Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach

ISSN 2083-8611 Nr 293 · 2016

Anna Majdzi ska

Uniwersytet ódzki

Wydzia Ekonomiczno-Socjologiczny

Zak ad Demografii i Gerontologii Spo ecznej

a_majdzinska@uni.lodz.pl

DEMOGRAFICZNO-SPO ECZNACHARAKTERYSTYKA POTENCJALNYCH ZASOBÓW

PRACY W KRAJACH EUROPEJSKICH

Streszczenie: W opracowaniu przedstawiona zosta a analiza subpopulacji tworz cej

potencjalne zasoby pracy (tj. ludno ci w wieku 15-64 lata) pod wzgl dem niektórych

charakterystyk spo eczno-demograficznych w krajach Unii Europejskiej oraz wybranych

pozosta ych krajach europejskich w latach 2000-2030. W szczególno ci rozwa ona

zosta a struktura wieku oraz poziom wykszta cenia tej subpopulacji.

S owa kluczowe: potencjalne zasoby pracy, struktura wed ug wieku, struktura wed ug

wykszta cenia, kraje europejskie.

Wprowadzenie

Mianem potencjalnych zasobów pracy okre lana jest subpopulacja osób

w wieku 15-64 lata (wed ug kryterium biologicznego) lub osób w wieku pro-

dukcyjnym (wed ug kryterium ekonomicznego)1.

1 To jest obecnie w Polsce w wieku 18-59 kobiety/64 m czy ni, ale na skutek reformy systemu

emerytalnego górne granice wieku produkcyjnego stopniowo b d si zwi ksza , osi gaj c

w 2040 r. warto wynosz c 67 lat zarówno dla kobiet, jak i m czyzn. Prezentowany w opra-

cowaniu podzia wed ug kryterium biologicznego w du ym stopniu uto sami mo na z kryte-

rium ekonomicznym. Informacje na ten temat w poszczególnych krajach s dosy trudne do

uzyskania. Ponadto, ze wzgl du na ró ne granice wieku emerytalnego, zakres porównywalno ci

tych danych jest ograniczony.

Anna Majdzi ska 70

Cz tej subpopulacji wykazuj ca aktywno zawodow stanowi realne

zasoby pracy. Stopie aktywno ci zawodowej ludno ci determinowany jest wie-

loma czynnikami, zarówno ekonomicznymi, jak i spo ecznymi. W ród tych

pierwszych istotne znaczenie maj poziom wykszta cenia i posiadane kwalifika-

cje zawodowe, a tak e wielko zg aszanego popytu na prac .

Celem artyku u jest charakterystyka subpopulacji tworz cej potencjalne za-

soby pracy pod wzgl dem spo eczno-demograficznym w krajach Unii Europej-

skiej oraz w wybranych pozosta ych krajach europejskich w latach 2000 i 2014

oraz w perspektywie do 2030 r.2 Przedstawiony w tym wzgl dzie zosta obecny

opis struktury wieku tej subpopulacji oraz jej analiza z punktu widzenia poziomu

wykszta cenia.

Obrany cel bada wynika z faktu, e kraje europejskie s znacznie zró ni-

cowane mi dzy sob zarówno pod wzgl dem wielko ci zasobów pracy, jak

i wspomnianych cech spo eczno-demograficznych tej subpopulacji. Rezultatem

oceny tego zró nicowania jest syntetyczny obraz omawianej frakcji nie tylko

w uj ciu ilo ciowym, ale i jako ciowym, w wyniku czego wskazane zosta y

obszary relatywnie niskiej i wysokiej poda y pracy.

W tek cie zwrócono tak e uwag na realne zasoby pracy, czyli zasoby lud-

no ci aktywnej zawodowo. ród em danych wykorzystanych w dalszych anali-

zach by y publikacje dotycz ce charakterystyk spo eczno-demograficznych do-

st pne na stronie internetowej Eurostatu.

1. Charakterystyka demograficzna potencjalnych zasobów pracy

Odsetek subpopulacji tworz cej potencjalne zasoby pracy (czyli w tym

przypadku osób w wieku 15-64 lata) jest znacznie zró nicowany w krajach eu-

ropejskich. W wi kszo ci z nich uleg on znacznemu zmniejszeniu na przestrze-

ni minionej dekady i tendencja ta w wietle prognoz utrzyma si w perspektywie

kolejnych lat (zob. rys. 1).

2 Wed ug stanu na 1 stycznia.

Demograficzno-spo eczna charakterystyka potencjalnych… 71

Spadek ten przede wszystkim wynika z post puj cego we wszystkich kra-

jach europejskich procesu demograficznego starzenia si 3, definiowanego jako

sukcesywny, systematycznie wyst puj cy wzrost udzia ów osób starszych

w populacji [Holzer, 2003, s. 139; Okólski i Fihel, 2012, s. 143], przy czym jako

próg staro ci wspó cze nie najcz ciej przyjmowany jest wiek 65 lat. Jest on

tak e nast pstwem zmniejszaj cego si w wi kszo ci krajów europejskich po-

ziomu dzietno ci, w wyniku czego obecne pokolenia dzieci nie rekompensuj

liczebnie frakcji osób starszych.

