Ne wton 'a .

W s p c z y n n i k i p o d k r e l o n e nale do reakcj i A n . nie podk r e l o n e do B n .

N - p .

A - J [ ( l - k ) M - 1 0 ( l - k ) ^ ' + 5

( 1 - k ) k< ]

Bo - 2 ^ [ 5 ( l - k ) > k + I O ( l - k ) -

S i y j ednakowe P dz ia a j j e d n o c z e n i e jak nie j na szkicu

rys. 290

Reakcje A n = B n = P ( ' " ^ ^ r T

17

J e d n o r o d z i n n y d o m proj. arch. arch. Nina i Jzef Jankowscy

Dom pomylani/ jest jako jednorodzinny z moliwym podziaem na 2 jednostki

gospodarcze. Kub. 1000 m.a

pow. uytk. 240 ,:

291

Parter: hall, bawialni,

pok. stoowy, kuchnia,pralnia, spiarnia

run. 292

18

PltTUO

/ pitro : 4 pokoje sypialne (wzgl. 3 i kuchnia)

azienka

2 pitro : pok. subowy, strych i

taras

6 85 . . ]t -' ao

, rys. 293

A r c h . W . W e k e r

Hotel Spdzielczy na

Hotel ten p o o o n y p o r o d k u osiedla nadmorskiego J a s n e W y b r z e e " w bezporedniem s s i e d z t w i e z Ja s t r zb i Gr , na w y s o k i m , suchym l ekko Falistym terenie, do ktrego przylega p r z e p i k n a , szeroka, piaszczysta p l a a , obl iczony jest na 100 pok o i , w z g l d n i e c z c i o w o apartament w 2 poko jowych , k t r e maj stanow i w a s n o p o s z c z e g l n y c h udzia o w c w .

Czc i o g l n e jak ha l l , salony, restauracja, g a r a e , kor ty tennisowe stan o w i maj w a s n o w s p l n . Re-

Jasnem Wybrzeu" stauracja obl iczona jest d la goc i dojedajcych, d la nich t e zrobione zos t a o miejsce postoju k ry t e dla automobi l i . Pokoje hotelowe orjentowane s na w s c h d i na z a c h d , maj w i c dobre w i a t o , a zarazem w i d o k na morze. P r z e s u n i c i e czc i mieszkalnej budynku k u zachodowi , m i a o na celu w \ tworzenie w iks / . e j przes t rzeni ogrodu dla okien pokoi sk i e rowanych na wschd, a lbowiem pokoje zachodnie maj przed sob cala du s z e r o k o parku publicznego; zarazem umoliwio to w y z y s k a n i e jedynej n a d a j c e j s i ze w z g l d w topograficznych czc i terenu pod kor ty tennisowe.

Z d a w a o s i , e t ak i u k a d jest dobry, jednak po w y k o c z e n i u modelu p o w s t a y jeszcze wtpliwoci, o k a z a o s i bowiem, e ca y budynek zbyt n i sko z jecha ze w z g r z a , k t r e zaj y kor ty tennisowe.

19

rgt. 295 Elewacja

rys. 296 rys. 297

S p r a w t t rzeba b d z i e jeszcze si od frontu, z oknami na poudnie Z wiza j przed ostatecznem opracowaniem dokiem na ogrody i p n o c z w i d o -pro jektu . k iem na morze ; okna za jmuj cale

Res tauracja i ha l l zajmuje 1 p i t ro c i any . P r z e j c i e z ha l l u do res turac j i

20

pozostao n ieoszklone, lecz ty lko przyk r y t e dachem p o n i e w a ca y budynek, a w s z c z e g l n o c i jego cz , uywana b d z i e t y l k o latem, w i c potrakt o w a e m to p r z e j c i e tak, j ak p o k a d na s t a tku ; jako ochrona od deszczu, g w a t o w n y c h w i c h r w i burz mog s u y z a s o n y z p t n a a g l o w e g o .

W parterze budynek w d o znacznej c z c i pozostaje n iezabudowany, d z i k i czemu 3 czc i na k t r e podzielony jest przez budynek o g r d i k t r e le w r n y c h poziomach, cz s i z n w w j e d n c a o , trzeba mie n a d z i e j , e bardzo e f e k t o w n .

rys. 29S

rys. 299

W maym p i t rowym domku jedno

rodzinnym niema d o miejsc na szafy

i komody tymczasem rzeczy z bie

giem lat zbiera si coraz wice j .

Niejednego na lea o by si pozby

i w ten radykalny s p o s b roz t r zygn

zagadnienie braku miejsca. A jednak

rzeczy, k t r e dzi zdaj si z b d n e , z

czasem mog si p r z y d a , a i rzeczy

uy tkowych niewtpl iwie potrzebnych

niema gdzie p r z e c h o w a w taki s p o s b ,

by a t w o je p o s e g r e g o w a i zna le .

Francuskie pismo ,,La Mode Pratiaue"

podaje ciekawy pomys zamiany scho

d w w e w n t r z n y c h na k o m o d zoon

z tylu szuflad ile maj stopni.

21

FRANC|A Finansowanie i komorne najtaszych mieszka w rnych krajach Europy Financement et loyer des habit, tions dites bon march

dans les divers pays d'Europe

H O L A N D j y

ANGL|A 2oZ*

A0MIN1/ TfcACJA g.t MONT

NIEMCY

WOCHY

7o A D M I N I / T 8 A O A R E M O N T

C Z E C H O / L O W A C | / 60

ACMINi /TBACJA HtMONT

rys. 303 rys. 304

A V / T R | A D O M Y M I C J / K I C

WIEDNIA

rys. 301

B E L C J A

rys. 305

ii

Tab l i ca opracowana przez Polskie T-wo Reformy Mieszkaniowej na Istawie refera tw na M i d z y n a r o d o w y Kongres Mieszkaniowy w Berlinie.

II. Publ ikacja kongresowa str. 53, 141. 258. 312. 354; III. .. .. 107, 437. Graficzne przedstawienie oparte jest na kosztach budowy rwnych

D00 jednostek monetarnych. Czarny cie przedstawia komorne rocz-ktre musi p ac i lokator, cie szary dop a t rzdu czy gminy,

- * &

k k

rys. 308

P O L / K A

rys. 309

Tableau elabore par S-te Polonaise de la Refo rm du Logeme dapres les rapports au Congres International de 1'Habitation a Beri

V o y e z Publicat ion II pag. 53. 141, 258. 312, 354; 111 ,. 107, 437.

Les tableaux graphiques son bases sur un cout de construction de unit monetaire. L'om.bre noire represente le loyer a payer par le locataij L'ombregrise la subvention directe du Gouvernement ou de la Commune.

