Post on 27-Feb-2019
1
Metodologiczno-techniczne wskazówki dotyczące pisania prac
licencjackich na kierunku pedagogika
Proponowana literatura:
1. S. Palka, Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańsk 2006.
2. W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1997.
3. T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.
4. K. Konarzewski, Jak uprawiać badania oświatowe. Metodologia praktyczna,
Warszawa 2000.
5. M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badan pedagogicznych, Warszawa
2005.
6. J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badan społecznych, Katowice 1995.
Metodologiczne wskazówki pisania pracy licencjackiej
Badania pedagogiczne
Badania pedagogiczne można traktować jako jeden z możliwych sposobów
naukowego poznawania tego wycinka rzeczywistości społecznej, który stanowi przedmiot
zainteresowań pedagogiki jako nauki. Zdaniem S. Palki wychowanie, kształcenie i
samokształcenie człowieka w ciągu całego życia jako elementy dziedziny poznania
pedagogicznego mogą być w pełni opisywane, wyjaśniane, rozumiane, interpretowane,
weryfikowane i projektowane tylko wówczas, gdy badane są nie tylko w wymiarze faktów,
zjawisk i procesów mających miejsce tu i teraz . Ponadto autor zauważa, że do pełnego
poznania potrzebne jest uwzględnienie kontekstu czasowo-przestrzennego, dlatego też
powinno to skłaniać do wiązania badań diagnostycznych, wyjaśniających, badań
istotnościowych (hermeneutyczno-fenomenologicznych) z badaniami historycznymi i
porównawczymi.
Z punktu widzenia badań naukowych ważne i szeroko omawiane w literaturze
przedmiotu są zagadnienia związane z empirycznymi badaniami ilościowymi i empirycznymi
badaniami jakościowymi. W literaturze pedagogicznej badania te traktowane są dość często
jako opozycyjne czy wręcz wzajemnie wykluczające się. Wspomina o tym S. Palka, mówiąc
że badaniom empirycznym ilościowym nadaje się piętno scjentyzmu, rzekomo
2
pozbawiającego je użyteczności naukowej, badaniom humanistycznym nie przypisuje się
mocy teorio twórczej.
To zróżnicowanie nie jest bez znaczenia dla badań pedagogicznych. Pedagogiczna
wiedza teoretyczna dotyczy bowiem relacji między światami i w obrębie światów;
rozróżnienie to (…) daje świadectwo pewnej odrębności metodologicznej w poznawaniu
światów, między innymi świata obiektów fizycznych i świata ducha. Warunkuje to i
uzasadnia podejście badawcze ilościowe, bądź jakościowe.
Wielość i różnorodność badań pedagogicznych sprawia, że można je skategoryzować
według celów, wśród których wymienia się: badania opisowe (deskrypcyjne), diagnostyczne,
wyjaśniające, eksperymentalne. Z racji, że pedagogika jako nauka, nie jest nauką wyłącznie
teoretyczną, lecz także praktyczną, ważny wydaje się podział badań oparty na tej cesze, która
wyraża się w formie podejmowanych do rozwiązywania problemów badawczych. Opierając
się na układzie problemów badawczych, tworzących kontinuum na osi: teoretyczność -
praktyczność, S. Palka, wyróżnia:
badania metateoretyczne, metametodologiczne - związane z namysłem nad
pedagogiką, nad jej terminologią i prawidłowościami, nad sposobami budowania
systemu teoretycznej wiedzy pedagogicznej(…),
badania teoretyczne – służące teoretycznej wiedzy pedagogicznej, obejmującej
dziedzinę wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka w ciągu całego
życia(…),
badania teoretyczno-praktyczne realizowane zarówno w celu budowania systemu
teoretycznej wiedzy pedagogicznej, jak i w celu rozwiązywania problemów bieżącej
praktyki wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka(…),
badania ściśle praktyczne, służące rozwiązywaniu problemów bieżącej praktyki w celu
jej ulepszenia zarówno w aspekcie działań innowacyjnych, jak i w aspekcie
przeciwdziałań i profilaktyki w zakresie zjawisk negatywnych wychowawczo i
dydaktycznie.
