P rzewodniki ilustrowane zawierajà wszystko, czego mo˝na oczekiwaç odnowoczesnych przewodników turystycznych – sà zarówno inspirujàcà lekturà

przed wyjazdem, bezcennà pomocà podczas zwiedzania, jak i niezrównanàpamiàtkà z podró˝y.

Jak korzystaç z przewodnika◆ Nie sposób zrozumieç Portugalii bez znajomoÊci jej dziejów. Cz´Êç zaty-tu∏owana Wademekum, oznaczona ˝ó∏tym paskiem u góry strony, to zestawzawierajàcych mnóstwo informacji esejów i ciekawostek na temat historiii kultury, napisanych przez ekspertów poszczególnych dziedzin.◆ Cz´Êç g∏ówna, Zwiedzanie, oznaczona niebieskim paskiem, zawiera wy-czerpujàcy przeglàd wszystkich atrakcji wartych obejrzenia. Najciekawszemiejsca opatrzono odsy∏aczami do map zamieszczonych w tekÊcie.

O KSIÑ˚CE

Granica mi´dzynarodowa

Granica regionu

Granica parkunarodowego/rezerwatu

Prom

Metro

Lotniskomi´dzynarodowe/krajowe

Dworzec autobusowy

Parking

Informacja turystyczna

Poczta

KoÊció∏/ruiny

Klasztor

Meczet

Synagoga

Zamek/ruiny

Stanowiskoarcheologiczne

Jaskinia

Pomnik

Interesujàce miejsce

◆ Cz´Êç pod tytu∏em Informacjepraktyczne, z pomaraƒczowym pa-skiem, to por´czny informator, w któ-rym mo˝na znaleêç wiadomoÊcidotyczàce poruszania si´ po okolicy,hoteli, restauracji czy aktywnego wy-poczynku i rekreacji.

Wspó∏pracownicyNowe wydanie przewodnika, pod re-dakcjà Pam Barrett, zosta∏o opracowa-ne w oparciu o wersj´ przygotowanàprzez Alison Friesinger Hill.

Rozdzia∏y o historii kraju napisa∏absolwent Harvardu, Thomas Hill,a sztuk´ i architektur´ opracowa∏aRuth Rosengarten. Cz´Êç poÊwi´-conà kuchni przygotowa∏a Jean An-derson, autorka ksià˝ki The food ofPortugal, a Scott Carney, znawca winz Nowego Jorku, opracowa∏ rozdzia∏poÊwi´cony tym trunkom. Sprawoz-dania turystów z podró˝y do Portu-galii zosta∏y zgromadzone przez Ka-therine Barrett Swett.

Sharon Behn jest autorkà rozdzia-∏ów o zakwaterowaniu w pousadasi o wybrze˝u Algarve. Martin Syming-ton opisa∏ portugalskie ∏odzie. Pozo-sta∏e rozdzia∏y, koncentrujàce si´ na

poszczególnych regionach, zosta∏y opracowane przez: Marvine Howe (Lizbo-na i okolice), Deborah Brammer (Alentejo), Jeremy’ego Boultbee (Trás-os--Montes, Beira Alta i Beira Baixa), Jenny Wittner (Coimbra i Okolice Coimbry)oraz Nigela Tisdalla (Madera).

Obecne wydanie zosta∏o uaktualnione przez Briana i Eileen Anderson,autorów kilku ksià˝ek o Portugalii. Napisali oni równie˝ rozdzia∏ o przyrodziePortugalii oraz uzupe∏nili informacje na temat Porto, azulejos, rzemios∏ai Êwiàt. Pat Underwood zaktualizowa∏a rozdzia∏y poÊwi´cone Maderze, a Andreas Stieglitz – Azorom. Swój wk∏ad w przewodnik mieli równie˝ miesz-kajàcy w pó∏nocnej Portugalii Paul i Denise Burton, którzy zaj´li si´ aktualizacjà Informacji praktycznych.

Autorami wielu zdj´ç sà Tony Arruza i Bill Wassman, stali wspó∏pracow-nicy wydawnictwa Insight Guides.

W wersji polskiej zadbano o wprowadzenie poloników i informacji potrzeb-

nych polskiemu turyÊcie.

Opisy najbardziej interesujàcych

obiektów w cz´Êci Zwiedzanie

opatrzono odsy∏aczami

do kolorowych map (np. 1),

a ikonka w górnym rogu strony

informuje, gdzie szukaç mapy

lub planu.

