Zamki, pałace i dwory Mazowsza - mazovia.pl · Poznaj piękno mazowieckiej przyrody i architektury...

DLA PODRÓŻNIKÓW Poznaj piękno mazowieckiej przyrody i architektury

Zamki, pałace i dwory

Mazowsza

Opracowanie: Robert Sypek

Projekt okładki i grafi ka:PaNCZakieWiCZ aRt.DeSiGN / Paweł Panczakiewiczwww.panczakiewicz.pl

Korekta: Wydawnictwo kartografi czne Daunpol Sp. z o.o., www.daunpol-pilot.com.pl

Wydawca: Samorząd Województwa Mazowieckiego03-719 Warszawa, ul. Jagiellońska 26tel.: (22) 597-91-00, faks: (22) 597-92-90e-mail: urzą[email protected]

Druk:PaSaŻ Sp z o.o.kraków, ul. Rydlówka 24www.pasaz.com

Egzemplarz bezpłatny.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana bez pisemnej zgody Wydawcy.

Wydawca zachęca do zgłaszania nowych propozycji obiektów noclegowych, restauracji itp. zamieszczonych w informacjach praktycznych, wszelkie sugestie prosimy kierować na adres: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie, Departament kultury, Promocji i turystyki, 03-715 Warszawa, ul. okrzei 35, e-mail: [email protected], z dopiskiem „wydawnictwa promocyjne”

Publikacja współfi nansowana przez Unię europejską ze środków europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007-2013 oraz ze środków budżetu województwa mazowieckiego

iSbN 978-83-62082-26-1Warszawa 2011

UNIA EUROPEJSKAEUROPEJSKI FUNDUSZ

ROZWOJU REGIONALNEGO



min. 4x4x - pole ochronne

Zasada konstrukcji pola podstawowego i pola ochronnegomoduł konstrukcyjnyx=1/8 wysokości znaku gra�cznego RPO

8x 5x

min. 4x



Chlewiska

8

Ciechanów

11

Czersk

16

Dłużew

18

Mała Wieś

38

Podkowa Leśna – Stawisko

51

Szydłowiec

69

Ślężany

72

Teresin

74

Trębki Nowe

78

Orońsko

48

Opinogóra

43

Zam

ki, p

ałac

e i d

wor

y

Maz

owsz

a

Iłża

20

Jabłonna

24

Leszno

28

Liw

30

Łazienki Królewskie

32

Pułtusk

54

Radziejowice

57

Starawieś

60

Sterdyń

63

Sucha

67

Wilanów

80

Żelazowa Wola

84

Spis treści

6

MAZOWSZE W PIGUŁCE

M azowsze jest krainą historyczną, po-

łożoną w centralnej i północno-

wschodniej Polsce. obecnie w granicach wo-

jewództwa mazowieckiego znajduje się

znaczna część dawnego Mazowsza. Po-

nadto obejmują one także część Pod-

lasia i Małopolski. Województwo

mazowieckie charakteryzuje się

więc różnorodnością historyczną

oraz kulturową, która widoczna

jest zwłaszcza w wiejskiej archi-

tekturze, folklorze oraz kuchni

regionalnej. Dziedzictwo kultu-

rowe oraz położenie geograficz-

ne sprawiają, że województwo

mazowieckie jest niezwykle in-

teresującym regionem naszego

kraju.

Województwo Mazowieckie w liczbach

Powierzchnia – 35,6 tys. km2

ludność – 5,2 mln osób

Stolica województwa – Warszawa

Większe miasta – Radom, Płock, Siedlce,

Ciechanów, ostrołęka

Powiaty ziemskie – 37

Powiaty grodzkie – 5

Gminy - 309

Powierzchnia lasów – 779,3 tys. ha

obszary prawnie chronione – 29,6 % powierzchni ogólnej

Parki narodowe – 1

Parki krajobrazowe – 9

Większe rzeki – Wisła, bug, Narew, Pilica

7

WSTĘP

K siążka zawiera opisy 24 obiektów zabyt-

kowych. Są tu, zatem wybrane zamki ksią-

żąt mazowieckich, zamki biskupie, pałace

barokowe, klasycystyczne i neogotyckie

oraz dwory i dworki szlacheckie. Cie-

szy fakt, że na Mazowszu tak wiele

pałaców i dworków znalazło opie-

kunów w postaci firm i instytu-

cji oraz osób prywatnych, które

często własnym kosztem pod-

noszą z ruin zdewastowane

pamiątki przeszłości ziemi ma-

zowieckiej. Większość z nich

jest tętniącymi życiem cen-

trami konferencyjnymi bądź

hotelami. W publikacji znajdą

zatem Państwo możliwie peł-

ną informację o historii danego

obiektu, a także ofertę jak, gdzie

i kiedy można spędzić miłe chwile

w miejscach, gdzie historia i współ-

czesność nie są w konflikcie, lecz raczej

– w idealnej harmonii.

W ydawca zaproponował wybrane obiekty,

kierując się nie tylko ich wartością zabytko-

wą, ale także współczesną użytecznością. Celowo w publikacji

zostały pominięte dziesiątki pałaców Warszawy. Przyczyna tego jest pro-

sta. Doczekały się one już wielu opracowań (m.in. W. Głębocki: Pałace Warsza-

wy, Warszawa 1991; t. Jaroszewski: pałace warszawy, Warszawa–Radom 1998).

Niniejsza książka promuje także zabytki mniej znane, ale nie mniej cenne i war-

tościowe. Zamki, pałace i dwory to tylko jeden z walorów Mazowsza. Zapra-

szamy na wędrówkę w takie właśnie miejsca.

ZAMKI, PAŁACE I DWORY MAZOWSZA

88

obiekt Zamki, pałace i dwory maZowsZaZamki, pałace i dwory maZowsZa

chlewiskaOkOlice SzydłOwca – 140 km na pOłudnie Od warSzawy

Chlewiska znajdują się w południowej części woje-wództwa mazowieckiego, na Pogórzu Iłżeckim, nad rzeczką Szabasówką (dopływem Radomki). W centrum Chlewisk, na terenie zabytkowego parku z licznymi pomnikami przyrody i stawami na niewiel-kim wzniesieniu znajduje się Pałac Odrowążów - daw-ny dwór Chlewickich (obok Szydłowieckich stanowi-li oni gałąź rodu Odrowążów). Obecnie mieści się tu luksusowy ośrodek wypoczynkowo-konferencyjny ze SPA.

Pałac Odrowążów Manor House

– Resort SPA

26-510 Chlewiska k. Szydłowca ul. Czachowskiego 56

tel.: (48) 682-70-61, 607-195-315 www.manorhouse.pl

e-mail: chlewiska @manorhouse.pl, [email protected]

Zespół Pałacowo-Parkowy Manor House położony jest w Chlewiskach

koło Szydłowca, u podnóża Gór Świę-tokrzyskich, 140 km na południe od

Warszawy. Na terenie 10-hektarowe-go zabytkowego parku znajdują się

dwa zabytkowe budynki: XVII-wiecz-ny Pałac Odrowążów i XIX-wieczna

Stajnia Platera oraz nowe Termy Zam-kowe z Oranżerią Basenową.

XIX-wieczna Stajnia Platera posia-da 38 miejsc noclegowych, w tym:

• pokoje jednoosobowe – 4 • pokoje dwuosobowe – 12

• apartamenty – 5

XVII-wieczny pałac posiada 32 miejsca noclegowe, w tym:

• pokoje jednoosobowe – 6 • pokoje dwuosobowe – 9

• apartamenty – 4

Termy Zamkowe udostępniają 44 miejsca noclegowe:

• pokoje dwuosobowe ofuro SPA – 14

• pokoje dwuosobowe LUX ofuro SPA - 8

Historia Początki Chlewisk sięgają wczesnego średniowiecza.

Przypuszcza się, że wzgórze pałacowe kryje w sobie re-likty dwóch obiektów obronnych. Piotr Dunin wzniósł tutaj dwór obronny ok. 1141 r. Ufundował także kościół w Chlewiskach. był też fundatorem siedemdziesięciu innych kościołów w królestwie. Ród Duninów rezydo-wał w Chlewiskach do XV wieku. Później Chlewiska sta-ły się własnością rodu odrowążów. Jedna z gałęzi rodu przyjęła od tego miejsca swoje zawołanie i odtąd zwa-ni byli Chlewickimi. Pod koniec XV lub na początku XVi wieku Chlewiccy wznieśli zamek rycerski. Niestety, rów-nież i to założenie nie przetrwało do naszych czasów. W 1605 r. Wawrzyniec Chlewicki odtworzył warownię; upamiętnia to pamiątkowa tablica, wmurowana w ścia-nę jednego z budynków. obiekt był wielokrotnie prze-budowywany w XViii–XiX wieku. o gotyckim charakte-rze zamku świadczą relikty zabytkowych piwnic. W stro-mym północnym zboczu wzgórza do niedawna były widoczne zręby murów lochu (na planie kwadratu), czę-ściowo przesklepione cegłą. Z tej strony znajdowało się też wejście do kamiennych piwnic, które łączą się ze wspomnianym lochem.

Pod koniec XVii wieku dobra Chlewickie zakupili Soł-tykowie. W XiX wieku Sołtykowie sprzedali dobra hra-biemu Pustowskiemu, ten z kolei odstąpił je hrabiemu broel-Platerowi.

ChleWiSka

99

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektZamki, pałace i dwory maZowsZa ChleWiSka

Pałac przez kolejne sto lat zmieniał opiekunów, by w 1999 r. stać się wła-snością spółki Manor house.. Właściciele, Grażyna i Przemysław Wrona, przeprowadzili gruntowny remont pałacu oddając do użytku gości kom-fortowe pokoje hotelowe i apartamenty oraz sale konferencyjne. Dziś ze-spół dworsko-pałacowy stanowi doskonały przykład połączenia wartości zabytkowych z funkcjonalnością.

10

obiekt Zamki, pałace i dwory maZowsZa

Położenie ośrodka w oddali od wielkomiejskiego zgiełku sprzyja orga-nizacji konferencji, zjazdów, szkoleń i spotkań integracyjnych. Udostęp-nia się 11 sal wielofunkcyjnych, wyposażonych w sprzęt konferencyjny. Posiadłość Manor house to magiczne miejsce, które oferuje wypoczynek w 62 indywidualnie zaprojektowanych pokojach łączących tradycję z luk-susem. Pokoje znajdują się w historycznych budynkach i w nowych, sty-lizowanych obiektach: XVi-wiecznym Pałacu odrowążów, XiX-wiecznej Stajni Platera oraz termach Zamkowych, otoczonych 10 ha zabytkowym parkiem ze stawami i licznymi pomnikami przyrody.

Stylowa karczma z kominkami w budynku XiX-wiecznej stajni serwuje tradycyjne polskie dania oraz dania kuchni fusion. Dla grup w sali bie-siadnej z antresolą organizowane są biesiady staropolskie z wędzonymi szynkami z kością i pieczonym prosiakiem. Zadbany przypałacowy park sprzyja organizacji imprez plenerowych. Swoistą atrakcję stanowią grza-ne wina i miody pitne (w przypałacowych lochach). bankiety są urządza-ne w salach pałacowych: balowej lub bankietowej. Posiadłość posiada również własną Stadninę koni z krytą ujeżdżalnią. Miłośnicy koni i jeź-dziectwa mają możliwość korzystania z nauki jazdy z instruktorem, jazdy w terenie, rajdów konnych przez cały rok. W przypałacowych stawach można łowić ryby. W parku znajdują się stanowiska do minigolfa, golfa wodnego, Wioska Witalna SPa, kamienny krąg i piramida horusa.