Spo ród krajów Unii Europejskiej w 2014 r. odsetek osób w wieku 15-64

lata by najwy szy w S owacji (71,1%), Polsce (70,1%) oraz na Cyprze (69,9%),

najni szy za we Francji, w Szwecji, Danii, Finlandii, we W oszech, w Grecji

i Wielkiej Brytanii (poni ej 65%). Wed ug prognoz4 Eurostatu w perspektywie

kilkunastu lat we wszystkich krajach Wspólnoty odnotowany zostanie spadek

odsetka omawianej subpopulacji. W 2030 r. najwy szym jej udzia em w popula-

cji prawdopodobnie legitymowa si b d S owacja i Luksemburg, najni szym

za Litwa, Finlandia, Francja i Niemcy (zob. rys. 1).

Odnosz c si w tym wzgl dzie do sytuacji w Polsce mo na stwierdzi , e

obecnie wydaje si ona relatywnie korzystna na tle pozosta ych krajów europej-

skich – frakcja stanowi ca potencjalne zasoby pracy jest, jak ju wspominano,

wzgl dnie wysoka. Jednak e z powodu post puj cego procesu starzenia si po-

pulacji (co jest przede wszystkim nast pstwem niskiego poziomu dzietno ci)

ulegnie ona zmniejszeniu w ci gu kilku najbli szych lat (próg staro ci demogra-

ficznej b d przekracza liczne roczniki wy u demograficznego z lat 50. XX w.,

nierekompensowane liczebnie przez m odsze pokolenia).

3 Obecnie do g ównych czynników determinuj cych proces starzenia si populacji krajów euro-

pejskich zalicza si spadek poziomu dzietno ci (znacznie poni ej poziomu gwarantuj cego pro-

st zast powalno generacji, tj. poni ej 2,1) oraz spadek umieralno ci ludno ci w starszych

grupach wieku, czyli wyd u anie si przeci tnego dalszego trwania ycia. Istotne znaczenie

w tym wzgl dzie maj równie migracje. W ród najpowa niejszych nast pstw post puj cego

procesu starzenia si populacji ocenianych negatywnie wymienia si m.in. spadek stabilno ci

finansowej systemów emerytalnych i zmniejszanie si frakcji potencjalnych zasobów pracy.

Szerzej na temat procesu starzenia si populacji europejskich oraz jego nast pstw pisano

m.in. w publikacjach: Kurkiewicz [2012], Nyce i Schieber [2005], United Nations [2015].4 Wed ug wariantu redniego prognozy, przy za o eniu nieznacznie wzrastaj cego poziomu dzietno ci

w wi kszo ci krajów, wyd u aniu si przeci tnego dalszego trwania ycia ludno ci i z uwzgl dnie-

niem przewidywanych zmian w saldzie migracji (zob. [Eurostat, Statistics Database]).

72

Rys. 1. Od

ora

w l

Uwaga: Up

Dane dla Bi

2000 r., dla

dawii dotyc

ród o: Eur

Jak j

krajów na

Obliczone

ten by na

nio o 4,3%

teryzowa

szym Cyp

2014-203

lacji, przy

Malcie (o

a tak e w

dsetek ludno c

az w wybranyc

latach 2000, 2

orz dkowanie k

ia orusi, Ukrain

Serbii, Czarno

z cych lat 2000

rostat, opracow

u wspomni

ast pi spade

e indeksy dy

ajwi kszy w

% i 4,1%). N

o si wzrost

pr (o 5,9%)

0, wszystkie

y czym praw

o 11,1%), N

Polsce (o 9,

A

ci w wieku 15

ch pozosta yc

2014 i 2030 (w

krajów wed ug

ny i Mo dawii d

ogóry, Macedon

0 i 2030.

wanie w asne.

iano, w ci gu

ek odsetka su

ynamiki wsk

Grecji (o 4,

Natomiast sz

tem omawia

. W perspek

e kraje Wspó

wdopodobnie

Niemczech i

1%).

Anna Majdzi s

-64 lata w kra

ch krajach euro

w %)

warto ci dla 20

dotycz 2013 r

nii dotycz cych

u minionej d

ubpopulacji

kazuj , e na

6%) oraz we

e krajów W

nej frakcji w

ktywie kolej

ólnoty do wia

b dzie on n

i S owenii (

ska

ajach Unii Eur

opejskich

014 r.

r. Brak danych

2030 r., a tak

dekady w wi

w wieku 15

a przestrzeni

e W oszech i

Wspólnoty (w

w rozpatrywa

nych kilkun

adcz spadku

najwi kszy na

(odpowiednio

ropejskiej

dla Chorwacji

e Bia orusi, Uk

i kszo ci roz

5-64 lata (zo

lat 2000-20

i Finlandii (o

w tym Polsk

anym okresie

nastu lat, tj.

u odsetka tej

a Litwie (o 1

o o 10,3%

dotycz cych

krainy i Mo -

zwa anych

ob. rys. 2).

014 spadek

odpowied-

ka) charak-

e, najwy -

w okresie

j subpopu-

13,5%), na

i 10,0%),

Rys. 2. Dy

Eu

w l

Uwaga: Up

Dane dla Bi

2000 r., dla

dawii dotyc

ród o: Eur

Ró n

struktury

europejsk

wieku (tj.

najwy szy

szym ods

Irlandia, L

i Bu garia

Korz

(15-24 lat

lata) – wó

Demograf

ynamika zmian

uropejskiej ora

latach 2000-2

orz dkowanie k

ia orusi, Ukrain

Serbii, Czarno

z cych lat 2000

rostat, opracow

nice w wiel

wieku subp

kich. Spo ró

15-24 lata)

ym za Cypr

etkiem najst

Luksemburg

a.

zystnie jest,

ta) jest wy s

ówczas mo

ficzno-spo ecz

n odsetka ludn

az w wybranyc

014 oraz 2014

krajów wed ug

ny i Mo dawii d

ogóry, Macedon

0 i 2030.