Legenda

O K S I Ñ ˚ C E ◆ 3

„Tam gdzie ziemia si´ koƒczy,

a morze zaczyna”.................. 15

Portugalczycy............................. 67

Âwi´ci, cuda i kult ..................... 75

OpowieÊci podró˝ników............ 80

Tradycyjne statki ....................... 85

Portugalskie jedzenie ............... 91

Portugalskie wina ................... 103

Historia architektury ............... 115

Portugalska sztuka ................. 123

Pousadas

i wiejskie rezydencje........... 128

Przyroda Portugalii.................. 133

Kalendarium .............................. 18

Staro˝ytna Luzytania ................ 21

Narodziny narodu...................... 29

Sojusz z Anglià........................... 34

Narodziny imperium.................. 37

Podbicie zdobywców................. 47

Rewolucja i ewolucja ................ 55

E 1

A 1

A 8

A 9

A 5

E 1A 6

A 2

1

118

IC 11

IP 1

ParqueNaturalArrábida

ParqueNatural

de Sintra-Cascais

Reserva NaturalEstuário do Tejo

ReservaNatural

Tejo

CaboEspichel

L i s b o a

Santarém

Cartaxo

Azambuja

AlmeAl

Palmela

Al á

VenNo

Coruc

Sesimbra

Montijo

Vila Francade Xira

Sintra

Sobral

TorresVedras

LourinhãCadaval

Setúbal

Estoril Lizbona

Portugalia 146

Centrum Lizbony 154

Lizbona 164

Cascais, Sintra i Setúbal 176

Sintra 182

Algarve 198

Évora i Alentejo 216

Évora 219

Estremadura i Ribatejo 242

Coimbra 256

Okolice Coimbry 266

Porto 276

Dolina Duero 286

Costa Verde i Minho 300

Trás-os-Montes 312

Beira Alta i Beira Baixa 324

Madera 334

Azory 346

Przednia wyklejka:Portugalia

Tylna wyklejka: transport w Lizbonie

SPIS TREÂCI

Mapy

Wprowadzenie

Historia

Wademekum

Komunikacja 356

Noclegi 359

Gdzie zjeÊç 368

Jak sp´dzaç czas 372

Praktyczne wskazówki

od A do Z 376

J´zyk 380

♦ Szczegó∏owy spis treÊci

Informacji praktycznych

str. 355

Wprowadzenie......................... 145

Lizbona..................................... 151

Estoril i Cascais....................... 175

Sintra........................................ 181

Setúbal

i pó∏wysep Arrábida ............ 189

Algarve ..................................... 197

Évora i Alentejo ....................... 215

Estremadura i Ribatejo .......... 241

Coimbra ................................... 255

Okolice Coimbry ...................... 265

Porto......................................... 275

Dolina Duero ........................... 285

Costa Verde i Minho ............... 299

Trás-os-Montes ....................... 311

Beira Alta i Beira Baixa .......... 323

Madera..................................... 333

Azory ........................................ 345

Indeks.......................................... 384

Festiwale

na ka˝dà por´ roku ............ 110

Jak p∏ytki sta∏y si´

dzie∏em sztuki ..................... 170

Walka o przetrwanie

sztuki i rzemios∏a ................ 236

Porto – skarb kamienistej

ziemi..................................... 294

Spokojne popo∏udnie w Algarve

Zamki w chmurach ................... 33

Luís de Camões......................... 45

Salazar ....................................... 61

Dynastie porto......................... 109

S P I S T R E Â C I ◆ 5

Informacjepraktyczne

Zwiedzanie

Okiem znawcy

Zbli˝enia

• Dolina Duero wywo-∏uje przyjemne dlazmys∏ów skojarzeniez porto, s∏ynnymproduktem winnic,znaczàcych stromenadrzeczne zbocza.Zwiedzanie nale˝yzaczàç od zabytkowe-go miasta Porto lubod znajdujàcych si´w Vila Nova de Gaia,po drugiej stronie ujÊcia rzeki, sk∏adówporto, a potem kiero-waç si´ w gór´ rzeki.Mi∏o te˝ b´dzie pole-niuchowaç podczasrejsu z Porto do Ribeiry. Zob. s. 275,285–292.

• Walki byków w styluportugalskim ró˝niàsi´ od hiszpaƒskich,koƒczàcych si´ Êmier-cià zwierz´cia. Cavaleirojest

jeêdêcem w barwnymstroju, popisujàcymsi´ zr´cznoÊcià. Ponie-wa˝ jednak do walku˝ywa si´ banderillas(ostrych, krótkichw∏óczni), nie jest torozrywka dla mi∏oÊni-ków zwierzàt. Arenysà w wielu miastach,ale atmosferà wyró˝-nia si´ festa w Riba-tejo. Zob. s. 249.

• Fado – dos∏ownie „los”lub „przeznaczenie” –to najbardziej znanygatunek muzyki por-tugalskiej, nastrojowapieʃ wykonywanaprzy akompaniamencietradycyjnej 12-struno-wej gitary. W Lizbonienaj∏atwiej us∏yszeçfado w Bairro Alto lubAlfamie. W Coimbrzewykonawcami fado sà zazwyczaj studenci.Zob. s. 151, 255.

NAJWI¢KSZE ATRAKCJEZró˝nicowane krajobrazy, d∏ugie wybrze˝e z wieloma pla˝ami, góry,targowiska, muzea, doskona∏a kuchnia, rozrywki dla ca∏ej rodziny...

Oto co Portugalia oferuje przyjezdnym.

TYLKO W PORTUGALII

PO LEWEJ: barwnie ubrany cavaleiro walczy z bykiemPOWY˚EJ Z PRAWEJ: pi´kne piaszczyste pla˝e w Algarve

• W Algarve jest naj-wi´kszy wybór pla˝i najcieplejsza woda.D∏ugie pasy piaszczys-tego wybrze˝a sà nawyspie Faro, w Vale deLobo i Praia de Rocha,a pó∏dzikie pla˝e nasmaganym wiatremwybrze˝u zachodnim,np. w Monte Clerigo.Do bardziej zacisznychnale˝à Carvoeiro i La-gos, a w pobli˝u wÊródska∏ sà wspania∏e za-

toczki. Zob. s. 197–210.

