do zarządzania bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi ... · Przewodnik praktyczny do...

Przewodnik praktyczny

do zarządzania bioróżnorodnością i

usługami ekosystemowymi w MŚP oraz

regionalnymi łańcuchami tworzenia wartości

Stopka redakcyjnaPublikacja w ramach projektu "Regionalne łańcuchy tworzenia wartości dodanej w kontekście usług ekosystemów i bioróżnorodności - na przykładzie czesko-polsko-niemieckiej współpracy projektowej“

finansowana przez Deutsche Bundesstiftung Umwelt (DBU)

CytatKramer et.al. (2017): Przewodnik praktyczny do zarządzania bioróż-norodnością i usługami ekosystemowymi w MŚP oraz regionalnymi łańcuchami tworzenia wartości, Zittau

DrukSächsische Landesstiftung Natur und Umwelt (LaNU)

Szata graficznaNETSCI GmbH, Zittau

TłumaczenieKarolina Larek-Drewniak

Zespół projektowy i partnerzy projektu

NETSCI GmbH, ZittauProf. Dr. Dr. h.c. Matthias Kramer, Anna KunathHelmholtz-Zentrum für Umweltforschung - UFZ, Department für Ökonomie, LeipzigProf. Dr. Bernd Hansjürgens, Dr. Christoph Schröter-Schlaack, Nicolai HeinzSächsische Landesstiftung Natur und Umwelt, DresdenDr. Hans-Joachim Gericke, Katrin Weiner, Ellen WeilandLeibniz Universität Hannover, Institut für UmweltplanungProf. Dr. Christina von Haaren, Dr. Daniela Kempa, Birte BredemeierInternationales Begegnungszentrum St. Marienthal, OstritzGeorg SaldittUniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wydział Ekonomii, Zarządzania i Turystyki w Jele-niej Górze , Katedra Zarządzania Jakością i ŚrodowiskiemDr. Michal Ptak, Dr. Sabina Zaremba-Warnke, Dr. Pawel SkowronUniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Katedra Marketingu i Zarządzania Gospodarką TurystycznąDr. Renata PrzeorekUniverzita J.E. Purkyně v Ústí nad Labem,Fakulta sociálně ekonomická, Přírodovědecká falkultaDr. Jiri Louda, Dr. Vladan Hruska

Spis treściI Informacje ogólne

Uwarunkowania realizacji projektu .............................................................6Zalety przewodnika .......................................................................................7Grupa docelowa i użytkownik. ....................................................................7

II MetodaInformacje dotyczące metodyki - Definicje ................................................8Istotność tematyki dla przedsiębiorstw .....................................................10Metodyka opracowywania obszarów działania i wskaźników .................. 11

III ZastosowanieZastosowanie krok po kroku .......................................................................12Potencjały współpracy z innymi przedsiębiorstwami lub partnerami regionalnymi w kontekście usług ekosystemowych ................................. 15Odróżnienie od istniejących systemów zarządzania i standardów raportowania .................................................................................................17

IV Koncepcja komunikacyjnaW jaki sposób dobrze informować o bioróżnorodności? ........................ 20Zasady wiarygodnej komunikacji ...............................................................21Opracowanie strategii komunikacyjnej ......................................................24

V Perspektywy ...........................................................................................................28Źródła ..........................................................................................................................29VI Dokumentacja branżowa ......................................................................................31

Spis zdjęć i tabel

Zdjęcie 1: Prezentacja projektu - produkty przedsiębiorstw modelowychZdjęcie 2: Prezentacja powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami, bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymiZdjęcie 3: Dni owoców w Klasztorze St. MarienthalZdjęcie 4: Współpraca regionalna i przykładowe działania w zakresie tworzenia wartościZdjęcie 5: Włączenie w działania wszystkich uczestników oraz ciągły proces poprawy to zasady wielu wymienionych standaryzacjiZdjęcie 6: Wskaźniki w zakresie zarządzania środowiskiem i zrównoważonym rozwojem pomagają w kontroli sukcesu zrealizowanych działań Zdjęcie 7 Radość z bioróżnorodnościZdjęcie 8: Informowanie o bioróżnorodności Zdjęcie 9: Harmonogram w formie diagramu Gantta Zdjęcie 10: Typy strategii komunikacyjnej Zdjęcie 11: Proponowane instrumenty komunikacyjneZdjęcie 12: Stare odmiany jabłek: różnorodna przyjemnośćZdjęcie 13: Przejażdżki konne w pięknych okolicznościach przyrodyZdjęcie 14: Zadrzewienie śródpolne jako oaza dla różnorodności gatunkowej i usług ekosystemowych

Tabela 1: Zestawienie zależności i oddziaływańTabela 2: Przykład analizy interesariuszy

PartnerzyProjekt był wspierany przez przedstawicieli przedsiębiorstw z Niemiec, Czech i Polski, którzy udostępnili zespołowi projektowemu dane dotyczące swoich przedsiębiorstw oraz uczestniczyli w praktycznym testowaniu metodyki. Składamy serdeczne podziękowania wszystkim osobom uczestniczącym w projekcie.

6Przewodnik praktyczny do zarządzania bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi w MŚP oraz regionalnymi łańcuchami tworzenia wartości

i międzynarodowe2 oraz wzrost zainteresowa-nia tą tematyką wśród konsumentów i inwesto-rów. Oprócz tego, należy zwrócić uwagę na to, iż większość oddziaływań przedsiębiorstw w za-kresie zrównoważonego rozwoju pojawia się w łańcuchu dostaw. Z tego powodu przedsiębiorst-wa także tam powinny wywiązywać się ze swojej odpowiedzialności społecznej.

Ważnym krokiem jest określenie istotnych ob-szarów działania w łańcuchu tworzenia wartości. Aby możliwie efektywnie i wydajnie wykorzystać ograniczone zasoby personelowe i finansowe, niezbędne jest skupienie uwagi. Właśnie tu po-jawiają się trudności, ponieważ zarówno pozy-skiwanie danych, jak i wpływ na dostawców bez-pośrednich i poddostawców, stanowi wyzwanie dla przedsiębiorstw. Niniejsza publikacja ma za zadanie wspieranie MŚP w obu tych punktach i pomoc przy transparentnej prezentacji istotnych oddziaływań na środowisko oraz w akcentowaniu i wzmacnianiu wartości działań przedsiębiorstw dla regionu. Może to mieć miejsce przy współpra-cy pomiędzy przedsiębiorstwami, organizacjami pozarządowymi (NGO) lub z sieciami regionalny-mi i placówkami edukacji ekologicznej.

2 Jako przykład jest tu wymieniona Dyrektywa UE 2014/95/UE, która zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie UE do implementacji w prawie krajowym do roku 2017 wyty- cznych związanych z obowiązkiem ujawniania informacji niefinansowych

I Informacje ogólneUwarunkowania realizacji pro-jektu

Niniejszy przewodnik praktyczny jest bezpośred-nią pochodną trójnarodowego, trwającego dwa lata projektu "Regionalne łańcuchy tworzenia wartości dodanej w kontekście usług ekosyste-mów i bioróżnorodności", w którym uczestniczyło 60 małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)1 z trójstyku granic Polska, Czechy, Niemcy, repre-zentujących sześć różnych branż.

Ochrona bioróżnorodności i transparentność wza-jemnego oddziaływania usług ekosystemowych i przedsiębiorstw to tematy główne, rozumiane jako cel nadrzędny. W tej formie jest to nowość. MŚP, poprzez prowadzenie swojej działalności i użytkowanie niewielkich powierzchni, praktycznie nie wpływają w sposób bezpośredni na zmiany siedliskowe, jednak przez swoje produkty mają istotny wpływ na duże powierzchnie oraz jakość gleby, powietrza i wód.

Konsorcjum naukowe podjęło się identyfikacji istotnego wpływu MŚP na przyrodę i przy ścisłej współpracy z przedsiębiorstwami regionalnymi opracowało konkretne obszary oraz propozycje działania. Propozycje zostały przetestowane przez MŚP w praktyce i dopracowane. Dzięki powiązaniu branżowemu, propozycje te są wy- mierne i prezentują konkretne możliwości działa-nia dla wybranych gałęzi gospodarki.

Znaczenie transparentnego łańcucha tworzenia wartości jest coraz ważniejsze także dla MŚP, również ze względu na ustawodawstwo krajowe

1 Pojęcie KMŚ obejmuje bardzo różne przedsiębiorstwa: od średnich przedsiębiorstw działających na całym świecie do firm jednoosobowych

Zdjęcie 1: Prezentacja projektu - produkty przedsiębiorstw modelowych, FOTO: NETSCI GmbH

7

zasoby, ponieważ materiały zostały przygoto-wane zgodnie ze specyfiką branż. Zawierają one również szereg konkretnych działań po-mocniczych i towarzyszą użytkownikom pod-czas ewidencji wskaźników oraz w procesie zmiany zarządzania w MŚP. Dzięki temu, w czasach zwiększonego zainteresowania tą tematyką, gwarantowane jest zabezpiecze-nie dotychczasowej pozycji rynkowej przed-siębiorstwa.

• Poza tym przewodnik pokazuje, w jaki spo-sób MŚP mogą współdziałać w swoim re-gionie i/lub nawiązać współpracę z innymi MŚP, ewentualnie współpracować z part-nerami regionalnymi i placówkami edukacji ekologicznej, aby z jednej strony zwiększyć świadomość w zakresie tej tematyki, a z dru-giej strony zwiększyć wartość dodaną we własnym regionie.

Grupa docelowa i użytkownikPrzewodnik skierowany jest przede wszystkim do MŚP z trzech badanych w ramach projektu krajów - Niemiec, Polski i Czech. Poza tym wybranych zostało sześć branż gospodarczych, w których odnotowuje się silne oddziaływanie na bioróżno-rodność i usługi ekosystemowe. W tych sześciu branżach należy również oczekiwać największej skuteczności wprowadzonych działań na rzecz ochrony bioróżnorodności i usług ekosyste-mowych. W związku z tym niniejszy przewodnik wspiera w praktycznym wdrażaniu określonych działań MŚP z następujących branż:

• rolnictwo,• leśnictwo,• przetwórstwo żywności,• przetwórstwo drewna,• turystyka,• pszczelarstwo.

Przewodnik prezentuje również znaczenie usług ekosystemowych dla regionalnego łańcucha tworzenia wartości, identyfikuje możliwe obszary i konkretne działania MŚP w celu ochrony bioróż-norodności i wspierania usług ekosystemowych oraz pozwala zrozumieć i informować o wartości dodanej przedsiębiorstw działających ekologicz-nie w kontekście bioróżnorodności i usług ekosystemowych. W celu zilustrowania tych powią-zań, w specjalnie oznaczonych polach tekstowych zaprezentowane zostaną przykłady praktyczne.

Zalety przewodnika• Proponuje możliwości do zastosowania w

MŚP, które dotychczas jeszcze nie obliczały wzajemnego oddziaływania z usługami eko-systemowymi i bioróżnorodnością. Tu przy-daje się nasza lista kontrolna, przy pomocy której można zidentyfikować pierwsze poten-cjały.

• Skierowany jest również do MŚP, które już zajmują się tematem bioróżnorodności i usług ekosystemowych, ale jeszcze nie infor-mują o tym w sposób jednolity na zewnątrz lub nie stosują jeszcze standardów / syste-mów zarządzania środowiskiem. Tu przydat-ne są przede wszystkim rozdziały dotyczące obszarów działania i głównych wskaźników.

• MŚP są również zachęcane do poszuki-wania metody pomiarowej dla wzajemnych oddziaływań swojej działalności i bioróżno-rodności / usług ekosystemowych, jako uzu-pełnienia przy informowaniu o standardach i/lub systemach zarządzania środowiskiem. W rozdziale 3 przewodnika znajdują się m. in. informacje, że stosowana metoda wykracza poza standardy i stawia bioróżnorodność/usługi ekosystemowe jako cel nadrzędny.

• Przydatność metody, która ułatwia MŚP do-stęp do tej tematyki, kieruje uwagę na jej naj- istotniejsze aspekty i oszczędza czas oraz

I Informacje ogólne


II MetodaInformacje dotyczące metodykiDefinicje

Pod hasłem bioróżnorodność rozumie się „róż-norodność gatunków zwierząt i roślin wraz z różnorodnością wewnątrzgatunkową oraz różno-rodność biocenoz i biotopów“3. W związku z tym obejmuje ona zmienność wewnątrz oraz między gatunkami, oprócz tego zmienność samych eko-systemów oraz różnorodności genetycznej.

Do pięciu głównych powodów strat bioróżno-rodności należą zmiany siedliskowe, zmiany klimatyczne, zanieczyszczenia, nadmierne wy-korzystanie oraz gatunki inwazyjne. Przy bliżs-zym rozważeniu tych pięciu głównych czynników można zauważyć, że działania przedsiębiorstw są ściśle z tym powiązane. Nie tylko przedsiębior-stwa, których główna działalność bezpośrednio zależy od funkcjonujących ekosystemów i ich usług, takie jak np. rolnictwo i leśnictwo, mają wpływ na bioróżnorodność. Także przedsiębior-stwa z łańcucha tworzenia wartości, poprzedza-jące i następujące po ich działalności, jak np. branża żywnościowa czy przetwórstwo drewna, są wzajemnie powiązane z bioróżnorodnością, przede wszystkim w zakresie zakupu i pozyski-wania.

Usługi ekosystemowe to liczne usługi przyrody, które często nieodpłatnie mogą być wykorzysty-wane przez społeczeństwo i gospodarkę, i bez których większość działań gospodarczych byłaby niewyobrażalna. Usługi te można podzielić na: (1) Usługi zaopatrzeniowe, takie jak dostarczanie surowców, żywności, wody pitnej i różnych mate-riałów, np. drewno lub włókno, które są wykorzy-stywane bezpośrednio lub mogą być uszlachet-niane; (2) Usługi regulacyjne jak np. regulacja

3 Definicja dla Deutscher Bundesnaturschutzgesetz §7 Abs. 1 Nr. 1, BNatSchG.

klimatu, zapylanie roślin, ochrona przed erozją czy zachowanie jakości wód, gleby i powietrza; (3) Usługi kulturalne takie jak możliwość wypo-czynku na łonie przyrody, edukacja i wiedza lub wzmacniające identyfikację i inspirujące odd-ziaływanie krajobrazów kulturowych.4

W przeprowadzonych badaniach usługi ekosyste-mowe traktowane są jako zbiór, ponieważ celem starań polityków lub przedsiębiorców przedsię-biorczych nie może być zachowanie wyizolowa-nej usługi ekosystemowej. Należy tu chronić wy-ważony zbiór usług ekosystemowych. Zgodnie z tym czynniki wpływające na straty ekosystemowe mogą zostać uznane jako przyczyny zmniejsza-jącego się całościowego pakietu usług ekosyste-mowych.5 4 patrz Heinz und Schröter-Schlaack, (2017), S.15 por. ebd. S. 7

Manufaktura znajduje nowe możliwości na powtórne wykorzystanie swoich odpa-dówMała Manufaktura Czekolady MANA z Czeskiej Szwajcarii pozyskuje swój główny surowiec - kakao od certyfikowanych dos-tawców fairtrade. Pozostałe składniki, ta-kie jak miód, owoce czy dżemy kupuje od producentów ekologicznych i/lub re-gionalnych. Podczas realizacji projektu MANA zmieniła opakowania na biodegra-dowalne i znalazła możliwość wykorzy-stania powstających odpadów oleju. Ku-puje je inne przedsiębiorstwo regionalne i wykorzystuje do produkcji eko-paliwa lub w celach energetycznych. Z odpadu powstał korzystny produkt uboczny, który nie koliduje z produkcją żywności. Skut-kiem krótkich dróg transportu jest również oszczędność zasobów i zmniejszenie emisji oraz wzmocnienie regionalnych łańcuchów tworzenia wartości dodanej.

Pr

zy

kł

ad

Pr

ak

ty

cz

ny

9

Ponieważ przedsiębiorstwa w ramach swoich działań wpływają na pięć głównych przyczyn strat bioróżnorodności, degradacji ekosystemów i ich usług (rozumianych jako zestaw), także tu poja-wiają się możliwości ochrony ekosfery. Te wza-jemne oddziaływania obrazuje rysunek nr 2.

Łańcuch tworzenia wartości opisuje całą drogę produktu lub usługi od producenta poprzez prze- twórcę i sprzedawcę do klienta końcowego. Łańcuch tworzenia wartości oznacza kolejność czynności w zakresie tworzenia wartości lub po-szczególne ogniwa tworzenia wartości. Jako re-gionalny łańcuch tworzenia wartości rozumie się, iż przeważająca część ogniw łańcucha tworzenia wartości realizowana jest w regionie i w związku z tym przeważająca część tworzonej wartości pozostanie w regionie. Rozważania nad regional-nymi łańcuchami tworzenia wartości w kontekś-cie usług ekosystemowych i bioróżnorodności to główny temat niniejszego przewodnika.

II Metoda

Zakupy regionalne w Pasta Fantastica W Pasta Fantastica surowce niezbędne do produkcji makaronów kupowane są głównie w regionie. Przyczynia się to nie tylko do tworzenia wartości w re-gionie, ale redukuje również odległości transportowe. Z jednej strony zmniejsza się zużycie energii związane z transpor-tem oraz emisja substancji szkodliwych, co w wielu przypadkach – w zależności od warunków uprawy w regionie oraz efektywności energetycznej podczas pro-dukcji – prowadzi do pozytywnego bilan-su środowiskowego. W odniesieniu do usług ekosystemów można sformułować następujące stwierdzenie: Dzięki temu przeciwdziała się niebezpieczeństwu przeciążenia i degradacji naturalnej regu-lacji klimatu i powietrza. Z drugiej strony, dzięki mniejszej ilości transportów redu-kowana jest presja infrastruktury komuni-kacyjnej na krajobraz i jego fragmentację.

Pr

zy

kł

ad

Pr

ak

ty

cz

ny

Zdjęcie 2: TEEB (2013), st. 18 Prezentacja powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami, bioróżnorodnością i usługami ekosys-temowymi


Istotność tematyki dla przedsiębiorstw

Usługi ekosystemowe są ważne dla firm z dwóch powodów: z jednej strony większość przedsię- biorstw w związku ze swoją działalnością jest uzależniona od usług ekosystemowych (np. po-przez pozyskiwanie surowców), a z drugiej strony przedsiębiorstwa powodują bezpośrednie i pośrednie zmiany oferty usług ekosystemowych pod kątem ich jakości i ilości (np. w sposób pozy-tywny poprzez działania w leśnictwie mające na celu wspieranie usługi zaopatrzeniowej i w spo-sób negatywny w związku ze stosowaniem pesty- cydów i nawozów).

Szczegółowe zestawienie oddziaływań i za-leżności w różnych branżach prezentuje Tabe-la 1. Wynika z niej wyraźnie, iż szczególnie w branżach produkcji pierwotnej, takich jak rolnictwo i leśnictwo, istnieją liczne wzajemne oddziaływa- nia związane z bezpośrednim korzystaniem z powierzchni. Nie można jednak zapomnieć, że te usługi ekosystemowe są istotne także w ko-lejnych ogniwach łańcuchów tworzenia wartości i pośredni wpływ na nie ma na przykład pozyski-wanie produktów wstępnych lub surowców.

Różnorodne są zalety i w związku z tym także motywacja dla systematycznego zarządzania bioróżnorodnością. Z jednej strony można zminimalizować ryzyko w przedsiębiorstwie związane ze stratą bioróżnorodności i zmniejszoną użytecznością usług ekosys-temowych. Z drugiej strony jej ochrona stwa- rza szanse dla przedsiębiorstwa. Aktywne zarządzanie bioróżnorodnością zmniejsza ry-zyko braku dostaw surowca lub zmniejszonego udostępniania kluczowych dla przedsiębiorstwa usług ekosystemowych. Oprócz tego zmniejsza się prawdopodobieństwo mozolnej i kosztow-nej procedury dotyczącej uzyskiwania pozwoleń lub rozwiązywania sporów oraz zapobiega się występowaniu szkód wizerunkowych.

Szanse dla przedsiębiorstwa wynikają między in-nymi z obniżenia kosztów (np. dzięki zmniejszeniu zużycia surowca lub płatnych emisji) lub wyższych obrotów (np. dzięki innowacjom lub dopłatom do produktów chroniących bioróżnorodność). Można tu też zapewnić długoterminową akceptację społeczną, wspieraną przez dobre kontakty z różnymi interesariuszami oraz renomę przedsiębiorstwa.

Tabela 1: Zestawienie zależności i oddziaływań

11

Metodyka opracowywania ob-szarów działania i wskaźników

Jednym z głównych celów projektu było badanie i wyjaśnianie znaczenia usług ekosystemowych dla tworzenia wartości regionalnej i uczestniczą-cych w tym procesie przedsiębiorstw. Bazując na wynikach tej analizy realizowane były dalsze cele projektu. Należało do nich opracowanie kon-kretnych działań dla przedsiębiorstw w zakresie ochrony bioróżnorodności i wspierania usług eko-systemowych oraz rejestrowanie i informowanie o wartości dodanej przedsiębiorstw ekologicz-nych w tym kontekście. Analiza wzajemnego od-działywania pomiędzy przedsiębiorstwami branż projektowych a usługami ekosystemowymi jest w związku z tym podstawą dla realizacji projek-tu i wymagała opracowania przez partnerów na-ukowych metodyki działania. Poniżej metodyka ta zostanie krótko objaśniona, w celu pokazania, w jaki sposób wyprowadzone i zidentyfikowane zostały działania dla branż i wskaźniki branżowe.

Pierwszy krok polegał na gromadzeniu możliwych czynników wpływu, przy czym kategorie oddziały-wania (np. przepływy materiału, wykorzystanie gruntu), etapy procesowe i działania mające na celu tworzenie wartości MŚP zostały zidentyfiko-wane wraz z oddziaływaniem na pięć głównych przyczyn strat bioróżnorodności i usług ekosys-temowych. Projektowe konsorcjum naukowe w ramach klastrowania wyprowadziło nadrzędne aspekty przedsiębiorstwa, które odzwierciedlają jego obszary działania. W celu bliższego określe-nia konkretnych możliwości wpływu MŚP, ziden-tyfikowane zostały wielkości zmienne - tak zwane parametry, takie jak na przykład ilość, częstotli-wość lub rodzaj. Po omówieniu z przedstawi-cielami przedsiębiorstw modelowych propozycji działania, opracowane zostały tak zwane wskaź-niki główne, które służą do pomiaru tzw. miejsc powiązań. Także zestaw wskaźników został oce-niony przez partnerów z praktyki, również pod kątem przetestowania ich przydatności. Główna uwaga została skupiona na dużej wartości pozna-wczej, łatwości obliczenia i wysokiej praktycznoś-ci pięciu zidentyfikowanych branżowych wskaź-ników głównych. Zastosowana została również zasada istotności, która wykorzystywana jest też przy wielu innych standardach raportowania.

Ośrodek urlopowy planuje swój teren przyjazny dla środowiskaOśrodek urlopowy "Ferienpark Trixi" w Großschönau w celu zaprojektowania terenu firmy w sposób przyjazny dla środowiska i atrakcyjny dla gości, park nawiązuje współpracę z regional-nymi i ponadregionalnymi organizacjami zajmującymi się ochroną przyrody. Zajmują się one wzorcowym, przyjaznym środowisku zagospodarowaniem i pielęgnacją założenia i harmonij-nie łączą ze sobą ochronę przyrody i turystykę. Wspólnie planują dalszą rewaloryzację tere-nu, na przykład poprzez umieszczanie w odpowiednich miejscach gniazd i budek lęgowych. Kolejnym celem jest wykonywanie nasadzeń dopasowanych do lokalizacji, między innymi drzew owocowych, z których owoce będą mogli zbierać także goście ośrodka. Planowana jest również ścieżka dydaktyczna. W związku z tym "Ferienpark Trixi" wnosi istotny wkład w ochronę bioróżnorodności na własnym terenie. Dzięki temu wzmocnione zostaną różne usługi ekosystemów, na przykład wniesiony zostanie istotny, pozytywny wkład w potencjalną naturalną usługę wypoczynkową, a dzięki ekstensywnej pielęgnacji roślin zachowane zostaną również ważne funkcje gleby. Teren firmy może być również oazą dla określonych gatunków zwierząt i roślin. P

rz

yk

ła

d P

ra

kt

yc

zn

y

II Metoda


III ZastosowanieZastosowanie krok po kroku

Drodzy użytkownicy przewodnika, w tej części pokażemy praktyczną metodę postępowania w przedsiębiorstwach. W tym celu prosimy o korzy-stanie z informacji przygotowanych dla reprezen-towanej przez Państwa branży.

1. Przedstawienie łańcucha tworzenia wartości Najpierw należy odwzorować całą sieć dostaw i łańcuch tworzenia wartości w swoim przed-siębiorstwie. Dla każdej branży opracowaliśmy obowiązujące ogólnie wzory, które możecie Państwo uzupełniać zgodnie ze specyfiką branży. Krok ten może być czaso- i pracochłonny, jest jednak najważniejszą podstawą do dalszego po-stępowania. Przedstawcie ekspertyzę wszystkim pracownikom w swoim przedsiębiorstwie i wspól-nie oceńcie wyniki. Określcie możliwe wzajemne oddziaływanie usług ekosystemowych lub czyn-ników powodujących straty bioróżnorodności dla każdego poziomu łańcucha tworzenia wartości. Także w tym przypadku możecie wykorzystać przygotowany przez nas rozdział o wzajemnych oddziaływaniach dla każdej z branż i uzupełnić go o specyfikę Państwa przedsiębiorstwa. Ta pre-zentacja jest jednocześnie analizą aktualnej sy-tuacji w Państwa przedsiębiorstwie i może moty-wować do przemyślenia dalszych, potencjalnych obszarów działania.

2. Zrealizowanie listy kontrolnejNastępnie możecie Państwo opracować branżową listę kontrolną w celu dokonywania samodzielnej oceny. W tym miejscu uda się Państwu zidentyfikować kolejne oddziaływania na przedsiębiorstwo, które wykraczają poza ujęte przez nas wzajemne oddziaływania. Porównanie z obszarami działania Państwa przedsiębiorstwa wskazuje na możliwe działania.

3. Ocena wskaźników głównychOstatnim etapem jest identyfikacja przez Państ-wa pięciu głównych wskaźników dla branży, które służą konkretnemu pomiarowi i ustaleniu wielkoś-ci docelowych. O wskaźnikach tych można w pro-sty sposób informować wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa, ponieważ umożliwiają one do-konywanie konkretnego porównania. Wskaźniki można wykorzystywać w sposób ciągły.

4. Wyprowadzenie i zaplanowanie działańJeżeli przeprowadziliście Państwo analizę, na-stępnym krokiem jest gruntowna ocena rezul-tatów oraz wyprowadzenie i planowanie moż-liwych działań doskonalących. Należy sprawdzić ewentualne potencjały przedsiębiorstwa, wynika-jące z aktywnego zarządzania bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi. Nasza lista kontrol-na oraz zaprezentowane w przewodniku przykła-dy praktyczne mogą w tym Państwu pomóc. Włą- czenie w działania wszystkich uczestniczących w nich osób i organizacji jest niezmiernie ważne dla ich skutecznej realizacji!

5. Realizowanie procesu poprawyWażne jest, że dwa ostatnie kroki nie są rozumia-ne jako jednorazowy proces, tylko ukierunkowane są długoterminowo, aby uruchomić ciągły proces poprawy. Zalecamy, aby co dwa lata powtarzać samodzielną kontrolę i przeprowadzać ponowną ocenę wskaźników, podczas której z jednej stro-ny doceniane będą osiągnięte cele, a z drugiej strony rozważane będą nowe cele.

6. KomunikacjaCelem jest również informowanie klientów oraz innych grup powiązanych z Państwa MŚP o całym procesie poprawy. Jeżeli zdecydujecie się jednak na standardowe raportowanie, powinny one zawierać informację o realizacji celów dłu-goterminowych, osiągniętych wartościach do-celowych i Państwa dalszych staraniach i pla-nowanych działaniach. Nie tylko klient, ale też

13III Zastosowanie

wszystkie pozostałe grupy powiązane z przedsię-biorstwem będą potrafiły doceniać transparentną prezentację działań Państwa przedsiębiorstwa w kontekście zachowania bioróżnorodności i usług ekosystemowych. Jesteście Państwo pioniera-mi i mamy nadzieję, że zachęcicie inne MŚP do naśladowania Państwa działań.

Plany na przyszłość i dalsze za-lecenia dla Państwa przedsię- biorstwa

Po przedstawieniu, na podstawie załącznika branżowego, Państwa łańcucha tworzenia war-tości, zrealizowaniu listy kontrolnej i ocenie głów-nych wskaźników dla przedsiębiorstwa, zaleca się zintegrowanie postawionych celów z konkret-nymi działaniami w poszczególnych obszarach działania Państwa przedsiębiorstwa.

Dopasowanie struktur i prac wewnętrz-nychNależy tu przeanalizować, na ile wewnętrzne struktury i procesy mogą zostać dopasowane do nowych celów. Może na przykład dojść do konflik-tu z klasycznymi kryteriami pozyskiwania, w od-niesieniu do ceny, czasu dostawy i jakości. Trans-parentność takich pojawiających się konfliktów jest ważnym krokiem do wyznaczenia priorytetów dla założonych celów. W praktyce przedsiębiorst-wa próbują rozwiązać takie konflikty poprzez ot-warty proces analizowania. Należy przy tym infor-mować, że ocena zachowania bioróżnorodności i pozytywnego oddziaływania na usługi ekosys-temowe w łańcuchu dostaw wpływa na tworze-nie wartości. Oprócz tego pojawiają się wymogi związane z zarządzaniem danymi, co również może być związane z dużym nakładem czasu i pracy. Często jest to szczególne wyzwanie dla mniejszych przedsiębiorstw, ponieważ nie mogą sobie one pozwolić na biuro ds. zrównoważone-go rozwoju, czy nawet cały dział zajmujący się

zrównoważonym rozwojem, który łączy wszelkie działania. Dużo sensowniejsze jest korzystanie z istniejących struktur i procesów w przedsię- biorstwie oraz tworzenie i korzystanie z nowych miejsc powiązań pomiędzy istniejącymi działami i pracownikami. W ten sposób wspierana będzie wewnętrzna wymiana w zakresie tej tematyki i wspólnie z włączonymi w działania pracownikami mogą zostać opracowane nowe procesy i zakre-sy kompetencji.

W pojedynczych przypadkach przydatne mogą być również szkolenia i możliwości dokształca-nia się dla pracowników w zakresie określonych punktów tematycznych. Ważne jest w tym miejscu pokreślenie jak istotne jest to, aby wszyscy pra-cownicy w przedsiębiorstwie wiedzieli o nowym ukierunkowaniu działalności przedsiębiorstwa.

Włączenie dostawców w działaniaJeżeli udała się Państwu ta integracja w przed-siębiorstwie, kolejnym krokiem jest włączenie w działania swoich dostawców, ponieważ tylko wspólnie uda się zrealizowanie regionalnego łańcucha wartości w kontekście zachowania bi-oróżnorodności i pozytywnego oddziaływania na usługi ekosystemowe. Sformułujcie Państ-wo swoje wymagania w stosunku do dosta-wców i niech będą one wiążące. Może to być trudne, ponieważ ręczna ewidencja danych jest bardzo czasochłonna i /lub bardzo trudna, gdyż nie zawsze istnieją bezpośrednie kontakty lub dane do dyspozycji. Także tu mogą pomóc rozwiązania dla konkretnej branży, takie jak po pięć zidentyfikowanych przez nas wskaźników branżowych. Ważne jest, że wymagania zostały sformułowane jako rodzaj kodeksu zachowa-nia, który jest obowiązujący zarówno dla włas-nego przedsiębiorstwa jak i dla dostawców.


Stowarzyszenie Pszczelarzy prowadzi otwarty dialog z rolnictwem

Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszcze-larzy w Zgorzelcu zajmuje się nie tylko wspieraniem swoich członków w produk-cji i sprzedaży produktów na bazie mio-du. Głównym obszarem działalności jest również uświadamianie społeczeństwa. Członkowie angażują się między innymi w dialog z przedstawicielami branży rol-niczej w celu informowania o znaczeniu pszczół dla produkcji rolniczej oraz o wza-jemnym oddziaływaniu pomiędzy obiema branżami. Poprzez działania informacyjno - promocyjne próbuje się uzyskać większe zrozumienie w zakresie oddziaływania rolnictwa intensywnego oraz stosowania określonych środków ochrony roślin na zdrowotność rodzin pszczelich. Przyczy-nia się to pośrednio do zachowania oraz wspierania usługi zapyleniowej pszczół.

Kontrola uzgodnień z dostawcami Jeżeli zostały sformułowane wymagania w sto-sunku do dostawców, należy zatroszczyć się o to, aby były one również przestrzegane. Zaleca się też stopniowy system kontrolny po ocenie waż-ności Państwa dostawców lub po ocenie istot-nego wzajemnego oddziaływania z bioróżnorod-nością i usługami ekosystemowymi. Możliwą do zastosowania w mniejszych przedsiębiorstwach metodą jest samodzielne pozyskiwanie informa-cji w formie ankiety. Często ankiety są już sto-sowane w systemach zarządzania jakością lub przy zakupie i mogą zostać uzupełnione o nowe aspekty środowiskowe. Żądanie audytów, certy-fikatów lub znaków ekologicznych może być po-mocne, często jednak jeszcze nie jest spełniane przez dostawców. Można wspólnie z dostawcami opracować plan działań, w którym jasno zdefi-niowane zostałyby cele merytoryczne i czasowe. Jednocześnie następuje poprawa kompetencji u dostawcy, które może on poszerzyć w dłuższej perspektywie czasu. W przypadku wyraźnego naruszenia wspólnych uzgodnień, należy prze-myśleć zmianę dostawcy. Często w ramach danej branży jest to niezbędne i może zostać osiągnię-te poprzez współpracę pomiędzy poszczególny-mi przedsiębiorstwami, co umożliwia osiągnięcie większego wyboru dostawców. Dzięki wspólnym szkoleniom można również zaoszczędzić wydatki poszczególnych przedsiębiorstw.

Poszerzenie komunikacji wewnętrznej i zewnętrznejJeżeli przestawiliście Państwo procesy w swoim przedsiębiorstwie i zrealizowaliście katalog działań, powinniście o tym poinformować. W po-ważny sposób podchodzicie do odpowiedzial-ności za regionalne łańcuchy tworzenia wartoś-ci i powinniście zapewnić transparentność tych działań dla klientów, inwestorów i dostawców. W tym celu zalecane jest wykorzystywanie ist-niejących kanałów komunikacyjnych (np. poprzez dział zakupu) lub ewentualnie przemyślenie

nowego kanału w formie standaryzowanego ra-portu. Także Państwa pracownicy powinni się o tym dowiedzieć wewnętrznie, np. drogą mailową, podczas spotkania, przez biuletyn informacyjny lub intranet. W tym miejscu należy jeszcze raz podkreślić, że ważne jest mówienie o zidentyfiko-wanych, ważnych wskaźnikach i nie przemilcza- nie żadnej istotnej informacji. Dzięki opracowa-nym przez nas głównym wskaźnikom, informacje komunikowane wewnątrz i na zewnątrz przedsię-biorstwa są mierzalne. Poza tym, w tym miejscu jeszcze raz przypominamy o istotności informo-wania o całym procesie poprawy w taki sposób, żeby nie odnieść wrażenia, że zajęliście się Państwo tematem bioróżnorodności i wzajem-nych oddziaływań z usługami ekosystemowymi jednorazowo. Dzięki transparentnej prezentacji Państwa strategii rozwoju umożliwiacie również udział nowych klientów lub innych MŚP i orga-

Pr

zy

kł

ad

Pr

ak

ty

cz

ny

15

nizacji pozarządowych w swoich działaniach. Razem dużo łatwiej jest osiągnąć zamierzone cele. Więcej informacji na temat proponowanej stra-tegii komunikacyjnej otrzymacie Państwo w pro-spekcie do niniejszego projektu o takim samym tytule.

Potencjały współpracy z innymi przedsiębiorstwami lub partne-rami regionalnymi w kontek- ście usług ekosystemowych

Uzupełnieniem perspektyw dla poszczególnych przedsiębiorstw, które dotychczas zaprezento-waliśmy, jest krótka charakterystyka możliwoś-ci współpracy z innymi przedsiębiorstwami lub partnerami regionalnymi w kontekście usług ekosystemowych. Przedsiębiorstwa mają wiele możliwości wzajemnego wspierania się w swoich staraniach w zakresie zachowania bioróżnorod-ności i usług ekosystemowych.

Wykorzystanie synergii i efektów skaliPrzed wieloma przedsiębiorstwami stawiane są podobne wyzwania, związane ze sprzedażą pro-duktów. Prowadzenie własnego sklepu skutkuje wysokim nakładem finansowym i osobowym, któ-ry dla pojedynczego przedsiębiorstwa jest nieo-płacalny. Jeżeli klika przedsiębiorstw ekologicz-nych wspólnie sprzedaje i dzieli między siebie stałe koszty, oznacza to oszczędności dla poje-dynczych przedsiębiorstw, a także wzrost atrak-cyjności dla klientów. Budowa ukierunkowanych ekologicznie łańcuchów tworzenia wartościDzięki zakupowi produktów z certyfikatem eko-logicznym lub spełniające kryteria pozyskania przyjazne bioróżnorodności, może dojść do bez-pośredniego finansowego uhonorowania war-tości bioróżnorodności i usług ekosystemowych

Saksońska Manufaktu-ra Szlachetnych Trunków kupuje jabłka z tradycyj-nych sadów i wykorzystuje różnorodne gatunki owo-ców Saksońska Manufaktura Szlachetnych Trunków produkuje wódki i brandy z różnych gatunków owoców. Przetwarza-ne jabłka pochodzą z tradycyjnych sa-dów, w których nie stosuje się syntetycz-nych środków ochrony roślin. Tradycyj-ne sady owocowe to forma ekstensywnej uprawy owoców i w związku z tym owoce takie są droższe. Za to niosą one ze sobą ważne usługi ekosystemowe: drzewa w różnym wieku i różnorodnych odmian są siedliskiem dla wielu owadów oraz innych zwierząt i roślin. Jeżeli znajdują się one w pobliżu terenów użytkowanych rolniczo, przyczyniają się do realizacji ważnej usługi zapyleniowej. Poprawiają też krajobraz i uatrakcyjniają region dla mieszkańców i turystów. Saksońska Manufaktura Szla-chetnych Trunków przetwarza różnorodne gatunki owoców - na przykład rokitnika i pigwę - i w związku z tym przyczynia się do zachowania bioróżnorodności rolniczej oraz udostępnienia pożywienia dla ptaków.

III Zastosowanie

Zdjęcie 3: Dni owoców w Klasztorze St. Marienthal Foto: LaNu.

Pr

zy

kł

ad

Pr

ak

ty

cz

ny


w poprzedzających ogniwach łańcucha tworze-nia wartości. W sieciach regionalnych będzie to miało ten dodatkowy pozytywny efekt, że zostaną zredukowane drogi transportu i związane z nimi oddziaływanie na środowisko (emisje szkodliwe dla powietrza i klimatu, fragmentacja krajobrazu etc.). Przedsiębiorstwa korzystają na stabilnych relacjach z dostawcami i ewentualnie na mni-ejszym uzależnieniu od cen na większych ryn-kach zakupu i zbytu.

Informowanie konsumentów o ekolo-gicznej wartości dodanej produktów po-przez wspólne oznakowania O ekologicznej wartości dodanej produktu moż-na informować za pomocą certyfikatu lub marki, którą można wypracować dzięki połączeniu sił przedsiębiorstw. Dodatkową zaletą takiego ozna-kowania jest rozpoznawalność oraz wdrażanie przetestowanych i w związku z tym wiarygodnych oraz określonych kryteriów ekologicznych.

Realizowanie wspólnych projektówNiektóre projekty mają sens dopiero wtedy, gdy uczestniczy w nich wiele przedsiębiorstw, na przy- kład zorganizowanie rynku regionalno-ekolo-gicznego, który przyniesie przedsiębiorstwom dodatkową możliwość zbytu lub reklamę ich pro-duktów. Podobna sytuacja dotyczy powiązania

ofert turystycznych i gastronomicznych, ewent. przy współpracy z przedsiębiorstwami produk-cyjnymi lub przetwórczymi w celu ich zwiedzania lub wykorzystania produktów do przygotowywa-nia posiłków. Przykładowo, opracowany wspól-nie materiał informacyjny dla turystów "Podróż dla podniebienia" da wszystkim uczestniczącym w projekcie przedsiębiorstwom nowych klientów. Im większy jest taki projekt, tym trudniej jest MŚP, szczególnie małym i mikroprzedsiębior-stwom udźwignąć jego realizację, jako dodatek do codziennej działalności. Z reguły decydujące znaczenie ma działalność koordynacyjna admi-nistracji i regionalnych inicjatyw rozwojowych.