wanie w asne.

lko ciach om

populacji tw

d krajów U

w 2014 r. le

r, Dania, Lit

tarszej z tych

i Cypr, najw

gdy odsetek

szy lub przyn

na mówi o

zna charakter

no ci w wieku

ch pozosta yc

4-2030 (odpow

warto ci dla 20

dotycz 2013 r

nii dotycz cych

mawianej fra

worz cej pote

UE najni szy

gitymowa y

twa i Szwec

h grup wieku

wy szym za

k najm odszej

najmniej rów

o zast powaln

rystyka poten

u 15-64 lata w

h krajach euro

wiednio 2000

014 r.

r. Brak danych

2030 r., a tak

akcji wynik

encjalne zas

ym odsetkie

si Hiszpani

cja (zob. tabe

u (tj. 55-64

Finlandia o

ej z zaprezen

wnowa y fra

no ci subpop

ncjalnych…

w krajach Unii

opejskich

= 1 oraz 2014

dla Chorwacji

e Bia orusi, Uk

kaj ze zró

soby pracy

em najm ods

ia, S owenia

ela 1). Z ko

lata) legitym

raz W gry, C

ntowanych g

akcj najstars

pulacji znajd

73

4 = 1)

dotycz cych

krainy i Mo -

nicowania

w krajach

szej grupy

i W ochy,

olei najni -

mowa y si

Chorwacja

grup wieku

sz (55-64

duj cej si

Anna Majdzi ska 74

na przedpolu wieku emerytalnego grup „wej cia” na rynek pracy5. Jest to istot-

ne w kontek cie ekonomicznych nast pstw starzenia si populacji, szczególnie

z punktu widzenia rynku pracy i stabilno ci finansowej systemów emerytalnych.

W wi kszo ci krajów europejskich starsza z wymienionych dwóch subpopulacji

przewy sza m odsz z nich, w rezultacie czego obserwowany jest spadek poten-

cjalnych zasobów pracy. Wspomniane zmiany w strukturze wieku ludno ci

w wielu krajach sta y si m.in. przyczynkiem do przesuni cia górnej granicy

wieku emerytalnego6, a tak e zrównaniu go dla obu p ci7.

W 2014 r. w wi kszo ci krajów UE subpopulacja w wieku 55-64 lata liczeb-

nie przewa a a nad subpopulacj w wieku 15-24 lata. Przewaga ta by a najwi ksza

w S owenii, Bu garii, Czechach, we W oszech i w Niemczech (gdzie na 100 osób

w wieku 55-64 lata przypada o 72-80 osób w wieku 15-24 lata). Sytuacj odwrot-

n , tj. przewag m odszej z tych frakcji, legitymowa o si siedem krajów: Dania,

Litwa, Szwecja, Luksemburg, Irlandia, Wielka Brytania i Cypr (w wymienionych

jako trzy ostatnie krajach na 100 osób w wieku 55-64 lata przypada o odpowied-

nio 110, 112 i 125 osób w wieku 15-24 lata). W 2030 r. wyra n przewag m od-

szej z tych dwóch subpopulacji prawdopodobnie legitymowa si b dzie jedynie

Irlandia (gdzie na 100 osób w wieku 55-64 lata przypada b dzie 117 osób w wie-

ku 15-24 lata), natomiast frakcje te b d sobie liczebnie niemal równe w Wielkiej

Brytanii, Francji, Belgii, Szwecji, Finlandii i Luksemburgu. W pozosta ych kra-

jach odnotowana b dzie przewaga starszej z tych dwóch subpopulacji (najwi ksza

w Niemczech, Portugalii, W oszech, Hiszpanii i Grecji, gdzie na 100 osób w wie-

ku 55-65 lat przypada b dzie 63-70 osób w wieku 15-24 lata).

5 W pierwszej z tych grup znalaz y si roczniki stanowi ce grup przedpola i pocz tku aktywno-

ci zawodowej (grupa „wej cia” na rynek pracy), w drugiej za roczniki stanowi ce grup

przedpola i pocz tku wieku emerytalnego (grupa „wyj cia”), w zwi zku z tym grup tych nie

mo na w pe ni uto samia z rocznikami tworz cymi przedpole wieku produkcyjnego i emery-

talnego. Powodem przyj cia proponowanego podej cia s ró ne granice wieku emerytalnego

obowi zuj ce w krajach europejskich. 6 W wi kszo ci krajów Wspólnoty przeprowadzane (lub planowane) s reformy systemów emery-

talnych, maj ce na celu m.in. podniesienie dolnej granicy wieku poprodukcyjnego. Reformy te

na razie nie s planowane na Cyprze, w Szwecji i w Irlandii, przy czym w krajach tych wiek

przej cia na emerytur jest jednakowy dla kobiet i m czyzn [MSZ, 2012, s. 2]. 7 „W systemach emerytalnych ró nicowanie wieku emerytalnego wed ug p ci ma d ug tradycj

i mia o swoje ród a w postrzeganiu kobiet jako osób o s abszej konstrukcji psychofizycznej

oraz w ch ci zrekompensowania kobiecie nadmiernego obci enia podwójn rol rodzinn

i zawodow . Obserwowany od wielu lat wzrost poziomu wykszta cenia i aktywno ci zawodo-

wej kobiet, zmiana modelu rodziny z jednym ywicielem w kierunku rodziny z dwoma ywicie-

lami, a tak e przeciwdzia anie dyskryminacji ze wzgl du na p e tworz nowy kontekst spo-

eczno-ekonomiczny dla okre lania wieku emerytalnego” [K os, 2008, s. 1].