• Wybrze˝e w Lizbo-nie, d∏ugie, piasz-czyste Guincho to

atrakcja dla mi∏oÊni-

ków surfingu (uwagana pràd morski).Z pla˝ Cascais naj-lepsza to Pescadores.Kilka pla˝ jest napo∏udnie od Lizbony,ale niezrównana na pó∏wyspie Tróia.Zob. s. 179, 191, 204.

• Na Costa de Prata sàpi´kne piaszczyste od-cinki, w tym malowni-czy Baleal i d∏ugi pasAreia Branco w Praiade Mira. Zob. s. 250,270.

• Ko∏o Porto le˝y Fozdo Douro z ∏adnymipla˝ami. Mniejszy t∏okpanuje od strony po-∏udniowej. Zob. s. 276.

NAJLEPSZE PLA˚E

• Viana do Castelo(VIII). Trzydniowafesta jest uwa˝ana zanajwa˝niejszy jarmarkw kraju. Pi´knie hafto-wane stroje i „oblubie-nice”w czerni przy-ozdobione z∏otà bi˝u-terià to najciekawszeelementy tego zdumie-

wajàcego Êwi´-ta z tradycyjnàmuzykà, taƒ-cami i para-dami. Zob.

s. 300.• WieÊ Golegã, na

pó∏noc od Santarémw regionie Ribatejo, jestmiejscem obchodówDnia Êw. Marcina (XI).Odbywajà si´ wtedykrajowe targi koni.W gwarnej atmosferzemo˝na obejrzeç pi´knezwierz´ta, a tak˝ezawody zaprz´gów.Zob. s. 241.

• Festas dos Santos Po-pulares (VI) w Lizbo-nie to obchody ku czcicieszàcych si´ wielkà

popularnoÊcià Êwi tych,po∏àczone z procesja-mi, biesiadami i piciemwina. Nad dzielnicàAlfama unosi si´ za-pach grillowanychkie∏basek i sardynek.Zob. s. 157.

• Colete Encarnada(Âwi´to CzerwonejKamizelki; VII, IX),ulubiona festa regionuRibatejo, odbywa si´dwukrotnie w ciàguroku w Vila Francade Xira, na pó∏nocnywschód od Lizbony.Czerwone kamizelkinoszà campinos, czylipasterze, zajmujàcy si´przez ca∏y rok wypasembyków, krów i koni.Nawet jeÊli ktoÊ nielubi korridy, i takznajdzie tu coÊ dlasiebie. Wszystkopozwala poznaç bogaty lokalny koloryt. Zob. s. 241.

NAJLEPSZE FESTY

PO PRAWEJ: gigantone, czyli wielkakuk∏a, parada w Viana do Castelo POWY˚EJ PO PRAWEJ: urzekajàcyÊredniowieczny zamek w Obidos

• Lizbona,stolica Por-tugalii, jestzadziwiajàcobogata w za-bytki, z którychnajwa˝niejszy towspania∏y klasztorHieronimitóww Bélem. Architekto-nicznie interesujàce,a przy tym pe∏nebarw, muzyki i lokali,sà takie dzielnice, jakmauretaƒska Alfamaczy Beira Alta. Zob.s. 151–169.

• Évora, bielejàca nadrówninà Alentejo,kryje zbytki z ró˝nychokresów – od znajdujà-cych si´ w pobli˝u nie-zwyk∏ych megalitów

przez wspania∏àrzymskà Êwiàtyni´ popi´kne koÊcio∏y, sklepypod wiekowymi arka-dami i doskona∏e kwa-tery w dawnym klasz-torze. Zob. s. 218–223.

• Sintra, niegdyÊ letniarezydencja królów,wcià˝ ma charakter,którym dawniej wabi∏atak poetów, jak i bo-gatych cudzoziemców.Splendoru dodajà jej:pi´kny pa∏ac królew-ski, okaza∏e quinty(rezydencje), nad-zwyczajny pa∏ac Penai kilka ciekawych mu-zeów. Zob. s. 181–184.

N A J W I ¢ K S Z E A T R A K C J E ◆ 7

NAJCIEKAWSZE ZABYTKOWEMIASTA

• São Jorge (ZamekÊw. Jerzego) w Lizbo-nie zajmuje bez wàt-pienia g∏ównà pozycj´dzi´ki historii i usy-tuowaniu na szczyciewzgórza. Mo˝na tampodziwiaç pi´knewidoki, zwiedziç cyta-del , podglàdaç ptaki,odpoczàç w restau-racji, a cz´sto te˝obejrzeç wystaw´ lubwziàç udzia∏ w jakimÊwydarzeniu kultural-nym. Zob. s. 33, 159.

• Guimarães ma zamekz X w., „kolebk´ paƒ-stwa portugalskiego”.To w∏aÊnie tam urodzi∏si´ w 1110 roku pierw-szy król Portugalii,Alfons I Zdobywca.Odbudowane zamko-

we wie˝e i mury nadalrobià wielkie wra˝enie.Zob. s. 33, 304.

• W zamku Obidos,wznoszàcym si´ nadniewielkim, otoczo-nym murami miastem,jest obecnie pousada.Zamek ma swoistyurok i bogatà histori ,a miasteczko pozostajemalownicze nawet, gdyzje˝d˝ajà do niegot∏umy turystów. Zob.s. 33, 250.