Wsparcie nieformalneWzajemna reklama (np. poprzez wykładanie ma-teriałów reklamowych) oraz dzielenie się istotnymi informacjami (np. na temat możliwości wsparcia, zmian prawnych, narzędzi oprogramowania, waż-nych terminów etc.) może być prostą i skuteczną drogą wzajemnego wspierania się przedsiębi-orstw. Oprócz ogólnego wsparcia innych przed- siębiorstw zachowujących bioróżnorodność i usługi ekosystemowe, ważne może być również dzielenie się związaną z tym wiedzą handlową.

Zdjęcie 4: Współpraca regionalna i przykładowe działania w zakresie tworzenia wartości, Foto: NETSCI GmbH via istock

17

Odróżnienie od istniejących systemów zarządzania i stan-dardów raportowania

Na pewno zadajecie sobie Państwo pytanie, na ile metoda zaprezentowana w tym przewodni-ku jest nowością w praktyce przedsiębiorstwa i czym się różni od innych systemów zarządzania środowiskiem i standardów sprawozdawczości w zakresie bioróżnorodności, rzadziej w zakre-sie usług ekosystemowych. Poniżej zestawiliśmy dla Państwa najważniejsze i najbardziej rozpow- szechnione standardy oraz podjęliśmy próbę ich uporządkowania.

Uwzględniane są następujące normy:

• EMAS (Eco-Management and Audit Scheme),

• ISO 14001 (International Standard Organisation),

• SDGs (Social Development Goals),

• GRI (Global Reporting Initiative).

System Ekozarządzania i Audytu (EMAS)6 jest „określony przez rozporządzenie Wspólnoty Eu-ropejskiej o dobrowolnym uczestnictwie organi-zacji we wspólnotowym systemie zarządzania środowiskowego i kontroli przedsiębiorstwa w tym zakresie“. EMAS III skupia się na wzajem-nym oddziaływaniu organizacji i bioróżnorodnoś-ci. Ma ono być systematycznie uwzględniane w ramach kontroli środowiskowej i komunikowane w procesie sprawozdawczości. Jako wskaźnik dla bioróżnorodności podawane jest zużycie powierzchni.7 Ma on jednak ograniczoną wartość poznawczą w tym kontekście i powinien zostać uzupełniony przez kolejne wskaźniki.8 Aktualnie planowane jest dopasowanie systemu EMAS III do nowego ISO 14001.9

Jeżeli porówna się wskaźniki główne EMAS III z naszymi, można będzie zauważyć wiele powtó- rzeń. Jednak w przypadku naszej metody po-stępowania obszary przedsiębiorstwa, takie jak energia i odpady prezentowane i interpretowane są w kontekście bioróżnorodności i usług ekosys-temowych.

6 Verordnung (EG) Nr. 1221/2009 DES EUROPÄISCHEN PARLAMENTS UND DES RATES;(2009)7 (Geschäftsstelle des Umweltgutachteraussschusses, 2010)8 (Hörmann & Hammerl, 2016, S. 19)9 (Geschäftsstelle des Umweltgutachterausschusses, 2010)

Cechy wyróżniające przewodnik Ogólnie można stwierdzić, że cel zachowania bioróżnorodności i pozytywne oddziaływanie na usłu-gi ekosystemowe zgodnie z przedstawioną tu metodą są rozumiane jako temat nadrzędny, który bazuje na innych standardach i systemach zarządzania, ale uzupełnia je o kolejne wymiary. W po-równaniu do zaprezentowanych norm, odniesienie do bioróżnorodności i usług ekosystemowych w niniejszym przewodniku jest dużo silniejsze i w związku z tym może umożliwić przedsiębiorstwom już certyfikowanym poszerzenie wykorzystywanych systemów zarządzania. Bioróżnorodność i usługi ekosystemowe należy traktować jak reguły wychodzące poza już istniejące standardy i formy raportowania. Organizacje certyfikowane EMAS mogą na przykład skorzystać z zaprezentowane-go tu zestawu wskaźników lub w ramach sprawozdawczości skorzystać z przedstawionej strategii komunikacyjnej. Ponieważ zaprezentowana metoda działania powinna podlegać ciągłemu udosko-nalaniu, jej struktura przypomina istniejące normy. Poza tym przy zastosowaniu tej metody wartości bioróżnorodności są osiągane i mierzone w sposób jednolity, co jest korzystniejsze w porównaniu do innych praktyk.

III Zastosowanie


ISO 1400010 w aktualnej wersji z 2015 roku jest normą międzynarodową zarządzania środowis-kowego w przedsiębiorstwach, którą można zastosować ogólnie we wszystkich typach or-ganizacji w różnych branżach. Organizacja zo-bowiązuje się m. in. do oceny oddziaływania na środowisko, określania celów środowiskowych i działań naprawczych, ich realizacji i oceny w ra-mach wewnętrznych audytów i kodów oraz do ich dopasowywania. Obszary działania są sformuło-wane ogólnie i dopiero podczas zastosowania w określonej organizacji możliwe jest wyprowadze-nie konkretnych działań.11

Ochrona bioróżnorodności jest tu co prawda uwz-ględniana, m. in. przedsiębiorstwa mają obowią-zek kontroli swojego oddziaływania na różno-rodność biologiczną i związane z nią wymogi prawne, jednak nie jest stałym elementem tych wymogów. Nie są również określone obligatoryj-ne wskaźniki.12 Niektóre przewodniki praktyczne zajmują się zarządzaniem bioróżnorodnością w ramach ISO14001 i dają certyfikowanym przed-siębiorstwom podstawę do poszerzenia istnieją-cego systemu zarządzania jakością o aspekty wspierające bioróżnorodność. Nie są one jednak stałym elementem normy, tylko są przedstawiane przez osoby trzecie.13

10 Internationale Organisation für Normung, 201511 (Umweltbundesamt, 2017)12 vgl. (Hörmann & Hammerl, 2016, S. 21)13 patrz (Hörmann & Hammerl, 2016, S. 21) sowie (Hasper & Hammerl, 2015)

Zdjęcie 5: Włączenie w działania wszystkich uczestników oraz ciągły proces poprawy to zasady wielu wymienionych standaryzacji, Foto: LaNU

Systemy elektroniczne-go przetwarzania danych w celu ochrony przyrody przy zarządzaniu gospodarstwem rolnym

Oprogramowanie MANUELA (System Zarządzania Ochroną Przyrody w Rol-nictwie Zrównoważonym) wspiera go-spodarstwa rolne w prezentacji i ocenie usług gospodarstw, m. in. w zakresie bioróżnorodności (różnorodności gatun-kowej), powiązania biotopów oraz es-tetyki krajobrazu. Przy pomocy różnych narzędzi można przeprowadzić analizę korzystnych wpływów i potencjałów ro-zwoju (biotopu) oraz oszacować zużycie wody i związanych z tym kosztów. Ofertę oprogramowania uzupełnia zbiór działań służących optymalizacji zrównoważonego zarządzania gospodarstwem. MANUELA jest systemem open source i pracuje z użyciem dopasowanego systemu infor-macji geograficznej. Prototypy programu MANUELA były już testowane w wielu gospodarstwach. Bazując na informac-ji zwrotnej od rolników oraz doradców rolniczych w dalszym ciągu, na bieżąco opracowywane są treści i funkcje.

Program został opracowany w ramach różnych projektów badawczych na Leib-niz Universität Hannover, w Instytucie Planowania Środowiskowego i dofi-nansowany przez Niemiecką Fundację Środowiskową - Deutsche Bundesstiftung Umwelt (DBU).

Pr

zy

kł

ad

Pr

ak

ty

cz

ny

19

W 2015 roku Organizacja Narodów Zjedno- czonych wraz z przedsiębiorstwami, rządami i sektorem cywilnym uchwaliła Agendę 2030 dla zrównoważonego rozwoju i zdefiniowała 17 zrów-noważonych celów rozwoju - Sustainable Deve-lopment Goals (SDGs).14 Cel 15: Życie na ziemi opiera się bezpośrednio na bioróżnorodności wraz ze stwierdzeniem: „Ochrona ekosystemów lądowych, ich odtwarzanie i wspieranie ich zrów-noważonego wykorzystywania, zrównoważone gospodarowanie lasami, przeciwdziałanie tworze-niu się pustyń, zakończenie degradacji gleb i ich odwrócenie oraz koniec strat bioróżnorodności“. W celu szczegółowym 15.9. zostało podkreślone, iż usługi ekosystemowe i wartości bioróżnorodnoś-ci powinny zostać włączone we wszelkie lokalne, krajowe i międzynarodowe procesy decyzyjne.

W sprawozdawczości dotyczącej zrównoważo-nego rozwoju ważne miejsce zajmuje Global Reporting Initiative (GRI).15 Od 1997 roku przed-siębiorstwa i organizacje wszystkich branż na całym świecie mogą prowadzić sprawozdaw- czość zgodnie z tym standardem. Oferowane są

14 patrz https://sustainabledevelopment.un.org/?me-nu=1300.15 patrz Consolidated Set of GRI Sustainability Reporting Standards 2016.

Zdjęcie 6 Wskaźniki w zakresie zarządzania środowiskiem i zrównoważonym rozwojem pomagają w kontroli sukcesu zrealizowanych działań, Foto: NETSCI Gmbh via istock

różne poziomy, zgodnie z którymi można przygo-towywać raporty. Zgodnie z aktualnym standar-dem GRI (wcześniej GRI G4 Guidelines) najbardziej zaawansowane jest podejście integracyjne, tzn. wszelkie aspekty zrównoważonego rozwoju uwzględniane są bezpośrednio w sprawozdaniu finansowym i/lub sprawozdaniu z działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Standard GRI jest zbudowany modułowo, aby gwarantować większą elastyczność i aktualność przy opra-cowywaniu różnych tematów.

W specyfikacji tematycznej standardu GRI 300 Environmental bioróżnorodność uwzględniona jest w jednym z ośmiu punktów, dokładnie w punk-cie 304. Aby osiągnąć ten standard, trzeba opisać pięć punktów. Należy wykazać się zarządzaniem w zakresie zachowania bioróżnorodności, a na-stępnie podać dokładne informacje dotyczące czterech punktów tematycznych, z pięcioma do siedmiu podpunktów. Bioróżnorodność jest tu co prawda ważną wartością, ale temat usług eko-systemowych nie jest uwzględniany w konkretny sposób. Poza tym mierzenie strat bioróżnorod-ności pozostawiane jest przedsiębiorstwom, tzn. brakuje jednolicie wyznaczonych celów.


IV Koncepcja komunikacyjnaDlaczego komunikacja jest tak ważna?

Z pewnością jest to pierwsze pytanie, które so-bie Państwo zadacie. „Rób dobrze i mów o tym“ - to hasło mogłoby być ogólnym sloganem w celu informowania o podejmowanych przez Państwa działaniach w zakresie zachowania bioróżnorod-ności. Jednak także konkretne powody przema-wiają za tym, aby informować o tym, co dobre. Dzięki temu m. in.:

• w stosunku do swojej konkurencji zajmiecie pozycję firmy przyjaznej bioróżnorodności

• utrzymacie dotychczasowych i do-trzecie do nowych grup klientów

• osiągniecie innowacje produkcyj-ne lub stworzycie nowe modele bi-znesu

• zminimalizujecie ryzyko utraty re-nomy i poprawicie swój wizerunek.

Traktujcie starania swojego przedsiębiorstwa o zachowanie bioróżnorodności jako szansę i w ten sposób zapewnijcie sobie pozycję na rynku.

W dwóch kolejnych rozdziałach prezentujemy wskazówki do prawidłowej komunikacji tema-tyki bioróżnorodności oraz dziewięciostopniową instrukcję do sformułowania własnej strategii komunikacyjnej.

W jaki sposób dobrze informo-wać o bioróżnorodności?Unikanie „ekościemy“Na początku należy zaznaczyć, że pojęcia bio-różnorodność i usługi ekosystemowe są bardzo złożone. Co prawda są one akceptowane i roz-powszechnione w nauce i polityce, jednak wyz-wanie dla Państwa, jako przedsiębiorców, zwią-zane jest ze zrozumiałą komunikacją tych pojęć społeczeństwu i umożliwienie ich zrozumienia. Do tego dochodzi jeszcze fakt, że oddziaływa-nia przyczynowo-skutkowe w przyrodzie są wie-lopłaszczyznowe i często trudno jest je pojąć konsumentom.

Podstawą Państwa komunikacji w zakresie tej tematyki zawsze powinna być transparentność i wiarygodność. Tak samo ważne jest, aby swoich starań nie prezentować w formie pojedynczego działania, tylko w kontekście ogólnospołecznym. Jeżeli zasady te nie będą przestrzegane, szyb-ko może pojawić się zarzut „ekościemy“ - pojęcia opisującego krytycznie metody PR, których ce-lem jest tworzenie wśród społeczeństwa wizerun-ku ekologicznego i odpowiedzialnego przedsię-biorstwa, bez wystarczających ku temu podstaw. Działania informacyjno-promocyjne oraz komuni-kacja muszą być mierzalne, przede wszystkim w zakresie głównych działań przedsiębiorstwa. Im większe są rozbieżności, tym większe niebez-pieczeństwo posądzenia o brak wiarygodności, szczególnie w zakresie "zielonego" wizerunku.

21

4. PorównywalnośćInformacje wybierać i prezentować w taki sposób, żeby można było dostrzec zmiany i osiągnięte efekty w określonym czasie. Komunikacja potrze-buje kontynuacji. a Wybrać wskaźniki i dane, które można rozpa-trywać także poza wybranym okresem. Lepiej po-dawać liczby względne niż bezwzględne.

5. DokładnośćByć konkretnym zamiast niejasnym. Wypowiedzi jakościowe wymagają sprecyzowanego formuło-wania, wypowiedzi ilościowe - poprawnych da-nych liczbowych, wskaźników i wielkości odnie-sienia.a Dzięki głównym wskaźnikom, danym i liczbom uzupełnionym na liście kontrolnej są Państwo dobrze przygotowani.

6. AktualnośćInformować o rzeczach, które aktualnie są ważne i nie uległy już dawno przedawnieniu. Nie nalewasię młodego wina do starych bukłaków.a Nawet, jeżeli wymaga to dużo czasu, Państwa strona (internetowa) zawsze powinna być aktual-na. Sformułowane cele i ocena głównych wskaź-ników zapewniają aktualne informacje.

7. NiezawodnośćZapewnić sprawdzalność własnych wypowiedzi i obietnic. Kto formułuje stwierdzenia, musi mieć dostępne dane i dowody, które uzasadniają te wypowiedzi. Z tego powodu należy prezentować tylko te fakty, których dane nie są objęte tajem-nicą.a To Państwo podejmujecie decyzję, które dane i wskaźniki publikujecie.

IV Koncepcja komunikacyjna

Zasady wiarygodnej komunikacji

Ponieważ Państwa celem jest transparentne i wiarygodne informowanie o swoich działaniach w przedsiębiorstwie w zakresie zachowania bio- różnorodności, zalecamy Państwu stosowanie głównych zasad dotyczących treści i form komu-nikacji przedsiębiorstwa. Zasady te można od-nieść do wszystkich instrumentów komunikacji, nawet jeżeli nie zawsze będą mogły być wykorzystywane w całości. Sprawdzoną regułą jest, że im bardziej obszerne są wypowiedzi, tym dokład-niej muszą być zweryfikowane. Lepiej sprawdzić o raz za dużo niż o raz za mało.

1. IstotnośćMówić o tym, co najważniejsze, nie zbaczać na tematy poboczne, bez siły wyrazu. Istotne są znaczące wpływy przedsiębiorstwa na różnorod-ność biologiczną i ekosystemy. a Tu pomocne są główne wskaźniki dla branż, które prezentują istotne wpływy na bioróżnorod-ność i usługi ekosystemowe.

2. KompletnośćNie pominąć niczego istotnego. Omówić istotne tematy i przedstawić je w taki sposób, aby ob-jętość, granice i ramy czasowe były transparent-ne.a Uwzględnić też pytania z listy kontrolnej i infor-mować o pozyskanej dzięki nim wiedzy.

3. WyważenieMówić nie tylko o radosnych przesłaniach, ale również otwarcie o wyzwaniach i problemach. Tylko w taki sposób odbiorcy informacji mogą ją kompleksowo ocenić. a Można tu wspomnieć, że przy osiąganiu po-jedynczych działań prowadzących do celu poja-wiają się kompleksowe wzajemne oddziaływania, czasami nawet konflikty.


8. Jasność Przykładać wagę do zrozumiałej prezentacji tak, aby grupy docelowe mogły ją zrozumieć bez ko-nieczności domyślania się. Należy się jasno wy-rażać, do czego odnosi się informacja.a Należy tu unikać np. niejasnych pojęć, jak „przyjazny dla środowiska“ lub „zielony“ oraz wpro-wadzających w błąd obrazów/ kolaży, np. „kwiaty wyrastające z dymiących kominów“. Trzymajcie się ustalonych przez siebie wielkości i głównych wskaźników.

Dalsze wskazówki dla wiarygod-nej komunikacji

Pomocne jest i świadczy o transparentności, jeżeli Państwo jako przedsiębiorstwo przeds-tawicie przyczyny i wyjaśnicie powody swo-jego zaangażowania na rzecz zachowania bioróżnorodności. Dlaczego ten projekt, ci partnerzy, te wielkości? Mogą być widoczne własne korzyści i własne interesy – dzięki temu przedsiębiorstwa pokazują, że również gospo-darka jest uzależniona od ochrony naturalnych podstaw życia. Wiarygodność w projekcie często tworzy lub wpływa na nią wiarygodność partnerów, którzy najczęściej wnoszą decydującą ekspertyzę (np. organizacje ochrony przyrody, urzędy specja-listyczne) i w ten fachowy sposób gwarantują skuteczność działań. Współpraca tego rodzaju powinna się opierać na solidnych podstawach. Uwzględnia to również umowy dotyczące stra-tegii komunikacyjnej. Interdyscyplinarna współpraca działów komu-nikacji/marketingu oraz osób odpowiedzialnych za dział zakupów, sprzedaży i pracowników istotnie przyczynia się do zagwarantowania wiarygodnego przesłania. Wiedza o większych powiązaniach ma dużą wartość dla wiarygod-nego pozycjonowania. Na zewnątrz można komunikować tylko to, co pracownicy zrozu-mieli i są gotowi dalej przekazywać.

Jakie przesłania można komu-nikować odnośnie zachowania bioróżnorodności i ochrony usług ekosystemowych?

Po tym, gdy wyjaśniliśmy "jak" w przypadku wia-rygodnej komunikacji, kierujemy naszą uwagę na właściwe przesłanie komunikacyjne. W dużej mi-erze powołujemy się na przetestowane działania agencji Futerra Agentur przy budowaniu świado-mości marki bioróżnorodności.16 Także dr Uta Eser udowodniła naukowo, że oprócz argumentów rzeczowych powinnny też zostać uwzględnione komponenty emocjonalne powiązania człowieka z przyrodą.17 Ważne jest, aby główny nacisk zo-stał położony na pozytywną i aktywującą komuni-kację w przedsiębiorstwie. W ten sposób można wzbudzić emocje u konsumentów, które skrócą proces kształtowania opinii i podejmowania de-cyzji oraz będą motywowały konsumentów do zmiany zachowania. Podczas, gdy pojęcie "śro-dowisko" odbierane jest raczej negatywnie i ko-jarzone z katastrofami ekologicznymi i zanieczy-szczeniem, pojęcie "przyroda" ma konotację po-zytywną. W celu lepszego zrozumienia można zastąpić „bioróżnorodność“, np. przez "różnorod-ność gatunkową".

16 patrz Agentur Futerra (2015)17 patrz Eser, Uta (Hrsg.) (2016)

Zdjęcie 7: Radość z bioróżnorodności, Foto: NETSCI via istock.

23

Temat bioróżnorodności, tak jak na zdjęciu nr 8, powiązany jest w komunikacji przede wszystkim z czterema różnymi przesłaniami. Omówione w ko-lejnym akapicie przesłania nt. bioróżnorodności dotyczą również ochrony usług ekosystemowych. Oczywiście mogą być również stosowane w przy-padku jakości wody, powietrza lub gleby.

Każde z czterech przesłań ma inne oddziały-wanie. Przesłanie LOSS ma raczej wydźwięk negatywny. U odbiorcy może wywołać poczucie bezsilności lub obezwładnienia. Jednak w zależ-ności od sytuacji komunikacyjnej może odgrywać ważną rolę, nawet jeżeli nie jest jej przypisywany bezpośredni wpływ motywujący do działania. Aby dotrzeć do określonych grup docelowych bardziej nadaje się łączenie przesłań.

Jeżeli chcemy dotrzeć do decydentów, pod-miotów gospodarczych i politycznych, do celu prowadzi połączenie przesłań NEED oraz ACT. Przekonywanie tej grupy następuje raczej po-przez argumenty rzeczowe i racjonalne. Jako przykład zastosowania może tu posłużyć komu-nikacja z instytucjami zajmującymi się edukacją


Zdję

cie

8: In

form

owan

ie o

bio

różn

orod

nośc

i

ekologiczną, zrzeszeniami i managerami regio-nalnymi.

W celu dotarcia do grupy docelowej klienci/kon-sumenci nadaje się połączenie przesłań LOVE oraz ACT. Pierwsze prowadzi do powstania po-zytywnych skojarzeń i nie powoduje uczucia bez-silności i strachu, które niesie ze sobą przesłanie LOSS. Jeżeli wraz z przesłaniem LOVE jedno- cześnie pojawi się przesłanie ACT, które zachęca do działania i pokazuje możliwości zaangażowa-nia się, może to doprowadzić do zmiany postaw konsumenckich. Klienci są wtedy np. gotowi za-płacić wyższą cenę za produkty wyprodukowane metodami biologicznymi.

Generalnie przy informowaniu o zachowywa-niu bioróżnorodności i ochronie usług ekosyste-mowych ważne jest, żeby najpierw zaapelować do motywów osobistych (np. smak, oszczędnoś-ci, zdrowie, estetyka) i nie stawiać na pierwszym planie rezygnacji z czegoś. Należy więc balan-sować pomiędzy wartościami informacyjnymi a rozrywkowymi, bez utraty wiarygodności.


Opracowanie strategii komuni-kacyjnej

Z właściwą strategią do celu Jeżeli chcecie Państwo realizować skuteczną wewnętrzną i zewnętrzną komunikację, musi być dla Was jasne, co chcecie osiągnąć. Dlatego w tym rozdziale chodzi o strategię. Dopiero w ko-lejnych etapach ma sens zajmowanie się instru-mentami.

Może chcecie się zaprezentować wewnętrznie i na zewnątrz jako przedsiębiorstwo pokazowe, które już realizuje skuteczne działania w zakresie zachowywania bioróżnorodności? A może chce-cie w taki sposób omówić temat zachowania bio-różnorodności, żeby pracownicy i klienci poczuli, że przesłanie przemawia do nich emocjonalnie, i żeby chcieli przejąć za to odpowiedzialność? A może przedstawiając racjonalne argumenty, wskaźniki i liczby związane z Państwa działa- niem na rzecz bioróżnorodności i usług ekosys-temowych chcielibyście przekonać pracowników, dostawców i klientów i pozyskać nowych partne-rów w regionie lub partnerów w zakresie edukacji ekologicznej?

Wszystko jedno, którą strategię komunikacyj-ną wybierzecie - ważne jest, aby je zrozumieć i przeanalizować w jaki sposób i z kim moglibyś-cie je zrealizować.W poniżej zaprezentowanych dziewięciu krokach przedstawiamy Państwu bardzo dobrą metodę do sformułowania Waszej strategii komunikacyjnej.

Interesariusze - StakeholderInteresariusze (=grupy zainteresowanych) to zgodnie z definicją Edwarda Freemana - autora kon-cepcji interesariuszy - wszystkie osoby indywidualne lub grupy, które wpływają na osiągniecie celów przedsiębiorstwa lub cele te mają wpływ na nich. Logiczne jest więc, że niektórzy inte-resariusze dysponują większą ilością informacji niż inni, mają większy wpływ na decyzje stra-tegiczne przedsiębiorstwa niż inni lub chcą, aby zwracano się do nich w inny sposób. Należy stworzyć listę wszystkich interesariuszy, którzy mają prawa do przedsiębiorstwa lub tych, na których przedsiębiorstwo wywiera wpływ.(por. Freeman (1984), S.46

1. Opisanie celu komunikacyjnegoZapiszcie Państwo i sformułujcie jasno i zwięźle, co i do kiedy chcecie osiągnąć. Wasz cel musi być możliwy do przeliczenia! Przykładowo mogą to być następujące cele: • „Do końca przyszłego roku 100% personelu

zna pięć głównych wskaźników do zachowa-nia bioróżnorodności i zna również związane z nimi działania.“

• „Do lipca 2018 informacje na temat naszych głównych wskaźników otrzymają partnerzy w regionie lub przedsiębiorstwa partnerskie.“

• „Do grudnia 2018 roku 80% naszych klientów zna nasze starania w zakresie zachowania bioróżnorodności.“

2. Określenie grup docelowych - Analiza inte-resariuszy (Stakeholder)Ustalcie konkretnie, do kogo i dlaczego chcecie dotrzeć w przedsiębiorstwie i poza nim. Ma to bezpośredni wpływ na późniejszy wybór instru-mentów komunikacyjnych. Pomocna jest tu me-toda analizy interesariuszy.

W kolejnym kroku wszystkich zidentyfikowa-nych interesariuszy przyporządkowuje się do odpowiednich kategorii i dopisuje się, jakie mają oczekiwania, na ile ważny jest dany interesariusz przy podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie i jakie potencjalne konflikty mogą wystąpić.

25

Analiza interesariuszy jest bazą dla dalszej ko-munikacji z nimi. Dużą rolę odgrywa tu transpa-rentność i komunikacja zachęcająca do działa-nia. Są to motywy wiodące tak zwanego dialogu z interesariuszami, podczas którego komunikacja budowana jest na solidnych podstawach. Komu-nikacja przedsiębiorstwa stoi przed wymogami wewnętrznymi i zewnętrznymi, które w stosunku do niej mają interesariusze, jest przez nie określa-na i sterowana. Są one bezpośrednio uwzględnia- ne w opracowaniach strategicznych. Z tego wyni-kają różne kanały i instrumenty komunikacyjne.

3. Analiza aktualnej sytuacjiJaki jest stan informacji, ale również "zdanie" poszczególnych interesariuszy na temat starań Państwa przedsiębiorstwa w zakresie zachowa-nia bioróżnorodności? Jakie media i środki komu-nikacyjne już są u Państwa stosowane, które z nich oraz w jaki sposób były dotychczas wykorzystywane w zakresie tego tematu? Jakie jest więcwypracowane zachowanie komunikacyjne? Za-piszcie wszystko i sprawdźcie też wszystkie do-tychczas wykorzystywane kanały komunikacyjne. Może pomocna będzie tu ankieta?


Zdjęcie 9: Harmonogram w formie diagramu Gantta, Foto: NETSCI GmbH via istock

4. Zdefiniowanie sytuacji docelowej oraz ce-lów cząstkowychOpiszcie konkretnie i w sposób zrozumiały jaki poziom informacji, do kiedy i u kogo ma zostać osiągnięty. Oprócz tego zdefiniujcie konkretne cele cząstkowe, które należy osiągnąć w drodze do celu ogólnego i postarajcie się o informację zwrotną od partnerów, np. dział zakupów, kadr i sprzedaży. Poza tym uwzględnijcie fakt, iż nie wszyscy interesariusze muszą znać wszystkie informacje związane z Waszymi staraniami w za-kresie zachowania bioróżnorodności. Na przykład nie wszyscy muszą znać wszystkie wskaźniki główne przedsiębiorstwa, ale muszą wiedzieć o Państwa staraniach.

Tabela 2: Przykład analizy interesariuszy.


5. Ustalenie strategii komunikacyjnych Jeżeli zidentyfikowaliście Państwo dużą liczbę interesariuszy, na początku pomocne może być zdecydowanie się na konkretny rodzaj strategii komunikacyjnej, a dopiero później dokonanie wy-boru poszczególnych instrumentów komunikacyj-nych. Za Bruhnem rozróżniamy tu siedem strate-gii, które poniżej zostały pokrótce przedstawione.

W zależności od tego, za którym celem będzie- cie Państwo podążać, możecie wykorzystać te

strategie w swojej komunikacji zewnętrznej i wewnętrznej, i w kolejnym kroju wybrać pasują-ce do nich instrumenty komunikacyjne. W celu komunikacji wewnętrznej można wykorzystać przede wszystkim strategię informacyjną i roz-powszechniającą. Ważne jest tu, aby wszyscy pracownicy i kadry kierownicze na wszystkich poziomach były na bieżąco informowane o inno-wacjach w przedsiębiorstwie związanych z bio-różnorodnością i usługami ekosystemowymi. Są oni najlepszymi ambasadorami Państwa działań.

Zdję

cie

10

Typ

y st

rate

gii k

omun

ikac

yjne

j dl

a Br

uhn

(200

5). s

tr. 2

16

27

6. Wybór instrumentów komunikacyjnychW zależności od grup docelowych lub interesariuszy i bazując na Państwa analizie stanu obec-nego i docelowego, należy wybrać odpowiednie instrumenty dla komunikacji działań mających na celu zachowanie bioróżnorodności. Pamiętajcie przy tym o swoim celu, a także o celach cząst-kowych. To ułatwia wybór.

7. Przygotowanie harmonogramu i planu działań oraz planów cząstkowych dla instru-mentów komunikacyjnychOpracujcie harmonogram i wprowadźcie do niego swoje cele cząstkowe, cel ogólny oraz wybrane przez siebie instrumenty. W celu realizacji instru-mentów pomagających w zachowaniu bioróżno-rodności i dokładnego planowania, najkorzystniej jest sporządzić plany cząstkowe. Nie zapomnij-cie o jasnym przyporządkowaniu zadań i zakre-sów kompetencji. Celem może być na przykład przygotowanie drogowskazu. Jakie pojedyncze działania są niezbędne do jego przygotowania? Jakie kroki i do kiedy chcecie Państwo osiągnąć? Kto powinien zrealizować te zadania?

Komunikacja w dialogu z grupami docelowymi Dialog jest podstawową ideą komunikacji ze zidentyfikowanymi interesariuszami. W tym miejscu należy podkreślić, że wymaga on komunikacji interaktywnej. Powiązanie i interakcja z poszcze-gólnymi interesariuszami możliwa jest przede wszystkim poprzez media społecznościowe. Ważne jest, że komunikacja nie przebiega jednokierunkowo, np. od przedsiębiorstwa do klienta, tylko także w drugą stronę, np. od klienta do przedsiębiorstwa. Zaletą tej metody jest kontakt indywi-dualny i możliwość wyjaśnienia zarządzania bioróżnorodnością lub uzyskania informacji na temat potencjałów poprawy. Często zainteresowani klienci, pracownicy, dostawcy wnoszą swój know-how w zachowanie bioróżnorodności i usług ekosystemowych. Jest już kilka przedsiębiorstw, które w swojej strategii, w procesach lub kształtowaniu produktu wykorzystują propozycje klientów i czerpią z tego korzyści. Dzięki otwartemu i transparentnemu dialogowi – przy okazji święta w gospodarst-wie/firmie, podczas zebrania z pracownikami, czy w ramach targów – oraz przyjmowaniu możliwej krytyki, poszczególni interesariusze będą traktowali Państwa przedsiębiorstwo z szacunkiem, co znów może podnieść poziom zadowolenia i wsparcia. Oprócz tego, przy wiarygodnej komunikacji klienci nabierają więcej zaufania do przedsiębiorstwa. Celem jest włączenie wszystkich interesari-uszy w proces i wspólne zaangażowanie się w sprawy bioróżnorodności i ochrony usług ekosys-temowych.


8. Zdefiniowanie instrumentów do pomiaru sukcesuW ostatnim kroku należy ustalić, przy pomocy jakich środków chcecie dokonywać pomiaru, czy osiągnęliście cel komunikacyjny. Może to być liczba pozytywnych informacji zwrotnych ze spa-cerów do Państwa drogowskazu. Możecie także przeprowadzić celową ankietę wśród pracow-ników lub klientów. Również liczba wejść na Państwa stronę internetową, na której publikuje-cie te treści lub ilość wyszukiwanych broszur in-formacyjnych na temat zachowania bioróżnorod-ności i pozytywnego oddziaływania z usługami ekosystemowymi mogą być odpowiednimi środ-kami do pomiaru sukcesu.

Zdjęcie: 11 Proponowane instrumenty komunikacyjne


Umożliwienie wydawania samodzielnych osą-dów jest jednym z centralnych zadań. Można to zacząć na przykład wyjaśniając systemiczne związki przy zachowywaniu bioróżnorodności i usług ekosystemowych i uzupełnić je o orga-nizację wycieczki jednodniowej do Państwa pr-zed- siębiorstwa. Dzięki sprawdzeniu realności na miejscu w przedsiębiorstwie można wyprowa- dzić wymagane działania oraz jeszcze raz, z innej perspektywy, wyjaśnić i doświadczyć powiązań. Jeżeli macie Państwo niewiele czasu i niewielkie zasoby w swoich MŚP, zalecamy przeniesienie takich ofert do instytucji zajmujących się edukacją ekologiczną. Także w ten sposób, jako przedsię-biorstwo macie Państwo możliwość dotarcia do nowych grup klientów. Jeżeli Państwa zarządza-nie w zakresie bioróżnorodności jest w stanie prze- konać dzisiejszych uczniów, jest możliwe, że zagwarantujecie sobie zbyt swoich produktów i pracowników w przyszłości. Kolejnym pomysłem na informowanie swoich klientów, dostawców i pracowników o kompleksowej tematyce bioróż-norodności i usług ekosystemowych i umożliwi-enie jej poznania, także emocjonalnego, są rynki ekologiczne lub regionalne, na których obecne są tylko te przedsiębiorstwa, które z zaangażowani-em zajmują się zachowaniem bioróżnorodności. Organizacja takiego rynku jest bardzo czaso-chłonna i lepiej zajmują się nią zrzeszenia och-rony środowiska, pielęgnacji krajobrazu lub insty-tucje edukacji ekologicznej.

Pomysły z praktyki dla praktykiW ostatnim rozdziale chcemy Państwa zachęcić do realizacji Waszych celów komunikacyjnych z wykorzystaniem odpowiednich instrumentów, nawet jeżeli uważacie, że Wasze pomysły nie są wielkie lub są jeszcze niedojrzałe. Ważne jest, żebyście rozpoczęli ten proces i o nim mówili. Państwa pierwsze kroki w zakresie zarządzania bioróżnornodnością na pewno zostaną życzliwie przyjęte, jeżeli przedstawicie swoje starania w kontekście całościowym.

V PerspektywyPowiązanie komunikacji z edukacją

Dzięki komunikacji można osiągnąć różne cele, w zależności od tego, co chce osiągnąć Pań- stwa przedsiębiorstwo. Jeżeli chcecie Państwo wyjść poza zaprezentowane możliwości, powią-zać komunikację z edukacją, stajecie przed ważnym zadaniem, którego nie musicie się po-dejmować samodzielnie. Uświadamianie i wyjaś-nianie powiązań pomiędzy bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi w wymiarze całoś-ciowym, globalnym, na podstawie przykładów regionalnych ma duże znaczenie dla naszego społeczeństwa. Tu do działania wkraczają insty-tucje zajmujące się edukacją ekologiczną, które nie moralizują, ani nie wychowują naszych zi-dentyfikowanych grup docelowych, tylko w myśl edukacji politycznej chcą im umożliwić stanie się odpowiedzialnymi obywatelami.

Zdjęcie 12: Stare odmiany jabłek: różnorodna przyjemność,, Foto: LaNU

29

W przypadku producenta makaronów - Pasta Fantastica może to być opakowanie biodegrado-walne w formie kartonowego domu przysłupowe-go. W ten sposób firma demonstruje regionalność swojego świeżo wyprodukowanego makaronu.

Łączenie wiedzy o bioróżnorodności z przyjem-nością i zmysłowością udaje się restauracji Ober-mühle Görlitz dzięki specjalnym degustacjom i ofertom menu produktów regionalnych i sezo-nowych, gdzie każde serwowane danie jest za-powiadane i bliżej prezentowane. Restauracja Obermühle współpracuje aktywnie w tym zakre-sie ze Slow Food e.V.

Pięknie przygotowany kosz z produktami regio-nalnymi, cieszy gości Trixi Park i jednocześnie zachęca do odwiedzenia kolejnych interesują-cych gospodarstw ekologicznych w regionie. Ko-lejną możliwością w branży turystycznej jest rów-nież organizacja podróży kulinarno-turystycznych lub wyjazdów edukacyjnych, które są ralizowane dzięki współpracy wielu podmiotów z branży tury-stycznej, rolniczej, gastronomicznej i edukacji ekologicznej.

Nadleśnictwo Świeradów Zdrój planuje wyko-nanie tablicy informacyjnej na temat martwego drewna, aby informować i uświadamiać osoby przebywające w lesie, że przewrócone drzewa i gałęzie są niezbędne dla sprawnego obiegu materii w przyrodzie. Tworzą one siedliska dla wielu owadów oraz możliwości gniazdowania dla ptaków. Drewno jest rozkładane przez grzyby i mikroorganizmy i przekształcane w próchnicę, która jest postawą do życia dla poszczególnych gatunków roślin i drzew.

Placówki edukacji ekologicznej mogą zorgani-zować imprezę bożonarodzeniową dla pracow-ników przedsiębiorstwa i tak ją przygotować me-rytorycznie, żeby podczas niej pracownicy zostali przeszkoleni. Przy tym można spojrzeć wstecz i w sposób zrozumiały zaprezentować, co załoga do tej pory wspólnie zrobiła na rzecz zachowa-nia bioróżnorodności. W tym celu potrzebna jest otwartość i transparentność przedsiębiorstwa odnośnie działań i liczb. Placówki edukacji ekolo-gicznej mogą również oferować wyjazdy specja-listyczne dla pracowników przedsiębiorstwa.

Zdjęcie 13: Przejażdżki konne w pięknych okolicznościach przyrody Foto: NETSCI via istock

V Perspektywy


Gospodarstwo rolne decyduje się na postawienie znaku informacyjnego przy drodze lub na skraju pola, z informacją na temat szczególnie przyjaz-nych środowisku metod uprawy, obrzeży pól po-rośniętych dzikimi ziołami, elementów łączących biotopy, takich jak żywopłoty, rośliny drzewiaste porastające nabrzeża wód, siedlisk dla skowron-ków etc. i przekazuje niezbędną wiedzę mie-szkańcom i turystom. Ławka zaprasza do od-poczynku, cieszenia się przyrodą i przeczytania tablicy informacyjnej.

Czeskie przedsiębiorstwo przetwórstwa żywności - Manufaktura Czekolady MANA projektuje duży plakat prezentujący w odpowiedni i zrozumiały sposób wszystkie starania w zakresie zacho-wania bioróżnorodności, natomiast powiązania usług ekosystemowych przedstawione są na przykładzie pralinki.

Przedsiębiorstwa regionalne prezentują się na rynkach regionalnych i rynkach produktów naturalnych, organizowanych z inicjatyw re-gionalnych lub przez towarzystwa pielęgnacji krajobrazu. Oprócz sprzedaży produktów, konsumentom przekazywane są informacje. Wymagające warunki rynku wspierają pozytywny

wizerunek przedsiębiorstwa pod kątem produk-cji zrównoważonej. Placówki edukacji ekologic-znej są wspierane przez przedsiębiorstwo przy ciągłej realizacji dni projektowych i grup roboczych w szkołach i placówkach organizacji cza-su wolnego. Placówka edukacji ekologicznej ma możliwość przekazywania uczniom i ich rodzi-com informacji na temat przedsiębiorstwa.

ZakończenieJeżeli regularnie mierzycie określone wskaźniki główne i informujecie o nich w swojej strategii komunikacyjnej, to bezpośrednio widoczny jest również potencjał poprawy oraz ciągły postęp w zakresie zachowania bioróżnorodności i ochrony usług ekosystemowych w przedsiębiorstwie.