Co może być uznane za przedmiot badań pedagogicznych? Odpowiedź na to pytanie
jest niełatwa ponieważ rzeczywistość, która jest przedmiotem zainteresowania pedagoga, jest
niezmiernie złożona i wielorako uwarunkowana. W literaturze za przedmiot badań
pedagogicznych uważana jest określona działalność społeczna ludzi, która jest związana z
intencjonalnym kształtowaniem osobowości człowieka wraz z materialnym i
3
pozamaterialnym jego kontekstem. A także przedmiotem badan pedagogicznych są różnego
rodzaju zależności zachodzące między rozmaitymi zmiennymi, które wywierają określony
wpływ na rozwój osobowości człowieka, wiążą się ze świadomym i zamierzonym
kształtowaniem jego postawy, przekonań oraz zagadnienia dotyczące nauczania i uczenia się,
czyli związane z opanowaniem wiadomości, umiejętności i nawyków. Przedmiotem badań
pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, jak również
badanie procesów nauczania i wychowania.
Cele badawcze
Podstawowym warunkiem podejmowania wszelkich badań, w tym pedagogicznych,
jest określenie w sposób możliwie precyzyjny celu planowanych przedsięwzięć badawczych.
Zasadniczym celem poznania naukowego, zdaniem T. Pilcha, jest zdobycie wiedzy ścisłej,
pełnej, ogólnej, prostej, o zwartości informacji, a celem badań jest punkt, do którego dążymy,
rezultat, który chcemy osiągnąć. To poznanie umożliwiające skuteczne działanie. Ponadto,
poprawnie sformułowany cel badań powinien legitymować się konkretnością, jasnością i
realnością. Realność celu polega na wytyczeniu takich zamierzeń, które leżą w granicach
możliwości badającego. Dlatego więc, przy projektowaniu badań i ustalanie celów należy
być realistą liczącym się ze splotem konkretnych warunków działania, możliwościami
czasowymi, technicznymi, organizacyjnymi i stopniem własnego przygotowania.
Według Tadeusza Pilcha i Teresy Bauman można wyróżnić pewne rodzaje celów badań, są
to:
CELE EKSPLORACYJNE :
Dążenie do rozpoznania podstawowych faktów, zbiorowości i kwestii. Tworzenie ogólnych
intelektualnych obrazów badanych warunków. Formułowanie i koncentrowanie się na
problemach przyszłych badań. Generowanie nowych idei, przypuszczeń i hipotez. Określanie
wykonalności prowadzonych badań. Rozwijanie technik pomiaru i opisu przyszłych danych.
CELE OPISOWE :
Wytwarzanie szczegółowych, bardzo dokładnych opisów. Odnoszenie nowych danych do
znanych uprzednio. Tworzenie zbioru kategorii i klasyfikacji typów.
Przejrzysta kolejność stopni, czy stadiów badania. Dokumentowanie procesów, czy
mechanizmów przyczynowych. Opisywanie podstaw kontekstu sytuacyjnego badań.
4
CELE WYJAŚNIAJĄCE :
Testowanie przesłanek i założeń teorii. Wypracowywanie i wzbogacanie wyjaśnień
teoretycznych. Poszerzanie teorii nowych kwestii i problemów.
Wspieranie albo odrzucanie wyjaśnień poszczególnych przesłanek. Wiązanie kwestii i
tematów z ogólnymi zasadami. Określanie, które z kilku wyjaśnień jest najlepsze
Problemy i hipotezy badawcze
Dla realizacji określonego celu badań konieczne jest określenie problemów
badawczych. Ich formułowanie powinno uwzględniać związek z przedmiotem badań i
wyznaczonym celem. Ponadto określić należy tyle problemów, ile jest konieczne do
wyczerpania tematu badań. W. Zaczyński uważa, że właściwie sformułowane problemy
powinny być:
jasne - tak sformułowane, aby możliwe było ich jednoznaczne rozumienie (…),
wyraźne - takie, które mają oznaczone granice, pozwalające odróżnić jeden
problem od innego (…),
realne - dostępne, możliwe do rozwiązania przy posiadanym zasobie metod,
środków i procedur badania naukowego.
