Pierwszy przewodnik wydawnictwaInsight Guide, który pojawił się na

rynku w 1970 r., zapoczątkował kre-atywne wykorzystanie kolorowych fo-tografii i stał się wzorcem dla innychtego typu publikacji. Od tamtego cza-su stale powiększamy naszą serię,starając się zapewnić czytelnikomwiarygodne informacje na temat kra-ju, do którego się udają, a także po-zwolić im zrozumieć kulturę i sposóbmyślenia jego mieszkańców.

W dobie Internetu, stanowiącegoniewyczerpane źródło danych (choćnie zawsze prawdziwych), nasze prze-wodniki w harmonijny sposób łączątekst i fotografie, dając czytelnikomdogłębną wiedzę i wyważone opinieekspertów. Aby osiągnąć ten cel, pod-czas przygotowywania tego przewod-nika polegaliśmy na doświadczeniumiejscowych autorów i fotografów.

Jak korzystać z przewodnikaPrzewodnik po Chorwacji pozwala zro-zumieć kraj i jego mieszkańców, i za-poznaje czytelnika z zabytkami, cie-kawymi miejscami oraz wydarzenia-mi, w których warto wziąć udział:� Część zatytułowana Wademekum,wyróżniona żółtym paskiem u góry każ-dej strony, poświęcona jest przyrodziei kulturze kraju przedstawionych w for-mie artykułów na wybrane tematy.� Główna część, Zwiedzanie, ozna-czona paskiem niebieskim, to właści-wy przewodnik po miejscach i miej-scowościach wartych obejrzenia. Opi-sy obiektów szczególnie ciekawychopatrzono odsyłaczami do map.� Część Informacje praktyczne, z pa-skiem pomarańczowym, zawiera roz-maite praktyczne rady na temat po-dróżowania, hoteli, sklepów, restau-racji i rozrywek.

O KSIĄŻCE

2

Opisy najciekawszych miejscw części Zwiedzanie opatrzo-no odsyłaczami do map barw-nych (1). Ikonka w prawymgórnym rogu strony informuje,gdzie szukać mapy lub planu.

Tanner jest też autorem eseju o Chor-watach, w którym przedstawił zmaga-nia, pasje i aspiracje tego narodu.

Chorwacja, z usłanym wyspami wy-brzeżem, górzystym wnętrzem i wy-jątkowo pięknym Dubrownikiem, uwa-żana jest za najbardziej malowniczączęść byłej Jugosławii. Ma też bogatedziedzictwo przeszłości – liczne za-bytki architektury gotyckiej i baroko-wej, rzymskie ruiny, wczesnochrześ-cijańskie malowidła i średniowiecznezamki.

Do roli tego, kto poprowadzi czytel-nika po przyrodniczych i kulturalnychatrakcjach kraju, wydawca zaangażo-wał angielskiego dziennikarza i po-dróżnika Robina McKelvie, który poraz pierwszy odwiedził Chorwację pod-czas wojny domowej w 1993 r. Mimotoczących się walk McKelvie zakochałsię w tym kraju i wracał do niego jesz-cze kilkanaście razy. W tym przewod-niku jest on nie tylko autorem całej czę-ści Zwiedzanie, ale także rozdziałówpoświęconych chorwackiej kuchni orazaktywnemu wypoczynkowi, czyli dwómtematom bliskim jego sercu. Miał teżwkład w napisanie rozdziału o muzyce,części poświęconej sportom oraz krót-kiego podrozdziału o naturyzmie, któ-ry zamyka rozdział o Chorwatach.

Podczas podróży krajoznawczychMcKelviemu towarzyszyła żona, Jenni-fer McKelvie, która zebrała wszystkieważne Informacje praktyczne. Dodat-kowych materiałów dostarczyła JaneFoster, pisarka mieszkająca i pracu-jąca w Splicie, autorka Insight PocketGuide: Croatia.

Zdjęcia w tym przewodniku sąw większości dziełempolskiego fotografaGregory’ego Wrony,który przez wiele latodwiedzał Chorwa-cję turystycznie.

O K S I Ą Ż C E � 3

WspółpracownicyTwórcą tego przewodnika jest Doro-thy Stannard, redaktor prowadzącaw londyńskim biurze wydawcy InsightGuides, która kierowała zespołem au-torów i fotografów specjalizujących sięw krajach byłej Jugosławii.

