Przewodnik powstał z połączenia zainteresowań i entuzjazmu dwóchnajbardziej znanych na świecie dostawców informacji: wydawnictwa

Insight Guides, którego publikacje od 1970 r. są wzorcem ilustrowanychprzewodników, oraz Discovery Channel, najlepszego na świecie producen-ta telewizyjnych filmów dokumentalnych.◆ Wydawcy Insight Guides dostarczają praktycznych rad oraz ogólnych in-formacji o historii, kulturze i ludziach wybranych miejsc. Discovery Channeli jego strona internetowa www.discovery.com pomagają milionom telewi-dzów podróżować po świecie w zaciszu własnego domu i zachęcają ichdo podróżowania naprawdę.

JJaakk kkoorrzzyyssttaaćć zz pprrzzeewwooddnniikkaa◆ Nie sposób zrozumieć Irlandii bez znajomości jej dziejów. Część zatytu-łowana WWaaddeemmeekkuumm, oznaczona żółtym paskiem u góry strony, to zestawzawierających mnóstwo informacji esejów i ciekawostek na temat historiii kultury, napisanych przez ekspertów poszczególnych dziedzin.◆ Część główna, ZZwwiieeddzzaanniiee, oznaczona niebieskim paskiem, zawiera wy-czerpujący przegląd wszystkich atrakcji wartych obejrzenia. Najciekaw-

TTyyttuułł ii zzaawwaarrttoośśććpprrzzeewwooddnniikkaa ooddnnoosszząą ssiięę ddooccaałłeejj wwyyssppyy –– „„ppoonnaaddppooddzziiaałłaammii”” ppoolliittyycczznnyymmii..

O KSIÑ˚CE

sze miejsca opatrzono odsyłaczamido map zamieszczonych w tekście.◆ Część pod tytułem IInnffoorrmmaaccjjeepprraakkttyycczznnee, z pomarańczowym pa-skiem, to poręczny informator, w któ-rym można znaleźć wiadomościdotyczące poruszania się po okolicy,hoteli, restauracji czy aktywnego wy-poczynku i rekreacji.

WWssppóółłpprraaccoowwnniiccyyNiniejsze wydanie przewodnika przy--gotował dyrektor wydawniczy InsightGuides, Brian Bell, Irlandczyk, którykarierę w słowie pisanym zaczynałjako dziennikarz w Belfaście. Więk-szość rozdziałów dotyczących Re-publiki przejrzała zajmująca siępisarstwem Rachel Warren, miesz-kająca w zachodnim Cork i szczycą-ca się encyklopedyczną wiedząo atrakcjach Irlandii. Taką samą pra-cę w rozdziałach o północnym za-chodzie i północnym wschodziewyspy wykonał Ian J. Hill, uznany bel-faski dziennikarz. Spod jego piórawyszły też całkiem nowe teksty

w rozdziałach o Belfaście i o irlandzkim jedzeniu. Rozdział o Dublinie na-pisał Liam McAuley, redaktor dziennika „Irish Times”. McAuley jest tak-że autorem szczegółowego Insight Compact Guide: Dublin, a na potrzebyniniejszego przewodnika przygotował fragmenty o koniach. Cały tekstobecnego wydania zaktualizował James Mitchell.

Z „Irish Timesa” pochodzą też następujący autorzy: Eugene McEldowney(Pieśń i taniec), Seamus Martin (Puby) i Fintan O’Toole (Kościół). RozdziałEksplozja młodości to dzieło Nialla Stokesa, założyciela wiodącego dubliń-skiego czasopisma „Hot Press”.

Znaczna część materiału w rozdziałach o folklorze, sporcie i dalekim za-chodzie kraju została oparta na pracy śp. Breandána O hEithira, który two-rzył pierwsze wydanie przewodnika. Spośród autorów z poprzednich wydań,których praca została częściowo zachowana, należy wymienić Petera Kel-lnera i Naomi May. Wprowadzenie i rozdziały dotyczące historii napisałBrian Bell.

W książce wykorzystano zdjęcia głównie belfaskiego fotografika GerayaSweeneya oraz urodzonego w Limerick Thomasa Kelly’ego, obecnie mieszkającego koło Dublina.