W literaturze przedmiotu spotykane jest rozumienie problemu badawczego jako pytania, czy
zbioru pytań, na które odpowiedź można uzyskać w toku poszukiwań i badań.
Sformułowanie problemu badawczego traktować można jako pierwszy etap badań
naukowych. Jest on elementem wyjściowym szeroko pojmowanej metody naukowej. Dalszy
ciąg działań składający się na badania służy jedynie rozwiązywaniu problemu, zatem
problem uznać można za „klamrę” spinającą badania i składnikiem strukturalnym nadającym
im sens i wartość poznawczą. Tadeusz Pilch i Teresa Bauman powołują się na J.
Sztumskiego, który bierze za kryterium przedmiot, zakres i rolę, jaką pełnią problemy,
wyróżniając problemy:
5
a) teoretyczne i praktyczne,
b) ogólne i szczegółowe,
c) podstawowe i cząstkowe.
Pilch i Bauman przedstawiają problem badawczy jako ważny zabieg, który polega na
precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania, problemy, stanowi podstawę tworzenia hipotez oraz
wymaga dość długiego namysłu i wiedzy. Aby dobrze sformułować problem należy spełnić
przedstawione warunki:
1. Sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie
badań.
2. Konieczność zawarcia w problemach wszystkich generalnych zależności między
zmiennymi.
3. Rozstrzygalność empiryczna i wartość praktyczna problemu badawczego.
. Przy zastosowaniu kryterium sposobu odpowiadania i liczbę odpowiedzi wyróżnić można
następujące rodzaje pytań:
pytania do rozstrzygnięcia ( pytania rozstrzygnięcia)
pytania do uzupełnienia ( pytania dopełnienia).
Pytania do rozstrzygnięcia są to takie pytania, które domagają się wyboru jednej z
danych wypowiedzi wykluczających się. Pytania tego rodzaju składają się z „partykuły
pytającej „czy” oraz z całego oznajmującego, objętego tą partykułą”. Wszelkie inne pytania to
znaczy takie, w których żąda się nie wyboru jednej z danych pod rozwagę odpowiedzi (w
najprostszym przypadku – wyboru między odpowiedzią potwierdzającą a zaprzeczającą),
lecz sformułowania odpowiedzi przez osobę, do której się z pytaniem zwracamy, nazywane
są pytaniami uzupełnieniami”. Pytania takie rozpoczynają się od przysłówków lub zaimków
pytajnych, np.: „ dlaczego”, „ kto”, „co”, „kiedy”, „gdzie”, „ jak”, „w jaki sposób”.
Problem główny zazwyczaj wymaga określania problemów szczegółowych. Termin
problem szczegółowy oznacza tylko szczegółowość relacji do problemu głównego; owe
problemy szczegółowe mogą mieć dużą dozę ogólności poznawczej. Problemy szczegółowe
stanowią swoisty drogowskaz badawczy, który wyznacza kierunki postępowania badawczego.
Problemy szczegółowe w dużej mierze decydują więc o postępowaniu badawczym, dają
6
podstawę dla typologii zmiennych zależnych i niezależnych, wpływają na dobór metod i
narzędzi badawczych.
Skuteczne przeprowadzenie badań naukowych wymaga, oprócz sformułowania
problemów badawczych, także wysunięcia hipotez roboczych.
Hipotezy stanowią stwierdzenia, co do których istnieje prawdopodobieństwo, że są
trafną odpowiedzią na sformułowany wcześniej problem. K. Konarzewski uważa, że bez
hipotezy nie ma badania naukowego, badanie bowiem miałoby się składać z trzech
koniecznych kroków:
wykrycie i sformułowanie problemu,
wysunięcie hipotetycznego rozwiązania problemu
sprawdzenie hipotezy .
W literaturze metodologicznej spotyka się różnorodne definicje określające hipotezę.