Jej pierwszym zadaniem było pozy-skanie kogoś, kto byłby w stanie opi-sać zawiłe dzieje Chorwacji. Do tej ro-li nadawał się świetnie Marcus Tan-ner, w latach 80. i 90. minionego stu-lecia korespondent londyńskiego In-dependent na Bałkanach i późniejszyzastępca redaktora działu zagranicz-nego tej gazety. O jego książce Cro-atia, A Nation Forged by War, AleskaDjilas z New York Times Book Reviewnapisała, że jest „pełna zajmującychhistorii i ważnych spostrzeżeń”, czylitego, co wydawnictwo Insight lubi za-mieszczać w swoich przewodnikach.

parki narodowe/rezerwaty

granice państw

lotniska:międzynarodowe/krajowe

stanowiskaarcheologiczne

Legenda

SPIS TREŚCI

Dzikie piękno .............................. 13

Najważniejsze daty ....................16

Pradzieje .................................... 19

Średniowiecze ............................ 25

Habsburgowie ............................ 30

Współczesna Chorwacja ............37

Chorwaci .................................... 51

Pieśni i tańce ............................ 62

Chorwacka kuchnia.................... 65

Aktywny wypoczynek .................. 71

Chorwacja 84

Zagrzeb 88

Środkowa Chorwacja 102

Jeziora Plitwickie 112

Wschodnia Chorwacja 120

Istria 136

Zatoka Kvarnerska 166

Północna Dalmacja 188

Środkowa Dalmacja 202

Split 204

Południowa Dalmacja 226

Dubrownik 230

Przednia okładka:mapa Chorwacji

Tylna okładka:plan Zagrzebia

Mapy

Wprowadzenie

Historia

Wademekum

S P I S T R E Ś C I � 5

Komunikacja . . . . . . . . . 244

Noclegi . . . . . . . . . . . . . 248

Gdzie zjeść . . . . . . . . . . 257

Jak spędzać czas . . . . . 264

Praktyczne wskazówki

od A do Z . . . . . . . . . . 270

Język . . . . . . . . . . . . . . . 276

� Szczegółowy spis treści

Informacji praktycznych

str. 241

Wprowadzenie ............................83Zagrzeb ...................................... 87

Środkowa Chorwacja .............. 101

Wschodnia Chorwacja ............ 119

Wybrzeże Istrii .......................... 135

W głębi Istrii .............................. 153

PO LEWEJ:ratusz w Varaždinie,środkowa Chorwacja

Naga pasja.................................. 61

Chorwackie wina ........................ 69

Nurkowanie ................................ 75

Kawiarniane życie Zagrzebia .... 97

Jeziora Plitwickie ...................... 115

Oblężenie Vukovaru.................. 131

Park Narodowy Risnjak ............ 170

Festiwal w Dubrowniku ............ 232

Rzut oka na Czarnogórę .......... 239

Zatoka Kvarnerska .................. 165

Północna Dalmacja ..................187Środkowa Dalmacja ................ 201

Południowa Dalmacja .............. 225

Informacjepraktyczne

Zwiedzanie

Okiem znawcy

DZIKIE PIĘKNOPo latach obcej dominacji Chorwacja buduje swojà

przyszłoÊç, czerpiàc z bogatych zasobów naturalnych.

W P R O W A D Z E N I E � 1 3

Konsekwencją rozpadu Jugosławii w 1991 r., 11 lat po śmierci Tity,który władał krajem przez 35 lat, był konflikt zbrojny, najbardziejkrwawy w dziejach Europy od czasu II wojny światowej. Jedy-

nie oddzielenie się Słowenii od jugosłowiańskiej federacji miało prze-bieg szybki i stosunkowo spokojny, jeśli nie liczyć 10-dniowych walk.Niepodległościowe ambicje Chorwatów były przyczyną czteroletniej,zaciekłej wojny z sąsiednią Serbią, która uzbroiła i zachęciła do walkirodaków żyjących w licznych enklawach na chorwackim terytorium.Czystki etniczne i wszelkie przejawy zawziętego nacjonalizmu były naporządku dziennym. Wszystkie dawne, głęboko zakorzenione antago-nizmy – Serbowie przeciw Chorwatom, katolicy przeciw prawosław-nym, Konstantynopol przeciw Rzymowi – rozgorzały na nowo i spo-wodowały podział nowego społeczeństwa na dwie części.

