P rzewodniki ilustrowane zawierajà wszystko, czego mo˝na oczekiwaç odnowoczesnych przewodników turystycznych – sà zarówno inspirujàcà lekturà

przed wyjazdem, bezcennà pomocà podczas zwiedzania, jak i doskona∏à pa-miàtkà z podró˝y.

JJaakk kkoorrzzyyssttaaçç zz pprrzzeewwooddnniikkaa◆ Cz´Êç zatytu∏owana WWaaddeemmeekkuumm, oznaczona ˝ó∏tym paskiem u góry strony,to zestaw esejów zawierajàcych mnóstwo informacji i ciekawostek na temat hi-storii i kultury, napisanych przez ekspertów z poszczególnych dziedzin.◆ Cz´Êç g∏ówna, ZZwwiieeddzzaanniiee, oznaczona niebieskim paskiem, zawiera wyczer-pujàcy przeglàd wszystkich atrakcji wartych obejrzenia. Najciekawsze miejscaopatrzono odsy∏aczami do map zamieszczonych w tekÊcie.◆Cz´Êç pod tytu∏em IInnffrroommaaccjjee pprraakkttyycczznnee, z pomaraƒczowym paskiem, to por´cz-ny informator, w którym mo˝na znaleêç wiadomoÊci dotyczàce poruszania si´ pookolicy, wyboru hotelu, restauracji czy formy aktywnego wypoczynku i rekreacji.

O KSIÑ˚CE

O K S I Ñ ˚ C E ◆ 3

U

i

Granica paƒstwa

Granica kraju zwiàzkowego

Granica parku narodowego/rezerwatu

Metro (U-Bahn)

Lotniskomi´dzynarodowe/lokalne

Dworzec/przystanekautobusowy

Informacja turystyczna

Poczta

KoÊció∏/ruiny

Klasztor

Meczet

Synagoga

Zamek/ruiny

Stanowisko archeologiczne

Jaskinia

Pomnik

Interesujàce miejsce

Opisy najbardziej interesujàcych obiektów w cz´Êci ZZwwiieeddzzaanniiee zosta∏y opatrzone odsy∏aczami do kolorowych map (np. 1), a ikonka w górnym rogu strony informuje, gdzie szukaç mapy.

WWssppóó∏∏pprraaccoowwnniiccyyNad przygotowaniem niniejszego,gruntownie zaktualizowanego, wyda-nia przewodnika po Austrii czuwa∏aMaria Lord, która napisa∏a te˝ rozdzia∏o austriackiej muzyce, pracowa∏a nadrozdzia∏ami o Wiedniu i nad uzupe∏-nieniem Informacji praktycznych. Donowej edycji zamówiono sporo no-wych tekstów, a wiele poprzednich zo-sta∏o znacznie przerobionych.

Matthew Finch od nowa napisa∏i u∏o˝y∏ rozdzia∏y dotyczàce historii, do-dajàc wi´cej faktów. On równie˝ przy-gotowa∏ artyku∏ ˚ydowski Wiedeƒi gruntownie poprawi∏ rozdzia∏ Au-striackie specja∏y, uzupe∏niajàc go ak-tualnymi informacjami o kawiarniach.Napisa∏ te˝ nowy, interesujàcy rozdzia∏o austriackiej literaturze i filmie.W cz´Êci Zwiedzanie zmieni∏ uk∏adrozdzia∏ów o Wiedniu i rozbudowa∏ ar-tyku∏ o ˝yciu i dokonaniach ZygmuntaFreuda. Nowy rozdzia∏ o architekturzei sztuce jest dzie∏em dr. Johna Lorda.

Alasdair Bouch podró˝owa∏ powschodniej i po∏udniowej Austrii, ̋ eby

poprawiç rozdzia∏y dotyczàce Styrii, Burgenlandu i Dolnej Austrii, a Nicki Gan-der, mieszkanka Salzburga, uaktualni∏a fragmenty o Górnej Austrii, Salzkammer-gut, Salzburgu, Kraju Salzburskim, Karyntii, Tyrolu i Vorarlbergu.

Wiele znakomitych fotografii zamieszczonych w przewodniku jest dzie∏emBritty Jaschinsky, u której zamówiono ilustracje do nowej wersji.

Tekst do pierwszego wydania ksià˝ki napisa∏ po niemiecku mieszkajàcy weFrankfurcie Wilhelm Klein. Przy pierwszym angielskim przek∏adzie pracowaliRawlison Carter (historia), dr Jutta Kohut (jedzenie), Christian Neuhold i AlfredKölbel (wypoczynek na Êwie˝ym powietrzu), Evelyn Feichtenberger i Kurt Feich-tenberger (Dolna Austria, Burgenland, Styria, Górna Austria, Salzkammergut,Karyntia, Tyrol Wschodni) i dr Dieter Maier (Salzburg i Kraj Salzburski, Tyrol,Vorarlberg). WczeÊniejsze uaktualnienia i poprawki wprowadzali m.in. ChrisClouter, Margaret de Fonblanque, Louis James (autor pierwszej wersji artyku∏uo Zygmuncie Freudzie) i Paul Karr (autor artyku∏ów o wycieczkach w Tyrolu, festi-walu w Salzburgu i opactwie w Melku).