IO.OH

A . S u c h o d o l s k i

May ogrdek przy domu

rys. 313 Primus trUobaia (otdobna illtoa)

M a y o g r d e k przy domu, czy wew n t r z n y o g r d - p o d w r z e wie lk iego domu zbiorowego, m u s z by obsadzone ce lowo i p rak tyczn ie p i k n c m i krzew a m i , odpowiednio dobranymi do maych rozmiarw obsadzanej przestrzeni! a w i c k r z e w a m i o w z r o c i e n i s k i m , k a r o w a t y m , k t r e b y by y n iewybredne na g l eb , potrzeboway min imalnych s t a r a , w y t r z y m y w a y b y a t w o nasz k l i m a t su rowy, a j e d n o c z e n i e czarow a y w z r o k bez p r z e r w y od wiosny do jes ieni , czy to r n o b a r w n c m ulist-wien iem, czy p i k n e m i ob i i t cm k w i e ciem. W r a e n i e s p o t g o w a m o n a przez odpowiedni d o b r j e d n o c z e n i e k w i t n c y c h i sharmoniowanych by l i n .

P r z e d w i o s n przed ukazaniem s i l ici zapala s i t y m k w i e c i e m , oyw i a j c szare mar twe tlo picego o g r d k a w s z y s t k i m znana Forsythia.

/, odmian Forsythia, moe najlepsze s: Forsythia intermedia densiflora, o duych jasno tych kwiatach, Forsythia suspensa For-lunei, /. limi blyszczeemi, jasno zielonemi, kwiatami ciemnicjs/.emi w tonie od poprzednich, oraz Forsythia suspensa Fortunci aurea, pikny krzew o liciach tych, posadzona przy ciemnej zieleni szpilkowych, luli liciastych, daje niezwyky kolorystyczny kontrast.

W r d k r z e w w Fo r sy th i a , lub przed n iemi , m o n a p o s a d z i cebulice S c i l l a

s ib i r i ca w w i k s z e j i loc i , cebu lkowa ta r o l i n a k w i t n c t w o r z y b d z i e p ikn n i e b i e s k p l a m , co w zes tawieniu z t y m i k w i a t a m i Forsy th ia i posa-dzonemi za S c i l l a , j ako t lo , paproc iami S t rupt ioper i s germanica,* k t r e r o z w i j a j c s i swemi mlodemi jasno zielonemi p i k n e m i wach l a r zami l i c i , oywi t ca g r u p n i ezwyk le . G d y s i ta ca a skup ina r o z r o n i e , nabierze s i y, o b s y p u j c s i o b o k i e m l icznych k w i a t w , b d z i e to n a j p i k n i e j s z e powitanie wiosny .

O tym samym prawie czasie k w i t n i e cudnie jasno t o d e r e Cornus mas; d e r e ten s tanowi p o c z e n i e p i k n e g o z p o y t e c z n e m , g d y ma a d n e w c z e nie u k a z u j c e s i k w i a t y , przez ca e lato zdobi o g r d foremnym k s z t a t e m k r z a k u , o a d e m u l i s twien iu . J e s i e n i b a r w i s i przepysznie p u r p u r lici a ko ra lowe owoce, z k t r y c h rob i s i pyszn k o n f i t u r , doda j mu jeszcze krasy .

Dla rozproszenia nionotonji zieleni ogrdka naley sadzi i inne derenie o liciach biao obrzeonych. Cornus alba argentes marginata, lub Cornus alba Spathi, o piknych, zoto tym obramowanych i pstrych liciach. Derenie te kwitn obficie biao przez cale prawie lalo, zdobic piknie i odcinajc si znacznie od reszty krzeww, efekty kolorowe stworzone przez nie, mile dugo gaszcz oko, zwaszcza, e i jesieni s one niezwykle barwne licie ich bowiem nabieraj ywo czerwonego koloru, gdy pdy ich s czerwonawo brunatne.

G d y chcemy w i o s n w c z e s n ubarw i o g r d k w i a t a m i l i l a -czerwonawe-mi , p o s a d m y od strony cienistej w i l cze y k o , Daphne M e z e r e u m , k r z e w obs y p u j c y s i l i cznemi p a e h n e e m i k w i a tami, o milej barwie , j e s i en i z a zdobi go l iczne c h o niestety t r u j c e jagody ba rwy ko ra lowe j . a d n g r u p k s t a n o w i bd z tym k r z e w e m , obok posadzone by l iny j ak g s i w k a ( A r a -bis a lp ina) , c iemiern ik (1 le l leborus) i w r z o s (E r i ca carnea).

Ognis to czerwony ton wnies ie w ios n do ogrodu P i g w a j a p o s k a (Chae-

24

nomeles japonica , k w i t n c a na tle mo dych cze rwonawo zie lonych l i c i ) . licznie wygldaj posadzone w bliskoci siebie pigwy, w odmianach o rnych kolorach kwiatw. Chaenomeles jap. candida ma biae kwiaty, Chaenomeles jap. nmbilicata o jasno rowych Chaenomeles jap. lutescens o kwiatach to czerwonych i Chaenomeles Manlei z kwiatami jaskrawo czerwoneini z odcieniem pomara c z owym.

Z p igw w i e t n i e kontrastuje p o d k r e la jc jej ba rwy r w n o c z e n i e k w i t n c a b ia o Ma gno l i a stel lata.

Rwnie pikn jest i Magnolia Soulangeano o kwiatach rowawych z czerwonym rodkiem.

R o l k w i a t u wiosny dla miejsc cienis tych gra krzew bagienko A z a l e a pontica, w y t r z y m a y na mrozy , w dz i k i m stanie z n a j d u j c y s i w Polsce w w o y s k i c h lasach. C u d n jest w maju k rasa jej z o to tych s i ln ie pachncych k w i a t w . W r a e n i e p o t g u j e posadzenie w jej s s i e d z t w i e Rhododen-dron Evestianum z k w i a t a m i l i l a r o -wemi wpros t c z a r u j c y p rzeds tawi s i w i d o k . Opodal m o n a b y u m i e c i maho (Berberys M a h o n i a A u i f o l i u m ) o l i c iach wiecznie z ie lonych, s k r z a -stj ch, p o y s k u j c y c h , ko lczas tych , o adnych kwia t ach u k a z u j c y c h s i w ma, ju , k o l o r u t e g o , j e s ien i zdobi ten k r z e w l iczne czarne z n ieb iesk im nalotem jagody.

D l a c ienis tych s tanowisk r w n i e odpowiednie s porzeczki, jak Ribes a l -

njs. 312 Rhododcndroay

311 Olbrzymi krzak Magnolji siellala w parka -' Sanssouci

pinum. Zazie len ia s i najpierw s/y, tworzy m a e k r z a c z k i , n a d a j c e s i na yw o p o t y .

Odmiana Ribes sanguineum licznie wyglda w kwietniu okryta gronami ywo czerwonych kwiatw.