• Na wyspie na Tagustoi zamek Almourolurzekajàcy atmosferà.Zbudowany przezGualdima Paisa, za∏o-˝yciela Tomaru, jesttematem wielu legend.Zob. s. 33, 242.

NAJPI¢KNIEJSZE ZAMKI

• Conímbriga podCoimbrà ma wspania-∏e rzymskie ruiny i mo-zaiki oraz uzupe∏niajà-ce je fascynujàce mu-zeum. Zob. s. 265–266.

• Museu Gulbenkianw Lizbonie nale˝y donajciekawszych w kra-ju. W stolicy Portugaliisà jednak równie˝ innegodne odwiedzeniamuzea, np. MuseuNacional de Azulejo(wszechobecnepi´kne p∏ytkiceramiczne) lub –doÊç nieoczekiwanie– Museu da Agua(woda i historia Liz-bony z nià zwiàzana).Prawdziwà per∏à jestMuseu Nacional deArte Antiga, z klasycz-nymi dzie∏ami sztuki.Zob. s. 160, 163, 168.

• WÊród portugalskichobiektów obj´tychlistà UNESCO jestpark archeologicznyFoz Côa w dolinieDuero. Najrozleglej-sze skupisko paleo-litycznych rytówskalnych w Europieto jedna z niespo-dzianek tego boga-tego w zabytki kraju.Zob. s. 291.

NAJLEPSZE MUZEA

• Pi∏ka no˝na to sporto-wa pasja Portugalczy-ków i ka˝dy wa˝nymecz rozgrywany nastadionach zbudowa-nych na MistrzostwaEuropy 2004 r. Êciàgat∏umy kibiców. Naj-efektowniejszymobiektem jest Estadioda Luz w Lizbonie.Do czo∏owych portu-galskich dru˝yn nale-˝à Sporting i Benficaz Lizbony oraz FC

Porto z pó∏nocy kraju.Zob. s. 375.

• Prawdziwà ucztà dlaoczu sà eleganckie po-kazy sztuki uje˝d˝aniaw wykonaniu equita-dores (jeêdêców)z Escola Portugesa

de Arte Equestre. Pod-czas wyst´pów konierasy altér real sà przy-brane barwnymiwstà˝kami, a jeêdêcynoszà dworskie strojei trójgraniaste kapelu-sze. Szko∏a daje popisyw Êrody (V–X) podpa∏acem w Queluz.Zob. s. 181.

• Karnawa∏ obchodzonyjest hucznie w lutymw kilku miastach, aleprzede wszystkimw Loulé, w regionieAlgarve. Odbywa si´wtedy dzieci´ca paradaprzebieraƒców, a do-roÊli z udekorowanychplatform rzucajà w t∏ums∏odycze lub woreczkiz màkà. Zob. s. 210.

NAJLEPSZE WIDOWISKA

• W Serra da Estrela jestzimà dostatecznie du˝oÊniegu, by pojeêdziç nanartach, natomiastwiosnà i latem napachnàcych zio∏amihalach pasà si´ stadaowiec, stàd pochodzinajlepszy portugalskiser serra. Zob. s. 325.

• Parque NacionalPeneda-Ger˘s to dziki,wspania∏y teren, dos-kona∏y do pieszychw´drówek. Zajmujeobszar 720 km2, a jegonajwy˝szy szczyt, Ner-vosa, ma 1545 m n.p.m.

W parku znajdujà si´ma∏e wioski budowanez granitowych ciosów,np. Soajo. Zob. s. 134,402.

• Klify wcinajàce si´w b∏´kitne morze nale-˝à do efektownych pej-za˝y Serra da Arábida.Przyroda jest tu szcze-gólnie pi´kna wiosnà,gdy kwitnà milionypolnych kwiatów. Oko-lica jest znana równie˝z pikantnego sera azei-tão. Najwygodniejdojechaç tu samocho-dem. Zob. s. 191.

PO LEWEJ: portugalska p∏ytka ceramiczna azulejoPO PRAWEJ: stado owiec w Serra da EstrelaPOWY˚EJ PO PRAWEJ: uczestniczka karnawa∏u w Loulé

NAJLEPSZE PARKI GÓRSKIE

• Barcelós, majàcebogatà histori´ miastotargowe na pó∏nocy,s∏ynie z rzemios∏a, choçmo˝na te˝ kupiç owocei warzywa. W czwartkina targu królujà sztukaludowa, ceramika, dy-wany, zabawki i zasta-wa sto∏owa. Wprawdziemo˝na to znaleêç naka˝dym portugalskimtargu, ale w Barcelósjest najwi´ksza ró˝no-rodnoÊç towarów. Zob. s. 303.

• Loulé ma najlepszytarg w Algavre. Podmauretaƒskimi kopu-∏ami kryje si´ wszyst-ko, od Êwie˝ych rybprzez wyroby skórzanepo migda∏y i suszonew domach figi. W so-boty panuje tu wielkiruch. JeÊli chce si´kupiç naczynia mie-dziane (cataplana),w okolicy nie braksklepików z rzemio-s∏em. Zob. s. 210.

• Covilhã, gwarne mias-to u podnó˝a Serra daEstrela, ma hal´ targo-wà, w której okoliczniwieÊniacy zaopatrujàsi´ we wszystkie nie-zb´dne produkty.Covilhã to g∏ównyoÊrodek sprzeda˝ys∏ynnego sera serra.Odpowiedni do zje-dzenia jest wówczas,gdy zmi´knie i nabie-rze ciàgliwej konsys-tencji. Zob. s. 325.