WW wweerrssjjii ppoollsskkiieejj zzaaddbbaannoo oo wwpprroowwaaddzzeenniiee ppoolloonniikkóóww ii iinnffoorrmmaaccjjii ppoottrrzzeebbnnyycchhppoollsskkiieemmuu ttuurryyÊÊcciiee..

Legenda

Ukryta pod maskà...................... 1133

Kalendarium ............................. 1166

Celtowie, Rzymianiei chrzeÊcijanie ........................ 1199

Rzàdy Franciszka Józefa ........... 3311

Deutschösterreich..................... 4477

Austriackie specja∏y................... 5599

Literatura i film .......................... 7711

Muzyka i taniec ......................... 8811

Sztuka i architektura ................ 8899

Austria 110088

Wiedeƒ: Innere Stadt 111122

Wiedeƒ: pozaRingstrasse 113344

Dolna Austria 115522

Burgenland 116688

Graz 117788

Styria 118800

Górna Austria i Salzkammergut 119944

Salzburg 220088

Kraj Salzburski 221166

Karyntia i Tyrol Wschodni 223300

Innsbruck 224466

Tyrol 225522

Vorarlberg 226644

Komunikacja w Wiedniu 228866

20

E 60E 55

A1

158

E 55

A10

20

A8

304

305

Wallersee

Wolfgangsee

Königssee

WagingerSee

g

S

S a l z k a

Watzmann2713

Hoher Zinken1764

Lammeröfen

GollingerWasserfall

Eisriesenwelt

Saa

lach Weißenbac

Bad Goise

Hal

Gosau

Leitenhaus

PichlAbtenau

StroblZinkenbach

Faistenau

ScharflingW

Ramsau

Bischofswiesen

Vordersee

Freillassing

Ainring

Laufen

AbtsdorfSeekirchen

Markt

Neumarkt

HenndorfAt

Seewalchen

StockwinklSa

N

er

Weißbach

Oberndorf

Fuschl

BHallein

Berchtesgaden

BadReichenhall

St Wolf

polding

tein

Salzburg1

2

3

Przednia ok∏adka: Austria

Tylna ok∏adka: Wiedeƒ

SPIS TREÂCI

Mapy

Wprowadzenie

Historia

Wademekum

Wprowadzenie ........................ 110077

Wiedeƒ: Innere Stadt .............. 111111

Poza Ringstrasse ................... 113322

Dolna Austria .......................... 115511

Burgenland ............................. 116677

Styria ....................................... 117777

Górna Austria .......................... 119933

Kawiarnie ................................... 6666

Wiedeƒskie pomniki .............. 114466

Opactwo w Melku .................... 116644

˚ydowski Wiedeƒ ...................... 4444

Zygmunt Freud i psychologia ........................ 113300

Festiwal w Salzburgu .............. 221133

Piesze wycieczki z Innsbrucku ........................ 224488

Salzkammergut ....................... 220000

Salzburg ................................... 220077

Kraj Salzburski ........................ 221144

Karyntia i Tyrol Wschodni ...... 222299

Tyrol ......................................... 224455

Vorarlberg ............................... 226633

S P I S T R E Â C I ◆ 5

Secesyjna fasada, dzie∏o Ottona Wagnera

Komunikacja 227788

Noclegi 228822

Gdzie zjeÊç 229900

Jak sp´dzaç czas 229966

Praktyczne wskazówkiod A do Z 330044

J´zyk 330088

♦ Szczegó∏owy spis treÊciInformacji praktycznychssttrr.. 227777

Informacjepraktyczne

Zwiedzanie

Okiem znawcy

Zbli˝enia

W P R O W A D Z E N I E ◆ 1 3

A ustria jest ma∏ym krajem nowoczesnej Europy, a jednoczeÊniedziedzicem imperium, które obejmowa∏o kiedyÊ terytoria cze-skie, s∏owackie, s∏oweƒskie, polskie czy w∏oskie. Jest tak˝e krajem,

który móg∏ obchodziç swoje pierwsze urodziny w 1919 r., szeÊçdziesià-te w 2005 r., a dziewi´çset pi´çdziesiàte w 1946 r. – i to bez ˝adnejsprzecznoÊci. Ten skomplikowany stan rzeczy od dawna zdumiewa nietylko podró˝ników, ale tak˝e samych mieszkaƒców kraju: w ankieciez 1965 r. na pytanie „Czy Austriacy sà narodem?” twierdzàco odpowie-dzia∏a mniej ni˝ po∏owa pytanych, a w 1977 r. zaledwie 62%.