Opisy najbardziej interesujàcych

obiektów w cz´Êci ZZwwiieeddzzaanniiee

opatrzono odsy∏aczami

do kolorowych map (np. 1),

a ikonka w górnym rogu strony

informuje, gdzie szukaç mapy.

O K S I Ñ ˚ C E ◆ 5

Granica paƒstwa

Granica hrabstwa

PrzejÊcie graniczne

Granica parkunarodowego/rezerwatu

Trasa promu

Lotniskomi´dzynarodowe/krajowe

Dworzec/przystanekautobusowy

Parking

Informacja turystyczna

Poczta

KoÊció∏/ruiny

Klasztor

Meczet

Synagoga

Zamek/ruiny

Wykopaliskaarcheologiczne

Jaskinia

Pomnik

Interesujàce miejsce

Długa Sala w Starej Bibliotece dublińskiego Trinity College.

Zdj´cie na 1 str. ok∏adki: Healey Pass; hrabstwo Cork.

Mapy – legenda

Irlandzki charakter.................... 1155

Kalendarium .............................. 2222

Najeêdêcy ................................... 2255

Kszta∏towanie si´ narodu......... 3333

W rozdzieleniu ........................... 4455

Irlandia dziÊ ............................... 5533

Rola KoÊcio∏a............................. 6699

Eksplozja m∏odoÊci ................... 7788

Pieʃ i taniec............................. 8855

Irlandzkie s∏owa,

irlandzka mowa..................... 9933

Wierzenia i baÊnie .................. 110000

Postawiç na pewniaka ........... 110055

Irlandzki sport ......................... 111100

Powa˝ny biznes – puby .......... 111199

Âwie˝e spojrzenie

na jedzenie .......................... 112255

Irlandia 113366

Dublin 113388

PrzedmieÊcia Dublina 116611

Dublin i okolice 116666

Region po∏udniowy 117700

Miasto Cork 119944

Okolice Killarney 220099

Ârodkowa Irlandiai daleki zachód 223300

Region pó∏nocny 226600

Miasto Derry 228800

Belfast 331166

Kolejki podmiejskieDART i Suburban

Rail Network 334400

Przednia wyklejka: Irlandia

Tylna wyklejka:Dublin

Dublin

Belfast

Cork

Mapy

SPIS TREÂCI

Wprowadzenie

Historia

Wademekum

S P I S T R E Â C I ◆ 7

Podstawowe

informacje 333344

Planowanie podró˝y 333355

Rady praktyczne 333377

Komunikacja 333399

Noclegi 334422

Gdzie zjeÊç 335555

˚ycie nocne 336655

Kultura 336677

Âwi´ta 337711

Atrakcje 337733

Zakupy 337744

Sport 337755

♦ Szczegó∏owy spis treÊci

Informacji praktycznych

ssttrr.. 333333

Wprowadzenie......................... 113355

Dublin....................................... 114411

Wycieczki z Dublina................ 116644

Po∏udniowy wschód ................ 117755

Cork City i okolice ................... 119933

Po∏udniowy zachód................. 220011

Architektura Irlandii .................. 6622

Irlandia w filmie......................... 9966

Wieczni tu∏acze ....................... 118888

Burren ...................................... 222288

Marsz, marsz, Irlandio............ 331100

Okràg∏a wie˝a w zespole

ruin Rock of Cashel;

hrabstwo Tipperary.

W Irlandii przetrwa∏o

ok. 70 okràg∏ych wie˝.

Region Shannon ..................... 221199

Ârodkowa Irlandia................... 223355

Daleki zachód.......................... 224499

Pó∏nocny zachód..................... 226655

Pó∏nocny wschód .................... 227799

Belfast ...................................... 331155

Indeks.......................................... 337799

Zwiedzanie

Zbli˝enia

Informacjepraktyczne

J ak rozpoznaç Irlandczyka w myjni samo-chodowej? – To ten, który siedzi na moto-cyklu.

Irlandczycy znajdujà perwersyjne upodobaniew dowcipach, w których wyÊmiewajà sami siebie.Niektóre z nich wydrukowane sà nawet na p∏ó-ciennych Êciereczkach sprzedawanych w sklepachz pamiàtkami. To po cz´Êci t∏umaczy ów dziwnyobyczaj – godzàc si´ na stereotyp pó∏g∏ówka,mo˝na zarobiç, a przy tym poÊmiaç si´ z naiw-nych, którym si´ opró˝ni∏o kieszeƒ.