ChleWiSka

11

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiekt

ciechanówciechanów – 90 km na półnOc Od warSzawy

Ciechanów – miasto powiatowe, położone na po-graniczu Wzniesień Mławskich i Wysoczyzny Ciecha-nowskiej – należy do najstarszych miast na Mazow-szu. Dogodne połączenie komunikacyjne z Warszawą, Płockiem i Pułtuskiem sprawia, że Ciechanów stano-wi ważny ośrodek gospodarczy i turystyczny regio-nu. Zamek książąt mazowieckich, położony na obrze-żach miasta przy ul. Zamkowej, nad rzeczką Łydynią, stanowi jedną z najważniejszych atrakcji miasta. Choć obecnie zamek poddany jest rewitalizacji na jego bło-niach odbywają się różne koncerty i imprezy plenero-we, w tym najbardziej barwne „Spotkania ze średnio-wieczem”.

HistoriaNajstarsze dzieje Ciechanowa sięgają czasów przed-

historycznych. Życie mieszkańców skupione było wokół grodu usytuowanego na Farskiej Górze (dziś wchłoniętej przez miasto). Jego powstanie datuje się na okres przed-piastowski (Vii wiek). być może obok ówczesnego gro-du funkcjonowała świątynia Swarożyca – słowiańskiego boga słońca.

Prawdopodobnie wojowie bolesława Chrobrego zdo-byli gród ciechanowski podczas podboju Mazowsza w końcu X wieku. Nie zniszczyli go, ale rozbudowali. Na-stąpiło to ok. 1010 r. Nowy gród uzyskał potężne umoc-nienia w postaci wałów drewniano-ziemnych, pokry-tych licem kamiennym ze szczelnie dopasowanych gła-zów, zespolonych ubitą gliną. Właściwy gród warowny (1,7 ha) otaczały dwa warowne podgrodzia – od wscho-du i północy. Cały ten kompleks liczył 6 ha, więc był po-równywalny z największymi grodami ziem polskich (np. krakowski okół miał 8,5 ha).

W tej postaci gród funkcjonował aż do połowy XiV wieku, kiedy to książę Janusz Starszy przeniósł miasto na nowe miejsce (ok. 1 km na północ), w pobliże wzno-szonego ceglanego zamku.

Do wznoszenia zamku książę Janusz i Starszy przy-stąpił najprawdopodobniej na początku lat 20-tych XV

Muzeum Szlachty Mazowieckiej

06-400 CiechanówDyrekcja i biura:ul. Warszawska 61 Atel.: (23) 672-53-46, 672-55-87www.muzeumciechanow.ple-mail: [email protected] książąt mazowieckich (w trakcie rewitalizacji):ul. Zamkowa

Atrakcje :

• Spotknia ze średniowieczem - (pierwsza sobota września), Impre-za plenerowa na błoniach zamko-wych rozpoczyna się wielką bitwą Słowian z Wikingami. Liczne tur-nieje rycerskie ukazują sprawność bojową przybyłych rycerzy i wzbu-dzają wiele emocji. Prezentowane jestrzemiosło średniowieczne. Od-bywają się pokazy przędzenia weł-ny i tkania na warsztacie tkackim. Wykonywane są witraże średnio-wieczne, pokazy sztuki garncarskiej oraz wyplatania koszy z łyka. Śre-dniowieczni rzemieślnicy pokazują i uczą obróbki żelaza, wyrobu broni i przedmiotów codziennego użyt-ku. Można również skorzystać z na-uki tańca średniowiecznego. Wiel-kim powodzeniem cieszą sie pokazy sokolnicze oraz inscenizacje pt. „Bunt Mazowsza” i „Pogrzeb Księcia Miecława. Nowością V Spotkań ze średniowieczem w 2009 roku były turnieje konne na kopie i turnieje zręcznościowe.

• Scena z zadaszeniem – po-wierzchnia 180 m2 na dziedzińcu zamkowym daje możliwość or-ganizowania imprez zamkniętych oraz masowych, w których uczest-niczy kilka tysięcy osób.

CieChaNóW

12


wieku. budowniczowie, przystępu-jąc do budowy, musieli najpierw po-radzić sobie z podmokłym terenem, na jakim miał stanąć zamek. bagna i wody Łydyni zapewniały dobre wa-runki dla obrońców, ale utrudniały prace budowniczym. aby zapobiec podmywaniu murów i osuwaniu się fundamentów, budowniczowie musieli w wybrane miejsce nawieźć masę żwiru, cegieł, a nawet konarów drzew. Dopiero na tak przygotowa-nej „wyspie” wzniesiono czworobok murów, dwie wieże i dom książęcy. Po kilkunastu latach użytkowania warowni okazało się, że niezbędne są nowe prace modernizujące.

Najprawdopodobniej pod wpły-wem rozwiązań architektonicznych w zamkach z terenów Państwa krzy-żackiego wprowadzono wiele zmian. Podwyższono kurtyny murów i wie-że, zmieniono usytuowanie bramy oraz podwyższono dziedziniec o ok. 1,5 m. Powiększono także budynek mieszkalny. W 1473 r. olbrzymi po-żar strawił miasto i zamek. Nadpalo-ne mury szybko naprawiono, unowo-cześniając zarazem całą bryłę zamku.

Pożar, który strawił niemal wszyst-kie drewniane elementy zamku, w sposób pośredni przyczynił się zarazem do podjęcia kolejnej jego przebudowy.

W XVi wieku w skarbcu ciecha-nowskim znajdowały się wspania-łe, wyszywane złotem i drogimi ka-mieniami szaty księcia i jego rodzi-ny, haftowane trzewiki, drogocenne miecze, pochwy, rzędy końskie, pier-ścienie, naszyjniki i inne. Panująca na zamku kultura i zamożność wywie-rały przemożny wpływ na mieszczan i całe miasto.

Wyobrażenia herbów znajdujące się nad bramą zamkową

od lewej – herb Ciechanowa. Po-stać św. Piotra nawiązuje do wezwa-nia kościoła wzniesionego być może jeszcze w pierwszej połowie Xi wieku. Według miejscowej tradycji kościół stanął na miejscu świątyni pogańskiej.

W środku – herb Sforzów. W 1547 r. Ciechanów wszedł w skład wdo-wiej oprawy królowej bony, córki Giana Galeazza Sforzy, księcia Me-diolanu i izabeli aragońskiej. Wielo-krotnie przebywała na zamku, który ostatecznie opuściła w 1556 roku.

Po prawej – herb korony. Wyobra-żenie orła – symbolu królestwa Pol-skiego – przypomina o tym, iż mimo blisko 300-letniej emancypacji ksią-żąt mazowieckich (spod władzy kró-lów polskich) Mazowsze stanowiło integralną część Polski.

CieChaNóW

13

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektCieChaNóW

14

obiekt Zamki, pałace i dwory maZowsZaCieChaNóW

15

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektCieChaNóW

16


cZerskOkOłO 30 km na pOłudnie Od warSzawy

Zamek w Czersku, położony na stromym wzniesieniu nad doliną Wisły, niespełna 3 km od Góry Kalwarii, sta-nowi cel licznych wycieczek mieszkańców Warszawy. Od końca XIV wieku aż do czasów potopu szwedzkie-go, kiedy to uległ zniszczeniu, kontrolował przebiega-jący u jego stóp ważny szlak handlowy, wiodący z połu-dnia i wschodu na północ, wzdłuż Wisły. Dziś – zachowa-ny w formie trwałej ruiny – stanowi atrakcję turystyczną i miejsce spotkań miłośników średniowiecza.

HistoriaNajstarsze ślady osadnictwa na okolicznych wzgó-

rzach pochodzą z przełomu Vi i Vii wieku. W Xi wieku na wzgórzu zamkowym założono gród otoczony wałami o konstrukcji izbicowej. Świadczy o tym dokument księ-cia trojdenowicza z 1350 r., podtrzymujący dla biskupich wsi obowiązek budowy izbic na grodzie czerskim, znisz-czonym przez najazd litwinów.

Za panowania konrada Mazowieckiego gród był świadkiem wielu ważnych wydarzeń. tutaj więzie-ni byli konkurenci konrada do panowania nad krako-wem: henryk brodaty i bolesław Wstydliwy. W grodzie znajdowała się murowana kaplica (zapewne romańska – obecnie jej fundamenty widoczne są dzięki pracy ar-cheologów), która w połowie Xiii wieku uzyskała ran-gę kolegiaty. Umocnienia grodowe okazały się niewy-starczające dla obrony przed ponawianymi wielokrotnie w XiV wieku najazdami litwinów, którzy atakowali, prze-kraczając linię Wisły. W tym czasie Czersk pełnił funkcję stolicy księstwa.

być może w wyniku zniszczeń grodu w latach 80-tych XiV wieku książę Janusz i Starszy nakazał budowę zamku. Prace ukończono najprawdopodobniej jeszcze pod ko-niec XiV wieku. W tym samym czasie w Warszawie powsta-wała nowa warowna siedziba księcia. W 1406 r. władca oficjalnie przeniósł swoją stolicę z Czerska do Warszawy.

W XV wieku przeprowadzono na zamku prace uno-wocześniające jego fortyfikacje. Wtedy to podwyższono cylindryczne wieże, a także wzniesiono wieżę bramną.

Zarząd zamku: Ośrodek Kultury

ul. Ks. Sajny 14 05-530 Góra Kalwaria

tel.: (22) 727-35-39 www.zamekczersk.pl

Zamek czerski, położony na nad-wiślańskiej skarpie, stanowi urokli-

we miejsce zarówno wypoczynku połączonego ze zwiedzaniem ruin, jak i organizowania imprez plene-

rowych na rozległym dziedzińcu. Rokrocznie organizowane są tu na-stępujące imprezy: Turniej Rycerski Na Dworze Konrada Mazowieckie-go (maj), Europejskie Dni Dziedzic-

twa (wrzesień), pikniki, festyny. Dla firm i instytucji udostępniany

jest dziedziniec zamkowy, na któ-rym istnieje możliwość ustawienia

sceny, prostych konstrukcji itp..

CZeRSk

17


W 1526 r. – po przyłączeniu Mazowsza do korony – zamek przeszedł na własność polskich królów. Największe zniszczenia dotknęły go jednak pod-czas potopu szwedzkiego. Pierwsze prace restauracyjne na zamku rozpo-częto jeszcze w XViii wieku.

CZeRSk

18


dłużewOkOlice mińSka mazOwieckiegO

– OkOłO 40 km na wSchód Od warSzawy

Nieduża osada, jaką jest Dłużew, położona jest kilka-naście kilometrów na południe od Mińska Mazowiec-kiego. Usytuowany malowniczo nad Świdrem dwór stanowi – zdaniem historyków sztuki – ważne ogniwo w kształtowaniu się tzw. stylu dworkowego.

HistoriaDwór w Dłużewie wzniesiono w latach 1901–1902 we-

dług projektu Jana heuricha młodszego dla Stanisława Dłużewskiego (Dłużewscy jako jedni z pierwszych w tej części Mazowsza przeprowadzili uwłaszczenie chłopów w dobie powstania styczniowego). Stanisław Dłużewski,

Dom Plenerowy Akademii Sztuk

Pięknych w Warszawie

Dłużew 40 05-332 Siennica

tel.: (25) 799-25-85, 504-108-309

Piękno przyrody, park krajobrazowy, czyste wody rzeki Świder sprawiają,

że Dłużew to wspaniałe miejsce pełnego wypoczynku. W dworku

znajdują się pokoje noclegowe i sala jadalna.