Próba ustalenia, jaka w∏aÊciwie jest Austria, wymaga zag∏´bieniasi´ w osza∏amiajàcym gàszczu to˝samoÊci i rozmaitych wàtków d∏u-giej historii. W takich warunkach mno˝à si´ stereotypy, cz´sto pod-trzymywane przez samych Austriaków: przepych Habsburgów, ro-mantyczna epoka Mozarta, dekadencki wiedeƒski fin de siècle,mi´dzynarodowe skandale zwiàzane z nazwiskami Kurta Waldheimai Jörga Haidera pod koniec XX wieku. To˝samoÊç Austrii przys∏a-nia wiele masek, czasem pociàgajàcych, a czasem szokujàcych, alezawsze budzàcych du˝e zainteresowanie.

Na zachodzie kraju miasto Bregencja le˝y nad brzegiem Jeziora Bo-deƒskiego, gdzie ∏àczà si´ granice trzech krajów. Im dalej w g∏àb Bregen-cji, tym wi´cej spotyka si´ prostolinijnych, otwartych ludzi. Wra˝enie topog∏´bia si´ w Salzburgu, po∏o˝onym pomi´dzy górami i rzekà Salzach,gdzie ciàgle rozbrzmiewajà echa muzyki Mozarta, równie˝ w zagubionymw wysokich Alpach Innsbrucku, doskona∏ej bazie wypadowej dla mi-∏oÊników górskich wycieczek i narciarzy. Sà tam jedne z najlepszychna Êwiecie uzdrowisk, a splecione pasma górskie i liczne jeziora tworzàpi´kno regionu Salzkammergut. Warto wyruszyç w gór´ pe∏nej winnicdoliny Dunaju, zwiedzajàc przy okazji Graz czy Klagenfurt.

I wreszcie Wiedeƒ. Turystów zawsze zaskakujà tutejsi mieszkaƒcy.Za imponujàcà i wspaniale zachowanà fasadà centrum miasta, za ude-rzajàco sztywnymi manierami kryjà si´ ludzie towarzyscy i kochajàcyprzyjemnoÊci, przywiàzani do s∏odyczy, kawy, piwa i biesiadowania.W tym mieÊcie, kiedyÊ troch´ zapomnianym, dzisiaj roi si´ od nowychludzi, nowych pomys∏ów i ha∏aÊliwych placów budowy – najstarszedzielnice poddawane sà restauracji. Wiedeƒ, tak jak ca∏a Austria, nie-zupe∏nie jest tym, czego mo˝na by oczekiwaç, i w∏aÊnie to okazuje si´najciekawsze. �

POPRZEDNIE STRONY: Grossglockner, najwy˝sza góra Austrii;

góry i jeziora – charakterystyczny krajobraz Tyrolu; wiedeƒski Belweder

PO LEWEJ: koÊció∏ Steinhof w Wiedniu, wed∏ug projektu Ottona Wagnera

NAST¢PNE STRONY: Austria w 1570 r., wed∏ug atlasu Abrahama Orteliusa

UKRYTA POD MASKÑAustriacy, jeden z najbardziej przyjaznych,

a zarazem najbardziej pragmatycznie myÊlàcychnarodów Europy, zamieszkujà przepi´knà krain´.

NAJWA˚NIEJSZE DATY

ookk.. 2255 ttyyss.. llaatt pp..nn..ee.. Dolina Dunaju jest ju˝ zamiesz-kana – z tej epoki pochodzi figurka Wenus z Willen-dorfu.880000––440000 pp..nn..ee.. Kultura halsztacka w regionie Salz-kammergut; powsta∏e wówczas kopalnie soli sà czyn-ne do dzisiaj.ookk.. 445500 pp..nn..ee.. Zaczynajà przybywaç Celtowie, którzyz czasem utworzà królestwo Norea.1155 pp..nn..ee.. W∏adz´ nad Dunajem przejmujà Rzymianie.Na miejscu ich wojskowego obozu Vindobona w przy-sz∏oÊci powstanie Wiedeƒ.ookk.. 228800 nn..ee.. W rejonie Dunaju rozpoczyna si´ syste-matyczna uprawa ziemi.

VV––VVII ww.. W´drówki ludów (Völkerwanderung) w Eu-ropie Ârodkowej; w regionie pojawiajà si´ S∏owianiei Bawarczycy. W 433 r. Rzymianie zostajà wyparciz okolic Dunaju.779988 Salzburg zostaje siedzibà arcybiskupstwa.779999–880000 Karol Wielki stawia opór nadciàgajàcymAwarom i zajmuje terytorium na obszarze dzisiejszejGórnej i Dolnej Austrii, znane póêniej jako MarchiaNaddunajska lub Wschodnia (Ostmark).995555 Król Saksonii, Otton I Wielki, zwyci´˝a Madziaróww bitwie na Lechowym Polu.997766 Otton II podporzàdkowuje Marchi´ Wschodniàdynastii Babenbergów.999966 W dokumentach po raz pierwszy pojawia si´ na-zwa Ostarrichi.