Mamy nadzieję, że dzięki temu przewodniko-wi mogliśmy dać Państwu wiele wskazówek i impulsów do zarządzania bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi w przedsiębiorstwie. Życzymy wielu sukcesów przy realizacji Państwa pomysłów. Przy okazji prosimy o informację, ja-kie działania planujecie Państwo zrealizować w swoim przedsiębiorstwie. Z przyjemnością odpo-wiemy również na pytania i wysłuchamy uwag.

Zdjęcie 14: Zadrzewienie śródpolne jako oaza dla różnorodności gatunkowej i usług ekosystemowych, Foto: Ellen Weiland

31

ŹródłaBertelsmann Stiftung (Hrsg.) (2016): Leitfaden zum Deutschen Nachhaltigkeitskodex. Orientierungshilfe für mittelständische Unternehmen. Gütersloh.

Bruhn, Manfred (2005): Kommunikationspolitik. Systematischer Einsatz der Kommunikation für Unternehmen. 3., überarb. Aufl., Vahlen, Wiesbaden.

Eser, Uta (Hrsg.) (2016): Jenseits von Belehrung und Bekehrung. Wie kann Kommunikation über Ethik im Naturschutz gelingen? Druckerei des Bundesministeriums für Umwelt, Naturschutz, Bau und Reaktorsicher-heit, Bonn

Freeman, R. E. (1984): Strategic Management. A Stakeholder Approach, Cambridge University Press, Cam-bridge.

Futerra (2015). Branding biodiversity. The new nature message. Unter: https://www.wearefuterra.com/wp-con-tent/uploads/2015/10/Branding_Biodiversity.pdf

Geschäftsstelle des Umweltgutachterausschusses. (k.A.. Februar 2016). EMAS und die neue ISO 14001. Ab-gerufen am 25.. September 2017 von EMAS: http://www.emas.de/service/pdf-downloads/infoblaetter/

Geschäftsstelle des Umweltgutachterausschusses. (k.A.. März 2010). Die neuen Kernindikatoren der EMAS III. Abgerufen am 2017. September 25. von EMAS: http://www.emas.de/fileadmin/user_upload/06_service/PDF-Dateien/UGA_Infoblatt-Indikatoren_Mrz_2010.pdf

Global Reporting Initiative (2016): Consolidated Set of GRI Sustainability Reporting Standards abgerufen am 15. 11. 2017 unter https://www.globalreporting.org/standards/

Hasper, M., & Hammerl, M. (2015). Guidance The ISO management system and the protection of biological diversity. Berlin: Koordinierungsbüro Normungsarbeit der Umweltverbände, Bodenseestiftung.

Heinz, N., Schröter-Schlaack, C. (2017), Inwertsetzung von Biodiversität und ÖSL in regionalen Wertschöp-fungsketten – Betriebliche Maßnahmen, regionale Kooperation und Politikinstrumente. Projektzwischenbericht Nr.3 im Rahmen des Projekts Regionale Wertschöpfungsketten im Kontext von Ökosystemleistungen und Biodiversität, Helmholtz-Zentrum für Umweltforschung – UFZ, Leipzig.

Heitepriem, N. (2012). Unternehmen & Biodiversität: Biodiversität im unternehmerischen Immobilien- und Liegenschaftsmanagement. in Treffpunkt Biologische Vielfalt XI: Interdisziplinärer Forschungsaustausch im Rahmen des Übereinkommens über die biologische Vielfalt. (S. 137-142). (BfN-Skripten; Band 309). Bonn - Bad Godesberg: Bundesamt für Naturschutz

Hörmann, S., & Hammerl, M. (2016). EMAS und Biodiversität. Schutz der biologischen Vielfalt im Rahmen von Umweltmanagementsystemen. Bodensee-Stiftung und Global Nature Fund.

ISO - Internationala Organisation für Normung. (2015). DIN EN ISO 14001:2015-11. Umweltmanagementsys-teme - Anforderungen mit Anleitung zur Anwendung (ISO 14001:2015); Deutsche und Englische Fassung EN ISO 14001:2015 . k.A.: Beuth Verlag GmbH.

Naturkapital Deutschland – TEEB DE (2013): Die Unternehmensperspektive – Auf neue Herausforderungen vorbereitet sein. Berlin. Pricewaterhouse Coopers; Leipzig, Hemholtz-Zentrum für Umweltforschung- UFZ; Bonn, Bundesamt für Naturschutz.

Schaltegger, S., Beständig, U. (2010). Handbuch Biodiversitätsmanagement. Ein Leitfaden für die betriebliche Praxis. Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit (Hrsg.), Berlin.Umweltbundesamt. (15.. März 2017). Umweltbundesamt. Abgerufen am 25.. September 2017 von ISO 14001 - Umweltmanagementsystemnorm: https://www.umweltbundesamt.de/themen/wirtschaft-konsum/wirt-schaft-umwelt/umwelt-energiemanagement/iso-14001-umweltmanagementsystemnorm#textpart-1

VERORDNUNG (EG) Nr. 1221/2009 DES EUROPÄISCHEN PARLAMENTS UND DES RATES. (2009). Ver-ordnung des Europäischen Parlaments und des Rates vom 25.November 2009 über die freiwillige Teilnahme von Organisationen an einem Gemeinschaftssystem für Umweltmanagement und Umweltbetriebsprüfung . k.A.: EUR-LEX

źródła

VI Dokumentacja branżowaDrodzy Użytkownicy, na kolejnych stronach znajdziecie dokumentację do wykorzystania w przedsiębiorstwie, przygotowaną zgodnie ze specyfiką branż.

Dokumentacja branżowa za-wiera następujące obszary te-matyczne:

Prezentacja zależności i oddziaływania w wybranych branżachDlaczego usługi ekosystemowe i bioróżnorodność mają znaczenie dla Państwa branży? Jakich usług ekosystemowych potrzebujecie Państwo do swojej działalności, i na które z nich macie istotny wpływ? Krótkie wprowadzenie umożliwi Państwu rozeznanie się w sytuacji. Jest to najważniejszy bodziec do systematycznego zarządzania bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi.

Lista kontrolna do samoocenyPo rozeznaniu znaczenia konkretnych usług eko-systemowych dla przedsiębiorstwa, odpowiedz- cie na pytania znajdujące się na liście kontrol-nej. Dzięki temu będzie jasne, które działania już realizujecie, a które mogłyby mieć znaczenie w przyszłości? Zanotujcie swoje pomysły i uwagi dotyczące naszych propozycji oraz sprawdźcie ich przydatność dla przedsiębiorstwa.

Zestawienie obszarów działaniaPoniższe zestawienie informuje Państwa o najważniejszych procesach i obszarach w przedsiębiorstwie, w ramach których w istot-ny sposób możecie się przyczynić do ochrony i zachowania bioróżnorodności oraz usług eko-systemowych. Sprawdźcie, w jakich obszarach działania już jesteście bardzo dobrzy, a gdzie są jeszcze potencjały poprawy. Sformułujcie kolejne, konkretne działania dla przedsiębiorstwa w wy-mienionych obszarach.

Zestawienie wskaźnikówTe wskaźniki główne pomogą Państwu w moni-torowaniu najważniejszych miejsc powiązania z bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi. Wskazujemy ważne dane wewnętrzne i zewnętrzne, których będziecie Państwo potrze-bowali do obliczenia wskaźnika. Pomagamy również w interpretacji pozyskanych informacji w kontekście bioróżnorodności i usług ekosystemowych oraz w przekazywaniu ich klientom.

Dokumentacja branżowa składa się z sześciu części, które można wykorzystać w następujących obszarach działalności:

• rolnictwo,

• leśnictwo,

• przetwórstwo żywności,

• przetwórstwo drewna,

• turystyka,

• pszczelarstwo.

Rolnictwo 1

Rolnictwo Opisane w dalszej części wzajemne oddziaływanie pomiędzy przedsiębiorstwami rolnymi i usługami

ekosystemowymi odnosi się do gospodarstw, które głównie zajmują się uprawą roli. Jako

bioróżnorodność rozumiana jest tu różnorodność gatunkowa.

Zależności

Przedsiębiorstwa tej branży odnoszą wiele korzyści dzięki usługom ekosystemowym.

Bioróżnorodność i usługi ekosystemowe są warunkiem dla produkcji dóbr rolniczych. Dotyczy to zarówno

produkcji rolniczej, jak i uprawy roślin pastewnych i użytków zielonych w ramach produkcji zwierzęcej. W

tym przypadku rolnictwo jest uzależnione przede wszystkim od usług podstawowych i regulacyjnych ,

takich jak na przykład procesy glebotwórcze, udost ępnianie wody i usługa zapylaj ąca oraz regulacja

ilo ści szkodników .

Oprócz tych „pozytywnych“ zależności rolnictwa od bioróżnorodności i usług ekosystemowych dochodzi

jednak także do tzw. „dis-services“ (por. Zhang et al. 2007), tzn. zależności negatywnych rolnictwa od

bioróżnorodności i usług ekosystemowych. Jako dis-services rozumiane są usługi, które ograniczają

produktywność rolnictwa lub zwiększają koszty produkcyjne (Zhang et al. 2007). Należy do nich na

przykład presja szkodników , wyst ępowanie wegetacji towarzysz ącej lub też konkurencja o wod ę z

sąsiednimi ekosystemami i siedliskami. Na dis-services rolnik może silniej oddziaływać w sposób

niezamierzony, poprzez swoje działania związane z uprawą.

Oddziaływania

Przedsiębiorstwa z tej branży mogą mieć duży wpływ na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe.

Oddziaływanie to należy oceniać w zależności od ukierunkowania produkcji i lokalizacji. Konwencjonalna

praktyka rolnicza prowadzi w przeważającym stopniu do ograniczania usług bioróżnorodności i

ekosystemowych. Często związane jest to na przykład z usuwaniem lub tłumieniem naturalnej wegetacji

lub wegetacji towarzyszącej, poprzez zastosowanie środków ochrony roślin, zmniejszenie się naturalnej

żyzno ści gleby z powodu nadmiernego stosowania nawozów, czy też zwiększającym się

zagęszczeniem gleby ze względu na użytkowanie ciężkich maszyn. Te działania mogą prowadzić do

niechcianego wzmocnienia tzw. dis-services. Przy stosowaniu pestycydów przeciwko szkodnikom,

zawsze traktowane są nimi również organizmy, które nie były celem zabiegu, a które w niektórych

okolicznościach mogłyby być ich naturalnymi wrogami. Także strata siedliska dla danego gatunku, np.

poprzez usuwanie żywopłotów w celu powiększenia pól, może dotyczyć gatunków będących naturalnymi

wrogami szkodników i pośrednio zwiększać ryzyko porażenia przez szkodniki. W tym miejscu wyraźnie

Rolnictwo 2

widać, że zarządzanie ekosystemami rolniczymi korzystne dla jednej usługi, czyli udost ępniania

pożywienia 1, prowadzi do zmniejszenia się innych usług (trade-off).

Rolnik może również pozytywnie oddziaływać na usługi, które mają dla niego znaczenie i od których jest

on zależny, i w ten sposób zagwarantować ich długotrwałe zachowanie, tzn. zmniejszyć negatywne

oddziaływanie na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe.

Obszary działania

Obszar działania: Nawo żenie Poziom nawożenia jest powszechnym wskaźnikiem dla intensywności użytkowania powierzchni rolniczych. Decydującą rolę odgrywa tu nawożenie azotowe, ponieważ azot jest czynnikiem limitującym wzrost roślin. Niezaprzeczalny jest negatywny związek pomiędzy nawożeniem azotowym a zmniejszaniem się ilości gatunków w krajobrazach rolniczych. Poprzez dostarczanie azotu i jego związków do graniczących z polem struktur, może dojść do eutrofizacji i w związku z tym do zmian siedlisk naturalnych lub bliskich naturalnym. Zredukowanie poziomu nawożenia N jest w związku z tym działaniem decydującym w celu redukcji negatywnego oddziaływania na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe. Także przestawienie się na nawożenie organiczne, z reguły wiąże się z pozytywnym oddziaływaniem.

Parametr Przykładowe działania Ilość czystych składników pokarmowych

Redukcja stosowanej dawki N (ogólnie)

Rodzaj nawozu Redukcja ilości stosowanych nawozów mineralnych

Obszar działania: Stosowanie środków ochrony ro ślin Środki ochrony roślin oprócz swojego bezpośredniego toksycznego efektu oddziaływania na gatunki krajobrazu rolniczego, mogą też mieć liczne pośrednie oddziaływania mające negatywny wpływ na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe. Na przykład zastosowanie chemicznych środków ochrony roślin prowadziło do zawężenia czasowego płodozmianów. Szczególnie ze względu na zastosowanie herbicydów uprawa zbóż jarych została ograniczona na korzyść uprawy zbóż ozimych, także uprawa koniczyny i traw z wsiewką koniczyny w celu zagłuszenia chwastów, została wyparta przez zastosowanie herbicydów. Rezygnacja z pestycydów chemiczno-syntetycznych przyczynia się do zwiększenia różnorodności flory i fauny i wspiera szczególnie aktywne życie glebowe oraz organizmy pożyteczne, które w naturalny sposób redukują ilość szkodników. Rezygnacja z chemiczno-syntetycznych środków ochrony roślin dobrze wpływa też na usługę regulacyjną ekosystemu, ponieważ m.in. redukowany jest negatywny wpływ na jakość wody pitnej.

Parametr Przykładowe działania Rodzaj ochrony roślin Rezygnacja z chemicznej ochrony roślin

Grupa substancji przy chemicznej ochronie roślin

Redukcja stosowania herbicydów

Ilość substancji aktywnych Redukcja ilości substancji aktywnych

1 Udostępnianie żywności nie jest usługą ekosystemową w dosłownym tego słowa znaczeniu, ponieważ dla tej funkcji zaopatrzeniowej potrzebny jest wkład w formie kapitału ludzkiego lub rzeczowego (godziny pracy, koszty nawozów etc.), który musi zostać wyliczony. Nie wystarczy samo uwzględnienie wysokości plonu (por. TEEB-DE 2016).

Rolnictwo 3

Obszar działania: Rodzaj uprawy i płodozmian Różnorodność upraw przyczynia się do zachowania i wspierania różnorodności gatunkowej, różnorodności siedliskowej i jakości siedlisk w krajobrazie rolniczym. Oprócz tego, usługom regulacyjnym ekosystemu sprzyja dopasowany do stanowiska, klimatu i sytuacji gospodarstwa różnorodny płodozmian. Jest on decydujący dla zachowania żyzności gleby i zapobiega występowaniu szkodników i czynników chorobotwórczych. Do tego duża różnorodność gatunków uprawnych, przykrywających glebę w różnym czasie oraz gatunków kwitnących, sprzyja estetyce krajobrazu.

Parametr Przykładowe działania Gatunek uprawny przypadający na jednostkę uprawną (pole)

Uprawa gatunków bardziej ekstensywnych

Liczba elementów płodozmianu w gospodarstwie

Zwiększenie elementów płodozmianu do przynajmniej 4

Udział upraw poszczególnych gatunków w gospodarstwie

Należy zwracać uwagę na wyważony udział gatunków uprawnych

Stałe pokrycie wegetacyjne wierzchniej warstwy gleby

Uprawa wsiewek i/lub międzyplonów

Obszar działania: Ró żnorodno ść strukturalna

Różnorodność strukturalna oznacza tu różnorodność różnych komponentów krajobrazu, które są wyraźnie dostrzegane i odróżniane w krajobrazie. Może tu chodzić zarówno o różnorodność elementów naturalnych i struktur, jak i o różnorodne formy wykorzystania. Dla różnorodności strukturalnej decydująca jest na przykład zmiana różnych siedlisk na niewielkiej powierzchni - jako miejsc ucieczki i miejsc reprodukcyjnych dla zwierząt i roślin. Elementy, struktury i formy wykorzystania tylko wtedy przyczyniają się do różnorodności krajobrazowej, gdy sprawiają wrażenie gospodarowania zrównoważonego, nie obciążającego krajobrazu. Sprzyja to również udostępnianiu kulturalnych usług ekosystemowych, np. poprzez estetykę krajobrazu.

Parametr Przykładowe działania

Zagęszczenie linii krawędziowych komponentów krajobrazu (powierzchnie użytkowe i elementy krajobrazu)

Zmniejszenie powierzchni pól, zakładanie struktur na obrzeżach pól w celu stworzenia zmian siedliskowych na niewielkich powierzchniach

Rolnictwo 4

Obszar działania: Ró żnorodno ść i jako ść siedliska

Różnorodność i jakość siedlisk w gospodarstwie dotyczy zarówno powierzchni użytkowanych rolniczo jak i elementów krajobrazu. Elementy krajobrazu i drobne struktury, takie jak żywopłoty, zadrzewienia śródpolne czy brzegi wód i zbiorników wodnych są ważnymi kryjówkami i miejscami reprodukcyjnymi dla zwierząt i roślin, i w związku z tym przejmują ważną funkcję ekologiczną. Poza tym sprzyjają różnym usługom ekosystemowym, takim jak na przykład usługa regulacyjna w formie kontroli występowania chorób i szkodników lub jako bufor zapobiegający nanoszeniu środków ochrony roślin do graniczących z polami wód. Ekstensyfikacja użytków rolniczych jest kolejnym czynnikiem tworzenia i zachowywania siedlisk o dobrej różnorodności i jakości.

Parametr Przykładowe działania Występujące w gospodarstwie typy biotopów

Zachowanie i pielęgnacja biotopów, ewent. zakładanie kolejnych w zależności od warunków stanowiska

Wartość biotopowa powierzchni użytkowanych rolniczo i elementów krajobrazu

Zachowanie i pielęgnacja elementów krajobrazu, np. poszerzanie żywopłotów, ewent. zakładanie nowych w zależności od warunków stanowiska; Ekstensyfikacja powierzchni użytkowanych rolniczo

Udział powierzchni uzbrojonych Przywrócenie powierzchni naturze

Udział trwałych użytków zielonych Zwiększenie udziału trwałych użytków zielonych

Termin pierwszego koszenia użytków zielonych

Późniejszy pierwszy pokos (po 01.06.)

Udział drobnych struktur Zakładanie pasów nabrzeżnych przy wodach i zbiornikach wodnych, pasów kwitnących, żywopłotów etc.

Obszar działania: Jako ść biotopów powi ązanych

Powiązanie biotopów odgrywa decydującą rolę dla powiązania siedlisk, tzn. dla zachowania i rozwoju funkcjonujących wzajemnych oddziaływań ekologicznych w krajobrazie, i w związku z tym dla zasiedlania krajobrazów rolniczych przez gatunki flory i fauny. Dzięki jakości powiązanych biotopów można ocenić jakość powierzchni jako siedlisk dla poszczególnych gatunków docelowych. Związana jest ona z typem wymagań (np. otwarte siedliska wilgotne i suche, siedliska leśne). Parametr Przykładowe działania

Odległość pomiędzy takimi samymi typami biotopu

Zakładanie struktur, które są niezbędne dla poszczególnych typów, np. żywopłoty dla powiązania biotopów roślin drzewiastych

Rolnictwo 5

Obszar działania: Stosowanie maszyn Także stosowanie maszyn w gospodarstwie rolnym wpływa na usługi bioróżnorodności i oddziałuje wzajemnie z licznymi usługami ekosystemowymi. Na przykład waga maszyn i rozłożenie tej wagi, tzn. nacisku, który powstaje przy przemieszczaniu się po powierzchni gleby może, w zależności od stabilności gleby, prowadzić do jej zagęszczenia. Oddziałuje to negatywnie na jakość gleby i przez to szkodzi m. in. usługom regulacyjnym ekosystemu. Przesiąkanie wody opadowej jest ograniczone, pogarszają się warunki życiowe organizmów glebowych. Może to mieć negatywny wpływ na usługę wzrostową roślin uprawnych, co może prowadzić do uzyskania mniejszych plonów. Zagęszczenie gleby utrudnia również wymianę gazową, w związku z czym mogą powstawać istotne dla klimatu gazy, takie jak metan i podtlenek azotu. Wymagane przy użytkowaniu maszyn środki produkcyjne (przede wszystkim olej napędowy) także oddziałują na klimat. Im bardziej gospodarstwo jest oddalone od poszczególnych pól, tym większa jest ilość emitowanych substancji szkodliwych. Parametr Przykładowe działania Częstotliwość przejazdów Redukcja liczby przejazdów

Suma ciężarów własnych przy wszystkich przejazdach roboczych

Redukcja sumy ciężarów własnych wszystkich przejazdów roboczych

System uprawy gleby Przestawienie się z konwencjonalnej uprawy gleby na uprawę konserwującą lub rezygnacja z uprawy gleby

Dopasowanie maszyn do właściwości danego stanowiska

Stosowanie opon bliźniaczych na stanowiskach zagrożonych erozją

Średni dystans pomiędzy gospodarstwem a polami

Wymiana powierzchni przy zbyt dużych odległościach

Obszar działania: Nawadnianie Wybór gatunku uprawnego istotnie wpływa na gospodarkę wodną pola, ponieważ wykorzystanie wód gruntowych różni się w zależności od uprawianego gatunku. Jest uzależnione od transpiracji, która różni się w zależności od stadium rozwoju (np. ze względu na wysokość uprawy, pokrycie gleby i ukorzenienie). Decydujący jest też okres wegetacyjny. W związku z tym, dzięki doborowi gatunków uprawnych dopasowanych do stanowiska można wpływać na zużycie wody. Parametr Przykładowe działania Zapotrzebowanie upraw na wodę

Dobór gatunków dopasowanych do stanowiska uprawy

Rolnictwo 6

Zestawienie wska źników głównych – oprogramowanie MANUELA

Wskaźniki zostały opracowane w oparciu o rezultaty innych realizowanych przez IUP projektów badawczych oraz treści implementowane w oprogramowaniu MANUELA. MANUELA jest bezpłatnym systemem open source dla zarządzania w gospodarstwie i doradztwa w zakresie ochrony przyrody w rolnictwie, przy zastosowaniu specjalnie dopasowanego Systemu Informacji Gograficznej (GIS). Oprogramowanie umożliwia szczegółową ocenę bioróżnorodności na podstawie zautomatyzowanych algorytmów. Uproszczone zestawienie wskaźników, które mogą być oceniane bez oprogramowania, szczególnie w przypadku mniejszych gospodarstw, znajduje się w części drugiej.

Różnorodno ść i jako ść siedliskowa powierzchni u żytkowanych rolniczo

Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość docelowa Kartowanie typów biotopów Wartość biotopu na

skali kardynalnej od 1 do 5

bezwymiarowa ≥ 4 (wartość biotopu wysoka do bardzo wysokiej)

Interpretacja

Jako właściwa jednostka produkcyjna w uprawie roli, szczególne znaczenie przy wspieraniu usług biotopów i usług ekosystemowych ma powierzchnia użytkowana rolniczo. Pole jest głównym miejscem oddziaływania, a także wzajemnych oddziaływań uprawy roli i przyrody. Oprócz funkcji dostawcy surowca dla produkcji żywności, pole spełnia jednocześnie funkcję biotopu dla licznych gatunków zwierząt i roślin. Przydatność siedliskową pola charakteryzują warunki stanowiskowe i krajobrazowe, a z drugiej strony działania rolnicze, takie jak uprawa gleby, częstotliwość nawożenia, stosowanie środków ochrony roślin (m. in. Werner et al. 2000, Wiehe et al. 2010). W ramach oprogramowania MANUELA usługa bioróżnorodności pól oceniana jest przy pomocy modelowej różnorodności dzikich roślin polnych. Wskaźnikami dla różnorodności gatunkowej dzikich roślin polnych są:

� sposób uprawy (konwencjonalna lub ekologiczna),

� typ gleby,

� gatunek rośliny uprawnej,

� różnorodność roślin uprawnych (w promieniu 1 km wokół danego pola),

� różnorodność biotopów nietechnicznych (w promieniu 1 km wokół danego pola).

W celu uzupełnienia informacji na temat wyprowadzenia wskaźników i modelu por. Bredemeier et al. 2015. Na podstawie wymienionych wskaźników, w programie MANUELA następuje automatyczne modelowanie liczby gatunków, a następnie przydzielenie wartości biotopowych.

Rolnictwo 7

Różnorodno ść i jako ść siedlisk elementów krajobrazu

Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość docelowa Kartowanie typów biotopów Wartość biotopu na skali

kardynalnej od 1 do 5 bezwymiarowa ≥ 4

(wartość biotopu wysoka do bardzo wysokiej)

Interpretacja

Elementy krajobrazu i drobne struktury, takie jak żywopłoty czy zadrzewienia śródpolne, są cennymi kryjówkami i miejscami reprodukcyjnymi dla roślin i zwierząt, i w związku z tym przejmują ważną funkcję ekologiczną (m.in. Braband et al. 2006, Flade et al. 2003). Ich występowanie i różnorodność są ważnymi czynnikami kontekstowymi dla różnorodności gatunkowej na polu (por. m. in. Bredemeier et al. 2015). Jednocześnie mogą się przyczyniać do wspierania udostępniania usług ekosystemowych, poprzez bycie na przykład siedliskiem dla gatunków będących naturalnymi wrogami szkodników roślin uprawnych (por. Rusch et al. 2012). Dzięki temu, pośrednio można zmniejszać ryzyko porażenia przez szkodniki. Zakładanie drobnych struktur może więc przyczynić się do wspierania usługi regulacyjnej ekosystemu w formie kontroli występowania chorób i szkodników, co może mieć pozytywne oddziaływanie na usługi zaopatrzeniowe - nie tylko w formie surowców żywnościowych, których plon może ulec zwiększeniu, ale też na przykład w formie udostępniania wody pitnej. Im mniejsze jest ryzyko porażenia przez szkodniki, tym mniejsze może być zastosowanie środków ochrony roślin, co w pozytywny sposób oddziałuje na jakość wody pitnej. Oprócz tego drobne struktury, takie jak np. żywopłoty na terenach zagrożonych przez erozję, są ważną ochroną przez wymywaniem i zwiewaniem gleby, zmniejszają parowanie w najbliższym otoczeniu i stabilizują wilgotność gleby. W związku z tym zakładanie drobnych struktur pozytywnie wpływa na pozostałe usługi regulacyjne. Drobne struktury oddziałują z reguły pozytywnie na różnorodność krajobrazową oraz wartość doświadczania przyrody i w związku z tym przyczyniają się do doceniania wartości krajobrazu (� kulturalne usługi ekosystemowe). Wartość podstawowa poszczególnych elementów krajobrazu dostosowana jest do ich oceny zgodnie z odpowiednim kartowaniem typów biotopu. W przypadku występowania cech szczególnych poszczególnych elementów krajobrazu, następuje rewaloryzacja oceny podstawowej. W szczególności dla typów elementów krajobrazu, takich jak żywopłoty, miedze/skraje, podobnie jak w przypadku oceny powierzchni użytkowanych rolniczo opracowane zostało modelowanie wartości biotopu na podstawie zdefiniowanych wskaźników. Dzięki niemu można oceniać usługi bioróżnorodności pod kątem różnorodności gatunkowej roślin i ptaków (tylko żywopłoty) i motyli dziennych (tylko miedze/skraje). W celu uzyskania szczegółowych wyjaśnień dotyczących wskaźników i stosowanych modeli por. Matthies et al. 2016.

Rolnictwo 8

Różnorodno ść gatunków uprawnych

Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość docelowa Kartoteka dla pola Indeks Shannona bezwymiarowa ≥ 1,90

(różnorodność gatunków uprawnych wysoka do bardzo wysokiej)

Interpretacja

Płodozmian bazujący na licznych gatunkach uprawnych i związanych z nimi różnych metodach uprawy jest ważnym czynnikiem dla różnorodności gatunkowej na powierzchniach rolniczych. Zróżnicowany płodozmian umożliwia licznym gatunkom zwierząt zmianę siedlisk na niewielkim obszarze (Flade et al. 2003). Także różnorodność dzikich roślin polnych, które same są ważną podstawą do życia dla wielu innych gatunków, jest pozytywnie stymulowana przez zróżnicowany płodozmian. W związku z tym różnorodność gatunków uprawnych w istotnym stopniu przyczynia się do zachowania i wspierania różnorodności gatunkowej, różnorodności siedliskowej oraz jakości siedlisk w krajobrazie rolniczym. Poza tym zróżnicowany płodozmian dopasowany do stanowiska, klimatu i sytuacji w gospodarstwie sprzyja usługom regulacyjnym ekosystemu. Jest on na przykład decydujący dla zachowania żyzności gleby i w związku z tym oddziałuje pośrednio także na udostępnienie żywności oraz zapobiega występowaniu szkodników i chorób. Pod kątem estetyki krajobrazu pozytywnie oceniana jest duża różnorodność gatunków uprawnych, ze względu na różny okres pokrycia gleby przez poszczególne gatunki uprawne oraz aspekty ich kwitnienia (por. Wöbse 2002, Schüpbach et al. 2009). Dzięki temu wspierane są kulturalne usługi ekosystemowe. W oprogramowaniu MANUELA różnorodność gatunków uprawnych określana jest jako Indeks Shannona, do wyliczenia którego wykorzystywana jest liczba gatunków uprawnych i udział zajmowanych przez nie powierzchni. Do oceny wykorzystywany jest poniższy klucz: Ocena ró żnorodno ści gatunków uprawnych w gospodarstwie na podstawie Indeksu Shannona (w oparciu o Eckert et al. 1999)

Indeks Shannona

Ocena ró żnorodno ści gatunków uprawnych

≥ 2,20 bardzo duża różnorodność gatunków uprawnych

1,90 – 2,19 duża różnorodność gatunków uprawnych 1,60 – 1,89 średnia różnodność gatunków uprawnych 1,25 – 1,59 niewielka różnorodność gatunków uprawnych

< 1,25 bardzo niewielka różnorodność gatunków uprawnych

Rolnictwo 9

Różnorodno ść strukturalna

Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość docelowa Kartowanie typów biotopu Zagęszczenie linii krawędziowych

komponentów krajobrazu (Edge Density) przy pomocy GIS

m/ha ≥ 430m/ha

Interpretacja

Różnorodność krajobrazu tworzy ilość wszystkich wyraźnie odbieranych i odróżnialnych elementów. Mogą to być zarówno elementy i struktury naturalne, jak i formy użytkowania. Przy pomocy oprogramowania MANUELA ustalana jest różnorodność różnych komponentów krajobrazu (powierzchnie uprawne, użytki zielone, grupy drzew etc.). Wychodzi się z założenia, że komponenty krajobrazu tylko wtedy przyczyniają się do poprawy różnorodności krajobrazowej, a w związku z tym także do bioróżnorodności, gdy oznaczają zrównoważony, nieobciążający krajobrazu sposób gospodarowania. Z tego powodu elementy oddziałujące negatywnie, takie jak na przykład drogi lub linie napowietrzne nie są uwzględniane w określaniu różnorodności strukturalnej w gospodarstwie (por. Boll 2016). W celu ustalenia różnorodności strukturalnej, pojedyncze komponenty krajobrazu skupiane są w grupach, w ramach których można wyjść z założenia jednorodnego oddziaływania na różnorodność krajobrazową. Różnorodność strukturalna określana jest poprzez ustalenie tzw. zagęszczenia linii krawędziowych, tzn. długość linii krawędziowej jednej grupy (w m) jest porównywana z wielkością powierzchni (w ha). Jako wartość progową, od której można się liczyć z pozytywnym wpływem różnorodności strukturalnej/zagęszczenia linii krawędziowych na różnorodność krajobrazową i w związku z tym także na bioróżnorodności, w oprogramowaniu MANUELA ustalono wartość 430 m/ha (por. Bredemeier et al., w przygotowaniu).

Rolnictwo 10

Powi ązanie biotopów

Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość docelowa

Kartowanie typów biotopu

Ocena jakościowa przy pomocy wizualizacji powiązania biotopów w GIS.

Brak, ponieważ jest to informacja dotycząca jakości.

Nie jest możliwe jej podanie. Zależy od sytuacji w każdym z gospodarstw.

Interpretacja

Dodatkowy aspekt oceny biotopów zawiera prezentację powiązania biotopów. Można go określić dla trzech głównych typów siedlisk - biotopy zadrzewione, zbliżone do naturalnych biotopy otwarte oraz biotopy wodne. Celem tej poszerzonej koncepcji oceny jest uwzględnienie jakości powierzchni jako siedlisk dla gatunków docelowych i pokazanie możliwości ich powiązania. W związku z tym ocena powiązania biotopów jest dodatkowym źródłem informacji, nie służy do oceny ilościowej w postaci wartościowania biotopów. Poniższa tabela pokazuje stopnie wartości dla oceny funkcji powiązanych biotopów zadrzewionych. Spektrum gatunkowe zwierząt, które do przeżycia potrzebują siedlisk z roślinami drzewiastymi, jest bardzo duże. Należą do niego zarówno ptaki, jak i małe ssaki oraz owady. Także organizmy pożyteczne w rolnictwie znajdują w drzewach i krzewach ważne kryjówki. Na podstawie mobilności różnych gatunków i grup gatunkowych wyprowadzone zostały klasy odległości i połączone podczas oceny funkcji biotopu powiązanego.

Stopnie warto ści do oceny funkcji powi ązanego biotopu zadrzewionego w ramach oprogramowania MANUELA

Stopie ń warto ści Odległo ść Znaczenie

bardzo wysokie powiązanie do 50 m Odległość pomiędzy biotopami może zostać pokonana przez wszystkie gatunki.

wysokie powiązanie > 50 do 75 m Odległość pomiędzy biotopami może zostać pokonana przez prawie wszystkie gatunki.

średnie powiązanie > 75 do 150 m Odległość pomiędzy biotopami może zostać pokonana przez większość gatunków.

niewielkie powiązanie > 150 do 200 m Odległość pomiędzy biotopami może zostać pokonana przez niektóre gatunki.

bardzo niewielkie powiązanie

> 200 do 400 m Odległość pomiędzy biotopami może zostać pokonana przez niewiele gatunków.

Skrócona wersja wska źników – do zastosowania w małych gospodarstwach i be z

oprogramowania MANUELA

Zaprezentowane poniżej wskaźniki mają za zadanie ułatwienie pracy przede wszystkim mniejszym gospodarstwom rolnym, które nie chcą lub nie mogą korzystać z Systemu Informacji Geograficznej. Poniższy wykaz wskaźników nie jest wyczerpujący. Ponieważ w tym miejscu uwzględniane są tylko wybrane aspekty czynników istotnych dla bioróżnorodności, na podstawie zaproponowanych wskaźników można jedynie dokonać oceny w zakresie tendencji związanych z potencjalnymi usługami ekosystemowymi gospodarstwa. Wskaźniki umożliwiają pierwszą orientację pozycjonowania

Rolnictwo 11

gospodarstwa pod kątem poszczególnych obszarów istotnych dla bioróżnorodności i obszarów, w których należy dokonać zmian przy pomocy odpowiednich działań.

Udział naturalnych i zbli żonych do naturalnych drobnych struktur w gospodarstwie Źródło danych Pomiar Właściwości wskaźnika mogą zostać oszacowane na podstawie obrazów referencyjnych (Sybertz et al. in Vorb., s. u.) na skali porządkowej. Dzięki rezygnacji z kompleksowych algorytmów w celu określenia udziału struktur drobnych lub ich rozmieszczenia, w dużym stopniu zredukowany został nakład czasu i pracy2. Jednak rezultat charakteryzuje się pewnym stopniem niedokładności.

W celu uproszczonej oceny potencjalnej usługi ekosystemowej gospodarstwa rolnego w oparciu o naturalne i półnaturalne drobne struktury, proponowane są następujące klasy (patrz tab. 1).

Tabela 1 Okre ślenie potencjalnej usługi bioró żnorodno ści gospodarstwa w oparciu o wska źnik udziału drobnych struktur

Potencjalna usługa bioróżnorodności

wysoka średnia niska

Udział naturalnych i półnaturalnych drobnych struktur w gospodarstwie (szacunkowy, na podstawie obrazów referencyjnych)

wysoki udział

średni udział

niewielki udział

Interpretacja

Elementy krajobrazu i drobne struktury, takie jak żywopłoty lub zadrzewienia śródpolne, są cennymi kryjówkami i miejscami reprodukcyjnymi dla roślin i zwierząt, i w związku z tym przejmują ważną funkcję ekologiczną (m.in. Braband et al. 2006, Flade et al. 2003). Ich występowanie oraz różnorodność są ważnymi czynnikami kontekstowymi dla różnorodności gatunkowej na polu (por. m.in. Bredemeier et al. 2015). Jednocześnie mogą się one przyczyniać do zachowania usług ekosystemowych, gdyż na przykład mogą być siedliskiem dla gatunków będących naturalnymi wrogami szkodników gatunków uprawnych (por. Rusch et al. 2012). W ten sposób pośrednio można zmniejszyć ryzyko porażenia przez szkodniki. Zakładanie drobnych struktur może w związku z tym wspierać usługę regulacyjną ekosystemu w postaci kontroli występowania chorób i szkodników, co może mieć pozytywny wpływ na usługi zaopatrzeniowe - nie tylko w formie surowców żywnościowych, których plon może ulec zwiększeniu, ale też na przykład w formie udostępniania wody pitnej. Im mniejsze jest ryzyko porażenia przez szkodniki, tym mniejsze może być zastosowanie środków ochrony roślin, co w pozytywny sposób oddziałuje na jakość wody pitnej. Oprócz tego, drobne struktury, takie jak żywopłoty na terenach zagrożonych przez erozję, są ważną ochroną przez wymywaniem i zwiewaniem gleby, zmniejszają parowanie w najbliższym otoczeniu i stabilizują wilgotność gleby. W związku z tym zakładanie drobnych struktur pozytywnie wpływa na pozostałe usługi regulacyjne. Drobne struktury oddziałują z reguły pozytywnie na różnorodność krajobrazową oraz wartość doświadczania przyrody i w związku z tym przyczyniają się do doceniania wartości krajobrazu (� kulturalne usługi ekosystemowe).

Im wyższy jest udział naturalnych i półnaturalnych struktur drobnych w gospodarstwie i jego bezpośrednim otoczeniu, tym wyższa jest potencjalna usługa bioróżnorodności gospodarstwa i tym bardziej przyczynia się ono do zachowania naturalnych podstaw życia i wspierania usług ekosystemowych.

2 W oprogramowaniu MANUELA zawarte zostały obie możliwości i w związku z tym system można zastosować w

zależności od dostępności danych.

Rolnictwo 12

Obrazy referencyjne (w skali 1:45.000) (pobrane z Sybertz et al. w przygotowaniu)

wysokie:

średnie:

niskie:

Źródło: Sybertz et al. w przygot.



Rolnictwo 13

Jako różnorodność

strukturalna w

oprogramowaniu MANUELA

rozumiany jest stosunek

wielkości powierzchni do

długości linii

krawędziowych, tzw.

zagęszczenie linii

krawędziowych na

powierzchniach

użytkowanych rolniczo oraz

w elementach krajobrazu w

gospodarstwie (por. Boll

2016). W tym miejscu

następuje silne

uproszczenie tego

powiązania, ponieważ

oceniana jest tylko długość i

szerokość występujących w

gospodarstwie żywopłotów

oraz miedz/skrajów pól.

Dane można zebrać

bezpośrednio w

gospodarstwie mierząc je

długością kroku.

W celu uproszczenia oceny potencjalnej usługi ekosystemowej

gospodarstwa rolnego w oparciu o różnorodność strukturalną,

proponowane są następujące klasy oceny (patrz tab. 2).

Potencjalna usł uga bioró żnorodno ści wysoka średnia niska

Wskaźniki cz ąstkowe Szerokość żywopłotu (grupa docelowa: awifauna)

≥ 6 m ≥ 3 do < 6

m < 3 m

Długość żywopłotu (grupa docelowa: awifauna)

≥ 150 m ≥ 75 do <

150 m < 75 m

Szerokość miedzy/skraju pola (grupa docelowa: motyle dzienne i roślinność)

≥ 6 m ≥ 3 do < 6

m < 3 m

Długość miedzy/skraju pola (grupa docelowa: roślinność)

≥ 20 m ≥ 10 do < 20 m

< 10 m

Tabela 2 Okre ślanie potencjalnej usługi bioró żnorodno ści

gospodarstwa w oparciu o wska źnik udziału struktur drobnych.