Jest ona postrzegana jak czynnik celowego i ukierunkowanego działania, drogowskaz
naukowego poszukiwani. Hipoteza badawcza, to także twierdzenie, co do którego istnieje
pewne prawdopodobieństwo, że stanowić ono będzie prawidłowe rozwiązanie postawionego
problemu. Hipotezy robocze traktować należy jako oczekiwany przez badacza wynik pracy
badawczej oraz jako czynnik celowego i ukierunkowanego działania stanowiący
drogowskaz naukowego poszukiwania. Aby hipoteza spełniała powyższe wymogi, powinna:
dać się zweryfikować,
wyrażać związek tylko miedzy dającymi się zbadać faktami, zdarzeniami, ludźmi
(zmiennymi),
być przypuszczeniem wysoce prawdopodobnym, mającym swe uzasadnienie w
dotychczasowym dorobku naukowym,
być wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badacza,
być jednoznacznie i dostatecznie szczegółowo sformułowana.
Zgodnie z wskazanymi wyżej uwarunkowaniami hipoteza nie może być traktowana
jako domysł lub przypuszczenie badacza. Zdaniem K. Konarzewskiego, właściwie
sformułowana hipoteza powinna mieć uzasadnienie w teorii i powinna być traktowana jako
wniosek logiczny z teorii, który odnosi się do dającego się zaobserwować stanu rzeczy. Gdy
nie ma teorii, nie ma i hipotezy. Rolą zaś hipotezy nie jest bynajmniej ukierunkowanie
procesu myślenia, lecz umożliwienie weryfikacji teorii.. Dzięki hipotezom roboczym można
7
skonkretyzować problemy badawcze. Wyróżnia się dwa rodzaje hipotez w zależności od
stopnia ich ogólności:
hipotezy proste - wyprowadzone z uogólnień prostych informacji,
hipotezy złożone - zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet
skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.
Z definicji wynikają funkcje, jakie właściwie postawione hipotezy powinny spełniać:
funkcję planowania i ukierunkowania wyników badawczych jako czynnika
celowego i ukierunkowanego działania. Wskazuje ona to, co ma być przedmiotem
badania, jej elementem wyboru czynników spośród całego ich bogactwa,
funkcję poznawczą – najważniejszą funkcję, która jest elementem inwencji
twórczej i składnikiem postępu naukowego.
Zmienne i wskaźniki badań
Aby móc zweryfikować hipotezy i osiągnąć zamierzony cel badawczy, należy
określić zmienne, które traktować można jako próbę uszczegółowienia problemów
badawczych, jakie zamierza się rozwiązać w trakcie badań oraz hipotez roboczych, jakie
pragnie się potwierdzić lub odrzucić.
Zgodnie ze stanowiskiem W. Zaczyńskiego zamieszczenie w koncepcji badań
wykazu zmiennych badanych i listy wskaźników daje możliwość do podejmowania przez
badacza optymalnych decyzji związanych zarówno z wyborem metod i technik badania, jak i
określonych środków. Zdaniem M. Łobockiego zmienne są to przyczyny, elementy
strukturalne lub skutki danego zjawiska. W badaniach naukowych szczególnie ważny jest
podział zmiennych dokonywany w aspekcie zachodzących między nimi zależności i
związków przyczynowych. Biorąc pod uwagę to kryterium wyróżnić można zmienne
niezależne i zmienne zależne . Zmienne zależne to zmienne obserwowalne losowe. Zmienne
niezależne to zmienne obserwowalne ustalone. Pierwsze odnoszą się do jawnego zachowania
się obiektu. Drugie - do oddziaływań lub warunków, które wybiera lub tworzy badacz.
8
Metody, techniki i narzędzia badawcze
Właściwy dobór metod badawczych uwarunkowany jest typem badań, celów
poznawczych czy badanych zjawisk i ludzi. W literaturze przedmiotu spotkać się można z
dość swobodnym sposobem klasyfikacji metod. W badaniu naukowym dokonywany być
powinien świadomy wybór metod za względu na:
przedmiot (treść) badań, czyli z uwzględnieniem możliwości zastosowania danego
sposobu do badania określonej koncepcji rzeczywistości;
cel planowanych badań,
zasób posiadanych środków.
Proces badawczy jest świadomą, celową i zamierzoną czynnością dlatego też metoda
określana jest jako system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie
praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do jakiego się
świadomie zmierza. Metodą badań nazywany jest także powtarzalny i skuteczny sposób
rozwiązywania określonego problemu badawczego. W komentarzu do tej definicji należy
dodać, że powtarzalny sposób, to taki którym można posłużyć się w wielu badaniach.