W∏aÊnie dlatego sprytny przewodnik, snujàcyopowieÊci z zamierzch∏ych czasów, mo˝e takoczarowaç turystów, ˝e nawet najwi´ksi sceptycysporo zap∏acà za mo˝liwoÊç poca∏owania kamie-nia z Blarney w hrabstwie Cork i b´dà przeko-nani, ˝e uzyskujà w ten sposób dar niezwyk∏ej wymowy. Có˝, nale˝a∏oby wiedzieç, ˝e s∏owoblarney, wywodzàce si´ z j´zyka gaelickiego,oznacza „bajerowanie”.

Oczarowaç dajà si´ miliony podró˝ników zako-chujàcych si´ w Irlandii od pierwszego wejrzenia.Stare has∏o reklamujàce turystyczne walory krajunie bez powodu obiecuje Céad Mile Fáilte, czyli„sto tysi´cy powitaƒ”, jako ˝e ludzie majà tutajwspania∏y dar okazywania bliênim niewymuszonej˝yczliwoÊci. Kraj piel´gnuje wartoÊci wiejskie – kie-dy w 1921 r. odzyska∏ niepodleg∏oÊç spod zwierzch-noÊci Wielkiej Brytanii, wybito monety, na którychwidnia∏y nie portrety bohaterów narodowych czyw∏adców, lecz Êwinie, kury, zajàce i ∏ososie.

OczywiÊcie, chodzi o monety Republiki, bo Ir-landie sà dwie. Jednà jest Republika, sk∏adajàcasi´ z 26 hrabstw, przywodzàca na myÊl ciemnemocne piwo i zielonà koniczynk ,́ malownicze za-

chody s∏oƒca nad zatokà Galway i figury NajÊwi´t-szej Marii Panny, które – co poÊwiadczajà tysiàcenaocznych Êwiadków – potrafià si´ w cudownysposób poruszaç. Druga Irlandia to 6 hrabstwna pó∏nocy wyspy nale˝àcych do Wielkiej Bryta-

nii. Tu, w Irlandii Pó∏nocnej, nic nie jest ∏atwe aniproste – na zrujnowanym domu ktoÊ napisa∏: „Czyistnieje ˝ycie przed Êmiercià?”.

Na nieÊwiadomego podró˝nika czyhajà niekoƒ-czàce si´ paradoksy. Wkrótce zaczyna si´ g∏owiçnad takimi zagadkami, jak: „dlaczego dubliƒscykatolicy nienawidzà Brytyjczyków, lecz majà w po-wa˝aniu Anglików?”, „dlaczego protestanci z Bel-fastu krzywià si´ na Anglików, a przysi´gajà wie-czystà lojalnoÊç Brytyjczykom?”. Kto nie mieszkana Zielonej Wyspie, nie powinien dyskutowaç napodobne tematy, chyba ˝e lubi wtràcaç si´ w ma∏-˝eƒskie konflikty.

Naturalnà kolejà rzeczy stereotypy szybko prze-radzajà si´ w nadmierne uproszczenia i prowadzàdo absurdów. Np. pewien angielski dziennikarz wy-bra∏ si´ do Irlandii Pó∏nocnej, by dociec, dlaczego

W P R O W A D Z E N I E ◆ 1 5

POPRZEDNIE STRONY: malowid∏o Êcienne w mieÊcie Killarney; sklep z dzie∏ami sztuki w Inishshannon,hrabstwo Cork; wiejskie dzieci z Connemary.PO LEWEJ: flaga Republiki prezentowana przedmeczem pi∏ki no˝nej na Croke Park w Dublinie. PO PRAWEJ: D∏uga Sala w Starej Bibliotece w dubliƒskim Trinity College.

IRLANDZKI CHARAKTERWeê hojne porcje czaru, dowcipu, sympatycznego usposobienia i gadatliwoÊci.

Przypraw melancholià, marzycielstwem i sk∏onnoÊcià do gwa∏townoÊci.Delikatnie zamieszaj.