Jako regułę oceny proponuje się połączenie wskaźników cząstkowych

związanych z długością i szerokością, w formie "jeżeli - to". Ocena

„wysoka oczekiwana usługa bioróżnorodności“ będzie tu możliwa, jeżeli

żywopłoty będą miały szerokość ≥ 6 m przy jednoczesnej długości ≥ 150

m. Jeżeli żywopłot ma szerokość ≥ 6 m, ale jego długość wynosi jedynie <

75 m, żywopłot taki klasyfikowany jest jako element „średniej oczekiwanej

usługi bioróżnorodności“.

Potencjalna usługa bioróżnorodności w oparciu o długość żywopłotu lub miedzy/skraju pola

Potencjalna usługa bioróżnorodności w oparciu o szerokość żywopłotu lub miedzy/skraju pola ↓

niska średnia wysoka

niska niska niska średnia

średnia niska średnia wysoka

wysoka średnia wysoka wysoka

Tabela 3 Reguła powi ązania wska źników cz ąstkowych w celu oceny

potencjalnej usługi bioró żnorodno ści w gospodarstwie rolnym w

oparciu o ró żnorodno ść strukturaln ą.

Rolnictwo 14

Ta reguła oceny dotyczy każdego pojedynczego żywopłotu znajdującego

się na obszarze gospodarstwa lub każdej miedzy/każdego skraju pola.

W celu oceny różnorodności strukturalnej w całym gospodarstwie

wykorzystywana jest klasa oceny, która pojawiała się najczęściej (wysoka,

średnia lub niska).

Interpretacja

Jako różnorodność strukturalna rozumiana jest tu szerokość i długość istotnych dla bioróżnorodności

elementów krajobrazu na obszarach użytkowanych rolniczo, takich jak żywopłoty, miedze/skraje pól.

Zasadniczo dla tych elementów obowiązują te same odniesienia dotyczące bioróżnorodności i usług

ekosystemowych, jak w przypadku opisanych już przy wskaźniku „Udział naturalnych i półnaturalnych

drobnych struktur w gospodarstwie“. W przypadku różnorodności strukturalnej, oprócz ilości takich

elementów dochodzi jeszcze jeden aspekt. Szerokość i długość żywopłotów jest ważnym czynnikiem dla

ptaków. Batáry et al. (2010) wykazali, że długość żywopłotów ma silniejsze pozytywne oddziaływanie na

liczbę gatunków zwierząt latających w krajobrazie, niż uprawa ekologiczna sąsiadujących powierzchni. W

związku z tym gospodarstwa mogą przyczynić się do poprawy bioróżnorodności i usług ekosystemowych

nie tylko poprzez zakładanie nowych żywopłotów i miedz/skrajów pól, ale również poprzez poszerzanie

struktur już istniejących.

Im dłuższe i szersze są wymienione struktury, tym z reguły bardziej pozytywny jest ich wkład w usługi

bioróżnorodności. Jeżeli celem jest wspieranie liczby gatunków zwierząt latających, optymalny żywopłot

powinien być dłuższy niż 150 m i szerszy niż 6 m. W zależności od grupy gatunków docelowych, dla

miedz/skrajów pól obowiązują następujące wielkości: Aby wspierać różnorodność flory, optymalna jest

długość ponad 20 m oraz szerokość ponad 6 m. Aby wspierać różnorodność gatunkową motyli

dziennych, należy zachowywać minimalną szerokość wynoszącą 3 m. W optymalnym przypadku

szerokość powinna przekraczać 6 m. Należy również pamiętać o tym, że nie chodzi tu o miedze/skraje

pól, które są często koszone i w swojej strukturze przypominają intensywnie pielęgnowane użytki zielone,

tzn. są raczej ubogie gatunkowo i posiadają niewiele lub nie posiadają wcale zarośli/żywopłotów (por.

Matthies et al. 2016).

Rolnictwo 15

Wskaźnik: Ró żnorodno ść gatunków uprawnych

Źródło danych Pomiar Dla wskaźnika różnorodności gatunków uprawnych w ramach oprogramowania MANUELA istotna jest zarówno liczba uprawianych gatunków jak i wykorzystywana w tym celu powierzchnia. W tym miejscu następuje uproszczenie tego powiązania, w ramach którego oceniana jest jedynie liczba różnych głównych gatunków uprawnych w danym roku.

Dla uproszczonej oceny potencjalnej usługi bioróżnorodności gospodarstwa rolnego w oparciu o różnorodność gatunków uprawnych, zaproponowane zostały następujące klasy oceny patrz. tab. 4). „Wysoka oczekiwana usługa bioróżnorodności“ może zostać osiągnięta tylko w rolnictwie ekologicznym przy pięciu lub więcej składowych płodozmianu. Zgodnie z wynikami Ulber et al. (2009) różnorodny płodozmian zawierający do ośmiu składowych w rolnictwie konwencjonalnym nie oddziałuje bardziej pozytywnie na różnorodność gatunków od typowego płodozmianu z czterema składowymi. W przeciwieństwie do tego płodozmian ekologiczny z pięcioma elementami ma wyraźnie pozytywniejsze oddziaływania.

Tabela 4 Okre ślanie potencjalnej usługi bioró żnorodno ści gospodarstwa w oparciu o wska źnik ró żnorodno ści gatunków uprawnych.



Liczba składowych płodozmianu

≥ 5 ORAZ uprawa

ekologiczna

≥ 4 < 4

Interpretacja

Różnorodny płodozmian bazujący na różnorodnych gatunkach uprawnych i związane z nim różnorodne metody uprawy, to ważne czynniki dla różnorodności gatunkowej na powierzchniach rolniczych. Różnorodny płodozmian umożliwia wielu gatunkom zwierząt zmianę pomiędzy różnymi siedliskami na niewielkim obszarze (Flade et al. 2003). Różnorodny płodozmian wpływa również pozytywnie na różnorodność dzikich roślin polnych, które same są ważną podstawą do życia dla wielu innych gatunków. W związku z tym różnorodność gatunków uprawnych przyczynia się w istotnym stopniu do zachowania i wspierania różnorodności gatunkowej, różnorodności siedlisk, a także ich jakości w krajobrazie rolniczym. Oprócz tego różnorodny płodozmian dopasowany do stanowiska, klimatu i sytuacji w gospodarstwie wspiera usługi regulacyjne ekosystemu. Odgrywa na przykład decydującą rolę w zachowaniu żyzności gleby i w związku z tym pośrednio oddziałuje na udostępnienie żywności oraz zapobiega występowaniu szkodników i czynników chorobotwórczych. Duża różnorodność gatunków uprawnych, ze względu na różny czas pokrywania przez nie gleby oraz ich czas kwitnienia, wpływa pozytywnie na estetykę krajobrazu (por. Wöbse 2002, Schüpbach et al. 2009). Dzięki temu wspiera kulturalne usługi ekosystemowe. Uregulowania dla różnicowania sposobu uprawy przy zazielenieniu (greening) mogą tu zostać potraktowane jako rodzaj minimalnej wartości docelowej3. Zatem przy powierzchni uprawnej pomiędzy 10 a 30 ha należy uprawiać przynajmniej dwa gatunki uprawne, a przy powierzchni powyżej 30 ha musza być uprawiane przynajmniej trzy gatunki uprawne. Jako wartość docelowa, podane są tu cztery gatunki uprawne. Należy zwracać uwagę na to, że punktem wyjścia dla dywersyfikacji uprawy w optymalnym przypadku powinna być grupa roślin uprawnych, tzn. zboże ozime nie powinno być wymieniane na inne zboże ozime (Röder et al. 2016).

3 Obowiązuje również, kiedy gospodarstwo podlega procedurom uproszczonego systemu dla małych producentów. Co

prawda nie obowiązują tu uregulowania greeningu, należy jednak przyjąć pozytywne oddziaływanie na bioróżnorodność

i usługi ekosystemowe, także w przypadku niewielkiego gospodarstwa.

Rolnictwo 16

Wskaźnik: Poziom nawo żenia azotowego

Źródło danych Pomiar

Wskaźnik jest określany w oparciu o powierzchnie uprawne dla każdego gatunku uprawnego w gospodarstwie, w formie poziomu nawożenia azotowego w kg N/ha*rok.

W celu uproszczonej oceny potencjalnej usługi bioróżnorodności gospodarstwa rolnego w oparciu o nawożenie azotowe, proponowane są następujące klasy oceny (patrz tab. 5). W celu oceny poziomu nawożenia azotowego w całym gospodarstwie wykorzystywana jest klasa, która uzyskała najwięcej odpowiedzi.

Tabela 5 Okre ślanie oczekiwanej usługi bioró żnorodno ści gospodarstwa w oparciu o wska źnik poziomu nawo żenia azotowego (w oparciu o Vogel et al. 2009).



Średni poziom nawożenia azotowego dla jednego gatunku uprawnego w gospodarstwie

< 50 kg N/ha ≥ 50 do < 100 kg N/ha

≥ 100 kg N/ha

Interpretacja

Wskaźnikiem powszechnym dla intensyfikacji gospodarowania powierzchniami rolniczymi jest poziom nawożenia. Decydującą rolę odgrywa tu nawożenie azotowe, ponieważ azot jest czynnikiem limitującym wzrost roślin i w związku z tym produkcji rolniczej. Negatywny związek pomiędzy nawożeniem azotowym i zmniejszaniem się ilości gatunków w krajobrazie rolniczym jest niezaprzeczalny. Nanoszenie azotu i jego związków do graniczących z polem struktur może prowadzić do eutrofizacji i w związku z tym do zmiany w siedliskach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych (m. in. Knickel et al. 2001). Redukcja poziomu nawożenia azotowego jest w związku z tym decydującym działaniem prowadzącym do redukcji negatywnego oddziaływania na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe, ponieważ charakteryzuje się dużym oddziaływaniem (por. Mohaupt et al. 2010). W związku z tym redukcja nawożenia azotowego może przyczynić się nie tylko do zwiększenia różnorodności gatunkowej i poprawy jakości siedlisk, ale wspiera też usługi zaopatrzeniowe i regulacyjne ekosystemu, i w ten sposób na przykład przyczynia się do poprawy naturalnej żyzności i jakości gleby. Przy zmniejszeniu nadmiernego stosowania należy założyć mniejszą koncentrację azotanów w wodach gruntowych, co przyczynia się do poprawy jakości wody pitnej i zmniejsza późniejsze koszty dla społeczeństwa (patrz też raport UFZ). Jednocześnie wspierana jest regulacja klimatu, ponieważ mniej azotu prowadzi również do mniejszych emisji amoniaku i podtlenku azotu. Zasadniczo na polach uprawnych z poziomem nawożenia azotowego wyższym niż 100 kg N/ha*rok nie należy oczekiwać plantacji różnorodnych gatunkowo (Wetterich und Köpke 2003). Od 100 kg N/ha*rok należy się liczyć z dużym, od 170 kg N/ha*rok z bardzo dużym obciążeniem bioróżnorodności i usług ekosystemowych (za Schumacher 1995, zmienione Vogel 2009). Jako wartość docelowa ustalony tu został poziom nawożenia azotowego wynoszący mniej niż 100 kg N/ha*rok. W optymalnym przypadku poziom nawożenia azotowego wynosi mniej niż 50 kg N/ha*rok.

Rolnictwo 17

Wskaźnik: Zastosowanie maszyn

Źródło danych Pomiar

Jako prosty do określenia wskaźnik - w tym przypadku jest to suma przejazdów (por. też Wiehe et al. 2010) w okresie po zbiorach przedplonu do zbiorów uprawy głównej.

W celu oceny potencjalnej usługi bioróżnorodności gospodarstwa rolnego w oparciu o liczbę przejazdów, proponowana jest następująca ocena (patrz Tab. 6). W celu oceny przejazdów w całym gospodarstwie, także tu wykorzystywana jest odpowiedź pojawiająca się najczęściej. Tabela 6 Okre ślanie oczekiwanej usługi bioró żnorodno ści gospodarstwa w oparciu o wska źnik zastosowania maszyn.



Średnia liczba przejazdów w gospodarstwie

≤ 9 > 9 do ≤ 11 > 11

Klasyfikowanie potencjalnej usługi bioróżnorodności dla poszczególnego pola jako wysokiej, średniej lub niskiej, następuje w zależności od uprawianego gatunku i sposobu uprawy (np. rolnictwo ekologiczne, rolnictwo konwencjonalne bez obracania skiby, rolnictwo konwencjonalne z obracaniem skiby). W celu określenia odpowiednich wartości progowych, wykorzystano również zestawienia postępowania dla specyficznych gatunków uprawnych zgodnie z KTBL (2005), które prezentują typowy sposób uprawy dla każdego gatunku uprawnego w Niemczech. Te wartości progowe ukierunkowane są na podział częstotliwości uprawy wszystkich gatunków, który w sposób typowy powiązany jest z liczbą przejazdów. Ponieważ podobny sposób postępowania w Polsce lub Czechach nie jest znany, poniższy schemat oceny powinien zostać wykorzystany także gospodarstw polskich i czeskich. W tabeli 7 zaprezentowane zostały przykładowe gatunki uprawne i powiązane z nimi typowe liczby przejazdów roboczych.

Tabela 7 : Przykładowe przyporz ądkowanie liczby przejazdów roboczych do gatunków uprawnych (zgodnie z zestawieniem metod w KTBL 2005).

Gatunek i metoda uprawy Typowa liczba

przejazdów Pszenica ozima, konw. z 1 15,3 Pszenica ozima, konw. bez 2 14,3 Pszenica ozima, eko 3, 4 11,3 Ziemniak, konw z 16,3 Ziemniak, konw bez 17,3 Ziemniak, eko 16,3 Owies, eko 9,3 Bób, eko 9,3

1 konwencjonalnie z odwracaniem gleby, 2 konwencjonalnie bez

odwracania gleby, 3 ekologicznie, 4 Uwaga: Zgodnie z KTBL nie ma

różnicy przy uprawie z odwracaniem i bez odwracania gleby w

Rolnictwo 18

rolnictwie ekologicznym przy omawianych gatunkach uprawnych.

W celu oceny intensywności gospodarowania na użytkach zielonych, zamiast przejazdów wykorzystuje się częstotliwość koszenia. Vogel (2009) opracował tu regułę oceny, na której opiera się poniższa reguła (patrz tab. 8). Tabela 8 Okre ślanie oczekiwanej usługi bioró żnorodno ści w oparciu o częstotliwo ść koszenia u żytków zielonych (w oparciu o Vogel 2009).

Częstotliwość koszenia Potencjalna usługa bioróżnorodności

0 – 1/rok wysoka > 1 – 3/rok średnia > 3/rok niska

Interpretacja

Kolejnym czynnikiem wpływającym na usługi bioróżnorodności w gospodarstwie rolnym, który należy traktować w powiązaniu z usługami ekosystemowymi, jest wykorzystanie maszyn. Można wyróżnić wiele aspektów oddziaływania wykorzystania maszyn w gospodarstwie; zostanie tu wymienionych tylko kilka. W zależności od stabilności gleby, ciężar maszyn i rozłożenie ciężaru, tzn. nacisk na glebę, który powstaje podczas przejazdów, może prowadzić do zagęszczenia gleby. Ma to negatywny wpływ na jakość gleby i wpływa m. in. na usługi regulacyjne ekosystemu. Ograniczone jest wsiąkanie wody opadowej, przez co pogarszają się warunki życia dla organizmów glebowych. Ma to wpływ na usługę wzrostową gatunków uprawnych, plon z danej powierzchni może ulec zmniejszeniu. Zagęszczenie gleby wpływa na regulację klimatu, ponieważ ze względu na zakłóconą wymianę gazową, mogą się tworzyć przede wszystkim gazy istotne dla klimatu, takie jak metan i podtlenek azotu (patrz UBA 2013). Także liczba przejazdów po tym samym śladzie przyczynia się do zagęszczenia gleby. Jeżeli, jak wyżej opisano, z powodu zagęszczenia gleby zmniejsza się plon, to z reguły wzrasta intensywność uprawy gleby, co jest związane z kolejnymi przejazdami. Także niezbędne przy użytkowaniu maszyn środki produkcyjne (przede wszystkim olej napędowy) oddziałują na klimat. Nie ma wiążących wartości dotyczących liczby przejazdów, ponieważ muszą być one oceniane zawsze w kontekście całego procesu uprawy oraz stanowiska uprawy, w związku z tym nie udowodniono skutecznego oddziaływania tego wskaźnika. Obowiązuje jednak podstawowa zasada: Im mniejsza liczba przejazdów, tym mniejsze ewentualne negatywne oddziaływanie na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe.

Rolnictwo 19

Podsumowanie wska źników

Dzięki transformacji wskaźników do porównywalnych bezwymiarowych stwierdzeń preferencyjnych (usługa bioróżnorodności niska do wysokiej), w ramach jednolitej skali porządkowej mogą zostać zaprezentowane zarówno kryteria docelowe mierzalne ilościowo, jak i kryteria jakościowe (por. von Haaren 2004). Jako porównywalną i łatwo dostępną możliwość prezentacji można wykorzystać diagram sieciowy, w którym wszystkie wskaźniki są przedstawione na jednolitej skali porządkowej i można dokonać ich porównania (por. Rys. 1). Dla tego rodzaju prezentacji przygotowane zostały bezwymiarowe stwierdzenia preferencyjne (usługa bioróżnorodności niska do wysokiej) o progach wartości od 1 do 3 (por. Tab. 1).

Rys. 1: Przykładowe zestawienie potencjalnych usług ekosystemowych gospodarstwa rolnego w oparciu o wska źniki: Kleinstrukturanteil = udział drobnych struktur, Strukturvielfalt = różnorodno ść strukturalna, Fruchtartenvielfalt = ró żnorodno ść gatunków uprawnych, N-Düngungsniveau = poziom nawo żenia azotowego oraz Maschineneinsatz = zastosowanie maszyn

Tab. 1: Wyprowadzenie progów warto ści z wypowiedzi preferencyjnych na temat potencjalnej usługi bioró żnorodno ści

Potencjalna usługa bioró żnorodno ści Poziom warto ści wysoka 3 średnia 2 niska 1

Na podstawie umożliwiającej porównanie prezentacji poszczególnych wskaźników jasno widać, w których zakresach gospodarstwo ma możliwości manewru w celu zwiększenia swojej potencjalnej usługi bioróżnorodności. Przy pomocy wskaźników opisanych w rozdziałach 2 - 6 można wyprowadzić pierwsze obszerne działania, które mogą się przyczynić do poprawy tej usługi.

Jednak poprzez ten rodzaj oceny możliwe jest jedynie określenie tendencji w zakresie usług bioróżnorodności w gospodarstwie. W celu dokładniejszej oceny, np. z wykorzystaniem oprogramowania MANUELA, należy zgodnie z możliwościami skorzystać z dalszych wskaźników, ewent. danych szczegółowych.

Rolnictwo 20

Lista kontrolna rolnictwo

Główny gatunek uprawny Potencjały poprawy

Typowy płodozmian Proszę opisać typowy płodozmian, w którym uprawiany jest ten gatunek główny.

Nawożenie Czy ten płodozmian jest nawożony w zwykły sposób?

tak nie

O jaki rodzaj nawożenia chodzi? nawozy mineralne nawozy organiczne

Jakie ilości nawozów są wykorzystywane na danej powierzchni rocznie?

Jaką technikę nawożenia Państwo stosujecie?

Przy nawozach gospodarczych: wywożenie beczkowozem, drążki

dozujące wąż wleczony, inne:

Przy nawozach mineralnych:

nawożenie powierzchniowe, nawożenie rzędowe, nawożenie pod korzeń, inne:

Ochrona ro ślin

Jaką ochronę roślin Państwo stosujecie?

bez środków ochrony roślin, biologiczną mechaniczną, chemiczną termiczną, inną:

Jakie działania wykorzystujecie?

Do jakich grup substancji można przyporządkować te środki ochrony roślin?

Ile przejazdów roboczych jest niezbędnych?

np. brona chwastownik

mechaniczne, herbicyd, insektycyd, fungicyd

Uprawa gleby

W jaki sposób uprawiacie Państwo glebę? (można zaznaczyć kilka opcji)

z użyciem pługa, bezorkowo, konserwująco, mulczowanie,

okopywanie, z mniejszym naciskiem na glebę inne:

Kiedy przeprowadzacie podstawową uprawę gleby?

orka przedzimowa, orka letnia orka wiosenna

Jaka metodę siewu stosujecie? siew rzędowy, siew w mulcz, siew bezpośredni inne:

Przejazdy robocze Ile w sumie jest przejazdów roboczych przy tej uprawie głównej?

Rolnictwo 21

Pytanie

Już je

st

real

izow

ane

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

drożen

ia

Nie

dot

yczy

Państwa uwagi, pomysły, odpowiedzi

Czy podana przez Państwa liczba płodozmianów odpowiada danym zalecanym w obszarach działania? Czy widzicie tu Państwo potencjał poprawy?

Czy uprawiane przez Państwa rośliny użytkowe są dopasowane do stanowiska uprawy? Czy przy planowaniu uwzględniacie warunki siedliska, takie jak typ i rodzaj gleby oraz wody gruntowe? → Różnorodny, dopasowany do warunków miejsca uprawy płodozmian może też pozytywnie oddziaływać na liczne usługi ekosystemowe!

Jakie wsiewki i międzyplony nadają się do poszerzenia płodozmianu? → Różnorodny płodozmian z dopasowanymi wsiewkami i międzyplonami pomoże Państwu w zachowaniu i wspieraniu jakości i żyzności gleby!

Czy uprawiacie odmiany stare i/lub odmiany tradycyjne dla Waszego regionu? Czy sprawdziliście możliwość współpracy z regionalnymi przedsiębiorstwami branży spożywczej, w celu stworzenia nowego łańcucha wartości dodanej dla przetwórstwa tych tradycyjnych odmian?

Czy istnieją już sieci lub podmioty, które specjalizują się w produkcji lub przetwórstwie żywności regionalnej? Czy jesteście już członkami takich sieci i działacie w nich aktywnie? → Dobrze zorganizowana współpraca może przynieść Państwu wiele korzyści – nowe kontakty z klientami końcowymi i nowe rynki zbytu, wykorzystanie nowych kanałów informacyjnych lub efekty synergii!

Czy istnieje możliwość stosowania mniejszej ilości nawozów mineralnych i zastępowania ich nawozami organicznymi? → Może macie odpowiednie nawozy organiczne w swoim gospodarstwie lub jest możliwe ich pozyskanie od sąsiednich gospodarstw i wykorzystanie w ramach gospodarki obiegowej?

Czy sprawdzaliście już możliwość obniżenia ilości zużywanych nawozów? → Na jakość gleby i zawartość składników pokarmowych wpływa również różnorodny płodozmian z wieloma międzyplonami, co prowadzi do zmniejszonego zużycia nawozów!

Zmniejszenie ilości nawozów oddziałuje pozytywnie na jakość wód gruntowych! Czy jesteście w kontakcie z lokalnymi wodociągami w celu kontroli jakości wody pitnej w pobliżu Państwa pól uprawnych? → Jeżeli poprzez zmniejszenie ilości nawozów pozytywnie oddziałujecie na jakość wody, informujcie o tej wartości dodanej klientów oraz inne podmioty lokalne!

Rolnictwo 22

Pytanie

Już je

st

real

izow

ane

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

drożen

ia

Nie

dot

yczy


Jakie rodzaje środków ochrony roślin są najczęściej stosowane w Państwa gospodarstwie? Czy sprawdziliście możliwości zmiany grup substancji, żeby na przykład unikać stosowania herbicydów?

Wiele ze stosowanych środków ochrony roślin może być szkodliwych dla pszczół. Podczas swoich działań uważacie na te i inne istoty żywe i sprawdzajcie toksyczność środków? → Stosowanie środków ochrony roślin, które nie są szkodliwe dla pszczół jest pierwszym krokiem do ochrony pszczół!

Czy przestrzegacie ograniczeń czasowych przy stosowaniu środków ochrony roślin? Czy jest możliwe stosowanie środków ochrony roślin dopiero po oblocie pszczół, tzn. po zachodzie słońca? Czy możecie stosować środki ochrony roślin dopiero po okresie kwitnienia roślin atrakcyjnych dla pszczół? → Nie tylko szkodliwe dla pszczół, ale również chemiczno-syntetyczne środki ochrony roślin oznaczają ingerencję w przyrodę. Uwzględnienie okresu stosowania jest pierwszym krokiem do ochrony pszczół!

Czy Państwa rośliny użytkowe są zależne od zapylania przez pszczoły i inne owady? Czy istnieje współpraca z pszczelarzami w celu optymalizacji usługi zapyleniowej i ochrony zdrowotności pszczół? → Współpraca z pszczelarzami przynosi wszystkim korzyści – Możecie mieć zapewnioną usługę zapyleniową, a pszczelarze będą pewni ochrony swoich rodzin pszczelich!

Czy przy stosowaniu środków ochrony roślin zachowywane są należyte odległości od zbiorników wodnych i sąsiednich upraw?

Czy przy stosowaniu chemiczno-syntetycznych środków ochrony roślin uwzględniane są warunki pogodowe? Na przykład nie zaleca się stosowania przy silnym wietrze i przed opadami deszczu!

Czy zwracacie uwagę na naturalne organizmy pożyteczne dla upraw? Czy macie możliwość jeszcze silniejszego i celowego korzystania z ich usług? Jakie jeszcze metody naturalnego zwalczania szkodników mogłyby zostać zastosowane w Państwa gospodarstwie?

Rolnictwo 23

Pytanie

Już je

st

real

izow

ane

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

drożen

ia

Nie

dot

yczy


Ile przejazdów roboczych jest niezbędnych do rozprowadzenia środków ochrony roślin i nawozów, a także do innych prac? Czy ta liczba jest porównywalna z liczbą zalecaną w obszarze działań?

Czy można zmniejszyć liczbę przejazdów? Czy unika się przejazdów "pustych"? Czy istnieje możliwość stosowania metod konserwującej uprawy gleby? → Pozostawianie resztek pożniwnych i przykrycie gleby to działania zmniejszające występowanie erozji. Ale nie tylko powierzchnie zagrożone erozją na tym korzystają. Wzbogacenie warstwy próchnicy i wspieranie życia glebowego ma znaczenie dla zachowania jakości gleby!

Także uprawa międzyplonów może być elementem konserwującej uprawy gleby! Czy przetestowaliście już różne międzyplony oraz ich wpływ na funkcje gleby?

Jak oceniacie różnorodność strukturalną Waszych pól? Czy są one zróżnicowane, różnorodne, i w zgodzie z otaczającym je krajobrazem? → Małe, ale zróżnicowane struktury wzbogacają krajobraz i przyczyniają się do poprawy atrakcyjności krajobrazu kulturowego nie tylko dla mieszkańców, ale też dla turystów. Możecie się Państwo do tego w istotny sposób przyczynić!

Czy Państwa pola uprawne są duże, czy małe? → Małe pola uprawne wzbogacone o drobne struktury, to cenne kryjówki i miejsca reprodukcyjne dla wielu zwierząt, i w związku z tym pomagają w ochronie bioróżnorodności!

Czy na Państwa polach znajduje się wiele drobnych struktur, takich jak kwitnące obrzeża lub żywopłoty? Czy istnieje możliwość zakładania lub powiększania takich struktur? → Wszystkie te elementy wzbogacają krajobraz. Oprócz tego są też siedliskami i miejscami wędrówek dla dzikich gatunków zwierząt, które mogą być pożyteczne w Państwa gospodarstwie!

Jakie jeszcze cenne biotopy znajdują się na Państwa powierzchniach i w ich bezpośrednim otoczeniu? W jaki sposób możecie się przyczynić do ich zachowania i powiązania z biotopami tego samego rodzaju?

Rolnictwo 24

Pytanie

Już je

st

real

izow

ane

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

drożen

ia

Nie

dot

yczy


Czy wiecie, które gatunki rzadkie lub zagrożone w Państwa regionie są uzależnione od siedlisk na powierzchniach użytkowanych rolniczo? Czy wiecie, jak możecie je chronić i wspierać? → Współpraca z organizacjami ochrony przyrody lub zrzeszeniami pielęgnacji krajobrazu może Państwu pomóc w zdobyciu większej ilości informacji i konkretnych wskazówek praktycznych! Informujcie klientów o swoich działaniach w zakresie ochrony przyrody!

Czy realizujecie działania z zakresu edukacji ekologicznej, w celu informowania społeczeństwa o Waszym zaangażowaniu i wkładzie w ochronę przyrody i środowiska? Czy sami macie możliwości przeprowadzania takich działań? Jeżeli nie, czy rozmawialiście na ten temat z partnerami fachowymi, np. edukatorami ekologicznymi, placówkami edukacji ekologicznej lub organizacjami ochrony przyrody? → Wiele placówek edukacyjnych szuka ciekawych ofert praktycznych. Poszukajcie odpowiednich partnerów do współpracy, którzy będą Was wspierali przy organizacji i realizacji!

Czy jesteście członkami regionalnych sieci, które m. in. umożliwiają wymianę wiedzy? Czy zasięgacie regularnie informacji na temat nowych metod, technologii i innych innowacji w uprawie zrównoważonej?

Rolnictwo 25

Literatura

Boll, T. (2016): Auswirkungen des Dendromasseanbaus in Kurzumtriebsplantagen auf die ästhetische Qualität und die Erholungseignung der Landschaft. Dissertation, Leibniz Universität Hannover, Fakultät für Architektur und Landschaft.

Braband, D., Illner, H., Salm, P., Hegemann, A. & Sayer, M. (2006): Erhöhung der Biodiversität in einer intensiv genutzten Bördelandschaft Westfalens mit Hilfe von extensivierten Acker-randstreifen. Abschlussbericht DBU Az: 19109.

Bredemeier, B., Schmehl, M., Rode, M., Geldermann, J. & von Haaren, C. (in Vorb.): Biodiversität und Landschaftsbild in der Ökobilanzierung von Biogasanlagen. Umwelt und Raum, Schriftenreihe Institut für Umweltplanung, Band 8.

Bredemeier, B., von Haaren, C., Reich, M., Rüter, S. & Meise, T. (2015): Evaluating the nature conservation value of field habitats: A model approach for targeting agri-environmental measures and projecting their effects. Ecological Modelling 295: 113–122.

Eckert, H., Breitschuh, G. & Sauerbeck, D. (1999): Kriterien umweltverträglicher Landbewirtschaftung (KUL) – ein Verfahren zur ökologischen Bewertung von Landwirtschaftsbetrieben. Agrobiological Research 52: 57–76.

Flade, M., Plachter, H., Henne, E. & Anders, K. (Hrsg.) (2003): Naturschutz in der Agrarland-schaft. Ergebnisse des Schorfheide-Chorin Projektes. Quelle & Meyer Verlag GmbH & Co, Wiebelsheim.

Schüpbach, B., Junge, X., Briegel, R., Lindemann-Matthies, P. & Walter T. (2009): Ästhetische Bewertung landwirtschaftlicher Kulturen durch die Bevölkerung. ART-Schriftenreihe Nr. 10. Forschungsanstalt Agroscope Reckenhausen-Tänikon, Ettenhausen.

TEEB-DE (2016): Ökosystemleistungen in ländlichen Räumen. Grundlage für menschliches Wohlergehen und nachhaltige wirtschaftliche Entwicklung. http://www.naturkapital-teeb.de/fileadmin/Downloads/Projekteigene_Publikationen/TEEB_Broschueren/TEEB_DE_Landbericht_Langfassung.pdf, zuletzt aufgerufen: 01.04.2017.

Werner, A., Berger, G., Stachow, U. & Glemnitz, M. (2000): Abschätzungen der Auswirkungen transgener Sorten auf Umweltqualitätsziele. Nachhaltige Landwirtschaft. Kriterien für Pflanzenzüchtung und Pflanzenproduktion unter besonderer Berücksichtigung des Potentials der modernen Biotechnologie. Müncheberg.

Wiehe, J., Rode, M. & Kanning, H. (2010): Raumanalyse I – Auswirkungen auf Natur und Landschaft. In: Rode, M. & Kanning, H. (Hrsg.) (2010): Ökologische Optimierung der Produktion und energetischen Nutzung von Biomasse – Natur- und raumverträglicher Ausbau energetischer Biomassepfade (SUNREG II). ibidem-Verlag, Stuttgart.

Wöbse, H.H. (2002): Landschaftsästhetik. Über das Wesen, die Bedeutung und den Umgang mit landschaftlicher Schönheit. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart.

Zhang, W., Ricketts, T. H., Kremen, C., Carnay, K. & Swinton, S. M. (2007): Ecosystem services and dis-services to agriculture. Ecological Economics 64: 253-260.

Gospodarka leśna 1

Gospodarka le śna Opisane poniżej wzajemne oddziaływanie z usługami ekosystemowymi i bioróżnorodnością dotyczy

gospodarstw leśnych i właścicieli lasów, którzy mają wpływ na zarządzanie lasem.

Zależności

pomiędzy gospodarką leśną a usługami ekosystemowymii bioróżnorodnością

Przedsiębiorstwa tej branży potrzebują do swojej działalności przede wszystkim poniższych usług

ekosystemowych:

Procesy glebowe i obieg składników pokarmowych to jeden z warunków dla egzystencji lasów i

gospodarki leśnej. Takie właściwości gleby, jak zawartość próchnicy i składników pokarmowych,

wartość pH, skała macierzysta i jej minerały, określają dalsze funkcje gleby takie jak: żyzność,

przepuszczalność wody, zdolność magazynowania czy przerastanie korzeniami. Zdrowa gleba, wraz z

dalszymi warunkami, np. klimatycznymi, gwarantuje również jakość i bezpieczeństwo plonów. Zdrowe,

zalesione gleby spełniają też ważne funkcje ochronne, na przykład przy osuwaniu się gruntu, lawinach

czy spadaniu odłamków skalnych. Gleba odgrywa także istotną rolę przy takich usługach, jak

magazynowanie wody i ochrona przeciwpowodziowa. Te usługi ochronne mają ogromne znaczenie

dla działalności przedsiębiorstw i należą do usług, które lasy realizują dla społeczeństwa.

Po stronie zależności istnieje wiele wzajemnych oddziaływań pomiędzy lasami i usługami

ekosystemowymi regulacji klimatu . Warunki klimatyczne są jednym z ważniejszych "czynników

produkcyjnych" i obok innych warunków siedliskowych, takich jak jakość gleby i zaopatrzenie w wodę,

wpływają na wzrost i produktywność lasów. Zmiany powodowane zmianami klimatycznymi, takie jak

wzrost temperatury, zmniejszenie się ilości opadów czy przedłużenie okresów suszy, mogą nieść ze

sobą różne, trudne do przewidzenia oddziaływania na praktykę leśną. Należy się liczyć zarówno z

bezpośrednim, jak i z pośrednim oddziaływaniem na określone gatunki drzew i w związku z tym na

ilości produkcyjne drewna oraz zdrowotność drzewostanów. Do kolejnych skutków zmian klimatu,

które w istotny sposób oddziałują na lasy, należy również zmiana obszarów rozprzestrzeniania się

szkodników, czy zmiana okresów wegetacyjnych.

Kontrolowanie szkodników i chorób przez ekosystemy organizmów pożytecznych jest ważną

usługą, będącą naturalnym mechanizmem ochronnym lasów. Nie tylko ingerencja człowieka w

ekosystemy może negatywnie oddziaływać na tę usługę, co może doprowadzić do rozprzestrzenienia

się szkodników lub chorób. Coraz większe zagrożenie stanowią w tym kontekście gatunki inwazyjne i

neofity oraz zmieniające się warunki klimatyczne.

Gospodarka leśna 2

Oddziaływanie

gospodarki leśnej na usługi ekosystemowe i bioróżnorodność

Przedsiębiorstwa i gospodarstwa tej branży oddziałują szczególnie intensywnie na następujące usługi

ekosystemowe:

Produkcja drewna i usługi zaopatrzeniowe są podstawą funkcjonowania nie tylko dla gospodarstw

leśnych, ale również dla kolejnego powiązanego z nimi łańcucha tworzenia wartości i branż

przetwórstwa drewna. Oddziaływanie gospodarstw leśnych na te usługi ekosystemowe jest

różnorodne i można je odwzorować z wykorzystaniem opracowanych w ramach tej analizy

parametrów przedsiębiorstw. Ilość, jakość oraz różnorodność odmian zebranego drewna, to

częściowo rezultat zarządzania w gospodarce leśnej, na które wpływ mają działania w zakresie

ochrony gleb, strategii zalesiania i odmładzania oraz w zakresie ochrony roślin. Do kolejnych

parametrów, na które jednak gospodarstwa leśne nie mają istotnego wpływu, należą warunki

klimatyczne i inne specyficzne warunki siedliskowe. Dzięki zrównoważonemu oraz

zoptymalizowanemu ekologicznie zagospodarowaniu lasów, gospodarstwa

i przedsiębiorstwa leśne przyczyniają się do zabezpieczenia funkcjonowania tych usług

ekosystemowych oraz ich ilości i jakości.

Gleba jest jednym z najważniejszych czynników produkcyjnych gospodarstw

i przedsiębiorstw leśnych, co zostało już opisane w rozdziale „Zależności“. Z tego powodu, w centrum

uwagi zarządzania powinno być zachowanie jej jakości i zminimalizowanie negatywnego

oddziaływania. Oddziaływanie na glebę związane jest również bezpośrednio z przejazdami i

stosowaniem maszyn. Gleba może być również zanieczyszczana przez wycieki olejów mineralnych,

czynników chłodniczych i smarów z używanych maszyn. Do poprawy jakości gleby może się m.in.

przyczynić dopasowanie (głęboko korzeniących się) gatunków drzew do siedliska.

Z jako ścią powietrza i regulacj ą klimatu związane są liczne wzajemne oddziaływania. Po stronie

wpływów znajduje się przede wszystkim funkcja lasów związana z magazynowaniem dwutlenku węgla

(akumulacja CO2). Las pobiera dwutlenek węgla z atmosfery i w związku z tym przyczynia się

pozytywnie do zmniejszenia się koncentracji CO2.1 Nie tylko drzewa, ale również inne komponenty

leśne, takie jak gleby, martwe drewno, torfowiska lub warstwa ściółki mogą magazynować CO2.23

Gospodarstwa i przedsiębiorstwa leśne wpływają na usługę magazynowania poprzez

przeprowadzanie określonych działań, które mają na nią pozytywny wpływ. Podczas, gdy funkcja

magazynująca lasów oddziałuje w istotny sposób raczej w wymiarze globalnym, lasy mogą

oddziaływać na klimat lokalny. Coraz większe znaczenie ma tu funkcja filtrująca, funkcja

udostępniania świeżego powietrza i funkcja chłodząca, nie tylko na obszarach zamieszkałych.

1 por. (Naturkapital Deutschland - TEEB DE, 2014, str. 44) 2 por. (Naturkapital Deutschland - TEEB DE, 2014, str. 46) 3 por. (Wunder, S.;Thorsen Jellesmark, B., 2014, str. 27)

Gospodarka leśna 3

Poprzez zarządzanie w gospodarce leśnej można też wpływa ć na jako ść wody oraz na ochron ę

przeciwpowodziow ą. Oddziaływanie gospodarstw i przedsiębiorstw leśnych na jakość wody może

mieć miejsce poprzez rezygnację z chemiczno-syntetycznych środków ochrony roślin lub generalnie

ze stosowania różnych chemikaliów, nie tylko na obszarach ochrony wód. Pośredni wpływ na procesy

obiegu wody mają również właściwości gleby (przepuszczalność, skały), nasadzone gatunki drzew i

ich wysokość, warunki siedliska - takie jak nachylenie zbocza i warunki klimatyczne oraz proces

pozyskiwania drewna. Przy wyborze gatunków drzew, korzystniejsze dla produkcji wody pitnej z wód

infiltracyjnych oraz jej jakości są lasy liściaste lub lasy mieszane. Pozytywnym efektem dodatkowym

dla jakości wód gruntowych, przy zwiększonym udziale drzew liściastych, jest mniejsze nanoszenie

azotanów do wód gruntowych. Poza tym, należy wspierać oddziaływanie oczyszczające gleby

i korzeni mające pozytywny wpływ na jakość i ilość wód opadowych. Wspieranie głęboko korzeniących

się gatunków drzew może też być ważnym działaniem przy ochronie przeciwpowodziowej, ponieważ

dzięki nim gleba może pochłonąć więcej wody, co zapobiega spływaniu wody lub przedłuża czas jej

spływania.

