Zrownowazony rozwoj metropolii Silesia

SilesiaZrwnowaony rozwj metropolii

Dariusz Szwed, Beata Maciejewska

Zrwnowaony rozwj metropolii SilesiaAnaliza dokumentu: Strategia Rozwoju Grnolsko-Zagbiowskiej Metropolii Silesia do 2025 r. zawierajca propozycje dotyczce zrwnowaonego rozwoju obszaru metropolitalnego

Pomysodawcy i autorzy raportu:Dariusz Szwed, Beata Maciejewska Opracowania czstkowe i wsppraca: Bartomiej Kozek, Magorzata Tkacz-Janik, Elbieta Grnikowska-Zwolak

Korekta:Zo a Psota

Projekt gra czny i skad:Agnieszka Kraska Ultra-Fiolet

Wydawca:Fundacja Przestrzenie Dialoguul. Zakopiaska 32b/4, 80-142 Gdaskwww.przestrzeniedialogu.org

Publikacja wydana we wsppracy z:Fundacj im. Friedricha EbertaPrzedstawicielstwo w Polsceul. Podwale 11, 00-252 Warszawawww.feswar.org.pl

ISBN 978-83-930412-0-6

Wydanie IIGdask 2011

CC-BY-NC-ND(Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Bez utworw zalenych 3.0 Polska)

PodzikowaniaPublikacja powstaa dziki pomocy i wsparciunastpujcych osb i instytucji, ktrym serdecznie dzikujemy:Biuro Grnolskiego Zwizku Metropolitalnego w KatowicachDom Wsppracy Polsko-Niemieckiej w GliwicachCentrum Sztuki Wspczesnej Kronika w BytomiuGaleria Szyb WilsonNiezaleny Serwis Informacyjny GliwiceZielony Instytut

SilesiaZrwnowaony rozwj metropolii

Dariusz Szwed, Beata Maciejewska

Wstp

Mamy przyjemno przedstawi kolej-ny efekt wsppracy Fundacji Przestrzenie Dialogu i Fundacji im. Friedricha Eberta na rzecz promowania zrwnowaonego roz-woju w Polsce publikacj pt. Zrwnowa-ony rozwj metropolii Silesia. Wychodzimy z zaoenia, e dzi, gdy wicej ni poo-wa Europejczykw i Europejek mieszka w miastach-regionach i metropoliach, na-ley zmierzy si z wyzwaniem sprawie-nia, by nieunikniony proces metropolizacji odbywa si zgodnie z zasad zrwnowa-onego rozwoju. Na przykadzie lsko--zagbiowskiej metropolii Silesia staramy si wic przeledzi, jakie warunki naley speni, aby tak si stao.

Publikacja jest rozwiniciem i uaktual-nieniem raportu pod tym samym tytuem, przedstawionego w poowie 2010 r. Pod-staw tego opracowania byy dokumenty strategiczne, raporty, analizy itd. Uwzgld-niono w nim rwnie efekty kilkudziesi-ciu spotka z prezydentami miast wcho-dzcych w skad Grnolskiego Zwizku Metropolitalnego oraz reprezentantami mediw, kultury i sztuki, organizacji poza-rzdowych i biznesu z tego regionu. Punk-tem odniesienia pierwszej wersji publi-kacji by projekt Strategii GZM Silesia do 2025 r., przyjty w poowie 2010 r. W ni-niejszym opracowaniu znalazy si rw-nie najnowsze opinie o sposobie funkcjo-nowania metropolii Silesia. W duej mierze

5

wyraaj one wtpliwo, czy dugofalowe pozytywne zmiany s moliwe bez zmian w prawie, bez dostatecznych rodkw -nansowych i bez dobrej praktyki zrwno-waonego zarzdzania.

Przykady ze wiata pokazuj, e wsku-tek nieharmonijnego rozwoju to w me-tropoliach kumuluj si i zwielokrotniaj wspczesne problemy: ubstwo, wyklu-czenie spoeczne, segregacja przestrzenna, segregacja ekologiczna, wykluczenie trans-portowe itd. Jednoczenie, co podkrelaj w swoich opiniach Europejski Komitet Eko-nomiczno-Spoeczny1 i Komitet Regionw2, niezalenie od podejcia do procesw metropolizacji w poszczeglnych krajach UE, wyzwania i ambicje wielkich regionw miejskich s podobne: chciayby one by si napdow gospodarki i orodkami twrczoci oraz innowacji.3

Zrwnowaony rozwj zapewnia po-czenie sprawiedliwoci spoecznej z roz-wojem gospodarczym i poszanowaniem natury. Jego wdroenie wymaga co praw-da rnych zmian w funkcjonowaniu go-spodarki rynkowej i stosunku do rodowi-ska przyrodniczego oraz przeformuowania wielu priorytetw rozwoju z zakresu polity-ki gospodarczej, spoecznej i ekologicznej

(m.in. inwestycji w dobrobyt i redystrybucji zasobw), ale przynosi lepsz jako ycia obecnych i przyszych pokole z zachowa-niem zasobw naturalnych.

Wiele metropolii wdroyo ju idee zrw nowaonego rozwoju, to ru jc tym dro g ku zrwnowaonej przy s zoci. Czy tak samo bdzie z metropoli Si lesia? Ni-niejsza publikacja jest prb od po wie dzi na to pytanie. Znajd w niej Pa st wo anali-z priorytetw i dziaa wadz me tropolii, or ganizacji spoecznych i obywateli w od-niesieniu do zrwnowaonego rozwoju. Co naley zmieni? W co inwestowa? Czym za j si przede wszystkim? W jaki spo sb kszta towa dynamiczny rozwj naj bardziej zur banizowanego regionu Polski? Jak or ga-ni zowa wspprac miast? Jak integrowa dzia ania i polityki decydujce o funkcjono-waniu metropolii (np. transport czy gospo-darka odpadami/surowcami)?

Mamy nadziej, e to opracowanie sta-nie si jednym z czynnikw wpywajcych na popraw jakoci ycia, przestrzeni pu-blicznej i stanu rodowiska w metropolii Silesia oraz inspiracj do ksztatowania jej spoecznoci wraliwej i odpowiedzialnej nie tylko za wspln przestrze, ale take za wsplne sprawy w Europie i na wiecie.

1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Spoeczny EKES (The European Economic and Social Committee EESC) kilkusetosobowy organ doradczy i opiniodawczy Unii Europejskiej, reprezentujcy szeroko rozumiane zorga-nizowane spoeczestwo obywatelskie: pracodawcw, zwizki zawodowe, rolnikw, konsumentw i pozosta-e grupy interesw pastw Unii. Gwnym zadaniem Komitetu jest doradztwo wobec Rady Unii Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej w kwestiach dotyczcych polityki gospodarczej i spoecznej.2. Komitet Regionw (Committee of the Regions COR) kolegialny organ pomocniczy Rady UE i Komisji Europejskiej, reprezentujcy stanowiska wadz lokalnych i regionalnych wobec ustawodawstwa UE, wydajcy opinie o propozycjach legislacyjnych KE. Czonkowie Komitetu pracuj w szeciu komisjach tematycznych, m.in. w Komisji ds. Zrwnowaonego Rozwoju (DEVE) i Komisji Polityki Spjnoci Terytorialnej (COTER).3. Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego: Europejskie obszary metropolitalne konse-kwencje spoeczno-gospodarcze dla przyszoci Europy (2007/C 168/02), http://www.ine-isd.org.pl/index_dokumenty.php?dzial=2&kat=4&art=2&limit=0

6

Dariusz Szwedwspautor raportu,

przewodniczcy Rady Programowej Zielonego Instytutu

Knut Dethlefsendyrektor Fundacji

im. Friedricha Eberta, Przedstawicielstwo w Polsce partner wydania raportu

Beata Maciejewskawspautorka raportu,

dyrektorka Fundacji Przestrzenie Dialogu wydawca raportu

Zrwnowaony rozwj metropolii Silesia

Spis treci

Wstp ............................................................................................................................................................................. 5

Czy metropolie mog si rozwija w sposb zrwnowaony ....................................................... 8Beata Maciejewska

Czy metropolia Silesia moe si rozwija w sposb zrwnowaony ...................................... 22Beata Maciejewska, Bartomiej Kozek

W kierunku innowacyjnoci wyrwnywanie szans i zielone miejsca pracy .................... 40Elbieta Grnikowska-Zwolak, Beata Maciejewska, Magorzata Tkacz-Janik Energia i klimat ...................................................................................................................................................... 50Dariusz Szwed

Zrwnowaona mobilno ............................................................................................................................. 70Dariusz Szwed Spoeczestwo recyklingu .............................................................................................................................. 92Dariusz Szwed, Bartomiej Kozek

Streszczenie ........................................................................................................................................................... 108Autorzy i autorki ................................................................................................................................................. 110Wydawcy ................................................................................................................................................................ 111rda fotogra i .................................................................................................................................................. 112

Czy metropolie mog si rozwija w sposb

zrwnowaony

Niniejszy rozdzia powicilimy szcze-gowej prezentacji zrwnowaonego ro-z woju. Na pocztku przedstawiamy pod-stawowe informacje o ZR: jego de nicj, ide, elementy oraz rol, jak odgrywa w polityce Unii Europejskiej.

Kolejna cz rozdziau to ju spojrzenie na konkretne elementy polityki metropoli-talnej, ktre decyduj o tym, czy dana metro-polia rozwija si w sposb zrwnowaony.

W trzeciej czci prezentujemy wsp-czesne kierunki rozwoju rnych me-tropolii, m.in. paryski plan zapobiegania zmianom klimatu, ekologiczne wskaniki najbardziej zielonych miast Europy oraz priorytety rozwojowe najbardziej ekolo-gicznych miast na wiecie.

Rozdzia koczy si krtkim podsumo-waniem.

9

Beata Maciejewska

De nicja

Termin zrwnowaony rozwj zosta sformuowany w 1987 r. (w Raporcie wia-towej Komisji rodowiska i Rozwoju Nasza wsplna przyszo) jako rozwj odpowia-dajcy potrzebom dnia dzisiejszego, ktry nie ogranicza zdolnoci przyszych po kole do zaspokajania ich potrzeb. Roz winicie zasady zrwnowaonego i trwa ego roz-woju uzgodniono i przyjto w De klaracji Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 r., wraz z towarzyszcym jej obszer-nym zbiorem zalece znanych pod nazw Agendy 21. W polskim systemie prawnym zasada zrwnowaonego rozwoju ma pod-stawy konstytucyjne w art. 5: Rzeczpospo-lita Polska strzee niepodlegoci i niena-ruszalnoci swojego terytorium, zapewnia wolno i prawa czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo obywateli, strzee dzie-

dzictwa narodowego oraz zapewnia ochro-n rodowiska, kierujc si zasad zrwno-waonego rozwoju.

Zrwnowaony rozwj w Unii Europejskiej

Idea zrwnowaonego rozwoju, w kt -rej wzrost gospodarczy, spjno spoecz-na i ochrona rodowiska id w parze i wzajemnie si uzupeniaj, zyskuje w Unii Europejskiej coraz wiksze znaczenie. Jest take jej nadrzdnym dugoterminowym celem, ktry ma zosta osignity przez dziaania m.in. na rzecz ograniczania zmian klimatu, promowania czystszej energii, przeciwdziaania nadmiernej eksploatacji zasobw przyrodniczych i stworzenia spo-eczestwa opartego na integracji spoecz-nej, uwzgldniajcego solidarno midzy pokoleniami oraz w ramach pokole1. Efek-

1. Zrwnowaony rozwj: de nicje, strategie, efekty

gospodarka spoeczestwogospodarka spoeczestwo

rodowisko

gospodarka spoeczestwo

rodowiskorodowisko

teoria rzeczywisto konieczna zmiana

1. Komunikat Komisji Wsplnot Europejskich do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomicz-no-Spoecznego i Komitetu Regionw: Uwzgldnianie kwestii zrwnowaonego rozwoju w polityce UE w rnych dzie-dzinach. Przegld strategii Unii Europejskiej na rzecz zrwnowaonego rozwoju rok 2009, Bruksela, 24.07.2009 r.,http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2009:0400:FIN:PL:PDF

10

Powszechnie za najwaniejsze uznawane s czynniki ekonomiczne, drugie w kolejnoci s czyn-niki spoeczne, a czynniki rodowiskowe maj najmniejsze znaczenie. W celu uzyskania lepszej rwnowagi modelu naley zwikszy znaczenie czynnikw rodowiskowych, ktre istotnie wpywaj na stan gospodarki i spoeczestwa. rdo: http://www.iucn.org./programme/

Model zrwnowaonego rozwoju a praktyka

tem wdroenia zrwnowaonego rozwoju maj by: poprawa jakoci ycia oraz za-pewnienie dobrobytu zarwno obecnemu, jak i przyszym pokoleniom.

Wedug Sieci Europejskich Regionw i Obszarw Metropolitalnych METREX, wie -le wanych problemw globalnych zwi -zanych ze zmianami klimatycznymi, sta -rzeniem si ludnoci czy imigracj mona rozwiza skutecznie i w sposb zintegro-wany jedynie we wsppracy z metropo-liami. Ponadto to wanie na duych ob-szarach miejskich (okrelanych jako LUZ-y Large Urban Zones2, pord ktrych Kato-wice wraz z otaczajcymi je miastami zaj-muj 12. miejsce w Europie) wzrastaj: emi-sja dwutlenku wgla oraz zuycie energii i zasobw nieodnawialnych. Jest wic kwe-sti najbliszej przyszoci stworzenie zinte-growanej polityki LUZ-w, ktra uwzgldni takie aspekty zrwnowaonego rozwoju, jak zrwnowaona polityka transportowa, energetyczno-klimatyczna i odpadowa.