Natomiast skuteczność metod to nic innego jak uprawnienie do postępowania w danym toku
badawczym. Dobra metoda badawcza musi spełniać dwa podstawowe warunki: warunek
ważności i warunek pewności. Warunek ważności spełniony jest wówczas gdy pozwala
zbadać te fakty, o które badaczowi chodzi. Warunek pewności spełniony jest wówczas, jeśli
stosowana do badań tej samej sfery rzeczywistości przez różnych badaczy przynosi rezultaty
identyczne bądź zbliżone w granicach dopuszczalnej różnicy. W uproszczeniu można
powiedzieć, że warunek ważności wymaga, by metoda pozwalała zbadać to, co należy, a w
nakazie pewności chodzi o to by czyniła to w sposób zobiektywizowany. K. Konarzewski
dobór metod gromadzenia danych uzależnił od kontekstu, w jakim dokonuje się gromadzenie
danych oraz od kanału informacyjnego, którym dane są przekazywane.
Tabela. Metody zbierania danych do badań.
Kontekst Kanał – obserwowanie
zachowań i ich wytwory Kanał- słuchanie lub
czytanie relacji Sytuacje codzienne Obserwacja Zbieranie archiwaliów Sytuacje niecodzienne Testowanie Wywiad, ankieta, skala
Źródło: K. Konarzewski, Jak uprawiać badania oświatowe. Metodologia praktyczna, Warszawa 2000,
s.109.
9
W literaturze pedagogicznej termin „metoda” czasami bywa używany zamiennie z
terminem „technika”. Dla wyeliminowania ewentualnych nieporozumień w tym zakresie J.
Szczepański proponował stosowanie tych słów w następujących znaczeniach: nazwy metoda
używamy dla oznaczenia kompleksów dyrektyw i reguł opartych na założeniach
ontologicznych, wskazujących pewne sposoby postępowania badawczego (…). Lecz w
ramach tak określonych metod możemy stosować technicznie różnie sposoby badania(…)
Dlatego mówić o technikach badawczych, będziemy mieli na myśli zespół czynności
związanych z różnymi sposobami przygotowania i przeprowadzania badan. Zdaniem Pilcha
techniki badań sprowadzić można do czynności praktycznych, które regulowane są starannie
wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych
informacji, opinii, faktów. Mówiąc o technice badań można mieć również na myśli pewien
zespół środków i czynności wykonywanych zgodnie z określonymi regułami, w wyniku
których uzyskuje się dane niezbędne do dalszych poczynań badawczych. W powyższej
definicja zwraca uwagę wymóg określonej dyrektywy dla stosowanych środków i czynności.
Wybrana metoda i technika badawcza determinuje wybór narzędzi badawczych. W.
Zaczyński narzędziami badawczymi nazywa „wszystkie materialne środki pomocnicze do
badania naukowego. Narzędzie badawcze określane jest także, jako sposób technicznego
gromadzenia danych z badań. Dla badań pedagogicznych T. Pilch proponuje następujące
rodzaje metod, technik i narzędzi badawczych.
Tabela. Metody , techniki i narzędzia badawcze.
Metody Techniki Narzędzia - monografia pedagogiczna -eksperyment pedagogiczny -sondaż diagnostyczny -metoda indywidualnych
przypadków
- obserwowanie - przeprowadzanie wywiadu - ankietowanie -badanie dokumentów - analizowanie treści - techniki projekcyjne
- kwestionariusz wywiadu - kwestionariusz ankiety - test socjometryczny - arkusz - skala ocen - dziennik
Źródło: T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.