DŁUŻeW

19

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektDŁUŻeW

zakochany w architekturze podhalańskiej, początkowo za-mierzał wznieść dwór drewniany. Projekt takiego dwor-ku dostarczył Stanisław Witkiewicz. Do realizacji projektu nie doszło, bowiem zgromadzony materiał budowlany strawił pożar. Zrażony do drewnianej zabudowy funda-tor wzniósł zatem murowany dwór, przypominający szla-checkie dworki mazowieckie. budynek rozplanowano na rzucie prostokąta. był on podpiwniczony i tylko częścio-wo piętrowy.

Po śmierci Stanisława majątek przeszedł na własność jego dwóch córek: Marii Rzewuskiej i Zofii kańskiej. W 1937 r. Zofia wykupiła go od siostry, skupiając w cało-ści dobra dłużewskie. W jej posiadaniu pozostawały aż do ii wojny światowej. Po 1946 r. majątek upaństwowio-no i rozparcelowano.

W 1978 r. w dworku umiejscowiono ośrodek pracy twórczej akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. taki stan pozostaje do dziś.

20


iłżaOkOlice radOmia – OkOłO 120 km na pOłudnie Od warSzawy

Iłża położona jest w powiecie radomskim, przy dro-dze łączącej Radom z Ostrowcem Świętokrzyskim. Dojeżdżając do Iłży, z daleka możemy zobaczyć szczyt wapiennej wieży zamku biskupiego z XIV wie-ku. Zamek zachował się w postaci malowniczej ruiny. Jest to jedna z najefektowniejszych siedzib średnio-wiecznych na Mazowszu. Zamek był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Do dnia dzi-siejszego najlepiej zachowała się wieża – najstarszy element warowni.

HistoriaPod koniec Xiii wieku tatarzy zniszczyli najstar-

szy gród obronny w iłży. Wówczas siedzibę biskupów przeniesiono na obecne wzgórze zamkowe. Wtedy też wzniesiono umocnienia o podobnej konstrukcji. Część badaczy przyjmuje, że rozpoczęto również budowę murowanej wieży zamkowej.

Nie rozstrzygając kwestii daty budowy wieży, wyda-je się, że w pierwszej ćwierci XiV wieku funkcjonował nadal drewniany gródek. budowę murowanego zamku rozpoczął biskup krakowski Jan Grot w 1328 r. Przyjmuje się, że pierwszy etap prac trwał do 1347 r. Jeszcze tego samego roku zamek został poddany pierwszej próbie. W czasie zatargu z królem kazimierzem Wielkim o dzie-sięciny biskup schronił się na zamku w iłży. Pod zamek podeszły wojska królewskie, które nie zdołały opano-wać warowni. Mimo iż prace na zamku nie zostały jesz-cze ukończone, mury i wieża zapewniły biskupiej zało-dze wystarczające schronienie.

W XiV wieku istniał tylko obecny zamek górny, oto-czony murami obwodowymi z kamienia polnego. od wschodu, w narożu była usytuowana wieża-stołp. być może druga, niższa wieża, czworoboczna w zarysie, sta-nowiła zarazem przejazd bramny. Do zamku prowadził zwodzony most, który mógł biec równolegle do za-chodniej kurtyny murów, zapewniając załodze pełną nad nim kontrolę. Nieznana jest wewnętrzna zabudo-wa, najprawdopodobniej skupiona wzdłuż murów.

Muzeum Regionalne w Iłży

ul. Błazińska 1 tel.: (48) 616-29-29

www.muzeumilza.pl e-mail: [email protected]

Wstęp na teren zamkowy jest wolny. Jedynie wejście na wie-żę gotycką, z której rozpościera się wspaniały widok na miasto

i Przedgórze Iłżeckie, jest możliwe po wcześniejszym uzgodnie-

niu tego faktu z pracownikami Muzeum Regionalnego. Wieża

udostępniana jest w sezonie wio-senno-jesiennym (maj – paździer-nik) w godzinach: pon.-pt. 10.00–

16.00; sob.-niedz. 14.00–18.00.

W ruinach rozległego zamku dolnego co roku rozgrywany jest Turniej Rycerski. Termin turnieju

ustalany jest rokrocznie (zazwyczaj przypada na maj). W tym samym

miejscu organizowane są także inne imprezy plenerowe, jak np.

koncert rokowy (sierpień) czy Dni Średniowiecza (pokazy rycerskie,

rzemieślnicze, pokaz średnio-wiecznej mody).

iŁŻa

22


W XV wieku nastąpiła rozbudowa założenia zamkowego. Znajdujące się z północnej strony podzamcze zostało wówczas otoczone murami. ich ob-wód wyznaczał naturalny kształt wzgórza (ponad 400 m); dla porównania – długość murów zamku wysokiego wynosiła 150 m. W ten sposób iłżecka warownia zyskała drugi człon. Mury zamku dolnego wzmocniono kilkoma basztami. Zarysy trzech z nich są do dziś czytelne. były one okrągłe, do-stosowane do użycia broni palnej, otwarte od wewnątrz. Wzdłuż murów obwodowych zostały skupione budynki o przeznaczeniu gospodarczym.

Wjazd do zamku prowadził przez zamek dolny od strony wschodniej, przez bramę znajdującą się w bastionie w formie beluardy. Nowożytne umocnienia zamku dolnego czyniły z zamku iłżeckiego w XVi wieku jedną z najsilniejszych warowni regionu.

Dzięki przekazowi Jana Długosza znamy okres budowy zamku. Po śmier-ci biskupa Jana Grota pieczę nad obiektem sprawowali kolejni biskupi kra-kowscy. Nie przebywali tu jednak na stałe. W ich imieniu zarządzał zam-kiem i sprawował wyższą władzę sądowniczą nad miastem starosta biskupi.

Dzięki biskupowi Florianowi z Mokrska, podczas prac nad wznoszeniem murów miejskich, zamek połączono wspólnymi umocnieniami z miastem.

Na początku XVi wieku, podczas pożaru, jaki nawiedził miasto i warow-nię, zamek spłonął. Jego odbudowy podjął się biskup Jan konarski.

kolejny z biskupów, Filip Padniewski, około 1560 r. przebudował wnętrza zamkowe w stylu renesansowym. Zamek wraz z wieżami uzyskał wówczas renesansowe zwieńczenia w postaci attyk, które są widoczne na rysunku eryka Dahlberga z połowy XVii wieku.

iŁŻa

23


W 1655 r. zamek spalili Szwedzi. kolejni biskupi – andrzej trzebicki, an-drzej Załuski i kajetan Sołtyk – stale remontowali swoją niszczejącą siedzibę. W czasach okupacji austriackiej w jej wnętrzach mieścił się szpital wojsko-wy. Po pożarze w połowie XiX wieku zamek popadł w ruinę.

iŁŻa

24


JabłonnaOkOłO 15 km na półnOcny wSchód Od warSzawy

XVIII-wieczny pałac w Jabłonnie położony jest zaled-wie 20 km na północ od centrum Warszawy, w otocze-niu rozległego angielskiego parku krajobrazowego. Mieści się w nim Dom Zjazdów i Konferencji Polskiej Akademii Nauk – ośrodek szkoleniowo-wypoczynko-wy.Reprezentacyjne sale pałacowe, stylowo wyposażone pokoje gościnne, restauracja serwująca znakomite da-nia kuchni polskiej oraz otoczenie pięknej nadwiślań-skiej przyrody stwarzają doskonałe warunki do orga-nizacji konferencji, sympozjów, szkoleń, przyjęć oko-licznościowych i imprez plenerowych.

HistoriaJabłonna od średniowiecza była własnością bisku-

pów płockich, którzy w XV wieku wybudowali tu let-nią rezydencję. W 1773 r. Jabłonnę odkupił od kapituły płockiej brat króla Stanisława augusta – Michał Ponia-towski, ówczesny biskup płocki i późniejszy prymas Pol-ski. Zamierzając ją przekształcić w elegancką rezyden-cję pałacowo-parkową, w 1774 r. zamówił projekt nowej siedziby u królewskiego architekta Dominika Merlinie-go. Całość pomyślano jako zespół trzech budynków: usytuowanego centralnie parterowego pałacyku, bę-dącego mieszkaniem właściciela, oraz dwóch bocz-nych, dwupiętrowych pawilonów. Pawilon lewy zwany był królewskim, ponieważ służył jako mieszkanie Stani-sławowi augustowi. Pawilon prawy przeznaczono dla gości, a przylegającą do niego piętrową oficynę – dla dworu i kancelarii prymasa.

angielski park krajobrazowy powstał w latach 70-tych i 80-tych XViii wieku według projektu Szymona bo-gumiła Zuga. Zug wzniósł również szereg pawilonów, z których do dziś przetrwały: grota, oranżeria i pawilon chiński. Centralnie położony pałac łączył klasycystyczną surowość z barokową malowniczością elewacji fronto-wej, ożywionej czworoboczną wieżyczką, zwieńczoną kulą. ośrodkiem kompozycji wnętrz był okrągły salon, znacznie wyższy od pozostałych pomieszczeń. Wcho-

Dom Zjazdów i Konferencji PAN

ul. Modlińska 105 05-110 Jabłonna

tel./faks: +48 (022) 782-54-61, 782-54-89, 774-48-62,

782-44-33 e-mail: [email protected]

www.palacjablonna.pl

Zespół pałacowo-parkowy w Jabłonnie zaprasza do od-

wiedzenia wszystkich poszuku-jących ciszy, starannej obsługi, historycznych wnętrz i roman-

tycznej atmosfery, a także moż-liwości aktywnego wypoczyn-

ku. Każdy, kto zjawia się w tym miejscu, jest zauroczony jego

wyjątkową atmosferą.

Do dyspozycji gości jest 9 przestronnych, reprezentacyj-

nych, różnej wielkości sal kon-ferencyjnych, wyposażonych

w niezbędny sprzęt techniczny. Pokoje gościnne (7 apartamen-

tów, 6 pokoi jednoosobowych i 13 – dwuosobowych) miesz-czą się w zabytkowym budyn-

ku, sąsiadującym z pałacem. Ich umeblowanie, wzorowane

na XVIII-wiecznych orygina-łach, znakomicie podkreśla

charakter wnętrz i nawiązuje swoim wyglądem do okresu

Księstwa Warszawskiego.

W podziemiach pałacu znajduje się restauracja mogąca gościć do 120 osób. Oferuje ona sze-

roki wybór znakomitych dań kuchni polskiej, starając się

zaspokoić nawet najbardziej wybredne gusta gości.

JabŁoNNa

25


dziło się do niego przez prostokątny westybul, z które-go na lewo był dostęp schodami na wieżę, a na prawo – do antyszambru. Po obu stronach salonu znajdowały się dwie sale, z których prawa mieściła jadalnię, a lewa – ogród zimowy. W skrajnych częściach budynku umiesz-czono apartamenty złożone z sypialni i garderób.