Nowe pomiary i drogi rozwoju

Polityki wielu instytucji i pastw coraz czciej odchodz od wiary w zbawien-n rol wzrostu gospodarczego. Kryzys ostatnich lat kaza zwery kowa wiele dotychczasowych recept i sposobw na osiganie wzrostu. De nicja rozwoju ule-ga przemianie; poszukuje si nowych miar rozwoju, gdy PKB (produkt krajowy brut-to), ktry dotychczas by najwaniejszym

wskanikiem dobrobytu, nie uwzgldnia wielu wanych czynnikw, m.in. skutkw oddziaywania przemysu na rodowisko i stan zdrowia (np. haas, zanieczyszcze-nie). Znane s ju alternatywne miary dobrobytu, jak. wskanik rozwoju spoecz-nego (Human Development Index HDI), ktry oprcz wysokoci PKB na mieszka-ca uwzgldnia redni dugo ycia oraz sukcesy edukacyjne spoeczestwa.

Pojawiy si take no we modele roz woju, z ktrych za najwa-niejszy mo na uzna ca o cio wy program mo dernizacji Zielo-ny No wy ad3. Jest on kon cepcj zapewnie-nia zrwnowao ne-go rozwoju oraz zbu-dowania niskoemisyjnej i niskowglowej gospodarki po przez wzmacnianie spjno-ci spoecznej. Klu czow rol w Zielonym Nowym adzie maj odgrywa nowe zie-lone miejsca pracy oraz rozwj edukacji, programw badawczo-rozwojowych i no-woczesnych technologii przyjaznych czowie-kowi, rodowisku i klimatowi. Modernizacja w ramach ZN ma take obj: pod noszenie efektywnoci energetycznej, zwik szanie wykorzystania odnawialnych r de ener-gii, modernizacj sektora budownictwa, promocj budynkw autonomicznych i pa-sywnych, rozwj przyjaznych ro dowisku sieci kolejowych na kontynencie oraz zmia-n priorytetw Wsplnej Polityki Rolnej.4

2. http://en.wikipedia.org/wiki/Metropolitan_area#European_Union 3. W dokumencie pt. Green New Deal czytamy, e warunkiem uniknicia gbokiej recesji porwnywalnej z Wielk Depresj s dziaania reformatorskie w dwch gwnych obszarach: kluczowe strukturalne zmiany w krajowych i midzynarodowym systemach nansowych, w tym w systemie podatkowym, oraz zapewnienie trwaych inwestycji w oszczdzanie energii i wytwarzanie energii ze rde odnawialnych. Wicej informacji na stronie New Economics Foundation powiconej Zielonemu Nowemu adowi, http://www.neweconomics.org/projects/green-new-deal4. Zielony Nowy ad w Polsce, red. D. Szwed, str. 6; Green European Foundation, Luksemburg 2011

Znane s ju alternatywne miary

dobrobytu, jak wskanik rozwoju spoecznego,

ktry oprcz wysokoci PKB na

mieszkaca uwzgldnia redni dugo ycia

oraz sukcesy edukacyjne spoeczestwa.

11

Czy metropolie mog si rozwija w sposb zrwnowaony

2. Porwnanie elementw polityki metropolitalnej ze wzgldu na zrwnowaony rozwj

W neoliberalnej optyce metropolie postrzegane s jako zaplecze dla dziaal-noci gospodarczej, miejsca rozwarstwie-nia i kontrastw, w ktrych kumuluj si i zwielokrotniaj wspczesne problemy, m.in. ubstwo, wykluczenie spoeczne, segregacja przestrzenna, segregacja eko-logiczna, wykluczenie transportowe.

We wspczesnych metropoliach opar-tych na zrwnowaonym rozwoju obo-wizuje rwnie klarowny, lecz zupenie inny model wartoci: metropolia ma by przyjazna czowiekowi i naturze, bezpiecz-na, przyjemna i skonstruowana w taki spo-sb, by umoliwia jak najwysz jako ycia. Priorytetami s: wyrwnywanie szans, spjno i sprawiedliwo spoecz-na, wspodpowiedzialno i rozwj oby-watelskoci, a celem konkurencji z innymi metropoliami jest jak najwysza ocena efektywnoci energetycznej i skutecznego przeciwdziaania zmianom klimatycznym oraz rozwj zielonego biznesu.

W tabeli (obok) przedstawiamy po-rwnanie elementw polityki metropoli-talnej, od najbardziej oglnych, poprzez horyzontalne ( jak rwno szans, po-dejcie do innowacji), po sektorowe (jak transport i energia).

12

Opracowanie tabeli: Beata MaciejewskaWykorzystano m.in. materiay dostpne na stronach: www.zielonewiadomosci.pl; www.ine.pl; www.zielonyinstytut.pl; www.cts.umn.edu/Publications/ResearchReports/pdfdownload.pl?id=1328

13

Polityka metropolitalna za punkt odniesienia przyjmujca dziaal-no gospodarcz na jej terenie; metropolia ma by zapleczem dziaalnoci gospodarczej.

Polityka metropolitalna zapew-nia jak najwysz jako ycia jak najwikszej liczbie miesz-kacw, przy poszanowaniu za-sobw naturalnych.

Rozwj niezrwnowaony Rozwj zrwnowaony Lp.

Priorytety polityki me-tropolitalnej

1.

Gwnymi wskanikami rozwo-ju s PKB i inne wskaniki wzro-stu gospodarczego.

Do pomiarw rozwoju stosuje si rnorodne wskaniki: spoecz-ne, gospodarcze, rodowiskowe.

Wskaniki rozwoju

2.

Przy ksztatowaniu strategii, po lityk i dziaa bierze si pod uwag tylko sytuacj mieszka-cw danego terenu (np. danej metropolii) oraz krtko- i red-niookresowe dziaania, ktrych efekty mona uzyska w trakcie trwania kadencji danej wadzy.

Przy ksztatowaniu strategii, po -lityk i dziaa bierze si pod uwa g wymiary wychodzce po za tu i teraz, m.in. wymiar ogl noeuropejski, globalny (np. ko nieczno przeciwdziaania zmia nom klimatycznym, solidar-no midzypokoleniow), a tak -e dugookresowe skutki dzia a (np. wpyw na przysze pokolenia).

Perspektywy czasowa i przestrzenna

3.

Celem polityki jest stworzenie przestrzeni i zasobw dla tych, ktrzy najlepiej su polityce metropolii. Solidarno nie jest uwaana za istotn kategori rozwoju; wysoka jako ycia jest udziaem nielicznych.

Celem polityki jest stworzenie spoecznoci opartej na inte-gracji spoecznej. Wane s so-lidarno midzy pokoleniami i w ramach pokole oraz zagwa-rantowanie wysokiej jakoci y-cia obywateli.

Spoeczno metropolii

4.

Zarzdzanie podporzdkowane przyciganiu kapitau i rozwojowi metropolii jako zaplecza gospo-darczego duych rm; metropolia jest miejscem bardziej do pracy ni do ycia; brak przynalenoci i anonimowo. Aktywno oby-watelska, szczeglnie krytyczna wobec wadz, nie jest podana; wadze wypeniaj w sposb biu-rokratyczny wymogi demokracji (np. konsultacji spoecznych) na szczeblu miasta, nadaj im jednak nisk rang i znaczenie.

Dobre zarzdzanie dbao o spra wy publiczne, budowa-nie metropolitalnej tosamoci, sto sowanie modelu obywatel-skiego, w ktrym mieszkacy maj wpyw na ksztat polityki metropolii. Nacisk na rozwj demokracji miejskiej i wsp-pracy wadz z mieszkacami; wartoci jest rozwj obywatel-skoci i wsplnot.

Zarzdzanie5.


Biznes niepowizany z polityk spo eczn i ekologiczn; zach-ty skalne gwnie dla duych przed sibiorcw, co hamuje kon ku rencyjno.

Biznes8.

Model produkcji i konsumpcji nie-zrwnowaony; nie uwzgldnia si wyczerpywania si zasobw i koniecznoci ograniczenia iloci odpadw. Brak zacht do wytwa-rzania produktw i oferowania usug przyjaznych rodowisku.

Zrwnowaona produkcja i kon-sumpcja; promowanie produkcji i usug zuywajcych mniej surow-cw i wytwarzajcych mniej odpa-dw. Administracja publiczna sty-muluje zapotrzebowanie rynku na produkty przyjazne rodowisku.

Produkcja i konsumpcja

9.

Modelowym mieszkacem me-tropolii jest mobilny mczyzna w sile wieku, ktry chce praco-wa i bogaci si.

Polityka metropolii uwzgld-niajca zrnicowanie miesz-kacw (seniorzy, modzie, ko-biety, dzieci, mczyni, osoby z niepenosprawnoci).

Rno-rodno potrzeb obywateli i obywatelek

10.

Przyroda nie jest uwaana za warto; dopuszcza si jej nad-miern eksploatacj; dbao o przyrod utosamia si z ha-mulcem rozwoju; tereny zielo-ne, zaniedbane, s czsto uwa-ane za niczyje.

Dbao o przyrod, przeciw-dziaanie jej nadmiernej eksplo-atacji.

Przyroda11.

14

Rozlewanie si metropolii, nie-pohamowana, ywioowa urba-nizacja terenw podmiejskich; nieproporcjonalnie wiksza dba-o o centrum ni o dzielnice.

Rozwj organizmu miejskiego dobrze zaplanowany; dzielnice i centrum rozwijaj si rwno-miernie.

Sposb rozwoju przestrzen-nego

6.

Wana jest jak najwiksza liczba miejsc pracy, niezalenie od ich trwaoci i wysokoci zarobkw (wiele pracujcych osb ma umo-wy tzw. mieciowe; z pracy nie mona si utrzyma); wielu pra-cownikw ma niskie kwali kacje.

Wana jest jako miejsc pracy: ich trwao, wysoko zarobkw (z pracy mona si utrzyma), perspektywy; wpyw na rodo-wisko (czyli rozwj zielonych miejsc pra cy m.in. w energetyce odnawialnej, zielonej produkcji i zielonych usugach).

Miejsca pracy

7.

Biznes powizany z odpowie-dzialnoci spoeczn i poszano-waniem rodowiska, wzmacnia-na pozycja i konkurencyjno ma ych i rednich rm; dla wra-liwego spoecznie i ekologicznie biznesu tworzy si zachty skalne oraz centra doradztwa i wsparcia dla pracodawcw i pracownikw.


Wysokie koszty zamieszkania; oso by niemogce im sprosta s usuwane z metropolii np. do osie dli kontenerowych o niskim stan dardzie i wysokich kosz-tach utrzy mania (szczeglnie ogrzewania i energii).

Zrwnowaone mieszkalnictwo i budownictwo; budownictwo komunalne i spoeczne wyso-kiej jakoci, dostosowane do wymogw ochrony rodowiska i potrzeb osb w rnym wieku, o rnych dochodach i moli-wociach przemieszczania si.

Mieszkal-nictwo i budow-nictwo

12.

Leczenie chorych jako podsta-wa funkcjonowania suby zdro-wia; sport to przede wszystkim widowisko i okazae obiekty sportowe.

Zdrowie, pro laktyka zdrowot-na, dostpno rekreacji, pro-mowanie zdrowego stylu ycia; edukacja prozdrowotna.

Sport i zdrowie

13.

Dziaania administracji nie uwzgl d niaj potrzeby przej-rzystoci, pro mo wania zrwno-waonych rozwiza.

Przejrzysto dziaa, gotowo do wsppracy, promowanie zrw nowaonorozwojowych roz wi za w jednostkach admi-nistracji metropolii.

Admini-stracja

14.

Brak polityki klimatycznej. Aktywna polityka klimatyczna.Klimat15.

Wysoka produkcja i due zuycie energii s uwaane za jedne z wa-niejszych wskanikw rozwoju.

Demokracja i efektywno ener-getyczna.

Energia16.

Systemy transportowe nieod-powiadajce wymogom ochro-ny rodowiska, niespeniajce gospodarczych i spoecznych potrzeb spoeczestwa; metro-polia jest zakorkowana; pro-blemy z transportem prbuje si rozwiza, budujc nowe drogi; polityka transportowa nie uwzgldnia redukcji dwu-tlenku wgla ani poprawy jako-ci powietrza.

Mobilno17.

Gospodarka odpadami pod-staw gospodarki jest usuwa-nie odpadw: tworzenie no-wych wysypisk mieci, budowa spalarni itd.

Gospodarka surowcami pods-ta w gospodarki s segregacja od padw oraz odzyskiwanie i po nowne uycie surowcw.

Surowce//odpady

18.

15


Zrwnowaona mobilno; sy s -te my transportowe, odpowiada-j ce wymogom ochrony ro do-wis ka, speniaj gospodarcze i spo eczne potrzeby spo e-czes t wa; duy wybr rod kw transportu; zaawanso wa na po-lityka tran sportowa su ca re-dukcji CO

2, poprawie jakoci

po wietrza i rodowis ka przy rod-niczego, uwzgldnia jca kwes -tie zdrowia.