10
Metody i techniki badawcze w pedagogice można jeszcze podzielić następująco:
Wg M. Łobockiego Wg T. Pilcha i T. Bauman
1) obserwacja ( różne rodzaje), w tym
obserwacja zaprogramowana i
obserwacja swobodna,
2) eksperyment pedagogiczny
3) testy osiągnięć szkolnych
4) metoda socjometryczna
5) metoda sondażu diagnostycznego
6) analiza dokumentów
7) skala ocen
8) metoda indywidualnych przypadków
9) metoda monograficzna
1) eksperyment pedagogiczny,
2) monografia pedagogiczna
3) metoda indywidualnych przypadków
4) sondaż badań pedagogicznych z
zastosowaniem następujących technik:
obserwacja, wywiad, ankieta, badanie
dokumentów, techniki projekcyjne
Sondaż diagnostyczny – jest sposobem gromadzenia wiedzy o dynamice zjawisk
społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach
rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie
zlokalizowanych – posiadające znaczenie wychowawcze- w oparciu o dobrana grupę
reprezentująca określoną populację.
Dzięki zastosowaniu techniki ankiety można w krótkim czasie zebrać dużą ilość informacji
dotyczących opinii badanych. Ankiety nie powinno stosować się u dzieci w wieku
przedszkolnym i wczesnoszkolnym. W tym okresie szczególną rolę odgrywa wywiad i
rozmowa.
Studium indywidualnych przypadków – sprowadza się on do biografii ludzkich. Metoda ta
polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje
wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat
jednostki ludzkie z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku w celu podjęcia
działań terapeutycznych. W metodzie indywidualnych przypadków wykorzystuje się
najczęściej technikę wywiadu, uzupełnianego przez obserwację i analizę dokumentów
osobistych.
Monografia pedagogiczna – najczęściej określana jest jako oznaczenie badań placówek
wychowawczo-oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. W
11
szerszym znaczeniu monografia jest nie tylko opisem instytucji, ale także opisem zdarzeń i
procesów, odznaczających się jednorodnością tematyczną, terytorialna lub instytucjonalną.
Metoda monograficzna może być realizowana z zastosowaniem wielu technik. Najczęściej
posługuje się badaniem dokumentacji, często wprowadza się element obserwacji
uczestniczącej, ankiety lub wywiadu.
Eksperyment pedagogiczny – jest metoda naukowego badania określonego wycinka
rzeczywistości, polegającą na wywołaniu lub tylko zmienieniu przebiegu procesów przez
wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego
wpływem.
Eksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji, jednakże bardzo złożonym. Celem
eksperymentu jest wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienna niezależną
a zmienna zależną. Eksperyment pedagogiczny może dostarczyć wychowawcy wiedzy o
skuteczności poszczególnych działań, o stopniu efektywności podejmowanych inicjatyw
wychowawczych czy dydaktycznych, wartości nowych metod nauczania.
Techniki badawcze – wg T. Pilcha – obserwacja, wywiad, ankieta, badanie dokumentów,
analiza treści, techniki projekcyjne.
Ankieta jest to technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej
samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu
standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.
Ankiety z reguły przybieraja postać drukowanego formularza, na którym umieszczone SA
pytania i wolne miejsca na wpisywanie odpowiedzi lub też gotowymi odpowiedziami, z
których badany wybiera te, które uważa za prawdziwe. Pytania zawsze musza być jedno
problemowe, konkretne ścisłe. Składają się z pytań otwartych ( całkowita swoboda
wypowiedzi) i zamkniętych ( zaopatrzone w kafeterię, czyli zestaw wszystkich możliwych
odpowiedzi). Kafeterię można podzielić na:
Zamkniętą – ograniczony zestaw odpowiedzi, poza który ankietowany nie może wyjść,
Półotwartą – zestaw możliwych odpowiedzi, zawierający punkt oznaczony „inne”,
pozwalający na odpowiedź, która nie była objęta w zestawie możliwych odpowiedzi,
Koniunktywną – pozwala na wybranie kilku możliwych odpowiedzi, dając potem możność
obliczania częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi.
Wywiad służy do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Poprawność
przeprowadzenia wywiadu zależy od wielu czynników. Jednym z najważniejszych elementów
są przygotowane dyspozycje ( najczęściej kwestionariusz). Ważne jest również sposób
12
zadawania pytań. Unika się zadawania pytań w sposób mechaniczny, nagłej zmiany tempa,
zaskakiwania pytaniami najmniej oczekiwanymi przez badanych.