N A J W I ¢ K S Z E A T R A K C J E ◆ 9

NAJLEPSZE TARGI

Kiedy wyruszyç Korzystny kurs walu-towy sprawia, e pobyt w Portugalii mo˝ewypaÊç taniej ni˝ w innych krajach. Jed-nak koszty sà ÊciÊle zwiàzane z porà roku.Na przyk∏ad w lipcu i sierpniu ceny w Al-garve osiàgajà kosmiczny poziom, cz´s-to dwukrotnie wy˝szy ni˝ poza sezonem.Nale˝y unikaç szczytu turystycznego, copowinno zmniejszyç wydatki.

Jedzenie w lokalach Nawet restauracjenajwy˝szych kategorii mogà okazaç si´zaskakujàco atrakcyjne cenowo w porów-

naniu z innymi wielkimi miastami Europy.Niedrogie, nawet w bardzo eleganckichlokalach, sà zwykle portugalskie wina.¸atwo si´ przekonaç, ˝e posi∏ki w ciàgudnia, jak trzydaniowy zestaw ementa tu-

ristica, kosztujà cz´sto nie wi´cej ni˝10–20 euro. Zob. s. 368–371.

Podró˝owanie po kraju Autobusy da-lekobie˝ne sà ca∏kiem szybkim, wygod-nym i tanim Êrodkiem poruszania si´ poPortugalii (www.re-de-expressos.pt). Sieçautobusowa jest znacznie rozleglejsza od

kolejowej. Wybiera-jàc pociàg nale˝ypami´taç, ˝e biletykosztujà mniej w „nie-bieskie dni” (Dias

Azuis), zazwyczajw Êrodku tygodnia.Zob. s. 257–258.

TargowiskaNa ka˝dym ze Êwietniezaopatrzonych targowisk mo˝na kupiçÊwie˝e niedrogie produkty. Zob. s. 375.

• Podczas ostatnio prze-prowadzonego remon-tu lizboƒskiego zoo,Jardim Zoológicode Lisboa, zwi´kszonoprzestrzeƒ przeznaczo-nà dla zwierzàt, dobu-dowano restauracj´i bar, urzàdzono weso∏emiasteczko, przeja˝d˝ki∏odziami i objazdy zookolejkà, dzieci majà tamwi´c teraz jeszcze wi´cejatrakcji. Zob. s. 168.

• Najciekawsze w liz-boƒskim Parque dasNaçoes, po∏o˝onym nawschód od centrum, jestoceanarium, Oceaná-

rio de Lisboa,uznawane

za

jedno z naj-lepszych na

Êwiecie. W jegoolbrzymich zbior-

nikach ˝yje ponad10 tysi´cy gatunków

reprezentujàcych

faun´ morskà, w tym˝ar∏acze tygrysie,manty i barwne ∏awiceryb. Zob. s. 161.

• Na po∏udnie od Liz-bony, przy przyczó∏kuPonte 25 de Abril,w Caparica, po drugiejstronie ujÊcia rzeki,znajdujà si´ ∏adnapla˝a i park wodny,doskona∏e dla dzieciw ka˝dym wieku.Równie˝ na wybrze˝uAlgarve jest kilka par-ków wodnych. Ka˝dyma swoje specjalnoÊci,zapewniajàce doskona-∏à zabaw´ ca∏ej rodzi-nie. Zob. s. 189, 205.

• W Coimbrze osobliwyskansen Portugal dosPequeninos (tak˝e:Pequenitos) przedsta-

wia w zminiaturyzo-wanej wersji trady-

cyjnà architektur´portugalskà i krajowezabytki. Portugalskie˝ycie i kultura zosta∏ytu zamkni´te w uro-czym parku tematycz-nym dostosowanymwielkoÊcià do wzrostudzieci. Zob. s. 260.

NAJLEPSZE DLA RODZIN

PO LEWEJ: pysk ciekawskiego z lizboƒskiego zooNA GÓRZE PO PRAWEJ: na portugalskich targach kupi si´wszystko, od przypraw po garnki

JAK ZAOSZCZ¢DZ Iå P IENIÑDZE

W P R O W A D Z E N I E ◆ 1 5

Portugalia le˝y na zachodnim kraƒcu kontynentu europejskiego,„tam gdzie ziemia si´ koƒczy, a morze zaczyna” – jak pisa∏ XVI-wieczny poeta epicki Luís Vaz de Camões. Mieszkaƒcom

tego kraju udaje si´ pogodziç tradycyjny sposób ˝ycia – oparty narybo∏ówstwie i rolnictwie – z nowoczesnymi technologiami, dzi´ki którym Êwiat sta∏ si´ mniejszy, ale i bardziej z∏o˝ony.

Niewielka Portugalia (ok. 92 tys. km2) zaskakuje ró˝norodnoÊciàkrajobrazów. Na wybrze˝u wyst´pujà ∏adne zatoczki i d∏ugie bia∏epla˝e, w g∏´bi làdu p∏ynà liczne rzeki oraz ciàgnà si´ ∏aƒcuchy ∏agod-nych wzgórz i gór (do najwy˝szych nale˝à Serra da Estrela – „GóryGwiazd”), a w Êrodkowopo∏udniowej cz´Êci kraju szeroka równi-na Alentejo jest usiana d´bami korkowymi i plantacjami oliwek.

