1

Metodologiczno-techniczne wskazówki dotyczące pisania prac

licencjackich na kierunku pedagogika

Proponowana literatura:

1. S. Palka, Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańsk 2006.

2. W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1997.

3. T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.

4. K. Konarzewski, Jak uprawiać badania oświatowe. Metodologia praktyczna,

Warszawa 2000.

5. M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badan pedagogicznych, Warszawa

2005.

6. J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badan społecznych, Katowice 1995.

Metodologiczne wskazówki pisania pracy licencjackiej

Badania pedagogiczne

Badania pedagogiczne można traktować jako jeden z możliwych sposobów

naukowego poznawania tego wycinka rzeczywistości społecznej, który stanowi przedmiot

zainteresowań pedagogiki jako nauki. Zdaniem S. Palki wychowanie, kształcenie i

samokształcenie człowieka w ciągu całego życia jako elementy dziedziny poznania

pedagogicznego mogą być w pełni opisywane, wyjaśniane, rozumiane, interpretowane,

weryfikowane i projektowane tylko wówczas, gdy badane są nie tylko w wymiarze faktów,

zjawisk i procesów mających miejsce tu i teraz . Ponadto autor zauważa, że do pełnego

poznania potrzebne jest uwzględnienie kontekstu czasowo-przestrzennego, dlatego też

powinno to skłaniać do wiązania badań diagnostycznych, wyjaśniających, badań

istotnościowych (hermeneutyczno-fenomenologicznych) z badaniami historycznymi i

porównawczymi.

Z punktu widzenia badań naukowych ważne i szeroko omawiane w literaturze

przedmiotu są zagadnienia związane z empirycznymi badaniami ilościowymi i empirycznymi

badaniami jakościowymi. W literaturze pedagogicznej badania te traktowane są dość często

jako opozycyjne czy wręcz wzajemnie wykluczające się. Wspomina o tym S. Palka, mówiąc

że badaniom empirycznym ilościowym nadaje się piętno scjentyzmu, rzekomo

2

pozbawiającego je użyteczności naukowej, badaniom humanistycznym nie przypisuje się

mocy teorio twórczej.

To zróżnicowanie nie jest bez znaczenia dla badań pedagogicznych. Pedagogiczna

wiedza teoretyczna dotyczy bowiem relacji między światami i w obrębie światów;

rozróżnienie to (…) daje świadectwo pewnej odrębności metodologicznej w poznawaniu

światów, między innymi świata obiektów fizycznych i świata ducha. Warunkuje to i

uzasadnia podejście badawcze ilościowe, bądź jakościowe.

Wielość i różnorodność badań pedagogicznych sprawia, że można je skategoryzować

według celów, wśród których wymienia się: badania opisowe (deskrypcyjne), diagnostyczne,

wyjaśniające, eksperymentalne. Z racji, że pedagogika jako nauka, nie jest nauką wyłącznie

teoretyczną, lecz także praktyczną, ważny wydaje się podział badań oparty na tej cesze, która

wyraża się w formie podejmowanych do rozwiązywania problemów badawczych. Opierając

się na układzie problemów badawczych, tworzących kontinuum na osi: teoretyczność -

praktyczność, S. Palka, wyróżnia:

badania metateoretyczne, metametodologiczne - związane z namysłem nad

pedagogiką, nad jej terminologią i prawidłowościami, nad sposobami budowania

systemu teoretycznej wiedzy pedagogicznej(…),

badania teoretyczne – służące teoretycznej wiedzy pedagogicznej, obejmującej

dziedzinę wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka w ciągu całego

życia(…),

badania teoretyczno-praktyczne realizowane zarówno w celu budowania systemu

teoretycznej wiedzy pedagogicznej, jak i w celu rozwiązywania problemów bieżącej

praktyki wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka(…),

badania ściśle praktyczne, służące rozwiązywaniu problemów bieżącej praktyki w celu

jej ulepszenia zarówno w aspekcie działań innowacyjnych, jak i w aspekcie

przeciwdziałań i profilaktyki w zakresie zjawisk negatywnych wychowawczo i

dydaktycznie.