˝yjàcy tam protestanci i katolicy skaczà sobiedo garde∏, i dokona∏ epokowego odkrycia: „Sà nie-porównanie milsi dla przybysza z zewnàtrz ni˝ in-ni ludzie na Wyspach Brytyjskich. Nawet terrory-Êci majà doskona∏e maniery”. Niemiecki pisarzHeinrich Böll zanotowa∏ dwa zwroty najbardziejcharakterystyczne dla filozofii Irlandczyka: „Mo-g∏o byç gorzej” i „Nie ma co si´ martwiç”. W Êwie-cie, w którym zmartwienia potrafià zepsuç ka˝dydzieƒ, Irlandia proponuje prawdziwà wartoÊç – nie-zniszczalny optymizm.

Filozofia ta równie˝ zosta∏a uwieczniona na p∏ó-ciennych Êciereczkach, które sprzedaje si´ tu-rystom z niez∏ym zyskiem. Przeczytamy na nich:„Sà tylko dwa powody do zmartwieƒ: albo jesteÊ

zdrów, albo chory. JeÊliÊ zdrów, nie ma si´ o comartwiç. JeÊli chory, sà dwa powody do zmar-twieƒ: albo wyzdrowiejesz, albo umrzesz. Je˝eliwyzdrowiejesz, nie ma si´ o co martwiç. JeÊli um-rzesz, sà tylko dwa powody do zmartwieƒ: albopójdziesz do nieba, albo do piek∏a. JeÊli trafisz donieba, nie ma si´ o co martwiç. A je˝eli do piek∏a,b´dziesz taki zaj´ty witaniem si´ z kumplami, ˝enie b´dziesz mia∏ czasu, ˝eby si´ martwiç. To po cosi´ martwiç?”.

Naturalna teatralnoÊçIrlandczycy zawsze zdo∏ajà nas zaskoczyç. Ich cha-rakter jest tak niekonkretny, jak baÊniowe z∏oto,które podobno le˝y zakopane w garnku na koƒcut´czy, a ka˝da rozmowa tak bardzo aluzyjna i wie-

loznaczna, jak niekompletne puzzle. W kreowa-niu i utrwalaniu stereotypu Irlandczyka pajaca,ch´tnie si´gajàcego po alkohol i ∏atwo anga˝ujàce-go si´ w k∏ótnie, spore „zas∏ugi” ma Hollywood,ale trzeba te˝ przyznaç, ̋ e sami mieszkaƒcy Zielo-nej Wyspy od wieków pracowali na ten wizerunek.

W ich charakterze niewàtpliwie tkwi zami∏owa-nie do teatralnoÊci. Sà beztroscy i majà sk∏onnoÊçdo przesadzania. Uwielbiajà ˝arty, zarówno j´zy-kowe, jak i te, które si´ komuÊ robi. Do tego docho-dzà cechy: introwertycznoÊç i melancholia, dobrzeuj´ta przez George’a Bernarda Shawa w sztuceDruga wyspa Johna Bulla: „Twój umys∏ nie zwol-ni kroku w tym mi´kkim, wilgotnym powietrzu,na bia∏ych, spr´˝ystych drogach, w spowitym mg∏à

sitowiu i na brunatnych torfowiskach, na wzgó-rzach zas∏anych granitowymi g∏azami i poroÊni´-tych liliowym wrzosem. Nie masz takich kolorówna niebie, takiego powabu w oddali ani takiegosmutku wieczorami. O, Ênienie! Ênienie! dr´czàce,do g∏´bi palàce i nigdy niedajàce ukojenia Ênienie,Ênienie, Ênienie”.