11111144–11113333 Leopold III, w∏adca z dynastii Babenber-gów, zak∏ada Klosterneuburg (opactwo augustiaƒ-skie) i Heiligenkreuz (opactwo cystersów).11115566 Henryk II Jasomirgott przenosi stolic´ Baben-bergów do Wiednia.11224466 Ksià˝´ Fryderyk II, ostatni potomek dynastiiBabenbergów, ginie w bitwie z W´grami nad Lita-wà. Kontrol´ nad Austrià przejmuje Przemys∏ Oto-kar II z Czech.11227788 Otokar ginie w bitwie pod Dürnkrut, pokonanyprzez si∏y Rudolfa I Habsburga, cesarza rzymskiego.Rudolf oddaje Austri´ w lenno swoim synom, usta-nawiajàc dynasti´ Habsburgów, która b´dzie rzàdziça˝ do 1918 r.11336655 Rudolf IV zak∏ada Uniwersytet Wiedeƒski.11442211 Albrecht II wszczyna pogrom ˚ydów, wyp´dzaich z Wiednia i niszczy miejskie getto.11449933–11551199 Dzi´ki polityce dynastycznej Maksymi-lian I przygotowuje grunt do po∏àczenia Austrii, Czechi W´gier. Do kraju docierajà idee reformacji.11552211 Uchwa∏a sejmu wormackiego pot´pia dzia∏al-noÊç Marcina Lutra.11552266 Ludwik II Jagielloƒczyk, król W´gier i Czech, gi-nie w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W´gry i Cze-chy dostajà si´ pod panowanie Habsburgów.11552299 Turcy pod wodzà su∏tana Sulejmana I Wspa-nia∏ego podchodzà pod mury Wiednia. Do odwrotuzmusza ich wczesne nadejÊcie zimy.11555500––11556600 Protestantyzm zyskuje coraz wi´cej zwo-lenników. Pod koniec XVI w. wi´kszoÊç mieszkaƒcówAustrii ma za sobà zmian´ wyznania. Katoliccy Habs-burgowie Êciàgajà do Wiednia jezuitów, którzy majàpomóc w rozwiàzaniu problemu.11661199––11664488 Wojna trzydziestoletnia.11662200––11774400 Wraz z kontrreformacjà nadchodzi epo-ka baroku. Jej szczytowym osiàgni´ciem jest wiedeƒ-ski koÊció∏ Êw. Karola Boromeusza (1739).11668833 Wezyr Kara Mustafa na czele 250-tysi´cznejarmii tureckiej oblega Wiedeƒ. Miasto wyzwalajà po-∏àczone si∏y cesarskie, w tym wojska polskie pod wo-dzà Jana III Sobieskiego.11669977 Ksià˝´ Eugeniusz Sabaudzki zostaje naczel-nym wodzem armii. Jego sukcesy na polach bitew po-zwalajà Habsburgom rozciàgnàç kontrol´ nad W´-grami, terytorium obecnej Chorwacji i du˝ymi obsza-rami Europy Zachodniej. 11771133 Wprowadzenie „sankcji pragmatycznej” – usta-wy zapewniajàcej dziedziczenie tronu równie˝ przezkobiety.11774400 Wstàpienie na tron Marii Teresy.