Co może być uznane za przedmiot badań pedagogicznych? Odpowiedź na to pytanie

jest niełatwa ponieważ rzeczywistość, która jest przedmiotem zainteresowania pedagoga, jest

niezmiernie złożona i wielorako uwarunkowana. W literaturze za przedmiot badań

pedagogicznych uważana jest określona działalność społeczna ludzi, która jest związana z

intencjonalnym kształtowaniem osobowości człowieka wraz z materialnym i

3

pozamaterialnym jego kontekstem. A także przedmiotem badan pedagogicznych są różnego

rodzaju zależności zachodzące między rozmaitymi zmiennymi, które wywierają określony

wpływ na rozwój osobowości człowieka, wiążą się ze świadomym i zamierzonym

kształtowaniem jego postawy, przekonań oraz zagadnienia dotyczące nauczania i uczenia się,

czyli związane z opanowaniem wiadomości, umiejętności i nawyków. Przedmiotem badań

pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, jak również

badanie procesów nauczania i wychowania.

Cele badawcze

Podstawowym warunkiem podejmowania wszelkich badań, w tym pedagogicznych,

jest określenie w sposób możliwie precyzyjny celu planowanych przedsięwzięć badawczych.

Zasadniczym celem poznania naukowego, zdaniem T. Pilcha, jest zdobycie wiedzy ścisłej,

pełnej, ogólnej, prostej, o zwartości informacji, a celem badań jest punkt, do którego dążymy,

rezultat, który chcemy osiągnąć. To poznanie umożliwiające skuteczne działanie. Ponadto,

poprawnie sformułowany cel badań powinien legitymować się konkretnością, jasnością i

realnością. Realność celu polega na wytyczeniu takich zamierzeń, które leżą w granicach

możliwości badającego. Dlatego więc, przy projektowaniu badań i ustalanie celów należy

być realistą liczącym się ze splotem konkretnych warunków działania, możliwościami

czasowymi, technicznymi, organizacyjnymi i stopniem własnego przygotowania.

Według Tadeusza Pilcha i Teresy Bauman można wyróżnić pewne rodzaje celów badań, są

to:

CELE EKSPLORACYJNE :

Dążenie do rozpoznania podstawowych faktów, zbiorowości i kwestii. Tworzenie ogólnych

intelektualnych obrazów badanych warunków. Formułowanie i koncentrowanie się na

problemach przyszłych badań. Generowanie nowych idei, przypuszczeń i hipotez. Określanie

wykonalności prowadzonych badań. Rozwijanie technik pomiaru i opisu przyszłych danych.

CELE OPISOWE :

Wytwarzanie szczegółowych, bardzo dokładnych opisów. Odnoszenie nowych danych do

znanych uprzednio. Tworzenie zbioru kategorii i klasyfikacji typów.

Przejrzysta kolejność stopni, czy stadiów badania. Dokumentowanie procesów, czy

mechanizmów przyczynowych. Opisywanie podstaw kontekstu sytuacyjnego badań.

4

CELE WYJAŚNIAJĄCE :

Testowanie przesłanek i założeń teorii. Wypracowywanie i wzbogacanie wyjaśnień

teoretycznych. Poszerzanie teorii nowych kwestii i problemów.

Wspieranie albo odrzucanie wyjaśnień poszczególnych przesłanek. Wiązanie kwestii i

tematów z ogólnymi zasadami. Określanie, które z kilku wyjaśnień jest najlepsze

Problemy i hipotezy badawcze

Dla realizacji określonego celu badań konieczne jest określenie problemów

badawczych. Ich formułowanie powinno uwzględniać związek z przedmiotem badań i

wyznaczonym celem. Ponadto określić należy tyle problemów, ile jest konieczne do

wyczerpania tematu badań. W. Zaczyński uważa, że właściwie sformułowane problemy

powinny być:

jasne - tak sformułowane, aby możliwe było ich jednoznaczne rozumienie (…),

wyraźne - takie, które mają oznaczone granice, pozwalające odróżnić jeden

problem od innego (…),

realne - dostępne, możliwe do rozwiązania przy posiadanym zasobie metod,

środków i procedur badania naukowego.