Bardzo oryg ina lnym m a o spotykana m, a w d z i c z n y m i p i k n y m jest k r z e w Irga (Cotoneaster horisontalis) k w i t n c y r o w o w maju. Jest on jakby w y m a r z o n y d la m a y c h o g r d k w , na j adn ie j szy z p o r d k a r o w y c h . Szer o k i wach la rz poziomo rozs tawionych ga z i o k r y w a s i j e s i en i m a s czerwonych jagi'>d. P i k n i e w y g l d a , gdy posadzimy ko lo niego p a r k r z a c z k w l u b o j a w k i l l o s t a unh i t t a t a , r o l i n a ta

25

z imo t rwa la , o n i e d u y c h , nieregularnie p o f a d o w a n y c h b i a o paskowanych i ps t rych l i c i ach , s tworzy s i lny kon trast, b i a e g o z z ie lonem na tle czerwien i i r g i .

Kwitnce wiosn ozdobna liwa P r u -nus T r i l o b a 11. p l . powinna z n a l e poczesne miejsce w k a d y m ogrodzie. Je j p e n e r o w e kwiat}- w k s z t a c i e m a y c h r y c z e k , bd zawsze mile widz iane . .Jasno r o w y m i , l ekko pel-nemi k w i a t a m i jak r o w mg otula s i w maju ozdobna j a b o M a l u s Sche idacker i .

M i y m r w n i e nabytkiem, bardzo odpowiedn im dla m a y c h o g r d k w -to zlotlen ( K e r r i a japonica) , n i e w i e l k i ten j a p o s k i krzew o jasno zie lonych p d a c h i l i c i ach , o l i cznych tych k w i a t k a c h , u k a z u j c y c h s i p r awie przez ca e lato. D o b r y m s s i a d e m tych jasno z ie lonych w tonie k r z e w w bdzie k rzaczas ta liwa (P runus P issa r -di) o p i k n y c h w swej ciemno purpurowej barwie , l i c i ach . O z d o b n t l i w u y r w n i e m o n a d la tworzen ia innych ko lo rys tycznych z e s t a w i e , w k t r y c h zawsze dobrze w y g l d a bdzie.

ylistki (Deutzia) s og ln ie znane-m i k r z e w a m i , bardzo mi le w i d z i a n e m i w ogrodzie d la s w y c h l i cznych k w i a t w , u k a z u j c y c h s i od maja do czerw c a . D l a m a y c h o g r d k w , odpowiednie, g d y s i n ic r o z r a s t a j bardzo, nie za jmuj d u o cennego miejsca.

aclnemi odmianami o kwiatach penych biaych : Deutzia crenata candidissima, Deutzia magnilica, ora/. Deutzia Pride ot Rochester, Deutzia eburnea, Deutzia grazillis i Deutzia grazillis campanulata. / , rowych penych odmian liczny jest Deutzia rosca plena, moe najpikniejszy z caej czeredy ylist-kw, ora/. Deutzia gracillis carninea 6 kwiatach blado rowych na wewntrznej stronie patkw, na zewntrznej za karminowych i Deutzia l.cinoinei Boule rose efektowna odmiana o kw iatach wewntrznie lekko zarowionych zewntrz rowych.

Zadrzewnie (I)cr\ i l la) k r z e w y obficie i bardzo p i k n i e k w i t n c e , o w i e l k ich Lejkowatych kwia t ach , w maju znano w i c e j pod n a z w Weigielji, na-

313 Vc!gielia (zadrzewi)

daj s i n i e z w y k l e do u p i k s z e n i a o-g r d k w , s p e n i a j c swe zadanie w z u p e n o c i , podz iwian ie przez k a d e g o . Niestety u nas w Polsce m a o s znane i s tanowczo za m a o rozpowszechnione.

Obserwacje poczynione przezemnie nad tymi wdziceznemi krzewami w arboteum szkek Podhorec k Stryja, zmuszaj mnie do gorcego polecenia ich do jak najszerszego zastosowania w ogrodach, przekonay mnie bowiem o wielkich walorach obfite, dugie pikne kwitnienie i wytrzymao na mrozy w surowej zimie 1928 1929.

Popula rn ie jszemi w Polsce s Ta-w u y , n i e w y m a g a j c e te k r z e w y o rnych k s z t a t a c h i barwach s w y c h k w i a t o s t a n w , mog z n a l e zastosowanie i w mniejszych o g r d k a c h , w y b i e r a na ley zatem odmiany o mniej bujnym w z r o c i e .

Najpikniejsz ozdob ogrdkw z pord wczenie kwitncych Tawul bd Spirea Ar-guta o drobnem delikatnem ulistwieniu, biao bogato kwitnca, oraz Spirea Thunbergi, pokrywajca si prawie w zupenoci caunem biaych kwiatw. / . Tawul nie powinno zbrakn pikniejszej odmiany Spirea Yanhouttei nadzwyczajna obfito nieno biaych kwiatw, coroczne jej kwitnienie, to cechy bardzo wane, gdy si ma stale mas kwiecia W ogrodzie. Spirea pumila atrorosea, dziki niskiemu wzrostowi i licznym, adnym w swej ciemno rowej barwie kwiatom, wraz ze sw towarzyszka karowa odmian .Spirea punule bu-malda Anihony Waterer, 0 kwiatach ciemno purpurowo czerwonych, ukazujcych si w czerwcu, a trwajcych prawie do sierpnia, wic czarujcych i zdobicych przez dugi okres s nieocenione. Chcc mie kwiaty

26

purpurowo lila, trzeba posadzi nisk Spirea pumila Froebeli. Jako wysze Tawuy poleci mona Spirea Menziensi Billiardi, o wspaniaych duych karminowo czerwonych kwiatach, ktre wraz z jej ladnem ulistwieniem wzbudzaj oplny podziw.

Ozdoba czysto j e s i e n n s kwanie berberysy, (Berber is Thunberg i i ) daje n i e z w y k y e lekt jes ieni , jego purpurowo zielone ga zk i pokry te l i mi ba rwy czerwonawej , od k t r y c h jask r a w o si odc ina j l i czne , l iczne owoce k o r a l o w o czerwone; latem ten k r z e w ma k w i a t y t e .

l iczny kont ras t z o t acza j c zieleni innych k r z e w w , tworzy t a k e k w a n i c a pospol i ta Berber is ru lga r i s fol. a t ropurpureis o l i c iach purpurow y c h , kwia t ach tych i p i k n y c h jagodach koralowych.*)

Mi y berberysu posadzimy g r u p n i sk i ch b ia ych pomykw ( P h l o x w ) , k t r y c h biel tem mocniej jeszcze z a b y n i e .