Demograficzno-spo eczna charakterystyka potencjalnych… 75

Tabela 1. Struktura wieku subpopulacji tworz cej potencjalne zasoby pracy

w krajach Unii Europejskiej oraz w wybranych pozosta ych

krajach europejskich w 2014 r. (w %)

Kraj 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Kraj c.d. 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64

Kraje Unii Europejskiej Kraje Unii Europejskiej c.d.

Austria (AT) 17,7 19,7 20,5 24,2 17,9 Portugalia (PT) 16,3 18,7 23,4 22,2 19,5

Belgia (BE) 18,3 19,9 20,6 22,2 19,1 Rumunia (RO) 16,8 20,5 23,2 19,0 20,4

Bu garia (BG) 15,6 20,4 22,4 20,3 21,3 S owacja (SK) 17,7 22,5 21,9 18,9 19,0

Chorwacja

(HR) 17,5 20,1 19,9 21,4 21,2 S owenia (SI) 14,9 20,7 21,6 22,0 20,8

Cypr (CY) 20,4 24,0 20,2 19,0 16,4 Szwecja (SE) 19,8 20,1 20,4 20,9 18,7

Czechy (CZ) 15,8 20,8 24,2 18,9 20,2 W gry (HU) 17,5 19,2 23,5 18,7 21,2

Dania (DK) 20,0 18,1 20,7 22,2 19,1 Wlk. Brytania (UK) 19,6 20,9 20,2 21,7 17,5

Estonia (EE) 17,0 21,8 21,0 20,4 19,8 W ochy (IT) 15,2 17,8 23,6 24,1 19,3

Finlandia (FI) 18,7 19,7 18,7 21,2 21,6

Francja (FR) 18,7 19,3 20,7 21,4 19,8 Pozosta e, wybrane kraje europejskie

Grecja (EL) 16,0 20,0 23,3 21,9 18,8 Albania (AL) 24,4 20,2 18,2 20,5 16,7

Hiszpania (ES) 14,6 20,0 25,5 22,7 17,3 Bia oru (BY) 18,2 22,2 19,6 21,8 18,2

Holandia (NL) 18,6 18,5 20,3 23,0 19,7 Czarnogóra (ME) 19,7 21,4 19,8 20,0 19,1

Irlandia (IE) 17,5 23,0 23,7 20,0 15,9 Islandia (IS) 21,9 21,4 19,6 19,9 17,2

Litwa (LT) 19,8 18,8 19,8 22,7 18,9 Macedonia (MK) 20,1 22,4 20,5 19,8 17,3

Luksemburg

(LU) 17,4 21,3 22,5 22,4 16,3 Mo dawia (MD) 21,9 24,4 18,3 19,2 16,2

otwa (LV) 17,1 21,2 20,4 21,6 19,7 Norwegia (NO) 19,8 20,3 21,4 20,7 17,8

Malta (MT) 19,1 21,6 19,6 19,1 20,6 Serbia (RS) 16,7 19,9 20,3 20,2 22,9

Niemcy (DE) 16,3 18,9 19,1 25,5 20,2 Szwajcaria (CH) 17,1 20,3 21,2 23,5 17,9

Polska (PL) 17,7 22,9 20,4 18,3 20,7 Ukraina (UA) 17,7 23,1 20,0 20,7 18,5

Uwaga: Dane dla Bia orusi, Mo dawii i Ukrainy dotycz 2013 r.

ród o: Eurostat, opracowanie w asne.

W celu oceny wzajemnego podobie stwa rozwa anych krajów pod wzgl -

dem struktury wieku potencjalnych zasobów pracy w 2014 r.8 przeprowadzone

zosta o ich grupowanie. Uzyskane rezultaty, zaprezentowane na rys. 3 w postaci

dendrogramu, wskaza y grupy krajów podobnych do siebie w badanym wzgl -

dzie, na ró nych poziomach agregacji.

8 Grupowanie to zosta o przeprowadzone przy wykorzystaniu metody Warda, w oparciu o pro-

centowe, pi cioletnie grupy wieku ludno ci w wieku 15-64 lata. Jako miar odleg o ci zastoso-

wano odleg o euklidesow .

Anna Majdzi ska 76

ALMD

MEIS

MKCY

SKPL

MTUA

BYLV

EERS

FIHR

ROHU

CZSI

BGES

ITPT

ELIE

CHAT

LUDE

NOUK

SELT

DKNL

FRBE

0

5

10

15

20O

dle

go

wi

z.

Rys. 3. Grupowanie krajów UE oraz wybranych pozosta ych krajów europejskich

metod Warda z punktu widzenia struktury wieku subpopulacji tworz cej

potencjalne zasoby pracy w 2014 r.

ród o: Eurostat, opracowanie w asne w programie Statistica.

Z zaprezentowanych informacji wynika, e rozwa ane kraje podzieli mo na

na trzy zasadnicze grupy, te z kolei na mniej liczne skupienia, bardziej szczegó o-

wo przedstawiaj ce podobie stwo krajów w badanym wzgl dzie9 (zob. rys. 3).