W literaturze przedmiotu spotykane jest rozumienie problemu badawczego jako pytania, czy

zbioru pytań, na które odpowiedź można uzyskać w toku poszukiwań i badań.

Sformułowanie problemu badawczego traktować można jako pierwszy etap badań

naukowych. Jest on elementem wyjściowym szeroko pojmowanej metody naukowej. Dalszy

ciąg działań składający się na badania służy jedynie rozwiązywaniu problemu, zatem

problem uznać można za „klamrę” spinającą badania i składnikiem strukturalnym nadającym

im sens i wartość poznawczą. Tadeusz Pilch i Teresa Bauman powołują się na J.

Sztumskiego, który bierze za kryterium przedmiot, zakres i rolę, jaką pełnią problemy,

wyróżniając problemy:

5

a) teoretyczne i praktyczne,

b) ogólne i szczegółowe,

c) podstawowe i cząstkowe.

Pilch i Bauman przedstawiają problem badawczy jako ważny zabieg, który polega na

precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania, problemy, stanowi podstawę tworzenia hipotez oraz

wymaga dość długiego namysłu i wiedzy. Aby dobrze sformułować problem należy spełnić

przedstawione warunki:

1. Sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie

badań.

2. Konieczność zawarcia w problemach wszystkich generalnych zależności między

zmiennymi.

3. Rozstrzygalność empiryczna i wartość praktyczna problemu badawczego.

. Przy zastosowaniu kryterium sposobu odpowiadania i liczbę odpowiedzi wyróżnić można

następujące rodzaje pytań:

pytania do rozstrzygnięcia ( pytania rozstrzygnięcia)

pytania do uzupełnienia ( pytania dopełnienia).

Pytania do rozstrzygnięcia są to takie pytania, które domagają się wyboru jednej z

danych wypowiedzi wykluczających się. Pytania tego rodzaju składają się z „partykuły

pytającej „czy” oraz z całego oznajmującego, objętego tą partykułą”. Wszelkie inne pytania to

znaczy takie, w których żąda się nie wyboru jednej z danych pod rozwagę odpowiedzi (w

najprostszym przypadku – wyboru między odpowiedzią potwierdzającą a zaprzeczającą),

lecz sformułowania odpowiedzi przez osobę, do której się z pytaniem zwracamy, nazywane

są pytaniami uzupełnieniami”. Pytania takie rozpoczynają się od przysłówków lub zaimków

pytajnych, np.: „ dlaczego”, „ kto”, „co”, „kiedy”, „gdzie”, „ jak”, „w jaki sposób”.

Problem główny zazwyczaj wymaga określania problemów szczegółowych. Termin

problem szczegółowy oznacza tylko szczegółowość relacji do problemu głównego; owe

problemy szczegółowe mogą mieć dużą dozę ogólności poznawczej. Problemy szczegółowe

stanowią swoisty drogowskaz badawczy, który wyznacza kierunki postępowania badawczego.

Problemy szczegółowe w dużej mierze decydują więc o postępowaniu badawczym, dają

6

podstawę dla typologii zmiennych zależnych i niezależnych, wpływają na dobór metod i

narzędzi badawczych.

Skuteczne przeprowadzenie badań naukowych wymaga, oprócz sformułowania

problemów badawczych, także wysunięcia hipotez roboczych.

Hipotezy stanowią stwierdzenia, co do których istnieje prawdopodobieństwo, że są

trafną odpowiedzią na sformułowany wcześniej problem. K. Konarzewski uważa, że bez

hipotezy nie ma badania naukowego, badanie bowiem miałoby się składać z trzech

koniecznych kroków:

wykrycie i sformułowanie problemu,

wysunięcie hipotetycznego rozwiązania problemu

sprawdzenie hipotezy .

W literaturze metodologicznej spotyka się różnorodne definicje określające hipotezę.