Chorwacki nacjonalizm, podsycany przez prezydenta Tudjmanapodczas wojny domowej, ten sam nacjonalizm, który w latach II woj-ny światowej legł u podstaw powszechnego poparcia dla faszystow-skiego rządu, teraz zaczyna wygasać. Nie należy jednak dziwić się je-go sile, zważywszy że od 1089 aż do 1991 r. Chorwacja nie była nigdyniepodległym państwem. Przez stulecia szarpana przez Austrię, Wę-gry, Turcję i Włochy, zdominowana przez Serbię w czasach Tity, wal-czyła o zachowanie odrębnej kultury, którą się tak bardzo szczyci.

Od zakończenia wojny chorwacka duma jest motorem napędowymodbudowy i rozwoju krajowej turystyki, w której drzemie ogromnypotencjał, jeśli wziąć pod uwagę tylko wybrzeże o długości 2000 kmz blisko 1000 wysp. Odznaczająca się dzikim pięknem Chorwacja czę-sto bywa przyrównywana do Grecji, ma jednak nad nią tę przewagę,że jest od niej o wiele mniej skomercjalizowana.

Wobec takich możliwości i związanego z nimi optymizmu, Chor-wacja z ufnością spogląda w przyszłość. Być może, idąc w śladyXVI-wiecznego Dubrownika, wybiera słuszną drogę, szukając soju-szy daleko poza Bałkanami i zmieniając nacjonalizm w pragmatyzm.W 2003 r., czyli w niewiele lat po odłączeniu się od Jugosławii, zgło-siła akces do innej federacji – Unii Europejskiej. �

POPRZEDNIE STRONY: widok na wyspę Hvar; na wybrzeżu w Rovinju, Istria;katedra zbudowana w obrębie pałacu Dioklecjana w SpliciePO LEWEJ: Chorwacja ma znakomite warunki dla rozwoju turystyki

NAJWAŻNIEJSZE DATY2500 p.n.e. Naczynie w kształcie gołębia, kulturaVučedol, świadczy o neolitycznym osadnictwie w re-gionie.

OKRES KLASYCZNY

IV w. p.n.e. Grecy osiedlają się na wybrzeżu, żyją po-kojowo z miejscowymi Iliriami.I w. p.n.e. Założenie rzymskiej kolonii Illiricum, póź-niej podzielonej na Dalmację (płd.) i Panonię (płn.).300 n.e. Rzymski cesarz Dioklecjan wznosi pałacw Spalatum (Split).

365 Upadek cesarstwa rzymskiego. Konstantynopolsiedzibą Kościoła wschodniego (prawosławnego). Wi-zygoci, Wandalowie i Awarowie pustoszą region.VII w. Plemiona słowiańskie zajmują Bałkany. Chor-waci osiedlają się w Dalmacji i Panonii.ok. 910 Książę Tomisław koronowany na króla Chor-wacji.

PANOWANIE WĘGIERSKIE

1089 Śmierć króla Dymitra Zwonimira wyznacza ko-niec niepodległości Chorwacji. Najazd Węgrów po-czątkiem ich ponad 400-letniego panowania.1094 Założenie biskupstwa w Zagrzebiu.1102 Pacta conventa dają Chorwacji autonomię podrządami Węgrów, z własnym banem i saborem.

DOMINACJA WENECJI

1126 Zburzenie Biogradu przez Wenecjan początkiemdominacji Wenecji w basenie Morza Adriatyckiego.1202 Złupienie Zadaru podczas czwartej krucjaty.1238 Zburzenie katedry w Zagrzebiu przez Mongołów.Wygnanie Beli IV z węgierskiej Chorwacji do Trogiru.1320–1330 Wenecjanie zajmują Split, Trogir i Pulę.

TURCY OSMAŃSCY

1389 Bitwa na Kosowym Polu między Serbami a Tur-kami, początek upadku Serbii.1493 Bitwa na Krbavskim Polu z tureckim najeźdź-cą kończy się rzezią chorwackiej szlachty.1526 Bitwa pod Mohaczem: całkowite rozbicie armii wę-giersko-chorwackiej. Turcy zajmują Chorwację, pozosta-wiając tylko Reliquiae Reliquiarum – „resztki resztek”.