3. Europejskie metropolie a zrwnowaony rozwj

Przed omwieniem rozwoju metropolii Si lesia warto przyjrze si najwaniejszym eu ropejskim metropoliom, z ktrymi Silesia chce si porwnywa, oraz ich zobowiza-niom. Paryski plan zapobiegania zmianom kli matu, przyjty w 2007 r., zakada do 2050 r. zmniejszenie emisji dwutlenku w-gla do atmosfery o 75% (w stosunku do 2004 r.). Do 2020 r. emisja ma zosta zmniej-szona o 30%, o 30% ma spa konsump cja ener gii w budynkach publicznych i miej-skim owietleniu, a 30% energii w miecie ma pochodzi ze rde odnawialnych.

Pla nowana jest ter morenowacja 600 szk w okrgu me tropolitalnym oraz instalacja (do 2014 r.) 200 000 m2 paneli so necznych.5 W Lon dynie do 2025 r. planuje si m.in. zwiksze nie udziau podr-y pieszych i ro-werowych w tran-s porcie miejskim z obecnych 23%

do co najmniej 33%, eliminowanie zanie-czyszcze emitowanych przez miejskie autobusy poprzez wymian taboru na napdzany wodorem i... zniechcanie do podry lotniczych.6 Bruksela przyja strategi informacyjn czc kwesti efektywnoci energetycznej z polityk so-cjaln mniejsza konsumpcja energii to wszak nisze rachunki za prd. Dziki temu w latach 2003-2007 udao si zmniejszy emisj CO

2 o 12%, a zuycie energii bez

obniania jakoci ycia o 10%. W niekt-rych dzielnicach miasta ten ostatni wska-nik dziki stosownym subsydiom wadz metropolii sign nawet 30%. Inwesto-wanie w nowe, odnawialne rda energii, wedle szacunkw, doprowadzi w latach 20042012 do utworzenia 24503400 miejsc pracy w sektorze budowlanym.7

We wspczesnych metropoliach nie mwi si o ograniczonym wpywie lokal-nej polityki na globalne zmiany klimatu. Przeciwnie wykorzystuje si walk z ne-gatywnymi skutkami tego zjawiska do po-prawy jakoci ycia, co w przypadku Silesii mona by zrobi np. przez zredukowanie niskiej emisji zanieczyszcze8 z zimowego ogrzewania mieszka.

W Lon dynie do 2025 r. planuje si m.in. zwiksze nie udziau podr y pieszych i ro werowych w tran s porcie miejskim z obecnych 23% do co najmniej 33%, eliminowanie zanieczyszcze emitowanych przez miejskie autobusy poprzez wymian taboru na napdzany wodorem i... zniechcanie do podry lotniczych

16

5. D. Baupin, prezentacja Paris Climate Plan a global strategy, http://archive.greens-efa.eu/cms/topics/dokbi-n/279/[email protected]. J. Jones, prezentacja Towards a Low Carbon London, http://archive.greens-efa.eu/cms/topics/dokbi-n/279/[email protected]. E. Huytebroeck, prezentacja In Brussels, an Energy Revolution has begun, http://archive.greens-efa.eu/cms/topics/dokbin/280/[email protected]. Niska emisja emisja komunikacyjna i emisja pyw oraz szkodliwych gazw pochodzca z lokalnych kotowni wglowych i domowych piecw grzewczych, w ktrych spalanie wgla odbywa si w nieefektywny sposb najczciej jest to wgiel tani, o zej charakterystyce i niskich parametrach grzewczych. W wielu regionach i zamknitych wsiach w dolinach jest przyczyn wysokiej miertelnoci i plagi nowotworowej. rdo: http://pl.wikipedia.org/wiki/Niska_emisja

Inn drog poszed przed kilkoma la ty bur-mistrz po u dnio woame-ry kas kiej Bogoty, Ana-tanas Mo ckus.9 Lis ta je go osig ni za rw -no w dziedzinie eko-logii, jak i w kwestiach spo ecznych jest im-ponujca: zmniejszenie zu ycia wody o 40% przy zwikszeniu pozio-mu dostpnoci wo dy pitnej z 79% do 100%, a kanalizacji z 71% do 95%; zmniejszenie licz-by wypadkw drogo-wych o 50%; poprawa bezpieczestwa ko-biet i poprawa jakoci transportu publicznego (przyspieszone przez jego nastpc, Enrique Penalos, jako egalitarna alternatywa dla zwiksza-nia sieci drg) oraz utworzenie Obserwa-torium Miejskiego, sucego za orodek bada opinii spoecznej i analiz rozwojo-wych miasta i jego otoczenia.10

Warto wspomnie o tzw. inteligent-nych miastach, w ktrych stosuje si roz-wizania suce poprawie jakoci ycia, z jednoczesnym ograniczeniem emisji CO

2, w oparciu o system gromadzenia,

przetwarzania i wycigania wnioskw w czasie rzeczywistym z ogromnej liczby informacji, m.in. o nateniu ruchu samo-chodw, jakoci wody, zuyciu energii. Prowadzi to miasta na wyszy poziom wiadomoci i ma na celu zapobieganie marnowaniu miejskich struktur, instytucji i przedsibiorstw. Dziki temu systemowi

moliwe jest m.in.: odkorkowanie miast, kierowanie pustych autobusw tam, gdzie s potrzebne, uzyskiwanie danych o po-trzebach konsumentw energii i wody. Opierajc si na tych informacjach, mona w bardziej przemylany sposb projekto-wa miejskie inwestycje.

Dugotrwae dorane rozwizania, stosowane w tak wielu miastach, s za-stpowane dziaaniami dugofalowymi i kompleksowymi. Jest to moliwe dziki odpowiednim technologiom, dobremu zarzdzaniu i integracji rnych polityk. We Woszech najwikszy tamtejszy dystry-butor energii rma Enel przed kilkoma laty zdecydowa si na zainstalowanie in-teligentnych licznikw. W znanym inte-ligentnym miecie, Amsterdamie, nawet dzieci s wiadome, e zmniejszanie do-mowych emisji jest konieczne.11

17

9. http://en.wikipedia.org/wiki/Mockus.10. . Olenderek, Trzeci wiat z ludzk twarz, Obywatel, 4/2007 (36) http://obywatel.org.pl/index.php?module=pagemaster&func=viewpub&tid=3&pid=1195.11. B. Berthon, Smart cities: can they work? Guardian, 1 czerwca 2011 r.; http://www.guardian.co.uk/sustainable-business/amsterdam-smart-cities-work


Inteligentne miasta tworzy si take w Polsce. We Wrocawiu wdraany jest system analizujcy pooenie tramwajw i zgodno ich przejazdw z rozkadem. Ide smart cities najodwaniej realizuje Bielsko-Biaa, miasto nalece do euro-pejskiej sieci Energie Cits. Wiceprezy-dent tego miasta, Zbigniew Michniowski, prezes Stowarzyszenia Gmin Polska Sie Energie Cits, jest zwolennikiem zinte-growanego, skoordynowanego i konse-

kwentnego mylenia o miecie. Tak myli si i dziaa w Bielsku-Biaej od lat 90. XX w. W najbliszych 10 latach w termomoderni-zacj, wymian sieci ciepowniczej, nowy system zarzdzania komunikacj miejsk i wymian jej taboru zostanie zainwesto-wanych kolejne 300 mln z.12

Priorytety Malm

Jednym z najlepszych przykadw sku tecznej realizacji nowoczesnej polity-ki zrwnowaonego rozwoju na szczeblu metropolii jest szwedzkie miasto Malm. To jedno z najbardziej kreatywnych miast na wiecie (13. miejsce w rankingu Fast Company na najbardziej kreatywne mia-sto wiata) i jednoczenie jedno z czterech miast najbardziej ekologicznych.

Miasto przyjazne kli-matowi

Do 2020 r. emisja ga-zw cieplarnianych w Mal-m spadnie do zera, a do 2030 r. cay obszar miej-ski bdzie w 100% za-silany energi ze rde odnawialnych.13 Malm konsekwentnie inwestuje w sprawdzanie nowych, przyjaznych rodowisku technologii i wsppracu-je z innymi miastami eu-ropejskimi w celu wymia-ny dowiadcze i dobrej praktyki.

Edukacja w zakresie zrwnowaonego rozwoju w Malm

Edukacja na rzecz zrwnowaonego rozwoju w zakresie: programw eduka-cyjnych, wycieczek dla turystw, spe-cjalnych wydarze dla dzieci i modziey oraz edukacji obywatelskiej dla dorosych jest silnie wspierana przez wadze miasta

12. D. Ciepiela, Czas na inteligentne miasta, portal WNP.pl; 14 padziernika 2011 r.; http://logistyka.wnp.pl/czas-na-inteligentne-miasta,7377_2_0_1.html 13. http://www.malmo.se/English/Sustainable-City-Development

18


zgodnie z dewiz: nadzieja na zrwnowa-ony rozwj ley w edukacji.14 Oprcz sta-ych wydatkw na edukacj w dziedzinie zrwnowaonego rozwoju, wadze miasta przeznaczaj corocznie (od 2008 r.) 5 mln koron (rwnowarto okoo 2 mln z) na kluczowe projekty: edukacj pozaszkoln, doksztacanie edukatorw z zakresu zmian klimatycznych, zielone place szkolne.

Malm walczy ze zmianami klimatu

Malm naley do dziaajcego na szczeblu unijnym Porozumienia Burmi-strzw dla zrwnowaonej gospodarki energetycznej na szczeblu lokalnym. Sy-gnatariusze Porozumienia zobowizuj si do prowadzenia w swoich miastach aktywnej polityki energetycznej (wykra-czajcej poza cele polityki energetycznej UE) w zakresie redukcji emisji CO

2 poprzez

popraw efektywnoci energetycznej oraz czystsz produkcj i zuycie energii.

Planeta Ziemia w 2050 r. w Malm

Niemal pidziesiciu wybitnych nau-kowcw z caego wiata wzio udzia w midzynarodowym warsztacie zatytu-owanym Planeta w 2050 roku, ktry odby si w Lund i Malm. Celem warsztatu byo opisanie optymistycznych scenariuszy dla przyszoci Ziemi w 2050 r. i zbadanie cie-ek prowadzcych do takiej wanie, opty-mistycznej przyszoci naszej planety.

Malm miastem sprawiedliwego handlu

Malm jest pierw szym w Szwecji mias-tem sprawiedli we go handlu, co ozna cza promowa nie produktw wytwarzanych

w krajach sabo rozwinitych w godziwych warunkach, m.in. za godziwe wynagrodze-nie, bez korzystania z pracy dzieci. Wa-dze Malm czyni starania, by w miecie wzrasta popyt na etycznie produkowane dobra i by rosa wiadomo mieszkacw w zakresie sprawiedliwego handlu.

Europejski ranking zielonych miast

Jaki udzia w zarzdzaniu duymi mia-stami ma polityka proekologiczna? W jakim stopniu europejskie metropolie dziaaj na rzecz zmniejszenia emisji CO

2, troszcz si

o obszary zielone, inwestuj w oczyszczal-nie ciekw, staraj si zmniejszy zuycie wody? Na te i inne pytania dostarcza od-powiedzi studium The Economist In-telligence Unit, wy-konane na zlecenie rmy Siemens, pt. European Green City Index.15

Badanie ob-jo 30 najwik-szych miast Europy gwnie sto-lic, ocenianych w omiu kategoriach: emisji CO

2, energety-

ki, budownictwa, transportu, gospodaro-wania wod, jakoci powietrza, usuwania mieci i wykorzystania gruntw, troski o rodowisko. W rankingu zdecydowanie przodoway miasta skandynawskie, na czele z Kopenhag, Sztokholmem i Oslo. Miasta Europy Wschodniej, oprcz Wilna i Rygi oraz Warszawy, ktra znalaza sie na 16. pozycji, porodku stawki, miay najni-sze notowania. Raport wskazuje wyranie,

14. Ibid.15. Pierwszy europejski ranking 30 zielonych miast European Green City Index zaprezentowany w grudniu 2009 r. w Kopenhadze.

19

Do 2020 r. emisja gazw cieplarnianych w Malm

spadnie do zera, a do 2030 r. cay obszar miejski

bdzie w 100% zasilany energi ze rde

odnawialnych.


e o wpywie miast na rodowisko decy-duj dwa czynniki: stopie zamonoci (miasta bogatsze sta na nowoczesne rozwizania energooszczdne i chronice rodowisko) i poziom obywatelskiej wia-domoci mieszkacw (czsto decyduje o zachowaniach, np. o uywaniu rowerw zamiast samochodw). Ponadto aktyw-no obywateli w stowarzyszeniach i orga-nizacjach dziaajcych na rzecz rodowiska

pomaga w forsowaniu proekologicznych przepisw prawa i ich egzekwowaniu. Nie-zalenie jednak od rnic, niemal wszyst-kie badane miasta maj ju swj wkad w ochron klimatu: wskanik emisji CO

2

w przeliczeniu na mieszkaca jest w nich niszy od redniej w krajach Unii wynosi okoo 5,2 t rocznie wobec 8,5 t w UE. Nie-mal wszystkie opracoway ju i czciowo wdroyy strategi ochrony rodowiska.