K w i t n c y c h j e s i en i k r z e w w jest ma o , a w s z c z e g l n o c i m a o przydatnych do m a e g o o g r d k a . Jednak i z p o r d nich nie m o g p o m i n pie-niawy (Hydrahgea paniculata) grandi-l l o ra , hor tensj i o k w i a t a c h d u y c h .

obrazek .stworzymy, gdy ko lo

*) Niestety pikny ten krzew jesienny jest siedliskiem rdzy zboowej, gronej dla pszenicy i yta, dlatego te sadzenie pospolitej kwanicy jest w Polsce ustawowo wzbronione

(Red.)

rys. 314. Cornns alba arg. marginata w mateczniku szkek Padlutrce k!Stryja (ful. J. br. Rrunickicgn)

zebranych w pi ramidaln ie w y d u o n e kwia tos tany , u k a z u j c y c h s i w sierpniu , a t r w a j c y c h p rawie do m r o z w . P r z y r o z k w i c i e k w i a t y b a r w i s i kre-mowo-biao, by z czasem p r z e j w r o w y ko lo r , a n a s t p n i e d o s t a j l i l a -niebieskiego odcienia. P o m i d z y r n o r o d n i loci l i czn ie k w i t n c y c h krzew w ozdobnych m o n a u m i e c i i hort e n s j , zawsze b d z i e ona m i a , w d z i -cznemi i p i k n e m i k w i a t a m i .

27

Marnotrawstwo U k a z a a s i na a m a c h ks i

garskich w t o m a c z e n i u z niem i e c k i e g o p ie rwsza c z pracy in. Ot to Rodego p. t. R a c j o n a l i z ac j a R o b t B u d o w l a n y c h " ( W a r s z a w a . 1931). N a k a d e m K o a I n y n i e r w d r g i m o s t w w W a r s z a w i e . P r z e o y z upow a n i e n i a autora in. A l f o n s Grammeus , str. 183. A u t o r znany d z i a a c z i organizator niem i e c k i c h s p o e c z n y c h p r z e d s i biors tw b u d o w l a n y c h (Sozia le Banbeter iebe) w y d a n iedawno d w i e ks i k i p o w i c o n e temu n i e z w y k l e i u nas aktualnemu zagadnieniu , k s i k i oparte na d u g o l e t n i e m d o w i a d c z e n i u i p rzeznaczonem dla k u r s o w n i k w i t e c h n i k w p r a c u j c y c h w przem y l e b u d o w y d o m w .

Myl p r z e o e n i a tych prac Rodego na jzyk po l sk i n a l e y u z n a za bardzo s z c z l i w . Nies te ty , wykonan ie jest nad w y raz n i e s z c z l i w e .

P r z e k a d r o i s i od b d w j z y k o w y c h , z w r o t w z u p e n i e

K r o n i k a nie po l sk i ch , z d a w r c z niezroz u m i a y c h i w y p a c z a j c y c h myl autora. K o r e k t a fatalna. N ie p o m o e tu nic p r o b a t u m a c z a o p o b a l i w o w o b e c s tylu , k t ry stara s i on rzekomo, trzym a j a k n a j b l i e j t r e c i o r y g i n a u . Oto p a r p r z y k a d w :

G d y p o w o a n o d o r a d c , p r z e d s i b i o r s t w o ju c h o r o w a o na p e w n m a o w a r t o c i o wo (? ) na n i e j e d n m a r n o t (?) w i e l u c z c i p rodukcj i i zarazem na t rzymanie s i dawnie j szych war u n k w gospoda rczych" .

W i e l k o gospodark i m o e p o w i n n a i mus i b y stale pop r a w i a n . Dz i s i e j sze gospodarne (?) formy pracy s t a n s i ju tro niego spodarnemi" .

T e n przedtem w r a l i w y ( ? ) obrachunek, nasza czwar ta c z , musi b y przez r o z c z o n k o w a n y rachuaek budowy i przez sprawozdan ie budowlane u a t w i o n y , uproszczony i d o k a d n i e j s z y " .

W k a d y m razie s k a c z c y ( ? ) punkt sprawozdania . . . "

aby w c igu r o b t m c prze

d y s k u t o w a , czy tutaj us tanowione koszta z o s t a y p r a w i d o w o w s t p n i e l i c zone" .

a b y o s i g n g o s p o d a r n ( ? ) p r o d u k c j t rzeba u s t a n o w i zorgan izowany system dozoru, w y wie t l a j cy (?) bieg r o b t " , i t.d.

P o godzin ie u s i o w a zrozumienia t rec i k a d e g o niemal zdania , czy te ln ik odrzuca k s i k z n u o n y i z n i e c h c o n y . Bodaj, e rac jonalnie jszem staje s i nauczenie j z y k a n iemieck iego i przeczytanie o r y g i n a u , n i borykanie s i z p o l s k i m t o m a c z e n i e m .

K s i k a z o s t a a w y d a n a na k r e d o w y m papierze , ze wszyst-k i e m i rysunkami , t a b l i c a m i i fo-tografjami o r y g i n a u , kosztuje l z o t y c h , z czego w y n i k a , e koszty w y d a w n i c t w a b y y bardzo w y s o k i e .

W y d a n i e takiego t o m a c z e n i a ks i k i t r ak tu j ce i o marnotrawstwie i racjonal izacj i r o b t bud o w l a n y c h , jest y w y m p r z y k a dem marnotrawstwa w dz iedz in ie naszego p r z e m y s u w y d a w n i czego.

rys. 316 Maszyny w racjonalnie pro

wadzonych przedsibiorstwach (str. 159)

rys. 315 28

Stojak mieszkalny w uyciu (str. 141)

Dajcie dobre pomieszczenie waszemu psu !

P o d t ak im t y t u e m francuski m i e s i c z n i k M a i s o n pour tous" umieszcza c i ekawe uwag i na temat mieszkan ia tego naj lepszego naszego przyjac ie la .

N1CHE DEMOHTMIU!

rys. 3lti

Bii budy z penych blatw; Przd otwierany na 2 zawiasach; Wierzch poziomy; Z boku otwr przejcie dla psa-

P s i a b u d a

M i e s z k a n i e d la psa powinno o d p o w i a d a warunkom hyg ieny , k t r e g o p o d s t a w nawet u p s w jest c z y s t o , oraz l i czy s i z m o l i w o c i powstan ia za razy .

D o w i a d c z e n i e istotnie w y k a zuje, e mimo s t a r a , zb io rowis -ka p s w s a t w e m p o d o e n i do w s z e l k i c h p o m o r w . W y l i ca p rzyprowadzona do stanowien ia , w y c h o w a n e k p o w r a c a j c y z wys t awy , s z w y k p r z y c z y n p r z y w l e c z e n i a z a b j c z y c h zarazk w Istnieje i ch wie le innych miej lub wice j znanych .

T r z e b a w i c , by psie budy m o g y b y a t w o dezynfekowane i przenoszone w miejsca nie z a k a o n e .