PANOWANIE HABSBURGÓW

1527 W Cetynie (Cetinski Sabor) chorwacka szlachtaofiarowuje koronę arcyksięciu Ferdynandowi Austriac-kiemu – początek 400-letniego panowania Habsburgów.1566 Oblężenie Sigetu. Ban Nikola Šubić Zrinski bo-hatersko broni miasta przez Turkami.Lata 60. i 70. XVI w. Vojna Krajina, czyli PograniczeWojskowe, ustanowione przez Austriaków w płd. Chor-wacji dla obrony przed Turkami.1593 Turcy odparci w bitwie pod Sisakiem (na płd. odZagrzebia) – zwrot w wojnach turecko-chorwackich.1630 Statuta Valachorum (statuty wołoskie) zezwa-lają prawosławnym Serbom i Wołochom na osiedla-nie się w Krajinie jako wolnym chłopom, zapewniającim swobodę wyznania w zamian za służbę wojskową.1671 Stracenie przywódców rodów Zrinskich i Fran-kopanów za spisek przeciwko władzy Habsburgów.1699 Pokój w Karłowicach (ob. Sremski Karlovci) łą-czy Chorwację i Węgry pod władzą Habsburgów.

FRANCUSKA ILLIRIA

1797 Francuzi okupują Wenecję. Dalmacja przyłą-czona do napoleońskich Prowincji Illiryjskich.1815 Kongres wiedeński: po upadku Napoleona Dal-macja włączona do cesarstwa austriackiego.

POCZĄTKI RUCHU NARODOWEGO

1848 Wiosna Ludów. Josip Jelačić zostaje banemChorwacji i powstaje przeciwko Węgrom.1861 Ante Starcević zakłada Partię Prawa, przeciw-stawiając się idei jugoslawizmu, propagowanej przezjego oponenta, biskupa Strossmayera.1867 Cesarstwo Austriackie przekształcone w Austro--Węgry.1883–1903 Panowanie Karoly’a Khuen-Hédervà-ry’ego; jako ban Chorwacji popiera interesy Węgier.

1 6 � H I S T O R I A

1905–1906 Koalicja chorwacko-serbska wygrywawybory w Dalmacji i Chorwacji.

I WOJNA ŚWIATOWA I KRÓLESTWO SHS1914 Zabójstwo arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewiewciąga Chorwację w I wojnę po stronie Austro-Węgier.1916–1917 Powstaje Komitet Jugosłowiański w ce-lu wynegocjowania z Serbami utworzenia wspólnegopaństwa południowych Słowian (Jugosławii).1918 Serbski książę Aleksander proklamuje w Bel-gradzie powstanie Królestwa Serbów, Chorwatówi Słoweńców (SHS).1921 Konstytucja w Vidovdan ustanawia powstaniescentralizowanego państwa ze stolica w Belgradzie.1928 Zabójstwo Stjepana Radicia, popularnego przy-wódcy Chorwackiej Ludowej Partii Chłopskiej. KrólAleksander wprowadza królewską dyktaturę.1934 Zabójstwo króla Aleksandra w Marsylii, czę-ściowo inspirowane przez nowych chorwacki ruch fa-szystowski ustaszów, kierowany przez Ante Pavelicia.1939 Regent Jugosławii, książę Paweł nadaje Chor-wacji autonomię w granicach Jugosławii.

II WOJNA ŚWIATOWA

1941 Niemcy najeżdżają Chorwację. Ustasze pod wo-dzą Pavelicia przejmują władzę. Proklamowanie Nie-zależnego Państwa Chorwackiego (NDH).1942–1943 Josip Broz-Tito i jego komunistyczni par-tyzanci planują utworzenia Jugosławii jako federacji6 państw i powołują Komitet Wyzwolenia Jugosławii.1944 Alianci popierają Titę.1945 Partyzanci wkraczają do Zagrzebia. ŻołnierzeNDH wymordowani pod Bleiburgiem. Chorwacja re-publiką w federacyjnej Jugosławii Tity.

