Rozwój mowy Rozwój mowy dziecka w wieku 6 - dziecka w wieku 6 -

7 lat7 lat

Wiek przedszkolny to okres Wiek przedszkolny to okres intensywnego rozwoju i otwarcia się intensywnego rozwoju i otwarcia się dziecka na otaczającą rzeczywistość, dziecka na otaczającą rzeczywistość, powinien być jednocześnie czasem powinien być jednocześnie czasem radości i pozytywnych doznań, jakie radości i pozytywnych doznań, jakie

niesie odkrywanie świata. niesie odkrywanie świata. Doświadczenie, które pozostawia w Doświadczenie, które pozostawia w

człowieku ten okres życia jest często człowieku ten okres życia jest często podstawą , na której buduje się jego podstawą , na której buduje się jego osobowość, jego stosunek do siebie, osobowość, jego stosunek do siebie, innych i świata (G.Paprotna, 1998, innych i świata (G.Paprotna, 1998,

s.131).s.131).

Prawidłowości rozwojowe Prawidłowości rozwojowe dziecka sześcioletniegodziecka sześcioletniego

Sześciolatek przejawia Sześciolatek przejawia dużeduże

zainteresowanie:zainteresowanie:

światem przyrody: roślin, światem przyrody: roślin, zwierząt zwierząt

zjawiskami życia zjawiskami życia społecznego, np. społecznego, np. zawodami zawodami i pracą ludzką i pracą ludzką

Poznaje coraz więcej konkretnychPoznaje coraz więcej konkretnych

własności przedmiotów i chłonie zwłasności przedmiotów i chłonie z

ciekawością informacje o bliższym iciekawością informacje o bliższym i

dalszym otoczeniu.dalszym otoczeniu.

Zmienia się jednak sposób zdobywaniaZmienia się jednak sposób zdobywania

wiedzy i doświadczenia. Dziecko w tymwiedzy i doświadczenia. Dziecko w tym

wieku jest już lepiej przystosowane dowieku jest już lepiej przystosowane do

pracy w zespole. Zdolne do dłużejpracy w zespole. Zdolne do dłużej

trwającego wysiłku i skupienia uwagi, beztrwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez

trudu uczestniczy w takich formachtrudu uczestniczy w takich formach

podawania wiadomości, jak pogadanka lubpodawania wiadomości, jak pogadanka lub

zajęcia kształcące elementarne pojęciazajęcia kształcące elementarne pojęcia

matematyczne i przyrodniczematematyczne i przyrodnicze

(M.Żebrowska , 1986, s.418).(M.Żebrowska , 1986, s.418).

Ulubioną formą spędzaniaUlubioną formą spędzania

wolnego czasu jest nadalwolnego czasu jest nadal

zabawa. zabawa.

Zabawy sześciolatków sąZabawy sześciolatków są

bardziej dojrzałe,bardziej dojrzałe,

organizowane sąorganizowane są

w zespołach z podziałemw zespołach z podziałem

ról i funkcji. Rozwijają sięról i funkcji. Rozwijają się

gry i zabawy dydaktyczne:gry i zabawy dydaktyczne:

umysłowe i ruchowe.umysłowe i ruchowe.

Samodzielność dziecka iSamodzielność dziecka i

wyższy stopień jegowyższy stopień jego

uspołecznienia sprzyja teżuspołecznienia sprzyja też

powierzaniu mu przezpowierzaniu mu przez

dorosłychdorosłych

odpowiedzialnych zadań,odpowiedzialnych zadań,

np. opieki nad młodszyminp. opieki nad młodszymi

dziećmi czy też spełnianiadziećmi czy też spełniania

drobnych posług (pomocdrobnych posług (pomoc

w zakupach, w zakupach,

w utrzymaniu porządku ww utrzymaniu porządku w

mieszkaniu itp.).mieszkaniu itp.).

Życie uczuciowe dzieckaŻycie uczuciowe dziecka

6-letniego jest bardzo6-letniego jest bardzo

bogate. Opanowane ibogate. Opanowane i

mniej impulsywne odmniej impulsywne od

młodszych dzieci, mamłodszych dzieci, ma

szansę w sprzyjającymszansę w sprzyjającym

środowiskuśrodowisku

wychowawczym rozwijaćwychowawczym rozwijać

uczucia wyższe,uczucia wyższe,

społeczne i estetyczne.społeczne i estetyczne.

WW wieku od 3 do 7 lat następuje dalszy rozrostwieku od 3 do 7 lat następuje dalszy rozrost

organizmu dziecka, polegający na zwiększeniu sięorganizmu dziecka, polegający na zwiększeniu się

wymiarów i masy ciała. wymiarów i masy ciała.

W porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymiW porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymi

dziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniejdziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniej

przybiera na wadze (2-3 kg rocznie),przybiera na wadze (2-3 kg rocznie),

natomiast dość szybko rośnie -przyrost wysokości 5-7natomiast dość szybko rośnie -przyrost wysokości 5-7

cm rocznie.cm rocznie.

ROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNYROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY

Wiek 6 lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju i Wiek 6 lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju i krzepnięciu organizmu. Kościec wykazuje szybsze tempo krzepnięciu organizmu. Kościec wykazuje szybsze tempo mineralizacji. Okres ten zapoczątkowuje wyrzynanie się zębów mineralizacji. Okres ten zapoczątkowuje wyrzynanie się zębów stałych stałych (W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s.98).(W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s.98).

Ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa Ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa i lędźwiowa. Ruchy mięśni są całkiem swobodne, lecz proces i lędźwiowa. Ruchy mięśni są całkiem swobodne, lecz proces różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony jeszcze zakończony (M.Żebrowska, 1986, s.420).(M.Żebrowska, 1986, s.420).

Budowa ciała staje się coraz bardziej smukła (zanika tkanka Budowa ciała staje się coraz bardziej smukła (zanika tkanka tłuszczowa), bardziej proporcjonalne wymiary poszczególnych tłuszczowa), bardziej proporcjonalne wymiary poszczególnych odcinków czynią sylwetkę 6-latka: smukłą,chłopięcą. Przyczynia odcinków czynią sylwetkę 6-latka: smukłą,chłopięcą. Przyczynia się do tego wydłużenie kończyn się do tego wydłużenie kończyn i szyi; wielkość głowy pozostaje niemal taka sama i szyi; wielkość głowy pozostaje niemal taka sama (W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s. 98).(W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s. 98).