1 6 ◆ K A L E N D A R I U M

PO LEWEJ: Maria Teresa w∏ada∏a cesarstwem

Habsburgów w latach 1740–1780

11775566 W Salzburgu przychodzi na Êwiat WolfgangAmadeusz Mozart.11777722––11777755 Austria uczestniczy w rozbiorach Polski,zagarniajàc Galicj´.11880044 Powstaje Cesarstwo Austriackie.11880055 Wojska Napoleona okupujà Wiedeƒ (powrócàw 1809 r.).11881144–11881155 Po upadku Napoleona rozpoczyna obra-dy kongres wiedeƒski, podczas którego europejscyksià˝´ta i m´˝owie stanu tworzà nowà politycznà ma-p´ Europy. Austria pod rzàdami kanclerza Metterni-cha pogrà˝a si´ w kulturowym zastoju biedermeieru.11884488 Rewolucja marcowa w Wiedniu st∏umiona przezwojska cesarstwa. Ferdynand I abdykuje na rzeczswojego 18-letniego bratanka, Franciszka Józefa.11886677 Cesarstwo Austriackie i w´gierska Korona po-∏àczone unià realnà jako Austro-W´gry.llaattaa 7700.. XXIIXX ww.. Austriacki antysemityzm zaczyna przy-bieraç na sile.11887788 W czasie wojny rosyjsko-tureckiej Austro-W´-gry okupujà BoÊni´ i Hercegowin´, anektujàc jew 1908 r.llaattaa 9900.. XXIIXX ww.. Austria, a szczególnie Wiedeƒ, wchodzàw okres fin de siècle’u. Rozkwit kó∏ intelektualnychi artystycznych, do których nale˝à m.in. Zygmunt Freud,Gustaw Mahler, Otto Wagner i Gustaw Klimt.11991144 Zabójstwo nast´pcy tronu, arcyksi´cia Fran-ciszka Ferdynanda w Sarajewie, prowadzi do wybuchuI wojny Êwiatowej.11991166 Âmierç cesarza Franciszka Józefa.11991188 Abdykacja Karola I po przegranej wojnie – ko-niec dynastii Habsburgów i Austro-W´gier. Proklamo-wanie republiki. Na mocy powojennego traktatu Au-stria zachowuje zaledwie jednà dwunastà terytoriówsprzed wojny.11993344 Podczas próby puczu austriackich nazistów z ràkzamachowców ginie kanclerz Engelbert Dollfuss.11993388 13 marca naziÊci przejmujà w∏adz´ – przy∏à-czenie Austrii do Rzeszy Niemieckiej (anszlus). Hitlerprzyjmuje zaproszenie do Wiednia. Tysiàce ˚ydów(w tym Zygmunt Freud) uciekajà za granic´.11993399 Poczàtek II wojny Êwiatowej.11994444–11994455 Naloty bombowe aliantów niszczà 30%zabudowy Wiednia.11994455 Zdobycie Wiednia przez Armi´ Czerwonà. Au-stria i jej stolica zostajà podzielone na cztery strefyokupacyjne: amerykaƒskà, brytyjskà, francuskà i so-wieckà.11995555 Austriacki traktat paƒstwowy (Staatsvertrag) po-mi´dzy Austrià i zjednoczonymi mocarstwami (Francja,

Wlk. Brytania, USA i ZSRR) gwarantuje jej suweren-noÊç i neutralnoÊç; Austria zostaje przyj´ta do RadyEuropy i ONZ.11997700 Na czele rzàdu staje kanclerz Bruno Kreisky.11997799 Wiedeƒ jest trzecià, po Nowym Jorku i Gene-wie, siedzibà ONZ.11998866 By∏y sekretarz ONZ Kurt Waldheim, kandydatw wyborach prezydenckich, zostaje oskar˝ony o wspó∏-udzia∏ w eksterminacji greckich ̊ ydów podczas II woj-ny Êwiatowej.11999944 Austriacy opowiadajà si´ w referendum za przy-∏àczeniem do Unii Europejskiej, co nast´puje 1 stycz-nia 1995 r. 22000000 Skrajnie prawicowa WolnoÊciowa Partia Au-strii pod kierownictwem Jörga Haidera tworzyz chadecjà rzàd koalicyjny. Wywo∏uje to zamieszkiw Wiedniu i zaniepokojenie za granicà. Unia Euro-pejska wprowadza, a nast´pnie znosi, sankcje

wobec Austrii. W Wiedniu zostaje wzniesiony pierw-szy pomnik ofiar Holokaustu. Tragiczny wypadekw Alpach: w po˝arze w tunelu kolejki górskiej ginie155 narciarzy.22000011 Euro zast´puje szylinga. Wybory parlamentar-ne ujawniajà spadek poparcia dla WolnoÊciowej Par-tii Austrii.22000033 Prawicowy kanclerz Wolfgang Schüssel wpro-wadza najbardziej restrykcyjne w Europie prawodotyczàce uchodêców.22000066 Prezydencja Austrii w strukturach UE.22000088 Jörg Haider, przywódca WolnoÊciowej PartiiAustrii, ginie w wypadku samochodowym. �

K A L E N D A R I U M ◆ 1 7

PO PRAWEJ: Bruno Kreisky, powojenny kanclerz

socjaldemokrata

N iewiele wiadomo na temat najdawniejszychmieszkaƒców obszaru, na którym le˝ydzisiejsza Austria; dolina Dunaju by∏a za-

siedlona ju˝ ok. 25 tys. lat p.n.e., kopalnie soliw Salzkammergut, czynne do dziÊ, eksploatowa-no ju˝ 800 lat p.n.e. Oko∏o 450 lat p.n.e. przybylitu Celtowie. PrzynieÊli ze sobà nowy j´zyk, religi´i typ miejskiej zabudowy. Ustanowili te˝ w∏asnepaƒstwo o nazwie Norea, którego granice odpo-wiada∏y mniej wi´cej granicom dzisiejszej Austrii,z wyjàtkiem zachodniej cz´Êci kraju. Nieustan-nie zagra˝a∏y mu plemiona germaƒskie z pó∏no-cy, ale prawdziwym wrogiem okaza∏o si´ impe-rium rzymskie, które poch∏on´∏o terytoria Celtówok. 15 r. p.n.e. Przez ok. 50 lat Norykanie rzàdziliswoim krajem jak dawniej, dopóki w∏adze rzym-skie nie zdecydowa∏y, ˝e niepokoje na pó∏nocyusprawiedliwiajà zmilitaryzowanie regionu, zna-nego im jako Noricum.