KOMUNISTYCZNA JUGOSŁAWIA

1946 Proces arcybiskupa Zagrzebia, Stepinaca, oskar-żonego o wspieranie NDH. Arcybiskup umiera w wię-zieniu w 1960 r.1948 Konflikt ze Stalinem i rozdźwięk między Jugo-sławią a pozostałymi państwami bloku wschodniego.1966 Początek Chorwackiej Wiosny.1968 Savka Dabčebić-Kučar, przywódca ChorwackiejWiosny, zostaje przywódcą partii komunistycznejw Chorwacji.1971 Chorwaccy przywódcy odsunięci od władzy, któ-rą przejmują partyjni konserwatyści.

1980 Śmierć Tity. Przewodnictwo republiki mają obej-mować kolejno wszystkie federacyjne kraje.1987 Albańczycy z Kosowa domagają się statusu re-publiki; w Serbii obejmuje władzę Slobodan Milošević.1989 Zdławienie separatystycznych tendencji Kosowa.

ROZPAD JUGOSŁAWII

1990 Wybory z udziałem wielu partii w Chorwacjii Słowenii kładą kres rządów komunistów. Franjo Tu-djman i jego Chorwacka Wspólnota Demokratyczna(HDZ) przejmują władzę.1990 Serbskie powstanie separatystyczne w Kniniew płn. Dalmacji, popierane przez Miloševicia i jugo-słowiańską armię.

1991 Chorwacja ogłasza niepodległość. Ostrzał Du-brownika. Upadek Vukovaru. Milošević zgadza się nazawarcie pokoju.1992 Unia Europejska uznaje Chorwację. Zgodniez planem Vance’a wkraczają siły pokojowe ONZ.1998 Akcja Burza (Oluja) – siły chorwackie wypiera-ją Serbów z Republiki Serbskiej Krajiny. 150 tys. Ser-bów opuszcza Krajinę.1999 Śmierć Tudjmana.2000 Władzę przejmuje koalicja centrolewicowa.2001 Milošević (z Serbii) oraz dwaj chorwaccy gene-rałowie wśród oskarżonych o zbrodnie wojenne. Gen.Janko Bobetko, unika procesu z powodu stanu zdro-wia; umiera w 2003 r.2003 Chorwacja deklaruje akces do Unii Europejskiej.

K A L E N D A R I U M � 1 7

POPRZEDNIE STRONY: Murad I, sułtan turecki, giniew bitwie na Kosowym Polu, 1389PO LEWEJ: klęska Serbów w bitwie na Kosowym PoluPO PRAWEJ: fragment partyzanckiego plakatu (1944)z hasłem Wszyscy do walki o wolność Chorwacji

K ażdy, kto odwiedzał Zagrzeb w latachwojny o niepodległość 1991–1992, mu-siał zauważyć niezliczone plakaty z wi-

zerunkiem kamiennego, nieco przysadzistegoptaka. Jest to Vučedolska golubica – gołębicaz wykopalisk w Vučedolu, która stała się sym-bolem chorwackiej tożsamości narodowej.Rzeźbę tę odkryto w pobliżu rozdartego wojnąVukovaru we wschodniej Chorwacji, opano-wanej wówczas przez Serbów, przez co nabra-ła ona dodatkowego znaczenia jako symbol. Po-chodzi z 2500 r. p.n.e. i wyobraża zagrożeniestarożytnego narodowego dziedzictwa.

Gołębica jest jednym z wielu znalezisk świad-czących o bogatej kulturze, jaka w okresie neo-litu rozkwitała w regionie obecnej wschodniejSlawonii na terenie Chorwacji. Inne zabytkiz tego samego okresu odkryto na wybrzeżu Dal-macji, gdzie neolitycznych osadników najpierwzastąpili Fenicjanie, a tych z kolei, w IV w. p.n.e.,Grecy. Grecy pozostawili liczne ślady swej obec-ności na wybrzeżu. O ich osadnictwie świadcządo dziś nazwy miejscowości wywodzące się odgreckich słów, takie jak wyspa Hvar, co pocho-dzi od pharos, latarnia morska. Natomiast napobliskiej wyspie Korčula w winnicach z epo-ki klasycznej wytwarzane jest znane wino, zwa-ne Grk, co znaczy po prostu „greckie”.

Rzymskie Dalmatia i PannoniaW III w. p.n.e. kulturalna i ekonomiczna domi-nacja Greków w basenie Adriatyku zaczęła ustę-pować przed rosnącym w siłę Rzymem. Rzy-mianie, opanowując stopniowo krainę zwanąprzez nich Illyricum, wypierali wojowniczychIlliriów w głąb lądu i ostatecznie w 59 r. p.n.e.państwo rzymskie wchłonęło ten region. Nie-asymilujący się ze społeczeństwem rzymskimIlliriowie wycofali się w góry i być może ichpotomkami są mieszkańcy dzisiejszej Albanii.