Do zespołu wnętrz pałacowych należą też sale w podziemiach, które w lecie wykorzystywano na ze-brania towarzyskie. W 1794 r. Jabłonnę odziedziczył książę Józef Poniatowski, bratanek prymasa, który czę-sto bywał tu w latach 1798–1806. Jego osobisty aparta-ment mieścił się na parterze prawej oficyny. Po tragicz-nej śmierci księcia Józefa w bitwie pod lipskiem (1813 r.) Jabłonnę otrzymała w dożywocie jego siostra tere-sa tyszkiewiczowa. W 1822 r. obiekt stał się własnością anny z tyszkiewiczów 1°voto Potockiej 2°voto Dunin-Wąsowiczowej. anna, która była kolekcjonerką i uta-lentowaną rysowniczką, od razu przystąpiła do prze-kształcania posiadłości w ośrodek kultu księcia Józefa. Wystawiła łuk triumfalny z napisem „Poniatowskiemu“, gromadziła po nim pamiątki, a z czasem wmurowała w północną ścianę tablicę z napisem: ustronie bohate-

ra ozdobiwszy starannie bez naruszenia pamiątek potom-

We wnętrzach restauracji, sa-lach pałacowych, jak i w plene-rze organizuje się uroczyste ko-lacje zasiadane, bankiety, bie-siady grillowe, pikniki i innego rodzaju przyjęcia okolicznościo-we. W okrągłej sali balowej organizowane są comiesięczne otwarte koncerty z cyklu „Pa-łacowe spotkania z muzyką”. W budynku Oranżerii działa – pod patronatem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie – Galeria Sztuki Współczesnej, w której odbywają się wystawy prac najwybitniejszych polskich artystów.

JabŁoNNa

2626


kom przekazuję 1837/a.d.w.

W 1837 r. przy wjeździe do parku ustawiono bramę z dwoma granitowymi kolumnami, przywiezionymi z zamku w Malborku. Przy bramie wybudowano domki dla odźwiernych, z napisem SalVe. W tym samym roku pałacyk został przebudowany według projektu henryka Marconiego. Po obu stronach ryzalitu środkowego do-budowano dodatkowe pomieszczenia: po prawej – gar-derobę i sypialnię, po lewej – kredens i pokój narożny. Środkową część elewacji rozczłonkowano jońskimi pila-strami, w skrzydłach bocznych wykonano nisze z rzeź-bami dekoracyjnymi, a od strony parku wystawiono że-lazne werandy. Wewnątrz nie zmieniono jedynie salonu. Przebudowana została też sala ogrodu zimowego w sty-lu mauretańskim. Sypialnię i garderobę po prawej stro-nie połączono w dużą salę biblioteczną. Na zewnątrz, od północy dobudowano do pałacu kolumnową pergo-lę, w której urządzono lapidarium. Wśród zachowanych fragmentów rzeźbiarskich znajduje się rzymski medalion z popiersiem cesarza Nerwy oraz płaskorzeźba przed-stawiająca popiersie brodatego mężczyzny, wykonana przez baccio bandinellego (XVi wiek). Za czasów anny Dunin-Wąsowiczowej przekształcono także park, w któ-rym drzewostan został uformowany w wielkie klom-by, a dziedziniec przed pałacem obsadzono drzewami i krzewami. Według projektu henryka Marconiego wy-budowano również nowe budynki gospodarcze i wiel-kie stajnie z wozowniami. W rękach rodziny Potockich Jabłonna pozostawała do 1945 r. W 1944 r. pałac został spalony przez wojska niemieckie. W 1953 r. Jabłonnę przejęła Polska akademia Nauk, która stworzyła tu ośro-dek konferencyjno-wypoczynkowy (odbudowa pałacu według projektu Mieczysława kuźmy, rekonstrukcja par-ku według projektu Gerarda Ciołka). Podczas odbudowy pałacu części środkowej przywrócono stan z końca XViii wieku, natomiast nie zmieniono części bocznych. Pozo-stawiono także partie dobudowane w pierwszej poło-wie XiX wieku, zmieniając jedynie ich elewacje. Usunięto dekorację z lanego żelaza w Sali Mauretańskiej, przywra-cając jej oraz pozostałym wnętrzom klasycystyczny cha-rakter. Wyposażenie wnętrz skompletowano po 1945 r. Sale reprezentacyjne urządzono meblami i obrazami

JabŁoNNa

W wolnych chwilach można spacerować po zabytkowym parku krajobrazowym. Jego

alejami wiedzie ścieżka eduka-cyjna, prezentująca 57 pomni-

ków przyrody.

We wnętrzach restauracji, salach pałacowych, jak i w plenerze orga-

nizuje się uroczyste kolacje zasia-dane, bankiety, biesiady grillowe, pikniki i innego rodzaju przyjęcia okolicznościowe. W okrągłej sali

balowej organizowane są comie-sięczne otwarte koncerty z cyklu „Pałacowe spotkania z muzyką”.

W budynku Oranżerii działa – pod patronatem Akademii Sztuk Pięk-

nych w Warszawie – Galeria Sztuki Współczesnej, w której odbywają

się wystawy prac najwybitniej-szych polskich artystów.

W wolnych chwilach można spa-cerować po zabytkowym parku

krajobrazowym. Jego alejami wie-dzie ścieżka edukacyjna, prezentu-

jąca 58 pomników przyrody.

27

Zamki, pałace i dwory maZowsZa JabŁoNNa

z końca XViii i pierwszej połowy XiX wieku.

28

obiekt Zamki, pałace i dwory maZowsZaleSZNo

lesZnoOkOłO 30 km na zachód Od warSzawy

W XVIII-wiecznym barokowym pałacu nieopodal Bło-nia, mieści się Centrum Szkoleniowo-Konsultacyjne BGŻ S.A. Niewielka gminna miejscowość Leszno poło-żona jest na południowym skraju Puszczy Kampino-skiej, przy dawnym Trakcie Królewskim, prowadzącym z Sochaczewa do Warszawy.

HistoriaPóźnobarokowy pałac w lesznie zbudowany został

w pierwszej połowie XViii wieku dla rodziny Łuszczew-skich herbu korczak – właścicieli okolicznych dóbr. Pię-trową rezydencję wzniesiono na planie prostokąta. Fa-sadę barokowego pałacu ozdobił ryzalit, zwieńczony trójkątnym frontonem. Dwukondygnacyjna budowla z wyższym o jedno piętro ryzalitem wyróżniała się spo-śród rezydencji wzniesionych wokół Warszawy. Do jed-nego z bocznych ryzalitów dobudowano skrzydło pro-stopadłe do głównego korpusu pałacu, które wpraw-dzie zaburzyło symetrię budowli, ale dodało jej też sporo przestrzeni użytkowej. otoczenie pałacu stanowi piękny park, założony w XViii w. i przekształcony w na-stępnym stuleciu.

BGŻ S.A. Centrum Szkoleniowo-

Konsultacyjne

05-084 Leszno, ul. Fabryczna 1 tel.: (22) 725-67-00

faks: (22) 725-80-72 www.cskbgz.republika.pl

e-mail: [email protected]

Centrum Szkoleniowo-Konsul-tacyjne BGŻ S.A. jest idealnie

przystosowane do organizacji sympozjów, szkoleń, konferencji,

imprez okolicznościowych, a także spotkań integracyjnych w plenerze

(pikników) oraz imprez według pomysłu i życzenia klienta.

Komfortowa baza noclegowa jest przygotowana na przyjęcie łącznie

130 gości. Znajdują się tu 54 po-koje dwuosobowe, 8 pokoi jedno-

osobowych oraz 11 apartamentów jedno- lub dwupoziomowych

z przepięknym widokiem na park.

29

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektleSZNo

Rezydencja przechodziła z rąk do rąk. Najdłużej była własnością rodziny Szymanowskich, kolejno w roku 1830 - rodziny Piotrowskich, a od drugiej połowy XiX w. do ii Wojny Światowej należała do rodziny bersohnów. obie rodziny, Piotrowscy i bersohnowie, założyły w roku 1849 firmę „Jan bersohni i Spółka”, która wybudowała tuż za murem pałacu cukrownię „Michałów”. W tej cukrowni zo-stała zainstalowana pierwsza w Polsce turbina parowa.

Równocześnie prowadzona była rozbudowa pałacu. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzą neorokoko-we dekoracje na elewacji. Wnętrza pałacowe były rów-nież parokrotnie przebudowywane. Do czasów obec-nych zachowały się oryginalne schody prowadzące do sali kominkowej i bankietowej, ręcznie kuta balustrada tarasu nad wejściem głównym, jak również dwa bardzo charakterystyczne pomieszczenia o sklepieniu kolebko-wym. Pozostałe sale zostały przebudowane i przystoso-wane do aktualnych potrzeb.

W czasie ii Wojny Światowej w pałacu urzędowało ge-stapo. Po 1945 r użytkownikiem przez lat kilkanaście był miejscowy PGR.

W 1968 roku obiekt wraz z pałacem przejął w użyt-kowanie Centralny Związek Spółdzielni oszczędnościo-wo-Pożyczkowych (CZSoP), po kolejnych przekształce-niach – bGŹ S.a.

obecnie mieści się tu Centrum Szkoleniowo konsul-tacyjne bGŻ S.a.

Sala Kominkowa, Zielona i bankie-towa zapewniają dyskrecję i kom-fort. Wszystkie pokoje posiadają telewizję satelitarną, telefon oraz luksusowo wyposażoną łazienkę.

Centrum zapewnia swoim go-ściom całodzienne wyżywienie, które serwuje się w eleganckiej jadalni (tutejszą specjalnością jest ryba z grilla z własnego sta-wu). Wieczorami można pójść do przytulnej kawiarenki, gdzie przy dźwiękach muzyki przyjemnie upływa czas.

30


liwOkOlice węgrOwa – 70 km na wSchód Od warSzawy

Położone na lewym brzegu rzeki Liwiec ruiny książęce-go zamku malowniczo komponują się z krajobrazem zachodnich rubieży Mazowsza. Liw posiada dogodne połączenie komunikacyjne z Warszawą.

HistoriaJuż na początku XiV wieku funkcjonował tutaj gród

mazowiecki, który strzegł przeprawy przez liwiec. Na-jazdy litewskie, które zwłaszcza w XiV wieku przybra-ły na sile, nadały temu miejscu znaczenie strategiczne. Mimo unii w krewie i wyboru Władysława Jagiełły na króla Polski, książęta mazowieccy – demonstrując swo-ją niezależność – przystąpili do fortyfikowania Mazow-sza. W tym też czasie książę Janusz i Starszy przystąpił do budowy liwskiej warowni.

Zamek stanął na niewielkim cyplu, otoczonym z trzech stron bagnami, a od wschodu – wodami rzeki. Należał do najmniejszych książęcych zamków na Ma-zowszu. Prace budowlane ukończono dopiero w latach 20-tych XV wieku. Wtedy to murator Niklos (ten sam,

Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie

ul. Batorego 2 07-121 Liw

tel./faks: (25) 792-57-17 www.liw-zamek.pl


Atrakcje pozamuzealne:

• Turniej Rycerski o Pierścień Księż-nej Anny (zazwyczaj w przedostatni

weekend sierpnia). W programie: bitwa, indywidualne walki rycer-

skie, pokazy tańca, koncerty.

• Festyn Archeologiczny na zamku w Liwie. Odbywa się on corocznie

ok. 1 czerwca. To impreza edukacyj-no-rozrywkowa, skierowana głów-

nie do dzieci i młodzieży szkolnej. W programie: prezentacje dawnych zawodów, warsztaty archeologicz-

ne, pokazy uzbrojenia i strojów z dawnych epok.

liW

31

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektliW

który wznosił zamek w Ciechanowie) przedstawił księ-ciu ostatnie rachunki. Gotycka budowla zamykała się na niedużej powierzchni, niespełna 1000 m2, i była dosto-sowana niemal wyłącznie do militarnych potrzeb. Nie-duży Dom książęcy służył jako siedziba burgrabiego, sprawującego pieczę nad zamkiem pod nieobecność księcia. Niedostępny teren, niestabilność wód liwca, który często wylewał, sprawiły, że niemożliwe było roz-budowanie zamku o przedzamcze.