Rzymskie NoricumW zwiàzku z nowà politykà wojskowà norykaƒ-skie osady zosta∏y ufortyfikowane. W osadzieVindobona wybudowano szaƒce ziemne i urzà-dzono garnizon, w którym stacjonowa∏o tysiàckawalerzystów z Brytanii. To w∏aÊnie by∏ przy-sz∏y Wiedeƒ.

Rzymianie utrzymywali ̋ ywe stosunki handlo-we ze wszystkimi prowincjami imperium, a po-niewa˝ Dunaj by∏ wa˝nà arterià komunikacyjnàna wschodzie, Noricum pr´dzej czy póêniej mu-sia∏o si´ znaleêç w centrum wydarzeƒ. Przez gór-skie prze∏´cze p∏yn´∏y na po∏udnie du˝e iloÊci au-striackiego z∏ota, ˝elaza, soli i byd∏a. Rzymianiew zamian dostarczali oliw´ i wino, wprowadzilihodowl´ pszczó∏ i zreformowali uprawy.

Wed∏ug legendy, jednym z handlowych traktówprzyw´drowa∏ równie˝ Êw. Florian, nawróconyna chrzeÊcijaƒstwo ˝o∏nierz rzymskich legionów,

który pierwszy przyniós∏ nowà religi´ na terenyprzysz∏ej Austrii, uciekajàc przed przeÊladowa-niami w Rzymie. W Noricum zatrzyma∏ si´ w do-mu zarzàdcy, liczàc na tolerancyjne przyj´cie swo-ich poglàdów, ale zarzàdca kaza∏ go utopiç. Flo-

rian jest patronem stra˝aków; posàgi Êwi´tegolejàcego wod´ na p∏onàce domy nadal sà spotyka-ne w wielu austriackich wioskach. (W XII stule-ciu cz´Êç relikwii Êwi´tego sprowadzono do Kra-kowa i umieszczono w koÊciele Êw. Floriana w ów-czesnej dzielnicy Kleparz. Âwiàtynia jako jedynabudowla ocala∏a z wielkiego po˝aru w 1528 r.,który doszcz´tnie strawi∏ ca∏à dzielnic´).

Upadek imperium zmusi∏ Rzymian do opusz-czenia terenów naddunajskich w 433 r. n.e. Po-wsta∏a w ten sposób swoista pró˝nia – ich miejscew Êrodkowej Europie musia∏a pr´dzej czy póêniejzajàç inna pot´ga. Rozpocz´∏a si´ era wielkiej w´-drówki ludów, Völkerwanderung. Noricum prze-j´∏y poczàtkowo pó∏nocne plemiona germaƒskie,a nast´pnie ludy ba∏tyckie. Niektóre grupy pozo-

H I S T O R I A ◆ 1 9

PO LEWEJ: bitwa na Lechowym Polu (955 r.)

pomi´dzy si∏ami cesarza Ottona i W´grami

PO PRAWEJ: figurka z okresu kultury halsztackiej,

z epoki ˝elaza

CELTOWIE, RZYMIANIE I CHRZEÂCIJANIE

Austria ma d∏ugà, skomplikowanà histori´, od najstarszych osad celtyckich po pot´˝neimperium Habsburgów, w sk∏ad którego wchodzi∏y wielkie obszary Êrodkowej Europy.

stawa∏y tu zaledwie przez jedno lub dwa pokole-nia, wypierane przez inne, które zajmowa∏y ichmiejsce. Po Wandalach i Hunach przybyli Lango-bardzi, Awarowie, a póêniej S∏owianie.

Karol Wielki i Marchia WschodniaW VIII w. Frankowie pod panowaniem KarolaWielkiego stworzyli imperium, które narzuci∏oEuropie chrzeÊcijaƒski porzàdek i po∏o˝y∏o kresepoce swobodnych migracji i zmian. W 798 r.w osadzie o nazwie Salzburg powsta∏o arcybi-skupstwo. Obszar dzisiejszej Górnej i Dolnej Au-strii, nazywany Ostmark, czyli Marchia Wschod-

nia, okreÊli∏ wschodnie granice paƒstwa. W roku800 papie˝ Leon III koronowa∏ Karola Wielkiegoi nada∏ mu tytu∏ cesarza rzymskiego. Po Êmiercikróla, 14 lat póêniej, tytu∏ ten sta∏ si´ godnoÊciàelekcyjnà, nadawanà przez dostojników niemiec-kich, g∏ównych kontynuatorów re˝imu KarolaWielkiego. Poparcie dostojników by∏o niezb´d-nym warunkiem koronacji i nadania przez papie-˝a tytu∏u cesarza rzymskiego.