Jest ona postrzegana jak czynnik celowego i ukierunkowanego działania, drogowskaz

naukowego poszukiwani. Hipoteza badawcza, to także twierdzenie, co do którego istnieje

pewne prawdopodobieństwo, że stanowić ono będzie prawidłowe rozwiązanie postawionego

problemu. Hipotezy robocze traktować należy jako oczekiwany przez badacza wynik pracy

badawczej oraz jako czynnik celowego i ukierunkowanego działania stanowiący

drogowskaz naukowego poszukiwania. Aby hipoteza spełniała powyższe wymogi, powinna:

dać się zweryfikować,

wyrażać związek tylko miedzy dającymi się zbadać faktami, zdarzeniami, ludźmi

(zmiennymi),

być przypuszczeniem wysoce prawdopodobnym, mającym swe uzasadnienie w

dotychczasowym dorobku naukowym,

być wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badacza,

być jednoznacznie i dostatecznie szczegółowo sformułowana.

Zgodnie z wskazanymi wyżej uwarunkowaniami hipoteza nie może być traktowana

jako domysł lub przypuszczenie badacza. Zdaniem K. Konarzewskiego, właściwie

sformułowana hipoteza powinna mieć uzasadnienie w teorii i powinna być traktowana jako

wniosek logiczny z teorii, który odnosi się do dającego się zaobserwować stanu rzeczy. Gdy

nie ma teorii, nie ma i hipotezy. Rolą zaś hipotezy nie jest bynajmniej ukierunkowanie

procesu myślenia, lecz umożliwienie weryfikacji teorii.. Dzięki hipotezom roboczym można

7

skonkretyzować problemy badawcze. Wyróżnia się dwa rodzaje hipotez w zależności od

stopnia ich ogólności:

hipotezy proste - wyprowadzone z uogólnień prostych informacji,

hipotezy złożone - zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet

skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.

Z definicji wynikają funkcje, jakie właściwie postawione hipotezy powinny spełniać:

funkcję planowania i ukierunkowania wyników badawczych jako czynnika

celowego i ukierunkowanego działania. Wskazuje ona to, co ma być przedmiotem

badania, jej elementem wyboru czynników spośród całego ich bogactwa,

funkcję poznawczą – najważniejszą funkcję, która jest elementem inwencji

twórczej i składnikiem postępu naukowego.

Zmienne i wskaźniki badań

Aby móc zweryfikować hipotezy i osiągnąć zamierzony cel badawczy, należy

określić zmienne, które traktować można jako próbę uszczegółowienia problemów

badawczych, jakie zamierza się rozwiązać w trakcie badań oraz hipotez roboczych, jakie

pragnie się potwierdzić lub odrzucić.

Zgodnie ze stanowiskiem W. Zaczyńskiego zamieszczenie w koncepcji badań

wykazu zmiennych badanych i listy wskaźników daje możliwość do podejmowania przez

badacza optymalnych decyzji związanych zarówno z wyborem metod i technik badania, jak i

określonych środków. Zdaniem M. Łobockiego zmienne są to przyczyny, elementy

strukturalne lub skutki danego zjawiska. W badaniach naukowych szczególnie ważny jest

podział zmiennych dokonywany w aspekcie zachodzących między nimi zależności i

związków przyczynowych. Biorąc pod uwagę to kryterium wyróżnić można zmienne

niezależne i zmienne zależne . Zmienne zależne to zmienne obserwowalne losowe. Zmienne

niezależne to zmienne obserwowalne ustalone. Pierwsze odnoszą się do jawnego zachowania

się obiektu. Drugie - do oddziaływań lub warunków, które wybiera lub tworzy badacz.

8

Metody, techniki i narzędzia badawcze

Właściwy dobór metod badawczych uwarunkowany jest typem badań, celów

poznawczych czy badanych zjawisk i ludzi. W literaturze przedmiotu spotkać się można z

dość swobodnym sposobem klasyfikacji metod. W badaniu naukowym dokonywany być

powinien świadomy wybór metod za względu na:

przedmiot (treść) badań, czyli z uwzględnieniem możliwości zastosowania danego

sposobu do badania określonej koncepcji rzeczywistości;

cel planowanych badań,

zasób posiadanych środków.

Proces badawczy jest świadomą, celową i zamierzoną czynnością dlatego też metoda

określana jest jako system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie

praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do jakiego się

świadomie zmierza. Metodą badań nazywany jest także powtarzalny i skuteczny sposób

rozwiązywania określonego problemu badawczego. W komentarzu do tej definicji należy

dodać, że powtarzalny sposób, to taki którym można posłużyć się w wielu badaniach.