20


Podsumowanie

W wielu europejskich metropoliach zrwnowaony rozwj staje si kluczowym elementem polityki. Nowe trendy, wska-niki rozwoju i kierunki zmian prowadz do gbokiej modernizacji, ksztatujcej efektywn gospodark przyjazn klima-towi, rodowisku i czowiekowi. Rozpo-wszechnia si wiadomo, e problemw (np. transportowych) nie mona rozwizy-wa, koncentrujc si tylko na nich. Polity-ki zaczynaj czy niekojarzone wczeniej ze sob elementy, np. wpyw polityki me-tropolitalnej na przeciwdziaanie global-nym zmianom klimatycznym czy powi-

zania demokracji z polityk energetyczn. Doceniane s zasoby dotd zaniedbane, np. rodowisko, ktre stanowi podstaw rozwoju, czy wpyw rozwoju wsplnot lokalnych na rozwj metropolii i wrali-wo na jako ycia, w tym konieczno zmniejszenia dysproporcji oraz elimino-wanie ubstwa i wykluczenia. Pojawiaj si nowe priorytety rozwoju: zapewnienie wygodnego transportu zbiorowego, roz-wj zielonych miejsc pracy, gospodarka zasobami (zamiast gospodarki odpadami), wyrwnywanie szans, dostosowanie me-tropolii do potrzeb ludzi w rnym wieku, rnej pci, o rnym stopniu sprawnoci, o rnych dochodach i potrzebach.

wsppraca: Bartomiej Kozek


Czy metropolia Silesia moe si rozwija w sposb

zrwnowaony

W niniejszym rozdziale koncentrujemy si na polityce metropolii Silesia. W pierw-szej czci prezentujemy genez metro-polii oraz jej obecny stan. Gwna cz rozdziau to analiza polityki metropolital-nej tabelaryczne zestawienie elementw polityki opisanych w Strategii Rozwoju Me-tropolii Silesia do 2025 roku z podziaem na zrwnowaone i niezrwnowaone oraz pogbione omwienie wybranych ele-mentw, m.in. polityki spoecznej i prio-rytetw zarzdzania. Rozdzia koczymy podsumowaniem.

23

Beata MaciejewskaBartomiej Kozek

Grnolski Zwizek Metropolitalny zosta powoany w czerwcu 2007 r. przez 14 miast konurbacji lsko-dbrowskiej w celu koordynacji wybranych dziaa na terenie: Bytomia, Chorzowa, Dbro-wy Grniczej, Gliwic, Jaworzna, Katowic, Mysowic, Piekar lskich, Rudy lskiej, Siemianowic lskich, Sosnowca, wito-chowic, Tychw i Zabrza.

GZM jest obecnie zwizkiem dobro-wolnym i kadencyjnym; czonkostwo

w zgro madzeniu trwa jedn kaden-cj samorzdow i koczy si wraz z no wymi wybo-ra mi. Zwizek po-wo a do ycia me tropoli, ktrej o cjalna nazwa brzmi: Grnol-sko-Zagbiowska Me tropolia Silesia.

Organami GZM s zgromadzenie i zarzd. Zgro ma-dze nie zwizku to or gan stanowicy. W je go skad wcho-dzi po dwch re-

prezentantw z kadego spord 13 miast i trzech reprezentantw Katowic. W sumie w zgromadzeniu zasiada 29 osb, ktre wybieraj spord siebie przewodniczce-go i dwch wiceprzewodniczcych.

Zarzd zwizku to organ wykonawczy. W jego skad wchodzi przewodniczcy i szeciu czonkw.

Budet GZM stanowi wpaty poszcze-glnych miast zaoycieli. W pierwszych

latach funkcjonowania zwizku byo to okoo 2 mln z.

Od momentu powstania do wybo-rw samorzdowych w listopadzie 2010 r. dziaania zwizku koncentroway si na kwestiach organizacji wewntrznej: po-woaniu biura, okreleniu budetu oraz przygotowaniu i przyjciu gwnego do-kumentu strategii rozwoju metropolii. Istotne byo take powstanie staej plat-formy cyklicznych spotka prezydentw miast (bo to gwnie oni wchodz w skad organw zwizku). Zwizek organizowa konferencje, seminaria i prezentacje ofert inwestycyjnych.

W tym (pierwszym) okresie ujawniy si najwiksze bolczki GZM, a zatem ko-nie czno zmian. Okazao si, e samo po woanie zwizku metropolitalnego i stwo rzenie strategii rozwoju nie wystar-cza. Niezbdne s: dobre instrumentarium prawne, odpowiednie zasady nansowa-nia i sprawny aparat zarzdzania.

Instrumentarium prawne to oczywi-cie odpowiednia ustawa, przy obecnym stanie prawnym kluczowa, by staa si moliwa integracja rnych systemw w sposb trway i zrwnowaony. Debaty na temat ksztatu ustawy nie ustaj od kil-ku lat, powstao kilkanacie jej projektw, a proces legislacyjny si przeciga. Po-dobno jak twierdzi Arkadiusz Godlewski, przewodniczcy rady miejskiej Katowic parlament jest zdeterminowany, aby t ustaw uchwali.

Ustawa jest kluczem do regulacji nan-sowych, bez ktrych trudno sobie wyobra-zi funkcjonowanie metropolii. Budet jest za may, by mc wprowadza systemo-we zmiany. W 2011 r. GZM Silesia ma do

1. Metropolia Silesia geneza, stan, perspektywy

24

Metropolia jest niezbdna, bo wspczesne wyzwania i sposb funkcjonowania spoeczestwa, szczeglnie w duych skupiskach miejskich, wymagaj nowych rozwiza, a wiele potrzeb i problemw znaczco wykracza poza podwrka nawet najwikszych miast.

1. Europejski Kongres Gospodarczy to cykliczna, organizowana corocznie od 2009 r. impreza gospodarcza, jedna z najwaniejszych tego typu w Europie rodkowej. W 2011 r. wzio w niej udzia 6 tys. goci, 900 pane-listw, premierzy Polski, Wgier, Chorwacji i Czech, komisarze Unii Europejskiej, ministrowie, przedstawiciele biznesu i nauki. Na Kongresach omawiane s tematy istotne dla rozwoju gospodarczego i spoecznego Eu-ropy, m.in. konkurencyjno gospodarki Europy, nowy ad Unii i jej polityka energetyczna. Strona internetowa Kongresu: www.eec2011.eu/

dyspozycji okoo 5,5 mln z, podczas gdy Komunikacyjny Zwizek Komunalny Gr-nolskiego Okrgu Przemysowego (KZK GOP), zajmujcy si organizacj transpor-tu zbiorowego (ale niedysponujcy wa-snym taborem transportowym), ma ponad 540 mln z.

Wielkim wyzwaniem okazuje si do-bre zarzdzanie, zadaniem metropolii nie jest bowiem uatwianie wsp pracy samorzdw lska i Zagbia; ta ka wsp-praca trwa od lat jako rezultat zaspo kajania wspl nych potrzeb, pro jektw i dziaa. Przy kadem moe by chociaby wspomnia-ny ju Komunikacyjny Zwizek Komunalny Grnolskiego Okr-gu Przemysowego w 25 gminach orga-nizuje on komunika-cj, z ktrej korzysta codziennie 1,2 mln pasaerw. Istniej te inne zwizki miast, np. lski Zwizek Gmin i Powiatw, organiza-cja o 20-letniej tradycji, zrzeszajca 116 gmin i 11 powiatw.

Krytycy obecnego sposobu funkcjo-nowania GZM wskazuj, e powinna ona by czym wicej ni platform spotka i rozmw prezydentw poszczeglnych miast. Bez metropolii mona organizowa wspln promocj regionu w kraju i za granic, a take wsppracowa przy orga-

nizacji imprez gospodarczych, czego do-wodz Europejski Kongres Gospodarczy1 oraz kilkuletnie (zakoczone w poowie 2011 r.) wsplne starania o tytu Europej-skiej Stolicy Kultury 2016 dla Katowic.

A jednak metropolia jest niezbdna, bo wspczesne wyzwania i sposb funk-cjonowania spoeczestwa, szczeglnie w duych skupiskach miejskich, wyma-gaj nowych rozwiza, a wiele potrzeb

i problemw znaczco wykracza poza podwrka nawet najwikszych miast. Po-lityka metropolitalna powinna uwzgld-nia wsplny interes, ale take integrowa w sposb innowacyjny polityki sektorowe i horyzontalne. Spjrzmy np. na transport zbiorowy wszelkie jego aspekty powin-ny by rozpatrywane w znacznie szerszym

25

Czy metropolia Silesia moe si rozwija w sposb zrwnowaony

kontekcie, m.in. ochrony rodowiska, mo-bilnoci spoecznej, jakoci ycia, wyrw-nywania szans kobiet i mczyzn.

W Silesii powoli rosn wiadomo i wiedza o zasadach funkcjonowania me-tropolii. Jan Olbrycht, europose i ekspert w dziedzinie miast i metropolii, zaoy midzynarodowy think-tank Think Silesia, ktry ma by 30-osobow grup doradcz ekspertw z rnych dziedzin. Z kolei sto-warzyszenie zaoone gwne przez socjo-logw i politologw z Uniwersytetu l-skiego lskie Obserwatorium Procesw Metropolizacyjnych2 stawia sobie za cel popularyzowanie wiedzy o sposobie roz-woju metropolii, prowadzenie bada, ana-lizowanie rozwoju metropolii pod ktem zrwnowaonego rozwoju. W metropolii na ten temat coraz wicej debat, konfe-rencji i warsztatw na wysokim poziomie.

Jednak w sferze konkretw dotych-czasowa wsppraca w ramach GZM Si-lesia nie przyniosa istotnego efektu na miar metropolii. Nowy przewodniczcy GZM, prezydent witochowic Dawid Kostempski, ktry obj swoj funkcj

w marcu 2011 r., zapowiedzia, e metro-polia ruszy z kopyta dziki m.in. urucho-mieniu serwisu internetowego dotycz-cego wydarze kulturalnych w metropolii wraz z systemem elektronicznej informacji i dziki poprawie systemu komunikacyj-nego na lsku i w Zagbiu. Ponadto GZM nie rezygnuje z zamiaru budowy spalarni odpadw, ktra (pomijajc kwesti za-sadnoci tej inwestycji) bya kluczowym projektem w pierwszej kadencji GZM, a zakoczya si askiem.

Tymczasem konstruowanie metropo-lii rusza w innym kierunku Krakowic, jak nazwano regiony Katowic i Krakowa. Mar-szakowie wojewdztw lskiego i mao-polskiego w maju 2011 r. podpisali umow o wsppracy obu wojewdztw. W maju 2012 r. ma powsta strategia wsppracy obydwu regionw w zakresie komunika-cji, edukacji, bada naukowych i turystyki.3 I cho wrd mieszkacw obu regionw idea Krakowic nie budzi na razie wiksze-go zainteresowania, to z pewnoci warto w niedalekiej przyszoci przyjrze si efek-tom tego przedsiwzicia.

2. Strona internetowa stowarzyszenia: http://obserwatorium-metropolii.org/stowarzyszenie.html3. http://forum.gkw24.pl/viewtopic.php?f=23&t=1709&start=2220

2. Zestawienie elementw strategii metropolii Silesia pod wzgldem zgodnoci z zasad zrwnowaonego rozwoju

Oto zestawienie wybranych elemen-tw strategii rozwoju metropolii Silesia podzielonych na dwie grupy: zgodnych i niezgodnych z zasadami zrwnowao-

nego rozwoju. Tabela jest skorelowana z tabel dotyczc elementw polityki metropolitalnej, prezentowan w rozdzia-le pierwszym.

26


Elementy strategii sprzeczne ze zrwnowaonym rozwojem

Elementy strategii zgodne ze zrwnowaonym rozwojem

Lp.

Wybr priorytetw polityki me-tropolii i ich ksztat s niejasne, co budzi wtpliwoci odnonie realizacji wielu zamierze. Pod-krela si wag materialnych zasobw i inwestycji, dobrze uzbrojonych terenw, rozlegej specjalnej strefy ekonomicz-nej, fabryk, galerii handlowych, ekspertw z zagranicznymi paszportami.4

Sztandarowe haso brzmi: Silesia penia ycia. Strategia zawiera odniesienia do zrwnowaone-go rozwoju, jakoci ycia, tworze-nia szans rozwojowych. Gwna wizja rozwoju metropolii jest w niej zgodna z zasadami zrw-nowaonego rozwoju. Zakada, e metropolia Silesia to zesp miejski o wysokim kapitale spo-ecznym, pozwalajcy osign peni ycia dziki atrakcyjnym warunkom pracy i zamieszkania, w czystym rodowisku, w regio-nie o nowoczesnej gospodarce, z wysoko rozwinitymi usugami publicznymi w zakresie nauki, kultury, zdrowia i transportu.5

Priorytety polityki me-tropolitalnej

1.

Gwna narracja dotyczy roz-woju gospodarczego.

W zestawieniu wskanikw do monitorowania wdraania usta-le strategicznych6 stosuje si wskaniki istotne z punktu wi-dzenia zrwnowaonego roz-woju, jak liczba publikacji doty-czcych ochrony przyrody czy liczba budynkw poddanych termoizolacji oraz ilo zaoszcz-dzonej w ten sposb energii.7

Wskaniki2.

Przy ksztatowaniu strategii, poli-tyk i dziaa bierze si pod uwag tylko obszar metropolii, brak spoj-rzenia z perspektywy europejskiej i globalnej. Rozwaa si dziaania krtko- i redniookresowe (strate-gia siga roku 2025); efekty dziaa omawia si gwnie w perspekty-wie kilku-, kilkunastoletniej.