Z czasem zasady przekazywania godnoÊci ule-g∏y zmianie. O elekcji decydowa∏o zgromadze-nie z∏o˝one z siedmiu ksià˝àt. Przynale˝noÊç doniego by∏a wielkim i po˝àdanym zaszczytem,o który ostro rywalizowano. Nowego cesarzawybierano jeszcze za ˝ycia poprzedniego, ˝ebyprzyspieszyç ewentualne przekazanie w∏adzy.

Z czasem uznano, ˝e mo˝e nim zostaç ka˝dychrzeÊcijaƒski w∏adca, nie tylko Niemiec – to do-datkowo zaostrzy∏o rywalizacj´ i sprawi∏o, ˝etrudniej by∏o nad nià zapanowaç. W 962 r. pa-pie˝ koronowa∏ Ottona I na cesarza.

Dynastia BabenbergówW 976 r. kontrol´ nad ziemiami Marchii Wschod-niej, utworzonej przez Karola Wielkiego, powie-rzono hrabiemu Leopoldowi z rodu Babenber-gów. W 996 r. w dokumentach po raz pierwszypojawi∏a si´ nazwa Ostarrichi, poprzedniczkaobecnej Österreich. Ród Babenbergów utrzyma∏kontrol´ nad tym obszarem przez blisko 300 lat,pos∏ugujàc si´ politykà si∏y w stosunkach z papie-˝em, cesarzem rzymskim i ksià˝´tami niemiecki-mi ze zgromadzenia elekcyjnego.

W 1156 r. Henryk II z rodu Babenbergów– znany jako Jasomirgott z powodu ulubionegopowiedzonka, znaczàcego „Bo˝e dopomó˝!”– otrzyma∏ od ówczesnego cesarza rzymskiego ty-tu∏ ksià˝´cy, zdobywajàc w ten sposób wp∏ywy dlaBabenbergów w Wiedniu. Jego syn, Leopold V,wzià∏ do niewoli króla Anglii, Ryszarda Lwie Serce. Okup zap∏acony za uwolnienie Ryszardaz zamku Dürnstein pozwoli∏ na sfinansowaniem.in. budowy murów Wiednia.

Fryderyk Babenberg – przeszed∏ do historii ja-ko Fryderyk Bitny – by∏ ostatnim przedstawicie-lem dynastii w∏adajàcym terytoriami na wscho-dzie. W 1246 r. zginà∏ w bitwie z si∏ami w´gierski-mi nad rzekà Litawà (Leitha), a tereny dosta∏ysi´ pod kontrol´ króla czeskiego, Przemys∏awaOtokara II.

Poczàtek HabsburgówW roku 1273 r. w austriackiej historii pojawi∏osi´ nazwisko, które do dzisiaj wiele znaczy w kul-turze Europy: Habsburgowie. W 2002 r. g∏owàDomu Habsburskiego by∏ Otto von Habsburg,cz∏onek Parlamentu Europejskiego (jego 90. uro-dziny obchodzono oficjalnie w wiedeƒskiej kate-drze i pa∏acu prezydenckim). Nazwa dynastii po-chodzi od zamku w pó∏nocnej Szwajcarii: Hab-sichtsburg, czyli Zamek Jastrz´bi. Od XI w., kiedycz∏onkowie rodu byli rycerzami Aragowii (Kan-ton Aargau), ród stopniowo zdobywa∏ lokalnàw∏adz ,́ najpierw na po∏udniu niemieckiego re-gionu Szwajcarii, póêniej w Górnej Alzacji.W 1273 r. jeden z rodu – Rudolf – okaza∏ si´ od-powiednim kandydatem do godnoÊci cesarza.

Nie znaczy to jednak, ˝e Rudolf mia∏ tak po-t´˝ne wp∏ywy. W gruncie rzeczy to w∏aÊnie sto-

2 0 ◆ H I S T O R I A

sunkowo s∏aba pozycja Habsburgów wydawa∏asi´ gronu elektorów zaletà w Êwietle wielkiegozwyci´stwa króla Przemys∏awa Otokara nadostatnimi Babenbergami. Podczas gdy Otokarmóg∏ zagra˝aç niepodleg∏oÊci ksià˝àt wchodzà-cych w sk∏ad rady elekcyjnej, Rudolf wydawa∏si´ „odpowiednià miernotà” i zosta∏ skwapliwiezatwierdzony.