D l a tych w z g l d w oddajemy p i e r w s z e s t w o budom rozbieranym. W handlu znajduj s i dos k o n a e w z o r y t a k o w y c h . P o d a jemy w y m i a r y d la psa r edn ie j w i e l k o c i : d u g o 1 mtr.. szer. 7 0 9 0 cm. wysok I m. 10 cm., o t w r 40 c m . szer. na 55 w y s o k o .

T y m samym zadan iom w pewnej mierze odpowiada znacznie mniej kosz towna b e c z k a . W y b r a n a l e y b e c z k i mocne , na jodpowiedn ie j sze po nafcie, g d y d rzewo przes i k n i t e jej zapachem oddala wsze lk ie p a s o y t y r o j c e s i z w y k l e w ps iarn iach . e b y je p r z e r o b i na psie budy n a l e y wy j p o o w desek jednego dna, p o z o s t a a p o o w a s u y z a

rys. 319

oparcie p o s a n i a i o c h r o n zwier z c i u . P r z y m o c o w a j u d o u zawiasem, dla a t w i e j s z e g o sprztania . S k o b e l k i po b o k a c h utrzymuj j p ionowo. P o o y beczk na rusztowaniu, e b y j i zo lo w a od z iemi .

Czy je r te ju czonkiem

Komitetu Floty Narodowej?

Z Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej P. T . R . M . w y d a o w b. m.

Nr . l - szy z 2-giej serji s w o i c h w y d a w n i c t w , a m i a n o w i c i e referat w y g o s z o n y przez p, dyr . Jana S t rze leck iego na W a l n e m Z g r o madzen iu P . T . R , M . p.t. C z y dzisiejsze p rzep i sy prawne o popieraniu akc j i b u d o w y m i e s z k a , p o z w a l a j na r e a l i z a c j b u d o w y m i e s z k a r o b o t n i c z y c h " . K r t k a ta broszura obejmuje ob l i c zen i a obecnie p r z y z n a w a n y c h k r e d y t w , ich p a ' n o c i . oraz u d z i a u jak i w n i e musi loka tor m ie szkan i a n a s t p n i e przedstawione jest w y l i c z e n i e jak ie u m o l i w i a o b y robo tn ikom branie u d z i a u przy

o t r zymywan iu m i e s z k a .

Wycieczka na kongres do Berlina jest ju z u p e n i e zorganizowana. U c z e s t n i c y jej w y j e d a j w nocy z dnia 31 maja. aby ju pierwszego dnia m c w z i u d z i a w obradach Kongre su . Przedstaw i c i e l a m i P , T. R, M , na Kongres s pp . D y r . Tadeusz G a r b u s i s k i . dyr. M a i |.ni P o n i k i e w s k i i T e o d o r T o e p l i t z .

N a s t p n i e c z w y c i e c z k i w e mie u d z i a w o k r n e j w y c i e c z c e naukowej do W r o c a w i a . L i p s k a i td. P o w r t do W a r s z a w y przew i d y w a n y jest na 12 c z e r w c a .

P , T . R . M . p r z e s a o do pos z c z e g l n y c h firm list z zapytan i em czy i w j a k i c h rozmiarach z e c h c w z i e u d z i a w projektowanej .Wystawie mieszkaniowej na oliborzu. P o o t rzymaniu o d p o w i e d z i p r z y s t p i P . T . R . M . do osta tecznych prac organizacyj n y c h . W y s t a w a m i e c i a by s i w gmachu 5-tej K o l o n j i W a r szawskie j S p d z i e l n i M i e s z k a niowej oraz w n o w y m budynku Z . U . P . U .

P . dr. A l f r e d K i e l s k i ( r a w i a 1 W a r s z a w a ) z o s t a p r zy j ty na c z o n k a P . T . R . M .

29

Pojedynczy mebel i nowoczesna s z tuka w n t r z ( E i n z e l m b e l u. neuzei t l iche Raumkuns t ) . W y d a w n i c t w o A l . K o c h a .

Biurko, Pki i kanapkaAdolf Rading Wrocaw

K s i k a . bogato i lus t rowana i pop rzedzona s o w e m w s t p n e m w y d a w c y , W e w s t p i e tym autor s t a r a s i s c h a r a k t e r y z o w a nowoczesne w n t r z e , b d c e od z w i e r c i e d l e n i e m trybu y c i a w s p c z e s n e g o c z o w i e k a s w o bodnego, z w i z e g o , p o z b a w i o nego napuszenia i patosu. N i e z a l e n i e od n a r o d o w o c i , daje s i z a u w a y we w s z y s t k i c h wars twach s p o e c z n y c h , gorzej lub l ep ie j u p o s a o n y c h , d e n i e do w i a t a , powie t rza , przestrzen i i pewnego o d p r e n i a w u-r z d z e n i u w n t r z . W s p l n e te d e n i a n a d a j w n t r z o m w s p l ne cechyStyl nowoczesny, b d cy w y r a z e m w s p c z e s n e g o y c ia . N o w y zwrot w u k s z t a t o wan iu wntrz, polega pozateni

na i ch e s t e t y c z n o c i . P rzeznaczen ie p o k o i z k o n i e c z n o c i s t r a c i o Sw n i e w z r u s z a l n o . Z n i k y salony, gab inety, buduary , jadalnie, sypia lne pokoje . Jada l nia mus i b y r w n o c z e n i e m i e s z k a l n y m pokojem. w i c o b o k s t o u , na k t r y m s i jada. m i e c i k a n a p , p k z k s i k a m i i f i gurkami , s tol iki po" mocnicze o r o z m a i tych kondygnacjach wygodne fotele, k t r e mojr s t a s i l e a k a m i . P o k j sypia lny musi b y mie j scem w y p o czynku w c i g u dn ia .

, 324 Ludwik Kozma Budapeszt

l l l t e run. 321 ,,1/aus u. Garten". hotel moe sta sie

leakiem

rys. 322 Stolik pomocniczy i komdka, Haus u. CarlenWie-

323 Hans Buser. Brugg

w i c zamiast h iera tycznego k a pos iada tapczan , umieszczany w k c i e z m i e m

30

o w i e t l e n i e m przy w n c z c e z k s i k a m i , obok s to l i k i rozmaitej w y s o k o c i (rys.323). P r z y biurku do pracy, p r c z pomieszczenia d la k s i e k , w i d z i m y k a n a p k , c z s t o stolik do herbaty, s t o k i , fotele. G r u p y te nie maj nic w s p l n e g o z daw

nymi g a r n i t u r a m i " bezdusznie sk leconymi ze sob z e w n t r z n e -mi cechami bez funkcjonalnego z w i z k u .