Perspektywy czasowa i przestrzenna

3.

4. Grnolski Zwizek Metropolitarny, Strategia Rozwoju Grnolsko-Zagbiowskiej Metropolii Silesia do 2025 r., http://www.silesiametropolia.eu/strategia/Projekt_Strategii_Rozwoju_GZM_Silesia.pdf, s. 16.5. Ibid., s. 83.6. Ibid., s. 108.7. Ibid., s. 111.

27

brak


Zarzdzanie podporzdkowano przyciganiu kapitau; wytwarza si spjny wizerunek metropo-lii na potrzeby zewntrznego odbiorcy. Strategia rozwoju jest zwizana z kampaniami wize-runkowymi zmierzajcymi do zwikszenia atrakcyjnoci Sile-sii u zagranicznych inwestorw. Rozwj obywatelskoci nie jest priorytetem rozwoju metropolii. Przykadem przypisywania niskiej rangi opinii mieszkacw jest nieuwzgldnienie ich uwag do strategii metropolii uzyskanych w ramach konsultacji spoecznych.

W budowaniu tosamoci du e znaczenie ma kultura, a w szczeglnoci starania Ka-towic o tytu Europejskiej Sto-licy Kultury 2016 (zakoczone w poowie 2011 r.).

Zarzdzanie5.

Problematyka spoeczna nie zo-staa wyodrbniona jako osobny priorytet, gdy zdaniem auto-rw strategii jest nierozerwalnie zwizana z kadym z priorytetw (m.in. gospodark, nauk). Kapi-ta spoeczny zosta pominity, a problematyk spoeczn opi-sano powierzchownie i jedno-stronnie. Brak woli skupienia si na spoecznoci metropolii. Nawet w analizie sabych i mocnych stron strategii, w dziale: jako ycia, spoeczestwo, za mocne strony uwaa si uwolnione tereny i obiekty postindustrialne oraz do-stpno terenw inwestycyjnych.

Pierwszy punkt dekalogu me-tropolii8: Dbao o wysoki po-ziom kapitau ludzkiego i spo-ecznego mieszkacw miasta i regionu.9 Mwi si o koniecz-noci integracji spoecznej mieszkacw, aby czuli si oby-watelami caej metropolii, a nie tylko miejscowoci, w ktrych mieszkaj.10 Podkrela si, e metropolia powinna by atrak-cyjna dla jej mieszkacw.

Spoeczno metropolii

4.

Gwna narracja jest skupiona na rozwoju centrum i dostp-noci metropolii dla osb/pod-miotw zewntrznych.

Mwi si o koniecznoci tworze-nia wysokiej jakoci przestrze-ni publicznej. Omawia si do szczegowo braki w rozwoju przestrzennym dotyczce jakoci ycia mieszkacw, jak: zdegrado-wane dzielnice, niska kultura pla-nistyczna, rozlewanie si miast.

Sposb rozwoju przestrzen-nego

6.

8. Ibid.9. Ibid., s. 16. 10. Ibid., s. 20.

28


Podkrela si: istnienie licznych barier inwestycyjnych, potrzeb kreowania atrakcyjnoci metro-polii dla inwestorw i uytkow-nikw, w tym dla wyszej rangi instytucji i renomowanych rm, oraz konieczno rozwoju prze-mysu tradycyjnego, co jest nie-spjne z zapisem o innowacyj-noci gospodarki.11

Deklaruje si, e metropolia Silesia ma by regionem z go-spodark opart na wysokich, proekologicznych technologia-ch.12

Biznes8.

Jako miejsc pracy, np. pod wzgldem zawieranych umw i tworzenia bezpieczestwa so-cjalnego, nie jest priorytetem strategii. Wane jest zapewnie-nie jak najwikszej liczby miejsc pracy. Miejsca pracy np. w orga-nizacjach pozarzdowych czy instytucjach kultury nie s w ogle rozpatrywane z punktu widzenia rozwoju runku pracy.

Miejsca pracy

7.

Brak odniesie do idei i prak-tyki zrwnowaonej produkcji i konsumpcji.

Produkcja i konsumpcja

9.

Nie pojawia si kategoria zrni-cowanych potrzeb mieszkacw. Seniorzy czy osoby po 45. roku y-cia wystpuj jako osoby potrze-bujce pomocy/wsparcia wadz gwnie w zakresie opieki, a nie jako penoprawni mieszkacy metropolii, majcy wpyw na jej rozwj i funkcjonowanie.

Rno-rodno obywateli i obywatelek

10. Strategia zawiera zapis o ko-niecznoci zabezpieczenia po-trzeb spoecznych m.in. w za-kresie pro laktyki zdrowotnej.

Brak jasnego poczenia dbao-ci o rodowisko z innymi poli-tykami i dziaaniami. W opisie szczegowych dziaa rodo-wisko nie jest istotnym punk-tem odniesienia.

Przyroda11. Wiele miejsca powica si ko-niecznoci zwikszenia naka-dw na ochron rodowiska i wzrost wiadomoci ekolo-gicznej mieszkacw. Zielone tereny, tereny lene i akweny uznano za zasoby metropolii.

11. Ibid., s. 19.12. Ibid., s. 14.

29

brak

brak


Dziedzinie rozwoju sportu i zdro wia nie powica si uwagi. Do-tyczy to zwaszcza codzienne-go ycia i bliskiej mieszkacom tkanki miasta (dzielnice; ycie codzienne; sport jako forma pro laktyki zdrowotnej).

Wskazuje si korzystne uwarun-kowania dla rekreacji, potencja przyrodniczy o znaczeniu rekre-acyjnym. Pord priorytetw zamieszczono rozwj sportu i terenw rekreacyjnych su-cych zarwno codziennemu, jak i witecznemu wypoczynkowi; a take powizanie terenw aktywnej rekreacji ze ciekami pieszo-rowerowymi.13

Sport i zdrowie

13.

Mieszkalnictwo i budownictwo komunalne s rozpatrywane raczej w aspekcie pomocy spo-ecznej ni jako cz polityki metropolitalnej dla osb i grup o zrnicowanych potrzebach.

Mieszkal-nictwo i budow-nictwo

12.

Funkcjonowania administracji nie wie si z wpywem na strate-giczny rozwj metropolii; wskazu-je si jedynie niski stopie infor-matyzacji placwek administracji publicznej, utrudniajcy zaatwia-nie spraw z pominiciem bezpo-redniego kontaktu z urzdem.

Administracja14. W priorytetach dziaa pojawia si stosowanie tzw. zielonych zamwie publicznych.

Brak problematyki ochrony glo-balnego klimatu. Sowo klimat wystpuje w innych znacze-niach, np. konieczno popra-wy klimatu akustycznego.

Klimat15.

Mwi si o koniecznoci po-prawy dostpnoci mieszka dla gorzej sytuowanych grup spoecznych: tworzenie gmin-nych zasobw mieszkaniowych, w tym dostosowanych do po-trzeb osb niepenosprawnych.

Niewiele miejsca powicono polityce energetycznej; nie ma mowy o demokracji energe-tycznej ani o wpywie sposobu uytkowania energii na klimat globalny.

Energia16. W zestawie wskanikw do mo-nitorowania wdraania ustale strategicznych pojawiaj si udzia energii pochodzcej ze rde odnawialnych w ogl-nym bilansie energetycznym oraz emisja CO

2.

13. Ibid., s. 94.

30

brak


Jednym z naczelnych wskanikw wdraania strategii rozwoju jest liczba obiektw unieszkodliwia-nia i zagospodarowania odpadw komunalnych oraz ich moc prze-robowa. Za jedn z najwaniej-szych inwestycji metropolitalnych uwaa si budow spalarni.

Mwi si o koniecznoci selek-tywnej zbirki odpadw.

Surowce//odpady

18.

Rozwj transportu utosamia si z kosztown rozbudow: drg i autostrad, kolei szybkich prdkoci, lotnisk; brak polityki dotyczcej: pieszych, transpor-tu rowerowego, e-mobilnoci;

Mobilno17. Wskazuje si konieczno pod-jcia systemowych rozwiza w zakresie transportu publicz-nego, co wpynie na podwy-szenie poziomu atrakcyjnoci inwestycyjnej miast GZM i po-prawi warunki codziennego ycia mieszkacw. Wanym elementem jest poprawa jakoci transportu publicznego, mwi si m.in. o koniecznoci dosto-sowania go do potrzeb osb niepenosprawnych.

Opracowanie: Beata Maciejewska

3. Czy metropolia Silesia ma szanse rozwija si w sposb zrwnowaony

Pomidzy zrwnowaonym rozwojem a modelem polaryzacyjno--dyfuzyjnym

Warto si przyjrze Strategii Rozwo-ju Grnolsko-Zagbiowskiej Metro-polii Si lesia na tle raportu Polska 203014 strategii rozwoju Polski opisanej przez zesp ekspertw pod kierownictwem Mi-chaa Boniego. Chocia w strategii GZM wy-stpuje wiele wskanikw istotnych spo-

Jedn z najwikszych wad strategii rozwoju metropolii Silesia jest jej niespjno. De-klaruje si w niej zamiar poprawienia jakoci ycia, podkrela cele spoeczne oraz bardzo wysublimowane z punktu widzenia zrwnowaonego rozwoju wskaniki. Jednoczenie najwaniejsz pync z niej informacj jest to, e metropolitalno ma suy wytwarza-niu zewntrznej sawy i odpowiedniego wizerunku.

14. Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2009, http://www.zds.kprm.gov.pl/index.php?id=246&id2=243.

31


ecznie, jak jako usug publicznych czy liczba oddawanych do uytku mieszka (w wyniku konsultacji spoecznych doczono m.in. liczb organizacji pozarzdowych) oraz ekologicznych od promowania transportu zbiorowego po popraw stanu wd i powietrza, to oba dokumenty zda-j si przyjmowa podobne wyobraenie dobrobytu i w podobny sposb odpo-wiadaj na pytania, kto ma go zapewni i kto ma by jego bene cjentem.

W naczelnej wi-zji Polski 2030 za gwny model roz-woju nie uznano o b o w i z u j c e g o w Polsce konstytucyj-nego zrwnowao-nego rozwoju15, lecz model polaryzacyjno--dyfuzyjny, skupiajcy si na rozwoju kilku gwnych metropo-lii, ktrych zadaniem jest pocignicie za sob obszarw oko-licznych. Jednym z ta-kich obszarw miaa by tworzca si me-

tropolia Silesia. Tu odnajdujemy najwik-sze podobiestwa obu dokumentw: wizja i wiara w przemon si wytworzo-nego dobrobytu, podbudowana terminami z ksiek znanego amerykaskiego socjolo-ga miasta Richarda Floridy: innowacyjno, gospodarka oparta na wiedzy. Nie byoby w tym nic zego, gdyby nie brak drugiej strony tego typu strukturalnych prze-mian globalnego kapitalizmu, jak rosn-

ca niepewno zdobycia i utrzymania zatrudnienia, praca poniej kwali kacji i zarobki niegwarantujce utrzymania siebie lub rodziny (opisywana m.in. jako prekariat bd kognitariat, coraz silniej dotykajcy m.in. osoby koczce studia wysze16) czy dugofalowy wpyw takiego stanu rzeczy na system emerytalny. Oba dokumenty promuj przedsibiorczo i mobilno oraz elastyczno rynku pracy, ale zabrako w nich rzetelnej analizy i prb znalezienia recepty na to, e udzia umw pozakodek-sowych w Polsce bije wszelkie europejskie rekordy. Od pocztku 2009 r. wyprzedza-my przodujc w tym rankingu Hiszpani, w III kwartale 2009 r. udzia zatrudnionych na czas okrelony wrd ogu pracujcych wynis 27,1% (w Hiszpanii 25,9%).17

Pomysy na integracj i budowanie wsplnotowej tosamoci mieszkanek i mieszkacw Silesii skupiaj si gwnie na preferowanych w obu dokumentach widocznych znakach mniej lub bardziej imponujcych inwestycjach infrastruktu-ralnych, industrialnych oraz (planowanych, bo aktualnie raczej nierealizowanych) w sektorze szeroko pojtej gospodarki opartej na wiedzy. Wystarczy popatrze na niedawne inwestycje w regionie, kt-re chwal twrcy opracowania: centrum handlowe, produkcja samochodw, sta-lownia, obwodnica.18 Podobn korela-cj midzy oboma dokumentami wida w tym, o czym zbyt wiele si nie pisze w zmianach klimatu gdyby byy one bowiem traktowane powanie, to np. roz-wj lotnisk lokalnych najprawdopodobniej nie pojawiby si wrd celw strategicz-nych. W strategii M. Boniego ten temat by

15. Pisaa o tym m.in. E. Charkiewicz z Think Tanku Feministycznego w analizie Biznes projekt Polska. Polska ale jaka, zielona czy brunatna? Feministyczna krytyka strategii rozwoju Polski do 2030 roku, dostpnej pod adresem: http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0092charkiewicz_polska.pdf. 16. Ch. New eld, Struktura i cisza kognitariatu, http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/ee0002new eld.pdf.17. Praca Polska 2010, Komisja Zakadowa NSZZ Solidarno, http://www.solidarnosc.org.pl/uploads/oryginal/4/0/60143_Raport_PP_2010.pdf18. Strategia Rozwoju..., op. cit., s. 32.