Do usług kulturalnych lasów, oprócz odpoczynku i duchowo ści należy również ich estetyka i

wpływ na krajobraz . Występowanie różnych usług jest uzależnione m.in. od wielkości i lokalizacji

lasów. Gospodarstwa i przedsiębiorstwa leśne mogą na nie wpływać w różnorodny sposób. Z jednej

strony mogą podnosić naturalną ofertę, tworząc infrastrukturę dla turystów odwiedzających lasy (np.

tworzenie szlaków i tras rowerowych, tras narciarstwa biegowego). Z drugiej strony można także

stworzyć w lesie kolejne możliwości rekreacyjne, takie jak wieże widokowe, parki linowe, tory

saneczkowe czy leśne place zabaw. Związane z tym częstsze korzystanie z lasów może jednak być

sprzeczne z celami ochrony przyrody.

Praktyka gospodarki leśnej oddziałuje na zapylanie, szczególnie poprzez wspieranie zabezpieczania

pożywienia i siedlisk dla (dzikich) pszczół i innych owadów.

Gospodarka leśna 4

Obszary działania gospodarki le śnej

Zarządzanie lasem

Optymalizacja ekologiczna związana jest ze wspieraniem naturalnego odmładzania lasu i/ lub w

przybliżaniu drzewostanów do ich potencjalnie naturalnej formy. Naturalne odmładzanie może być

również korzystne dla lasów gospodarczych, przy uwzględnieniu określonych zasad, nie tylko z

ekologicznego punktu widzenia, ale też ekonomicznego - poprzez budowę stabilnych drzewostanów. Do

działań należy tu wspieranie rodzimych i typowych gatunków drzew, uwzględnienie ich różnych

wymagań związanych z odmładzaniem, odmładzanie na małych powierzchniach, a także pozostawianie

martwego drewna. Należy również rezygnować z roślin i nasion modyfikowanych genetycznie.

Parametry Możliwe działania

Strategia zale-siania i odmładzania

Długie okresy odmładzania, rezygnacja z nasion modyfikowanych genetycznie, wybór gatunków drzew i roślin dopasowanych do siedliska

Zachowanie struktur lasu (małe struktury)

Wspieranie udziału martwego drewna w lesie, zachowywanie małych zbiorników wodnych i cennych biotopów, rezygnacja z odwadniania

Zarządzanie gleb ą

Działania w zakresie zarządzania glebą oddziałują nie tylko na jakość gleby, ale jak już opisano, także

na usługę zwiazaną z ochroną przeciwpowodziową lub produktywność lasów. Z jednej strony sytuację

ekologiczną można poprawić działaniami w zakresie optymalizacji przejazdów. Drzewostany i ich

dostępność należy planować bardzo starannie. Do działań tych należy rezygnacja z przejazdów po całej

powierzchni, zakładanie ścieżek przejazdowych w dużych odstępach od siebie oraz optymalizacja liczby

przejazdów. Znaczenie ma także dobór techniki i uwzględnianie aktualnego stanu technologicznego.

Kolejne działania w zakresie zarządzania glebą dotyczą zarządzania składnikami pokarmowymi. Można

na nie wpływać poprzez dobór gatunków drzew dopasowanych do danego stanowiska oraz działania

dodatkowe, takie jak wapnowanie. Także zwiększenie udziału martwego drewna, wspieranie warstwy

ściółki lub rezygnacja z wykorzystywania całych nadziemnych części drzewa mają pozytywne

oddziaływanie na jakość gleby. Wspieranie głęboko korzeniących się gatunków drzew, może przyczynić

się zarówno do poprawy zarządzania składnikami pokarmowymi, jak i do poprawy usługi

magazynowania wody.

Parametr Możliwe działania

Przejazdy Rezygnacja z przejazdów po całej powierzchni, stosowanie technologii innowacyjnych,

staranne planowanie udostępniania drzewostanów (duże odstępy między ścieżkami

przejazdowymi)

Ochrona gleby Ściółka, martwe drewno

Gospodarka leśna 5

Różnorodno ść gatunkowa

Wspieranie bioróżnorodności odnosi się do różnorodności siedlisk, ich jakości, wielkości i różnorodności

gatunków. Im większa jest różnorodność siedliska, tym większa też różnorodność gatunkowa.

Różnorodność siedlisk można wspierać na przykład przez sieciowanie i tworzenie powiązanych

biotopów lub ich poszerzanie. Wspieranie konkretnych gatunków (zacieniających i kluczowych) wymaga

specjalnych działań z zakresu ochrony przyrody. Ważnym pakietem działań jest także postępowanie z

gatunkami inwazyjnymi. Poniższe działania uważane są za działania wspierające różnorodność:

• Powiązanie biotopów i populacji

• Wspieranie rzadkich biotopów i zbiorowisk leśnych

• Naturalne odmładzanie, naturalne zadrzewianie

• Dobór gatunków drzew pasujących do siedliska i wspieranie drzewostanów mieszanych

• Wspieranie martwego drewna oraz miejsc z martwym drewnem, zachowanie drzew biotopowych

• Wspieranie warstwy ściółki

• Kwitnące obrzeża dróg lub skraje lasów, lub tzw. stopniowane skraje lasów.


Zwiększenie różnorodności gatunkowej w lesie

Wspieranie drzew liściastych, dobór gatunków drzew dopasowanych do siedliska, wspieranie siedlisk dla zwierząt (skierowanie uwagi także na dzikie pszczoły)

Postępowanie z gatunkami inwazyjnymi

Zwalczanie biologiczne, prewencja poprzez wzmocnienie odporności lasów

Zachowanie i wspieranie struktur leśnych (drobne struktury)

Patrz wyżej

Gospodarka leśna 6

Środki pomocnicze i produkcyjne

Stosowanie syntetycznych środków pomocniczych, takich jak środki ochrony roślin, nawozy, czynniki

chłodzące, smary, farby i lakiery oznacza zanieczyszczanie wód i gleb leśnych. Materiały odpadowe

mogą również trafić do łańcucha produktów żywnościowych lub do gospodarstw domowych, na przykład

podczas spożywania dzikich lub leśnych owoców, albo podczas zakupu drzewka bożonarodzeniowego.

Poprawa oznacza tu zastąpienie tych chemikaliów przez warianty ekologiczne, bardziej przyjazne dla

środowiska, rezygnację z ich zastosowania lub jego zminimalizowanie.


Redukcja zużycia Rezygnacja lub minimalizowanie zużycia syntetycznych lakierów, farb, środków ochrony roślin

Stosowanie zrównoważonych środków pomocniczych i produkcyjnych

Zakup certyfikowanych środków pomocniczych (błękitny anioł etc.) lub wariantów bardziej przyjaznych dla środowiska (np. papier zamiast plastiku)

Pozyskiwanie drewna

W planowaniu i monitorowaniu wszystkich działań w zakresie pozyskiwania drewna mogą pomóc plany

zagospodarowania lub plany strategiczne. Bazując na aktualnych danych dotyczących drzewostanów

można wyliczyć ilości różnych gatunków drzew przeznaczone do ścięcia, dzięki czemu planowane,

monitorowane i udokumentowane jest przestrzeganie zasad zrównoważonego rozwoju. Plany

zagospodarowania służą nie tylko do planowania zbiorów, lecz w dużo większym stopniu do

systematycznego zarządzania lasami we wszystkich aspektach. Ich opracowywanie może być też

wspierane przez kompetentną instytucję. Do kolejnych działań należy też metoda pozyskiwania drewna.


Ilość pozyskanego drewna i metoda pozyskania

Istnienie planów zagospodarowania, rezygnacja z rębni zupełnej i wykorzystywania całej nadziemnej części drzew

Gospodarka leśna 7

Zestawienie głównych wska źników

Zrównowa żone zagospodarowanie lasów Pozyskiwana ilość i przyrost lasu Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Plany zagospodarowania

Ilość pozyskanego drewna (m3/rok) przypadająca na bieżący przyrost drewna w zadrzewieniu głównym (m3/rok*ha)

Przyrost bieżący

Zokr = Vk - Vp + U

P

Zokr - przyrost miąższości w danym okresie

Vk - miąższość na końcu okresu

Vp - miąższość na początku okresu

U - wysokość użytkowania głównego w danym

okresie (miąższość netto przeliczona na miąższość

brutto przy zastosowaniu współczynnika 1,25)

P - powierzchnia leśna4

w % <50%

Interpretacja Wskaźnik przyrostu w kontekście usługi zaopatrzeniowej daje informację w zakresie potencjalnych

zrównoważonych ilości drewna do pozyskania oraz umożliwia pomiar oferty tej usługi ekosystemowej. Ilości

są uzależnione od wielu czynników, takich jak jakość gleby, rodzaj drzewostanu lub warunki pogodowe, na

które leśnicy nie zawsze mają wpływ. Ten wskaźnik jest przydatny w praktycznej działalności

przedsiębiorstwa, ponieważ umożliwia uzyskanie informacji na temat naturalnego przyrostu i potencjalnych

ilości drewna do pozyskania. Przyrost drewna oddziałuje też między innymi na magazynowanie dwutlenku

węgla i produkcję tlenu. Wskaźnik pozyskiwanych ilości drewna uwzględnia rzeczywiste pozyskanie drewna

oraz wyrąb dokonywany przez gospodarstwo leśne. Jest to wyrazisty wskaźnik dla korzystania z usług

zaopatrzeniowych. Jeżeli porównamy te dwa wskaźniki, to po stronie oferty i korzystania można ocenić

zrównoważone gospodarowanie drzewostanami leśnymi. Gdy bilans się zgadza, tzn. nie pozyskuje się

więcej drewna niż go przyrasta, gospodarstwa leśne także w przyszłości gwarantują usługę zaopatrzenia w

surowiec - drewno i w związku z tym, dzięki swojemu zarządzaniu, przyczyniają się do zrównoważonego

obchodzenia się z tą usługą ekosystemową.

4 Źródło: „Wyniki aktualizacji stanu powierzchni leśnej i zasobów drzewnych w Lasach Państwowych na dzień 1 stycznia 2016 r.“ – „Ergebnisse der Standartaktualisierung der Waldfläche und Baumres-sourcen in Staatlichen Forsten für den 1. Januar 2016“

Gospodarka leśna 8

Magazynowanie w ęgla Magazynowanie CO2 przez drzewa w drzewostanie głównym Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Informacje na temat drzewostanu, wiek drzew i objętość (miąższość)

Magazynowanie dwutlenku węgla można oszacować w przybliżeniu. W tym celu wykorzystywane są podane wartości.5 Chodzi o skrócony wariant ewidencjonowania danych, który wymaga mniejszego nakładu czasu i pracy oraz związany jest z mniejszymi wymaganiami dotyczącymi danych. Wadą jest ograniczona siła wyrazu tego wskaźnika. Można również wykorzystać następujący wzór, umożliwiający dokładniejsze obliczenia. Ilość węgla = V x BEF x D x (1 + R) x CF V – masa grubizny w m3; BEF – wskaźnik

przelicznika dla biomasy, D – gęstość drewna, R

– wskaźnik ilości korzeni w biomasie pnia, CF –

ilość węgla w biomasie6

W tonach węgla

x

Interpretacja Magazynowanie węgla przez drzewa i lasy jest usługą regulacyjną i przyczynia się do zmniejszania

oddziaływania zmian klimatu. Działania w gospodarce leśnej oddziałują na bilans węglowy lasu. Ważną rolę

odgrywa tu zalesianie, zalesianie nowych terenów lub karczowanie lasów. Także inne działania w zakresie

gospodarki leśnej mogą pozytywnie wpływać na usługę pochłaniania dwutlenku węgla przez lasy, na

przykład poprawa stabilności drzewostanów leśnych, zachowanie martwego drewna lub zarządzanie glebą

w sposób chroniący jest strukturę. Z jednej strony proponowane jest tu szacowanie przy pomocy podanych

wartości, powodujące jednak ograniczenie dokładności informacji. Ale także w tym miejscu wskaźnik

powinien informować o usłudze lasów i o oddziaływaniu właścicieli lasów na magazynowanie CO2. Można

go również wykorzystać do komunikacji zewnętrznej. W zależności od wielkości lasów, stosunków

własnościowych, a także własnych wymogów, pożądane może być dokładniejsze obliczenie tej wartości. W

tym celu, razem z partnerami praktycznymi, wybrana została metodyka, która to umożliwia. Są w niej

uwzględniane informacje na temat istotnej dla klimatu biomasy w korzeniach i pniu. W związku z tym wynik

jest bardzo szczegółowy i dokładny.

5 Pomocą może być niniejszy przewodnik. Źródło: Merkblatt der bayrische Landesanstalt für Forst und Waldwirtschaft : Kohlenstoffspeicherung von Bäumen, Juli 2011, na stronie: http://www.lwf.bayern.de/mam/cms04/service/dateien/mb-27-kohlenstoffspeicherung-2.pdf 6 Więcej informacji por. (Eggleston, Buendia, Miwa, Ngara, Tanabe, & (Hrsg.), 2006) dostępny na stronie: http://www.ipcc-nggip.iges.or.jp/public/2006gl/pdf/4_Volume4/V4_02_Ch2_Generic.pdf

Gospodarka leśna 9

Różnorodno ść biologiczna Ilość gatunków drzew typowych dla siedliska


Zalecenia i standardy dla różnych siedlisk, informacje na temat drzewostanu, plany zagospodarowania lasu7

Ilość powierzchni z gatunkami drzew dopasowanymi do siedliska w stosunku do całej powierzchni lasu w ha Istnieje możliwość dalszej kategoryzacji, np. powierzchni z planowaną przebudową lasu, lukami i powierzchniami do pierwszego zalesienia

w % 100%

Interpretacja Las w różny sposób oddziałuje wzajemnie z bioróżnorodnością. Różnorodność drzew zapewnia w lasach

gospodarczych szeroką paletę różnych gatunków drewna, które dzięki różnorodnym właściwościom nadają

się do dalszego przetwarzania w kolejnym łańcuchu tworzenia wartości. Z punktu widzenia ochrony

przyrody, także wiele określonych gatunków roślin i zwierząt uzależnionych jest od różnorodnej struktury

lasów mieszanych. Podobna sytuacja ma miejsce przy różnorodności grup wiekowych, wraz z martwym

drewnem, oraz różnorodności biotopów i struktur leśnych. W świecie nauki i w praktyce jest już wiele

wskaźników do analizy i oceny różnorodności biologicznej. Ocena różnorodności na podstawie liczby

różnych drzewostanów, zbiorowisk leśnych lub biotopów jest tylko w ograniczonym stopniu dokładna i

porównywalna, ponieważ są one w istotnym stopniu uzależnione od warunków siedliska. Z tego powodu

uwaga jest koncentrowana na dopasowanym do siedliska doborze gatunków drzew, ponieważ wpływa on

korzystnie zarówno na usługi ekosystemowe, jak i bioróżnorodność lokalną i odzwierciedla metody działania

leśników w konkretnym siedlisku. Przygotowane zostały również wskaźniki fakultatywne, które

przedsiębiorstwa i gospodarstwa leśne mogą oceniać na zasadzie dobrowolności. Im większa jest ilość

gatunków drzew typowych dla siedliska, tym bardziej gospodarowanie przyczynia się do naturalnej

przebudowy lasów. Wskaźnik pokazuje, na ile uwzględniane są warunki miejscowe i jak gospodaruje się w

zgodzie z naturą. Wartością docelową jest 100%, nawet jeżeli realizowana jest stopniowa przebudowa

lasów.

7 Na przykład w Saksonii - Zarządzenie dla Saksońskich Lasów Państwowych, typy drzewostanów, autorzy: Eisenhauer, T. Roch, Irrgang, S., Sonnemann, S., Gemballa, R. (2005)

Gospodarka leśna 10

Regionalne rynki zbytu – współpraca z powi ązanymi poziomami tworzenia warto ści, Ilość drewna sprzedawanego i/lub przetwarzanego w regionie Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Informacje na temat struktur rynku zbytu, siedziby odbiorcy

Ilość drewna sprzedawanego w regionie w stosunku do całości sprzedawanego drewna, podawana w wartościach bezwzględnych lub podzielona zgodnie z produktami (np. drzewa iglaste i liściaste, surowe drewno, biomasa)

w % 100%

Interpretacja Ten wskaźnik umożliwia informowanie o współpracy z kolejnymi etapami powiązanych łańcuchów tworzenia wartości oraz o tworzeniu wartości w regionie. Im więcej drewna będzie przetwarzane w regionie, tym większa też finansowa wartość dodana dla regionu. Poza tym, dzięki krótszym drogom transportu, zmniejsza się ilość emisji i w związku z tym wnoszony jest wkład w lokalną i globalną ochronę klimatu. Także usługi ekosystemowe powiązane z lasami, takie jak produkcja tlenu lub usługi wypoczynkowe realizowane są na miejscu, a dzięki zabezpieczeniu regionalnego rynku zbytu zostaną zachowane. Również współpraca z podmiotami kolejnego, powiązanego łańcucha tworzenia wartości daje więcej korzyści i potencjałów. Istnieje możliwość zorganizowania wspólnej sprzedaży regionalnego drewna wraz z transparentną siecią dostaw i informowania klientów o wkładzie wszystkich podmiotów w lokalną ochronę przyrody. Przedsiębiorstwa i gospodarstwa leśne mogą też zasięgnąć dokładniejszych informacji na temat wymogów klientów i zarówno się na nie nastawić, jak i mieć możliwość lepszego informowania o swojej strategii przebudowy lasu.

Usługa wypoczynkowa lasów Ilość ofert edukacji ekologicznej lub spędzania czasu wolnego (wraz z wydarzeniami), lub liczba uczestników rocznie Ilość placówek wypoczynkowych lub usług, lub liczba uczestników rocznie (tam, gdzie dotyczy). Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Wewnętrzna ocena orga-nizowanych wydarzeń

Edukacja leśna, ścieżki dydaktyczne, oprowadzanie i wycieczki, inne wydarzenia o tematyce edukacji ekologicznej, miejsca do siedzenia i odpoczynku, rozbudowa punktów widokowych, placów zabaw i boisk, ścianek wspinaczkowych lub parków linowych etc.

Suma x

Interpretacja Mierzony jest tu aktywny wkład właścicieli lasów we wzrost oferty lasów w zakresie usługi wypoczynkowej. Gospodarstwa i przedsiębiorstwa leśne, dzięki różnym wydarzeniom lub udostępnianiu placówek wypoczynkowych, mogą przyczyniać się do poprawy samopoczucia społeczeństwa w lesie. Podczas oceny należy dokonać kategoryzacji, która odpowiada czynnościom i strukturze przedsiębiorstwa. Im większa liczba wydarzeń i/lub uczestników w różnych placówkach wypoczynkowych, tym bardziej właściciele lasów przyczyniają się do udostępniania oferty spędzania czasu wolnego w regionie i umożliwiają wypoczynek, ewentualnie udoskonalają możliwości wypoczynkowe osób przebywających w lesie.


Lista kontrolna dla gospodarki leśnej Krok 1: Proszę wymienić wszystkie gatunki drzew, które Państwo sprzedajecie.

Krok 2: Czy wiecie Państwo, w jaki sposób Państwa produkty są dalej przetwarzane?

Krok 3: Które z tych gatunków drzew są sprzedawane i przetwarzane także w regionie (w promieniu 100 km)? Proszę o zanotowanie w jakich

przedsiębiorstwach lub miejscowościach.

Krok 4: Proszę o zaznaczenie, które z produkowanych gatunków drzew oznaczone są certyfikatem zrównoważonego lub naturalnego gospodarowania lasami

(np. PEFC, FSC, Demeter, Bioland)

Krok 5: Czy są szczególne strategie dotyczące tych gatunków drzew? Czy są one wspierane przez Państwa działalność, w wyniku której ich ilość w lesie

ulega zwiększeniu się lub zmniejszeniu? Prosimy o opisanie tej sytuacji.

Krok 6: Czy uważacie Państwo te gatunki drzew za odporne na zmiany klimatu i przyszłościowe? Uważacie, że ten gatunek drzew poradzi sobie ze

zmieniającymi się warunkami klimatycznymi?

Gatunki drzew P

rzet

wór

stw

o je

st

znan

e

Prz

etw

arza

ne

w

regi

onie

Prz

edsiębi

orst

wo

prze

twór

cze

lub

mie

jsco

wość

Cer

tyfik

aty

Str

ateg

ia

Odp

orne

na

zm

i-an

y kl

imat

u Potencjały poprawy

Świerk nie brak danych

brak danych brak brak nie Zasięganie informacji u klientów o kolejnych etapach przetwórczych i szczególnych wymogach klientów

…

Czy po przeanalizowaniu tej tabeli zauważacie Państwo potencjały silniejszego włączenia regionalnych partnerów zajmujących się zbytem w celu zbudowania długotrwałych powiązań z dostawcami i posiadania lepszej orientacji w zakresie wymagań klientów? Czy widzicie gdzieś potencjały poprawy w ramach zrównoważonej strategii na przyszłość? →Poszukajcie Państwo gospodarstw leśnych i dostawców w Waszym regionie! Klienci są bardzo zainteresowani produktami regionalnymi i zgodnie z aktualnymi badaniami rynkowymi są również gotowi za nie płacić!


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

je

st

real

izow

ane

Pot

encj

ał

do

wdr

oże

nia

Nie

dot

yczy


Czy posiadacie Państwo plany zagospodarowania i/lub strategie dla lasu, które pomagają Państwu w

planowaniu różnych działań, takich jak pozyskiwanie drewna lub strategia odmładzania? Czy są on

regularnie aktualizowane?

Jak ustalacie wielkość pozyskania drewna? Czy spełniacie wszystkie wymogi prawne w zakresie

zrównoważonego pozyskiwania drewna?

Jakie metody pozyskiwania drewna są zwykle stosowane? Czy w miarę możliwości rezygnuje się ze

zrębu zupełnego i wykorzystywania całej nadziemnej części drzewa?

Czy stosowane metody pozyskiwania drewna chronią strukturę gleby? Czy rezygnuje się z przejazdów

po całej powierzchni? Jak funkcjonuje dostęp do drzewostanów?

Jakie jeszcze działania Państwo realizujecie w celu ochrony gleby? Czy zwracacie uwagę na ściółkę

lub dostateczną ilość martwego drewna w lesie, które oznacza również dopływ składników

pokarmowych?

Czy zastanawialiście się już Państwo nad możliwością certyfikacji swoich drzewostanów w celu

udokumentowania zrównoważonego i/lub naturalnego gospodarowania lasami? Czy zasięgaliście

Państwo już gdzieś informacji na temat związanych z tym wymogów i korzyści?

Jakie działania są już realizowane w zakresie zalesiania i strategii odmładzania? Czy przedłużany jest

czas odmładzania? Czy może dojść do naturalnego odmładzania?

Jak wybierane są nowe gatunki drzew do odmładzania? Czy uwzględniana jest specyfika siedliska i

preferowane są gatunki drzew dopasowane do siedliska?


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

je

st

real

izow

ane

Pot

encj

ał

do

wdr

oże

nia

Nie

dot

yczy


Czy zwracacie Państwo uwagę na różnorodną strukturę gatunkową drzew w swoich lasach? Czy

wspierane są gatunki drzew dopasowane do siedliska i/lub drzewa liściaste? → Budowa

dopasowanych do siedliska drzewostanów mieszanych jest jedną z możliwych strategii, pozwalających

radzić sobie ze zmieniającymi się warunkami klimatycznymi.

Czy jest możliwe poszerzenie oferty produktów o gatunki szczególne lub nowe? Czy jest popyt w

regionie? Czy jest możliwe znalezienie nowych zastosowań przy współpracy z klientami regionalnymi?

→Szerokie spektrum produktów umożliwia Państwu elastyczność na rynku przy niedostatku surowców

i przy zmieniających się cenach drewna!

Czy zachowywane są istniejące struktury leśne, takie jak małe zbiorniki wodne? W jaki sposób jest

zagwarantowana ich ochrona?

Czy zachowywane i wspierane są rzadkie gatunki biotopów, drzewa biotopowe i zbiorowiska leśne?

Czy te struktury zostały uwzględnione w strategiach i planach oraz czy zaplanowane zostało ich

zachowanie?

Jakie konkretne gatunki roślin lub zwierząt wspieracie Państwo w swoim lesie? Jakie działania

Państwo realizujecie? Czy są prowadzone badania przyrodnicze w tym zakresie?

Czy tworzycie siedliska dla szczególnie zagrożonych lub innych gatunków zwierząt?

Czy w Państwa lesie występują gatunki inwazyjne? W jaki sposób z nimi postępujecie? Czy istnieje

możliwość ich biologicznego zwalczania?


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

je

st

real

izow

ane

Pot

encj

ał

do

wdr

oże

nia

Nie

dot

yczy


Jakie inne możliwości macie Państwo w lesie do wspierania różnorodności biologicznej? Z jakimi

instytucjami możecie Państwo współpracować? Jakie macie Państwo pomysły w tym zakresie?

→Także kwitnące skraje dróg lub lasów są istotnym wkładem w ochronę różnorodności gatunkowej!

Jaki środki pomocnicze i produkcyjne są stosowane? → Na przykład czynniki chłodnicze, smary, farby,

lakiery i środki ochrony roślin

Czy znane jest zagrożenie dla wód lub ścieków związane z ich stosowaniem?

Czy są jakieś przyjazne dla środowiska alternatywy dla stosowanych środków pomocniczych, które

można by wykorzystać? Na przykład produkty ze znakiem ekologicznym lub substancje

biodegradowalne? →Rynek oferuje wiele biodegradowalnych środków, które nie obciążają

ekosystemów wodnych! Sprawdźcie alternatywy!

Czy można zminimalizować lub zupełnie zredukować ich zużycie, na przykład dzięki działaniom

zapobiegawczym poprzez poprawę zdrowotności lasów i budowę stabilnych drzewostanów

mieszanych?

Jakie jeszcze środki pomocnicze są potrzebne? Czy pojawiają się większe ilości określonych

odpadów?

Czy sprawdziliście możliwość regionalnej współpracy z lokalnymi sieciami? Na przykład w celu

przeprowadzania wspólnych ofert edukacyjnych lub wydarzeń związanych z tematyką drewna?

Czy są potencjały do współpracy w tym zakresie z Państwa odbiorcami, w celu animowania klientów

do zakupu regionalnego drewna i przekazywania im ważnych informacji?

Jakie struktury tworzycie w lasach dla turystów? Czy chodzi o aktywności w czasie wolnym przyjazne

dla środowiska, czy obciążają one środowisko przez nadmierny hałas i śmieci?


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

je

st

real

izow

ane

Pot

encj

ał

do

wdr

oże

nia

Nie

dot

yczy


Czy informujecie turystów przebywających w lesie o swoim zaangażowaniu i działaniach na rzecz

ochrony środowiska i przyrody?

Czy oferujecie edukację ekologiczną dla dzieci lub innych grup docelowych? Jakie jest jej główne

przesłanie? Jakie tematy powinny być uwzględniane, aby uwrażliwiać potencjalnych klientów i skłaniać

ich do ochrony lasu?

Czy są Państwu znane pozostałe istotne oddziaływania na środowisko? Gdzie można zakładać

negatywny wpływ na środowisko? Jak można jeszcze lepiej chronić media środowiskowe, takie jak

glebę, niezbędną do Państwa działalności, aby zachować ich ważne funkcje?

Jakie działania można zrealizować z uwzględnieniem specyfiki Państwa lokalizacji i uwarunkowań

prawnych? W jaki sposób zaproponowane rozwiązania mogą w konkretny sposób zostać wdrożone w

Państwa przedsiębiorstwie?

Czy informujecie Państwo klientów o swoich działaniach w zakresie ochrony przyrody? →Informujcie

ich regularnie o swoich działaniach! Motywujcie także swoich dostawców do zajmowania się ochroną

bioróżnorodności oraz wzajemnym oddziaływaniem z usługami ekosystemowymi! Są one podstawą

Państwa pracy!

Przetwórstwo drewna 1

Przetwórstwo drewna W kontekście projektu uwzględniono przedsiębiorstwa z branży obróbki i przetwórstwa drewna,

rzemiosło drewniane oraz handel drewnem. Należy natomiast podkreślić, że osobno muszą być

rozpatrywane przedsiębiorstwa przemysłu papierniczego.

Zależności

Przedsiębiorstwa z tej branży potrzebują do swojej działalności wielu usług ekosystemowych.

Dla branży charakterystyczna jest silna zależność od usługi zaopatrzeniowej w zwi ązku

z surowcem - drewno . Jest ono podstawą egzystencji i w poprzedzającym działalność łańcuchu

wartości dodanej jest udostępniane przez gospodarstwa leśne. W kontekście udostępniania surowca,

przedsiębiorstwa przetwórstwa drewna są pośrednio uzależnione od wielu usług ekosystemowych.

Wiele usług regulacyjnych, takich jak naturalna regulacja szkodników, usługa zapyleniowa, czy

procesy glebotwórcze , wpływa na jakość i dostępność surowca. Jeżeli procesy te są zakłócane

przez wpływy zewnętrzne, na przykład przez gospodarkę leśną, może to prowadzić do pogorszenia

się oferty drewna. Po stronie przedsiębiorstwa może to prowadzić do wzrostu cen zakupu,

pogorszenia się jakości produktu, konieczności dokonania zmian w procesie produkcyjnym lub do

przerwy w produkcji.

Przedsiębiorstwa przetwórstwa drewna są uzależnione także od usługi zaopatrzeniowej

w zakresie środków pomocniczych i produkcyjnych takich jak lakiery, kleje i farby. W zależności od

rodzaju stosowanych substancji, do ich produkcji wykorzystywane są duże ilości surowców roślinnych,

takich jak użytkowe rośliny oleiste i/lub barwniki roślinne.

Duże znaczenie ma również różnorodno ść gatunkowa , która kształtuje ofertę produktów i umożliwia

poszerzenie asortymentu. Dzięki wykorzystywaniu nieznanych lub tradycyjnych gatunków drzew,

można stworzyć unikatową ofertę i docierać do nowych grup klientów.

Istnieje też duża zależność od regulacji klimatu . Zgodnie z aktualnymi badaniami określone gatunki

drzew, na przykład świerk, wydają się być mniej odpowiednie do radzenia sobie ze zmieniającymi się

warunkami klimatycznymi. Dopasowania w gospodarce leśnej, znane jako zrównoważona

przebudowa lasu, oddziałują również na kolejne poziomy tworzenia wartości dodanej. Za gatunki

odpowiednie w przyszłości eksperci uznają na przykład buki, dęby lub daglezję.1 Już od kilku lat

istnieje ten trend i zwiększają się powierzchnie uprawy tych gatunków, przy jednoczesnym

zmniejszaniu się powierzchni uprawy świerka.2 Może to też w przyszłości oddziaływać na dostępność

określonych gatunków drewna, czego rezultatem będzie konieczność dopasowania wewnętrznych

procesów przedsiębiorstwa.

1por. (Reif, Brucker, Kratzer, Schmiedinger, & Bauhus, 2010, str. 31ff.) 2 por. (Polley, et al., 2014, str. 18)

Przetwórstwo drewna 2 Oddziaływanie

Oddziaływanie przedsiębiorstw przetwórstwa drewna na usługi ekosystemowe może ulegać silnym

wahaniom, między innymi w związku z wielkością przedsiębiorstwa, działalnością przedsiębiorstwa i

związanymi z tym procesami.

Bezpośrednie oddziaływanie na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe można zidentyfikować

przede wszystkim w zakresie pozyskiwania surowca . W zależności od źródła pozyskania i

praktykowanego tam zarządzania lasem, może ono wspierać lub wpływać ujemnie na

bioróżnorodność leśną. Naturalne lub zbliżone do naturalnego zagospodarowanie lasu wzmacnia

naturalne funkcje lasu i ekosystemów. Z drugiej strony drewno może być nieznanego pochodzenia,

także z nielegalnego wyrębu. Przy wycinaniu lasu powstają emisje lub uwalniany jest dwutlenek

węgla, co wywiera wpływ na usług ę regulacyjn ą klimatu . Oprócz tego usługa regulacyjna klimatu

wykorzystywana jest poprzez intensywne energetycznie procesy obróbki drewna, takie jak suszenie,

czy transport drewna. W zależności od wykorzystywanego źródła energii, na skutek (wysokiego)

zużycia energii powstają emisje, które przyczyniają się do zmian klimatycznych oraz do tworzenia się

smogu i zakwaszenia.3

Wybór gatunków drewna, które będą przetwarzane, oddziałuje także na bioró żnorodno ść. Jeżeli

przetwarzane będą tak zwane nowe gatunki drzew i/lub gatunki drzew o dotychczas mniejszej

powierzchni uprawy, może to prowadzić do zmiany strategii budowy lasu w gospodarstwach leśnych.

W wyniku zastosowania chemiczno - syntetycznych klejów i farb powstają odpady i emisje, które

prowadzą do zanieczyszczania środowiska oraz oddziałują na usług ę filtracyjn ą ekosystemów .

3 por.ebd.


Obszary działania

Obszar działania: Surowce

Jak już wcześniej wspomniano, surowiec oraz jego pozyskanie należą do obszarów o wielorakim wzajemnym oddziaływaniu z przyrodą. Przedsiębiorstwa przetwarzające drewno, poprzez pozyskiwanie surowca, mają pośredni, jednakże bardzo istotny wpływ na usługi ekosystemowe/ bioróżnorodność ekosystemów leśnych. Na oddziaływanie można w istotny sposób wpływać uwzględniając pochodzenie surowca, powiązane z tym odległości oraz metody uprawy. Jeżeli drewno pozyskiwane jest z certyfikowanej, zrównoważonej lub naturalnej gospodarki leśnej, związane z tym negatywne oddziaływanie na glebę, wodę oraz różnorodność gatunkową jest minimalizowane. Wsparcie i pozytywny wpływ na usługi ekosystemowe i różnorodność gatunkową ma chroniąca glebę gospodarka leśna, uprawa dopasowanych do stanowiska gatunków drzew, wspieranie drobnych struktur i cennych biotopów lub naturalne odmładzaniu lasu. Dzięki pozyskiwaniu surowca uprawianego ekologicznie, przedsiębiorstwa przetwórstwa drewna przyczyniają się do ochrony usług ekosystemowych i mediów środowiskowych, takich jak gleba czy woda.

Także dystanse pokonywane w związku z pochodzeniem, stwarzają możliwości działania. Dzięki pozyskiwaniu w regionie, redukowane są odległości transportowe i związane z nimi emisje (np. gazy cieplarniane, tlenki siarki, ścieranie się opon etc.). W przypadku pozytywnego bilansu energetycznego, który również zależy od warunków klimatycznych oraz różnej efektywności energetycznej dostawców, pozyskiwanie regionalne może się przyczynić do zachowania jakości powietrza oraz regulacji klimatu - ze względu na mniejsze wykorzystywanie naturalnych pochłaniaczy dwutlenku węgla. Zredukowana zostaje również presja krajobrazowa związana z infrastrukturą komunikacyjną, a także niebezpieczeństwo przejechania dzikich zwierząt. Przy regionalnym pozyskiwaniu surowców unika się również ryzyka przenoszenia gatunków inwazyjnych w ramach ponadregionalnego transportu (np. w wodzie balastowej na frachtowcach). Optymalnym rozwiązaniem byłby zakup drewna z lasów certyfikowanych, naturalnych i regionalnych.

Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja nadprodukcji/odrzutów

Pochodzenie (dystans)

Pozyskanie regionalne

Sposób uprawy Pozyskanie surowców ze zrównoważonej/ naturalnej gospodarki leśnej Surowce zgodne z przyjaznymi dla bioróżnorodności kryteriami pozyskania

Różnorodność odmian

Działania wspierające bioróżnorodność przy pozyskiwaniu surowca

Obszar działania: Energia W zakresie energii ważną rolę odgrywają zużywane ilości oraz rodzaj nośnika energii. Na parametr ilości oddziałują liczne czynniki, takie jak procesy w przedsiębiorstwie, które są intensywne energetycznie, klasy efektywności energetycznej używanych maszyn lub oświetlenie. Ze względu na wysokie koszty inwestycyjne, usprawnienia w tym zakresie mogą być trudne do realizacji dla małych przedsiębiorstw. Ale znaczenie mają też drobne zmiany, które prowadzą do oszczędności energii!

Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja zużycia energii, wykorzystanie ciepła odpadowego, stosowanie efektywnych

energetycznie urządzeń/maszyn, stosowanie procedur ekologicznych i innowacyjnych (np. w zakresie suszenia drewna)

Rodzaj Odnawialne źródła energii, własne źródło energii

Przetwórstwo drewna 4 Obszar działania: Środki pomocnicze i produkcyjne W tej kategorii uwzględniane są przede wszystkim lakiery, kleje i farby. Wraz ze wzrostem ich ilości, rośnie również znaczenie ich oddziaływania. W celu poprawy związanych z tym usług środowiskowych, można kupować środki pomocnicze z logo ekologicznym lub certyfikatem, które charakteryzują się mniejszą zawartością substancji szkodliwych i/lub bardziej optymalną dla środowiska produkcją. Należy sprawdzać informacje producenta pod kątem substancji budzących wątpliwości/szkodliwych i ewentualnie dążyć do ich zastąpienia substytutami. Należy również pamiętać o bezpiecznym przechowywaniu tych chemikaliów, w celu unikania potencjalnych wypadków.

Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja zużywanych ilości

Rodzaj Stosowanie zrównoważonych środków pomocniczych i produkcyjnych, ewent. ze znakiem ekologicznym

Obszar działania: Woda, ścieki i odpady

Przy określonych etapach przetwórstwa, w tej branży może dochodzić do zwiększonego zużycia wody. W celu oszczędzania wody należy regularnie sprawdzać możliwości wprowadzenia zamkniętego obiegu wody w przedsiębiorstwach oraz aktualne rozwiązania techniczne. W zależności od etapów realizacji procesu można też wykorzystywać zanieczyszczone ścieki. Szczególnie przy czynnościach takich jak zabezpieczanie drewna, wybielanie, impregnacja, czy w podobnych przypadkach. Działania te obciążają ścieki w wyniku zastosowania chemicznych środków pomocniczych i produkcyjnych lub zanieczyszczają je cząsteczkami stałymi. Zgodnie z wcześniejszymi informacjami zminimalizowanie lub zredukowanie zużycia takich niebezpiecznych materiałów może zmniejszyć negatywne oddziaływanie na środowisko. Jeżeli nie jest to możliwe technologicznie, należy zastosować odpowiednie oczyszczanie ścieków. Należy również pamiętać o bezpiecznym przechowywaniu chemikaliów. Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja zużycia wody, m.in. przez stosowanie obiegu zamkniętego wody i wydajne

procedury, redukcja ilości odpadów, m.in. dzięki wykorzystywaniu materiałów odpadowych

Stopień zanieczyszczenia

Redukcja obciążenia ścieków, m.in. poprzez oczyszczanie wstępne

Obszar działania: Lokalizacja i teren firmy

Bezpośredni - nawet jeżeli w porównaniu do uprawy surowców wejściowych niewielki - wpływ na siedliska ma ukształtowanie i pielęgnacja terenu firmy. Jeżeli powierzchnie są (częściowo) przywrócone naturze, można ponownie aktywować usługi ekosystemowe gleby, np. wchłanianie wód opadowych lub pochłanianie CO2. Dzięki naturalnemu ukształtowaniu terenu wokół przedsiębiorstwa (np. poprzez zakładanie drobnych struktur i pasów kwitnących oraz dzięki rezygnacji z określonych nawozów i środków ochrony roślin) wnoszony jest wkład w lokalną bioróżnorodność oraz mogą powstawać powiązania między biotopami. Oprócz pozytywnego efektu siedliskowego, zazielenienia dachowe sprzyjają regulacji temperatury na powierzchni przedsiębiorstwa i dzięki temu obniżaniu się zużycia energii. Zazielenienie terenu firmy skutkuje również poprawą warunków mikroklimatycznych i umożliwia pracownikom korzystanie z usług wypoczynkowych przyrody - bezpośrednio w miejscu pracy.