Ze względu na prowadzenie wywiadu można wyróżnić:
Wywiad jawny – badany jest poinformowany o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu,
Wywiad ukryty – badany nie jest informowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie
rozmowy,
Wywiad jawny nieformalny – badany orientując się o fakcie prowadzenia z nim wywiadu nie
jest poinformowany o właściwym jego przedmiocie
Wywiad indywidualny i zbiorowy.
Obserwacja –jest uważana za najbardziej wszechstronną technikę gromadzenia danych. Jest
czynnością badawczą polegającą na zbieraniu danych drogą spostrzeżeń. Można wyróżnić:
Obserwacje otwartą- daje ona wiedze o przedmiocie zainteresowania lub pracy, pozwalając
na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie,
Obserwację systematyczną bezpośrednią lub pośrednią – oparta jest ona na planowanym
gromadzeniu informacji przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących
zależności miedzy zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w
zbiorowościach społecznych
Obserwacja uczestnicząca ( jawna lub ukryta) – występuje wówczas jeśli badający staje się
uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Obserwacja uczestnicząca
jawna jest wtedy, gdy badana grupa jest poinformowana o roli badającego, natomiast ukryta
występuje wtedy, gdy badana grupa nie jest świadoma roli nowego członka.
Badanie dokumentów – jest technika badawczą służącą do gromadzenia wstępnych,
opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku. Jest także
techniką poznania jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach.
Można wyróżnić dwa rodzaje dokumentów:
Dokumenty kronikarskie – materiały statystyczne, obrazujące określone sytuacje,
dokumentujące fakty i działania
Dokumenty opiniodawcze – wszystkie osobiste materiały, powstałe bez udziału badacza np.
listy, pamiętniki, wypracowania.
13
Techniczne wskazówki dotyczące pisania pracy licencjackiej/dyplomowej
Struktura pracy:
strona tytułowa
karta dyplomowa
oświadczenie autora pracy
spis treści
wstęp
część główna pracy ( min. 3 rozdziały)
zakończenie/podsumowanie
wykaz literatury
załączniki ( jeżeli wystąpią w pracy)
Numeracja rozdziałów i podrozdziałów:
Spis treści – z wpisanymi numerami stron poszczególnych rozdziałów, podrozdziałów, itd.
Wstęp – ( zawiera krótkie uzasadnienie wyboru tematu pracy, cel i zakres pracy, krótki opis
każdej części pracy)
1. ( rozdział 1) …….
1.1. (podrozdział 1-go rzędu)
1.1.1. (podrozdział drugiego rzędu)
2. (rozdział 2)…….
2.1. (podrozdział 1-go rzędu)……
2.2. itd…..
Zakończenie/podsumowanie
Literatura
Załączniki
Forma redakcyjna pracy:
Tekst pracy powinien być wydrukowany czcionką Times New Roman, wielkość
czcionki podstawowej: 12 pkt.
Odstęp między wierszami 1,5 wiersza;
Marginesy: górny, dolny, prawy: 2,5 cm; na oprawę: 3,5 cm.
Akapity: górny suwak na 1,25
Wyrównanie: justowanie
Oznaczenie rozdziałów liczbami arabskimi np. 1, 2 , 3
14
Zapis tytułów rozdziałów : czcionka Times New Roman , 14 pkt. ( na zakończeniu
tytułu rozdziału lub podrozdziału nie stawiamy kropki)
Stosowanie przypisów
W pracy, zwłaszcza w rozdziałach dotyczących przeglądu piśmiennictwa,
wykorzystuje się publikacje naukowe, w tym:
Wydawnictwa zwarte ( książki) – podręczniki, monografie, słowniki,
wydawnictwa encyklopedyczne , poradniki, wydawnictwa informacyjne;
Wydawnictwa ciągłe (artykuły) – naukowe, publicystyczne, informacyjne;
Źródła encyklopedyczne – książki elektroniczne ( ebook), strony WWW.
Wszystkie pozycje wskazane w przypisach w poszczególnych rozdziałach powinny być
zapisane w Wykazie literatury i na odwrót, pozycje zapisane w wykazie literatury powinny
być zacytowane w treści pracy.
Monografie, podręczniki i inne wydawnictwa zwarte:
Każdy przypis powinien zawierać:
Inicjały imienia i nazwisko(a) autora (ów), tytuł książki, wydawnictwo, miejsce i rok
wydania, strona (strony).