P o j c i e mebla pojedynczego nie jest z u p e n i e nowe. Sekreta-r z y k i , szyfonierk i , s to l ik i do szyc ia , b idermajerowskie , g r o s s r a -

ters tuhl" w i a d c z y o w y s o k i m stopniu wyspec ja l i zowan ia m e b l i z poprzedn ich s t y l w , nie m w i c ju o fotelach ang ie l sk i ch , b d c y c h bez konkurenc j i w p rzys tosowaniu do swego zadania. N o w o c z e s n o mebla polega na jego z w y k o c i form, ekono-mji m a t e r j a u i s tuprocentowej f u n k c j o n a l n o c i . Dla tego najczys t szym w y r a z e m dla naszych c z a s w b d z i e s p r z t me ta lowy. W tym znaczeniu nie wszys tk ie p r z y k a d y podane w tej k s i c e m o n a u w a a za wzorowe . O b o k szeregu d o s k o n a y c h przyk a d w , m a j c y c h w a r t o s tylu . Widz imy byt w i e l e meb l i i ndy widualnych 4 * nie m o g c y c h poc h w a l i s i p ros to t i z w y k o ci formy i nie n a d a j c y c h s i do szerszego zas tosowania .

N i e m o e m y s i z g o d z i z twierdzeniem autora, i jedynie s u s z n d la rozwoju formy m e b l i , teraz jak i dawniej , jest droga do bogatszych form ku sk romniejszym i pros tszym. O b e c n i * r o z w j ten p o w i n i e n i w od wrotnym k ie runku . Najbardzie j daje s i o d c z u brak odpowiednich m e b l i dla sze rok ich mas, p o s i a d a j c y c h skromne a lbo mi nimalne rodk i u t r zyman ia i skromne albo min imalne mieszkania . P r a w d z i w i e nowoczesnym b d z i e mebe l , k try potrafi zas p o k o i potrzeby tych szerok i c h mas.

N . j .

P r a k t y c z n a wiedza p r z e m y s o w a

Instytytut Szerzen ia P rak tycz nej W i e d z y P r z e m y s o w e j w y d a specjalny numer swego kwarta l n ika , p o w i c o n y zagadnieniom racjonalizacji budownic twa . A r t y ku y umieszczone w kwar ta ln iku s p r z e w a n i e au toryzowanemi s t reszczeniami o d c z y t w w y g o szonych przez p r e l e g e n t w zap roszonych do udz i a u w konferencjach pub l i cznych u r z d z o nych w roku u b i e g y m przez w p o m n i a n y Instytut.

Zagadn ien ie racjonal izacj i bud o w n i c t w a z o s t a o o m w i o n e p r z y s t p n i e i wszechstronnie w 17 a r t y k u a c h . S z c z e g l n i e c ie kawe s prace in. K . K u a k o w skiego o kosztach w a s n y c h bud o w y i uprodukcyjn ien iu c z a s w

wykonan ia budowy; in . - a rch . G . T r z c i s k i e g o o czynn iku czasu w racjonal izacj i b u d o w n i c t w a ; in . - a rch , S. Syrkusa o n o w y c h konstrukcjach i m a t e r i a a c h ; in . -arch, R. P io t rowskiego o budo-w l a n e m szko ln ic twie zawodo-w e m i arch. J. J ankowsk iego o gospodarce terenami budowla -nemi . War to r w n i e aby wszyscy a rch i tekc i p rzeczy ta l i sobie uwagi in . E . P o r b s k i e g o o niedomaga niach pracy a r c h i t e k t w p r o j e k t u j c y c h i n a d z o r u j c y c h wykonan ie budowy d o m w mieszka lnych .

W n i o s k i i w y l i c z e n i a organizat o r w konferencyj . s p r o w a d z a j ce s i do twierdzenia , e d z i siejsze koszty b u d o w y d o m w

mieszka lnych m o g b y o b n i o ne p r z e c i t n i e o 40" 0 n a l e y u z n a za zbyt optymis tyczne i niedostatecznie uzasadnione przynajmniej na na jb l i sz przys z o . R w n i e n i e s u s z n e m jest twierdzenie , e d rog l i ty lko potanienia k o s z t w b u d o w y da s i ' o s i g n cel u d o s t p n i e n i a m i e s z k a w n o w y c h d o m a c h l u d n o c i p r a c u j c e j .

G run towny referat J. Strzeleckiego na tegorocznem zebraniu wa lnem T o w a r z y s t w a Reformy Mie-szkaniowej dostarcza nam n iezb i tych d o w o d w , e bez zmiany dzis ie jszego us tawodaws twa mieszkan iowego , bez w y datnego potanienia k r e d y t w p rzeznaczonych na b u d o w m i e s z -

31

k a robo tn iczych , oraz p r z e d u e n i a okresu amortyzacj i p o y czek d u g o t e r m i n o w y c h , cel ten jest nie do o s i g n i c i a .

J ednak ie z w r c e n i e uwagi na rozmiary marnotrawstwa w przem y l e b u d o w l a n y m , na ogromne zacofanie tej g a z i p r z e m y s u u nas, na brak wsze lk ie j p lanowej, zorganizowanej akc j i dla u s u n i c i a tego marnotrawstwa ze strony P a s t w a i G m i n y s tanowi n i e w t p l i w z a s u g au

t o r w i Instytutu Szerzenia P rak tycznej W i e d z y P r z e m y s o w e j . Z a s u g i tej nie zmniejsza fakt umieszczen ia w zb io rze k i l k u s a b s z y c h a r t y k u w jak na-p r z y k a d A . L a c z y s a w a o bud e t a c h rodz in robo tn iczych , w k t r y m to artykule autor b. s a bo z resz t obeznany z l i t e r a tu r przedmiotu , w y r a a j c y r a d o z p o w o d u w y d a w a n i a przez rodz iny robotnicze tak d u e j c z c i swego zarobku na o d y w i e n i e

stara s i p r z e m y c i z a s a d powrotu do w y s o k i e g o komornego na rzecz w a c i c i e l i dom w , jako rozwizu jc w du y m stopniu p rob l em finansowania b u d o w y n o w y c h d o m w .

Z numerem budowlanym kwarta ln ika w inn i s i z a p o z n a wszyscy t echn icy i d z i a a c z e pracujcy w budownic twie mieszkaniowe m.

S. T .

O racjona lnym materjale budowlanym

A r c h i t e k t u r a u b i e g y c h w i e k w idc w k i e runku od fasad do w n t r z , p o z o s t a w i a nam tak w i e t n e pomnik i my l i i pracy a zarazem i r d a dz i s i e j szych p o g l d w na m a t e r j a budowlany jego zadanie izolacyjne i s tatyczne .

P u n k t e m zwro tnym k i e r u n k u a rch i t ek tu ry s t a a s i jedna z kon i e c z n o c i y c i o w y c h ; dach nad g ow , p rzymus o d s t p i e n i a mieszkan ia dla s z e r o k i c h wars tw s p o e c z n y c h .