Parametr Możliwe działania Zabudowa powierzchni/ uzbrojenie

(Częściowe) przywrócenie powierzchni przyrodzie

Różnorodność Wybór różnorodnych i dopasowanych do stanowiska nasadzeń, ekstensywna pielęgnacja, zazielenienia dachowe/fasadowe, umożliwienie ptakom gniazdowania i wspieranie naturalnego ukształtowania terenu firmy

Przetwórstwo drewna 5 Zestawienie głównych wska źników

Pozys kanie surowców uprawianych ekologicznie Zakup surowców ze zrównoważonej/naturalnej gospodarki leśnej


Informacja od dostawców, pieczęć, znak ekologiczny, certyfikaty

Ilość surowców certyfikowanych w stosunku do całości zużytych surowców (w odpowiednich jednostkach miary, takich jak metr sześcienny lub w wartości pieniężnej)

w % min. 50%

Interpretacja Ze względu na duże ilości zużywanego głównego surowca - drewna, obszar jego pozyskiwania jest bardzo znaczący w kontekście usług ekosystemowych i bioróżnorodności. Oddziaływanie przedsiębiorstw przetwarzających drewno jest co prawda pośrednie, związane z wykorzystaniem gruntu i przepływem materiału w gospodarce leśnej, jednak jest też bardzo istotne. Jak powyżej opisano, zakup surowców certyfikowanych, zrównoważonych lub uprawianych w sposób naturalny oznacza minimalizowanie negatywnego oddziaływania praktyki rolniczej na glebę, wodę i różnorodność gatunkową. Gospodarka leśna chroniąca glebę, uprawa gatunków drzew dopasowanych do stanowiska, wspieranie drobnych struktur i cennych biotopów lub naturalne odmładzanie lasu wspierają i pozytywnie wpływają na usługi ekosystemowe i różnorodność gatunkową. Poprzez pozyskiwanie surowców uprawianych ekologicznie przedsiębiorstwa przetwarzające drewno przyczyniają się do ochrony usług ekosystemowych i gleb oraz wód. Im wyższy jest udział certyfikowanych surowców ze zrównoważonej lub naturalnej gospodarki leśnej, tym bardziej, poprzez zarządzanie swoim łańcuchem dostaw, przedsiębiorstwa przetwórcze chronią zachowanie bioróżnorodności i usług ekosystemowych.

Pozyskanie regionalne Pozyskiwanie regionalnych surowców w promieniu maks. 250km

Pochodzenie danych Pomiar Jednostka Wartość docelowa

Informacja od dostawców, siedziba dostawców

Ilość surowców certyfikowanych w stosunku do całości zużytych surowców (w odpowiednich jednostkach miary, takich jak metr sześcienny lub w wartości pieniężnej)

w % min. 50%

Interpretacja Tak, jak wcześniej opisano, pozyskiwanie regionalne zmniejsza emisje związane z transportem i może

przyczynić się do zachowania jakości powietrza i regulacji klimatu. Ważną rolę odgrywa przede wszystkim

aspekt znajomości miejsca pochodzenia drewna. Tylko, jeżeli ten aspekt jest transparentny, można

uniknąć korzystania z drewna pozyskanego w sposób nielegalny. Za zakupem regionalnym przemawia

również fakt, iż usługi ekosystemowe powiązane z lasami, takie jak wypoczynek, magazynowanie CO2

czy udostępnianie wody, realizowane i gwarantowane są na miejscu. Im wyższy jest udział pozyskanego

regionalnie surowca, tym wyższy jest wkład przedsiębiorstwa we wspieranie wymienionych usług

ekosystemowych. Optymalnym rozwiązaniem byłby zakup drewna z lasów certyfikowanych, naturalnych

i regionalnych. Wskaźnik informuje również o przetwarzanym asortymencie. Jeżeli zostanie stwierdzone,

że nie można zwiększyć udziału surowców regionalnych, ponieważ poszukiwany rodzaj drewna nie jest

uprawiany na miejscu, należy uwzględnić możliwość zmian w asortymencie. Wiele gatunków drewna

tropikalnego można też zastąpić w produkcji przez rodzime gatunki drewna.

Przetwórstwo drewna 6 Różnorodno ść odmian Włączenie do asortymentu produktów różnorodnych gatunków drewna Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Pozyskanie surowca i związane z tym rachunki

Ilość przetwarzanych drzew liściastych w stosunku do całości przetwarzanych surowców (w metrach sześciennych lub innych jednostkach określających ilość)

w % min. 15%

Interpretacja Różnorodność przetwarzanych gatunków drewna ma bezpośredni związek z bioróżnorodnością lasów. Im

więcej różnych odmian będzie przetwarzanych, tym bardziej zróżnicowany jest popyt przedsiębiorstwa

i w związku z tym również potencjalnie większa jest różnorodność uprawianych gatunków drzew.

W związku z tym branża przetwórstwa drzewnego wywiera pośredni wpływ na zarządzanie lasem. Jeżeli

na przykład ma być kontynuowana i efektywnie realizowana zrównoważona przebudowa lasu,

gospodarstwa leśne są zdane na rynki zbytu określonych odmian. Jak wyżej opisano, wspieranie drzew

liściastych jest aktualnie jedną z możliwych strategii dopasowania do zmian klimatycznych. Im wyższy

udział drzew liściastych, tym bardziej pozytywne oddziaływanie na różnorodność biologiczną lasów, i tym

mniejsze wsparcie dla monokultur świerkowych. Wskaźnik ten dokumentuje również aktywne

uczestnictwo w zrównoważonej przebudowie lasu. Niektóre usługi ekosystemowe są lepsze w przypadku

lasów liściastych lub mieszanych niż w lasach iglastych. Dzięki wodzie infiltracyjnej drzewa liściaste lub

lasy mieszane są korzystniejsze dla produkcji i jakości wody pitnej, a pozytywnym efektem ubocznym,

mającym wpływ na jakość wód gruntowych przy zwiększonym udziale drzew liściastych, jest również

zmniejszenie ilości azotanów w wodach gruntowych.

Środki pomocnicze i produkcyjne Pozyskanie przyjaznych dla środowiska środków pomocniczych i produkcyjnych


Informacje pochodzące z zakupu, na temat składu stosowanych środków oraz ich ilości

Udział przyjaznych dla środowiska lakierów, klejów i farb oraz innych środków pomocniczych (w litrach, hektolitrach lub w wartości pieniężnej)

w % min.50%

Interpretacja Wskaźnik informuje o zastosowaniu przyjaznych dla środowiska środków pomocniczych i produkcyjnych.

Dostępność na rynku nowych, przyjaznych dla środowiska i innowacyjnych alternatyw dla niezbędnych

chemikaliów powinna być regularnie sprawdzana, aby można było dopasować stosowane substancje do

aktualnej sytuacji technologicznej na rynku. Regularnie należy również sprawdzać aktualną sytuację

prawną. Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym mniej powstaje emisji i tym mniejsze jest obciążenie

ścieków, wody i powietrza. W związku z tym minimalizowany jest negatywny wpływ, taki jak eutrofizacja

wód czy zanieczyszczenie gleby. Usługi filtracyjne i regulacyjne ekosystemów nie ulegają znacznemu

obciążeniu i chronione jest również zdrowie własnych pracowników.

Przetwórstwo drewna 7 Zużycie energii


Rachunek za energię oraz informacje ze sprzedaży produktów

Zużycie energii na jednostkę wejściową (w metrach sześciennych, sztukach lub tonach), lub obrót (w wartości pieniężnej)

w % x

Interpretacja Podczas analizy efektów środowiskowych wzdłuż całego łańcucha tworzenia wartości dodanej stało się

jasne, że przedsiębiorstwa przetwórcze najbardziej bezpośrednio oddziałują na środowisko w zakresie

zużycia energii i związanych z tym emisji gazów cieplarnianych oraz innych substancji

zanieczyszczających powietrze. Emisje zmniejszają ofertę naturalnego wiązania dwutlenku węgla oraz

usług filtracyjnych. Poza tym, pozyskiwanie kopalnych nośników energii wiąże się

z wielkopowierzchniowym, masywnym oddziaływaniem na siedliska. Zmiana energii na energię

odnawialną prowadzi często, ale nie zawsze, do poprawy bilansu klimatycznego, jednak przy pozyskiwaniu

energii odnawialnych często można odnotować oddziaływanie szkodliwe dla siedlisk (np. uprawa roślin

energetycznych w monokulturach, oddziaływanie na siedliska przez wiatraki czy elektrownie wodne etc.).

Pamiętając o tym, iż zużycie energii odnawialnych nie jest całkowicie neutralną dla środowiska alternatywą

dla kopalnych nośników energii, najskuteczniejszym narzędziem pozwalającym uniknąć oddziaływania na

środowisko związanego ze zużywaniem energii jest redukcja (relatywnego) całkowitego zużycia energii.

W związku z tym należy pozytywnie oceniać trend spadkowy tego wskaźnika.


Lista kontrolna - przetwórstwo drewna

Krok 1: Proszę wymienić wszystkie główne surowce, rodzaje drewna lub grupy surowców, które są przetwarzane w Państwa przedsiębiorstwie.

Krok 2: Proszę zaznaczyć, które z tych surowców są potencjalnie dostępne w regionie?

Krok 3: Proszę zaznaczyć, które surowce kupujecie Państwo aktualnie w regionie, w promieniu 250 km (x)

Krok 4: Proszę zaznaczyć, które z surowców kupowanych w regionie zostały w nim także zebrane - w promieniu 250 km. Prosimy o zaznaczenie, jeżeli nie

posiadacie Państwo informacji związanych z pochodzeniem drewna. (x - zakupione w regionie, k.A. – brak danych na temat pochodzenia)

Krok 5: Proszę zaznaczyć, które z zakupionych surowców posiadają certyfikat zrównoważonego lub naturalnego gospodarowania lasami (np. PEFC, FSC,

Demeter, Bioland)

Surowce

Dos

tępn

ość

regi

onal

na

Zak

up r

egio

naln

y

Pro

dukc

ja r

egio

naln

a

Cer

tyfik

at

ekol

ogic

zny Potencjały poprawy

Drewno - świerk x x k. A. brak Sprawdzenie pochodzenia drewna oraz strategii uprawy, poszukiwanie dostawców z certyfikowaną, zrównoważoną gospodarką leśną

…

Czy po przeanalizowaniu tej tabeli zauważacie Państwo potencjały możliwości zakupu niektórych głównych surowców w regionie lub od regionalnych lasów?

→Poszukajcie Państwo gospodarstw leśnych i dostawców w Waszym regionie! Klienci są bardzo zainteresowani produktami regionalnymi i zgodnie z aktualnymi

badaniami rynkowymi są również gotowi za nie płacić!


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy istnieje potencjał włączenia w procesy produkcyjne większej ilości surowców certyfikowanych

ekologicznie? → Naturalna gospodarka leśna chroni zasoby takie jak gleba i woda i przyczynia się do

zrównoważonego gospodarowania lasami! Podzielcie się tą informacją z Waszymi klientami, którzy

podejmując decyzję zakupową także mogą się lokalnie przyczynić do ochrony przyrody!

Czy istnieje możliwość większego wykorzystywania regionalnych źródeł drewna i większego

pozyskiwania drewna regionalnego? → Ze względu na wagę drewna transport przyczynia się do

powstawania dużej ilości emisji. Pozyskiwanie w regionie wzmacnia tworzenie wartości dodanej na

obszarach wiejskich i umożliwia wykorzystanie lokalnych zasobów! Informowanie o bezpiecznym

pochodzeniu drewna może być także argumentem przy sprzedaży!

Czy byłoby możliwe wykreowanie regionalnej i/ lub ekologicznej linii produktów z certyfikatem

ekologicznym i włączenie ich do Państwa asortymentu produktów?

Czy różnorodność produktów może zostać poszerzona na przykład o szczególne rodzaje drewna? Czy

są odmiany tradycyjne, regionalne, które mogą uzupełnić asortyment? → Sprzedaż szczególnych

rodzajów drewna lub produktów może stanowić indywidualną cechę oferty na rynku i odróżni Państwa

ofertę od konkurencji!

Czy region charakteryzuje się szczególną rzemieślniczą lub inną metodą produkcji lub przetwórstwa

drewna? Czy występuje budownictwo tradycyjne? → Przekażcie swoim klientom i turystom informacje

o osobliwościach Waszej regionalnej historii!


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy istnieje możliwość większego przetwórstwa drewna liściastego i włączenie go do asortymentu

produktów? → Drzewa liściaste są aktualnie uznawane za gatunki odpowiednie do zmian

klimatycznych, ponieważ są w stanie dużo lepiej się dopasować do zmieniających się warunków, niż

na przykład świerk.

Czy są potencjały poszerzenia lub zróżnicowania asortymentu produktów przetwarzanych gatunków

drewna? → Szerokie spektrum produktów umożliwia Państwu zachowanie elastyczności na rynku przy

niedostatku zasobów i przy zmieniających się cenach drewna surowego! Oprócz tego zakup różnych

gatunków drewna pośrednio przyczynia się do ochrony różnorodności w lasach!

Czy sprawdziliście Państwo możliwości współpracy regionalnej z lokalnymi sieciami, na przykład w

celu wspólnego przeprowadzania ofert edukacyjnych lub wydarzeń na temat drewna?

Przetwórstwo drewna może pochłaniać duże ilości energii. Czy w Państwa przedsiębiorstwie jest dużo

maszyn i urządzeń zużywających energię?

Ile lat i jaką klasę efektywności energetycznej mają te maszyny? Czy jest możliwe zaplanowanie w

przyszłości inwestycji w zakresie odnowy parku maszynowego?

Jaki mix energetyczny oferuje Państwa dostawca energii? Czy jest możliwe większe wykorzystanie

odnawialnych źródeł energii? Czy warunki lokalizacji przedsiębiorstwa umożliwiają wykorzystanie

własnych, odnawialnych źródeł energii?

Czy odbywają się regularne szkolenia dla personelu w zakresie możliwości oszczędzania energii przy

obsłudze maszyn i urządzeń?

Czy są zużywane duże ilości wody? Czy są procesy wymagające dużego zużycia wody?


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy przetestowane zostały już innowacyjne możliwości technologiczne w celu oszczędzania wody w

przedsiębiorstwie? Czy są procedury, które oszczędzają wodę i byłyby do zastosowania w Państwa

przedsiębiorstwie? Czy w przyszłości mogą zostać zaplanowane związane z tym inwestycje?

Które działania są realizowane w celu oszczędzania wody? Czy w przedsiębiorstwie stosowany jest

zamknięty obieg wody? Czy pracownicy są szkoleni w zakresie obchodzenia się z wodą? →Nawet,

jeżeli oszczędność wody jest obecnie oczywistą kwestią, to w wielu mniejszych przedsiębiorstwach

istnieje jeszcze potencjał w tym zakresie!

Jakie środki pomocnicze i czyszczące są stosowane? → Przy przetwórstwie drewna stosowane są

głównie lakiery, kleje i farby.

Czy znane są zagrożenia dla wody lub ścieków związane z ich używaniem?

Czy dla stosowanych środków pomocniczych są alternatywy przyjazne dla środowiska, które można by

wykorzystać, na przykład produkty z certyfikatem ekologicznym lub substancje biodegradowalne?

→Rynek oferuje wiele produktów biodegradowalnych, które nie obciążają ekosystemów wodnych!

Sprawdźcie alternatywy!

Czy zużycie może zostać zredukowane, na przykład dzięki nowym technologiom lub procesom?

Jakie są produkty uboczne i odpady?

Czy materiały odpadowe są przetwarzane? Czy jest współpraca, która przyczynia się do przetwarzania

produktów ubocznych?


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy na terenie Państwa firmy są tereny zielone? Czy możliwe jest ich wykorzystanie na przykład przez

pracowników do odpoczynku? Czy istnieje możliwość posadzenia drzew i krzewów? →Państwa

pracownicy na pewno ucieszą się z zielonej oazy wypoczynkowej z miejscami do siedzenia na terenie

firmy! Także kilka drzew owocowych, z których można zbierać owoce, poprawi samopoczucie Państwa

personelu!

Czy istnieje możliwość przywrócenia terenów zabudowanych przyrodzie?

Jest wiele możliwości naturalnego i zielonego zagospodarowania terenu firmy! Czy powierzchnia i

lokalizacja to umożliwiają? → Nasadzenia dopasowane do stanowiska, ekstensywne zabiegi

pielęgnacyjne lub zakładanie możliwości gniazdowania to ważne działania wspierające

bioróżnorodność, które podnoszą wartość siedziby Państwa przedsiębiorstwa! Zasięgnijcie informacji

na temat możliwości naturalnego zagospodarowania terenu firmy i nawiążcie współpracę z istotnymi

partnerami!

Czy Państwa pracownicy są regularnie szkoleni wewnętrznie lub zewnętrznie w zakresie

zrównoważonego rozwoju oraz ochrony przyrody i środowiska? Czy Państwa pracownicy są włączani

w działania w celu ciągłego udoskonalania procesów? Jeżeli tak, to w jaki sposób?

Które działania można zrealizować z uwzględnieniem specyfiki Państwa lokalizacji i uwarunkowań

prawnych? W jaki sposób zaproponowane rozwiązania mogą w konkretny sposób zostać wdrożone w

Państwa przedsiębiorstwie?


Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy




bioróżnorodności oraz wzajemnym oddziaływaniem z usługami ekosystemowymi! Stanowią one

podstawę dla Państwa pracy!

Czy znane są Państwu inne istotne oddziaływania na środowisko? Które procesy pochłaniają

szczególnie dużo zasobów? Gdzie można przypuszczać, że pojawi się negatywny wpływ na

środowisko? Przyjrzyjcie się dokładnie swojemu łańcuchowi dostaw!

Przetwórstwo żywności 1

Przetwórstwo żywnoś ci Uczestniczące w projekcie przedsiębiorstwa z branży przetwórstwa żywności, to z jednej strony przedsiębiorstwa przetwórstwa żywności w dosłownym znaczeniu, jak np. piekarnie, producenci makaronu, dżemów i napojów (browary, destylarnie). W szerszym kontekście, opisane poniżej aspekty dotyczą również placówek gastronomicznych.

Zależności

Przedsiębiorstwa tej branży potrzebują dla swojej działalności różnorodnych usług ekosystemowych. Usługi zaopatrzeniowe potrzebne są szczególnie do udostępnienia surowców i produktów wstępnych. Powstają one na wcześniejszych poziomach łańcuchów tworzenia wartości dodanej, dzięki współdziałaniu przyrody i gospodarstw rolniczych i ogrodniczych. Pośrednio oznacza to także silną zależność od usług regulacyjnych i bazowych, takich jak zapylanie, regulacja klimatu i szkodników oraz zachowania żyzności gleb. Jeżeli zostaną one pominięte lub ulegną pogorszeniu, na przykład w wyniku przenawożenia, erozji gleby lub wymierania pszczół, częściowo mogą zostać zastąpione przez najczęściej czasochłonne i kosztowne działania techniczne, co podnosi koszty zakupu dla przedsiębiorstw przetwórczych. Jeżeli wraz z tym następuje znaczący wzrost cen dla klientów końcowych, przedsiębiorstwa te muszą się obawiać przesunięcia się popytu w kierunku produktów substytutowych. Do tego tylko niektóre usługi przyrody rzeczywiście mogą zostać zastąpione przez zaangażowanie człowieka i zaangażowanie finansowe, więc zanikające lub zmniejszające się usługi ekosystemów zagrażają podstawom działalności przedsiębiorstw produkcji żywności. W obszarze produkcji żywności substytucja ma swoje granice, tak więc (lokalna) degradacja usług ekosystemowych raczej oznacza geograficzne przesunięcie produkcji. Zagrożone są możliwości regionalnych łańcuchów tworzenia wartości dodanej. Udost ępnienie wody pitnej stanowi podstawę naszego życia, a także praktycznie działalności każdej branży. Dla producentów napojów, jako jednej z podgrup przedsiębiorstw przetwórstwa żywności, istotne jest nie tylko pozyskiwanie zbóż i owoców. Czerpią oni również korzyści z udostępnienia wody pitnej i filtrowania wód przez ekosystemy, gdyż woda jest centralnym materiałem wejściowym dla ich produktów. Także w tym przypadku pogorszenie się jakości lub ilości tych usług prowadzi do wyższych wydatków, potencjalnie pogarsza jakość produktów i w związku z tym zagraża sukcesowi przedsiębiorstwa. Regulacja klimatu jest ważną funkcją ekosystemów, od której zależą przedsiębiorstwa. W związku z mnogością istotnych dla klimatu podmiotów i czynników, zależność jest tu jednak inna, niż w przypadku wpływu bezpośredniego. Kulturalne usługi ekosystemów także mogą odgrywać ważną rolę przy produkcji i sprzedaży żywności. Często żywność kupowana jest właśnie dlatego, że stanowi specjał regionalny i z tego powodu odróżnia się od innych produktów. Tożsamość regionu jest przy tym często silnie powiązana ze specyficznym stylem miejscowego krajobrazu kulturowego, co znajduje odzwierciedlenie w wykorzystywaniu elementów przyrodniczych na opakowaniach żywności i napojów. Usługi kulturalne ekosystemów, czyli oddziaływanie estetyczne, poczucie przynależności i symboliczna siła niepowtarzalnych krajobrazów wpływają w pozytywny sposób - nawet jeżeli subtelniej niż wiele innych usług ekosystemowych - na sukces ekonomiczny tych przedsiębiorstw.

Oddziaływanie

Przedsiębiorstwa tej branży oddziałują przede wszystkim na następujące usługi ekosystemowe: - Usługi zaopatrzeniowe są zmniejszane poprzez zużycie pozyskiwanych surowców, co ma na nie negatywny wpływ. Produkcja surowców wejściowych jest ściśle związana nie tylko z udostępnionymi usługami ekosystemowymi, ale prowadzi również do powstania znaczących negatywnych efektów środowiskowych wzdłuż całego łańcucha tworzenia wartości dodanej w produkcji żywności. Aspekt ten jest szczególnie istotny w kontekście nadmiernego wykorzystania zasobów, takich jak gleba. - Regulacja klimatu jest wykorzystywana bezpośrednio przede wszystkim poprzez zużywanie energii w procesach produkcyjnych (np. do pieczenia, chłodzenia, suszenia etc.). Te procesy przetwórcze należą


do najbardziej intensywnych energetycznie procesów cząstkowych wzdłuż całego łańcucha wartości dodanej. Z drugiej strony także procesy poprzedzające i procesy mające miejsce za łańcuchem tworzenia wartości dodanej obciążają klimat ze względu na emisje. Należą do nich przede wszystkim transport oraz działalność rolnicza. - Filtrowanie substancji szkodliwych i odpadów wykorzystywane jest przez procesy produkcyjne oraz ich emisje. Ponieważ w tej branży z reguły nie pojawiają się odpady niebezpieczne, aspekt ten ma mniejsze znaczenie. Z drugiej strony oddziaływanie występuję przed i po procesie produkcyjnym, np. poprzez stosowanie środków ochrony roślin i nawozów w rolnictwie lub w ramach transportu.

Obszary działania

W celu wspierania i ochrony usług ekosystemowych można wyróżnić następujące obszary działania:

Obszar działania: Surowce Zgodnie z informacjami przedstawionymi na początku, przy rozważaniu oddziaływania na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe w przetwórstwie żywności, ważną rolę odgrywają przede wszystkim surowce wejściowe i związane z nimi efekty wykorzystania gruntu oraz emisje. Mniej materiału wejściowego koreluje z mniejszą presją na różne media środowiskowe. Także sposób uprawy, wybór odmian oraz odległość transportowa stanowią element decyzji zakupowych przedsiębiorstwa przetwórczego. Możliwie "zielona" strategia pozyskiwania jest istotna przy podejmowaniu optymalizacji ekologicznej wzdłuż całego łańcucha tworzenia wartości dodanej.

Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja ilości materiału wejściowego

(np. poprzez redukcję nadprodukcji/produktów niepełnowartościowych, wydajne przetwórstwo, magazynowanie z jak najmniejszą ilością strat)

Pochodzenie (dystans)

Pozyskiwanie w regionie

Sposób uprawy Zakup surowców uprawianych ekologicznie Zakup surowców zgodnie z kryteriami zakupu przyjaznymi dla bioróżnorodności

Różnorodność surowców

Wykorzystywanie starych odmian/ras


Obszar działania: Energia Ze względu na emisję gazów cieplarnianych i innych substancji zanieczyszczających powietrze, zużycie energii należy do najważniejszych bezpośrednich oddziaływań przedsiębiorstw przetwórczych (przetwórstwa żywności) na środowisko. Podstawą dla zarządzania przedsiębiorstwem jest ilość oraz rodzaj wykorzystywanej energii. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż wykorzystanie abiotycznych nośników energii nie oddziałuje na ofertę zaopatrzeniowych usług ekosystemowych, ponieważ węgiel i olej nie są zaliczane do ścisłych usług ekosystemowych - mimo, iż w szerszym zakresie oczywiście są zasobami powstałymi z materiałów naturalnych ewent. biotycznych, ale poprzez oddziaływanie ekstrakcyjne mają degradacyjne efekty środowiskowe (np. zmiany siedliskowe związane z działalnością kopalni odkrywkowych, zużycie energii, emisje gazów cieplarnianych i substancji szkodliwych etc.).

Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja zużycia energii

(np. poprzez wykorzystywanie ciepła odpadowego, własną produkcję energii, stosowanie efektywnych energetycznie urządzeń/maszyn, zmianę procesów na efektywniejsze energetycznie, szkolenia dla pracowników etc.)

Rodzaj/nośnik Wykorzystywanie energii odnawialnej

Obszar działania: Opakowanie Produkcja materiałów służących do pakowania, takich jak metal i szkło, jest szczególnie szkodliwa dla środowiska. Ponieważ pozyskiwane są one z zasobów abiotycznych, ekstrakcja sama w sobie - analogicznie jak w przypadku obszaru energetycznego - nie ma żadnego oddziaływania na ofertę zaopatrzeniowych usług ekosystemowych lub oddziałuje jedynie w sposób pośredni, poprzez konkurencyjne użytkowanie gruntu. Jednocześnie wykorzystywanie powierzchni rolniczych oraz emisje przyczyniają się do strat bioróżnorodności i usług ekosystemowych. W przypadku opakowań, które wykonywane są z materiałów biotycznych, takich jak np. papier i karton, oferta adekwatnych usług zaopatrzeniowych ulega zmniejszeniu (np. drewno) o zużytą ilość. W odniesieniu do oddziaływania na usługi ekosystemowe ocena przesuwa się na korzyść opakowań produkowanych z zasobów abiotycznych, co ze zintegrowanej perspektywy zrównoważonego rozwoju prowadzi do mylnej oceny. Stąd oddziaływanie produkcji zostaje wyłączone z oceny poprzez wyznaczenie granicy systemowej (por. rozdział 4). Oprócz wyboru opakowań, punktem wyjściowym dla zarządzania usługami ekosystemowymi w przedsiębiorstwie jest również ilość, pochodzenie oraz ewent. możliwość wielokrotnego wykorzystania1 opakowań.

Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja ilości opakowań

(np. dzięki efektywności materiałowej lub zmniejszeniu wielkości opakowań, zastosowaniu/optymalizacji regionalnych systemów opakowań zwrotnych, uwrażliwianiu klientów)

Rodzaj Stosowanie opakowań przyjaznych środowisku (np. opakowania z recyklingu)

Pochodzenie/ dystans

Zakup regionalny

1 To, czy puszka lub szklana butelka są korzystniejsze z ekologicznego punktu widzenia, uzależnione jest od wielu czynników.

Zasadniczo jednak regionalny system butelek zwrotnych jest najkorzystniejszy, przy czym zwiększająca się odległość

transportowa stosukowo lżejszej puszki - w zależności od odległości i wielokrotności wykorzystania, osiąga podobne,

a nawet lepsze wyniki (Detzel et al. 2010). Dla większości kategorii środowiskowych wielokrotne wykorzystanie butelek oznacza

(w porównaniu do wykorzystania jednokrotnego) mniejsze negatywne oddziaływanie, przy czym wyższa liczba cyklów

ponownego wykorzystania prowadzi do uzyskania lepszego bilansu środowiskowego.


Obszar działania: Odpady

Odpady mają negatywny wpływ na środowisko, przede wszystkim ze względu na zużycie energii oraz emisje podczas ich wywożenia lub obróbki. Zmniejszenie ilości odpadów, np. poprzez wykorzystywanie resztek i pracę w obiegu zamkniętym, oddziałuje pozytywnie na zachowanie ekosystemów i ich usług.

Parametr Możliwe działania Ilość/ wykorzystywanie resztek

Redukcja ilości odpadów (np. poprzez wykorzystywanie resztek, redukcję nadprodukcji/produktów niepełnowartościowych)

Obszar działania: Woda i ścieki

Duże ilości wody zużywane są przy produkcji takich napojów, jak piwo. Woda pochodzi z lokalnego wodociągu lub z własnej studni. Przy obu rodzajach przedsiębiorstwa zdane są na ich udostępnienie przez przyrodę oraz jej usługi filtracyjne. Oszczędne obchodzenie się z tym zasobem redukuje także presję wykorzystania wód gruntowych i powierzchniowych i zabezpiecza naturalne udostępnianie tego cennego dobra.

Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja zużycia wody

Obciążenie ścieków

Redukcja substancji szkodliwych w ściekach

Obszar działania: Środki pomocnicze i produkcyjne

Wykorzystanie paliw, środków czyszczących i smarów ma w porównaniu z innymi aspektami przedsiębiorstwa zasadniczo mniejsze znaczenie. W zależności od przedsiębiorstwa może to jednak ulegać silnym wahaniom. Z jednej strony stosowanie opakowań wielokrotnego użytku oznacza mniejsze obciążenie środowiska związane z produkcją odpowiedniego surowca, a z drugiej strony większe zużycie środków czyszczących, a w związku z tym przesunięcie oddziaływania na środowisko wzdłuż "cyklu życia" produktu oraz w odniesieniu do konkretnego oddziaływania na środowisko. Te przesunięcia powinny zostać uwzględnione przy istotnej dla usług ekosystemowych optymalizacji łańcucha tworzenia wartości dodanej. Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja ilości

Rodzaj Zastosowanie przyjaznych dla środowiska środków czyszczących oraz innych środków pomocniczych i produkcyjnych


Obszar działania: Lokalizacja i teren firmy Bezpośrednie oddziaływanie na siedliska (nawet, jeżeli w porównaniu do uprawy surowca w mniejszym stopniu), ma ukształtowanie i pielęgnacja terenu firmy. Jeżeli powierzchnie zostaną (częściowo) zwrócone naturze, można na nowo aktywować usługi ekosystemowe gleby, np. pobieranie wód opadowych lub CO2. Dzięki naturalnemu kształtowaniu terenu firmy, np. poprzez zakładanie drobnych struktur i dzięki roślinom kwitnącym oraz dzięki rezygnacji z określonych nawozów i środków ochrony roślin, wnoszony jest wkład w lokalną bioróżnorodność i ewentualnie w tworzenie powiązań siedliskowych. Oprócz pozytywnego efektu siedliskowego, zazielenione dachy pomagają w regulacji temperatury na terenie firmy i dzięki temu zmniejszają zużycie energii. Do tego zazielenienie terenu firmy przyczynia się do poprawy warunków mikroklimatycznych i umożliwia pracownikom skorzystanie z przyrodniczej usługi wypoczynkowej - bezpośrednio w miejscu pracy. Parametr Możliwe działania Zamknięcie powierzchni, uzbrojenie


Różnorodność Wybór różnorodnych i dopasowanych do stanowiska nasadzeń, ekstensywna pielęgnacja, zazielenienia dachowe/fasadowe, zakładanie możliwości gniazdowania, naturalny teren firmy

Zestawienie wska źników głównych

Pozyskanie surowców uprawianych ekologicznie Zakup surowców od ekologicznych, certyfikowanych gospodarstw rolnych lub z miejsc porównywalnych Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Rachunki za surowce Jednostki pieniężne jako udział

w całości wydatków przy zakupie produktów wstępnych

w % min.50%

Interpretacja Ponieważ przy produkcji żywności przeważające oddziaływania, także na bioróżnorodność i usługi ekosystemowe, powodowane są przez użytkowanie gruntów i przepływy materiałów w rolnictwie, zakup produktów wstępnych przez przedsiębiorstwa przetwórcze ma szczególne znaczenie przy zarządzaniu przez nie bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi. Jeżeli przetwarzane surowce pozyskiwane są z rolnictwa ekologicznego, redukowane jest oddziaływanie rolnictwa na siedliska oraz zmniejsza się ilość zanieczyszczeń. Dzięki przyjaznym dla środowiska metodom uprawy, zmniejszone zostaje również niebezpieczeństwo nadmiernego wykorzystania gleb. W rezultacie oznacza to zachowanie jakości gleby, powietrza i wody, ochronę usług zapyleniowych oraz udostępnienie wody pitnej dzięki unikaniu szczególnie szkodliwych pestycydów lub nawozów. Oprócz tego, dzięki rolnictwu biologicznemu wnoszony jest wkład w zachowanie bioróżnorodności rolniczej w kontekście poprawy jakości siedlisk oraz różnorodności gatunkowej na polach uprawnych. Im większy jest udział surowców z certyfikatem ekologicznym lub porównywalnych, tym bardziej przedsiębiorstwa przetwórcze poprzez zarządzanie swoją siecią dostaw chronią zachowanie bioróżnorodności i usług ekosystemowych.


Pozyskanie regionalne Zakup surowców regionalnych w promieniu maks. 50 km Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Rachunki za surowce Jednostki pieniężne jako udział

w całości wydatków przy zakupie produktów wstępnych

w % min.50%

Interpretacja Dzięki pozyskiwaniu regionalnych produktów wstępnych, redukowane są odległości transportowe i związane z nimi emisje (np. gazy cieplarniane, tlenki siarki, ścieranie się opon etc.). Przy pozytywnym bilansie energetycznym – który również zależy od warunków klimatycznych oraz różnej efektywności energetycznej poddostawców – pozyskiwanie regionalne może wnosić wkład w zachowanie jakości powietrza oraz regulację klimatu – dzięki mniejszemu wpływowi na pochłanianie dwutlenku węgla. Zmniejsza się również presja na krajobraz związana z transportem oraz niebezpieczeństwo przejechania dzikich zwierząt. Przy surowcach pozyskiwanych regionalnie unika się również ryzyka wprowadzania gatunków inwazyjnych poprzez transport międzyregionalny (np. poprzez wodę balastową na frachtowcach). Jeżeli żywność do dalszego przetwórstwa kupowana jest regionalnie, to o ile nie są to uprawy szklarniowe, gwarantowana jest również sezonowość produktów. Zakładając, że pozyskiwanie regionalne w wielu przypadkach wykazuje pozytywny bilans ekologiczny, należy pozytywnie oceniać większy udział produktów kupowanych regionalnie. Przy wyborze poddostawców, z uwzględnieniem dróg transportu, należy rozważyć dla których surowców zakupy regionalne mają sens z perspektywy ekologicznej. W związku z tym w wielu przedsiębiorstwach nie należy dążyć do pozyskiwania regionalnego w stu procentach.

Zużycie energii Zużycie energii na jednostkę materiału wejściowego dla produktu końcowego Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Roczne rozliczenie zużycia prądu i energii oraz suma wszystkich materiałów wyjściowych dla produktów końcowych

MWh lub GJ jako udział we wszystkich materiałach wyjściowych dla produktów w kg lub t

w MWh lub GJ/kg lub t

x

Interpretacja Podczas analizy efektów środowiskowych wzdłuż całego łańcucha tworzenia wartości dodanej wyraźnie widać, iż największe bezpośrednie oddziaływanie na środowisko w przedsiębiorstwach przetwórczych ma miejsce w zakresie zużycia energii oraz związanych z tym emisji gazów cieplarnianych i innych szkodliwych substancji. Emisje przyczyniają się do zmniejszenia usługi naturalnego obniżania ilości dwutlenku węgla oraz usługi filtracyjnej. Pozyskanie kopalnych nośników energii idzie w parze z wielkopowierzchniowym i masywnym oddziaływaniem na siedliska. Zmiana energii na energię odnawialną nie zawsze, ale często, prowadzi do poprawy bilansu klimatycznego, jednak także przy pozyskiwaniu energii odnawialnych nierzadko można odnotować oddziaływanie szkodliwe dla bioróżnorodności (np. uprawa roślin energetycznych w monokulturach, oddziaływanie na siedliska przez wiatraki lub elektrownie wodne etc.). Pamiętając o tym, iż zużycie energii odnawialnych również nie jest stuprocentową, neutralną dla środowiska alternatywą dla kopalnych źródeł energii; najskuteczniejszym narzędziem do unikania oddziaływania na środowisko związanego z korzystaniem ze źródeł energii jest redukcja (relatywnego) całkowitego zużycia energii. Należy więc pozytywnie oceniać trend spadkowy tego wskaźnika.


Opakowania z recyklingu Udział wykorzystywanych opakowań produkowanych z materiałów pochodzących z recyklingu Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Informacje pochodzące z zakupu związane ze składem opakowań i ich całkowitą ilością

Udział wykorzystywanych opakowań z surowców z recyklingu w kg lub t w wadze całkowitej użytkowanych opakowań w kg lub t

w % min.50%

Interpretacja Produkcja opakowań – papierowych, kartonowych, szklanych, czy metalowych – wiąże się z negatywnym oddziaływaniem na środowisko, przede wszystkim w odniesieniu do czynników wpływających na zmiany siedliskowe, zanieczyszczenia i zmiany klimatu. Zastosowanie materiałów z recyklingu co prawda również oznacza nakład energetyczny, jednak jednocześnie oszczędzamy surowce pierwotne oraz redukujemy oddziaływanie podczas procesów produkcyjnych. W zależności od materiału, może to przyczynić się do zachowania jakości powietrza, wody i gleby oraz do zachowania usług regulacyjnych klimatu. Dodatkowo można odnotować pozytywny bilans odnośnie oferty surowców2 jako przyrodniczej usługi zaopatrzeniowej. Także w przypadku tego wskaźnika uwaga skierowana jest na oddziaływanie łańcucha poprzedzającego ten proces, który poprzez zakup włącza się w procesy przedsiębiorstw przetwórczych. Z perspektywy środowiskowej należy oceniać pozytywnie wysoki lub nawet stuprocentowy udział opakowań z recyklingu.

Przetwarzanie resztek organicznych Udział resztek organicznych przetwarzanych we własnym przedsiębiorstwie lub przez inne podmioty Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Informacje na temat powstających ilości i rodzajów odpadów

Ilość resztek, które mogą być przetwarzane we własnym przedsiębiorstwie lub przez inne przedsiębiorstwa, w odniesieniu do całej ilości resztek (w tonach, litrach lub innych sensowych jednostkach objętości)

w % min. 50%

Interpretacja W przetwórstwie żywności, w związku z procesami uszlachetniania lub trudnymi do oszacowania ilościami produkcyjnymi przy sprzedaży bezpośredniej, powstają znaczne ilości resztek organicznych. Jeżeli te resztki można przetworzyć w sposób materiałowy lub energetyczny, także w tym przypadku można nimi zastąpić surowce pierwotne i zredukować oddziaływanie na środowisko związane z ich produkcją - przede wszystkim w zakresie oddziaływania na siedliska, zmiany klimatu i zanieczyszczenia. Jednocześnie, dzięki unikaniu powstawania odpadów, zmniejsza się emisja związana z wywozem odpadów. Do usług ekosystemowych przy produkcji opakowań należy udostępnianie żywności i surowców do wykorzystania materiałowego lub produkcji energii, zachowanie jakości mediów środowiskowych oraz regulacja klimatu. Im większy udział wykorzystywanych resztek, tym więcej surowców pierwotnych zostaje dzięki temu zaoszczędzonych. Pierwszeństwo przed przetwórstwem w celach energetycznych powinno mieć przetwórstwo w celu produkcji materiałowej.

2 Przy ściślejszej ocenie usług ekosystemowych obowiązują tu tylko surowce biotyczne, jak np. drewno do produkcji

papieru. Także piasek kwarcowy lub metal są udostępniane przez przyrodę jako surowce abiotyczne. W CICES takie

surowce są wymieniane osobno.