Przez cały okres późnego średniowiecza zmianom ulegała właściwie tylko wieża bramna. Została ona zre-konstruowana w latach 1942–1944 przez polskiego ar-cheologa ottona Warpechowskiego, który wmówił hi-tlerowcom, że zamek zbudowali krzyżacy, a zatem jako pomnik chwały germańskiej musi być ratowany. Prze-jazd bramny, szczeliny na łańcuchy utrzymujące daw-niej zwodzony most, otwory strzelnicze dla broni ręcz-nej i palnej nadają zamkowi w pełni autentyczne oblicze.

W nowożytnym pałacyku przy gotyckiej wieży bram-nej znajduje się bogata kolekcja militariów, od średnio-wiecznych mieczy i puginałów zaczynając, a na nożach bojowych z ii wojny światowej kończąc. W jednej z sal warto zobaczyć makietę zamku liwskiego w jego XV-wiecznym kształcie.

• Koncerty muzyczne i poetyc-ko-muzyczne (muzeum posiada fortepian).

• Wynajmowanie Sali Rycerskiej na konferencje, prezentacje i szkolenia.

• Wynajmowanie wnętrz muzeal-nych na sesje zdjęciowe.

• Wynajmowanie terenu podzamcza na imprezy plenerowe.

32


łaZienki królewskie

Zespół pałacowo-parkowy w warszawskich Łazien-kach należy do najpiękniejszych tego typu zabytko-wych założeń w stolicy. Łazienki Królewskie w War-szawie to dawna letnia rezydencja króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Blisko 80-hektarowy park – ze starym drzewostanem, z licznymi zbiornikami wodnymi i budynkami najwyższej klasy artystycznej – jest wyrazem upodobań estetycznych ostatniego króla Polski.

Dziś Łazienki królewskie to rozległy park z malowni-czymi alejkami, kanałami, oczkami wodnymi, przyozdo-biony licznymi znakomitymi rzeźbami. Wśród parko-wych alei, w różnych częściach parku znajdują się za-bytkowe budynki. Najważniejszym z nich jest Pałac na Wodzie, będący dawniej łaźnią marszałka wielkiego ko-ronnego Stanisława herakliusza lubomirskiego. Dzięki ostatniemu z polskich królów, Stanisławowi augustowi Poniatowskiemu, stał się jednym z najpiękniejszych pa-łaców Warszawy. Właśnie od owej łaźni z XVii wieku, już za panowania Stanisława augusta, miejsce u podnóża Zamku Ujazdowskiego zaczęto zwać Łazienkami. Dziś zwiedzając to niepowtarzalne miejsce, obok Pałacu na Wodzie podziwiać możemy także budynki: Pałacu My-ślewickiego, Wielkiej oficyny, Starej kordegardy – i póź-niejszych: Starej Pomarańczarni, Nowej oranżerii, a tak-że wspaniały amfiteatr. Pierwszą grupę zabytków łączy postać króla Stanisława, który uczynił z Łazienek swą let-nią rezydencję.

Piękno parku doceniano już w XiX wieku, w czasie za-borów, kiedy powstały nowe budynki nieniszczące pięk-na klasycznego założenia pałacowo-parkowego. Dzieje Łazienek nierozerwalnie wiążą się z historią Warszawy i Polski. od czasów książąt mazowieckich, poprzez ma-jątki możnych rodów i polskich królów, po własność ca-rów rosyjskich (1817), rządową (po 1918), okupanta nie-mieckiego, aż po założone w 1960 r. Muzeum Łazienki królewskie – są dziś kulturalną i artystyczną wizytówką stolicy.

Muzeum Łazienki Królewskie

ul. Agrykoli 1 00-460 Warszawa

tel.: (22) 506-00-24, 506-01-74 (muzeum), (22) 506-01-01 (punkt

informacyjny) www.lazienki-krolewskie.pl


Od 1959 roku (maj – wrzesień) przy pomniku Chopina odbywają

się bezpłatne Koncerty Chopinow-skie z udziałem wybitnych wyko-

nawców. Koncerty mają miejsce co niedzielę o godz. 12.00 i 16.00. Od dwóch lat w trakcie Festiwalu Cho-

piniana organizowane są tu ma-ratony pianistyczne. W Łazienkach

Królewskich recitali chopinowskich można posłuchać także w Starej

Pomarańczarni, Pałacu na Wodzie, Pałacu Myślewickim, Teatrze Stani-

sławowskim i Pałacu na Wodzie.

ŁaZieNki kRóleWSkie

33

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektŁaZieNki kRóleWSkie

3434


Historiatereny, na których założono Łazienki, przed wiekami należały do sąsia-

dujących z Warszawą dóbr Jazdowa, czyli Ujazdowa. U podnóża skarpy wiślanej rozciągał się tzw. Zwierzyniec, w którym książęta mazowieccy polowali na drobną zwierzynę. obok niego w drugiej połowie XVi wieku królowa bona założyła włoskie ogrody. W 1578 r. na dworze ujazdowskim z okazji ślubu Jana Zamoyskiego odbyła się premiera odprawy posłów greckich Jana kochanowskiego. około 1683–1689 na zlecenie S. h. lubo-mirskiego tylman z Gameren wzniósł w centrum Zwierzyńca barokowy pawilon Łaźni, a na północ od niego – pawilon zwany ermitażem. W 1720 r. pałac przeszedł w dzierżawę – od lubomirskich do rąk królewskich. au-gust ii Mocny pragnął z niego uczynić wspaniałą królewską rezydencję…

W ostatnim roku panowania augusta iii wdowa po teodorze lubomir-skim, elżbieta, i ich syn kacper, sprzedali ostatecznie Ujazdów Stanisławowi Poniatowskiemu, wówczas jeszcze jedynie stolnikowi Wielkiego księstwa litewskiego. Już jako król w dniu 13 stycznia 1766 r. Stanisław august wy-płacił kwotę 1 100 000 zł, nabywając ostatecznie posiadłość.


3535

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektZamki, pałace i dwory maZowsZa ŁaZieNki kRóleWSkie

Na rozbudowę pałacu wyłożono olbrzymie sumy i już w 1769 r. zamiesz-kał w nim Stanisław august. Prac remontowych jednak nigdy nie ukończono. Młodego króla cechowała rozrzutność i fascynacja coraz to nowymi pomysła-mi. Prace nad ogrodem i budynkami trwały do ostatnich lat rządów ostatnie-go króla Polski.

Przebudowa pałacu zapoczątkowała wielką królewską inwestycję, jaką było stworzenie zespołu parkowo-pałacowego. Równocześnie z jego bu-dową trwały prace w innych częściach dawnego Zwierzyńca. Wzniesiono nowe budynki: biały Dom i Myślewice. biały Dom powstał na zachód od Pałacu. był to budynek na planie kwadratu, w stylu klasycznej willi z drugiej połowy XViii wieku.

Do nowo powstałych budynków zalicza się też Rezerwuar i Wielką oficynę. W dalszej kolejności powstały także „le trou-Madame”, specjalny mały budynek do noszącej tę nazwę, modnej wówczas, podobnej do bilardu gry, oraz Dom turecki (nie zachował się).

Gdy pawilony mieszkalne były gotowe, zaczęto w Łazienkach myśleć o te-atrach. taką funkcję miał pełnić dom „le trou-Madame”. Nazwano go Małym

36


teatrem. Wkrótce okazał się rzeczywiście za mały i został porzucony. teatr umieszczono w nowo wzniesionym budynku zwanym Pomarańczarnią. Jego otwarcie nastąpiło 6 września 1788 r. Przeznaczony był dla króla i jego dworu. W tym samym roku przystąpiono do budowy wspaniałego amfiteatru, ze sce-ną umieszczoną na wyspie i z widownią w kształcie półkola. Pierwsze uroczy-ste przedstawienie odbyło się 7 września 1791 r.

integralną częścią Łazienek królewskich jest park. Za Stanisława augusta wykarczowano spróchniałe olchy, a na ich miejsce posadzono różnorodne drzewa liściaste i iglaste. Przeprowadzono roboty melioracyjne, podwyższo-no miejsca wilgotne i podmokłe. Posadzono drzewa w klombach i alejach, założono nowe drogi i ścieżki. o rozmiarach tych prac świadczą raporty z ro-bót – w 1777 r. posadzono tysiąc drzew wysokopiennych, w 1778 r. zasadzono dęby i orzechy, a w alejach dodano 764 klony i lipy. Park poprzecinano liczny-mi kanałami, połączonymi z kanałem Piaseczyńskim. Pałac Łazienkowski oto-czyły wody dwóch stawów. W parku wytyczono malownicze aleje spacerowe. Główna droga jezdna w samym sercu Łazienek łączyła Pałac z białym Domem i belwederem. była to droga „pomarańczami i akacją egipską wysadzana”.

Łazienki po Stanisławie AuguścieW lutym 1798 r. zmarł Stanisław august Poniatowski – ostatni król Polski.

Do końca interesował się losami ukochanych Łazienek. W Warszawie zostali artyści i kierujący ich pracami dyrektor generalny budowli królewskich Mar-cello bacciarelli. W jego otoczeniu malarze (Plersch, tokarski, Wall i Vogel), rzeźbiarze (lebrun, Poinck, Monaldi, Staggi) i architekci (Merlini, Gresmayer, kamsetzer i kubicki) powoli żegnali się z Łazienkami.

Łazienki, tak jeszcze niedawno pełne życia, stały się czymś w rodzaju mu-zeum, pamiątką przeznaczoną tylko do zwiedzania. Zwiedzali je generało-wie rosyjscy i pruscy, pruska rodzina cesarska.

Po upadku księstwa Warszawskiego i utworzeniu królestwa kongreso-wego w 1817 r. Łazienki zakupił car aleksander i. Na ponad 100 lat Łazienki przeszły w posiadanie zaborcy. W Wielkiej oficynie umiejscowiono Szkołę Podchorążych, skąd w Noc listopadową 1830 r. wyruszyli spiskowcy na bel-weder. Po upadku powstania (1831) szkołę zlikwidowano. budynki Wielkiej oficyny, białego Domu, Myślewic, ermitażu i Pomarańczarni zajęli urzęd-nicy carscy. Drewniane budynki Domu tureckiego czy Mostu Chińskiego zostały rozebrane.

ogrodnicy cesarscy zmieniali także przebieg alei parkowych i kanałów. W 1855 r. z Nieborowa sprowadzono kolekcję drzew pomarańczowych. Zbudowano dla niej w 1870 r. Nową Pomarańczarnię. odtąd – dla odróż-nienia – dawną Pomarańczarnię zaczęto nazywać Starą Pomarańczarnią.

Car aleksander i nie mieszkał w Łazienkach. Mikołaj i i aleksander ii by-wali tu parokrotnie. W Łazienkach podejmowano znakomitych gości. był tutaj m.in. książę Wellington, książęta pruscy, angielscy i austriaccy. W 1897


37


r. mieszkał tu król syjamski, w 1889 r. – król rumuński, a w 1900 r. – szach perski. Pod nieobecność znakomitych gości park był miejscem spacerów mieszkańców Warszawy.