WW okresie między 3 a 6 rokiem życia ruchy okresie między 3 a 6 rokiem życia ruchy lokomocyjne dziecka ulegają dalszemu lokomocyjne dziecka ulegają dalszemu doskonaleniu. Dziecko 6-letnie biegnąc unosi wysoko doskonaleniu. Dziecko 6-letnie biegnąc unosi wysoko kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe, kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe, ruchy harmonijne ruchy harmonijne (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.89).Jarża, 1992, s.89).

Wiek między 5 a 7 rokiem to okres równowagi Wiek między 5 a 7 rokiem to okres równowagi przedszkolnej i dlatego nazywany jest „złotym przedszkolnej i dlatego nazywany jest „złotym wiekiem przedszkolnym”. Szczególnie widoczne wiekiem przedszkolnym”. Szczególnie widoczne zmiany w motoryczności dziecka występują w tym zmiany w motoryczności dziecka występują w tym okresie w rzutach, chwytach, skokach i wspinaniu. W okresie w rzutach, chwytach, skokach i wspinaniu. W czynnościach tych, zaliczanych do typowych form czynnościach tych, zaliczanych do typowych form motoryczności sportowej, występuje coraz lepsza motoryczności sportowej, występuje coraz lepsza sprawność, płynność ruchów, a także wyraźnie sprawność, płynność ruchów, a także wyraźnie zaczyna się fazowa struktura ruchu. Natomiast brak zaczyna się fazowa struktura ruchu. Natomiast brak jeszcze elastyczności i zdolności przewidywania jeszcze elastyczności i zdolności przewidywania skutków działalności ruchowej skutków działalności ruchowej (M.Kwiatkowska, 1985, (M.Kwiatkowska, 1985, s.215).s.215).

W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajnie, a szybkie tętno i oddech wyrównują ich małą Serce i płuca pracują wydajnie, a szybkie tętno i oddech wyrównują ich małą początkowo pojemność. Płuca trzylatka wykonują przeciętnie ok. 30 oddechów początkowo pojemność. Płuca trzylatka wykonują przeciętnie ok. 30 oddechów na minutę, płuca sześciolatka – ok.23 oddechów (u dorosłego 16). Serce w na minutę, płuca sześciolatka – ok.23 oddechów (u dorosłego 16). Serce w spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę (u dorosłego 60-80) spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę (u dorosłego 60-80) (M. (M. Żebrowska, 1986, s.420).Żebrowska, 1986, s.420).

Tętno jest u dzieci nieregularne, często arytmiczne. Przybiera ono bardziej Tętno jest u dzieci nieregularne, często arytmiczne. Przybiera ono bardziej rytmiczny charakter dopiero około 7-8 r. życia rytmiczny charakter dopiero około 7-8 r. życia (W.Wolański, 1983, s.420).(W.Wolański, 1983, s.420).

Około 5 roku życia wskutek rozrostu masy i siły dużych grup mięśniowych Około 5 roku życia wskutek rozrostu masy i siły dużych grup mięśniowych pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy. Niewielki jest natomiast pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy. Niewielki jest natomiast nadal przekrój tchawicy i jamy nosowej. Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają nadal przekrój tchawicy i jamy nosowej. Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają dość często na choroby dróg oddechowych. Przyczyną tych schorzeń bywa m.in. dość często na choroby dróg oddechowych. Przyczyną tych schorzeń bywa m.in. przerost układu limfatycznego. Z drugiej strony węzły limfatyczne odgrywają przerost układu limfatycznego. Z drugiej strony węzły limfatyczne odgrywają ważną rolę w niszczeniu zarazków, gdyż krew nie posiada jeszcze dostatecznej ważną rolę w niszczeniu zarazków, gdyż krew nie posiada jeszcze dostatecznej ilości ciał odpornościowych, które pozwalałyby zwalczać skutecznie choroby ilości ciał odpornościowych, które pozwalałyby zwalczać skutecznie choroby zakaźne, na jakie narażony jest organizm dziecka zakaźne, na jakie narażony jest organizm dziecka (M.Żebrowska, 1986, s.421).(M.Żebrowska, 1986, s.421).

Układ nerwowy działa sprawniej. Rozwój struktury Układ nerwowy działa sprawniej. Rozwój struktury kory mózgowej polega na zmianach wielkości kory mózgowej polega na zmianach wielkości powierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz na powierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz na komplikowaniu się budowy komórek nerwowych. komplikowaniu się budowy komórek nerwowych. Zewnętrznym przejawem zmian struktury jest wzrost Zewnętrznym przejawem zmian struktury jest wzrost wagi mózgu, do 80% u dziecka 4-letniego, a do 90% wagi mózgu, do 80% u dziecka 4-letniego, a do 90% wagi mózgu dorosłego u sześciolatka (tj. ok. 1200 g).wagi mózgu dorosłego u sześciolatka (tj. ok. 1200 g).

ROZWÓJ DZIAŁALNOŚCI ROZWÓJ DZIAŁALNOŚCI DZIECKADZIECKA

Zabawa jest jednym z ważnych przejawów aktywnościZabawa jest jednym z ważnych przejawów aktywności

dziecka. dziecka.

Ponieważ aktywność ma charakter złożony:Ponieważ aktywność ma charakter złożony:

składa się na nią wiele różnorodnych czynności iskłada się na nią wiele różnorodnych czynności i

działań, uważamy ją za jeden z głównych rodzajówdziałań, uważamy ją za jeden z głównych rodzajów

działalności człowieka, odgrywających istotną rolę wdziałalności człowieka, odgrywających istotną rolę w

różnych okresach jego życia, a przede wszystkim wróżnych okresach jego życia, a przede wszystkim w

dzieciństwie. Dla dziecka do momentu rozpoczęciadzieciństwie. Dla dziecka do momentu rozpoczęcia

nauki w szkole zabawa stanowi podstawowy rodzajnauki w szkole zabawa stanowi podstawowy rodzaj

działalności działalności (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło

Jarża, 1992, s.207).Jarża, 1992, s.207).

Niektóre formy nauki i pracy zostają wyodrębnione w Niektóre formy nauki i pracy zostają wyodrębnione w postaci czynności specyficznych. Dziecko na przykład postaci czynności specyficznych. Dziecko na przykład pełni dyżury w swojej grupie, pomaga matce w pełni dyżury w swojej grupie, pomaga matce w zajęciach przy gospodarstwie domowym, uczy się na zajęciach przy gospodarstwie domowym, uczy się na pamięć wierszyka z okazji imienin lub innych pamięć wierszyka z okazji imienin lub innych uroczystości czy też ćwiczy odwzorowywanie uroczystości czy też ćwiczy odwzorowywanie „szlaczków” lub „literek”.„szlaczków” lub „literek”.