Lista kontrolna dla przetwórstwa ż ywno ści Krok 1: Proszę wymienić wszystkie surowce główne lub grupy surowców, które są przetwarzane w Państwa przedsiębiorstwie. Krok 2: Proszę o zaznaczenie, które z tych surowców potencjalnie są dostępne regionalnie i kiedy (sezon)?(np. III-X – marzec do października) Krok 3: Proszę o zaznaczenie, które surowce kupujecie Państwo aktualnie regionalnie, w promieniu 100km (x) Krok 4: Proszę o zaznaczenie, które z surowców zakupionych w regionie są również produkowane lub wytwarzane w promieniu 100 km. Jeżeli nie posiadacie

Państwo żadnych informacji w tym zakresie, prosimy o zaznaczenie tego faktu. (x - zakupione w regionie, k.A. – brak danych na temat pochodzenia) Krok 5: Proszę o zaznaczenie, które z zakupionych surowców posiadają certyfikat ekologiczny. (x – certyfikat ekologiczny) Surowce

Dos

tępn

ość

regi

onal

na

Zak

up r

egio

naln

y

Pro

dukc

ja

regi

onal

na

Cer

tyfik

at

ekol

ogic

zny

(bio

)

Potencjały poprawy

Warzywa – ogórek III-X x k. A. Zebranie informacji na temat produkcji i pochodzenia, poszukiwanie dostawców regionalnych

…

Czy po przeanalizowaniu tej tabeli zauważacie Państwo potencjały możliwości zakupu niektórych głównych surowców w regionie, lub od regionalnych producentów? →Poszukajcie Państwo dostawców i producentów w Waszym regionie! Klienci są bardzo zainteresowani produktami regionalnymi i zgodnie z aktualnymi badaniami rynkowymi są również gotowi za nie płacić!


nr

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy istnieje potencjał włączenia w procesy produkcyjne większej ilości surowców certyfikowanych ekologicznie? →Dzięki zainteresowaniu konsumentów w ostatnich latach stale rośnie też rynek produktów ekologicznych!

Czy byłoby możliwe wykreowanie regionalnej i/ lub ekologicznej linii produktów z certyfikatem ekologicznym i włączenie ich do Państwa asortymentu produktów?

Czy jest oferta sezonowa, w której przetwarzane są surowce dostępne regionalnie, może potrawy regionalne, zróżnicowany bar sałatkowy lub inne hity sezonu?

Czy różnorodność produktów może zostać poszerzona na przykład o produkty sezonowe? Czy są produkty tradycyjne, regionalne lub procesy produkcyjne w Państwa regionie, które mogłyby poszerzyć ofertę produktów? Porozmawiajcie ze swoimi klientami i turystami na temat specyfiki Waszej regionalnej historii!

Czy w najbliżej okolicy są oferenci, którzy zachowują specjalne zasoby genetyczne lub uprawiają szczególne odmiany owoców i warzyw, lub hodują tradycyjne rasy zwierząt? →Sprzedaż szczególnych odmian może stanowić indywidualną cechę oferty na rynku i odróżni Państwa ofertę od konkurencji!

Czy sprawdziliście Państwo możliwości współpracy regionalnej z lokalnymi sieciami, na przykład w celu wspólnego przeprowadzania wydarzeń w zakresie slow-food, regionalności na talerzu lub żywienia dzieci?

Czy posiadacie strategię planowania lub produkcji, która zapobiega marnowaniu surowców? Jakie kroki są podejmowane w celu zapobiegania powstawaniu odpadów organicznych? Czy Państwa zdaniem są one skuteczne i wystarczające?

Jeżeli pojawiają się odpady organiczne, to czy są one przetwarzane? Czy istnieje możliwość zwiększenia przetwarzania materiałów odpadowych? Na przykład dzięki procesom wewnętrznym lub zewnętrznym, lub termicznemu wykorzystaniu odpadów?


nr

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał

do

wdr

oże

nia

N

ie d

otyc

zy


Jakie są główne rodzaje powstających odpadów?

Czy powstające ilości odpadów są poddawane analizie? Czy jasne jest jak powstają te odpady? Gdzie szczególnie powstają? Czy w tym miejscu można uniknąć powstawania odpadów?

W jakich opakowaniach dostarczane są główne surowce?

Czy istnieje możliwość stosowania opakowań wielokrotnego użytku lub dostarczania bez opakowań? W jakich opakowaniach sprzedawane są Państwa produkty końcowe?

Czy istnieje tu możliwość stosowania opakowań wielokrotnego użytku lub opakowań alternatywnych, ewentualnie sprzedawania bez opakowań? Czy można zmniejszyć ilość opakowań poprzez inne działania? →Przeciwdziałanie powstawaniu odpadów jest korzystne nie tylko dla środowiska, również Państwa przedsiębiorstwo może oszczędzać środki na opakowaniach!

Czy zużywane są duże ilości wody? Czy są procesy intensywnego użytkowania wody? Jeżeli Państwa przedsiębiorstwo potrzebuje dużych ilości wody i wody dobrej jakości, na przykład do

produkcji napojów, w jaki sposób zagwarantujecie, że warunki te będą zapewnione również w przyszłości? Czy współpracujecie z wodociągami lub rolnikami gospodarującymi w pobliżu Państwa źródła? → Aktualnie jest wiele projektów, które w sposób zapobiegawczy mają przyczyniać się do ochrony wód i na przykład jako cel stawiają sobie współpracę z lokalnymi rolnikami i leśnikami! Zasięgnijcie Państwo informacji na temat możliwości takiej współpracy w celu zabezpieczenia jakości wody!


nr

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy przetestowane zostały już innowacyjne możliwości technologiczne w celu oszczędzania wody w przedsiębiorstwie? Czy są procedury, które oszczędzają wodę i byłyby do zastosowania w Państwa przedsiębiorstwie? Czy w przyszłości mogą zostać zaplanowane związane z tym inwestycje?

Jakie działania są realizowane w celu oszczędzania wody? Czy w przedsiębiorstwie stosowany jest zamknięty obieg wody? Czy pracownicy są szkoleni w zakresie obchodzenia się z wodą? →Nawet, jeżeli oszczędność wody jest obecnie oczywistością, to w wielu mniejszych przedsiębiorstwach istnieje jeszcze potencjał w tym zakresie!

Jakie środki pomocnicze i środki czyszczące są stosowane? Czy znane są zagrożenia dla wody lub ścieków związane z ich używaniem? Czy są one wykorzystywane oszczędnie? Czy są przyjazne dla środowiska alternatywy, które można

wykorzystać? →Rynek oferuje wiele biodegradowalnych środków czystości, które nie obciążają ekosystemów wodnych! Sprawdźcie alternatywy!

Czy jest dużo maszyn i urządzeń, które zużywają energię? Ile lat i jaką klasę efektywności energetycznej mają te maszyny? Czy jest możliwe zaplanowanie w


Jaki mix energetyczny oferuje Państwa dostawca energii? Czy jest możliwe większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii? Czy warunki lokalizacji przedsiębiorstwa umożliwiają wykorzystanie własnych, odnawialnych źródeł energii?

Czy są regularne szkolenia dla personelu w zakresie możliwości oszczędzania energii przy obsłudze maszyn i urządzeń?

Czy na terenie Państwa firmy są tereny zielone? Czy możliwe jest ich wykorzystanie na przykład przez pracowników do odpoczynku? Czy istnieje możliwość posadzenia drzew i krzewów? →Państwa pracownicy na pewno ucieszą się z zielonej oazy wypoczynkowej z miejscami do siedzenia na terenie firmy! Także kilka drzew owocowych, z których można zbierać owoce, poprawi samopoczucie Państwa personelu!


nr

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy istnieje możliwość przywrócenia terenów zabudowanych przyrodzie i dokonania nasadzeń? Jest wiele możliwości naturalnego i zielonego zagospodarowania terenu firmy! Czy powierzchnia i

lokalizacja to umożliwiają? → Nasadzenia dopasowane do stanowiska, ekstensywne zabiegi pielęgnacyjne lub zakładanie możliwości gniazdowania, to ważne działania wspierające bioróżnorodność, które podnoszą wartość siedziby Państwa przedsiębiorstwa! Zasięgnijcie informacji na temat możliwości naturalnego zagospodarowania terenu firmy i nawiążcie współpracę z istotnymi partnerami!

Czy są Państwu znane pozostałe istotne oddziaływania na środowisko? Jakie procesy szczególnie wykorzystują zasoby? Gdzie można zakładać negatywny wpływ na środowisko? Dokładnie przyjrzyjcie się swojej sieci dostaw!

Jakie działania można zrealizować z uwzględnieniem specyfiki Państwa lokalizacji i uwarunkowań prawnych? W jaki sposób zaproponowane rozwiązania mogą w konkretny sposób zostać wdrożone w Państwa przedsiębiorstwie?

Czy informujecie Państwo klientów o swoich działaniach w zakresie ochrony przyrody? →Informujcie ich regularnie o swoich działaniach! Motywujcie także swoich dostawców do zajmowania się ochroną bioróżnorodności oraz wzajemnym oddziaływaniem z usługami ekosystemowymi! Stanowią one podstawę dla Państwa pracy!

Turystyka 1

1 Turystyka

Turystyka Obszar turystyki uwzględnia wiele różnych podmiotów. Z jednej strony do tej branży należą usługi

noclegowe i placówki, takie jak hotele, motele, schroniska, gospodarstwa agroturystyczne czy pola

kempingowe. Z drugiej strony ten rozdział skierowany jest też do parków rozrywki, ośrodków wczasowych

lub centrów szkoleniowych.

Zależności

Podmioty turystyczne są uzależnione przede wszystkim od usług zaopatrzeniowych , które udostępniają

surowce dla usług turystycznych. Z jednej strony pobierane są surowce na energię, która w dużych

ilościach zużywana jest przede wszystkim podczas aktywności w czasie wolnym, takich jak wellness

(kąpiel na basenie, sauna), atrakcje dla dzieci z wykorzystaniem urządzeń zasilanych elektrycznie, a

także w dużych urządzeniach służących do klimatyzacji i ogrzewania. Usługi zaopatrzeniowe są również

niezbędne do udost ępnienia żywno ści lub innych surowców, takich jak materiały budowlane. Do tego

są potrzebne (pośrednio) usługi ekosystemowe niezbędne do produkcji rolniczej, takie jak procesy

glebotwórcze, zapylanie czy regulacja klimatu . Ważnym czynnikiem jest również udost ępnianie

wody pitnej . Z jednej strony większe ilości wody zużywane są przez gości. Z drugiej strony jakość wody

np. w miejscowościach uzdrowiskowych, może być ważnym czynnikiem turystycznym. Ogólnie turystyka

uzależniona jest też w dużym stopniu od kulturalnych usług ekosystemowych , takich jak estetyka i

krajobraz , ponieważ atrakcyjność otoczenia często decyduje o wyborze destynacji i obiektu

noclegowego. Aspekty te mają ogromne znaczenie także przy udostępnianiu ofert turystycznych. W taki

sposób organizowane są różne wycieczki przyrodnicze w celach wypoczynkowych i obserwacyjnych lub

do gospodarstw, gdzie turyści mogą poznać zwierzęta, zwyczaje kulturowe czy nietkniętą przyrodę.

Ważną rolę odgrywają tu również wartości religijne i inspiracje artystyczne. Liczne usługi regulacyjne

wykorzystywane są także pośrednio, na przykład do oczyszczania ścieków , przeciwdziałania

naturalnym zagrożeniom - ochrona przed lawinami i ochrona przeciwpowodziowa , a także do

regulacji powietrza i klimatu lub zapylania .

Oddziaływanie

Wpływ na ekosystemy w tej branży ma miejsce przede wszystkim poprzez intensywniejsze

wykorzystywanie i zużywanie zasobów naturalnych na ograniczonej przestrzeni, przez dużą liczbę

turystów. Nadmierne wykorzystanie niesie ze sobą różnorodne skutki dla ekosystemów. Presja i

konkurencja (np. z mieszkańcami danego terenu) powstaje przy korzystaniu z zasobów takich jak woda

czy surowce. Intensywniej korzysta się również z usług regulacyjnych , ponieważ mamy do czynienia z

większą ilością ścieków, odpadów i innych emisji. W celu rozbudowy infrastruktury turystycznej

zużywane s ą powierzchnie , a grunty są zbrojone, co może zagrażać procesom zachodzącym w glebie.

Poprzez rozwój budownictwa może dochodzić do wypierania gatunków rodzimych lub ograniczenia

ich siedlisk . Zabudowa może również prowadzić do zubo żenia krajobrazu , negatywnego oddziaływania

na krajobraz i w związku z tym do zmniejszenia si ę usług kulturalnych .

Turystyka 2

2 Turystyka

Obszary działania

Obszar działania: Surowce

Do surowców i zasobów naturalnych, które wykorzystywane są w obiektach turystycznych, należą przede wszystkim: żywność, materiały budowlane (piasek, kamień, drewno), rośliny (ozdobne i lecznicze) lub pozostałe środki pomocnicze. Firma turystyczna, która oferuje gościom wyżywienie, może w swojej kuchni korzystać z żywności pochodzenia regionalnego i/lub wyprodukowanej metodami ekologicznymi, starych, tradycyjnych odmian i ras oraz produktów sezonowych. Aby zagwarantować wiarygodność, pomocne mogą być certyfikaty ekologiczne, własna uprawa surowców lub współpraca ze znanymi dostawcami regionalnymi (np. regionalna piekarnia lub kozia farma). Jako dostawcy regionalni mogą być traktowani tacy, którzy swoją siedzibę mają nie dalej niż 50 km w linii prostej od obiektu turystycznego. Należy pamiętać o tym, że poznawanie potraw regionalnych jest dla niektórych turystów jedną z motywacji do podróżowania, a produkty żywnościowe mogą również być wykorzystywane jako prezenty z podróży.1 Turyści mogą być zainteresowani nie tylko lokalną żywnością, ale również jej pochodzeniem, składem i metodami produkcji2. W ten sposób wzmacniania jest świadomość ekologiczna, Dzięki wykorzystywaniu lokalnych zasobów środowiskowych, branża turystyczna może się przyczynić do wzrostu zainteresowania ochroną tych zasobów, które przecież są dla niej źródłem dochodu.

Parametr Możliwe działania Ilość (najważniejszych materiałów wejściowych) na jednostkę materiałów wyjściowych/ wydajność materiałowa

Redukcja ilości materiałów wejściowych Redukcja nadprodukcji/odrzutów

Pochodzenie/ dystans

Pozyskanie regionalne

Sposób uprawy Pozyskiwanie surowców uprawianych ekologicznie, pozyskiwanie surowców zgodnie z przyjaznymi bioróżnorodności kryteriami pozyskania

Różnorodność odmianowa – gatunki tradycyjne/ regionalne

Wykorzystywanie starych odmian/ras Wykorzystywanie produktów sezonowych

Opakowania Ocena strategii zakupowej, rezygnacja z opakowań, zastosowanie opakowań przyjaznych środowisku

1K. Buczkowska, Local Food and Beverage Products as Important Tourist Souvenirs, “TurystykaKulturowa” 2014, Nr. 1, str. 47 2Global Report on Food Tourism, World Tourism Organisation, Madrid 2012, str. 9.

Turystyka 3

3 Turystyka

Obszar działania: Energia W zakresie energii ważną rolę odgrywają przede wszystkim zużywane ilości oraz rodzaj nośnika energii. Na parametr ilości oddziałują liczne czynniki, takie jak procesy w przedsiębiorstwie, które są intensywne energetycznie, klasy efektywności energetycznej wykorzystywanych maszyn lub oświetlenie. Energia zużywana jest przede wszystkim przy następujących procesach:

• Zabezpieczenie bazy noclegowej (ogrzewanie, klimatyzacja, wentylacja, podgrzewanie wody, przygotowywanie jedzenia, oświetlenie, użytkowanie różnych maszyn i urządzeń),

• Transport, • Czynności dodatkowe (np. obiekty sportowe i aktywności w czasie wolnym, chów zwierząt, pielęgnacja

ogrodu, zapewnienie funkcjonowania basenów). Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja zużycia energii, np. poprzez zastosowanie efektywnych energetycznie

maszyn/sprzętów, innowacyjne systemy, np. z czujnikami ruchu, szkolenia dla pracowników lub gości z uwzględnieniem oszczędności energetycznej

Rodzaj Wykorzystywanie energii odnawialnych, kogeneracja

Obszar działania: Transport i mobilno ść Turystyka jest ściśle powiązana z transportem i mobilnością, nie tylko w zakresie przewożenia turystów, ale również w ramach zaopatrywania się w dobra rożnego rodzaju. Aspekt ten pojawia się na pierwszym planie w zależności od wielkości przedsiębiorstwa, lokalizacji i liczby turystów. W przypadku nadmiernego korzystania i obciążenia określonych destynacji, może dojść do ograniczeń komunikacyjnych. Poprzez celowe zmniejszenie ilości przejazdów transportowych, podmioty turystyczne mogą zmniejszać negatywne oddziaływanienaekosystemyzwiązane z mobilnością. Ważną rolę odgrywa tu pozyskiwanie głównych surowców w regionie, a także wyposażenie obiektu. Także udostępnienie gościom ekologicznych środków transportu może nie tylko obniżyć emisje komunikacyjne, ale również niesie ze sobą efekt edukacyjny i uwrażliwienie na tą problematykę. Wynajem samochodów elektrycznych, rowerów, czy organizacja przejazdów zbiorowych mogą dostarczyć niezwykłych przeżyć.

Parametr Możliwe działania Środek transportu

Wykorzystywanie środków transportu przyjaznych dla środowiska - samochody elektryczne, rowery, powozy

Paliwo Paliwa ekologiczne

Dystans - liczba kilometrów

Redukcja przejazdów dzięki pozyskiwaniu regionalnemu, przejazdom zbiorowym, ekologicznej strategii zakupowej

Turystyka 4

4 Turystyka

Obszar działania: Środki pomocnicze i produkcyjne

Do środków pomocniczych , które wykorzystywane są w obiektach infrastruktury turystycznej należą m.in. środki czyszczące, piorące i kosmetyki. Do tego dochodzą też lakiery, farby i kleje. Właściciele tych obiektów mogą zrezygnować z materiałów syntetycznych i stosować środki z odpowiednim oznakowaniem (np. ze znakiem ekologicznym błękitnego anioła). Meble, tekstylia czy naczynia w obiekcie turystycznym mogą być produkowane na bazie zasobów przyrody (np. z pobliskich lasów). Ważne jest więc zarówno pochodzenie, jak i materiał, z którego te przedmioty zostały wyprodukowane. Certyfikaty ekologiczne mogą np. stanowić potwierdzenie, że przedmioty te zawierają naturalne substancje lub zostały wyprodukowane z materiałów z recyklingu. Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja zużycia

Rodzaj Wykorzystywanie przyjaznych dla środowiska środków piorących i czyszczących, z certyfikatem ekologicznym lub porównywalnych

Obszar działania: Woda i ścieki, odpady

W obiektach infrastruktury turystycznej do bieżącego korzystania z obiektów i infrastruktury towarzyszącej, takiej jak jednostki mieszkaniowe, wellness i tereny zielone potrzebne są zasoby wodne (wody powierzchniowe i gruntowe).3 Tworzy to szczególną presję na zasoby wodne w regionach z deficytem wody.4 Przedsiębiorstwa turystyczne mogą przeprowadzać działania służące oszczędzaniu wody, takie jak na przykład: montowanie perlatorów, armatury bezdotykowej lub termostatycznej, spłuczek z techniką dwóch przycisków lub wykorzystywanie deszczówki. Na skutek tych działań zmniejszona zostanie również ilość ścieków. Poza tym negatywne oddziaływanie na ekosystemy wodne powstaje w związku z zanieczyszczeniem i obciążeniem ścieków. W przedsiębiorstwach turystycznych może być ono powodowane przede wszystkim przez stosowanie środków piorących i czyszczących oraz kosmetyków. Odpady oddziałują negatywnie na środowisko przede wszystkim ze względu na zużycie energii oraz wydzielanie emisji przy ich usuwaniu lub przetwarzaniu. Zmniejszenie ilości odpadów, np. poprzez wykorzystywanie materiałów odpadowych i tworzenie obiegów zamkniętych oddziałuje pozytywnie na zachowanie ekosystemów i ich usług. Należy również zredukować ich ilość, np. poprzez rezygnację z artykułów jednorazowego użytku, uzgodnienia z dostawcami w celu stosowania opakowań wielokrotnego użytku lub sprzedaży bez opakowań. Także wybór określonych opakowań, które zostały wyprodukowane w zoptymalizowanych warunkach ekologicznych i posiadają certyfikat lub etykietę ekologiczną przyczynia się do poprawy sytuacji. Parametr Możliwe działania Ilość Redukcja ilości

Rodzaj (przy odpadach)

Zmniejszenie ilości odpadów nie nadających się do powtórnego przetworzenia, kompostowanie, dalsze korzystanie z produktów ubocznych, obieg zamknięty

3 A. Peeters, Global Trade Impacts on Biodiversity and Ecosystem Services, in: S. Jacobs, N. Dendoncker, H, Keune (ed.), Ecosystem Services. Global Issues, Local Practices, Elsevier, San Diego 2014, str. 208. 4 H. Coccossis, A. Mexa (ed.), The Challenge of Tourism Carrying Capacity Assessment: Theory and Practice, Routledge, 2004.

Turystyka 5

5 Turystyka

Obszar działania: Kształtowanie ofert towarzyszą cych, takich jak mo żliwo ści spędzania czasu wolnego i oferty edukacji ekologicznej Opracowanie zrównoważonych ofert spędzania czasu wolnego wpływa przede wszystkim na kulturalne usługi ekosystemowe, podczas gdy regionalny charakter oferty wypoczynkowej/ edukacyjnej w dużej mierze wzmacnia też regionalne łańcuchy tworzenia wartości dodanej. Ekologiczne i regionalne oferty spędzania czasu wolnego są bardzo cenione przez turystów i jest na nie coraz większe zapotrzebowanie. Umożliwiają one identyfikację z regionem i budzą pozytywne skojarzenia. Uwagę należy również skupić na informowaniu o własnym zrównoważonym zaangażowaniu w zakresie ochrony bioróżnorodności i lokalnej przyrody. Zrównoważona oferta spędzania czasu wolnego obejmuje m.in. informacje na temat ochrony środowiska w regionie (np. książki, animacje, wydarzenia z zakresu edukacji ekologicznej), informacje o lokalnych atrakcjach turystycznych, lokalnych restauracjach, targach, centrach rzemiosła, możliwość udziału w warsztatach tradycyjnej produkcji żywności, ceramiki, wełny, kosmetyków w regionie, możliwość kontaktu z przyrodą, wędrówki, wycieczki rowerowe, jazdę konną, kajaki i podobne oferty.5 Parametr Możliwe działania Pozyskanie regionalne

Oferty powiązane z regionem i ewentualnie mające na celu wspieranie regionalnego łańcucha tworzenia wartości dodanej oraz poszerzenia regionalnej współpracy, np. przepisy regionalne w kuchni, produkcja upominków związanych z regionem

Edukacja ekologiczna

Oferty o charakterze ekologicznym/przyrodniczym lub dotyczące bioróżnorodności, np. jazdy konne, wycieczki, obserwacje przyrodnicze

Obszar działania: Lokalizacja i teren firmy

Bezpośredni, nawet jeżeli w porównaniu do uprawy surowców wejściowych niewielki wpływ na siedliska ma ukształtowanie i pielęgnacja terenu firmy. Jeżeli powierzchnie są (częściowo) przywrócone naturze, można ponownie aktywować usługi ekosystemowe gleby, np. wchłanianie wód opadowych lub pochłanianie CO2. Dzięki naturalnemu ukształtowaniu terenu przedsiębiorstwa, np. poprzez zakładanie drobnych struktur i pasów kwitnących oraz dzięki rezygnacji z określonych nawozów i środków ochrony roślin, wnoszony jest wkład w lokalną bioróżnorodność oraz ewentualnie tworzone są powiązania między biotopami. Oprócz pozytywnego efektu siedliskowego, zazielenienia dachowe sprzyjają regulacji temperatury na powierzchni przedsiębiorstwa i dzięki temu obniża się zużycie energii. Zazielenienie terenu firmy skutkuje również poprawą warunków mikroklimatycznych i umożliwia pracownikom korzystanie z usług wypoczynkowych przyrody - bezpośrednio w miejscu pracy.

Parametr Możliwe działania Zabudowa powierzchni, uzbrojenie


Różnorodność Wybór różnorodnych i dopasowanych do stanowiska nasadzeń, ekstensywna pielęgnacja, zazielenienia dachowe/fasadowe, umożliwienie ptakom gniazdowania i wspieranie naturalnego ukształtowania terenu firmy

5Biodiversity: My hotel in action. A guide to sustainable use of biological resources, https://cmsdata.iucn.org/downloads/iucn_hotel_guide_final.pdf

Turystyka 6

6 Turystyka

Zestawienie głównych wska źników

Pozyskanie surowców uprawianych ekologicznie Udział surowców wyprodukowanych ekologicznie, z certyfikatem lub porównywalnych


Informacja od dostawców na temat sposobu uprawy i certyfikatów

Udział surowców wyprodukowanych ekologicznie w żywieniu w stosunku do całości zużytych surowców (w sensownych jednostkach miary, takich jak tony, kilogramy, litry) lub w wartości pieniężnej

w % min. 50%

Interpretacja Wskaźnik informuje o wykorzystaniu surowców wyprodukowanych/ uprawianych ekologicznie w odniesieniu do 5 surowców głównych, wykorzystywanych do przygotowywania posiłków. Liczba surowców może być w dowolny sposób poszerzana przez przedsiębiorstwo. Wskaźnik informuje o najważniejszym aspekcie oddziaływania żywienia gości na środowisko.

Pozyskanie regionalne Zakup surowców regionalnych


Rachunki dostawców i informacja od nich, informacja o siedzibie producenta

Udział w żywieniu surowców wyprodukowanych regionalnie

w % min. 50%

Interpretacja Wskaźnik informuje o wykorzystaniu surowców regionalnych w odniesieniu do 5 surowców głównych wykorzystywanych do przygotowywania posiłków. Liczba surowców może być dowolnie poszerzana przez przedsiębiorstwo. Wskaźnik informuje o powiązaniach regionalnych przedsiębiorstwa i pomaga w zmniejszaniu emisji związanych z transportem. Na podstawie tego wskaźnika można jasno zdefiniować cele strategiczne przedsiębiorstwa, np. roczny wzrost udziału produktów ekologicznych i/lub regionalnych o 5%. Turyści wysoko cenią regionalne pochodzenie produktów.

Środki pomocnicze i produkcyjne Stosowanie ekologicznych środków piorących i środków czystości oraz ekologicznych kosmetyków


Dokumenty zakupu, informacje od dostawców

Ilość ekologicznych środków piorących/ środków czystości w odniesieniu do wszystkich tego typu produktów

w % min. 80%

Interpretacja Wskaźnik informuje o wykorzystaniu ekologicznych środków piorących/ czystości/ kosmetyków w obiekcie turystycznym i może być wyliczany razem dla tych trzech grup produktów lub osobno dla każdej grupy. Wskaźnik informuje o najważniejszym aspekcie wpływu stosowania chemii gospodarczej na zanieczyszczenie wody i powietrza. Im bardziej biodegradowalne i ekologiczne środki są wykorzystywane, tym mniejszy jest negatywny wpływ spowodowany zanieczyszczeniem ścieków i powietrza.

Turystyka 7

7 Turystyka

Odpady Zmniejszenie ilości odpadów


Samodzielna analiza, dane firmy odbierającej odpady

Udział artykułów jednorazowego użytku Wartość pieniężna w %

maks.10%

Interpretacja Wskaźnik informuje o tym, jaką część (wyrażoną w procentach według ilości) artykułów wykorzystywanych w obiekcie stanowią artykuły jednorazowego użytku. Wskaźnik ten może być obliczony dla całości artykułów lub też dla danej grupy (rodzaju) artykułu. Grupy te obejmują przede wszystkim artykuły toaletowe (szampony, mydła, szczoteczki itd.) lub naczynia. Aby ocenić wartość tego wskaźnika, niezbędna jest identyfikacja miejsc, w których te artykuły są używane. Optymalną wartością wskaźnika byłoby zero, czyli brak artykułów jednorazowego użytku. Nie można jednak zapomnieć, że w niektórych przypadkach takie artykuły muszą zostać udostępnione, np. ze względu na przepisy dot. higieny, czy inne przepisy. Z tego powodu wartość maksymalna została określona na 10%.

Woda Redukcja zużycia wody


Rachunki za wodę, liczba gości

Ilość zużytej wody przypadająca na gościa lub na nocleg (w litrach lub hektolitrach)

w %

Interpretacja Wskaźnik informuje o ilości wody zużywanej w obiekcie turystycznym przypadającej na jednego gościa w ciągu doby. Przy przeprowadzaniu działań mających na celu oszczędność wody, z biegiem czasu wartość wskaźnika powinna ulec zmniejszeniu. Należy pamiętać o tym, iż zużycie wody przez gości w części hotelowej obiektu wyraża tylko część rzeczywistego zużycia wody w obiektach turystycznych.

Zużycie energii Redukcja zużycia energii Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Rachunek za prąd, liczba gości

Ilość zużytej energii przypadającej na gościa lub nocleg, ewent. też zużycie całkowite (w kWh lub MW)

w %

Interpretacja Wskaźnik informuje o ilości energii elektrycznej wykorzystanej w obiekcie turystycznym do oświetlenia, pracy różnych urządzeń znajdujących się w pokojach gościnnych, kuchni, biurach, pralni, miejscach rekreacji, a także ewentualnie energii elektrycznej wykorzystywanej do ogrzewania czy klimatyzacji. Całkowite zużycie energii elektrycznej w danym okresie, mierzone w kilowatogodzinach (kWh), zostanie podzielone przez liczbę dni i liczbę gości korzystających z danego obiektu turystycznego. Zaleca się także monitorowanie wskaźnika w przeliczeniu na 1 m2 obiektu rocznie. Z biegiem czasu, przy zastosowaniu działań mających na celu oszczędność energii, wskaźnik ten powinien zostać zredukowany.

Turystyka 8

8 Turystyka

Oferty sp ędzania czasu wolnego Zrównoważone kształtowanie ofert spędzania czasu wolnego i edukacji ekologicznej Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Samodzielna analiza, ewent. dane instytucji współpracujących

Liczba turystów, którym przedstawiono możliwość skorzystania ze zrównoważonych ofert czasu wolnego i edukacji w stosunku do całkowitej liczby turystów

w % 100%

Interpretacja Zrównoważona oferta spędzania czasu wolnego obejmuje m.in. informacje dotyczące ochrony środowiska w regionie (np. książki, animacje, imprezy ekoedukacyjne), informacje o lokalnych atrakcjach turystycznych, lokalnych restauracjach, targach, ośrodkach rzemiosła, możliwość uczestniczenia w warsztatach tradycyjnego procesu wytwarzania żywności, ceramiki, wełny, kosmetyków w regionie itp., możliwość kontaktu z przyrodą, wycieczki piesze, rowerowe, jazdę konną, spływy kajakowe itp. Wskaźnik może być obliczany łącznie dla wszystkich ofert albo dla każdej osobno. Jeżeli goście będą informowani o ofercie na przykład bezpośrednio w recepcji, łatwo będzie ocenić wartość tego wskaźnika.

Oferty sp ędzania czasu wolnego Zrównoważone kształtowanie ofert spędzania czasu wolnego i edukacji ekologicznej Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Samodzielna analiza, ewent. dane instytucji współpracujących

Liczba turystów, którzy skorzystali ze zrównoważonych ofert czasu wolnego i edukacji w stosunku do całkowitej liczby turystów

w % min. 50%

Interpretacja Wskaźnik informuje o najważniejszym aspekcie wpływu sposobu spędzania czasu wolnego przez turystów na budowę i wzmacnianie regionalnych łańcuchów wartości dodanej i związanych z nimi usług kulturalnych ekosystemów. Im wyższa wartość wskaźnika, tym bardziej pozytywny wpływ na usługi kulturalne ekosystemów oraz wzmocnienie regionalnych łańcuchów wartości dodanej. Wskaźnik może być obliczany łącznie dla wszystkich ofert albo dla każdej osobno.

Turystyka 9

9 Turystyka

Lista kontrolna dla turystyki Krok 1: Proszę wymienić wszystkie surowce główne lub grupy surowców, które są przetwarzane w Państwa przedsiębiorstwie. Prosimy o informację, gdzie są

one używane (np. w kuchni, w miejscu noclegu) Krok 2: Proszę o zaznaczenie, które z tych surowców potencjalnie są dostępne regionalnie i kiedy (sezon)?(np. III-X - marzec do października) Krok 3 Proszę o zaznaczenie, które aktualnie surowce kupujecie Państwo regionalnie, w promieniu 100 km (x) Krok 4: Proszę o zaznaczenie, które z surowców zakupionych w regionie są również produkowane lub wytwarzane w promieniu 100 km. Jeżeli nie posiadacie

Państwo żadnych informacji w tym zakresie, prosimy o zaznaczenie tego faktu. Prosimy również o informację, jeżeli samodzielnie produkujecie te surowce (x - zakupione w regionie, k.A. – brak danych na temat pochodzenia, E.A. - własna uprawa)

Krok 5: Proszę o zaznaczenie, które z zakupionych surowców posiadają certyfikat ekologiczny. (x – certyfikat ekologiczny) Surowce

Zuży

cie

Dos

tępn

ość

regi

onal

na

Zak

up r

egio

naln

y

Pro

dukc

ja

regi

onal

na

Cer

tyfik

at

ekol

ogic

zny Potencjały poprawy

Warzywa – ogórek Kuchnia III-X x k. A. Zebranie informacji na temat produkcji i pochodzenia, poszukiwanie dostawców regionalnych

…

Czy po przeanalizowaniu tej tabeli zauważacie Państwo potencjały możliwości zakupu niektórych głównych surowców w regionie lub od regionalnych producentów? →Poszukajcie Państwo dostawców i producentów w Waszym regionie! Klienci są bardzo zainteresowani produktami regionalnymi i zgodnie z aktualnymi badaniami rynkowymi są również gotowi za nie płacić!

Turystyka 10

10 Turystyka

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy istnieje potencjał wykorzystania większej ilości surowców certyfikowanych ekologicznie? →Dzięki zainteresowaniu konsumentów w ostatnich latach stale rośnie też rynek produktów ekologicznych!

Czy byłoby możliwe wykreowanie regionalnej i/ lub ekologicznej linii produktów z certyfikatem ekologicznym i włączenie ich do Państwa asortymentu produktów? →Np. regionalne menu degustacyjne?

Czy jest oferta sezonowa, w której przetwarzane są surowce dostępne lokalnie? Może potrawy regionalne, zróżnicowany bar sałatkowy lub inne hity sezonu?

Czy różnorodność produktów może zostać poszerzona na przykład o produkty sezonowe? Czy są produkty tradycyjne, regionalne lub procesy produkcyjne w Państwa regionie, które mogłyby poszerzyć ofertę produktów? Porozmawiajcie ze swoimi klientami i turystami na temat specyfiki Waszej regionalnej historii!

Czy w najbliżej okolicy są oferenci, którzy zachowują specjalne zasoby genetyczne i np. uprawiają stare lub szczególne odmiany owoców i warzyw lub hodują tradycyjne rasy zwierząt? →Sprzedaż szczególnych odmian może stanowić indywidualną cechę oferty na rynku i odróżni Państwa ofertę od konkurencji!

Czy sprawdziliście Państwo możliwości współpracy regionalnej z lokalnymi sieciami? Na przykład w celu wspólnego przeprowadzania wydarzeń w zakresie slow-food, regionalności na talerzu lub żywienia dzieci?

Czy posiadacie strategię planowania lub produkcji, która zapobiega marnowaniu surowców? Jakie kroki są podejmowane w celu zapobiegania powstawaniu odpadów organicznych? Czy Państwa zdaniem są one skuteczne i wystarczające?

Turystyka 11

11 Turystyka

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Jeżeli pojawiają się odpady organiczne, to czy są one przetwarzane? Czy istnieje możliwość zwiększenia przetwarzania materiałów odpadowych? Na przykład dzięki procesom wewnętrznym lub zewnętrznym, lub termicznemu wykorzystaniu odpadów?

Jakie są główne rodzaje powstających odpadów?

Czy powstające ilości odpadów są poddawane analizie? Czy jasne jest jak powstają te odpady? Gdzie szczególnie powstają? Czy w tym miejscu można uniknąć powstawania odpadów?

W jakich opakowaniach dostarczane są główne surowce?

Czy istnieje możliwość stosowania opakowań wielokrotnego użytku lub dostarczania bez opakowań? W jakich opakowaniach sprzedawane są Państwa produkty końcowe?

Czy istnieje tu możliwość stosowania opakowań wielokrotnego użytku lub opakowań alternatywnych, ewentualnie sprzedawania bez opakowań? Czy można zmniejszyć ilość opakowań poprzez inne działania? →Przeciwdziałanie powstawaniu odpadków jest korzystne nie tylko dla środowiska, również Państwa przedsiębiorstwo może oszczędzać środki na opakowaniach!

Czy udostępniacie swoim klientom artykuły jednorazowego użytku? Jakie odpady opakowaniowe tu powstają? Czy ich stosowanie jest konieczne i czy możecie zastąpić te artykuły artykułami bez opakowania lub minimalnie opakowanymi?

Czy zużywane są duże ilości wody? Czy są procesy intensywnego użytkowania wody, np. w obszarze wellness?

Turystyka 12

12 Turystyka

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy przetestowane zostały już innowacyjne możliwości technologiczne w celu oszczędzania wody w przedsiębiorstwie? Czy są procedury, które oszczędzają wodę i byłyby do zastosowania w Państwa przedsiębiorstwie? Czy w przyszłości mogą zostać zaplanowane związane z tym inwestycje?

Jakie działania są realizowane w celu oszczędzania wody? Czy w przedsiębiorstwie stosowany jest zamknięty obieg wody? Czy pracownicy są szkoleni w zakresie obchodzenia się z wodą? →Nawet, jeżeli oszczędność wody należy do klasyków, w wielu mniejszych przedsiębiorstwach jest jeszcze potencjał w tym zakresie!

Czy informujecie swoich klientów, w jaki sposób oszczędzać wodę przy korzystaniu z różnorodnych urządzeń?

Jeżeli Państwa przedsiębiorstwo potrzebuje dużych ilości wody i wody dobrej jakości, w jaki sposób zagwarantujecie, że warunki te będą zapewnione również w przyszłości? Czy współpracujecie z wodociągami lub rolnikami gospodarującymi w pobliżu Państwa źródła? → Aktualnie jest wiele projektów, które w sposób zapobiegawczy mają przyczyniać się do ochrony wód i na przykład jako cel stawiają sobie współpracę z lokalnymi rolnikami i leśnikami! Zasięgnijcie Państwo informacji na temat możliwości takiej współpracy w celu zabezpieczenia jakości wody!

Jakie środki pomocnicze i środki czystości są stosowane? Czy znane są zagrożenia dla wody lub ścieków związane z ich używaniem? Czy są one wykorzystywane oszczędnie? Czy pracownicy są szkoleni w zakresie postępowania z tymi środkami?

Czy są przyjazne dla środowiska alternatywy, które można wykorzystać? →Rynek oferuje wiele biodegradowalnych środków czystości, które nie obciążają ekosystemów wodnych! Sprawdźcie alternatywy!

Jakie materiały są używane i zużywane, na przykład meble, tekstylia lub naczynia? Czy możliwy jest zakup nowych materiałów w regionie? Czy w Państwa regionie w sposób tradycyjny produkowana jest ceramika lub istnieje przemysł włókienniczy z wieloletnią tradycją? → Regionalne przedmioty codziennego użytku zwiększają identyfikację turystów z regionem i pozostają w pamięci! Tworzony jest pozytywny wizerunek oraz unikalna cecha oferty!

Turystyka 13

13 Turystyka

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy jest dużo maszyn i urządzeń, które zużywają energię? → Szczególnie w pralni, przy intensywnych energetycznie ofertach czasu wolnego, np. wellness lub w klimatyzacjach zużywa się dużo energii elektrycznej.

Ile lat i jaką klasę efektywności energetycznej mają te maszyny? Czy jest możliwe zaplanowanie w przyszłości inwestycji w zakresie odnowy parku maszynowego?

Jaki mix energetyczny oferuje Państwa dostawca energii? Czy jest możliwe większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii? Czy warunki lokalizacji przedsiębiorstwa umożliwiają wykorzystanie własnych, odnawialnych źródeł energii?

Czy są regularne szkolenia dla personelu w zakresie możliwości oszczędzania energii przy obsłudze maszyn i urządzeń?

Czy w celu oszczędzania energii wykorzystywane są nowoczesne technologie? Na przykład czujniki ruchu lub inne czujniki?

Czy goście są informowani o możliwościach oszczędzania energii na Państwa terenie? Jakie oferty spędzanie czasu wolnego przygotowujecie dla swoich klientów? Czy umożliwiają one odpoczynek na łonie natury, czy obciążają środowisko, np. ze względu na nadmierny hałas lub powstające odpady?

Czy jest możliwość zaoferowania bardziej naturalnych i ekologicznych ofert? → Przy aktywnościach takich jak wycieczki piesze, jazda konna, geocaching czy im podobnych obciążenie środowiska jest niewielkie, a umożliwiają one Waszym turystom doświadczanie przyrody! Dajcie możliwość Waszym gościom do poznawania okolicy samochodem lub rowerem elektrycznym!