Większość współczesnej Chorwacji i Bośnistała się częścią rzymskiej prowincji Dalmatia,

zaś regiony północne weszły w skład prowin-cji Pannonia. Greckie osady na wyspach Hvari Korčula rozwinęły się w rzymskie miasta, a nalądzie stałym Rzymianie pozakładali nowe osa-dy. Wiele miast chorwackiego wybrzeża jest odczasów rzymskich bez przerwy zamieszkanych.Należą do nich Zadar (łac. Iader), Trogir (Tra-

gurium) i Dubrownik (w pobliżu Epidaurum,obecnie Cavtat).

Najsławniejszym synem rzymskiej Dalmacjibył cesarz Dioklecjan, który po abdykacji oko-ło 305 r. powrócił do rodzinnej Salony (obec-nie Solin, przedmieście Splitu) i wybudowałkilka kilometrów dalej, w Spalatum, wspania-ły pałac z widokiem na port. Jak na ironię,ośmioboczne mauzoleum tego zawziętego prze-śladowcy chrześcijan, stało się katedrą Splitu.Grube mury, wyniosłe łuki i potężne kolumnyogromnego zespołu pałacowego, w którymmieszkał Dioklecjan, przetrwały do dzisiaj i odstuleci osłaniają Stare Miasto Splitu, gdziemieszkają tysiące ludzi.

H I S T O R I A : 2 5 0 0 P. N . E . – 1 1 0 2 N . E . � 1 9

PO LEWEJ: wizerunek Chorwata, pochodzący z XVIII w.PO PRAWEJ: cesarz Dioklecjan, urodzony w Salonie(obecnie przedmieście Splitu)

PRADZIEJESłowiaƒscy Hrvati, jedno z plemion, które przybyły na Bałkany w okresie upadku

cesarstwa rzymskiego, tworzà pierwsze paƒstwo chorwackie.

Stare Miasto w Splicie jest chyba najwspa-nialszym chorwackim spadkiem po Rzymia-nach. Ale ma ono poważnego rywala na pół-nocy – forum w Puli, w Istrii.Wzniesiony w latach ok. 20p.n.e. – 70 n.e. amfiteatr w Pu-li – trzy kondygnacje złożonez 72 łuków – uważany jest zadrugi pod względem wielkościi stanu zachowania po rzym-skim Koloseum. Nadal jest wy-korzystywany jako teatr i sala kinowa.

Po rozpadzie cesarstwa rzymskiego w 395 r.na część wschodnią ze stolicą w Konstantyno-

polu i część zachodnią ze stolicą w Rzymie,Dalmatia przypadła w udziale Zachodowi. Alew miarę, jak Rzym słabł pod naporem kolej-nych najazdów barbarzyńców, skończyło siębezpieczeństwo tej prowincji. Najeżdżali ją Wi-zygoci, Wandalowie, Awarowie i inne plemio-na, plądrując i pustosząc jej bogate miasta.

W 396 r. św. Hieronim ze Strydonu, jedenw wielkich teologów i ojców Kościoła, pisało okropnościach, jakich był świadkiem w Istriiw tym okresie zamętu. „Biskupi zostali pojma-ni, księża zabici, konie uwiązane są u ołtarzyChrystusa, a relikwie męczenników rozrzuco-ne. Wszędzie tam jest smutek, przerażenie i ob-raz śmierci”.

Fakt, że do V w. wspaniały amfiteatr w Pulisłużył za podrzędny targ bydła, świadczyo upadku gospodarki i kultury regionu. Kilka

co ważniejszych rzymskichmiejscowości w Dalmacji utra-ciło swoją rangę.

Inne, jak Salona, całkiem prze-stały istnieć, a ich mieszkańcyzostali zmuszeni do ucieczki.W poszukiwaniu bezpiecznychmiejsc zaczęli na początku VII w.

zakładać swoje domostwa w obrębie murów zruj-nowanego Spalatum, stopniowo przekształcającpałac Dioklecjana w miasto. Mieszkańcy leżą-

cego bardziej na południe Epidaurum opuścilimiasto i zbudowali nową osadę kilkanaście ki-lometrów dalej, w okolicy bagiennej i przez tomniej dostępnej. W ten sposób powstało póź-niejsze wielkie i wspaniałe handlowe miasto Ra-guza, zwane dziś Dubrownikiem.