Wraz z wiekiem obserwuje się u dziecka zmianę Wraz z wiekiem obserwuje się u dziecka zmianę postawy wobec własnych czynności, ich przebiegu i postawy wobec własnych czynności, ich przebiegu i efektu, niezależnie nawet od charakteru tych efektu, niezależnie nawet od charakteru tych czynności. Dziecko traktuje, to co robi, coraz bardziej czynności. Dziecko traktuje, to co robi, coraz bardziej na serio, z poczuciem odpowiedzialności za swoje na serio, z poczuciem odpowiedzialności za swoje „dzieło” „dzieło” (M.Żebrowska, 1986, s.425).(M.Żebrowska, 1986, s.425).

Zabawa dziecka przybiera w wieku przedszkolnym Zabawa dziecka przybiera w wieku przedszkolnym różnorakie i bogate formy. Staje się czynnością różnorakie i bogate formy. Staje się czynnością bardziej samodzielną i twórczą w stosunku do zabawy bardziej samodzielną i twórczą w stosunku do zabawy małego dziecka. Najbardziej typowymi dla tego okresu małego dziecka. Najbardziej typowymi dla tego okresu są zabawy: tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe, są zabawy: tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe, dydaktyczne, badawcze.dydaktyczne, badawcze.

Rysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub plasteliny i inne formy zajęć Rysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub plasteliny i inne formy zajęć manipulacyjno – konstrukcyjnych, wykonywanych przez dzieci w wieku manipulacyjno – konstrukcyjnych, wykonywanych przez dzieci w wieku przedszkolnym, są to czynności, które można zaliczyć do zabaw przedszkolnym, są to czynności, które można zaliczyć do zabaw dziecięcych ponieważ podejmowane są one dla przyjemności, a w ich dziecięcych ponieważ podejmowane są one dla przyjemności, a w ich wyniku powstają wytwory nie posiadające wartości ekonomicznej i wyniku powstają wytwory nie posiadające wartości ekonomicznej i użytkowej.użytkowej.

Dzieci w wieku 6 lat wkraczają w stadium wzbogaconego Dzieci w wieku 6 lat wkraczają w stadium wzbogaconego i udoskonalonego schematu rysunku. Ich wytwory nie są jeszcze kopią i udoskonalonego schematu rysunku. Ich wytwory nie są jeszcze kopią przedmiotów, lecz sposób rysowania jest odmienny, formy graficzne przedmiotów, lecz sposób rysowania jest odmienny, formy graficzne bardziej giętkie i płynne, nie tylko zgeometryzowane i „analityczne” bardziej giętkie i płynne, nie tylko zgeometryzowane i „analityczne” (zestawienie całości z kilku fragmentów i szczegółów), lecz także (zestawienie całości z kilku fragmentów i szczegółów), lecz także sylwetkowe. Prawidłowe odtworzenie proporcji sprawia większości sylwetkowe. Prawidłowe odtworzenie proporcji sprawia większości dzieci w tym wieku nadal duże trudności; na pierwszy plan w rysunku dzieci w tym wieku nadal duże trudności; na pierwszy plan w rysunku wysuwają się w dalszym ciągu szczegóły ważne z punktu widzenia ich wysuwają się w dalszym ciągu szczegóły ważne z punktu widzenia ich przeżyć. Dzieci w tym wieku odtwarzają chętnie nie tylko pojedyncze przeżyć. Dzieci w tym wieku odtwarzają chętnie nie tylko pojedyncze postacie i rzeczy, lecz także całe sceny i zdarzenia postacie i rzeczy, lecz także całe sceny i zdarzenia (M.Przetacznik-(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.228).Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.228).

W wieku 6 lat wzbogaca się tematyka ulepianek W wieku 6 lat wzbogaca się tematyka ulepianek dzieci. Wzrasta liczba wytworów przedstawiających dzieci. Wzrasta liczba wytworów przedstawiających postacie ludzi i zwierząt. Dzieci odtwarzają już coraz postacie ludzi i zwierząt. Dzieci odtwarzają już coraz więcej tematów złożonych, za pomocą kilku więcej tematów złożonych, za pomocą kilku elementów obrazują jakąś scenę, akcję. Ulepianki elementów obrazują jakąś scenę, akcję. Ulepianki dzieci w starszych grupach przedszkolnych są też w dzieci w starszych grupach przedszkolnych są też w pełni trójwymiarowe pełni trójwymiarowe (M.Żebrowska, 1986, s.438).(M.Żebrowska, 1986, s.438).

ROZWÓJ PROCESÓW ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCHPOZNAWCZYCH

Sposób, w jaki dziecko spostrzega świat, zależy od Sposób, w jaki dziecko spostrzega świat, zależy od stanu i możliwości jego narządów zmysłowych oraz od stanu i możliwości jego narządów zmysłowych oraz od dopływu bodźców niosących informację o świecie. dopływu bodźców niosących informację o świecie. Liczba informacji tkwiąca w środowisku jest ogromna, Liczba informacji tkwiąca w środowisku jest ogromna, dziecko nie odkrywa ich jednak od razu po urodzeniu. dziecko nie odkrywa ich jednak od razu po urodzeniu. Rozwój zmysłowego poznania świata polega na tym, że Rozwój zmysłowego poznania świata polega na tym, że wraz z wiekiem następuje coraz bardziej dokładne i wraz z wiekiem następuje coraz bardziej dokładne i subtelne różnicowanie własności i aspektów subtelne różnicowanie własności i aspektów spostrzeganego obiektu, wzrasta „specyficzna spostrzeganego obiektu, wzrasta „specyficzna odpowiedzialność” miedzy informacją bodźcową odpowiedzialność” miedzy informacją bodźcową o środowisku a percepcją o środowisku a percepcją (M.Przetacznik-Gierowska, G,Makiełło-(M.Przetacznik-Gierowska, G,Makiełło-Jarża, 1992, s.96).Jarża, 1992, s.96).