Naturalne pi´kno Portugalii przez wi´kszà cz´Êç roku podkreÊlab∏´kitne niebo oraz intensywne Êwiat∏o s∏oneczne. Przyjemny klimatcharakteryzuje si´ goràcymi latami i ch∏odnymi, ale nigdy mroênymizimami. Kraj nale˝y do umiarkowanych zarówno pod wzgl´dematmosfery, jak i pogody, a jego mieszkaƒcy (ok. 10,5 mln) to w wi´k-szoÊci ludzie sympatyczni, kurtuazyjni, goÊcinni i niezwykle toleran-cyjni. Co ciekawe, Portugalczycy wierzà, ˝e o wszystkim decydujeprzeznaczenie.

TuryÊci sà mile widziani w ka˝dej cz´Êci Portugalii, zarówno w dys-kotekach i boîtes (kluby) w Lizbonie, otwartych dla spragnionych taƒ-ca do Êwitu, jak i w ma∏o znanych wioskach w Trás-os-Montes, gdziedo codziennych zaj´ç nale˝y pieczenie chleba, tkanie i uprawa roli.Przemierzajàc Portugali , warto spróbowaç ró˝nych rzeczy, najlepiejwszystkiego po trochu.

Pierwszy rozdzia∏ niniejszego przewodnika opowiada o d∏ugiej i fa-scynujàcej historii tego kraju, a nast´pny zosta∏ poÊwi´cony jegomieszkaƒcom, znanym jako naród indywidualistów. Dalsze cz´Êcitraktujà o portugalskim jedzeniu i winach, wspania∏ych gospodach(pousadas), uroczych wiejskich dworkach, a tak˝e przepi´knej sztu-ce i architekturze. Dalej omówiono najciekawsze miejsca, które war-to zwiedziç. �

POPRZEDNIE STRONY: uparty robotnik; fina∏ pi∏karskiego Pucharu Portugalii PO LEWEJ: Portugalia s∏ynie z azulejos – p∏ytek ceramicznych i ∏odzi barcos rabelos

„TAM GDZIE ZIEMIA SI¢KO¡CZY, A MORZE

ZACZYNA”Ró˝norodne krajobrazy, skomplikowana historia i z∏o˝ona kultura sprawiajà, ˝e Portugalia ró˝ni si´ od reszty Europy.

NAJWA˚NIEJSZE DATY

DAWNE DZIEJEIX–VI w. p.n.e. Kupcy feniccy i greccy zak∏adajà osady.V w. p.n.e. Kartagiƒczycy przejmujà kontrol´ nad Pó∏wy-spem Iberyjskim.130 r. p.n.e. Podbój rzymski. Zaciek∏e walki mi´dzy Rzy-mianami i Luzytanami, najsilniejszym lokalnym ludem,od którego pochodzi nazwa Luzytania (tak poczàtkowookreÊlano Portugali´).60 r. p.n.e. Juliusz Cezar zak∏ada g∏ówne miasto Luzyta-nii, Olisipo.IV w. ChrzeÊcijaƒstwo rozpowszechnia si´ w ca∏ym imperium rzymskim. Powstajà biskupstwa w Bradzei Évorze.

419 Luzytani´ zajmuje germaƒski lud Swewów, a pó∏wieku póêniej – Wizygoci.711 Arabowie naje˝d˝ajà Pó∏wysep Iberyjski.718 Zwyci´stwo chrzeÊcijan nad muzu∏manami w Co-vadondze, w Asturii, rozpoczyna rekonkwist´.868 Odbicie Porto; 10 lat póêniej zostaje odzyskanaCoimbra.883 Obszar mi´dzy rzekami Duero i Minho zajmuje hrab-stwo Portucale, które mimo kontroli Hiszpanów, roÊniew si∏´.XI–XII w. Walka o w∏adz´ mi´dzy Henrykiem Burgundz-kim i jego kuzynem Rajmundem.

REKONKWISTA I NARODZINY NARODU1143 Alfons I Zdobywca, syn Henryka Burgundzkiego,pierwszym królem Portugalii, ale papie˝ Lucjusz II nieuznaje tego tytu∏u.1147 Alfons I dzi´ki pomocy krzy˝owców zdobywa Lizbon´.1179 Papie˝ Aleksander III uznaje Alfonsa I Zdobywc´za króla Portugalii.1189 Sancho I zajmuje Silves w Algarve, a nast´pnietraci je na rzecz Maurów.1249 Arabowie ostatecznie wyp´dzeni z Algarve.1260 Alfons III przenosi stolic´ z Coimbry do Lizbony.1279–1325 Rzàdy Dionizego I, reformatora i budowni-czego zamków, m´˝a Izabeli Aragoƒskiej.1348 W Lizbonie szaleje d˝uma. 1355 Zabójstwo Inês de Castro.1373 Jan z Gandawy, o˝eniony z hiszpaƒskà ksi´˝niczkà,podpisuje pierwsze przymierze angielsko-portugalskie.1385 Kl´ska Kastylijczyków w bitwie pod Aljubarrotà.Jan I Wielki zostaje pierwszym królem z dynastii Aviz.1386 Podpisanie traktatu w Windsorze (cz´Êç jego wa-runków obowiàzuje do dziÊ).1387 Jan I Wielki bierze za ˝on´ Filip´ Lancaster, córk´Jana z Gandawy.

WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE1415 Portugalczycy, wÊród nich Henryk ˚eglarz, zdoby-wajà Ceut´ na pó∏nocnym wybrze˝u Afryki. 1418 Odkrycie Madery.1427 Odkrycie Azorów.1434 Gil Eannes dociera do zachodnich ziem Afryki, po-∏o˝onych za przylàdkiem Bojador.1460 Umiera Henryk ˚eglarz.1481 Jan II wst´puje na tron.1487 Bartholomeu Díaz dociera do Przylàdka DobrejNadziei.1492 Oko∏o 60 tys. ˚ydów wydalonych z Hiszpanii znaj-duje schronienie w Portugalii.1494 Traktat z Tordesillas: Portugalia i Hiszpania dzie-là mi´dzy siebie Nowy Âwiat.1497/1498 Vasco da Gama odnajduje drog´ morskàdo Indii.1500 Pedro Alvares Cabral odkrywa Brazyli´.1510 Zdobycie portu Goa daje poczàtek imperium w Azji.1519–1522 Wyprawa Ferdynanda Magellana dooko∏aÊwiata.1536 Narodziny inkwizycji.1557 W Makau powstaje placówka handlowa.1580 Hiszpania podbija Portugali´. Poczàtek trzeciej dynastii – Habsburgów.

WOJNY I REWOLUCJE1640 Portugalia odzyskuje niepodleg∏oÊç. Jan IV zapo-czàtkowuje czwartà dynasti´ – Brangança.

1 8 ◆ K A L E N D A R I U M

1662 Katarzyna Bragança poÊlubia króla Anglii Karola II.1668 Hiszpania uznaje niepodleg∏oÊç Portugalii.1703 Umowa Methuena gwarantuje Anglii preferencyj-ne ceny na portugalskie wino.pocz. XVII w. Odkrycie z∏ota w Brazylii przyczynia si´do szybkiego rozwoju portugalskiej gospodarki.1755 Cz´Êç Lizbony zniszczona przez trz´sienie ziemi.Markiz de Pombal rozpoczyna odbudow´ miasta dzi´kinadzwyczajnym uprawnieniom uzyskanym od króla.1777 Maria I królowà; wygnanie markiza de Pombal.1807 Najazd Francji na Portugali´. Rodzina królewskaucieka do Brazylii.1808 Wojna o Pó∏wysep Iberyjski. Portugalia powo∏ujesi´ na sojusz z Wielkà Brytanià. Brytyjskim si∏om przewo-dzi sir Arthur Wellesley (póêniejszy ksià˝´ Wellington).1820 Rewolucja liberalna.1822 Nowa liberalna konstytucja obowiàzujàca tylko2 lata znosi inkwizycj´. Brazylia og∏asza niepodleg∏oÊç.1829–1834 Wojna mi´dzy frakcjami, na których czelestan´li dwaj bracia, Miguel i Piotr. Zwyci´˝a Piotr, od1834 r. znany jako Piotr IV.1834–1908 Narodziny partii politycznych – libera∏ówi konserwatystów. W trakcie rzàdów kolejnych monar-chów w∏adz´ przejmujà raz jedni, raz drudzy.1908 Karol I i nast´pca tronu ginà w zamachu w Lizbo-nie. Manuel II dziedziczy tron.1910 Portugalia republikà; Manuel II udaje si´ na wy-gnanie.1910–1926 Okres politycznego zamieszania, zama-chów stanu i zabójstw.

RZÑDY SALAZARA I OKRES PÓèNIEJSZY1926 W wyniku zamachu stanu demokratyczny rzàd zostaje obalony, a do w∏adzy dochodzi gen. Carmona.1928 Carmona mianuje Antónia de Oliveira Salazara ministrem finansów.1932 Salazar zostaje premierem i jako dyktator rzàdziPortugalià do 1968 r.1936–1939 Salazar przeciwstawia si´ Lidze Narodówi w tajemnicy wspiera gen. Franco w hiszpaƒskiej wojniedomowej.1939–1945 Podczas II wojny Êwiatowej Portugalia zachowuje neutralnoÊç.1955 Portugalia przyst´puje do Organizacji NarodówZjednoczonych.1961 St∏umienie powstania zbrojnego w Angoli. Trwawojna w Afryce. Port Goa utracony na rzecz Indii.

1966 Otwarcie mostu wiszàcego na Tagu.1970 Âmierç Salazara. Premierem zostaje Marcelo Caetano.1974 Rewolucja goêdzików przywraca demokracj´ w Por-tugalii. Utworzony w 1973 r. Ruch Si∏ Zbrojnych rzàdzi do1976 r. Banki i przedsi´biorstwa ubezpieczeniowe zo-stajà znacjonalizowane, a monopole i nieruchomoÊciprzej´te. Kolonie w Afryce uzyskujà niepodleg∏oÊç.1976 Socjalista Mário Soares premierem. Nowa kon-stytucja umacnia demokracj´.1979 Prawicowa koalicja przejmuje w∏adz´.1986 Portugalia i Hiszpania zostajà przyj´te do EWG.1995 António Guterres premierem.1998 W Lizbonie odbywajà si´ Targi Expo’98.1999 Portugalia przyst´puje do Europejskiej Unii Walu-towej. Makau powraca do Chin.