Np. U. Beck, A. Giddens, S. Lash, Modernizacja refleksyjna, PWN, Warszawa 2009, s. 53.
Lub
R. Dahrendorf, O pojęciu szans życiowych, [w:] Socjologia. Lektury, red. P. Sztompka, M.
Kucia, Znak, Kraków 2006, s. 431.
Czasopisma :
Przypis dotyczący cytowań z czasopism powinien zamierać:
Inicjały imienia i nazwisko autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma, numer, miejsce i rok
wydania, stronę.
Np.
J. Meyer-Stamer, Konkurencyjność systemowa, „Gospodarka Narodowa” 1996, nr 3, s. 160.
lub D. Kołodziejska, Kształtowanie poczucia odpowiedzialności, „Edukacja i Dialog” 2001,
nr 2.
Artykuły ze stron internetowych.
Korzystając z elektronicznych źródeł należy podać wystarczająca liczbę danych
pozwalających na zidentyfikowanie i zlokalizowanie publikacji elektronicznej.
15
Np. T. Wawak, Kryzys pracy.http:WWW.mfiles.pl/indeks.php/kryzys pracy.
Wykaz literatury
W wykazie literatury zawieramy dane bibliograficzne wszystkich publikacji cytowanych w
tekście pracy. Porządkuje się je alfabetycznie według nazwisk autorów. Jeżeli w wykazie jest
kilka prac tego samego autora porządkuje się według roku wydania.
Każda pozycja w wykazie literatury powinien zawierać:
Nazwisko(a) autora (ów) i inicjały imienia, tytuł książki, wydawnictwo, miejsce i rok
wydania.
Np.
Domański H., Struktura społeczna, PWN, Warszawa 2007.
lub
Worek B., Kształcenie przez całe życie w polskiej edukacji; system, perspektywa czy płynna
rzeczywistość, [w:] Społeczne skutki zmiany oświatowej w Polsce, red. M. Niezgoda, Wyd.
Znak, Kraków 2011.
lub
Sztompka P., Dziesięć dylematów XXI wieku, „Wprost” 2003, nr 1.
Opis tabel i wykresów
Tabele występujące w tekście należy numerować oraz nadawać im tytuł. Nazwę umieszcza
się nad tabelą, natomiast pod nią podać należy jej źródło, np.
Tabela 4. Nazwa tabeli …………………………………………..
Źródło: opracowanie własne na podstawie…………
Lub np. IBE, Raport o stanie edukacji 2010, Warszawa 2010, s. 246.
(Podając źródło należy zastosować czcionkę 11pkt, interlinia 1.)
16
Wykorzystywane w pracy wykresy podpisuje się na dole, numerując je i opatrując w źródło,
np.
Pole wykresu
Wykres 2. Nazwa wykresu………………………………………………………….
Źródło: opracowanie własne.
lub np. IBE, Raport o stanie edukacji 2010, Warszawa 2010, s. 244. ( czcionka 11, interlinia 1)
Informacje szczegółowe
1. Zawartość każdego rozdziała lub podrozdziału powinna odpowiadać jego tytułowi.
2. Kolejność rozdziałów i podrozdziałów powinna być logiczna i uporządkowana.
3. Pierwsze rozdziały stanowią swoisty przegląd piśmiennictwa związanego z tematem
pracy. Stanowić one mają teoretyczną podbudowę realizowanej pracy licencjackiej.
Dyplomanci powinni zapoznać się z materiałem bibliograficznym niezbędnym do
napisania pracy.
4. Zawartość pozostałych rozdziałów pracy uzależniona jest od jej tematyki i przyjętej
formy realizacji. W tej części pracy dyplomant winien wykazać się samodzielnością.
5. Wstęp pracy stanowi wprowadzenie do tematu, nakreśla tło teoretyczne, omawia
zakres rozważań podjętych w pracy i je uzasadnia.
6. Zamieszczanie skanów w pracy jest dopuszczalne pod warunkiem powoływania się na
ich źródło oraz zachowania odpowiedniego poziomu estetycznego.
Opracowała: Anna Pogorzelska/dr