WRAŻENIAWRAŻENIA

W odbieraniu bodźców płynących z otoczenia u W odbieraniu bodźców płynących z otoczenia u dziecka w wieku przedszkolnym zaczyna dominować dziecka w wieku przedszkolnym zaczyna dominować narząd wzroku. Dziecko trafnie rozpoznaje narząd wzroku. Dziecko trafnie rozpoznaje podstawowe barwy widma, nabywa zdolności podstawowe barwy widma, nabywa zdolności rozróżniania odcieni barwnych. Polepsza się także rozróżniania odcieni barwnych. Polepsza się także ostrość wzroku, która umożliwia rozróżnianie ostrość wzroku, która umożliwia rozróżnianie bogatych w szczegóły przedmiotów, obrazów.bogatych w szczegóły przedmiotów, obrazów.

Przejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u dzieci w Przejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u dzieci w wieku przedszkolnym jest zarówno rozwój słuchu wieku przedszkolnym jest zarówno rozwój słuchu werbalnego, tj. zwiększona wrażliwość na dźwięki werbalnego, tj. zwiększona wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej, jak też słuchu muzycznego, co wyraża mowy ludzkiej, jak też słuchu muzycznego, co wyraża się w coraz lepszej umiejętności rozróżniania tonów się w coraz lepszej umiejętności rozróżniania tonów pod względem ich wysokości, siły i barwy oraz w pod względem ich wysokości, siły i barwy oraz w zdolności do rozpoznawania różnych szmerów. zdolności do rozpoznawania różnych szmerów. Dzieci w tym wieku interesują się muzyką: lubią jej Dzieci w tym wieku interesują się muzyką: lubią jej słuchać i potrafią śpiewać proste w układzie piosenki słuchać i potrafią śpiewać proste w układzie piosenki (M.Żebrowska, 1986, s.440-441).(M.Żebrowska, 1986, s.440-441).

SPOSTRZEŻENIASPOSTRZEŻENIA

Spostrzeżenia dzieci w wieku przedszkolnym cechuje nadal synkretyzm. Spostrzeżenia dzieci w wieku przedszkolnym cechuje nadal synkretyzm. Dzieciom sprawia trudność wyodrębnienie elementów spostrzeganego Dzieciom sprawia trudność wyodrębnienie elementów spostrzeganego obrazu, rozczłonkowanie go na części oraz wiązanie tych części w spójną obrazu, rozczłonkowanie go na części oraz wiązanie tych części w spójną całość. Percepcję dzieci w wieku przedszkolnym, w tym również dziecka 6-całość. Percepcję dzieci w wieku przedszkolnym, w tym również dziecka 6-letniego, cechuje słaba wybiórczość: wyróżniają one pewne szczegóły „pod letniego, cechuje słaba wybiórczość: wyróżniają one pewne szczegóły „pod rząd”, bez powiązania z innymi składnikami obrazu, w sposób mało rząd”, bez powiązania z innymi składnikami obrazu, w sposób mało uporządkowany i zorganizowany. Kierują się przy tym silnymi cechami uporządkowany i zorganizowany. Kierują się przy tym silnymi cechami bodźców: ich łatwo uchwytnymi własnościami, które przyciągają od razu bodźców: ich łatwo uchwytnymi własnościami, które przyciągają od razu uwagę dziecka, jak jaskrawa barwa, wyrazisty kształt, głośny lub uwagę dziecka, jak jaskrawa barwa, wyrazisty kształt, głośny lub powtarzający się motyw muzyczny powtarzający się motyw muzyczny (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.105).Jarża, 1992, s.105).

Inną cechą spostrzeżeń dziecięcych jest ich ścisły związek Inną cechą spostrzeżeń dziecięcych jest ich ścisły związek z działaniem. U dzieci 6-letnich obraz przedmiotów i jego części kształtuje z działaniem. U dzieci 6-letnich obraz przedmiotów i jego części kształtuje się na podstawie spostrzeżeń, a działanie praktyczne weryfikuje tylko się na podstawie spostrzeżeń, a działanie praktyczne weryfikuje tylko adekwatność obrazu. Spostrzeżenie zostaje zatem wyodrębnione z adekwatność obrazu. Spostrzeżenie zostaje zatem wyodrębnione z działania przedmiotowego działania przedmiotowego (M.Żebrowska, 1986, s.442).(M.Żebrowska, 1986, s.442).

Wiele informacji o rozwoju percepcji wzrokowej oraz Wiele informacji o rozwoju percepcji wzrokowej oraz orientacji dziecka w przestrzeni dostarczają zarówno jego orientacji dziecka w przestrzeni dostarczają zarówno jego rysunki dowolne, jak i odtwarzanie rozmaitych figur wg rysunki dowolne, jak i odtwarzanie rozmaitych figur wg wzorów oraz rozpoznawanie kształtów geometrycznych. wzorów oraz rozpoznawanie kształtów geometrycznych. W wieku 6-lat dzieci reprodukują poprawnie kwadrat, W wieku 6-lat dzieci reprodukują poprawnie kwadrat, prostokąt, koło, trójkąt oraz niektóre figury złożone (np. prostokąt, koło, trójkąt oraz niektóre figury złożone (np. przecinające się koła, koło wpisane w trójkąt), trudności przecinające się koła, koło wpisane w trójkąt), trudności sprawia im romb, gdyż muszą w tym wypadku sprawia im romb, gdyż muszą w tym wypadku przezwyciężyć dynamiczne wyobrażenie rozchodzących przezwyciężyć dynamiczne wyobrażenie rozchodzących się lub zbiegających linii kątów się lub zbiegających linii kątów (M.Przetacznik-Gierowska, (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.107).G.Makiełło-Jarża, 1992, s.107).

Analiza swobodnych rysunków dzieci, jak również Analiza swobodnych rysunków dzieci, jak również sposobów odtwarzania przez nie wytworów rysunkowych, sposobów odtwarzania przez nie wytworów rysunkowych, wykazuje, że nie ujmują one jeszcze dokładnie wielkości i wykazuje, że nie ujmują one jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów ani ich części składowych.proporcji przedmiotów ani ich części składowych.

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko ocenia Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko ocenia zazwyczaj dobrze wielkość przedmiotów niezbyt od zazwyczaj dobrze wielkość przedmiotów niezbyt od siebie oddalonych, natomiast ocena wielkości przy siebie oddalonych, natomiast ocena wielkości przy zmieniającej się odległości przedmiotów, zmieniającej się odległości przedmiotów, wymagająca ujęcia skrótu perspektywicznego wymagająca ujęcia skrótu perspektywicznego napotyka duże trudności m.in. dlatego, że dzieci nie napotyka duże trudności m.in. dlatego, że dzieci nie potrafią równocześnie ujmować wszystkich trzech potrafią równocześnie ujmować wszystkich trzech wymiarów przedmiotów. Mieszają często wysokość z wymiarów przedmiotów. Mieszają często wysokość z długością, szerokość z wysokością itp. Nie potrafią długością, szerokość z wysokością itp. Nie potrafią także określić słowami własności przestrzennych także określić słowami własności przestrzennych przedmiotów, trafnie wskazanych na obrazkach np. przedmiotów, trafnie wskazanych na obrazkach np. góra i dół góra i dół (M.Żebrowska, 1986, s.444-445).(M.Żebrowska, 1986, s.444-445).