Przyk adowo Polska w 2014 r. wykazywa a najwi ksze podobie stwo pod wzgl -

dem struktury wieku potencjalnych zasobów pracy do S owacji, a nast pnie do

Malty, Ukraina – do Bia orusi, otwa za do Estonii, przy czym wszystkie wy-

mienione kraje zawieraj si w jednym skupieniu, wykazuj c relatywnie znaczne

wzajemne podobie stwo w analizowanym aspekcie. Jako inny przyk ad wskaza

mo na Szwajcari , której struktura wieku potencjalnych zasobów pracy wykazuje

najwi ksze wzajemne podobie stwo do Austrii, oba te kraje z kolei podobne s do

Luksemburga, a do wymienionych trzech pa stw relatywnie wysokie podobie -

stwo wykazuj Niemcy.

Podobie stwo w zakresie struktury wieku ludno ci (w tym potencjalnych

zasobów pracy) w znacznym stopniu determinowane jest po o eniem geogra-

ficznym krajów i wynikaj cymi z niego historycznymi i kulturowymi uwarun-

kowaniami. Przyk adowo, wysokie wzajemne podobie stwo w badanym wzgl -

dzie wykaza y kraje Europy Po udniowej (W ochy, Hiszpania, Portugalia

i Grecja), wspominane ju postsocjalistyczne kraje Europy Wschodniej (Polska,

9 Za pomoc odpowiednich metod statystycznych mo na dokona oceny efektywno ci grupowa-

nia na poszczególnych etapach agregacji, wskazuj c tym samym najbardziej optymalny podzia

na skupienia z o one z krajów podobnych do siebie w badanym wzgl dzie.

S owacja,

niego (Ru

2. Aktyw

Jak ju

pracy (tj.

tworzone

osoby pra

W kr

nicowany

najwy sz

jów Wsp

(78-82%)

W Polsce

ropejskich

ce w tym

Rys. 4. Sto

Eu

ogó

ród o: Eur

10 Zob. tak

Demograf

, Ukraina, B

umunia, W g

wno zawo

u wspomnia

osoby w w

s przez lud

acuj ce, jak i

rajach europ

y, zarówno w

stop aktyw

ólnoty chara

, najni sz

e omawiany

h wy sz akt

wzgl dzie s

opa aktywno c

uropejskiej ora

ó em i wg p c

rostat, opracow

e: Eurostat [20

ficzno-spo ecz

ia oru i ot

gry, Czechy,

odowa ludn

ano, tylko cz

wieku 15-64

dno aktyw

bezrobotne,

ejskich pozi

w obr bie gr

wno ci zawo

akteryzowa y

za W och

wspó czynni

tywno zaw

najwy sze

ci zawodowej

az w wybranyc

i (w %)

wanie w asne.

14, s. 99-100] o

zna charakter

twa), a tak e

Bu garia i S

no ci

z subpopu

lata) stanow

wn zawodow

, ale gotowe

om aktywno

rup wieku, j

odowej w gru

y si Szwec

hy, Rumuni

ik wyniós 6

wodow wyka

w krajach Eu

ludno ci w w

ch pozosta yc

oraz Dalen i in.

rystyka poten

e inne kraje

owenia).

ulacji tworz

wi realne zas

wo (na któr

podj prac

o ci zawodow

jak i p ci10.

upie wieku 1

cja, Niderlan

ia, Chorwac

67,9%. We w

azuj m czy

uropy Po ud

wieku 15-64 la

h krajach euro

[2006, s. 12-13

ncjalnych…

by ego bloku

cej potencjal

soby pracy.

sk adaj si

).

wej ludno ci

W 2014 r. r

15-64 lata sp

ndy, Dania

cja, Malta

wszystkich k

y ni, przy cz

dniowej (zob.

ata w krajach U

opejskich w 2

3].

77

u wschod-

lne zasoby

Zasoby te

zarówno

i jest zró -

relatywnie

po ród kra-

i Niemcy

(64-66%).

krajach eu-

zym ró ni-

. rys. 4).

Unii

014 r.

78

Bior

wodow l

krajów U

legitymow

najwy szy

(52-53%).

dowo w p

ludno s

osób b d

zawodowe

poziom te

stat, 2014

Rys. 5. Od

Eur

ród o: Eur

3. Poziopoten

Akty

wykszta c

w znalezi

europejsk

ludno ci.

c pod uwag

ludno ci w w

UE najni szym

wa y si W o

ym za Hola

. Oczywi cie

populacji jes

poza rozpatr

cych w wiek

ej w krajach

ego wspó czy

, s. 96].

dsetek ludno ci

ropejskiej oraz

rostat, opracow

m wyksztancjalne zaso

ywno zawo

cenia ludno c

ieniu pracy

kie ró ni si

Ró nice te d

A

g frakcj po

wieku 15-64

m odsetkiem

chy (41,3%)

andia (51,9%

e we wszystk

st wy sza ni

rywanego pr

ku produkcyj

h UE. W 202

ynnika wynie

i w wieku 15-6

z w wybranych

wanie w asne.

a cenia subpoby pracy

odowa w zn

ci – zazwycz

i wy sza go

pomi dzy

dotycz ka d

Anna Majdzi s

tencjalnych z

4 lata mo na

m realnych za

) oraz Grecja

%), a tak e N

kich krajach c

i zaprezento

rzedzia u wie

nym przyczy

20 r. w grupi

esie 75% (w

64 lata stanowi

h pozosta ych k

populacji tw

acznym stop

zaj im jest o

otowo utrz

sob pod w

dego poziomu

ska

zasobów pra

a stwierdzi ,

asobów prac

a, Belgia i Ch

Niemcy, Nor

ca kowita fra

owane dane,

eku. Szacuje

yni si do wz

ie wieku 20-

2012 r. wyn

i cej realne zas

krajach europe

worz cej

pniu warunk

no wy sze, t

zymywania

wzgl dem st

u, jednak e c

acy oraz akty

e w 2014

cy w populac

horwacja (43

rwegia, Szw

akcja aktywn

, gdy obejm

e si , e spad

zrostu stopy a

-64 lata prze

niós on 68,3

soby pracy w k

ejskich w 2014

kowana jest p

tym mniejsz

tej aktywno

truktury wyk

cech wspóln

ywno za-

r. spo ród

cji ogó em

,7-44,1%),

ecja, Cypr

nych zawo-

muje tak e

dek liczby

aktywno ci

ewidywany

3%) [Euro-

krajach Unii

4 r. (w %)