Ten aspekt usposobienia Irlandczyków mo˝naniekiedy wyczuç w pubie, kiedy rozmowa – swegoczasu nazwana „grà bez zasad” – osiàga wy˝ynyb∏yskotliwoÊci, a potem radosny nastrój raptowniepryska, rozmówcy wpadajà w zadum ,́ zamykajàsi´ w sobie i ju˝ wiadomo: pora si´ rozstaç. Ob-serwujàc ów utkany z przeciwieƒstw charakter na-rodu, ˝yjàcy w XIX w. filozof Søren Kierkegaardstwierdzi∏, ˝e gdyby nie urodzi∏ si´ Duƒczykiem,

1 6 ◆ W P R O W A D Z E N I E

równie dobrze móg∏by byç Irlandczykiem: „Ponie-wa˝ Irlandczycy nie majà serca chrzciç swoich dzie-ci bez reszty, chcà zachowaç choç odrobin´ pogaƒ-stwa – zwykle podczas chrztu zanurza si´ dzieckow wodzie, oni jednak trzymajà jedno rami´ ch∏opcaponad wodà, tak aby – kiedy doro-Ênie – móg∏ chwyciç za miecz i trzy-maç w ramionach dziewczyn´”.

W rzeczywistoÊci Irlandczycywyglàdajà na mniej porywczych,ni˝ si´ zazwyczaj mówi. Np. poetaLouis MacNeice opisa∏ naród ir-landzki jako „wyros∏y na gwa∏tow-noÊci i z∏owrogich wendetach”. DziÊ, majàc w pa-mi´ci walki i akty zemsty, do jakich dochodzi∏o

na pó∏nocnym wschodzie przez dwadzieÊcia kilkalat, od 1969 r., mo˝na by MacNeice’owi przyznaçracj ,́ ale ponad 50 lat temu obraz kraju przedsta-wia∏ si´ ca∏kiem inaczej, jak w filmie Spokojnycz∏owiek (1952), w którym John Wayne i MaureenO’Hara odgrywali swój melodramat wÊród sielan-kowo zielonych wzgórz. Jednak pozory mylà, jakzauwa˝y∏ pewien obserwator: „Spokojny Irland-czyk jest tak nieszkodliwy, jak magazyn prochustrzelniczego postawiony na fabryce zapa∏ek”. Nie-wykluczone, ˝e przyczyn takiego stanu rzeczy na-

le˝y szukaç w po∏o˝eniu wyspy. „Z wyjàtkiem mo-˝e Malty i Islandii – napisa∏ aktor i re˝yser teatral-ny Micheál MacLiammóir – ˝adna europejska wy-spa nie le˝y w tak op∏akanym i tak nieprzyjaznymludziom osamotnieniu jak Irlandia, która po pra-

wej nie ma sàsiada, lecz wro-ga-zdobywc´, po lewej zaÊ niczupe∏nie, tylko pusty ocean, anijednego skrawka ziemi hen, a˝po brzeg Ameryki”. „Nieszcz´s-na grudka ziemi oderwana odwi´kszej grudy oderwanej od za-chodniego kraƒca Europy”, jak

jà okreÊli∏ Shaw, mia∏a burzliwà histori ,́ którejzabrak∏o satysfakcjonujàcego zakoƒczenia (co od-

zwierciedla dzisiaj podzia∏ wyspy). „K∏opoty” tar-gajàce Irlandià Pó∏nocnà Êwiat poczàtkowo po-strzega∏ jako przedziwny konflikt religijny, b´dà-cy zadawnionym odbiciem tarç okresu reformacji.

W rzeczywistoÊci przynale˝noÊç religijna obuzwaÊnionych stron by∏a raczej tylko symbolem,a konflikt zasadza∏ si´ na nacjonalizmie i niewielemia∏ wspólnego z wiarà czy Bogiem. Kap∏ani byçmo˝e rozprawiajà o ró˝nicach dzielàcych dwa ist-niejàce obok siebie wyznania, lecz antagonizmyzwyk∏ych ludzi wynikajà ze spraw Êwieckich: z te-go, ˝e milionowa spo∏ecznoÊç protestantów pozo-staje wierna Koronie Brytyjskiej, a liczàcy pó∏ mi-liona katolicy czujà si´ zwiàzani z Republikà.Cz´Êciowo jest to kwestia to˝samoÊci narodowej,a cz´Êciowo ca∏kowicie przyziemnej walki o byt

I R L A N D Z K I C H A R A K T E R ◆ 1 7

PO LEWEJ: narodowym kolorem Irlandczyków jest zielony. POWY˚EJ: typowa wiejska chata i typowi mieszkaƒcy wsi.