UWAGAUWAGA

U starszych przedszkolaków można obserwować przejawy U starszych przedszkolaków można obserwować przejawy kształtującej się uwagi dowolnej. Potrafią one słuchać uważnie kształtującej się uwagi dowolnej. Potrafią one słuchać uważnie nauczycielki, zachowują się spokojnie na popisie lub przedstawieniu, nauczycielki, zachowują się spokojnie na popisie lub przedstawieniu, mimo że dobrze znają jego treść i nie są nim specjalnie zaciekawione, mimo że dobrze znają jego treść i nie są nim specjalnie zaciekawione, albo też mogą dotrwać do końca na dłuższym spacerze lub na albo też mogą dotrwać do końca na dłuższym spacerze lub na wycieczce, chociaż czują się zmęczone marszem i nadmiarem wrażeń wycieczce, chociaż czują się zmęczone marszem i nadmiarem wrażeń (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.112).(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.112).

Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia uwagi dowolnej Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia uwagi dowolnej zależą w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci, zwłaszcza od zależą w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci, zwłaszcza od typu ich temperamentu, a nie tylko od wieku. Dzieci flegmatyczne na typu ich temperamentu, a nie tylko od wieku. Dzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na podjętej czynności niż dzieci ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na podjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które natomiast mają uwagę bardziej przerzutną i żywe i ruchliwe, które natomiast mają uwagę bardziej przerzutną i

podzielną podzielną (M.Żebrowska, 1986, s.447).(M.Żebrowska, 1986, s.447).

WYOBRAŹNIAWYOBRAŹNIA W literaturze psychologicznej podkreśla się często, że dzieci w wieku W literaturze psychologicznej podkreśla się często, że dzieci w wieku

przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią one nawet przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią one nawet zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakby rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakby działo się to naprawdę, a w zabawach tematycznych identyfikują się działo się to naprawdę, a w zabawach tematycznych identyfikują się czasem z fantastycznymi postaciami z takich bajek i baśni.czasem z fantastycznymi postaciami z takich bajek i baśni.

Dziecko zachowuje się niekiedy jakby żyło w innym świecie, ożywia Dziecko zachowuje się niekiedy jakby żyło w innym świecie, ożywia martwe przedmioty (animizm), kształtuje rośliny i zwierzęta na martwe przedmioty (animizm), kształtuje rośliny i zwierzęta na podobieństwo człowieka (antropomorfizm dziecięcy).podobieństwo człowieka (antropomorfizm dziecięcy).

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecka pod wpływem wykonywania Pod koniec okresu przedszkolnego dziecka pod wpływem wykonywania różnego rodzaju zadań uczy się hamować swoją wyobraźnię, stąd różnego rodzaju zadań uczy się hamować swoją wyobraźnię, stąd mówimy o przejściu wyobraźni mimowolnej w sterowany proces – mówimy o przejściu wyobraźni mimowolnej w sterowany proces – wyobraźnię dowolną. Cechy wyobraźni dziecka w starszym wieku wyobraźnię dowolną. Cechy wyobraźni dziecka w starszym wieku przedszkolnym są na pozór sprzeczne. Z jednej strony podkreśla się przedszkolnym są na pozór sprzeczne. Z jednej strony podkreśla się często, że dzieci mają w tym okresie szczególnie bujną wyobraźnię. Z często, że dzieci mają w tym okresie szczególnie bujną wyobraźnię. Z drugiej strony, pojmują dobrze przede wszystkim, to co uchwytne i drugiej strony, pojmują dobrze przede wszystkim, to co uchwytne i konkretne, z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniu konkretne, z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniu (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.116).(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.116).

PAMIĘĆPAMIĘĆ

Pamięć umożliwia zdobywanie doświadczenia Pamięć umożliwia zdobywanie doświadczenia indywidualnego. Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 lat indywidualnego. Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 lat ma charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia ma charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia lub uwaga.lub uwaga.

Pod koniec wieku przedszkolnego pojawiają się u Pod koniec wieku przedszkolnego pojawiają się u dzieci zaczątki pamięcidzieci zaczątki pamięci dowolnej. Sprzyjają jej dowolnej. Sprzyjają jej sytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieś sytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieś polecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące je polecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące je nakazy i zakazy. Ćwiczenia pamięci dowolnej nakazy i zakazy. Ćwiczenia pamięci dowolnej odbywają się też w toku zabaw dydaktycznych i gier z odbywają się też w toku zabaw dydaktycznych i gier z regułami, podczas przygotowania wierszyków czy regułami, podczas przygotowania wierszyków czy piosenek na jakąś uroczystość w przedszkolu.piosenek na jakąś uroczystość w przedszkolu.

ROZWÓJ MOWYROZWÓJ MOWY O O rozwoju mowy w okresie przedszkolnym świadczy rozwoju mowy w okresie przedszkolnym świadczy

opanowanie podstaw gramatycznych systemu języka, opanowanie podstaw gramatycznych systemu języka, prawidłowa wymowa oraz słownictwo dziecka, zarówno słownik prawidłowa wymowa oraz słownictwo dziecka, zarówno słownik czynny jak i bierny czynny jak i bierny (M.Kwiatowska, 1985, s.367).(M.Kwiatowska, 1985, s.367).

W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza swój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i swój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki języka. gramatyki języka. W rezultacie, w wieku 6-7 lat posługuje się już swobodnie mową W rezultacie, w wieku 6-7 lat posługuje się już swobodnie mową potoczną, zależną i niezależną i porozumiewa się bez trudu z potoczną, zależną i niezależną i porozumiewa się bez trudu z innymi ludźmi, przekazując im za pomocą języka dźwiękowego innymi ludźmi, przekazując im za pomocą języka dźwiękowego swe myśli, pragnienia i żądania, emocje i uczucia. Mowa swe myśli, pragnienia i żądania, emocje i uczucia. Mowa dziecka pod koniec wieku przedszkolnego staje się również dziecka pod koniec wieku przedszkolnego staje się również mową kontekstową (wiązaną ścisłą), ponieważ jest zrozumiała mową kontekstową (wiązaną ścisłą), ponieważ jest zrozumiała w swej strukturze językowej we wzajemnych związkach między w swej strukturze językowej we wzajemnych związkach między słowami tworzącymi wypowiedź, czyli w kontekście, natomiast słowami tworzącymi wypowiedź, czyli w kontekście, natomiast niezależnie od sytuacji i jej pozawerbalnych składników niezależnie od sytuacji i jej pozawerbalnych składników (M.Żebrowska, 1986, s.454).(M.Żebrowska, 1986, s.454).