poziomem

a trudno

o ci. Kraje

kszta cenia

n wszyst-

kich pa s

osób legit

Na r

cjalne zas

UE oraz w

wanych in

wy szym

niem co n

W ochy i

(zob. rys.

Uwaga: Up

Rys. 6. Od

gim

eur

ród o: Eur

Spo

w wieku 1

i S owacja

tugalia (zo

Demograf

tw jest wzro

tymuj cych s

rys. 5-7 prze

soby pracy w

wybranych p

nformacji m

odsetkiem l

najwy ej gim

Hiszpania, n

6).

orz dkowanie k

dsetek populac

mnazjalne w k

ropejskich w 2

rostat, opracow

ród krajów

15-64 lata po

a, a tak e Po

ob. rys. 7).

ficzno-spo ecz

ost frakcji z w

si ni szymi

edstawione z

wed ug poszc

pozosta ych

mo na odczyt

ludno ci w w

mnazjalnym

najni szym z

krajów wed ug

cji w wieku 15

krajach Unii E

2014 r. (w %)

wanie w asne.

Wspólnoty

osiadaj cej w

olska, Chorw

zna charakter

wykszta ceni

poziomami

zosta y odse

czególnych p

krajach euro

ta , e wspó

wieku 15-64

charakteryzu

za Czechy,

warto ci odsetk

5-64 lata posia

Europejskiej or

w 2014 r.

wykszta cenie

wacja i W gry

rystyka poten

iem wy szym

wykszta cen

etki subpopu

poziomów wy

opejskich w

ó cze nie spo

lata legitym

uj si : Portu

Litwa, Esto

ka ogó em.

adaj cej wyks

raz innych wy

najwy szym

e rednie leg

y, najni szym

ncjalnych…

m przy spadk

nia.

ulacji tworz

ykszta cenia

2014 r. Z z

o ród krajów

muj cej si w

ugalia i Malt

nia, S owacj

szta cenie co n

ybranych kraja

m odsetkiem

gitymowa y s

m za Hiszpa

79

ku odsetka

cej poten-

w krajach

aprezento-

w UE naj-

wykszta ce-

ta, a tak e

ja i Polska

najwy ej

ach

m ludno ci

si Czechy

ania i Por-

80

Uwaga: Up

Rys. 7. Od

w k

w 2

ród o: Eur

Znac

setka ludn

najwy szy

Irlandii i n

Uwaga: Up

Rys. 8. Od

Un

ród o: Eur

orz dkowanie k

dsetek populac

krajach Unii E

2014 r. (w %)

rostat, opracow

czne terytoria

no ci w wiek

y jej udzia z

na Cyprze, na

orz dkowanie k

dsetek populacj

nii Europejskiej

rostat, opracow

A

krajów wed ug

cji w wieku 15

Europejskiej o

)

wanie w asne.

alne zró nico

ku 15-64 lata

zaobserwow

ajni szy za w

krajów wed ug

ji w wieku 15-

ej oraz innych w

wanie w asne.

Anna Majdzi s

warto ci odsetk

5-64 lata posia

oraz innych wy

wanie obserw

a posiadaj cej

any zosta w

w Rumunii i

warto ci odsetk

-64 lata posiad

wybranych kra

ska

ka ogó em.

adaj cej wyks

ybranych kraj

wowane jest

ej wykszta ce

w Luksembur

we W oszec

ka ogó em.

aj cej wykszta

ajach europejsk

szta cenie red

ach europejsk

tak e w przy

enie wy sze.

rgu, Wielkie

ch (zob. rys. 8

a cenie wy sze

kich w 2014 r.

dnie

kich

ypadku od-

W 2014 r.

ej Brytanii,

8).

e w krajach

(w %)

Jak j

kich rozw

odsetka s

(zob. rys.

na Malcie

burgu (o

okresie od

Uwaga: Up

cji

Rys. 9. Dy

wy

wy

ora

ród o: Eur

Na k

ludno ci

wieku sub

rozwa any

daj cych

odsetka su

Wielko ci

szczególn

(zob. rys.

Demograf

ju wspomni

wa anych kra

subpopulacji

9). Spo ród

e (o 264%),

139%), najn

dnotowany z

orz dkowanie k

i Macedonii do

ynamika zmian

ykszta cenie w

ybranych kraja

az 2007-2014

rostat, opracowa

kolejnych trz

posiadaj cej

bpopulacji tw

ych krajach w

najni szy po

ubpopulacji

i frakcji osó

nych grupach

11).

ficzno-spo ecz

iano, na prz

ajach (z wyj

w wieku 1

krajów UE

w Polsce (o

ni szy za w

zosta na Litw

krajów wed ug

otycz cych 2000

n odsetka pop

wy sze w kraja

ach europejski

(2007 = 1)

anie w asne.