Migracje SłowianPodczas gdy rzymscy lub zromanizowani miesz-kańcy dalmatyńskiego wybrzeża próbowali przy-stosować się do nowych, pogarszających się wa-runków życia, w głębi lądu zachodziły ważkiezmiany. Na Półwysep Bałkański zaczęły prze-nikać plemiona słowiańskie, migrujące ze swo-ich rodzinnych stron – dzisiejszej Ukrainy i Bia-

2 0 � H I S T O R I A : 2 5 0 0 P. N . E . – 1 1 0 2 N . E .

Cesarz Dioklecjan był zagorzałymwrogiem chrześcijaństwa. Za jegopanowania burzono kościoły, kon-fiskowano księgi i stracono setkichrześcijan.

WIELKI PRZEŚLADOWCA

łorusi. Niewykluczone, że część przybywała tu,przynajmniej z początku, zachęcona przez ce-sarzy bizantyjskich, którzy w ten sposób chcie-li stworzyć na wyludnionych terenach przygra-nicznych przedmurze dla obrony przed barba-rzyńcami. Panujący w X w. cesarz KonstantynPorfirogeneta w swoim podręczniku o zarządza-niu cesarstwem – De Administrando Imperio –podawał, że jego poprzednik, Herakliusz, za-prosił plemię Słowian, zwanych Hrvati (Chor-watów) do osiedlenia się w Dalmacji, aby chro-nili kraj przed łupieżczymi najazdami Awarów,mongolskiego plemienia, które zajęło tereny wo-kół dzisiejszego Belgradu.

Niezależnie od tego, czy powyższa historia jestprawdziwa, czy tylko legendarna, faktem jest, żeod VII w. coraz więcej podupadających osad rzym-skich na wybrzeżu Dalmacji sąsiadowało ze sło-wiańskimi Chorwatami. Ich nazwa rodzima, Hrva-ti, może wskazywać na irańskie pochodzenie, ja-ko że greccy pisarze ok. 200 r. p.n.e. wymieniająHorvatos jako plemię irańskie. Ale w czasach gdyHrvati zasiedlali Dalmację i Panonię, byli bez wąt-pienia społecznością słowiańską.

Jak się wydaje, przybysze owi pełnili rolę siłstabilizujących, jako że nie ma żadnych wzmia-

nek o konfliktach między pozostałą jeszcze na wy-brzeżu ludnością rzymską a Chorwatami miesz-kającymi w głębi lądu. Najwidoczniej Chorwaciasymilowali się łatwo, szybko przyjmując odrzymskich sąsiadów wiarę chrześcijańską – acz-kolwiek masowa chrystianizacja jest raczej dzie-łem frankońskiej armii Karola Wielkiego, którypodbił te tereny w IX w. Najstarsze zachowanezabytki architektury starochorwackiej, takie jakkatedra Krzyża Świętego w Ninie, świadczą o tym,że Chorwaci bardziej byli zainteresowani naśla-dowaniem kultury łacińskiej niż jej niszczeniem.

W VIII i IX w. liczne księstewka zaczęły sca-lać się w jeden wspólny organizm państwowy.

W latach 20. IX w. wódz o imieniu Władysławwykreował się na księcia Chorwatów i Dalma-tów. Trzydzieści lat później, jego następca, nie-jaki Trpimir, sprowadził na ziemie chorwackiezakon benedyktynów, co stanowiło ważny krokna drodze umacniania więzi między Chorwa-tami a chrześcijaństwem.

Pierwszy król ChorwacjiNajdawniejsze państwo Chorwatów osiągnęłoszczyt swojego rozkwitu za panowania Tomi-sława, który, jak mówi legenda, został korono-wany na pierwszego króla Chorwacji w 925 r.,na Polu Duvno – dziś w południowo-zachodniejBośni i Hercegowinie. Jednak żadne historycz-

P R A D Z I E J E � 2 1

PO LEWEJ: amfiteatr w Puli na XIX-wiecznej ryciniePOWYŻEJ: rzymski amfiteatr w Puli dzisiaj