W rezultacie Rudolf I, „habsburska mierno-ta”, król niemiecki i cesarz rzymski, podwa˝y∏roszczenia Otokara do prowincji austriackichi w 1278 r. pokona∏ si∏y czeskie pod Dürnkrut,na pó∏nocny wschód od Wiednia. Póêniej konty-nuowa∏ przy∏àczanie terytoriów, wykupi∏ rosz-czenia pozosta∏ych Babenbergów do regionu,przekona∏ Henryka Bawarskiego do scedowanianaƒ w∏asnoÊci ziem i przejà∏ Karynti .́

W 1282 r. elektorzy w Augsburgu zaaprobo-wali Rudolfa, który nada∏ swoim synom jakolenno terytoria Austrii, Styrii, Karyntii i Krainy.

Rywalizacja habsbursko-czeskaRudolf mia∏ nadziej ,́ ̋ e jego syn Albrecht przej-mie po nim koron´ cesarza rzymskiego, ale Al-brecht zosta∏ odrzucony przez elektorów. I cho-cia˝ z czasem uda∏o mu si´ wstàpiç na tron nie-miecki, krótko potem zginà∏ z ràk Szwajcarów,a rodzina Habsburgów utraci∏a koron´ na ca∏ywiek. Za panowania czeskiego w∏adcy Karolaw XIV w. wydano Z∏otà Bull´ – oficjalny doku-ment odbierajàcy Habsburgom prawo g∏osowa-nia w cesarskiej elekcji.

Zi´ciem Karola IV Luksemburskiego zosta∏Rudolf IV, ówczesna g∏owa Domu Habsburgów.Sprzeciwi∏ si´ on polityce Karola, przedstawia-jàc swojà dynasti´ jako tak znamienità i wysokourodzonà, ̋ e przewy˝szajàcà wszystkie inne szla-checkie rody chrzeÊcijaƒskiego Êwiata. Roszczeniate by∏y oparte m.in. na rzekomo odnalezionychprzez Rudolfa, a w rzeczywistoÊci sfa∏szowanychdokumentach. Dokumenty te nie by∏y jedynymelementem d∏ugotrwa∏ej publicznej rywalizacjii kampanii propagandowej, jakà prowadzili cze-scy i habsburscy w∏adcy. Budowa katedry Êw. Wi-ta w Pradze sta∏a si´ bodêcem do wielkiej przebu-dowy wiedeƒskiej katedry Êw. Stefana w 1359 r.,a za∏o˝enie uniwersytetu w Wiedniu w 1365 r. by-∏o odpowiedzià na stworzenie przez Karola po-dobnej instytucji w Pradze.

Spadkobierca Rudolfa, Albrecht V, popar∏ kró-la czeskiego Zygmunta w wojnie z husytami, pro-wadzonej przez niego w Czechach. Ale pomocHabsburgów mia∏a swojà cen´: czeski monarchamusia∏ obiecaç Albrechtowi r´k´ swojej córkii tron królestwa W´gier. W ten sposób w 1438 r.Albrecht, jako koronowany król W´gier, móg∏ si´ubiegaç o upragniony tytu∏ cesarza, co oczywi-Êcie nastàpi∏o.

Natychmiast po zdobyciu tronu cesarstwa Al-brecht zwróci∏ oczy w stron´ Turcji. Si∏y impe-rium osmaƒskiego, które zdo∏a∏o zajàç du˝e ob-szary Azji Mniejszej, oblega∏y Konstantynopol

(Stambu∏), najecha∏y na Serbi´ i zagra˝a∏y tery-toriom w´gierskim. Najwi´cej ofiar poch∏on´∏owówczas nie szaleƒstwo wojny, lecz sama natura,kiedy obie strony zaatakowa∏a epidemia czer-wonki. Podobno Albrecht, który równie˝ zacho-rowa∏, powiedzia∏: „Wyzdrowia∏bym, gdybymtylko móg∏ jeszcze raz zobaczyç mury Wiednia”.

Nie zobaczy∏ ich jednak, poniewa˝ zmar∏ w dro-dze powrotnej do miasta. Natychmiast po jegoÊmierci W´grzy odzyskali swój tron.

AEIOURudolf I widzia∏ Habsburgów w samym centrumniemieckiego Êwiata i europejskiej polityki, a spad-kobierca Albrechta, Fryderyk III, wyra˝a∏ wiar´w ogromne, niemal kosmiczne pos∏annictwo swej

C E L T O W I E , R Z Y M I A N I E I C H R Z E Â C I J A N I E ◆ 2 1

PO LEWEJ: Rudolf I

PO PRAWEJ: Fryderyk III – witra˝ z okna Kaplicy

Ksià˝´cej wiedeƒskiej katedry Êw. Stefana