Ponad 3 mln osób narodowoÊci irlandzkiej ˝yje za granicà, z czego 2 mln w Wielkiej Brytanii, 500 tys. w USA, 213 tys.w Australii i 74 tys. w Kanadzie.

IRLANDCZYCY ZA MORZAMI

– na obszarze, gdzie brakuje pracy i nie wszyscysi´ mogà wy˝ywiç, ka˝de „plemi´” gotowe jest wal-czyç o przetrwanie.

Podzia∏y oznaczajà, ˝e jest wi´cej ni˝ jeden „ir-landzki” charakter. Protestanci z Pó∏nocy na ogó∏uwa˝ani sà za bardziej sumiennych i szczerych, alete˝ obdarzonych mniejszà wyobraênià ni˝ ich sà-siedzi katolicy, a ci uchodzà za mniej wylewnychi mniej impulsywnych od katolików z po∏udnia.Sami Irlandczycy posuwajà owe rozró˝nienia jesz-cze dalej (do poziomu hrabstw i miast) – wed∏ugnich miejsce urodzenia i wychowania w znacznejmierze przesàdza o osobowoÊci cz∏owieka.

Dla wielu ludzi urodzonych w Irlandii genius lo-ci okazuje si´ jednak nie do zniesienia. PowieÊcio-pisarka Edna O’Brien w Matce Irlandii opisa∏adra˝niàce parafiaƒstwo i okropnà przewidywal-noÊç, które sprawi∏y, ˝e si´ wynios∏a do Londynu:„Mog´ myÊleç o Irlandii godzina po godzinie i wy-obra˝aç sobie, nie mylàc si´ zbytnio, co dzieje si´w którymkolwiek z ma∏ych miasteczek w dzieƒ czyw nocy (...). Mog´ wam prawie powiedzieç, cow danej chwili robi któryÊ z moich przyjació∏, takniezmienny jest rytm tamtejszego ˝ycia”.

A jednak znaczna wi´kszoÊç przybyszów za-chwyca si´ tym rytmem. W irlandzkiej codzienno-Êci pobrzmiewa jeszcze echo XVIII w. – koƒ wyÊci-gowy przyciàga wi´cej pe∏nych podziwu spojrzeƒni˝ rolls-royce. Poza tym najwyraêniej nikomu si´nie Êpieszy. Pewien podró˝ny wypytuje pracowni-ka stacji kolejowej o przyjazd pociàgu, który spóê-nia si´ ju˝ pó∏ godziny, a kolejarz odpowiada z wy-mówkà: „Musi panu doprawdy brakowaç radoÊci˝ycia, skoro zamiast pójÊç do miasteczka i napiç si´z kolegami, zadr´cza mnie pan narzekaniem”.

Tego rodzaju podejÊcie do ˝ycia sprawia, ˝e wi-zyta w Irlandii pozostawia mi∏e i niezatarte wspo-mnienia. Jak to ujà∏ pochodzàcy z Ameryki pisarzJ.P. Donleavy w The Ginger Man: „Gdy umr ,́chcia∏bym zostaç pochowany w beczce porteru,który zostanie zaserwowany we wszystkich pu-bach w Dublinie”. �

1 8 ◆ W P R O W A D Z E N I E

PO PRAWEJ: do pubów przyciàga tradycyjna muzyka.

Na ca∏ym Êwiecie do irlandzkich korzeni przyznaje si´ponad 70 mln ludzi, a irlandzkà narodowoÊç deklarujànawet wnuki i prawnuki ludzi urodzonych na ZielonejWyspie. ˚yliby w ojczyênie, gdyby ich przodków biedanie zmusi∏a do emigracji.