Natomiast skuteczność metod to nic innego jak uprawnienie do postępowania w danym toku

badawczym. Dobra metoda badawcza musi spełniać dwa podstawowe warunki: warunek

ważności i warunek pewności. Warunek ważności spełniony jest wówczas gdy pozwala

zbadać te fakty, o które badaczowi chodzi. Warunek pewności spełniony jest wówczas, jeśli

stosowana do badań tej samej sfery rzeczywistości przez różnych badaczy przynosi rezultaty

identyczne bądź zbliżone w granicach dopuszczalnej różnicy. W uproszczeniu można

powiedzieć, że warunek ważności wymaga, by metoda pozwalała zbadać to, co należy, a w

nakazie pewności chodzi o to by czyniła to w sposób zobiektywizowany. K. Konarzewski

dobór metod gromadzenia danych uzależnił od kontekstu, w jakim dokonuje się gromadzenie

danych oraz od kanału informacyjnego, którym dane są przekazywane.

Tabela. Metody zbierania danych do badań.

Kontekst Kanał – obserwowanie

zachowań i ich wytwory Kanał- słuchanie lub

czytanie relacji Sytuacje codzienne Obserwacja Zbieranie archiwaliów Sytuacje niecodzienne Testowanie Wywiad, ankieta, skala

Źródło: K. Konarzewski, Jak uprawiać badania oświatowe. Metodologia praktyczna, Warszawa 2000,

s.109.

9

W literaturze pedagogicznej termin „metoda” czasami bywa używany zamiennie z

terminem „technika”. Dla wyeliminowania ewentualnych nieporozumień w tym zakresie J.

Szczepański proponował stosowanie tych słów w następujących znaczeniach: nazwy metoda

używamy dla oznaczenia kompleksów dyrektyw i reguł opartych na założeniach

ontologicznych, wskazujących pewne sposoby postępowania badawczego (…). Lecz w

ramach tak określonych metod możemy stosować technicznie różnie sposoby badania(…)

Dlatego mówić o technikach badawczych, będziemy mieli na myśli zespół czynności

związanych z różnymi sposobami przygotowania i przeprowadzania badan. Zdaniem Pilcha

techniki badań sprowadzić można do czynności praktycznych, które regulowane są starannie

wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych

informacji, opinii, faktów. Mówiąc o technice badań można mieć również na myśli pewien

zespół środków i czynności wykonywanych zgodnie z określonymi regułami, w wyniku

których uzyskuje się dane niezbędne do dalszych poczynań badawczych. W powyższej

definicja zwraca uwagę wymóg określonej dyrektywy dla stosowanych środków i czynności.

Wybrana metoda i technika badawcza determinuje wybór narzędzi badawczych. W.

Zaczyński narzędziami badawczymi nazywa „wszystkie materialne środki pomocnicze do

badania naukowego. Narzędzie badawcze określane jest także, jako sposób technicznego

gromadzenia danych z badań. Dla badań pedagogicznych T. Pilch proponuje następujące

rodzaje metod, technik i narzędzi badawczych.

Tabela. Metody , techniki i narzędzia badawcze.

Metody Techniki Narzędzia - monografia pedagogiczna -eksperyment pedagogiczny -sondaż diagnostyczny -metoda indywidualnych

przypadków

- obserwowanie - przeprowadzanie wywiadu - ankietowanie -badanie dokumentów - analizowanie treści - techniki projekcyjne

- kwestionariusz wywiadu - kwestionariusz ankiety - test socjometryczny - arkusz - skala ocen - dziennik

Źródło: T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.

10

Metody i techniki badawcze w pedagogice można jeszcze podzielić następująco:

Wg M. Łobockiego Wg T. Pilcha i T. Bauman

1) obserwacja ( różne rodzaje), w tym

obserwacja zaprogramowana i

obserwacja swobodna,

2) eksperyment pedagogiczny

3) testy osiągnięć szkolnych

4) metoda socjometryczna

5) metoda sondażu diagnostycznego

6) analiza dokumentów

7) skala ocen

8) metoda indywidualnych przypadków

9) metoda monograficzna

1) eksperyment pedagogiczny,

2) monografia pedagogiczna

3) metoda indywidualnych przypadków

4) sondaż badań pedagogicznych z

zastosowaniem następujących technik:

obserwacja, wywiad, ankieta, badanie

dokumentów, techniki projekcyjne

Sondaż diagnostyczny – jest sposobem gromadzenia wiedzy o dynamice zjawisk

społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach

rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie

zlokalizowanych – posiadające znaczenie wychowawcze- w oparciu o dobrana grupę

reprezentująca określoną populację.