Pomysy na integracj i budowanie wsplnotowej tosamoci mieszkanek i mieszkacw Silesii skupiaj si gwnie na preferowanych w obu dokumentach widocznych znakach mniej lub bardziej imponujcych inwestycjach infrastrukturalnych, indu-strialnych oraz w sektorze szeroko pojtej gospodarki opartej na wiedzy.

32


prezentowany w kontekcie smutnej ko-niecznoci dostosowania si do unijnych norm i wymaga. W strategii metropolii Silesia podkrela si gwnie dwa aspekty pozytywny wpyw postulowanych dzia-a na rodowisko (w niektrych wypad-kach, np. przy okazji pomysw na bu-dow metropolitalnej spalarni, do kontro-wersyjny) oraz to, e po-dejmowane w regionie dziaania nie maj zna-czcego wpywu na kli-mat. Zaoenie to zdaje si zupenie lekcewa-y fakt, e sprawcami kryzysu klimatycznego nie s pojedynczy tru-ciciele, lecz caa dzia-alno ekonomiczna czowieka. Moe go zaegna zestaw dzia-a w kadej dziedzinie dziaalnoci czowieka, przedsibiorstw i insty-tucji publicznych.

Priorytety

Po zapoznaniu si z picioma priorytetami rozwoju metropolii (zarzdzanie i pozycja metropolii, gospodarka i nauka, transport i komunikacja, rodowisko oraz warunki zamieszkania i usugi spoeczne) albo de-kalogiem nowoczesnego miasta (regionu) sformuowanym przez profesora Marka Szczepaskiego19 stwierdzamy, e gw-nym adresatem proponowanych rozwi-za nie s mieszkanki i mieszkacy 14 miast wchodzcych w skad Silesii, jak twierdz autorzy dokumentu, lecz zagraniczni in-westorzy, majcy by dla niej zbawieniem.

Priorytetem A pierwszym prezentowa-nym jest Zarzdzanie i pozycja metro-polii Silesia.20 Najwaniejsze jak czytamy w zestawie proponowanych wskanikw maj by: liczba organizowanych w re-gionie imprez o charakterze midzynaro-dowym, ilo pozyskanych zewntrznych

rodkw nansowych oraz pozycje w ran-kingach, majce skada si na jeden z ce-lw strategicznych: siln i konkurencyjn metropoli. A dowiadczenia samorzdw z caej Polski pozwalaj na postawienie dia-gnozy, e kiedy tylko pojawiaj si pomysy na wizerunkowo chwytliwe wydarzenie, mona by niemal pewnym, e to im, nie za poprawie jakoci ycia lokalnych spo-ecznoci, podporzdkowywane bd co-raz bardziej lokalne budety, ograniczone ze wzgldu na kryzys i zblianie si pozio-mu zaduenia wielu miast do dozwolone-go progu 60% (powyej ktrego konieczne

19. Ibid., s. 16.20. Ibid., s. 84.

33


staje si obcinanie wydatkw w celu zbilan-sowania si dochodw i wydatkw).21 Na kapitulacj wobec stojcych przed miasta-mi problemw wskazuj przykady:

Warszawy, ktrej wadze samorzdowe przekazay okoo 450 mln z na przebu-dow stadionu Legii Warszawa22 w czasie, kiedy nie rozpocza si jeszcze budowa obiecanego przez Hann Gronkiewicz-Waltz w 2006 r. Szpitala Poudniowego;

podwyek czynszw w mieszkaniach komunalnych miast caej Polski, w tym Gdaska, Poznania i nalecego do Silesii Bytomia23, w ktrych zastanawiano si nad budow osiedli kontenerw socjalnych.24

Podporzdkowanie strategii rozwoju kam-paniom wizerunkowym, majcym poka-za dynamik Silesii i przyczyni si do wzrostu jej atrakcyjnoci u zagranicznych inwestorw, pozwala zmarginalizowa kwesti zobowiza wobec maych i red-nich przedsibiorstw, ktre nie przenios na drugi koniec globu swej dziaalnoci w pogoni za maksymalizacj zysku, jak to czsto bywa w midzynarodowych korpo-

racjach. Co wicej, jak do-wodz przykady strajkw w lskich sklepach wiel-kopowierzchniowych oraz spory midzy zaog a kie-rownictwem zakadw Fiat Auto Poland w Tychach25, inwestycje tego typu wcale nie musz kreowa nowe-go, wspaniaego wiata dla osb w nich pracujcych. Nie przeszkadza to jednak mwi wci o zagroe-niach czyhajcych na lokal-n gospodark w postaci wysokich kosztw pracy, bez jakiejkolwiek re eksji nad faktem, e wedle da-nych statystycznych rednia

paca w metropolii Silesia jest... nisza ni rednia paca w wojewdztwie lskim26, chocia skupia si w niej wikszo dziaal-noci ekonomicznej i naukowo-badawczej w wojewdztwie.

21. TVN24.pl, Polskie samorzdy w kleszczach dugu, http://www.tvn24.pl/12692,1689455,0,3,polskie-samorzady-w-kleszczach-dlugu,wiadomosc.html.22. M. Wojtczuk, Radni zgodz si na budow stadionu Legii za 456 mln z, Gazeta Stoeczna, http://warszawa.gaze-ta.pl/warszawa/1,95190,5666266,Radni_zgodza_sie_na_budowe_stadionu_Legii_za_456_mln.html.23. M. Mirys, Bytom: Protest przeciwko gettu biedy!, http://www.lewica.pl/?id=20235&tytul=Bytom:-Protest-przeciwko-gettu-biedy!24. M. Iwaski, R. Jakubowicz, Putzen machen!, http://www.rozbrat.org/publicystyka/kontrola-spoeczna/1883-putzen-machen 25. Mona je ledzi na blogu zaogi zakadu pt. Fiatowiec, http://blogi.newsweek.pl/Autor/Fiatowiec 26. Przecitne wynagrodzenie ogem w wojewdztwie lskim w 2006 r. wynioso 2729,63 z, a przecit-ne wynagrodzenie mieszkacw miast metropolii Silesia w analogicznym okresie 2535,70 z [za:] Raport o stanie Grnolsko-Zagbiowskiej Metropolii Silesia, Grnolski Zwizek Metropolitalny, s. 19, http://www.gzm.bip-e.pl/download.php?s=52&id=2375

34


W jakim kierunku rozwj

Ch pozyskania zewntrznych in-westorw bywa momentami tak silna, e zapomina si o realiach. Dla przykadu w dekalogu Szczepaskiego pojawia si marzenie (bo nie sposb inaczej tego na-zwa) o przycigniciu do Silesii mediw o krajowym i wiatowym zasigu. O ile to pierwsze jest jeszcze moliwe (przecie katowicki orodek telewizji TVN jest trze-cim pod wzgldem wielkoci, po Warsza-wie i Krakowie), o tyle drugie wydaje si abstrakcj pomijajc realia (chociaby zasady dziaania midzynarodowych sieci informacyjnych, zmniejszajcych ostatnio liczb placwek zagranicznych; wyjtki, jak rozbudowa sieci biur katarskiej Al-Jazeery, dotycz kontynentw innych ni Europa27). Tendencje optymalizacji kosztw, wiksze-go wykorzystywania moliwoci szybkie-go przemieszczania si zamiast tworzenia staych oddziaw, tworzenie spoecznoci internautek i internautw rejestrujcych i komentujcych rzeczywisto, skupio-nych wok projektw, takich jak Kontakt TVN 2428 czy Obserwatorzy France 2429 na tak zarysowujc si rzeczywisto zglobalizowanego rynku Strategia Rozwoju Grnolsko-Zagbiowskiej Metropolii Sile-sia nie reaguje. A mwimy o kwestii, ktra wpisuje si w wyznaczone w niej priory-tety, nie kwestionujc samego wyboru takich a nie innych celw do osignicia. Tego typu sugestii jest w tekcie strategii wicej. Trudno powiedzie, w jaki sposb do poprawy ycia mieszkanek i mieszka-cw metropolii ma si przyczyni rozbu-dowa ju nie tylko lotniska w Pyrzowicach i budowa kolejowego cznika do niego, ale take zwikszenie znaczenia lokalnych

lotnisk w Katowicach i Gliwicach, wpisane jako jeden z celw strategicznych w prio-rytet Transport i rodowisko. Wydaje si, e dla metropolii duo waniejsze byoby podjcie dialogu ze spkami kolejowymi w celu wsplnego opracowania spjne-go systemu komunikacji metropolitalnej.Nawet bowiem w dokumencie Polska 2030 obszar Silesii uznano za jeden z naj-bardziej prospektywnych pod wzgldem zapewnienia wysokiej jakoci transportu ko-lejowego, gwnie ze wzgldu na silnie roz-budowan istniejc sie kolejow. Oprcz kwestii ekologicznych, np. dotyczcych: wzro-stu emisji gazw cie-plarnianych spowodo-wanego wzmoonym ruchem lotniczym, warto spyta o sen-sowno tego typu inwestycji nawet dla ruchu lokalnego w sytuacji bliskiej przywoywanej w do-kumencie obecnoci lotnisk w Krakowie i czeskiej Ostrawie.30

Opcja spoeczna

W odpowiedzi na wtpliwoci wynika-jce z konsultacji spoecznych, dotyczce braku osobnego priorytetu zwizanego z polityk spoeczn (w pewnej mierze t funkcj realizuje priorytet Warunki za-mieszkania i usugi spoeczne), podczas

Podporzdkowanie strategii rozwoju

kampaniom wizerunkowym,

majcym pokaza dynamik Silesii

i przyczyni si do wzrostu jej atrakcyjnoci

u zagranicznych inwestorw,

pozwala zmarginalizowa kwesti zobowiza

wobec maych i rednich przedsibiorstw, ktre nie przenios na drugi

koniec globu swej dziaalnoci.

27. Przeczytaj cytat z wypowiedzi Tonyego Burmana, dyrektora angielskiej Al-Jazeery, dla magazynu Adbu-sters, http://en.wikipedia.org/wiki/Al_Jazeera_English.28. http://kontakt24.tvn.pl/.29. http://observers.france24.com/en.30. Strategia Rozwoju..., op. cit., s. 44.

35


gdy pojawi si jeden zwizany cile z ochron rodowiska, uzasadnia si wybr faktem, e jest ona integralnie zwizana ze wszystkimi pozostaymi priorytetami.31

Podobnie jest ze rodowiskiem, a jednak w jego wypadku (mona by rzec na szczcie) do podobnego wniosku twr-cy strategii nie doszli. Brakuje tu czenia prezentowanych faktw jako przykad przytacza si zwizek midzy zdrowiem publicznym a wpywem stanu rodowiska na dobrostan w tej dziedzinie, a jednak nie dostrzega si zagroe zwizanych z roz-

budow sieci drg. Rozwj sieci drg, bez wtpienia roz-wizanie typu ko-ca rury, promowa-ny jest duo silniej ni prby efektyw-nego wykorzy-stania dostpnej infrastruktury, np. przez tworzenie buspasw i inne

przywileje dla transportu zbiorowego, kt-re mogyby zwikszy jego udzia w prze-mieszczaniu si po metropolii i zmniejszy obcienie tras istniejcych. W tym kontek-cie przyznanie, e nie ma si pomysu na metropolitaln polityk ruchu pieszego32, obnaa brak chci do miaych, idcych pod prd polskim (bo ju nie wiatowym) tendencjom w myleniu o transporcie. Nie sztuka zapisa w strategicznym doku-mencie przywizania do idei rozwoju sieci tramwajowej, kiedy jedno z miast Gliwi-ce przy sporych protestach spoecznych

swoj cz trakcji wyczyo z uytku, co doprowadzio do reakcji acuchowej, pro-wadzcej w praktyce do zaamania si idei spjnego, zintegrowanego systemu ko-munikacyjnego. Podobny brak wyobrani wychodzi na jaw przy okazji twierdze, jakoby polityka zdrowotna, rekreacyjna czy mieszkaniowa nie miay wpywu na rodowisko przyrodnicze. Wystarczy spoj-rze na przykady Poznania czy Warszawy, w ktrych media regularnie donosz o kon iktach midzy lokalnymi spoeczno-ciami a inwestorami, zamierzajcymi bu-dowa nowe bloki i apartamenty na obsza-rach cennych przyrodniczo, wykorzystujc niekompletno pokrycia miasta planem zagospodarowania przestrzennego.33 Re-kreacja za wie si z jednej strony z wy-korzystywaniem take obszarw zielonych (parkw, skwerw) i wymaga wywaenia interesw spoecznych i ekologicznych, z drugiej za z aktywn polityk ochrony zdrowia i promowania pro laktyki. Wszyst-ko wie si ze wszystkim; nie sposb prowadzi nowoczesnej polityki miejskiej oraz metropolitalnej, jeli przyjmuje si wi-zj wyabstrahowanych i niewchodzcych w interakcje polityk sektorowych.

Lokalne spoecznoci

Warto wreszcie sprawdzi, jak twrcy strategii rozwoju Silesii portretuj lokalne spoecznoci. Mowa tu o inwestowaniu w ludzi, poprawie jakoci ycia, a nawet kul-tywowaniu specy ki lokalnego krajobrazu i krytycznym spojrzeniu na proces rozle-

Brak wyobrani wychodzi na jaw take przy okazji twierdze, jakoby polityka zdrowotna, rekreacyjna czy mieszkaniowa nie miay wpywu na rodowisko przyrodnicze.