IRLANDZKA DIASPORA

Najwa˝niejsze datyOOkk.. 77000000 pp..nn..ee.. Archeologiczne świadectwa (krzesi-wa itd.) pozostawione przez mezolitycznych myśli-wych-rybaków z wybrzeża.OOdd ookk.. 33000000 pp..nn..ee.. W neolicie pojawiają się me-galityczne grobowce. Coraz więcej śladów trwal-szego osadnictwa i postępu kulturowego (grobowceportalowe).OOdd ookk.. 550000 pp..nn..ee.. Z Brytanii przybywają Celtowie.Rozpoczyna się epoka żelaza.OOkk.. 330000 nn..ee.. Pierwsze ryte w kamieniu inskrypcjew piśmie ogamicznym (podobnym do run).OOkk.. 443322 Do Irlandii wraca św. Patryk i podejmujedziałalność misyjną (wcześniej, gdy miał 16 lat,

porwano go z Brytanii i sprzedano w Irlandii, aleuciekł do Francji; później zostanie patronem ZielonejWyspy).OOdd ookk.. 880000 Najazdy wikingów. Pustoszą oni wioskii klasztory, aż w końcu zakładają własne osady, które wyrastają na miasta portowe (jak np. Dublin).997766––11001144 Brian Ború, w 976 r. koronowany na kró-la Munsteru, w 1002 r. ogłasza się arcykrólem Ir-landii, a w 1014 pokonuje wikingów pod Clontarf,

podczas bitwy zostaje jednak zamordowany. Jegopaństwo ponownie rozpada się na małe królestwa.OOdd 11116699 Król Anglii Henryk II na zaproszenie Der-mota MacMurrougha (przegranego w walce z rywa-lem do tronu) wysyła na Zieloną Wyspę Anglonorma-nów, a ci podbijają znaczną jej część. Wprowadzająfeudalizm i budują zamki.11336666 Statuty z Kilkenny – angielska Korona usiłujepowstrzymać swych baronów przed asymilacją (zabrania im żenić się z Irlandkami i mówić po ir-landzku).OOdd 11554411 Henryk VIII ogłasza się królem Irlandii i za-czyna utwierdzać brytyjską przewagę nad książęta-mi z irlandzkich klanów.11660077 Najmożniejsi z irlandzkich książąt klanowychuciekają do Hiszpanii (tzw. ucieczka lordów) – ko-niec supremacji celtyckiej. 11660088 Jakub I zapoczątkowuje systematyczne osie-dlanie na północy Irlandii protestanckich Szkotówi Anglików (kolonizacja Ulsteru).11664411––11665533 Powstanie irlandzkich katolików prze-ciw angielskiej polityce osadniczej. Oliver Cromwellbezlitośnie się z nimi rozprawia.11669911 Protestancki parlament w Dublinie uchwala„prawa karne”, które wykluczają katolików z publicz-nych urzędów, pozbawiają ich własności prywatneji prawa głosu, zabraniają posługiwania się językiemirlandzkim i odprawiania mszy.11779911 Pod wpływem rewolucji we Francji zawiązujesię Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków. Na je-go czele stoi protestancki adwokat Wolfe Tone.11880000 Unia z Wielką Brytanią, Irlandia włączonado Zjednoczonego Królestwa. Rozwiązanie dubliń-skiego parlamentu – Irlandia reprezentowana jestodtąd w parlamencie londyńskim przez 100 człon-ków Izby Gmin.11882299 Katolicki polityk Daniel O’Connell („Wyzwoli-ciel”) wymusza na londyńskim parlamencie wyda-nie ustawy o emancypacji katolików.OOdd 11884400 Umacniają się ruchy nacjonalistyczne (Irlandzkie Bractwo Republikańskie, zał. 1858, i irlandzka Narodowa Liga Ziemska, zał. 1879). Odradza się zainteresowanie kulturą gaelicką (Li-ga Gaelicka, zał. 1893).11884455––11885511 Wielka zaraza ziemniaczana pozbawiaponad jedną trzecią Irlandczyków głównego poży-wienia. W latach 1846–1851 ok. miliona ludziumiera z niedożywienia, na tyfus i na inne choroby;kolejny milion w tym czasie emigruje.OOdd 11888800 Liga Ziemska i Irlandzka Partia Ustawyo Autonomii, prowadzona przez Charlesa StewartaParnella, walczą o autonomię Irlandii i reformę ziemską.