Dzięki zastosowaniu techniki ankiety można w krótkim czasie zebrać dużą ilość informacji

dotyczących opinii badanych. Ankiety nie powinno stosować się u dzieci w wieku

przedszkolnym i wczesnoszkolnym. W tym okresie szczególną rolę odgrywa wywiad i

rozmowa.

Studium indywidualnych przypadków – sprowadza się on do biografii ludzkich. Metoda ta

polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje

wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat

jednostki ludzkie z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku w celu podjęcia

działań terapeutycznych. W metodzie indywidualnych przypadków wykorzystuje się

najczęściej technikę wywiadu, uzupełnianego przez obserwację i analizę dokumentów

osobistych.

Monografia pedagogiczna – najczęściej określana jest jako oznaczenie badań placówek

wychowawczo-oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. W

11

szerszym znaczeniu monografia jest nie tylko opisem instytucji, ale także opisem zdarzeń i

procesów, odznaczających się jednorodnością tematyczną, terytorialna lub instytucjonalną.

Metoda monograficzna może być realizowana z zastosowaniem wielu technik. Najczęściej

posługuje się badaniem dokumentacji, często wprowadza się element obserwacji

uczestniczącej, ankiety lub wywiadu.

Eksperyment pedagogiczny – jest metoda naukowego badania określonego wycinka

rzeczywistości, polegającą na wywołaniu lub tylko zmienieniu przebiegu procesów przez

wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego

wpływem.

Eksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji, jednakże bardzo złożonym. Celem

eksperymentu jest wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienna niezależną

a zmienna zależną. Eksperyment pedagogiczny może dostarczyć wychowawcy wiedzy o

skuteczności poszczególnych działań, o stopniu efektywności podejmowanych inicjatyw

wychowawczych czy dydaktycznych, wartości nowych metod nauczania.

Techniki badawcze – wg T. Pilcha – obserwacja, wywiad, ankieta, badanie dokumentów,

analiza treści, techniki projekcyjne.

Ankieta jest to technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej

samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu

standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.

Ankiety z reguły przybieraja postać drukowanego formularza, na którym umieszczone SA

pytania i wolne miejsca na wpisywanie odpowiedzi lub też gotowymi odpowiedziami, z

których badany wybiera te, które uważa za prawdziwe. Pytania zawsze musza być jedno

problemowe, konkretne ścisłe. Składają się z pytań otwartych ( całkowita swoboda

wypowiedzi) i zamkniętych ( zaopatrzone w kafeterię, czyli zestaw wszystkich możliwych

odpowiedzi). Kafeterię można podzielić na:

Zamkniętą – ograniczony zestaw odpowiedzi, poza który ankietowany nie może wyjść,

Półotwartą – zestaw możliwych odpowiedzi, zawierający punkt oznaczony „inne”,

pozwalający na odpowiedź, która nie była objęta w zestawie możliwych odpowiedzi,

Koniunktywną – pozwala na wybranie kilku możliwych odpowiedzi, dając potem możność

obliczania częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi.

Wywiad służy do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Poprawność

przeprowadzenia wywiadu zależy od wielu czynników. Jednym z najważniejszych elementów

są przygotowane dyspozycje ( najczęściej kwestionariusz). Ważne jest również sposób

12

zadawania pytań. Unika się zadawania pytań w sposób mechaniczny, nagłej zmiany tempa,

zaskakiwania pytaniami najmniej oczekiwanymi przez badanych.