Monologowanie stopniowo zanika na korzyść mowy Monologowanie stopniowo zanika na korzyść mowy dialogowej, pytań, rozmów, które dzieci coraz dialogowej, pytań, rozmów, które dzieci coraz częściej prowadzą między sobą i z dorosłymi. Na częściej prowadzą między sobą i z dorosłymi. Na mowę dialogową składają się wypowiedzi mowę dialogową składają się wypowiedzi nawiązujące do słów rozmówcy (repliki) oraz pytania i nawiązujące do słów rozmówcy (repliki) oraz pytania i odpowiedzi. Dzieci 6-letnie podejmują rozmowy odpowiedzi. Dzieci 6-letnie podejmują rozmowy w oderwaniu od działania, dla przyjemności kontaktu w oderwaniu od działania, dla przyjemności kontaktu z innymi, dla podzielenia się swoimi z innymi, dla podzielenia się swoimi zainteresowaniami zainteresowaniami (M.Kwiatowska, 1985, s.369).(M.Kwiatowska, 1985, s.369).

W wieku przedszkolnym doskonali się nadal W wieku przedszkolnym doskonali się nadal umiejętność stosowania poprawnych form umiejętność stosowania poprawnych form fleksyjnych. Zdarzają się jednak nadal błędy, fleksyjnych. Zdarzają się jednak nadal błędy, zwłaszcza przy odmianie wyrazów rzadziej zwłaszcza przy odmianie wyrazów rzadziej stosowanych oraz takich, które odmieniają się stosowanych oraz takich, które odmieniają się nieregularnie; dziecko ma skłonność do tworzenia nieregularnie; dziecko ma skłonność do tworzenia wówczas form przez analogię.wówczas form przez analogię.

Przejawem praktycznej znajomości budowy słowotwórczej Przejawem praktycznej znajomości budowy słowotwórczej wyrazów przez dzieci w wieku przedszkolnym są neologizmy wyrazów przez dzieci w wieku przedszkolnym są neologizmy dziecięce. Są to nowe słowa, które dziecko tworzy dziecięce. Są to nowe słowa, które dziecko tworzy analogicznie do znanych już wyrazów wówczas, gdy nie analogicznie do znanych już wyrazów wówczas, gdy nie znajduje w swym zasobie słownikowym gotowej nazwy znajduje w swym zasobie słownikowym gotowej nazwy określającej dany przedmiot, zjawisko lub czynność określającej dany przedmiot, zjawisko lub czynność (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.142).(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.142).

Około 6-roku życia wzrasta u dzieci umiejętność mówienia Około 6-roku życia wzrasta u dzieci umiejętność mówienia coraz dłuższymi zdaniami o coraz bardziej poprawnej coraz dłuższymi zdaniami o coraz bardziej poprawnej budowie gramatycznej. Dziecko posługuje się swobodnie budowie gramatycznej. Dziecko posługuje się swobodnie zdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie, wśród tych zdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie, wśród tych ostatnich zaś notuje się w szczególności wiele zdań ostatnich zaś notuje się w szczególności wiele zdań przyczynowych, celowych, warunkowych i dopełnieniowych. przyczynowych, celowych, warunkowych i dopełnieniowych. Wzrasta również liczba zdań wielokrotnie złożonych, chociaż Wzrasta również liczba zdań wielokrotnie złożonych, chociaż ich struktura jest jeszcze niezbyt zwarta ich struktura jest jeszcze niezbyt zwarta i uporządkowana zwłaszcza przy dłuższych relacjach lub i uporządkowana zwłaszcza przy dłuższych relacjach lub opisach opisach (M.Żebrowska, 1986, s.462).(M.Żebrowska, 1986, s.462).

Dziecko 6 letnie powinno już prawidłowo wymawiać Dziecko 6 letnie powinno już prawidłowo wymawiać wszystkie głoski, oraz powinno mieć opanowane wszystkie głoski, oraz powinno mieć opanowane mówienie. mówienie.

powinno poprawnie wymawiać wszystkie powinno poprawnie wymawiać wszystkie dźwięki nawet te najtrudniejsze do dźwięki nawet te najtrudniejsze do opanowania czyli głoski sz, ż, cz, dż oraz r; opanowania czyli głoski sz, ż, cz, dż oraz r;

zdarza się jednak, że ten okres przedłuża się i zdarza się jednak, że ten okres przedłuża się i rozwój bywa nieco opóźniony. rozwój bywa nieco opóźniony.

Opóźnienie to przejawia się najczęściej w Opóźnienie to przejawia się najczęściej w nieumiejętności wymawiania takich głosek jak; nieumiejętności wymawiania takich głosek jak; /sz/, /ż/, /cz/, /dż/ - głoski te najczęściej /sz/, /ż/, /cz/, /dż/ - głoski te najczęściej zastępowane są przez /s/, /z/, /c/, /dz/, lub zastępowane są przez /s/, /z/, /c/, /dz/, lub przez /ś/, /ź/, /ć/, /dź/ (parasygmatyzm).przez /ś/, /ź/, /ć/, /dź/ (parasygmatyzm).

Często też głoski tylnojęzykowe /k/, /g/ Często też głoski tylnojęzykowe /k/, /g/ zastępowane są głoskami /t/, /d/ zastępowane są głoskami /t/, /d/ (parakappacyzm i paragammacyzm), a także (parakappacyzm i paragammacyzm), a także zamiana głoski /r/ na /l/ (pararotacyzm).zamiana głoski /r/ na /l/ (pararotacyzm).