2 2 ◆ K A L E N D A R I U M

11990055––11990088 Zawiązuje się grupa znana jako SinnFéin (My Sami), dążąca do tego, „aby Anglia zdjęłajedną rękę z irlandzkiego gardła, a drugą wyjęła z irlandzkiej kieszeni”.11991122 Większość ulsterskich protestantów podpi-suje prośbę o powstrzymanie dążeń do autonomii„wszelkimi niezbędnymi środkami”. Od 1913 r. orga-nizują się paramilitarne oddziały Ulsterskich Ochot-ników, gotowych poprzeć petycję zbrojnie. 11991166 24 kwietnia ok. 1800 ochotników, dowodzo-nych przez Pádraiga Pearse’a i Jamesa Connol-ly’ego, zajmuje publiczne budynki w Dublinie i ogła-sza utworzenie Republiki Irlandii. Sześć dni późniejpowstanie wielkanocne zostaje stłumione. Brytyj-czycy odpowiadają represjami.11991188––11992233 W wyborach do brytyjskiego parla-mentu Sinn Féin otrzymuje 73 ze 105 irlandzkichmiejsc. Ogłasza utworzenie parlamentu w Dubli-nie, z Éamonem de Valerą jako przewodniczącym.Rząd brytyjski wysyła do Irlandii wojska. Podczaswojny w latach 1919–1921 Irlandzka Armia Repu-blikańska (IRA) stopniowo zdobywa przewagę nad siłami brytyjskimi. W 1922 r. w irlandzkim par-lamencie niedużą większością głosów zostaje zaak-ceptowany brytyjsko-irlandzki traktat stanowiącyo założeniu Wolnego Państwa Irlandzkiego (bę-dącego faktycznie dominium brytyjskim), z wyłą-czeniem sześciu hrabstw w Irlandii Północnej,zamieszkanych przez protestancką większość. Wy-bucha irlandzka wojna domowa między zwolenni-kami republiki obejmującej całą wyspę a siłami rzą-dowymi, broniącymi postanowień traktatu (te ostat-nie wygrywają).11993377 Wolne Państwo (teraz pod nazwą Éire – Irlan-dia) przyjmuje własną konstytucję.11993399 Podczas II wojny światowej Irlandia deklarujeneutralność. 11994499 Irlandia przyjmuje nazwę Republiki Irlandii.11996699//11997700 W 1969 r. ulsterscy lojaliści atakują de-monstrację Północnoirlandzkiego Ruchu Praw Oby-watelskich. IRA, która od lat 30. walczyła o zjedno-czenie Irlandii, w 1970 r. dzieli się na dwie frakcje.Skrzydło militarne intensyfikuje „walkę zbrojną”.11997722 Sytuacja zaostrza się, kiedy w Krwawą Nie-dzielę ginie 13 demonstrantów zastrzelonych przezbrytyjskich żołnierzy. Parlament w Belfaście zostaje

rozwiązany, a Irlandia Północna rządzona będzie od-tąd bezpośrednio z Londynu.11997733 Republika Irlandii wraz z Wielką Brytanią wstępuje do EWG.11999900 Prezydentem Republiki Irlandii po raz pierwszyzostaje kobieta – Mary Robinson.11999944 IRA deklaruje zawieszenie broni (zerwanew 1996 r. zamachem bombowym w Londynie).11999977 Wybory wygrywa koalicja na czele z partiąFianna Fáil, a prezydentem zostaje pochodzącaz północy Mary McAleese. IRA deklaruje kolejne za-wieszenie broni.11999988 W Irlandii Północnej wszystkie strony podpisu-ją traktat pokojowy, włącznie z Sinn Féin. David Trim-ble i John Hume, politycy z przeciwnych sobie obo-zów, otrzymują Pokojową Nagrodę Nobla.

22000022 Republika przyjmuje nową walutę – euro.Na północy załamuje się wzajemne zaufanie unioni-stów i nacjonalistów i ponownie wprowadzona zo-staje władza Londynu.22000033 W wyniku wyborów w Irlandii Północnej więk-sze wpływy uzyskują prawicowi unioniści i Sinn Féin.22000055 Miasto Cork ogłoszone zostaje Europejską Stolicą Kultury. �

K A L E N D A R I U M ◆ 2 3

POPRZEDNIE STRONY: mapa Irlandii zamieszczona w 1606 r. w amsterdamskim atlasieMerkatora-Hondiusa. PO LEWEJ: staro˝ytna r´kojeÊç sztyletu. PO PRAWEJ: pomnik Charlesa Stewarta Parnellana O’Connell Street; Dublin.