Ze względu na prowadzenie wywiadu można wyróżnić:

Wywiad jawny – badany jest poinformowany o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu,

Wywiad ukryty – badany nie jest informowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie

rozmowy,

Wywiad jawny nieformalny – badany orientując się o fakcie prowadzenia z nim wywiadu nie

jest poinformowany o właściwym jego przedmiocie

Wywiad indywidualny i zbiorowy.

Obserwacja –jest uważana za najbardziej wszechstronną technikę gromadzenia danych. Jest

czynnością badawczą polegającą na zbieraniu danych drogą spostrzeżeń. Można wyróżnić:

Obserwacje otwartą- daje ona wiedze o przedmiocie zainteresowania lub pracy, pozwalając

na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie,

Obserwację systematyczną bezpośrednią lub pośrednią – oparta jest ona na planowanym

gromadzeniu informacji przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących

zależności miedzy zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w

zbiorowościach społecznych

Obserwacja uczestnicząca ( jawna lub ukryta) – występuje wówczas jeśli badający staje się

uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Obserwacja uczestnicząca

jawna jest wtedy, gdy badana grupa jest poinformowana o roli badającego, natomiast ukryta

występuje wtedy, gdy badana grupa nie jest świadoma roli nowego członka.

Badanie dokumentów – jest technika badawczą służącą do gromadzenia wstępnych,

opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku. Jest także

techniką poznania jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach.

Można wyróżnić dwa rodzaje dokumentów:

Dokumenty kronikarskie – materiały statystyczne, obrazujące określone sytuacje,

dokumentujące fakty i działania

Dokumenty opiniodawcze – wszystkie osobiste materiały, powstałe bez udziału badacza np.

listy, pamiętniki, wypracowania.

13

Techniczne wskazówki dotyczące pisania pracy licencjackiej/dyplomowej

Struktura pracy:

strona tytułowa

karta dyplomowa

oświadczenie autora pracy

spis treści

wstęp

część główna pracy ( min. 3 rozdziały)

zakończenie/podsumowanie

wykaz literatury

załączniki ( jeżeli wystąpią w pracy)

Numeracja rozdziałów i podrozdziałów:

Spis treści – z wpisanymi numerami stron poszczególnych rozdziałów, podrozdziałów, itd.

Wstęp – ( zawiera krótkie uzasadnienie wyboru tematu pracy, cel i zakres pracy, krótki opis

każdej części pracy)

1. ( rozdział 1) …….

1.1. (podrozdział 1-go rzędu)

1.1.1. (podrozdział drugiego rzędu)

2. (rozdział 2)…….

2.1. (podrozdział 1-go rzędu)……

2.2. itd…..

Zakończenie/podsumowanie

Literatura

Załączniki

Forma redakcyjna pracy:

Tekst pracy powinien być wydrukowany czcionką Times New Roman, wielkość

czcionki podstawowej: 12 pkt.

Odstęp między wierszami 1,5 wiersza;

Marginesy: górny, dolny, prawy: 2,5 cm; na oprawę: 3,5 cm.

Akapity: górny suwak na 1,25

Wyrównanie: justowanie

Oznaczenie rozdziałów liczbami arabskimi np. 1, 2 , 3

14

Zapis tytułów rozdziałów : czcionka Times New Roman , 14 pkt. ( na zakończeniu

tytułu rozdziału lub podrozdziału nie stawiamy kropki)

Stosowanie przypisów

W pracy, zwłaszcza w rozdziałach dotyczących przeglądu piśmiennictwa,

wykorzystuje się publikacje naukowe, w tym:

Wydawnictwa zwarte ( książki) – podręczniki, monografie, słowniki,

wydawnictwa encyklopedyczne , poradniki, wydawnictwa informacyjne;

Wydawnictwa ciągłe (artykuły) – naukowe, publicystyczne, informacyjne;

Źródła encyklopedyczne – książki elektroniczne ( ebook), strony WWW.

Wszystkie pozycje wskazane w przypisach w poszczególnych rozdziałach powinny być

zapisane w Wykazie literatury i na odwrót, pozycje zapisane w wykazie literatury powinny

być zacytowane w treści pracy.

Monografie, podręczniki i inne wydawnictwa zwarte:

Każdy przypis powinien zawierać:

Inicjały imienia i nazwisko(a) autora (ów), tytuł książki, wydawnictwo, miejsce i rok

wydania, strona (strony).