Rzadziej występuje mowa bezdźwięczna czyli Rzadziej występuje mowa bezdźwięczna czyli zastępowanie głosek dźwięcznych zastępowanie głosek dźwięcznych bezdźwięcznymi.bezdźwięcznymi.

dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania) o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania)

wyodrębniać głoski na początku, na końcu i w wyodrębniać głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu środku wyrazu

samodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynające samodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę się na daną głoskę

wyklaskiwać ilość sylab w wyraziewyklaskiwać ilość sylab w wyrazie umieć porównywać (odnajdywać różnice i umieć porównywać (odnajdywać różnice i

podobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty pod podobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty pod względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru, względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru, funkcji użytkowej funkcji użytkowej

określać położenie przedmiotu względem określać położenie przedmiotu względem otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz itp.) itp.)

określać kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.)określać kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.)

ROZWÓJ MYŚLENIAROZWÓJ MYŚLENIA

Rozwój myślenia wiąże się ściśle z Rozwój myślenia wiąże się ściśle z różnorodnymi przejawami aktywności różnorodnymi przejawami aktywności dziecka, a przede wszystkim z jego dziecka, a przede wszystkim z jego aktywnością poznawczą. Wyróżniamy trzy aktywnością poznawczą. Wyróżniamy trzy rodzaje myślenia, które stanowią zarazem rodzaje myślenia, które stanowią zarazem jego szczeble rozwojowe: myślenie jego szczeble rozwojowe: myślenie sensoryczno – motoryczne,sensoryczno – motoryczne,

konkretno – wyobrażeniowe konkretno – wyobrażeniowe i myślenie słowno – logiczne (pojęciowe).i myślenie słowno – logiczne (pojęciowe).

Dla dzieci w wieku przedszkolnym najbardziej typową formą Dla dzieci w wieku przedszkolnym najbardziej typową formą myślenia jest myślenie konkretno – wyobrażeniowe. Myślenie myślenia jest myślenie konkretno – wyobrażeniowe. Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już czysto sytuacyjne, dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już czysto sytuacyjne, nie stanowi jednak jeszcze odrębnej, samodzielnej czynności nie stanowi jednak jeszcze odrębnej, samodzielnej czynności poznawczej.poznawczej.

Jest podporządkowane zadaniom praktycznym, przejawia się w Jest podporządkowane zadaniom praktycznym, przejawia się w rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć. rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć. Jest to zatem myślenie synpraktyczne, związane z konkretnym Jest to zatem myślenie synpraktyczne, związane z konkretnym celem, do jakiego służy w działaniu. Wraz z wiekiem czynności celem, do jakiego służy w działaniu. Wraz z wiekiem czynności dziecka stają się coraz bardziej złożone, a ich realizacja dziecka stają się coraz bardziej złożone, a ich realizacja wymaga namysłu, zaplanowania środków i narzędzi, wymaga namysłu, zaplanowania środków i narzędzi, wyodrębnienia rozmaitych własności przedmiotów itp. W trakcie wyodrębnienia rozmaitych własności przedmiotów itp. W trakcie działania dziecko wykorzystuje narastające wciąż działania dziecko wykorzystuje narastające wciąż doświadczenie i uświadamia sobie poszczególne składniki doświadczenie i uświadamia sobie poszczególne składniki działalności własnej i cudzej: cel, środki, sposoby, warunki, działalności własnej i cudzej: cel, środki, sposoby, warunki, motywy, skutki i konsekwencje czynności motywy, skutki i konsekwencje czynności (M.Żebrowska, 1986, (M.Żebrowska, 1986, s.467).s.467).

Eksperymenty Piageta wskazują na fakt, iż czynności umysłowe Eksperymenty Piageta wskazują na fakt, iż czynności umysłowe nie mają jeszcze w wieku przedszkolnym charakteru operacji, nie mają jeszcze w wieku przedszkolnym charakteru operacji, gdyż dziecko nie potrafi powrócić do punktu wyjścia i gdyż dziecko nie potrafi powrócić do punktu wyjścia i uwzględnić pierwotnej relacji tożsamości miedzy przedmiotami. uwzględnić pierwotnej relacji tożsamości miedzy przedmiotami. Stopniowo dzieci zaczynają pojmować wzajemne związki Stopniowo dzieci zaczynają pojmować wzajemne związki miedzy stanami a przekształceniami, dochodząc do miedzy stanami a przekształceniami, dochodząc do zrozumienia pojęcia stałości. Poziom czynności umysłowych zrozumienia pojęcia stałości. Poziom czynności umysłowych jest jednak w dalszym ciągu zależny od treści pojęć. Tak więc jest jednak w dalszym ciągu zależny od treści pojęć. Tak więc pod koniec wieku przedszkolnego dziecko rozumie zasadę pod koniec wieku przedszkolnego dziecko rozumie zasadę zachowania stałości w odniesieniu do masy, lecz nie pojmuje jej zachowania stałości w odniesieniu do masy, lecz nie pojmuje jej w stosunku do ciężaru i objętości w stosunku do ciężaru i objętości (M.Przetacznik-Gierowska, (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.150).G.Makiełło-Jarża, 1992, s.150).

Miedzy 5 a 6 r. życia dzieci próbują uzasadniać swe Miedzy 5 a 6 r. życia dzieci próbują uzasadniać swe sądy i decyzje, sądy i decyzje, a także dowodzić swoich racji. Jeśli wnioski, do jakich a także dowodzić swoich racji. Jeśli wnioski, do jakich dziecko dochodzi, są często fałszywe, to wynika to dziecko dochodzi, są często fałszywe, to wynika to głównie z braku doświadczenia i uporządkowanej głównie z braku doświadczenia i uporządkowanej wiedzy, opartej na hierarchicznym systemie pojęć i wiedzy, opartej na hierarchicznym systemie pojęć i operacji umysłowych. Dziecko uzasadnia więc swe operacji umysłowych. Dziecko uzasadnia więc swe sądy w sposób naiwny i mało krytyczny, na podstawie sądy w sposób naiwny i mało krytyczny, na podstawie zbyt małej ilości danych. Pod koniec szóstego roku zbyt małej ilości danych. Pod koniec szóstego roku życia dzieci próbują też stawiać hipotezy. Wyrażają je życia dzieci próbują też stawiać hipotezy. Wyrażają je za pomocą okresów warunkowych, niekiedy w postaci za pomocą okresów warunkowych, niekiedy w postaci tzw. eksperymentu myślowego, w którym istotną rolę tzw. eksperymentu myślowego, w którym istotną rolę odgrywa wyobraźnia i fantazja dziecka, odgrywa wyobraźnia i fantazja dziecka, przekraczająca granice realne sprawdzonych zjawisk przekraczająca granice realne sprawdzonych zjawisk (M.Żebrowska, 1986, s.783).(M.Żebrowska, 1986, s.783).