Czy jest możliwa realizacja ofert dla gości nawiązujących do regionu lub tradycji? → Tożsamość regionalna to ważny aspekt, a także motywacja do turystycznego poznawania regionu. Pokażcie swoim gościom, jakie tradycje i zwyczaje panują w regionie, które metody produkcji rzemieślniczej są szczególne i jak wyglądają tradycyjne prace rzemieślnicze!

Turystyka 14

14 Turystyka

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy kontaktowaliście się już z innymi przedsiębiorstwami lub sieciami w celu zaproponowania swoim gościom ciekawych ofert spędzania czasu wolnego? Czy w ramach tych ofert informujecie gości o przyrodzie, krajobrazie lub produktach regionalnych? → Wiele podmiotów w regionie może Państwa wspierać przy organizacji wydarzeń, festynów, czy przy opracowywaniu nowych ofert! Wraz z innym przedsiębiorstwem załóżcie ścieżkę dydaktyczną lub spacerową! Skontaktujcie się też z placówkami edukacji ekologicznej!

Jakie lokalne oferty i usługi polecacie swoim gościom? Opracujcie katalog z ofertami ekologicznymi i tradycyjnymi w Waszym regionie! → Taka rozrywka zwiększa identyfikację turystów z regionem i pozostaje w pamięci!

Jakie pamiątki oferujecie w sprzedaży? Czy mają one powiązanie regionalne, są zakupione w regionie?

Czy na terenie Państwa firmy są tereny zielone? Czy możliwe jest ich wykorzystanie na przykład przez pracowników i gości do odpoczynku? Czy istnieje możliwość posadzenia drzew i krzewów? →Państwa pracownicy na pewno ucieszą się z zielonej oazy wypoczynkowej z miejscami do siedzenia na terenie firmy! Także kilka drzew owocowych, z których można zbierać owoce, poprawi samopoczucie Państwa personelu i gości!

Czy istnieje możliwość przywrócenia terenów zabudowanych przyrodzie i dokonania nasadzeń? Jest wiele możliwości naturalnego i zielonego zagospodarowania terenu firm, a także jego ekstensywnej pielęgnacji! Czy powierzchnia i lokalizacja to umożliwiają? Czy są odpowiednie koncepcje pielęgnacyjne? → Nasadzenia dopasowane do stanowiska, ekstensywne zabiegi pielęgnacyjne lub zakładanie możliwości gniazdowania, to ważne działania wspierające bioróżnorodność, które podnoszą wartość siedziby Państwa przedsiębiorstwa! Zasięgnijcie informacji na temat możliwości naturalnego zagospodarowania terenu firmy i nawiążcie współpracę z istotnymi partnerami!

Turystyka 15

15 Turystyka

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy są Państwu znane pozostałe istotne oddziaływania na środowisko? Jakie procesy szczególnie wykorzystują zasoby? Gdzie można zakładać negatywny wpływ na środowisko? Dokładnie przyjrzyjcie się swojej sieci dostaw!

Jakie działania można zrealizować z uwzględnieniem specyfiki Państwa lokalizacji i uwarunkowań prawnych? W jaki sposób zaproponowane rozwiązania mogą w konkretny sposób zostać wdrożone w Państwa przedsiębiorstwie?

Czy informujecie Państwo klientów o swoich działaniach w zakresie ochrony przyrody? →Informujcie ich regularnie o swoich działaniach! Motywujcie także swoich dostawców do zajmowania się ochroną bioróżnorodności oraz wzajemnym oddziaływaniem z usługami ekosystemowymi! Są one podstawą dla Państwa pracy!

Pszczelarstwo 1

Pszczelarstwo Pod pojęciem pszczelarstwo rozumiane są gospodarstwa, które specjalizują się w produkcji miodu i

innych produktów pszczelich (takich jak wosk, propolis, mleczko pszczele czy jad pszczeli) i hodują

rodziny pszczele. W przewodniku nie analizowano natomiast przetwórstwa i wykorzystania tych

produktów w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, produkcji napojów, czy w innych gałęziach

gospodarki. Pszczelarstwo jest specyficznym przykładem, ponieważ dzięki hodowli pszczół pszczelarze

przyczyniają się do udostępniania usługi zapyleniowej.

Zależności

Pszczoły są zależne od dużej różnorodności roślin kwitnących od wczesnej wiosny do jesieni, aby cały

czas mogło być zagwarantowane zaopatrzenie w po żywienie . W tym kontekście rodziny pszczele są

również zależne od różnorodno ści siedlisk . Przy ich wydajności rolę odgrywają również warunki

pogodowe oraz usługi ekosystemowe związane z regulacj ą powietrza i klimatu .

Pszczoły i pszczelarstwo są również uzależnione od naturalnej kontroli szkodników i chorób w ramach

usług ekosystemowych , ponieważ pszczoły mają wielu naturalnych wrogów, takich jak np. osy, których

populacja może być regulowana dzięki usługom przyrodniczym i wrogom naturalnym, takim jak ptaki lub

pająki.

Oddziaływania

Jako elementy kluczowe w procesie zapylania, pszczoły mają istotny wpływ na bioró żnorodno ść roślin ,

które są uzależnione od usługi zapyleniowej, a także zwierząt, które są zależne od tych roślin i siedlisk.

Dzięki usłudze zapyleniowej pszczelarstwo umożliwia wzrost produkcji żywno ści do bezpośredniego

spożycia, takiej jak owoce i warzywa oraz dla przemysłu przetwórczego, i w związku z tym uczestniczy w

zabezpieczaniu usług zaopatrzeniowych . Oprócz tego, pszczoły udostępniają kolejne produkty

bezpośrednie, takie jak propolis czy mleczko pszczele. Rodziny pszczele wspierają również przyrost

biomasy oraz wzrost roślin energetycznych, takich jak rzepak.

Dzięki zapylaniu roślin, pszczoły przyczyniają się do ich rozmnażania i wzrostu. Te rośliny wnoszą wkład

w ochron ę gleby przed erozj ą oraz pomagają w filtrowaniu wód opadowych . Rośliny wiążą też CO2,

w związku z tym przyczyniają się do poprawy jako ści powietrza oraz do regulacji klimatu .

Wiele oddziaływań pojawia się także w zakresie kulturalnych usług ekosystemowych . Pszczelarstwo

może w sposób pozytywny przyczyniać się do rozwoju turystyki ekologicznej oraz turystyki

zrównoważonej, ponieważ dla wielu turystów jest atrakcyjną wartością dodaną, na przykład jako

urozmaicenie oferty spędzania czasu wolnego, w formie umożliwienia uczestnictwa w pracy pszczelarza.

Na postrzeganie krajobrazu wpływają również „brzęczące”, kwitnące łąki, które na przykład są bardziej

preferowane przez turystów od użytków zielonych. W związku z tym pszczelarstwo ma również

pozytywny wpływ na bioró żnorodno ść łąk i jest jednym z warunków dla rozmnażania się roślin, a w

związku z tym dla zachowania tych biotopów. Wnosi również pozytywny wkład w estetyk ę krajobrazu .

Pszczelarstwo 2

Obszary działania

Wybór lokalizacji

W tym miejscu należy zaznaczyć różnicę pomiędzy lokalizacją uli, a siedzibą pszczelarza, czyli

miejscem produkcji, w którym odbywają się procesy techniczne pozyskiwania miodu i innych produktów

pszczelich. Istotne dla środowiska oddziaływanie miejsca produkcji jest bardzo niewielkie i może mieć

odzwierciedlenie np. w ilości zużytej energii. W kontekście usług ekosystemowych duże znaczenie ma

umiejscowienie uli.

Przy wyborze lokalizacji należy zwracać uwagę na sezonową dostępność źródeł pokarmu. Oprócz tego

okolica powinna zostać sprawdzona pod kątem ewentualnych źródeł zanieczyszczenia środowiska.

Należą do nich na przykład wysokoemisyjne zakłady przemysłowe, bardzo uczęszczane drogi lub

intensywne rolnictwo. Jeżeli jest to możliwe, ule powinny być stawiane w wystarczającej odległości od

tych źródeł zanieczyszczenia, ponieważ wszystkie te substancje mogą się znaleźć także

w miodzie. Jeżeli nie jest dostępna wystarczająca ilość pożywienia, lub w pobliżu znajdują się źródła

zanieczyszczenia, rozwiązaniem może być pasieka wędrowna. Częstsza zmiana lokalizacji lub

rozmieszczenie uli w różnych lokalizacjach ma pozytywny wpływ na bioróżnorodność, ponieważ

przyczynia się do wzrostu liczby zapylanych gatunków i powierzchni. Z drugiej strony pasieka wędrowna

może stanowić czynnik stresogenny u pszczół.


Rodzaj lokalizacji Wybór lokalizacji z uwzględnieniem źródeł zanieczyszczenia środowiska oraz

dostępności pożywienia

Zmiana lokalizacji Wykorzystanie pasiek wędrownych

Różnorodno ść zapylanych gatunków

Na różnorodność zapylanych roślin szczególny wpływ mają następujące czynniki:

• Liczba rodzin pszczelich

• Napszczelenie regionu

• Liczba i różnorodność lokalizacji, powiązana z zamiarem pozyskiwania większej liczby różnych

rodzajów miodu oraz większych ilości miodu

• Różnorodność roślin w okolicy (zarówno roślin użytkowych, jak i wegetacji naturalnej)

Pszczelarz może wpływać na bioróżnorodność dzięki liczbie hodowanych rodzin pszczelich, różnorodnej

lokalizacji uli oraz zamiarowi pozyskiwania różnych rodzajów miodu. Częściowo może mieć również

wpływ na napszczelenie swoich terenów. W celu poszerzenia portfolio produktów przydatne są również

pasieki wędrowne lub współpraca z właścicielami gruntów (patrz poniżej). Informacji na temat

różnorodności roślin pożytkowych może dostarczyć analiza miodu przeprowadzona w laboratorium

zewnętrznym.

Parametr Możliwe działaniaI

Liczba Zwiększenie różnorodności zapylanych gatunków lub produkowanych rodzajów miodu

Pszczelarstwo 3 Współpraca z wła ścicielami gruntów

W wielu przypadkach pszczelarze nie są właścicielami leżących w pobliżu gruntów chyba, że sami

również zajmują się działalnością rolniczą lub ogrodniczą. Pszczelarze, którzy sami nie uprawiają

gruntów mają z reguły mniejszy wpływ na wegetację oraz sposób uprawy. Ściślejsza współpraca z

właścicielami gruntów może stanowić sytuację win-win. Uzgodnienia z rolnikami odnośnie do rodzaju

oraz czasu wykonywania zabiegów ochrony roślin oraz inne działania wspierające ochronę pszczół,

mogą w pozytywny sposób przyczynić się do ochrony i poprawy zdrowotności pszczół. W przypadku

wielu gatunków uprawnych udostępnienie uli na powierzchniach użytkowanych rolniczo może mieć

pozytywny wpływ na jakość i wielkość plonu i w związku z tym może być traktowane jako ważny

argument negocjacyjny. Dzięki współpracy z właścicielami gruntów lub dywersyfikacji lokalizacji mogą

również powstać nowe produkty, takie jak nietypowe gatunki miodu, czy produkty definiowane

przestrzennie, na przykład z parku przypałacowego lub rezerwatu przyrody. Jeżeli nie są jasne stosunki

własnościowe lub grunty są podzielone, pomocne może być aktywne uczestnictwo w np. lokalnych

grupach działania (które wspierane są z inicjatywy UE LEADER) i stowarzyszeniach, w celu poprawy

świadomości ekologicznej wszystkich istotnych grup docelowych oraz informowania, jakie rośliny

powinny się znaleźć na pastwiskach pszczelich.


Liczba powierzchni

Liczba właścicieli powierzchni (lub powierzchnia), których właściciele zostali

poinformowani o oddziaływaniach intensywnego rolnictwa oraz znaczeniu

pszczelarstwa dla produkcji żywności

Sposób hodowli

Podobnie, jak w przypadku rolnictwa, także w pszczelarstwie można wyróżnić dwa podstawowe kierunki

hodowli pszczół - pszczelarstwo konwencjonalne i ekologiczne / bio. Ekologiczna hodowla pszczół jest

korzystniejsza dla ekosystemów, między innymi dlatego, że ule muszą zostać zlokalizowane w pobliżu

powierzchni użytkowanych ekologicznie lub powierzchni naturalnych. Materiały wykorzystywane do

budowy i dodatki również są naturalne, np. drewno. Pszczoły w pasiekach ekologicznych w jak

największym stopniu powinny się żywić własnym miodem lub produktami na bazie miodu. Dokarmianie

cukrem należy ograniczyć, a przypadku wybranych stowarzyszeń ekologicznych dopuszczalne jest tylko

w wyjątkowych przypadkach - w których często stosowany jest cukier ekologiczny. Poza tym, należy

zwracać uwagę na hodowlę zgodną z wymogami gatunku.

Szczególnie ważnym punktem jest ograniczenie, czy nawet unikanie stosowania leków chemicznych w

celu zapobiegania występowaniu, czy leczenia chorób. W pasiece ekologicznej dokłada się starań, aby

w sposób zapobiegawczy poprawiać zdrowotność pszczół i w tym celu stosuje się wiele środków

naturalnych. W niektórych pracach naukowych znajdują się nawet stwierdzenia, że intensywność

zapylania, a w związku z tym także produkcja miodu na obszarach użytkowanych metodami

ekologicznymi jest wyższa, w porównaniu do powierzchni uprawianych w sposób konwencjonalny.

Pszczelarstwo 4 Dla wielu pszczelarzy uzyskanie certyfikatu bio nie jest możliwe ze względu na brak powierzchni

użytkowanych ekologicznie. Mimo to można podjąć wiele kroków w kierunku ekologicznej i zgodnej

z wymogami gatunku hodowli pszczół.


Rodzaj Pszczelarstwo ekologiczne lub bio (z certyfikatem)

Karmienie Redukcja dokarmiania cukrem1 lub stosowanie pasz ekologicznych dla pszczół i

pozostawianie wystarczających ilości miodu dla pszczół, stosowanie naturalnych

materiałów budowlanych, takich jak drewno czy glina

Wybór

lokalizacji

Zwracanie uwagi na źródła zanieczyszczenia środowiska przy wyborze lokalizacji

Pielęgnacj

a zwierząt

Rezygnacja z leków chemiczno - syntetycznych w celu prewencji występowania chorób i

ich zastępowanie substancjami naturalnymi w celu poprawy zdrowotności rodzin

pszczelich, chów zgodny w wymogami gatunku - rezygnacja z okaleczania, takiego, jak

np. przycinanie skrzydeł u królowych.

Obszar działania: Materiały pomocnicze i zu żywalne

Do pracy pszczelarskiej niezbędne są różne materiały pomocnicze i zużywalne. Należą do nich przede

wszystkim leki i środki czystości, materiały budowlane do budowy uli, czy narzędzia. Przy pozyskiwaniu

tych materiałów można zwracać uwagę na ich regionalne pochodzenie. Można również stosować

materiały naturalne lub biodegradowalne lakiery, farby i kleje. Ilości zużywanych leków chemiczno -

syntetycznych można zredukować zastępując je substancjami naturalnymi. Więcej informacji na ten

temat znajduje się w rozdziale "Sposób hodowli".

Do ważnych materiałów zużywalnych należą również opakowania, szczególnie słoiki szklane na

produkty końcowe. Pszczelarze mogliby na przykład wprowadzić system kaucji za słoiki lub inne formy

wielokrotnego użytkowania.


Ilość Redukcja zużycia

Rodzaj Stosowanie zrównoważonych i naturalnych leków dla pszczół

Rodzaj Stosowanie zrównoważonych materiałów pomocniczych (farby, lakiery, kleje) oraz

środków czystości przy pielęgnacji uli

1Cukier należy do substancji pomocniczych, których pszczelarz potrzebuje do zapewnienia bazy pożywienia (nektar/spadź) podczas jej okresowego braku. Pszczoły karmione są cukrem, jako zamiennikiem dla pobranego miodu (wykorzystywane ilości cukru, to ok. 20-30 kg na rodzinę pszczelą rocznie)

Pszczelarstwo 5 Edukacja ekologiczna i działania informacyjno - promocyjne

Pszczelarstwo ma duży potencjał w zakresie edukacji ekologicznej i działań informacyjno -

promocyjnych. Działania te są bardzo ważne, ponieważ struktura wiekowa pszczelarzy wskazuje na to,

iż większość z nich to osoby starsze, w związku z czym istnieje zapotrzebowanie na młodych ludzi do

pracy w pszczelarstwie. Z tego powodu jedną z grup docelowych jest pokolenie młodzieży. Oprócz tego

opinia publiczna powinna być informowana o znaczeniu pszczół dla produkcji żywności oraz

oddziaływaniu rolnictwa intensywnego na hodowlę pszczół. Kolejnym ważnym punktem działalności

edukacyjnej powinno być informowanie konsumentów o znakowaniu produktów oraz różnorodnych

procesach produkcji miodu. Dzięki temu klienci podczas dokonywania zakupu mogą odróżnić region

pochodzenia miodu i unikać zakupu produktów o niskiej jakości (np. mieszanek miodów, miodów

podgrzewanych lub filtrowanych). W takie działania pszczelarze mogą się angażować w ramach pracy

stowarzyszeniowej oraz prac grup zainteresowanych ochroną przyrody lub zrównoważonym rozwojem

regionalnym. Mogą również dążyć do nawiązania współpracy z placówkami edukacji ekologicznej,

szkołami, przedszkolami, parkami narodowymi

i rezerwatami przyrody.


Liczba Obszerna zewnętrzna edukacja ekologiczna, wraz z informowaniem klientów i współpracą z

placówkami edukacji ekologicznej, np. seminaria, wyjazdy, dni projektowe dla szkół lub

innych grup zainteresowanych, informacje na temat znaczenia pszczół dla przyrody

Akcje plakatowe na temat roli pszczół. Publikacje dla różnych grup wiekowych.

Warsztaty dla adeptów pszczelarstwa.

Tworzenie ogrodów edukacyjnych oraz miejsc przyjaznych dla pszczół.

Spotkania z przedstawicielami samorządów i rządu.

Szkolenia dla pszczelarzy

Szkolenia dla edukatorów ekologicznych na temat roli pszczoły miodnej oraz innych

owadów zapylających w przyrodzie i rolnictwie

Pszczelarstwo 6 Energia

Podczas pracy pszczelarza prąd zużywany jest przede wszystkim do procesów produkcyjnych, takich

jak odwirowywanie, dekrystalizacja miodu, czy napełnianie słoików. Istotność tego aspektu jest

uzależniona od wielkości gospodarstwa, procesów oraz wykorzystywanych urządzeń i maszyn. Prąd

zużywany jest również do oświetlania i ogrzewania. Ekologiczna optymalizacja może polegać m.in. na

zakupie urządzeń o wyższej efektywności energetycznej, korzystaniu z energii ekologicznej ze źródeł

odnawialnych lub zamontowaniu instalacji fotowoltaicznych w siedzibie firmy. Negatywne oddziaływania

tego aspektu na środowisko są jednak niewielkie ze względu na niewielkie ilości zużywanej energii.


Ilość Redukcja zużycia energii

Ilość/ rodzaj Własne źródło energii

Klasy efektywności

energetycznej

Poprawa klasy energetycznej budynków

Rodzaj/nośnik Korzystanie z energii odnawialnej

Wskaźniki główne

Liczba hodowanych rodzin pszczelich Wielkość gospodarstwa


Informacje od pszczelarzy Liczba rodzin pszczelich Rodzina pszczela x

Interpretacja Pszczelarstwo ma kluczowy wpływ na bioróżnorodność i jest ważnym czynnikiem dla rozmnażania się

roślin, i w związku z tym dla zachowania ich populacji. Pszczelarstwo w istotny sposób wpływa również

na usługę zaopatrzeniową ekosystemów poprzez zapylanie roślin użytkowych, które są niezbędne do

produkcji żywności i pasz. Im więcej jest rodzin pszczelich u danego pszczelarza, tym większy wkład w

zwiększenie usługi bioróżnorodności oraz usługi zaopatrzeniowej i regulacyjnej lokalnych ekosystemów.

Pszczelarstwo 7 Rodzaj hodowli Kryteria pszczelarstwa zrównoważonego i zgodnego z wymogami gatunku


Informacje od pszczelarzy Implementacja metod hodowli,

typowych dla pszczelarstwa

ekologicznego

Tak/ nie, liczba Tak

Interpretacja Implementacja metod hodowli typowych dla pszczelarstwa ekologicznego może pomóc w kształtowaniu

bardziej zrównoważonej i dopasowanej do wymogów gatunku działalności pszczelarza. Do tych działań

należy na przykład:

- Redukcja dokarmiania cukrem oraz pozostawianie wystarczającej ilości miodu dla pszczół,

pozyskiwanie miodu po przezimowaniu

- Stosowanie naturalnych materiałów budowlanych, takich jak drewno lub glina oraz biodegradowalnych

klejów i farb

- Przy wyborze lokalizacji zwracanie uwagi na źródła zanieczyszczenia środowiska

-Zapobieganie występowaniu chorób poprzez wzmacnianie zdrowotności rodzin pszczelich, stosowanie

naturalnych leków

- Hodowla zwierząt zgodnie z wymogami gatunku - rezygnacja z okaleczania, takiego jak przycinanie

skrzydeł u pszczół.

Wartość wskaźnika może być wyrażona poprzez TAK lub NIE. W przypadku TAK należy spełnić

wszystkie podanej powyżej wymogi. U pszczelarzy posiadających certyfikat ekologiczny automatycznie

wpisywana jest odpowiedź TAK. Im więcej z podanych powyżej kryteriów zostanie spełnionych, tym

bardziej pozytywny jest wpływ na bioróżnorodność i usługę zaopatrzeniową, ponieważ jak już wcześniej

zaprezentowano, pszczoły z hodowli ekologicznej są zdrowsze i bardziej produktywne oraz spada

zapotrzebowanie na chemiczne środki produkcji i materiały.

Pszczelarstwo 8 Współpraca z wła ścicielami gruntów Udział powierzchni, z których właścicielami odbyły się rozmowy na temat wykorzystywania środków ochrony roślin Źródło danych Pomiar Jednostka Wartość

docelowa Informacje od pszczelarzy;

dane z ewidencji gruntów w

celu identyfikacji właścicieli

Udział powierzchni użytkowanych rolniczo

oddalonych do 3 km od lokalizacji uli, z

których właścicielami przeprowadzono

przynajmniej ustne ustalenia dotyczące

korzystania ze środków ochrony roślin

w % 10%

powierzch

ni

Interpretacja Stosowanie określonych rodzajów środków ochrony roślin w rolnictwie może mieć szkodliwy wpływ na

zdrowotność pszczół oraz generalnie negatywny wpływ wskutek zanieczyszczenia ekosystemów oraz

zmniejszenia się bioróżnorodności. W tym przypadku niezbędne jest rozmawianie z rolnikami i

informowanie ich o szkodliwym oddziaływaniu określonych środków ochrony roślin. Te rozmowy mogą

też służyć określeniu odpowiedniego momentu dla stosowania środków ochrony roślin. Zalecana jest

rozmowa z tymi rolnikami, którzy użytkują powierzchnie w obszarze oblotu pszczół (3 km od ula). Im

więcej rolników zostanie uwrażliwionych, ewentualnie im więcej będzie powierzchni, na których nie będą

stosowane środki ochrony roślin, tym pozytywniejszy będzie wkład nie tylko w ochronę zdrowotności

własnych rodzin pszczelich, ale również w ogólną ochronę przyrody i bioróżnorodności.

Rodzaje miodu i ró żnorod ność produktów Liczba produkowanych rodzajów miodu


Informacje od pszczelarzy na temat asortymentu

Produkowane rodzaje miodu zgodnie ze spektrum zapylanych roślin

Liczba x

Interpretacja Informacja na temat liczby rodzajów miodu, które są oferowane w sprzedaży, tylko w ograniczony

sposób umożliwia określenie różnorodności zapylanych roślin. Jedynie analiza miodu dostarcza

dokładnych danych na temat spektrum roślin rzeczywiście zapylanych przez pszczoły i w związku z tym

na temat konkretnego wpływu na bioróżnorodność. W centrum zainteresowania tego wskaźnika są

oddziaływania pszczelarza na jego portfolio, z uwzględnieniem pożytku głównego, oraz

zdywersyfikowany wybór lokalizacji. Celem powinno być oferowanie jak największej ilości różnych

rodzajów miodu, a w związku z tym zwiększenie liczby zapylanych roślin oraz pozytywnego wpływu na

bioróżnorodność. Należy tu też uwzględniać nietypowe, stare lub tradycyjne gatunki roślin.

Pszczelarstwo 9 Materiały pomocnicze i zu żywalne – leki dla pszczół Udział stosowanych leków dla pszczół


Zapisy dotyczące leczenia

rodzin pszczelich oraz

stosowanych środków,

informacje od dostawców

oraz ulotki

Ilość stosowanych, zrównoważonych i

naturalnych leków dla pszczół w stosunku

do całości stosowanych leków

w % x

Interpretacja Wszyscy pszczelarze starają się zwracać uwagę na zdrowotność swoich rodzin pszczelich. Mimo

wszystko nie da się całkowicie uniknąć występowania chorób. Z tego względu korzystne może być

wspieranie własnych mocy leczniczych pszczół w celach zapobiegawczych, zamiast zwalczania

pojawiających się chorób przy pomocy leków chemicznych. W celu zapobiegania i częściowo również

leczenia można stosować produkty naturalne, takie jak kwas mrówkowy, szczawiowy lub mlekowy,

wyciągi ziołowe lub olejki eteryczne. Im wyższa jest wartość wskaźnika i w związku z tym udział

stosowanych naturalnych leków, tym bardziej pozytywne oddziaływanie na usługę zapyleniową poprzez

trwałe wzmocnienie zdrowotności. Dzięki temu zostaje również zminimalizowane zastosowanie

substancji chemicznych, które mogłyby trafić do środowiska.

Materiały pomocnicze i zu żywalne – środki czysto ści Udział ekologicznych materiałów pomocniczych i zużywalnych


Informacje pochodzące z

zakupu (rachunki)

Informacje od dostawców,

skład produktów

Stosowanie biodegradowalnych i

ekologicznych środków czystości, farb i

lakierów

w % 100%

Interpretacja Pszczelarz może się też przyczynić do zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko

związanego z jego zanieczyszczaniem, poprzez stosowanie biodegradowalnych lub ekologicznych

środków czystości i innych materiałów zużywalnych, takich jak farby, lakiery lub kleje. Jeżeli stosowane

są chemiczno-syntetyczne materiały zużywalne, mogą one szkodzić nie tylko zdrowotności pszczół, ale

również dostawać się do środowiska i ich śladowe ilości mogą być wykrywane w produktach.

W związku z tym, przy budowie uli oraz ich pielęgnacji, zalecane jest stosowanie materiałów

ekologicznych. Im więcej jest wykorzystywanych zrównoważonych materiałów zużywalnych, tym

mniejsze jest obciążenie usług regulacyjnych.

Pszczelarstwo 10 Edukacja ekologiczna i działania informacyjno -promocyjne Liczba uczestników


Informacje od pszczelarzy Liczba uczestników działań edukacyjnych,

których celem jest poznanie pszczół,

produktów pszczelich, inicjowanie działań

na korzyść pszczół, pszczelarstwa etc.

Liczba

uczestników

x

Interpretacja Dzięki wyjazdom i działaniom w zakresie informacyjno-promocyjnym pszczelarze oddziałują pozytywnie

na świadomość ekologiczną społeczeństwa. Przy pomocy różnych aktywności w ramach działań

informacyjno-promocyjnych, takich jak seminaria lub wyjazdy, pszczelarze mogą poprawiać świadomość

społeczeństwa oraz intensywniej informować o roli pszczół dla produkcji żywności. Wskaźnik informuje

w jakim stopniu pszczelarze włączają się w działania regionalne i życie społeczne oraz wpływają na nie.

Im wyższa liczba aktywności lub uczestników, tym pozytywniejszy wkład pszczelarza w edukację

ekologiczną i uwrażliwianie określonych grup. Pośrednio dzięki temu może zostać zmniejszona ilość

zużywanych środków ochrony roślin, nie tylko w rolnictwie, ale też w ogrodnictwie i mogą zostać

stworzone nowe siedliska dla pszczół, co będzie miało pozytywny wpływ na różnorodność gatunkową.

Napszczelenie – wska źnik fakultatywny Rodziny pszczele w regionie


Informacja od związku pszczelarzy, z

urzędów statystycznych lub z gminnych

statystyk regionalnych

Liczba rodzin pszczelich na km2 Liczba x

Interpretacja

Wskaźnik informuje o napszczeleniu regionu. Określenie optymalnych wartości docelowych jest jednak

trudne, ponieważ różnią się one w zależności od regionu i różnych warunków klimatycznych oraz

występujących tam biotopów. W regionach o większej ilości powierzchni użytkowanych rolniczo i

sadowniczo potrzeba więcej zapylaczy niż na przykład na obszarach górskich. Przy ocenie należy

uwzględniać specyfikę regionu. Celem wskaźnika jest umożliwienie określenia potencjalnych zbiorów w

pszczelarstwie w danej lokalizacji pasieki. Jednocześnie wskaźnik informuje o regionalnych usługach

ekosystemowych związanych z zapylaniem. Wartości mogą pomóc pszczelarzowi przy wyborze

lokalizacji dla uli i dzięki pozytywnemu oddziaływaniu nie tylko przy optymalizacji zbiorów, ale także w

poprawie usługi zapyleniowej.

W tym przypadku chodzi o wskaźnik fakultatywny, ponieważ pozyskiwane dane są rozbieżne i ich

uzyskanie może być trudne, w zależności od regionu. Dlatego najpierw należy skorzystać z danych

dostępnych w związku pszczelarzy lub w urzędach statystycznych w regionie.

Pszczelarstwo 11

Lista kontrolna dla pszczelarstwa Krok 1: Proszę wymienić wszystkie rodzaje miodu które Państwo produkujecie.

Krok 2: Proszę o podanie lokalizacji pasiek. Jeżeli nie ma stałej lokalizacji prosimy o podanie informacji, że chodzi o pasiekę wędrowną i zdefiniowanie zwykle

wykorzystywanych lokalizacji.

Krok 3 Czy są potencjalne źródła zanieczyszczenia środowiska w pobliżu lokalizacji pasieki, na przykład bardzo uczęszczana droga lub teren przemysłowy?

Proszę sprawdzić wszystkie swoje lokalizacje oraz ich najbliższe otoczenie. (np. p. V. - potencjalne źródło zanieczyszczenia, k. A. – nie jest znane,

k.v. - brak)

Krok 4: Czy w tej lokalizacji przez cały rok dostępne jest źródło pożywienia dla pszczół?(np. J – tak, N – nie)

Krok 5: Czy znani są Państwu właściciele pobliskich terenów? (np. J – tak, N – nie)

Krok 6: Czy są ustne uzgodnienia lub jest inna współpraca z właścicielami tych gruntów, szczególnie w zakresie stosowania szkodliwych dla pszczół środków

ochrony roślin lub uzgodnienia związane z czasem zbiorów?(np. J – tak, N – nie)

Krok 7: Czy wiecie Państwo jakie środki ochrony roślin oraz kiedy są stosowane na tych gruntach?(np. J – tak, N – nie)

Krok 8: Czy dostępny jest certyfikat na te produkty, na przykład certyfikat ekologiczny lub oznakowanie regionalne produktu?

Rodzaje miodu Lokalizacje Z

anie

czys

zcze

nie

śro

dow

iska

Źró

dło

poży

wie

nia

Właści

ciel

zna

ny

Wsp

ółpr

aca

z w

łaści

ciel

em

Śro

dki o

chro

ny

roślin

Cer

tyfik

aty Państwa uwagi, pomysły, potencjały poprawy

Miód rzepakowy Na obrzeżu lasu k. A. J N N N brak Poszukać właścicieli gruntów i zasięgnąć informacji na temat stosowanych środków ochrony roślin, szkodliwych dla pszczół

…

Czy po przeanalizowaniu tej tabeli zauważacie Państwo potencjały do poprawy zdrowotności rodzin pszczelich? Czy w lokalizacji występują potencjalne

niebezpieczeństwa? →Zasięgnijcie informacji na temat struktury własności i nawiążcie kontakt. Szczególnie rolnictwo intensywne może mieć negatywne

oddziaływanie na Państwa pszczoły!

Pszczelarstwo 12

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Jak należy ocenić różnorodność Państwa produktów? Czy jest możliwość produkcji nowych rodzajów

miodu, na przykład ze szczególnych gatunków tradycyjnych lub dzięki współpracy z właścicielami

gruntów? Sprawdźcie dostępność interesujących lokalizacji w swojej okolicy. Miód z rezerwatu

przyrody, założenia parkowego lub ze szczególnych gatunków roślin może być Państwa argumentem

sprzedażowym!

Dzięki jakim jeszcze działaniom możecie zwiększyć różnorodność zapylanych roślin?

Z jakimi podmiotami w regionie, poza rolnictwem, istnieje wzajemne oddziaływanie? Jakie

gospodarstwa w okolicy są zależne od usługi zapyleniowej Państwa pszczół? Czy w okolicy są np.

gospodarstwa ogrodnicze lub sady?

Jaka jest różnorodność roślin w okolicy pasieki? Czy gwarantuje ona wystarczająca bazę pożywienia

dla Państwa pszczół? Czy w swojej lokalizacji w istotny sposób przyczyniacie się do zachowania

specyficznych roślin lub siedlisk? O tym pozytywnym efekcie ochrony przyrody powinniście informować

swoich klientów!

W jaki sposób gwarantujecie jakość swojego miodu? Czy podczas przetwarzania miodu unikacie jego

przegrzewania, tak, aby ważne substancje zostały zachowane?

W jaki sposób wspieracie zdrowotność swoich rodzin pszczelich? Czy są podejmowane działania w

celu zapobiegania występowaniu chorób?

Pszczelarstwo 13

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy jest możliwe, przynajmniej częściowe zastąpienie leków chemiczno - syntetycznych przez

substancje naturalne w celu poprawy zdrowotności rodzin pszczelich? →W celu wspierania

zdrowotności pszczół można stosować wiele ziół oraz substancje naturalne, takie jak kwas mrówkowy,

octowy lub mlekowy!

Czy istnieje możliwość redukcji dokarmiania cukrem i zamiast tego pozostawiania pszczołom

wystarczającej ilości miodu, ewentualnie dokarmiania własnym miodem? Należy dążyć do zimowania

na własnym miodzie.→Miód zawiera wiele ważnych substancji, które mogą mieć pozytywny wpływ na

zdrowotność pszczół! Należy przy tym pamiętać o panujących na miejscu warunkach klimatycznych!

Czy możliwe jest stosowanie przy dokarmianiu cukru ekologicznego z regionu?

Czy rezygnuje się z dokarmiania preparatami zastępującymi pyłek?

Czy rezygnuje się z okaleczania pszczół, na przykład z przycinania skrzydeł?

Czy wiecie Państwo, jak wygląda hodowla królowych? Czy w hodowli rezygnuje się z manipulacji

genetycznej i/lub sztucznej inseminacji?

Czy podczas budowy uli zwracacie uwagę na brak ich szkodliwości dla zdrowia? Wiele farb

syntetycznych, lakierów i klejów może powodować emisje. → Zasięgnijcie informacji na temat

możliwości stosowania biodegradowalnych środków pomocniczych i zużywalnych oraz materiałów

budowlanych!

Pszczelarstwo 14

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Jakie środki czystości i środki dezynfekcyjne są stosowane w Państwa gospodarstwie? Czy nie są one

szkodliwe dla zdrowia lub czy potencjalnie mogą mieć negatywny wpływ na środowisko? Czy są

przyjazne dla środowiska alternatywy, które można by wykorzystać? Na przykład nadmierne

korzystanie z określonych substancji chemicznych może stanowić potencjalne zagrożenie dla ujęć

wody. → Rynek oferuje wiele biodegradowalnych środków czystości, które nie obciążają ekosystemów

wodnych! Sprawdźcie alternatywy!

W jakich opakowaniach sprzedawane są Państwa produkty? Czy przy współpracy z klientami istnieje

możliwość stosowania opakowań wielokrotnego użytku lub podjęcia działań w zakresie zmniejszenia

ilości odpadów?

Czy angażujecie się w działania sieci lokalnych i zrzeszeń w celu informowania społeczeństwa o

znaczeniu pszczół?

Czy przy współpracy z innymi podmiotami przygotowujecie oferty edukacji ekologicznej dla dzieci i

innych grup docelowych, w celu informowania o znaczeniu pszczół w przyrodzie?

Czy oferujecie szkolenia i wyjazdy dla innych pszczelarzy w celu informowania o swoim szczególnym

zaangażowaniu w zakresie ochrony pszczół i umożliwienia wymiany doświadczeń?

Czy sprawdziliście możliwości współpracy regionalnej z lokalnymi sieciami? →Na przykład w celu

przeprowadzania wspólnych wydarzeń na temat znaczenia pszczół dla rolnictwa i zaopatrywania w

żywność oraz w zakresie ich ochrony?

Pszczelarstwo 15

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Czy w gospodarstwie zostały już sprawdzone innowacyjne możliwości techniczne w zakresie

oszczędzania wody? Czy są procesy, które oszczędzają wodę, i które można by zastosować w

Państwa gospodarstwie? Czy w przyszłości można by zaplanować związane z tym inwestycje?

W jaki sposób informujecie swoich klientów o cechach szczególnych produktów oraz o właściwościach

miodu, które powinni uwzględnić podczas dokonywania zakupu? Na przykład o pozytywnym wpływie

na zdrowie, czystości produktu, braku pozostałości pestycydów, cechach szczególnych związanych ze

znakowaniem oraz o tym, w jaki sposób oznakowany jest miód pozyskany w regionie?

Czy jest dużo maszyn i urządzeń, które zużywają prąd?

Ile lat i jaką klasę efektywności energetycznej mają te maszyny? Czy jest możliwe zaplanowanie w


Jaki mix energetyczny oferuje Państwa dostawca energii? Czy jest możliwe większe wykorzystanie

odnawialnych źródeł energii? Czy warunki lokalizacji przedsiębiorstwa umożliwiają wykorzystanie

własnych, odnawialnych źródeł energii?

Czy na terenie Państwa firmy są tereny zielone? Czy możliwe jest ich wykorzystanie na przykład przez

pracowników do odpoczynku? Czy istnieje możliwość posadzenia krzewów i kwitnących bylin?

→Państwa pracownicy na pewno ucieszą się z zielonej oazy wypoczynkowej z miejscami do siedzenia

na terenie firmy! Także kilka drzew owocowych, z których można zbierać owoce, poprawi

samopoczucie Państwa personelu!

Czy istnieje możliwość przywrócenia terenów zabudowanych przyrodzie i dokonania nasadzeń?

Pszczelarstwo 16

Pytanie

Już

jest

re

aliz

owan

e

Nie

jest

re

aliz

owan

e

Pot

encj

ał d

o w

droże

nia

Nie

dot

yczy


Jest wiele możliwości naturalnego i zielonego zagospodarowania terenu firmy! Czy powierzchnia i

lokalizacja to umożliwiają? → Nasadzenia dopasowane do stanowiska, ekstensywne zabiegi

pielęgnacyjne lub zakładanie możliwości gniazdowania, to ważne działania wspierające

bioróżnorodność, które podnoszą wartość siedziby Państwa przedsiębiorstwa! Zasięgnijcie informacji

na temat możliwości naturalnego zagospodarowania terenu firmy i nawiążcie współpracę z istotnymi

partnerami!

W jaki sposób w pozostałych procesach w przedsiębiorstwie możecie się przyczyniać do ochrony i

wspierania różnorodności gatunkowej?

Jakie działania można zrealizować przy specyfice Państwa lokalizacji oraz przy obowiązujących

wymogach prawnych? W jaki sposób zaproponowane działania mogą zostać w konkretny sposób

zrealizowane w Państwa przedsiębiorstwie?



bioróżnorodności oraz wzajemnym oddziaływaniem z usługami ekosystemowymi! Są one podstawą dla

Państwa pracy!

do zarządzania bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi ... · Przewodnik praktyczny do...

Documents

Transcript of do zarządzania bioróżnorodnością i usługami ekosystemowymi ... · Przewodnik praktyczny do...