Np. U. Beck, A. Giddens, S. Lash, Modernizacja refleksyjna, PWN, Warszawa 2009, s. 53.

Lub

R. Dahrendorf, O pojęciu szans życiowych, [w:] Socjologia. Lektury, red. P. Sztompka, M.

Kucia, Znak, Kraków 2006, s. 431.

Czasopisma :

Przypis dotyczący cytowań z czasopism powinien zamierać:

Inicjały imienia i nazwisko autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma, numer, miejsce i rok

wydania, stronę.

Np.

J. Meyer-Stamer, Konkurencyjność systemowa, „Gospodarka Narodowa” 1996, nr 3, s. 160.

lub D. Kołodziejska, Kształtowanie poczucia odpowiedzialności, „Edukacja i Dialog” 2001,

nr 2.

Artykuły ze stron internetowych.

Korzystając z elektronicznych źródeł należy podać wystarczająca liczbę danych

pozwalających na zidentyfikowanie i zlokalizowanie publikacji elektronicznej.

15

Np. T. Wawak, Kryzys pracy.http:WWW.mfiles.pl/indeks.php/kryzys pracy.

Wykaz literatury

W wykazie literatury zawieramy dane bibliograficzne wszystkich publikacji cytowanych w

tekście pracy. Porządkuje się je alfabetycznie według nazwisk autorów. Jeżeli w wykazie jest

kilka prac tego samego autora porządkuje się według roku wydania.

Każda pozycja w wykazie literatury powinien zawierać:

Nazwisko(a) autora (ów) i inicjały imienia, tytuł książki, wydawnictwo, miejsce i rok

wydania.

Np.

Domański H., Struktura społeczna, PWN, Warszawa 2007.

lub

Worek B., Kształcenie przez całe życie w polskiej edukacji; system, perspektywa czy płynna

rzeczywistość, [w:] Społeczne skutki zmiany oświatowej w Polsce, red. M. Niezgoda, Wyd.

Znak, Kraków 2011.

lub

Sztompka P., Dziesięć dylematów XXI wieku, „Wprost” 2003, nr 1.

Opis tabel i wykresów

Tabele występujące w tekście należy numerować oraz nadawać im tytuł. Nazwę umieszcza

się nad tabelą, natomiast pod nią podać należy jej źródło, np.

Tabela 4. Nazwa tabeli …………………………………………..

Źródło: opracowanie własne na podstawie…………

Lub np. IBE, Raport o stanie edukacji 2010, Warszawa 2010, s. 246.

(Podając źródło należy zastosować czcionkę 11pkt, interlinia 1.)

16

Wykorzystywane w pracy wykresy podpisuje się na dole, numerując je i opatrując w źródło,

np.

Pole wykresu

Wykres 2. Nazwa wykresu………………………………………………………….

Źródło: opracowanie własne.

lub np. IBE, Raport o stanie edukacji 2010, Warszawa 2010, s. 244. ( czcionka 11, interlinia 1)

Informacje szczegółowe

1. Zawartość każdego rozdziała lub podrozdziału powinna odpowiadać jego tytułowi.

2. Kolejność rozdziałów i podrozdziałów powinna być logiczna i uporządkowana.

3. Pierwsze rozdziały stanowią swoisty przegląd piśmiennictwa związanego z tematem

pracy. Stanowić one mają teoretyczną podbudowę realizowanej pracy licencjackiej.

Dyplomanci powinni zapoznać się z materiałem bibliograficznym niezbędnym do

napisania pracy.

4. Zawartość pozostałych rozdziałów pracy uzależniona jest od jej tematyki i przyjętej

formy realizacji. W tej części pracy dyplomant winien wykazać się samodzielnością.

5. Wstęp pracy stanowi wprowadzenie do tematu, nakreśla tło teoretyczne, omawia

zakres rozważań podjętych w pracy i je uzasadnia.

6. Zamieszczanie skanów w pracy jest dopuszczalne pod warunkiem powoływania się na

ich źródło oraz zachowania odpowiedniego poziomu estetycznego.

Opracowała: Anna Pogorzelska/dr