2002 Euro oficjalnà walutà Portugalii. Portugalczycy wybierajà centroprawicowy rzàd.2003 Fala po˝arów lasów w po∏udniowo-zachodniej Portugalii. Szkody szacuje si´ na 1 mld euro.2004 Portugalia organizatorem fina∏u XII Mistrzostw Eu-ropy w pi∏ce no˝nej.2005 SocjaliÊci wygrywajà wybory parlamentarne. JoseSócrates zostaje zaprzysi´˝ony na premiera.2006 By∏y premier, socjaldemokrata Cavaco Silvazostaje wybrany na prezydenta.2007 Premier Sócrates przejmuje urzàd przewod-niczàcego Rady Europejskiej.

K A L E N D A R I U M ◆ 1 9

POPRZEDNIE STRONY: flaga Portugalii na przestrzeniwiekówPO LEWEJ: Ferdynand, ksià˝´ BragançaPO PRAWEJ: dzi´ki Expo’98 Lizbona zyskuje na popu-larnoÊci, a jej sytuacja finansowa jest coraz lepsza

Portugalia stanowi pewnà anomali´ na mapiezachodniej Europy. Od pi´ç razy wi´kszejHiszpanii dzielà jà granice nie tyle naturalne,

co raczej historyczne. Z geograficznego punktu wi-dzenia prawie ka˝dy region kraju ma odpowiednikpo stronie hiszpaƒskiej. Pó∏nocna kraina Minhoprzypomina hiszpaƒskà Galici , a po∏o˝one na po-∏udniu Algarve i Alentejo przywodzà na myÊl Anda-luzj . Rzeki Tag (Tejo) i Duero (Douro) oraz góryBeiras ciàgnà si´ równie˝ na terenach Hiszpanii.Naturalny podzia∏ Pó∏wyspu Iberyjskiego powin-ien wi´c przebiegaç nie ze wschodu na zachód, alez pó∏nocy na po∏udnie, oddzielajàc kultur´ atlan-tyckà od Êródziemnomorskiej.

Granice Portugalii ustanowiono ju˝ w XIII w.Portugalczycy sà jednym z najstarszych naro-dów Europy: odkryli nowe terytoria, potem jeutracili, po okresie zale˝noÊci odzyskali upra-gnionà niepodleg∏oÊç, a od rewolucji 1974 r.,k∏adàcej kres dyktaturze, kszta∏tujà nowe relacjez dawnymi koloniami.

Przenikanie si´ kulturW Portugalii mo˝na odnaleêç liczne Êlady ˝yciaprehistorycznego: znaleziska mówiàce o najwczeÊ-niejszych etapach ludzkiej ewolucji, a tak˝e kilkamegalitycznych kr´gów kultowych. Liczba znale-zisk przyczyni∏a si´ do powstania teorii, zgodniez którà kultura przenika∏a do Portugalii g∏ówniezza morza i oceanu. Przeciwnicy tej koncepcjipodkreÊlajà, ˝e wi´kszoÊç megalitów znajduje si´z dala od brzegów. Ich zdaniem, wzrost popula-cji nastàpi∏ w wyniku nap∏ywu osadników natu-ralnymi drogami làdowymi, które pokrywajà si´ze szlakami wybieranymi w ciàgu stuleci przeznajeêdêców: z pó∏nocy przez rzek´ Minho i z po-∏udnia przez równiny Alentejo.

Do II tysiàclecia p.n.e. w Portugalii przewa-˝a∏y rozrzucone castros – umocnione osady na

szczytach wzgórz, których wyglàd sugeruje wy-st´powanie konfliktów zbrojnych mi´dzy po-szczególnymi ludami. Mieszkaƒcy tych terenówtrudnili si´ wypasem kóz i prymitywym rolnic-twem, a ubierali w we∏niane okrycia. Niektórez ich budowli wcià˝ istniejà, np. w Citânia deBriteiros niedaleko Guimarães.

Na po∏udniu w IX w. p.n.e. lokalne ludy zna-laz∏y si´ w strefie wp∏ywów fenickich osad ku-pieckich, a od VI w. p.n.e. równie˝ greckich – za-równo na wybrze˝u, jak i w g∏´bi làdu, gdziewydobywano rudy metalu. Z tego okresu po-chodzà pierwsze znaleziska potwierdzajàce, ˝emieszkaƒcy tych ziem uprawiali rybo∏ówstwo.Byç mo˝e wczeÊniej skaliste i wysmagane wia-trami wybrze˝e atlantyckie wzbudza∏o w nichzbyt du˝y strach. W V w. p.n.e. kontrol´ nadPó∏wyspem Iberyjskim przej´li Kartagiƒczycy,którzy utracili jà podczas drugiej wojny punic-kiej na rzecz cesarstwa rzymskiego.

H I S T O R I A ◆ 2 1

PO LEWEJ: rzymskie s∏upy milowe na pó∏nocy PortugaliiPO PRAWEJ: ruiny prehistorycznej osady w Citânia de Briteiros w regionie Minho; pó∏nocna Portugalia

STARO˚YTNA LUZYTANIAW ciàgu wieków fale najeêdêców przetacza∏y si´ przez Pó∏wysep Iberyjski.

Najd∏u˝ej pozostali Arabowie – obecni nawet wówczas,gdy Alfons I Zdobywca zosta∏ pierwszym królem Portugalii.