31. Konsultacje spoeczne do Strategii Rozwoju Grnolsko-Zagbiowskiej Metropolii Silesia i Prognozy oddziay-wania na rodowisko, Grnolski Zwizek Metropolitalny, s. 24, dostpna na stronie: http://www.gzm.bip-e.pl/download.php?s=52&id=237932. Nie jest natomiast jasne, w jaki sposb w metropolii powinien by rozwijany transport pieszy. Konsultacje spoeczne... [w:] Strategia Rozwoju, op. cit., s. 37. 33. Przykadem mog by plany budowy blokw na terenie stoecznego Pola Mokotowskiego oraz Jezior-ka Czerniakowskiego. Strona lokalnej spoecznoci walczcej z t szkodliw jej zdaniem dla rodowiska z inwestycj; http://jeziorkoczerniakowskie.blogspot.com/.

36


wania si miast. Okazuje si, e rewitaliza-cja ma suy rozwojowi biznesu i zwik-szaniu powierzchni biurowych, strategia za skupia si na kreowaniu globalnie rozpoznawanych marek. Wylicza si grupy zagroone dugotrwaym bezrobociem, nie prezentuje si jednak strategii majcych na celu popraw ich sytuacji chociaby przez rozwj maej i redniej przedsibiorczoci (traktowany w dokumencie po macoszemu). Nie prezentuje si konkretnych pomysw zwiza-nych ze skdind susznym po-stulatem wspierania i mierzenia stopnia rozwoju ekonomii spo-ecznej w regionie. Cz tego typu udogodnie stosowanych na wiecie promuj wadze cen-tralne (np. we Woszech sp-dzielnie socjalne s zwolnione z opacania skadek ubezpie-cze spoecznych, obnia im si o podatek od nieruchomoci i z 20% do 4% VAT na wiadczo-ne przez nie usugi spoeczno-edukacyjne, zapewnia specjalne stypendia zawodowe)34. Jednak take i na poziomie lokalnym jednostki samorzdowe maj spory wpyw na promowanie ich dziaalnoci. Chociaby poprzez zlecanie im czci dziaa w for-mule partnerstwa publiczno-spoecznego bd tworzenia warunkw do wpisywania tego typu dziaalnoci w szersz strategi regionu (umoliwiajcego np. planowe wyznaczanie gruntw na potrzeby recy-klingu mieci wiadczonego przez tego typu inicjatywy). Zaskakuje przekonanie o niewielkiej roli zarwno Grnolskiego Zwizku Metropolitalnego, jak i wadz po-

szczeglnych miast jako pozytywnych przy-kadw np. w materii wdraania ekoaudytu w podlegych im jednostkach. Dotychczas do Wsplnotowego Ekozarzdzania i Au-dytu EMAS przystpili tylko jedna organi-zacja i jeden operator obiektu35. Trudno to uzna za wynik wiadczcy pozytywnie o innowacyjnoci tworzcej si metro-polii, deklarujcej trosk o zwikszenie

wiadomoci ekologicznej jej mieszkanek i mieszkacw. Wrd zagroe zwiza-nych z jakoci ycia brak wzmianek o dys-kryminacji i pomysw na walk z ni, jakby w regionie w ogle nie wystpoway zjawi-ska w rodzaju pciowych nierwnoci pa-cowych, dostpnoci przestrzeni publicznej dla osb starszych czy przemocy wobec mniejszoci etnicznych i seksualnych. Brak

34. J. Dajmurski, Spdzielczo socjalna we Woszech jako przykad partnerstwa midzysektorowego i socjalnego ekobiz-nesu [w:] Midzysektorowa wsppraca na rzecz lokalnego ekorozwoju dobre praktyki, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Krakw 2010; http://zig.eco.pl/materialy/publ_167_dobre_praktykipdf.pdf35. Strategia Rozwoju..., op. cit., s. 56.

37


pomysw na wdraanie dobrych prak-tyk i ich wymian midzy samorzdami z rnych polskich miast. Godnym rozwa-enia pomysem byoby stworzenie lokal-nej wersji programu Kawa za zotwk (ktry polega na porozumieniu lokalnych orodkw pomocy spoecznej z okoliczny-mi restauratorami; w okrelonych porach, najczciej przed poudniem i wczenie po poudniu, oferuj one osobom starszym kaw i herbat za symboliczn zotwk36). Pomys powsta na warszawskim oliborzu w dzielnicy, w ktrej odsetek osb star-szych jest jednym z wyszych w miecie. Wszystkie te przykady pokazuj, e stra-tegia Silesii bywa rwnie lepa na niektre kwestie spoeczne, jak Polska 2030, ktra jednak dostrzega zagroenie dla regio-nu grnolskiego zwizane z migracjami

ludzi do pracy w bogat-szych pastwach Unii Europejskiej.

Po co Silesia

Strategia Rozwoju Grnolsko-Zagbiow-skiej Metropolii Silesia wy-maga jeszcze duo pracy, aby rzeczywicie odpo-wiadaa na potrzeby lo-kalnych spoecznoci i za spokajaa je zgodnie z zasadami zrwnowa-onego rozwoju ekolo-gicznego, spoecznego i ekonomicznego. Na podstawie prezentowa-nych w niej treci, a tak-e oceny jej oddziay-wania na rodowisko, nie sposb stwierdzi, czy jakikolwiek planowa-

ny cel strategiczny nie zosta zarzucony z powodu negatywnego wpywu na ludzi bd rodowisko. To, e spord piciu priorytetw za pierwszoplanowy uzna-no zwizany z zarzdzaniem, a wyej ni rodowisko i usugi spoeczne wstawio-no infrastruktur i gospodark, zczajc z ni (zamiast uznawa za warto sam w sobie) nauk, pokazuje wyranie, e pro-ponowany w dokumencie model funkcjo-nowania Silesii ma suy raczej dobremu samopoczuciu urzdnikw i politykw, mogcych co chwila przecina wstgi na nowych odcinkach drg czy regionalnych spalarni, ni mieszkankom i mieszkacom miasta. Objawia si to wyranie przy okazji omawiania kwestii zmniejszania si liczby ludnoci i starzenia si. Odpowiedzi na to wyzwanie staj si mniej lub bardziej ogl-

38


36. Agnieszka Pochrzst, Kawa lub herbata dla seniorw za zotwk, Gazeta Stoeczna, 6.1.2009, artyku dostp-ny pod adresem http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,95190,6124771.html

ne deklaracje o dostosowaniu dziaania instytucji publicznych do tego zjawiska. A zaproponowane w trakcie konsultacji spoecznych konkretne dziaanie utwo-rzenie Centrum Gerontologicznego maj-cego przyczynia si do poprawy kondycji psycho zycznej osb po 50. roku ycia zostao odrzucone pod pretekstem braku kompetencji metropolii do realizacji dzia-a w tym zakresie.37 Jak si wydaje, nikt nie oczekuje od GZM wybudowania tego typu obiektu, ale jeli z gry odrzuca si choby lobbing na rzecz tego typu inwe-stycji u wadz 14 miast czonkowskich czy ich zrzutk na budow Centrum, to obok pytania: Czyja Silesia? naleaoby posta-wi inne: Po co Silesia?. Jeli bowiem ma ona by jedynie prostym zsumowaniem dziaa poszczeglnych miast, z inwestycji ktrych, chcc nie chcc, korzystaj inne, poczonym z tworzeniem wsplnej, l-sko-zagbiowskiej tosamoci za pomoc widowiskowych globalnych imprez dla wybranych, to wydaje si, e jest to po-

mys niezadowalajcy i w aden sposb niegwarantujcy Silesii dogonienia miast, z ktrymi pragnie si ciga: Londynu, Pa-rya czy Berlina.

Podsumowanie

Przy obecnym stanie prawnym i na podstawie obowizujcej strategii skie-rowanie rozwoju metropolii Silesia w kie-runku zrwnowaenia jest trudne. Stra-tegia wymaga rnych zmian na wielu poziomach poczwszy od bazy ideowej, ktra niewiele ma wsplnego ze zrw-nowaonym rozwojem, poprzez poziom strategiczny, skoczywszy na konkretach. Przede wszystkim brak nowoczesnego spojrzenia i integracji polityk, dbaoci o sprawy publiczne; nie czerpie si wzorw z dobrych praktyk innych miast, nie korzy-sta z unijnych rekomendacji. Jednoczenie w strategii GZM s elementy sprzyjajce penemu i bardziej harmonijnemu rozwo-jowi metropolii.

37. Konsultacje spoeczne... [w:] Strategia Rozwoju, op. cit., s. 29.

39


W kierunku innowacyjnoci wyrwnywanie szans i zielone

miejsca pracy

Rozdzia powicamy innowacyjnemu spojrzeniu na potencja metropolii Silesia. Koncentrujemy uwag na obszarach sabo dostrzeganych, jak potencja kobiet i po-tencja zielonych miejsc pracy, z powodze-niem rozwijanych w Europie i na wiecie. Wskazujemy zwizki pomidzy rwnoci a innowacyjn zielon gospodark, kt-re czy idea zrwnowaonego rozwoju. Omawiamy potencja kobiet w wojewdz-twie lskim i jego wielk warto, wci nierozpoznan i nieuznan przez strate-gw metropolii. Du cz rozdziau po-wicamy zielonym miejscom pracy i ich wadze w rozwoju metropolii. Omawiamy moliwoci rzeczywistej innowacyjnoci spoecznej i gospodarczej. Rozdzia ko-czymy krtkim podsumowaniem.

41

Elbieta Grnikowska-ZwolakBeata MaciejewskaMagorzata Tkacz-Janik

Lektura Strategii Rozwoju Metropolii Si-lesia rodzi nieodparte wraenie, e tworzo-no j z myl o modych, zdrowych, dobrze wyksztaconych mczyznach, nastawio-nych na konkurencj na rynku pracy i tzw. przedsibiorczo. Tymczasem metropolia starzeje si i feminizuje. Ju dzi wiadomo, e w 2035 r. statystyczn wikszo popu-lacji lska stanowi bd starsze kobiety.1

Wyrwnywanie szans i wczenie spoeczne to jed-na z najsabszych stron strategii. Po-stulowana jako gwne haso me-tropolii penia y-cia nie dotyczy ani seniorw, ani osb z niepenospraw-noci, ani kobiet. W caym dokumen-cie nie zostaa na-wet wspomniana jedna z kluczowych zasad unijnych

gender mainstreaming, zgodnie z ktr problemy i dowiadczenia kobiet i m-czyzn staj si integralnym elementem pla-nowania, wdraania, monitorowania i ewa-luacji wszelkiej polityki i programw (), tak aby kobiety i mczyni odnosili rwne korzyci, a nierwno si nie utrwalaa.2

Wymienione zaniedbania i niedostrze-ganie tak wielu grup spoecznych jako ak-tywnie wsptworzcych metropoli Sile-sia moe wkrtce okaza si brzemienne w skutkach. Tam bowiem, gdzie gospodarka rozwija si w sposb naturalny, nie rozwi-zuje si kwestii dotyczcych nierwnoci. Te za musz zosta rozwizane, poniewa metropolia Silesia nie ma szans na pomyl-ny rozwj bez udziau kobiet i seniorw. lskie ma najgorsz sytuacj demogra cz-n pord wojewdztw w Polsce. Przyrost naturalny jest ujemny i wynosi 1,1. Jest duo mniejszy od redniej krajowej (0,1). Najgorsza pod tym wzgldem jest sytuacja demogra czna w subregionie katowickim, w ktrym liczba ludnoci w wieku popro-dukcyjnym znacznie przewaa nad liczb ludnoci w wieku przedprodukcyjnym. Mediana wieku w wojewdztwie wynosi 40,9 lat dla kobiet i 36,9 dla mczyzn.3

Potencja kobiet

Wspczenie nie wystarcza okrelenie poziomu modernizacji za pomoc jedne-go wskanika PKB (produktu krajowego brutto), podobnie nie wystarczy budowa-nie spoeczestwa opartego na modych, sprawnych mczyznach. Trzeba wzi pod uwag inne miary. Z interesujcej nas perspektywy wane s:

1. Potencja kobiet i polityka rwnoci pci w wojewdztwie lskim

Lektura Strategii Rozwoju Metropolii Silesia rodzi nieodparte wraenie, e tworzono j z myl o modych, zdrowych, dobrze wyksztaconych mczyznach, nastawionych na konkurencj na rynku pracy i tzw. przedsibiorczo. Tymczasem metropolia starzeje si i feminizuje.

1. Wykad M. Szczepaskiego w Sali Sejmu lskiego, 8 marca 2010 r., Katowice2. Fragment jednej z de nicji gender mainstreaming, czyli strategii wczenia problematyki rwnoci pci do gw-nego nurtu polityki [za:] The Report of the Economic and Social Council for 1997, United Nations, New York 19973. http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojewdztwo_lskie

42

wskanik ubstwa spoecznego (Human Poverty Index) ubstwo czciej dotyka kobiet ni mczyzn; ponad 70% osb zgaszajcych si po pomoc spoeczn to kobiety (GUS 2009);

wskanik nierwnoci spoecznej (Gini In-dex) w Polsce jest jednym z najwyszych w UE, ponadto systematycznie wzrasta, rosn zatem koncentracja kapitau i zrnicowanie dochodw4;

wskanik rwnoci pci (Gender Gap Index) bada rozmiar rnic midzy ko-bietami a mczyznami w czterech dziedzinach: ekonomii, edukacji, zdro-wia i wadzy politycznej.