W pierwszych dniach okupacji miasta, jeszcze we wrześniu 1939 r., wła-dze niemieckie zajęły Łazienki. Niemcy zamknęli pałac i park dla polskiej ludności. Zbiory pałacowe zagrabiono. W końcu grudnia 1944 r. pałac został podpalony przez Niemców. W murach, jakie pozostały, wywiercili oni set-ki otworów na ładunki dynamitu. Szczęśliwie nie zdołali zrealizować planu całkowitego zniszczenia pałacu. Podczas ostrzału artyleryjskiego uszkodzo-nych zostało wiele budynków. Pożary strawiły część wnętrz. W parku około 1/4 drzew uległa zniszczeniu.

Po wyzwoleniu, w marcu 1945 r., opiekę nad Łazienkami przejęła specjal-na „pracownia stanisławowska”, utworzona przy biurze odbudowy Stolicy. Przeszukiwano gruzy, odkopywano rzeźby i detale architektoniczne. Nie-zwłocznie przystąpiono do odbudowy całego założenia parkowo-pałaco-wego. W 1960 r. utworzono Muzeum Łazienki królewskie. od pierwszych lat jego istnienia swoje losy z Łazienkami związał wieloletni dyrektor prof. Marek kwiatkowski. Dziś Łazienki tętnią życiem kulturalnym oraz stanowią jedną z największych atrakcji turystycznych Warszawy. Dzieło króla Stanisła-wa augusta Poniatowskiego można dziś podziwiać, odwiedzając sale mu-zealne, słuchając koncertów i odczytów czy ze wzruszeniem przechadzając się parkowymi alejami.


38


mała wieśOkOlice grójca – OkOłO 50 km Od warSzawy

Zespół pałacowo–parkowy w Małej Wsi jest jednym z bardziej znaczących i wyróżniających się obiektów tego typu na całym Mazowszu. Na terenie gminy znaj-duje się również zespół pałacowo-parkowy w Rębo-woli z parkiem krajobrazowym o powierzchni 3,5 ha, zespół dworsko-parkowy w Odrzywołku z parkiem o powierzchni 2,0 ha; park w Oczesałach o powierzch-ni 9,0 ha oraz park wiejski w Starej Wsi.

Zabytekklasycystyczny pałac w Małej Wsi należy do najcie-

kawszych i najpiękniejszych rezydencji Mazowsza. Po-wstał według projektu znanego architekta hilarego Szpilowskiego. W skład zespołu pałacowego wcho-dzą także cztery oficyny symetrycznie rozmieszczone po obydwu stronach gazonu, wozownia oraz budynek hydroforni. Całość otoczona jest 20-hektarowym, za-bytkowym parkiem. Jednopiętrowy pałac nakryty jest dachem czterospadowym, z czterokolumnowym por-tykiem, z herbem Walickich Łada w tympanonie. baro-kową cechą tej klasycystycznej rezydencji jest to, że re-prezentacyjne pomieszczenia umieszczono na piętrze (wysokość ok. 5 m), a mieszkalne na parterze (wysokość ok 2,6 m). Wnętrza zachowały oryginalny wystrój pała-cowy: sztukaterie, kominki, liczne dekoracje malarskie głównie o motywach antycznych. o absolutnej unika-towości tego miejsca stanowi jednak polichromia na ścianie największej sali pałacu tzw. Sali Warszawskiej przedstawiająca panoramę Warszawy wykonaną we-dług obrazu Canaletta. Prof. Marek kwiatkowski, dyrek-tor Łazienek warszawskich powiedział, że „skalą i rozma-chem sala ta przyćmiła Salę Stołową Pałacu Myśliwskie-go w Łazienkach”. W sieni małowiejskiego pałacu wita postać Diogenesa z lampą. Nad schodami prowadzą-cymi na piętro widnieje łaciński napis-motto umiesz-czone tam już przez budowniczego pałacu: „Dicite vic-turi patrum, post fata nepotes, velle Deo patria vivere, velle mori”, co znaczy: „Uczcie się Wy, potomkowie, co przyjdziecie po ojców zgonie, żyć dla boga, dla kraju

Zespół pałacowo-parkowy w Małej Wsi

Mała Wieś 05-622 Belsk Duży

tel.: 509-748-893, 501-721-538 www.malawies.com.pl


Obecnie zespół pałacowy dysponuje dwudziestoma

miejscami noclegowymi w pokojach jedno, dwu, trzy i czteroosobowych. Warunki

sprzyjają organizacji wszelkiego rodzaju warsztatów, szkoleń

a także organizacji imprez okolicznościowych. Istnieje możliwość jego zwiedzania przez zorganizowane grupy

po uprzednim kontakcie telefonicznym.

Obecnie obiekt poszukuje inwestorów zainteresowanych

wykorzystanie możliwości, jakie stwarza to niepowtarzalne miejsce.

Baza noclegowa:

Pałac – warunki do umeblowania 3 apartamentów;

Oficyny dworskie – w każdej znajdują się pojedyncze pokoje

z oddzielnymi łazienkami (19 pokoi) i pomieszczenia

dwupokojowe ze wspólną łazienką (10 pokoi z 5 łazienkami);

Wozownia – jeden dwupokojowy apartament z łazienką.

MaŁa WieŚ

39


i dla nich, gdy trzeba, umierać”. Również walory przyrodnicze okolic za-chęcają do odwiedzenia tego miejsca. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie największego w europie Środkowej rezer-watu modrzewia. Wnętrza pałacu wykorzystywano też w realizacjach fil-mowych takich obrazów jak: „ada! to nie wypada” (1936), „Nad Niemnem” (1987), „Pułkownik kwiatkowski” (1995).

Mała Wieś - gniazdo rodzinnePrzez 160 lat, czyli od 1786 r. (data wyprowadzenia się budowniczych

z pałacu), aż do 1945 Mała Wieś była siedzibą, w której gospodarowało 6 ko-lejnych pokoleń tej samej rodziny. Dla każdego z tych pokoleń pałac w Ma-łej Wsi był ukochanym domem rodzinnym. Co prawda zmieniały się na-zwiska właścicieli, gdyż majątek trzykrotnie dziedziczyły córki, jednak dzie-dziczenie w prostej linii nie zostało przerwane.Mimo tego, że po Walickich kolejnymi właścicielami byli Rzewuscy, Zamoyscy, lubomirscy, Morawscy majątek nieprzerwanie należał do bezpośrednich potomków budownicze-go pałacu bazylego Walickiego i jego żony - Rozalii z Nieborskich.

Po ii wojnie światowej, przez 63 lata, Mała Wieś znajdowała się w posia-daniu państwa: najpierw instytutu Rolnictwa, potem Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a następnie Urzędu Rady Ministrów, który prowadził tu ośro-dek szkoleniowo-wypoczynkowy. W latach 1962 - 1995 w Małej Wsi do-konano szeregu prac adaptacyjnych, modernizacyjnych i remontowych. W 2008 r., po 63 latach, pałac w Małej Wsi ponowne wrócił do rąk rodziny. obecnie, w 2011 r., żyje 41 członków linii małowiejskiej należących do siód-mego, ósmego, dziewiątego i dziesiątego pokolenia tego rodu.

MaŁa WieŚ

40


Kim byli gospodarze Małej WsiPierwsze pokolenie - Bazyli Walicki (1728-1802), budowniczy pała-

cu, kształcił się na dworze ludwika XV. był starostą mszczonowskim, po-tem wojewodą rawskim, przyjacielem króla Stanisława augusta Poniatow-skiego, uczestnikiem Sejmu Czteroletniego; popierał konstytucję 3 Maja. W parku małowiejskim istnieje kamień z tablicą upamiętniającą wizytę ostatniego polskiego króla w tym miejscu. bazyli, protoplasta małowiej-skiego rodu, posiadał zmysł do interesów i umiejętnie powiększał swój majątek. Z małżeństwa z kasztelanką płocką, Rozalią z Nieborskich, naro-dziło się siedmioro dzieci.

Drugie pokolenie - Józef Walicki (1775-1808) i Klementyna z Kozie-tulskich (1783-1862). Józef, starosta mszczonowski, utrzymywał w mająt-ku ogromną stadninę koni, natomiast klementyna skupiała wokół siebie wielu wybitnych ludzi swojej epoki. Przyjaźniła się również z polską żoną Napoleona, Marią Walewską, która gościła w małowiejskich progach. to właśnie klementynie pałac w Małej Wsi zawdzięcza swoją unikatowość, gdyż to ona zdecydowała o ozdobieniu największej sali pałacu wyżej wspomnianą polichromią. Po zakończonej kampanii napoleońskiej w Ma-łej Wsi znalazł dom rodzinny płk Jan kozietulski, jedyny brat klementyny. Zachowały się listy, które pułkownik przesyłał swojej ukochanej siostrze w ciągu 10-letniej służby u boku Napoleona. korespondencja docierała do Małej Wsi ze wszystkich zakątków europy, od Madrytu do Moskwy, od brukseli do lipska. o gospodarzach i mieszkańcach pałacu z tego okresu pięknie pisze Marian brandys w słynnej książce „kozietulski i inni”.

trzecie pokolenie - Józefina Walicka (1808-1880) primo voto Rzewu-ska i Zdzisław hrabia Zamoyski (1810-1855). Spośród czwórki rodzeń-stwa Józefina była najbardziej energicznym i silnego zdrowia dzieckiem Józefa i klementyny Walickich. to jej Mała Wieś zawdzięcza wybudowanie niewątpliwie dochodowej gorzelni i powstanie dwóch stawów w bezpo-średnim otoczeniu pałacu, usypaną wyspę na jednym z nich, na której Jó-zefina zorganizowała nawet teatr.

Czwarte pokolenie - Maria hrabina Zamoyska (1841-1922) i Jan Ta-deusz książę Lubomirski (1826-1908). Jan tadeusz był wybitną postacią XiX-wiecznej Polski: historykiem, działaczem ekonomicznym i społecznym, doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezesem towarzy-stwa Dobroczynności, inicjatorem szkół wieczorowych i kas oszczędno-ściowo-pożyczkowych dla najuboższych, założycielem spółek rzemieślni-czych. W czasie powstania styczniowego blisko współpracował z Romual-dem trauguttem, był członkiem Rządu tymczasowego. Za czynne poparcie powstania więziony na Cytadeli, a następnie zesłany na Syberię. los ten wspólnie dzieliła z mężem jego żona.

MaŁa WieŚ

41

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektMaŁa WieŚ

Piąte pokolenie - Zdzisław książę Lubomirski (1865 - 1943) i Maria hrabina Branicka (1873 - 1934) - książę lubomirski w latach 1916 - 1917 był prezydentem Warszawy, w latach 1917 - 1918 członkiem Rady Regen-cyjnej; osobiście przekazywał władzę Marszałkowi Piłsudskiemu. W latach 1928 - 1938 jako senator prowadził działalność parlamentarną. W czasie ob-lężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. pracował w komitecie obywatel-skim u boku ówczesnego prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego. był w grupie zakładników, którzy mieli gwarantować bezpieczeństwo okupan-ta po kapitulacji stolicy. aresztowano go w 1942 r., więziono na Pawiaku (miał wtedy 77 lat). Na skutek nabytej w więzieniu gruźlicy zmarł po ośmiu miesiącach. W pałacu małowiejskim ukrywał pochodzenia żydowskiego se-nator Dorotę kłuszyńską. Jego żona, Maria branicka, spadkobierczyni wiel-kich magnackich dóbr na Ukrainie, jest autorką fascynującego pamiętnika z okresu i wojny światowej, w którym z niezwykłym talentem literackim, intuicją historyczną i wrażliwością społeczną zaskakującą dla osoby o jej pozycji, opisuje dzieje majątku i rodziny na szerokim tle wydarzeń politycz-nych lat 1914 - 1918 (Wydawnictwo Poznańskie 1997 r.).