J u p ie rwsze k r o k i w k ie runku od w n t r z do fasad natrafiaj na ca y las p roblemu i kwestji, k t r e wszys tk i e d a d z s i p o d c i g n pod miano rentownoc i z podgrupami 1) racjonalnego doboru zno rma l i zowanych m a t e r j a w ; 2) mechanizacja pracy. E l ewac je i u r z d z e n i a w n t r z dostosowane do dz i s ie j szych poj p i k n a , hygieny i w y g o d y ,

O i le m e c h a n i z a c j pracy przes z c z e p i m o e m y z innej g a z i p r z e m y s u i d o s t o s o w a do pot rzeb budown ic twa , o tyle z najw i k s z p r z e z o r n o c i n a l e y d e c y d o w a o dobrze m a t e r j a w budowlanych .

C z a s y k i e d y budowniczy skazany b y na m a t e r j a mie jscowy w pos tac i w jakiej go natura

s t w o r z y a , m i n y hezpowro tn i e . P r z e t w r c z y p r z e m y s budo

wlany z w i e l k i m rozmachem zap r e z e n t o w a nam ca k o l e k c j m a t e r j a w w y p e n i a j c y c h ramy konstrukcyjne b u d o w n i c t w a s z k i e -le towego, k t r e o d e b r a o c i a n i e o b o w i z e k s ta tystycznej n o n o c i i p r z e l a o go na wysokowar -t o c i o w e m a t e r j a y jak e l a z o , beton lub d rzewo.

Z chaosu p r o b l e m w nowoczesnych p r d w w budownic t wie w y a n i a s i powol i s t ruktura idealnego m a t e r j a u , nieogra-niczenie , t r w a e g o k t r y b y zjedn o c z y w sobie z d o l n o c i i zo la cyjne od w p y w w atmosferycznych m i m o nieznacznej g r u b o c i , ce lem z u p e n e g o u y t k o w e g o w y k o r z y s t a n i a p o w i e r z c h n i budowlanej , l e k k o c i i p o r c z n o ci w y m i a r w o s z c z d z a na kosztach i czas ie roboc izny i t rans p o r t w , nie w y m a g a wprowadzen ia d u y c h i loc i wody w c ia ny, na k t r y c h tynk t rwaleby p r z y l e g a , u n i e m o l i w i a g n i e d e n i e s i robac twa , bakteryj i g r zyba , i nie o d d z i a y w a chemicznie na inne m a t e r j a y pozos t a j c e z n im w s t y c z n o c i w b u d o w i e a przy tern by ogn iot r w a y i wi lgoc ioodporny i n ie-akus tyczny .

J e l i natura nie o b d a r z y a nas tworami absolutnie doskonatemi , tern mniej m o e je s t w o r z y p r z e m y s . M a t e r j a jednak wszechstronnie poznany i odpowiedn io zastosowany daje pe n g w a r a n c j s p e n i e n i a z a d a , jakie na n im ci.

S t a t y s t y k i budowlane metropo-lyj europejsk ich , a w s z c z e g l noc i najaktualnie jszych obecnie ognisk budowlanych we Franc j i i w N i e m c z e c h wykazu j od szeregu lat w z r a s t a j c e zas tosowanie p y t budowlanych H E R A ' K L I T H .

P o n i e m i a y c h p o c z t k o w y c h k r o k a c h w kraju, p r z y b r a o zas tosowanie H e r a k l i t u u nas f o r m us t ab i l i zowan ia si tych p y t jako n i e z b d n e g o m a t e r j a u budowlanego i izolacyjnego.

Instytucje p a s t w o w e , komunalne i budownic two prywatne , og os i o l iczne nader w y r n i a jce op in j o H e r a k l i c i e stosowanym przez nie do w s z e l k i c h e l e m e n t w budowy .

H e r a k l i t h s t a s i synon imem d o s k o n a e g o m a t e r j a u budowla nego i izolacyjnego i s z c z e g o we s i nim jest nakazem c h w i l i .

I. L o .

32

T a R w y g l d a c iana poKo ju ob i t a S A L U B R

Skadn ica Przyborw Krelarskich i Zakad Wywie t lan ia Rysunkw oraz oprawy obra

zw

ALBIN ZABORSKI Warszawa, ul. Widok 22

tel. 405-09

Wytyczna s p r z e d a p a p i e r w w i a t o

c z u y c h , utrwalanych na sucho, jedy

nej krajowej w y t w r n i p a p i e r w w i a

t o c z u y c h O Z L I D " w a . Ot ton

S d c r s t r m , d ,

Generalne Prze 'stawicielstwo maszyn

do w y w i e t l a n i a i utrwalania rysun

k w oraz p l a n w w s z e c h w i a t o w e j

fabryki R. Reiss w Leinbenwcrda

katalogi, cenniki, prbki oruz demonstracje maszyn w ruchu na kade

tf danie

ARTYKUY KRELARSKIE P a p i e r y T E C H N I C Z N E Z a k a d K O P J O U M L A M P Y K o p j o w e R A KI y K o p i o w e

St. SZYMASKI i K. CYGASKI W a r s z a w a , W i l c z a 32 , t e l . 8 -14 -78

BIURO jjl

INYNIERSKIE

STUDJW

SP. z O. O.

W a r s z a w a , M i o d o w a 3. Tel 799-01,

Budownictwo P r z e m y s o w e , K O N

S T R U K C J E E L A Z N E , B E T O N O W E ,

E L B E T O W E I D R E W N I A N E

Urbanistyka P L A N Y P O M I A R O W E ,

R E G U L A C Y J N E , W O D O C I G O W O -

K A N A L I Z A C Y J N E i G O S P O D A R K A

M I E J S K A , O C Z Y S Z C Z A N I E W D

C I E K O W Y C H . Ekspertyzy i porady

techniczne

B I ] T E O II X l C O " gwarantuje r a c j o n a l n o koncepcji ,

d y do o b n i e n i a k o s z t w w a s n y c h

i nie zajmuje s i a d n e m i dostawami.