zech wykresa

dany pozio

worz cej pote

widoczne jes

oziom wyksz

legitymuj ce

ób posiadaj c

h wieku – w

zna charakter

estrzeni min

yj tkiem Litw

15-64 lata p

w latach 200

o 161%), Por

Niemczech

wie (o 10%).

dynamiki w lat

0 r.

pulacji w wiek

ach Unii Euro

ich w latach 2

ach (rys. 10-

om wykszta

encjalne zaso

st zwi kszani

zta cenia (zob

ej si wykszt

cych wykszt

w tym przyp

rystyka poten

nionej dekad

wy) zaobserw

osiadaj cej

00-2014 wzr

rtugalii (o 15

(o 21%). Sp

tach 2007-2014

ku 15-64 lata p

pejskiej oraz

2000-2014 r. (

-12) przedsta

cenia w po

oby pracy. W

ie si z wieki

b. rys. 10) o

ta ceniem wy

ta cenie red

padku nie m

ncjalnych…

dy w niemal

wowany zos

wykszta cen

rost ten by n

59%) oraz w

padek natomi

4. Brak danych

posiadaj cej

innych

2000 = 1)

awione zosta

oszczególnyc

W niemal e w

iem frakcji o

oraz spadek

y szym (zob

dnie s zbli o

ma widocznej

81

e wszyst-

sta wzrost

nie wy sze

najwi kszy

w Luksem-

iast w tym

dla Chorwa-

a y udzia y

h grupach

wszystkich

osób posia-

z wiekiem

b. rys. 12).

one w po-

j tendencji

82

Rozw

wskaza

micznie s

zbli onym

nieco s ab

najm odsz

Rys. 10. O

w

ród o: Eur

Rys. 11. O

w

w

ród o: Eur

wa aj c niec

zale no ,

spo ród rozw

m poziomem

biej rozwini

zych grup) s

Odsetki popula

w danej grupie

rostat, opracow

Odsetki popula

w krajach Unii

w 2014 r. (w %

rostat, opracow

A

o szerzej sub

e w kraja

wa anych od

m w poszczeg

tych dysprop

znacznie w

acji posiadaj c

e wieku w kraj

wanie w asne.

acji posiadaj c

i Europejskiej

%)

wanie w asne.

Anna Majdzi s

bpopulacj z

ach najwy e

dsetki tej fra

gólnych gru

porcje te (sz

wi ksze (np. w

cych wykszta

jach Unii Euro

cych wykszta

oraz innych w

ska

z wykszta ce

ej rozwini ty

akcji charakt

upach wieku.

czególnie w

w Polsce, w

cenie co najw

opejskiej w 20

cenie rednie

wybranych kra

niem wy szy

ych spo ecz

teryzuj si

. Natomiast

odniesieniu

S owacji, na

wy ej gimnazj

014 r. (w %)

w danej grup

ajach europejs

ym mo na

zno-ekono-

wzgl dnie

w krajach

do dwóch

a Cyprze).

alne

pie wieku

skich

Rys. 12. O

w

w

ród o: Eur

W wi ks

udzia ów

mi dzy na

lata. W ce

zy tych d

wynika,

− w przy

wanej

wyra n

− w przy

wzgl d

blik na

lacji w

puje zn

− w przy

jest rel

wi ksz

i Portu

Demograf

Odsetki popula

w krajach Unii

w 2014 r. (w %

rostat, opracow

zo ci rozwa

w poszczeg

ajm odsz i

elu zobrazow

dwóch subpo

e:

ypadku udzia

wi kszo ci t

na relatywna

ypadku wyk

dnie podobn

adba tyckich

w wieku 55-6

nacz ca prze

ypadku wyk

latywna prze

ze ró nice w

ugalii).

ficzno-spo ecz

acji posiadaj c

i Europejskiej

%)

wanie w asne.

a anych kraj

gólnych pozi

najstarsz z

wania tych ró

opulacji wed

a ów wykszta

tych krajów (

a przewaga st

szta cenia r

e warto ci o

h i Polski, gd

64 lata, a tak

ewaga subpop

szta cenia w

ewaga m ods

tym wzgl d

zna charakter

cych wykszta

oraz innych w

jów w 2014

iomach wyk

prezentowan

ó nic na rys.

ug poziomu

a cenia co na

(z wyj tkiem

tarszej z tych

redniego w w

bu porównyw

dzie widoczn

k e krajów

pulacji w wi

wy szego we

szej z tych f

dzie wyst puj

rystyka poten

cenie wy sze

wybranych kra

4 r. najwi k

kszta cenia o

nych grup w

13-15 przed

u wykszta ce

ajwy ej gimn

m republik nad

subpopulacj

wi kszo ci t

wanych frak

na jest znaczn

ródziemnom

ieku 25-34 la

wszystkich

frakcji nad st

j w Polsce,

ncjalnych…

e w danej grup

ajach europejs

ksze dysprop

obserwowane

wieku, tj. 25-3

stawione zos

enia. Z inform

nazjalnego w

dba tyckich)

i nad m odsz

tych krajów

kcji (z wyj tk

na przewaga

morskich, gd

ata),

krajach obs

tarsz (przy

na Malcie, w

83

pie wieku

skich

porcje dla

e by y po-

34 i 55-64

sta y ilora-

macji tych

w zdecydo-

wyst puje

z ,

wyst puj

kiem repu-

a subpopu-

dzie wyst -

serwowana

czym naj-

w Rumunii

84

Rys. 13. I

populacji

niem co n

zjalnym w

25-34 do

wieku 55

europejsk

ród o: E

ni

Podsumo

Poten

– ich rozm

a tak e po

w danej p

realne zas

zale y od

dowych. W

mi dzy w

no ci zaw

Po o

we uwaru

sie strukt

podobie s

w ród wi

Iloraz odsetkó

i z wykszta ce

najwy ej gimn

w grupie wiek

osób w grupi

-64 w krajach

kich w 2014 r.