Szóste pokolenie - Julia Lubomirska (1894 - 1982) i Tadeusz Morawski (1893 - 1974) - tadeusz Morawski był wielkopolskim ziemianinem, uczest-nikiem powstania wielkopolskiego, działaczem licznych organizacji spo-

42

obiekt Zamki, pałace i dwory maZowsZaMaŁa WieŚ Zamki, pałace i dwory maZowsZa

łecznych w powiecie grójeckim, posłem na Sejm. Działał na rzecz rozwoju sadownictwa na grójecczyźnie. W czasie ii wojny światowej wspierał ruch oporu. Posiadał w pałacu tajną radiostację. Podczas wojny, wspólnie z żoną Julią, udzielił w Małej Wsi schronienia wielu kuzynom, którzy zostali wy-pędzeniu przez okupanta ze swoich majątków. Po wojnie więziony przez NkWD. autor fascynujących wspomnień z okresu ii wojny światowej „oaza na wulkanie” (zbiory rodzinne). Julia lubomirska znana była okolicznej lud-ności jako osoba niezwykłej wrażliwości społecznej, nieuchylająca się od niesienia pomocy społecznej potrzebującym. Wiosną 1945 r., w ramach ak-cji niszczenia dworów polskich, Julia i tadeusz Morawscy wraz z piątką dzie-ci zostali przez władzę ludową wypędzeni z majątku.

43

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektZamki, pałace i dwory maZowsZa oPiNoGóRa

Muzeum Romantyzmu w Opinogórze

ul. Zygmunta Krasińskiego 9 06-406 Opinogóra tel./faks: (23) 671-20-25 www.muzeumromantyzmu.pl e-mail: [email protected]

W placówce istnieje możliwość organizacji konferencji dla 80 osób oraz kameralnych spotkańdla 30 osób. W bezpośrednim sąsiedztwie zespołu muzealnego znajduje się restauracja Parkowa i hotel z moż-liwością korzystania z posiłków i noclegów. Restauracja czynna jest w godz. 12.00–22.00, ho-tel całą dobę. Udziela informacji i przyjmuje zgłoszenia::

Restauracja Parkowa 06-406 Opinogóra ul. Krasińskiego 5 tel.: (23) 671-72-31

opinogóraOkOlice ciechanOwa – OkOłO 100 km na półnOc Od warSzawy

Około 8 km na wschód od Ciechanowa, pośród urokli-wego parku krajobrazowego, znajduje się malowniczo położone Muzeum Romantyzmu w Opinogórze. Mu-zeum mieści się w dawnym zespole pałacowym Krasiń-skich, obejmującym pałac i Zameczek, który powstał z inspiracji Marii z Radziwiłłów Krasińskiej, matki Zyg-munta Krasińskiego.

HistoriaPierwsza pisemna wzmianka o opinogórze pocho-

dzi z 1185 r. Wówczas to wojewoda mazowiecki, ko-mes Żyro zwrócił opinogórę klasztorowi Panien Nor-bertanek z Płocka. W zapisie występuje ona pod nazwą opinogote. Natomiast w dokumencie z XV wieku na-zywana jest opinagórą i dzieli się na opinagórę Górną i Dolną. Górna należała do borzyma, natomiast Dolna – do boleściców z Chamska, a następnie do Prawdziców z Gołdna. W 1421 r. borzym wymienił opinogórę Gór-ną z księciem mazowieckim Januszem i na inną wieś i w ten sposób weszła ona w skład domeny książęcej. książęta zbudowali tu dwór myśliwski, w którym w 1454 r. zmarł książę mazowiecki bolesław.

Po przyłączeniu Mazowsza do korony opinogóra na-leżała do dóbr królewskich, a jako starostwo niegro-dowe oddawana była osobom zasłużonym dla tronu. Pierwszym krasińskim, którego król obdarował opino-górą w 1659 r., był Jan kazimierz (1607–1669) – dwo-rzanin królewski, podskarbi wielki koronny, wojewoda płocki, kasztelan warszawski, płocki i ciechanowski.

W 1752 r. ostatecznie majątek podzielono na trzy części, a opinogórę według zapisu z 1752 r. otrzymał Michał hieronim krasiński (1712–1784). był on marszał-kiem konfederacji barskiej. Michał krasiński dał począ-tek nowej linii rodu, nazywanej linią opinogórską.

W rękach krasińskich opinogóra pozostawała do cza-sów zaborów. Wówczas to majątek wszedł w skład kame-ry pruskiej, a jego dzierżawcą został Melchior Neumann.

W grudniu 1806 r. na Mazowsze wkroczyły wojska francuskie. opinogórę otrzymał Jan bernadotte (1763–

44

obiekt Zamki, pałace i dwory maZowsZaZamki, pałace i dwory maZowsZaoPiNoGóRa

1844), marszałek Francji, książę Ponte Corvo. Nazwę miejscowości zmienio-no wówczas na opinogórę Francuską. Rządy marszałka nie trwały jednak długo. We wrześniu 1810 r. został zaproszony do objęcia tronu szwedzkie-go, a w listopadzie był już koronowany jako karol Jan XiV.

Dekretem z 20 maja 1811 r. cesarz przywrócił krasińskim prawa do tego majątku, nadając jednocześnie Wincentemu krasińskiemu tytuł hrabiow-ski. Car aleksander i potwierdził to nadanie, ale władze królestwa Polskiego prawa krasińskiego uznały dopiero w 1818 r. Generała niepokoiły zmiany na arenie politycznej i postawa syna, który nie interesował się gospodarką. Dla-tego usilnie zabiegał na dworze petersburskim o stworzenie w opinogórze ordynacji. Udało mu się to dopiero w 1844 r. Statut ordynacji gwarantował nienaruszalność majątku i określał, że zawsze musi on pozostawać w rękach krasińskich, przechodząc na najstarszego syna.

Pierwszym ordynatem opinogórskim został Zygmunt krasiński (1812-1859). Niewiele jednak mógł on w tej roli dokonać, albowiem zmarł trzy miesiące po ojcu, 23 lutego 1859 r. kolejnym ordynatem był syn Zygmun-ta – Władysław. Po śmierci Władysława ordynatem został jego syn adam krasiński, wówczas nieletni. Przez kilka lat dobrami zarządzała jego matka – Róża z Potockich krasińska. Pod jej rządami opinogóra przeżywała okres rozkwitu. adam krasiński zmarł bezpotomnie w 1909 r., co oznaczało wy-gaśnięcie linii opinogórskiej.

Zgodnie ze statutem ordynację przejęła linia oboźnicka z Radziejowic. Pierwszym ordynatem z tej linii został Józef krasiński. Nie angażował się on w sprawy opinogórskie i faktycznie od początku zarządzał nią jego syn edward krasiński.

Podczas i wojny światowej opinogóra została zniszczona. Po wojnie hra-bia edward nie remontował zamku. Cały wysiłek wkładał w budowę biblio-teki i Muzeum ordynacji Domu hrabiów krasińskich w Warszawie. W tym celu sprzedał nawet rodzinny majątek w Radziejowicach. hrabia edward krasiński zginął w Dachau 7 grudnia 1940 r.

W styczniu 1945 r. do opinogóry wkroczyli Rosjanie. W tym samym roku przeprowadzono w opinogórze reformę rolną. Folwarcznym robotnikom i małorolnym gospodarzom przydzielono 21 działek, a na pozostałych grun-tach założono Państwowe Gospodarstwo Rolne.

Pierwsze lata powojenne nie przyniosły większych zmian w wyglądzie opi-nogóry. Dopiero w latach pięćdziesiątych z inicjatywy towarzystwa Miłośni-ków Ziemi Ciechanowskiej powstał projekt odbudowy neogotyckiego zamku – z przeznaczeniem na cele kulturalne. W 1958 r. przystąpiono do prac rewa-loryzacyjnych. Zakończono je w 1961 r. i 20 maja w zrekonstruowanych wnę-trzach otwarto Muzeum Romantyzmu.

W 1970 r. odbudowano dom z podcieniem. W 1989 r. odsłonięto pomnik Zygmunta krasińskiego, a w 1990 r. do kompleksu muzealnego włączono zrekonstruowaną oficynę dworską.

46


Muzeum Romantyzmu posiada dwie ekspozycje otwarte (w Zameczku i oficynie). od 1970 r. w każdą drugą niedzielę miesiąca odbywają się tu koncerty muzyki i poezji.

Pałac opinogórski, usytuowany na zapleczu starego dworu, w okresach letnich zamieniał się w dom mieszkalny dla gości zapraszanych przez kra-sińskich. był on idealnym miejscem do pracy i wypoczynku. Jego wysmu-kła wieża i blankowany mur przed podjazdem nadają mu charakter budowli obronnej, dlatego nazywany jest Zameczkiem.

W Zameczku i pałacu znajdują się bogate zbiory z historii zespołu pała-cowego i rodu krasińskich. ekspozycję otwiera tkanina z 1722 r., przedsta-

oPiNoGóRa

47

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektoPiNoGóRa

wiająca drzewo genealogiczne rodu krasińskich. W Zameczku i pałacu są jeszcze m. in.: Salon biały, Czerwony, Salon pod Wieżą, Sala Napoleońska. Wszystkie udostępnione są zwiedzającym.

W 2008 r. w pobliżu Zameczku wzniesiono w oparciu o projekt Józefa Ga-łęzowskiego sprzed 100 lat Dwór, w którym można wystawę poświęconą polskiemu romantyzmowi.

48


orońsko OkOlice SzydłOwca – OkOłO 120 km na pOłudnie Od warSzawy

Orońsko leży w południowej części województwa mazowieckiego. Jest siedzibą gminy w powiecie szy-dłowieckim. Największą atrakcję turystyczną miej-scowości stanowi zespół pałacowo-parkowy z XIX wieku. Kiedyś własność wybitnego malarza Józefa Brandta, dziś – Centrum Rzeźby Polskiej: unikatowa placówka kultury, miejsce pracy twórczej artystów rzeźbiarzy.

Historiahistoria posiadłości ziemskiej w orońsku sięga XV

wieku. Z tego okresu pochodzi pierwsza wzmianka o dużym ośrodku wiejskim w pismach Jana Długosza. W miarę upływu lat majątek zmieniał właścicieli. Należał do odrowążów, Radziwiłłów, Sapiehów.

W 1834 r. zadłużone dobra orońskie, będące wtedy własnością skarbu królestwa Polskiego, wykupili mał-żonkowie amelia z hiblów i Franciszek ksawery Chri-stiani. ten wybitny inżynier, pełniący funkcję dyrektora Dyrekcji Generalnej Dróg i Mostów królestwa Polskiego, budowniczy traktu warszawsko-brzeskiego i warszaw-sko-krakowskiego, postanowił unowocześnić orońską posiadłość i stworzyć tu wygodną rezydencję wiejską. Po śmierci Christianiego w 1842 r. dobra orońskie odzie-dziczyły żona amelia i córka amelia Pruszakowa. kon-tynuowały przebudowę obiektów dworskich. Najważ-niejszą inwestycją było wzniesienie murowanego pała-cu, który zastąpić miał stary dwór. autorem projektu był prawdopodobnie architekt Franciszek Maria lanci.