W 2011 r. w rankingu rwnoci pci Polska zaja 42. miejsce, tu za Panam i Soweni, a przed Rosj i Kirgistanem.5 Te dane trafnie ilustruj wag, jak w Polsce przywizuje si do potencjau kobiet. Nie znaczy to jednak, e pro-blematyka gender main-streaming i praktyki wy-rwnywania szans kobiet i mczyzn s w naszym kraju nieobecne. Przeciw-nie s obecne, tyle tylko, e dzieje si to z dala od wadz. Podobnie jest w wo-jewdztwie lskim. Przemiany, o ktrych mowa, s dzieem kobiet oraz organizacji pozarzdowych. Wojewdztwo lskie, w tym teren metropolii Silesia, jest pod tym wzgldem regionem szczeglnie bo-gatym.

Rwny status kobiet i mczyznZ duym impetem wanie na lsku

prowadzono skuteczne dziaania na rzecz implementacji zasad rwnoci. W latach 20032005 penomocniczka wojewody lskiego ds. rwnego statusu kobiet i mczyzn Dorota Stasikowska-Woniak w krtkim czasie dziaania urzdu zdo aa

zrealizowa wiele przedsiwzi sucych integracji i wsparciu rodowisk kobiecych. I Forum Kobiet Wojewdztwa lskiego, w padzierniku 2003 r., zgromadzio 580 osb dyskutujcych o realizacji polityki gender mainstreaming. W lokalnych me-diach prowadzono aktywn akcj edu-kacyjn dotyczc dyskryminacji i praw

4. Wicej: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wspczynnik_Giniego5. Raport Global Gender Gap opracowywany jest z polecenia wiatowego Forum Ekonomicznego. GGI oblicza sie w punktach. W 2011 r. czoowe miejsca zajy po raz kolejny pastwa skandynawskie. List otwieraj: Islandia, Norwegia, Finlandia i Szwecja, a zamykaj: Pakistan, Czad i Jemen, w ktrych rnice komfortu ycia kobiet i m-czyzn s najwiksze. Patrz take: http://www3.weforum.org/docs/GGGR11/GGGR11_Rankings-Scores.pdf

43

W kierunku innowacyjnoci wyrwnywanie szans i zielone miejsca pracy

kobiet. Odbyway si wane spotkania i konferencje, m.in. dotyczce bezrobocia, prostytucji i ubstwa kobiet na lsku.

Dom Wsppracy Polsko-Niemieckiej w Gliwicach wesp ze stowarzyszeniem Aktywne Kobiety z Sosnowca oraz pe-nomocniczkami wojewodw lskiego i opolskiego zrealizoway (2004 r.) unika-towy w skali kraju projekt przygotowujcy sieci lokalnych penomocniczek ds. rwne-go statusu kobiet i mczyzn w gminach

i powiatach wojewdztw lskiego i opol-skiego.6 Grupy Inicjatyw Genderowych (GIGa lsk) przez ponad dwa lata (2008

2010) integroway rodo-wiska kobiece w regionie, m.in. wywieray nacisk na wadze lokalne (marsza-ek, wojewoda w sprawie powoania lokalnej pe-nomocniczki ds. rwnego statusu. Tego stanowiska wwczas nie utworzono, ale zainicjowano wan debat publiczn. W wy-niku konsekwentnych dziaa w 2011 r. w lskim Urzdzie Marszakowskim powoano penomocnicz-k ds. organizacji poza-rzdowych. Na wniosek radnej Tkacz-Janik w-czono do listy zada cele gender mainstreaming. W urzdzie wojewdzkim, odgrnie (za spraw mi-nister E. Radziszewskiej), powoano urzdniczk do tych zada. Niestety,

adne ze stanowisk nie jest autonomiczne, maj one charakter raczej receptywny, bez realnego wpywu na ksztatowanie polity-ki rwnociowej w regionie. Odmieniona przez cele ekonomii spoecznej wola po-lityczna mogaby tu wiele zmieni i wy-korzysta istniejcy potencja wewntrz samorzdu terytorialnego.

6. Grupa 50 osb wydelegowanych przez samorzdy gminne i powiatowe z wojewdztw lskiego i opol-skiego uczestniczya w cyklu szkoleniowym skadajcym si z kilkunastu seminariw i warsztatw oraz dwch podry informacyjnych do Warszawy, Brukseli i Pnocnej Nadrenii Westfalii. Cao projektu trwaa od marca do padziernika 2004 r. Jednoczenie Dom Wsppracy Polsko-Niemieckiej prowadzi doradztwo suce przy-gotowaniu specjalistek (penomocniczek) do penienia ich funkcji w gminach lub powiatach i wsppracowa z nimi w realizacji zada na szczeblu lokalnym. Elementami projektu byy publikacja praktyczny poradnik traktujcy o zasadniczych problemach dotyczcych rwnouprawnienia pci, oraz stworzenie regionalnego portalu internetowego powiconego problematyce rwnouprawnienia kobiet i mczyzn.7. Do Zwizku naley 80 kobiet spord 200 zatrudnionych w kopalni. Kopalnia Anna po poczeniu z kopal-ni Rydutowy funkcjonuje jako Ruch II.

44


Zwizki zawodoweTo wanie na lsku powsta Zwizek

Zawodowy Kobiet w Grnictwie, pierw-szy taki zwizek w Europie (Bogusawa Staszewska przewodniczca, Dorota So-czwka rzeczniczka).7 Zaoyy go gr-niczki z kopalni Anna w Pszowie w 2005 r.

Elbieta Fornalczyk bya organizatork pierwszego w kraju strajku w hipermarke-cie (Tesco), w marcu 2008 r. w Tychach. Bya kasjerk, doprowadzia do rozmw z pracodawc. Obecnie jest przewodni-czc komisji zakadowej Wolnego Zwiz-ku Zawodowego Sierpie 80 Tesco. Dziki jej inicjatywie zwizki zawodowe zawizay si w Tesco w dziewiciu pol-skich miastach.

Aktywno spoeczna i politycznaNa tym polu dziaa w regionie wiele

rnorodnych organizacji kobiecych. War-te szczeglnej uwagi jest Stowarzyszenie Kobiety Aktywne z Sosnowca (zaoone w 2003 r. przez Halin Sobask), promuj-ce uczestnictwo kobiet w yciu spoecznym i politycznym. Wraz ze lsk Przedwybor-cz Koalicj Kobiet, Stowarzyszenie prze-prowadzio projekt pt. Wybory Kobiet, kt-ry kompleksowo przygotowa kandydatki w wyborach samorzdowych 2010 r. do za-jcia stanowisk politycznych. Uczestniczyy w nim kobiety z rnych partii politycz-nych i organizacji, szkolce si zarwno w kwestiach programowych, jak i marke-tingu politycznego. Od marca 2011 r. dzia-a lski Klub Kobiet w Polityce, integrujcy regionalne rodowiska kobiet-polityczek, stanowicy platform spotka, edukacji i wymiany dowiadcze, take midzyna-rodowych.8

Rwno kobiet i mczyzn w edukacji Take na lsku podjto jeden z naj-

bardziej kompleksowych projektw edukacyjnych na rzecz rwnoci: Lekcje genderowe, czyli rwnouprawnienie pci w piguce, wspierany przez Fundacj im. Friedricha Eberta. W ramach projektu pod-jtego przez Stowarzyszenie w Stron Dziewczt oraz Dom Wsppracy Polsko--Niemieckiej przeprowadzono warsztaty dla nauczycielek/nauczycieli oraz uczen-nic/uczniw na temat rwnouprawnienia kobiet i mczyzn (w szkole, na rynku pra-cy, w mediach) oraz niwelowania stereo-typw i uprzedze. Warsztatom towa-rzyszyo wydanie znakomitego pod-rcznika9 pt. Rwna szkoa edukacja wolna od dyskrymi-nacji. Poradnik dla nauczycielek i na-uczycieli.

Kobiece liderkiDziaania feministyczne na lsku po-

dejmuj grupy oraz indywidualne liderki, ktrych aktywno zmienia obraz regionu. Do najwaniejszych dziaaczek feministycz-nych, oprcz wymienionych wyej Doroty Stasikowskiej-Woniak, Elbiety Fornalczyk i Haliny Sobaskiej, naley zaliczy obecn radn Sejmiku lskiego dr Magorzat Tkacz--Janik inicjatork lskich manif, pomy-sodawczyni cyklu spotka z kobietami pt. Salon Myli Sfeminizowanej, czonkini Rady Programowej Kongresu Kobiet, ktra w styczniu 2009 r. bya nominowana przez Gazet Wyborcz do tytuu Polki Roku.

To wanie na lsku powsta Zwizek

Zawodowy Kobiet w Grnictwie, pierwszy taki

zwizek w Europie. Zaoyy go grniczki

z kopalni Anna w Pszowie w 2005 r.

7. Do Zwizku naley 80 kobiet spord 200 zatrudnionych w kopalni. Kopalnia Anna po poczeniu z kopalni Rydutowy funkcjonuje jako Ruch II. 8. Wicej na stronie Stowarzyszenia Kobiety Aktywne w Sosnowcu: www.aktywnekobiety.org.pl 9. Autorstwa E. Majewskiej i E. Rutkowskiej, przy wsppracy M. Jonczy-Adamskiej i A. Woosik, Dom Wsppra-cy Polsko-Niemieckiej, Gliwice 2007.

45

W kierunku innowacyjnoci wyrwnywanie szans i zielone miejsca pracy

Dr Aleksandra Banot, wsporganizujca lskie manify i inicjatywy na rzecz rwno-ci kobiet i mczyzn, jest wspzaoyciel-k Gender Studies na Akademii Technicz-no-Humanistycznej w Bielsku-Biaej.

Szczeglnym wsparciem dla rodo-wiska kobiet w regionie s tzw. osoby znaczce, autorytety. S wrd nich: prof. Genowefa Grabowska, prawniczka, bya eu-ro par la men ta rzyst ka, zwolenniczka wszel-kich inicjatyw promujcych gender main-

streaming; lekarka prof. Violetta Skrzypulec, konsultantka wojewdzka w dziedzinie seksuologii, prowadzca edukacj zdro-wotn kobiet; prof. Eugenia Mandal jedna z pierwszych w Polsce badaczek problema-tyki pci kulturowej w obszarze psychologii; prof. Elbieta Grnikowska-Zwolak ktra konsekwentnie wcza t problematyk do pedagogiki i zaraa ni swoje magistrant-ki10; wykadowczyni U, socjoloka prof. Ka-zimiera Wdz realizuje projekty badawcze

dotyczce kobiet na lsku. Na gruncie pro-mowania rwnoci szans w dziaaniach sek-tora samorzdowego na lsku nieocenio-ne zasugi maj take Anna Szelest (MOST) i Jolanta Czernicka (Fundacja Iskierka).

Powysze wyliczenie dowodzi, e pod-stawy genderowego rozwoju w metropolii Silesia zostay wypracowane. Nie brakuje inicjatyw, znajomoci tematu i osb go-towych t problematyk wdraa. Brak natomiast zainteresowania decydentw.

Tymczasem rzeczywiste wczenie proble-matyki pci do gwnego nurtu polityki jest moliwe tylko przez mocne ugruntowanie rwnoci szans na forum podejmujcym decyzje w tym zakresie i ksztatujcym postawy kluczowych grup: politykw i ad-ministracji, pracownikw i pracodawcw. Mamy ju za sob pierwsze zwycistwa w walce o bardziej wyrwnan reprezen-tacj kobiet w polityce, nadszed czas na zmian optyki w gospodarce.

Bariery rwnocioweKomisja Europejska zde niowaa 10 barier rwnociowych:

1. Segregacja pozioma i pionowa rynku pracy 2. Rnice w pacach kobiet i mczyzn3. Maa dostpno elastycznych rozwiza czasu pracy4. Niski udzia mczyzn w wypenianiu obowizkw domowych5. Niski udzia kobiet w podejmowaniu decyzji 6. Przemoc ze wzgldu na pe7. Niewidoczno kwestii pci w ochronie zdrowia8. Niewystarczajcy system opieki przedszkolnej 9 Stereotypy pci we wszystkich trzech obszarach: politycznym, ekonomicznym i spoecznym 10. Dyskryminacja wielokrotna

Wszystkie wymienione bariery rwnoci istniej rwnie w Polsce. Spotykamy je w zatrudnieniu, edukacji, administracji publicznej i ochronie zdrowia.

10. Owocem skutecznego zaraania jest ksika Szkic do portretu lzaczki. Re eksja feministyczna napisana przez E. Grnikowsk-Zwolak we wsppracy z magistrantk A. Tobor (Wydawnictwo lsk, Katowice 2000).

46


W strategii rozwoju metropolii Silesia mwi si o oczywistym trendzie przecho-dzenia od przemysu do usug, a pomija wa-ny, bardziej zaawansowany technologicznie, odpowiadajcy na dzisiejsze globalne po-wizania rozwojowe zielony przemys (Green Industry), oparty m.in. na ekoinnowacyjnoc

Zrownowazony rozwoj metropolii Silesia

Documents

Transcript of Zrownowazony rozwoj metropolii Silesia