Eurostat, opraco

ie w asne.

owanie

ncjalne zaso

miary (obecn

o rednio prze

populacji. Fr

soby okre la

d poziomu wy

W tym miej

wzrostem odse

odowej ludno

enie geogra

unkowania w

tury wieku l

stwo to jest

kszo ci pos

A

ów

e-

na-

ku

e

h

.

Rys. 1popula

niem

wieku

w grup

w kraj

w 201

wa- ród o

by pracy s

ne i przysz e

ez poziom p

rakcja ta stan

a aktywno

ykszta cenia

scu nale y p

etka subpopu

o ci, o czym

aficzne krajó

w znacznym s

ludno ci (w

t najwy sze

tsocjalistycz

Anna Majdzi s

14. Iloraz odse

acji z wykszta

rednim w gru

u 25-34 do osó

pie wieku 55-

jach europejsk

4 r.

o: Eurostat, opr

wanie w asne

determinow

e) okre lane

p odno ci, um

nowi o mo

zawodowa.

a ludno ci ora

podkre li , e

ulacji z wyksz

wiadczy m

ów i wynikaj

stopniu deter

tym potencj

w ród pa s

znych krajów

ska

etków

a ce-

upie

ób

64

kich

Ryspopu

niem

wiek

w gr

w kr

w 20

raco-

e.

ród

wane przez p

s przez sta

mieralno ci o

liwej poda y

Ta z kolei,

az posiadany

e nie istnieje

zta ceniem w

mo e chocia b

j ce z niego

rminuj ich p

cjalnych zaso

stw Europy

w Europy Ws

. 15. Iloraz od

ulacji z wyksz

m wy szym w

ku 25-34 do o

rupie wieku 5

rajach europej

014 r.

d o: Eurostat, o

nie w asne.

procesy dem

an i struktur

oraz nat eni

y si y roboc

w znacznym

ych kwalifik

proste prze

wy szym a sto

by przyk ad P

historyczne

podobie stwo

obów pracy)

Po udniowe

chodniej.

dsetków

zta ce-

grupie

sób

5-64

jskich

opracowa-

.

ograficzne

ludno ci,

ie migracji

czej, której

m stopniu,

kacji zawo-

o enie po-

op aktyw-

Polski.

i kulturo-

o w zakre-

). Obecnie

ej, a tak e

Demograficzno-spo eczna charakterystyka potencjalnych… 85

W wi kszo ci krajów europejskich na skutek post puj cego procesu starze-

nia si ludno ci obserwowany jest (lub w niedalekim horyzoncie czasowym

zacznie by ) ubytek potencjalnych zasobów pracy. Sytuacja ta mo e by szcze-

gólnie problematyczna w pa stwach o relatywnie niskiej stopie aktywno ci za-

wodowej (np. we W oszech). Obserwowane w tych krajach zmiany w strukturze

wieku ludno ci w wielu przypadkach sta y si m.in. przyczynkiem do przesuni -

cia górnej granicy wieku emerytalnego, a tak e zrównaniu go dla obu p ci.

Literatura

Dalen H. van, Henkens K., Henderikse W., Schippers J. (2006), Dealing with an Ageing

Labour Force: What Do European Employers Expect and Do?, Report 73, Nether-

lands Interdisciplinary Demographic Institute, The Hague, http://papers.ssrn.com/

sol3/papers.cfm?abstract_id=1106139 (dost p: 8.06.2015).

Eurostat, Statistics Database, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/stati-

stics/search_database (dost p: 4.09.2014).

Eurostat (2014), Eurostat Regional Yearbook 2014, Luxembourg.

Holzer J.Z. (2003), Demografia, PWE, Warszawa.

K os B. (2008), Wiek emerytalny kobiet i m czyzn, „Infos”, Biuro Analiz Sejmowych,

nr 3(27), http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/publikacjeBAS.xsp?seria=3 (dost p:

30.07.2013)

Kurkiewicz J. (red.) (2012), Demograficzne uwarunkowania i wybrane spo eczno-

-ekonomiczne konsekwencje starzenia si ludno ci w krajach europejskich, Uni-

wersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków.

MSZ (2012), Obowi zuj cy wiek emerytalny w 26 pa stwach cz onkowskich UE

i Chorwacji oraz ew. zapowiedzi zmian w tym zakresie, http://www.myslowice.

znp.edu.pl/ZNP/News/Zestawienie_wiek_emerytalny.pdf (dost p: 30.08.2013).

Nyce S.A., Schieber S.J. (2005), The Economic Implications of Aging Societies: The Costs of Living Happily Ever After, Cambridge University Press.

Okólski M., Fihel A. (2012), Demografia. Wspó czesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo

Naukowe Scholar, Warszawa.

United Nations (2015), World Population Ageing 2015, New York.

Anna Majdzińska 86

SOCIO-DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS OF POTENTIAL LABOUR RESOURCES

IN EUROPEAN COUNTRIES

Summary: The study presents an analysis of a subpopulation constituting potential labour resources (in particular, people aged between 15-64) in respect of certain socio- -demographic characteristics in the European Union countries and selected European countries in the years 2000-2030. The focus was put on the subpopulation’s age structure and its level of education. Keywords: potential labour resources, population age structure, educational structure of population, European countries.