P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y Architekci

I M I i N A Z W I S K O A D R E S T e l e f o n

Brukalska Barbara W a r s z a w a , ul . N i e g o l e w s k i e g o 6 415-88 Brukalski S t an i s aw ,. H Buck iewiczwna M a r j a R a s z y s k a 50 8-55-95

Bujnowski Zygmunt .. D u g a 11 763-91 Celarski Z d z i s a w Szczsny K r z e m i e n i e c . Z a r z d L i c e u m , architekt rejonowy Czerwiki Jzef Napoleon W a r s z a w a , ul . W s p l n a 5 m. 5 770-22

653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

Dobrzyska Jadwiga W a r s z a w a , K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79 770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

F i l i pkowsk i S t a n i s a w u l . M o k o t o w s k a 51 53 n i . 20

770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

Gadz ik iewicz S t an i s aw K o z i e t u l s k i e g o 6

770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

Goldberg Maksymil jan N o w o g r o d z k a 18

770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

Grochowicz S t an i s aw M o k o t o w s k a 45

770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

Gutt Romuald ,, W r o s k i e g o 5

770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

Gi inath W a d y s a w U r s y n o w s k a 44

770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48 Jankowska Nina o l i b o r z , u l , K o c h o w s k i e g o 2

770-22 653-51 8-11 -20 346-20 233-07 8-30-04 705-75 8-22-44 267-48

Jankowski Jzef n >. 160-80 218-03

Jas ieski Henryk K r a k w , ul.* S tudencka 19 160-80 218-03 Jawornicki A n t o n i W a r s z a w a , u l . M y l i w i e c k a 16

160-80 218-03

K o s Konrad S e w e r y n w 5 294-42

K o p k o w i c z Franciszek Zakopane , w i l l a B o r y n a " Kranz Waldemar Z a m o , u l . N o w a 4 K u rk i ewic z wna Flelena M a r s z a k o w s k a 36 m. 3 8-20-91 Lachert Bohdan K a t o w i c k a 9 10-25-33 Leszczyski S t a n i s a w W i l c z a 43 8-87-11 L i l pop Franciszek A l e j a R i 10 8-19-66 L o b o d a Zygmunt ,, K r a k o w s k i e P r z e d m i e c i e 79 653-51 Macie jewski Eugenjusz G d y n i a , Szosa G d a k a . dom p. Szaniawskie j Michejda Tadeusz K a t o w i c e , u l . Pon ia towsk iego 19 991 Mische l Z . W a r s z a w a , ul . L e s z c z y s k a 8 623-46 Nowakowsk i Tadeusz P o l n a 52 8-50-58 Oderfeld Henryk ,. Bagatela 15 8-42-42 Paprocki A d a m Sucha 18 8-46-44 P i l l a r Jan Starogard P a c h e c k i Bo les aw W a r s z a w a , ul . W i l c z a 9 8-82-40 P o z n a s k a Janina S d z i o w s k a 7 8-15-08 Poznask i Jerzy . n Rask i S t a n i s a w M i a n o w s k i e g o 15 rn. 19 R u d z k i Tadeusz Sosnowiec , u l . K a l i s k a 3 a Ru tkowsk i Hipol i t W a r s z a w a , u l . P o l n a 52 m.3 Seydenbeutel Edward M a r s z a k o w s k a 63 8-24-53 Syrkus Helena Senatorska 38 754-76 Syrkus Szymon , Szabuniewicz M i r o s a w Po lna 64 m. 33 8-30-64 Szanajca Jzef ,. G l o g i e r a 5 8-28-68 Szczygl iski B r o n i s a w W a r s z a w a , ul . S u e w s k a 3 m. 3 8-40-82 Szperling Jan P a n k i e w i c z a 4 305-98 Swie rczysk i Rudol f prof. P o l . M y l i w i e c k a 12 762-62 T o o c z k o Kaz imierz 14 268-26 T o w i s k i Tadeusz prof. Po l i t . W a r z a w a , u l . S u e w s k a 3 8-28-65

I M I I N A Z W I S K O A D R E S ' T e l e f o n

Tokar Ludwik W a r s z a w a , ul. N o w o g r o d z k a 3 433-90 Tomaszewski Leonard K o r z e n i o w s k i e g o 6 8-26-05 Ula towski Kazimierz T o r u . ul . L e g j o n w 2 889 Weker W a c a w W a r s z a w a , u l . S o n e c z n a 50. rg Spacerowej 8-88-00 Wondrausch Bronis aw W o c a w e k , u l . g s k a 24 W i t k o w s k i Tadeusz L u b l i n , u l . Z i e l n a 4 m. 9 Woyc iechowsk i S. W a r s z a w a , u l . F i l t r o w a 67 m. 49 8-43-64 Z b o r o w s k i Bruno K o r z e n i o w s k i e g o 6 8-18-36

A s f a l t y

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g i

Jan Andrzej Wrab l ik W a r s z a w a , K a r o l k o w a 86 534-57 specjalno: asfalty wszelkiego rodzaju oraz krycie dachw

A r c H i t e K t o n i c z n e b i u r a

Bdzkiewicz Leon in. dypl . W a r s z a w a , ul . Traugut ta 3 318-69 Projekty, plany, kosztorysy, szacunki techniczne na uzyskanie

poyczek, ekspertyzy.

Micha Szachowskibudowniczy

A r c H i t e K t u r a -wntrza

W a r s z a w a , ul. K o p e r n i k a 33 334-30 Szkice, projekty, plany, kosztoryiy, dozr tech

niczny.

a d " w s p d z . z odp. udz. W a r s z a w a , u l . C z e r n i a k o w s k a 203

S k l e p . H o t e l Eu rope j sk i 444-82 435-83

urzdzenia wntrz, meble, tkaniny,

ceramika.

B 1 a c H a

D . / H . A . Gepner

b l a c h a c y n k o w a

W a r s z a w a , G r z y iowdica 27 655-25 690-27

Blacha cynkowa i po-cynkowana, mosidz,

m ied, .iluni i n j u n i. otw i t. p. w surow

cach i pfabrykatach.

D / H Herman Meyer W arazawa. Traugut ta 2 602-64

B l a c H a r s H i e Z a k a d y

Z a k a d y Blacharskie Gryff"

w . A . Jurewicz W a r s z a w a , ul . P i k n a 30 8-35-56

ornamentacje, krycie dachw, wszelkie rp-boty wchodzce w zakres budowlanego bla-

charstwa, remont, konserwacja

B e t o n o w e " W y r o b y

W y t w r n i a W y r b . Betonowych Henryk G o o g o w s k i

W a r s z a w a , A l . J e rozo l imsk ie 21 219-74 432-83

Krgi studzienne, rury 15120 rednicy, pyty, supy, krawniki, ce

ga, pustaki, tarasy, balkony, pergole, i t, p.

Edmund Szmidt W y t w . W y r b . Beton, i K s y l o l i t o w y c h

B u d o w l a n e Mater ja y

W a r s z a w a , u l , G r jecka 56 328-39 stopnie, parapety, posadzka i rne wyroby

.sztuczny kamie".

T o w . dla Handlu Mat . Bud. D O S T A W A "

W a r s z a w a , b iuro s k a d u

ul . K r u c z a 38 1. T a r g o w a 12

8-92-28 10-12-28

F I R M A A D R E S T e l e f o n U w a g !

B u d o w l a n e Mate r j a y Zas tpcze

Zagajski Mieczys aw sp. akc. W a r s z a w a , u l . r a w i a 3 550-20 H e r a k l i t

Z a k a d y Przem. C E L O L I T sp. akc. W a r s z a w a , u l . O r d y n a c k a 5 420-05 c e l o l i t , m a t e r i a budowla

ny, izolacje termiczne i d w i k o w e .

I Z O B E