ROZWÓJ EMOCJONALNO-ROZWÓJ EMOCJONALNO-SPOŁECZNYSPOŁECZNY

W wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumić W wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumić swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natomiast swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natomiast w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają się w ruchach i gestach, w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają się w ruchach i gestach, w okrzykach i słowach.w okrzykach i słowach.

Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny. Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata. Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata. Dziecko, do końca okresu przedszkolnego, uzewnętrznia Dziecko, do końca okresu przedszkolnego, uzewnętrznia radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych gestach, radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych gestach, ruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od przeżycia ruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od przeżycia emocjonalnego odpowiednią informację.emocjonalnego odpowiednią informację.

Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak i też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak i przyjemne stany emocjonalne. Emocje mają charakter przyjemne stany emocjonalne. Emocje mają charakter przejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednego przejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.173).(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.173).

Dopiero końcem okresu przedszkolnego dziecko zdobywa Dopiero końcem okresu przedszkolnego dziecko zdobywa umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej. Obserwuje się stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej. Obserwuje się w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych – intelektualnych, w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych – intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. W miarę upływu lat społecznych, moralnych i estetycznych. W miarę upływu lat dzieci przeżywają radość nie tylko podczas działania, a raczej dzieci przeżywają radość nie tylko podczas działania, a raczej cieszy je końcowy etap działania – wynik.cieszy je końcowy etap działania – wynik.

Zdaniem wielu psychologów podstawowymi Zdaniem wielu psychologów podstawowymi czynnikami wpływającymi na jakość rozwoju czynnikami wpływającymi na jakość rozwoju uczuciowego jest spokój, czułość oraz poczucie uczuciowego jest spokój, czułość oraz poczucie bezpieczeństwa, które wpływają na powstanie bezpieczeństwa, które wpływają na powstanie odpowiedniego „klimatu wychowawczego”. Klimat taki odpowiedniego „klimatu wychowawczego”. Klimat taki jest nieodzowny zarówno w domu rodzinnym, jak i w jest nieodzowny zarówno w domu rodzinnym, jak i w instytucjach wychowania przedszkolnego, gdyż instytucjach wychowania przedszkolnego, gdyż atmosfera spokoju, życzliwości i poczucie pełnego atmosfera spokoju, życzliwości i poczucie pełnego bezpieczeństwa sprzyjają stopniowemu poszerzaniu bezpieczeństwa sprzyjają stopniowemu poszerzaniu się kontaktów społecznych dziecka się kontaktów społecznych dziecka (M.Kwiatowska, 1985, (M.Kwiatowska, 1985, s.246).s.246).

Grupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji dziecka Grupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji dziecka jest rodzina. Oczywiście, wzajemne kontakty między dzieckiem jest rodzina. Oczywiście, wzajemne kontakty między dzieckiem a rodzicami zależą od wielu czynników, takich jak: postawy a rodzicami zależą od wielu czynników, takich jak: postawy rodzicielskie, wiek i wykształcenie rodziców, cechy ich rodzicielskie, wiek i wykształcenie rodziców, cechy ich osobowości oraz normy wychowawcze charakterystyczne dla osobowości oraz normy wychowawcze charakterystyczne dla danej kultury. W zakresie kontaktów społecznych między danej kultury. W zakresie kontaktów społecznych między dzieckiem a jego rodzeństwem obserwuje się zależności dzieckiem a jego rodzeństwem obserwuje się zależności związane z kolejnością urodzenia dziecka i z płcią rodzeństwa. związane z kolejnością urodzenia dziecka i z płcią rodzeństwa. Trudności w przystosowaniu mogą pojawić się u dziecka dotąd Trudności w przystosowaniu mogą pojawić się u dziecka dotąd pierwszego w rodzinie, któremu matka poświęca coraz mniej pierwszego w rodzinie, któremu matka poświęca coraz mniej czasu na korzyść nowo urodzonego brata lub siostry. W takiej czasu na korzyść nowo urodzonego brata lub siostry. W takiej sytuacji budzi się uczucie zazdrości, a nawet zachowania sytuacji budzi się uczucie zazdrości, a nawet zachowania agresywne.agresywne.

U sześciolatków widać wyraźny postęp w zakresie zabaw U sześciolatków widać wyraźny postęp w zakresie zabaw zespołowych jakkolwiek grupy organizowane dla wspólnej zespołowych jakkolwiek grupy organizowane dla wspólnej zabawy tematycznej są zmienne: dziecko może porzucić grupę, zabawy tematycznej są zmienne: dziecko może porzucić grupę, w której się bawiło, i przyłączyć się do innego zespołu, a nikt nie w której się bawiło, i przyłączyć się do innego zespołu, a nikt nie zwróci na to specjalnej uwagi. Dziecko w tym wieku jest jeszcze zwróci na to specjalnej uwagi. Dziecko w tym wieku jest jeszcze bardzo egocentryczne i nie troszczy się w zabawie o wspólne bardzo egocentryczne i nie troszczy się w zabawie o wspólne dobro. Nie potrafi zabawy dobrze zorganizować i zdaje się dobro. Nie potrafi zabawy dobrze zorganizować i zdaje się chętnie na starsze dzieci lub wychowawczynię. Początki chętnie na starsze dzieci lub wychowawczynię. Początki prawdziwe zespołowych zabaw przypadają dopiero na 7 r. prawdziwe zespołowych zabaw przypadają dopiero na 7 r. życia, jakkolwiek i w tym wieku dziecko realizuje w zabawie życia, jakkolwiek i w tym wieku dziecko realizuje w zabawie

przede wszystkim cechy indywidualneprzede wszystkim cechy indywidualne (M.Żebrowska, 1986, (M.Żebrowska, 1986, s.497).s.497).

Literatura:Literatura:

1. 1. Kwiatowska M.Kwiatowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej, 1985.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej, 1985. 2. 2. Paprotna G.Paprotna G.: O niektórych źródłach niepowodzeń dzieci w : O niektórych źródłach niepowodzeń dzieci w

edukacji przedszkolnej. W: Niepowodzenia szkolne, edukacji przedszkolnej. W: Niepowodzenia szkolne, red.J.Łysek, 1998.red.J.Łysek, 1998.

3. 3. Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.: Psychologia : Psychologia rozwojowa rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, 1992.i wychowawcza wieku dziecięcego, 1992.

4. 4. Żebrowska M.Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, : Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, 19861986