Majątek, sprzedany w 1866 r., ponownie trafił w ręce potomków Christianich w 1869 roku. Zakupiła go hele-na z Wojciechowskich aleksandrowa Pruszakowa, żona wnuka Franciszka ksawerego Christianiego, która po przedwczesnej śmierci męża poślubiła w 1877 r. najsłyn-niejszego włodarza orońska – Józefa brandta.

od tego czasu rodzina brandtów regularnie od wio-sny do jesieni przebywała w orońsku, zimy zaś spę-dzała w Monachium, europejskim ośrodku myśli arty-stycznej, skupiającym wielu artystów z ziem polskich.

Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku

ul. Topolowa 1 26-505 Orońsko

tel./faks: (48) 618-40-27, 618-45-16


www.rzezba-oronsko.pl

Godziny otwarcia:1 kwietnia – 31 października

wtorek – piątek 8.00–16.00 sobota – niedziela 10.00–18.00

1 listopada – 31 marca wtorek – piątek 8.00–15.00

sobota – niedziela 10.00–16.00Wystawa parkowa:

Codziennie 7.00–21.00Biura, pracownie:

poniedziałek – piątek 7.00–15.00

Ośrodek Pracy Twórczej Rzeźbiarzy organizuje plenery akademickie

i warsztaty artystyczne. Do dyspozycji jest 6 pracowni o powierzchni

64 m2 z aneksami mieszkalnymi oraz plac rzeźbiarski o powierzchni

5200 m2 ze sztucznym oświetleniem, stanowiskami odbioru energii

elektrycznej, sprężonego powietrza i wody.

Pracownie specjalistyczne: • pracownia obróbki metalu:

frezowanie, spawanie, roboty kowalskie, produkcja narzędzi

rzeźbiarskich; • gisernia: przygotowanie form, odlewy w brązie metodą wosku

traconego lub piaskową (na mułek); • pracownia ceramiczna:

formowanie i wypalanie form ceramicznych;

• pracownia stolarska: ręczna i maszynowa obróbka drewna.

oRońSko

49


Sam brandt przybył do Monachium w 1863 r., mając za sobą różne doświadczenia artystyczne, choćby z okre-su wcześniejszego pobytu w Paryżu. Zanim – poprzez ożenek – stał się dziedzicem orońska, w swym dorobku miał już kilka prestiżowych osiągnięć na arenie między-narodowej. Pobyty brandta w orońsku stanowiły tak-że okazję do spotkań towarzyskich z młodymi adepta-mi sztuki pędzla. Stąd do historii przeszła nazwa Wolnej akademii orońskiej.

W czasie i wojny światowej majątek uległ zniszcze-niu, gospodarzy zaś wysiedlono. brandt zmarł w Rado-miu w 1915 r. Zlicytowany majątek nabył w 1934 r. ostat-ni dziedzic orońska, andrzej Daszewski, wnuk malarza. okupant niemiecki zajął pałac w 1942 r. Po wojnie mają-tek przejął Skarb Państwa.

Centrum Rzeźby Polskiejożywienie zniszczonego, choć uznanego za zabytek,

zespołu pałacowo-parkowego w orońsku datuje się na 1965 rok. Wtedy to na terenie malowniczego parku dworskiego urządzono ekspozycję prac plenerowych, wykonanych podczas i Spotkań Rzeźbiarskich. W 1969 r. otwarto dla artystów pracownie rzeźbiarskie w odbu-dowanej dawnej stajni. administratorem ośrodka pracy

Muzeum Rzeźby Współczesnej organizuje wystawy sztuki współczesnej, gromadzi i opracowuje zbiory rzeźby polskiej i obcej.

Dział Edukacji organizuje: lekcje muzealne, pobyty i warsztaty edukacyjne, programy integracyjne, festyny tematyczne.

Dział Wydawniczy:

• publikacje ciągłe: Kwartalnik Rzeźby „Orońsko”, Rocznik „Rzeźba Polska”, „Seminaria Orońskie”; • publikacje zwarte: katalogi

wystaw, monografie artystów rzeźbiarzy.

Usługi z zakresu:

• projektowania graficznego wydawnictw; • przygotowania składu do druku.

oRońSko

50


twórczej rzeźbiarzy było towarzystwo Przyjaciół Rzeźby, od początku animujące działalność placówki, oraz Za-rząd Główny Związku Polskich artystów Plastyków.

Począwszy od 1981 r. Centrum Rzeźby Polskiej w orońsku funkcjonuje jako placówka rządowa, utwo-rzona przez ówczesne Ministerstwo kultury i Sztuki. Nastąpił wówczas wieloletni cykl inwestycji mających na celu przywrócenie zespołowi budynków, zlokali-zowanych na terenie 13-hektarowego parku, dawne-go splendoru. Pałac brandta przeszedł gruntowny re-mont, podobnie jak kaplica, spichlerz czy wozownia. Sukcesywnie trwała renowacja zabytkowego drzewo-stanu, konserwacji podlegały malownicze cieki wod-ne z dwoma stawami widokowymi, wytyczone zostały nowe alejki. Na podstawie starych rysunków od pod-staw wzniesiona została oranżeria. Najbardziej okaza-łą budowlą jest oddane do użytku w 1992 r. Muzeum Rzeźby Współczesnej – wielofunkcyjny gmach zawiera-jący dużą salę ekspozycyjną, magazyny kolekcji rzeźby oraz pracownie merytoryczne.

obecnie Centrum Rzeźby Polskiej w orońsku jest mię-dzynarodowym ośrodkiem rzeźbiarskim. każdego roku z różnych możliwości pobytowych w orońsku korzysta po-nad 200 artystów z kraju i z zagranicy. odbywają się tu ple-nery, organizowanych jest kilkanaście wystaw czasowych.

Dział Dokumentacji:

• materialna i elektroniczna dokumentacja działalności

polskich artystów rzeźbiarzy; • wydawnictwa fachowe

i periodyki; • dokumentacja fotograficzna

i filmowa.

Dom Rzeźbiarza:

• 24 miejsca noclegowe w pokojach jedno-, dwu-,

trzyosobowych z łazienkami; • stołówka;

• kawiarnia Cafe Art; • bezpłatny parking strzeżony.

Organizacja:

• przyjęć okolicznościowych, • bankietów, imprez firmowych,

• zjazdów, konferencji, • koncertów kameralnych,

• imprez plenerowych.

Oferowane usługi fotograficzne obejmują wykonanie zdjęć

ślubnych, komunijnych i reklamowych.

oRońSko

51


podkowa leśna – stawiskoOkOłO 27 km na pOłudniOwy zachód Od warSzawy

Dom Iwaszkiewiczów, muzeum i miejsce spotkań ludzi kultury – dom, w którego wnętrzach nadal wyczuwa się atmosferę pracy twórczej jego dawnych właścicieli. Stawisko przez ponad pół wieku było centrum Iwasz-kiewiczowskiego świata. Tutaj realizowały się jego życiowe plany. W domu wychowywały się jego córki i wnuki, mieszkały jego siostry, ciotki, pomocnicy, re-zydenci, goście, wreszcie okupacyjni uciekinierzy. Po-nad pięćdziesięcioletnia historia tego domu, gdyby ją szczegółowo spisać, byłaby zajmującym i reprezenta-tywnym kawałkiem historii współczesnej kultury pol-skiej. Dziś jest tam muzeum... ale i teraz jeszcze czuć charakter tego domostwa, jak je nazwał z sarmacką skromnością jego gospodarz.

Historia anna i Jarosław iwaszkiewiczowie nazwali Stawiskiem

usytuowaną pod Podkową leśną posiadłość, wydzielo-ną z rozległych dóbr ojca anny, Stanisława Wilhelma lilpopa. Dom w Stawisku został zbudowany w 1928 r. Wznosił się w sercu rozległego folwarku (przeszło 45 ha). Stanowił – aż do śmierci Jarosława w 1980 r. – wła-sność iwaszkiewiczów. oto jak o swym domu w Stawi-sku pisał sam Jarosław: …już od 40 lat jest moim miesz-

kaniem i przytułkiem dla wielu ludzi. Trudność utrzymania

– zwłaszcza w obecnych czasach – olbrzymiego domu, nie-

możność obsłużenia go i opalenia, odpłaca piękne poło-

żenie, zaciszność domu, las otaczający i cały urok pejzażu

mazowieckiego tak cenny w brzydkich okolicach warsza-

wy...

Dzieje domu nierozerwalnie związane są z osobami ich gospodarzy. anna – niezwykle wrażliwa na sztukę, zwłaszcza literaturę, znająca się doskonale na muzy-ce, wywodziła się z zamożnej rodziny przemysłowców przybyłych do Polski z Grazu w drugiej połowie XViii wieku. Jarosław wywodził się ze szlacheckiej rodziny, przybyłej do Warszawy z Ukrainy. był poetą, prozaikiem,

Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku

ul. Gołębia 1 05-807 Podkowa Leśna tel.: (22) 758-93-63, faks: (22) 729-14-21 www.stawisko.pl

W 1995 r. zespół pałacowo-parkowy w Osuchowie został wyróżniony przez Ministra Kultury i Sztuki. Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przyznano nagrodę pierwszego stopnia w konkursie „Najlepszy użytkownik obiektu zabytkowego” w latach 1993–1994. Z kolei w roku 1998 zespół pałacowo-parkowy został wyróżniony przez Ministra Kultury i Sztuki srebrnym medalem „za ochronę zabytkowych założeń ogrodowych”. Odbudowany pałac stanowi wkład ZUS w dziedzictwo narodowe.

Muzeum organizuje lekcje muzealne dla szkół i konkursy recytatorskie. Udostępnia również swoje wnętrza na sympozja, konferencje i spotkania kameralne. W otoczeniu unikalnych i stylowych mebli, wspaniałej biblioteki istnieje możliwość ustawienia stołów zarówno konferencyjnych, jak i biesiadnych. W pogodne dni można zorganizować imprezy plenerowe w parku, w pobliżu domu muzealnego.

PoDkoWa leŚNa – StaWiSko

52

obiekt Zamki, pałace i dwory maZowsZaPoDkoWa leŚNa – StaWiSko Zamki, pałace i dwory maZowsZa

dramatopisarzem, eseistą i tłumaczem. Współtworzył poetycką grupę Ska-mander, w której działali J. tuwim, J. lechoń, a. Słonimski, k. Wierzyński. W rok po ślubie z anną (1923 r.) został sekretarzem marszałka sejmu M. Rataja. W latach 1932–1935 był sekretarzem poselstwa polskiego w Danii.

W okresie przedwojennym dom w Stawisku był miejscem spotkań arty-stów związanych nie tylko ze Skamandrem. Gościli tu także m.in. S. baliński i k. Szymanowski. Wtedy też Jarosław iwaszkiewicz napisał swe najlepsze opowiadania: brzeziny, Panny z Wilka i wiersze ze zbioru lato 1932.

Szczególnie piękną kartę krótkiej historii domu w Stawisku zapisał okres okupacji wojennej 1939–1945. Wówczas to w domu iwaszkiewiczów zna-lazło schronienie wielu uciekinierów z Warszawy. Pomieszkiwali tu m.in. Cz. Miłosz, S. Dygat, k. k. baczyński, l. Schiller i W. lutosławski. organizowano wówczas wieczory literacko-muzyczne, sympozja. Po powstaniu warszaw-skim schronili się tu także W. tatarkiewicz i J. Waldorf. Utrzymanie tak dużej liczby gości zmusiło iwaszkiewiczów do sprzedaży znacznej części majątku.

Po wojnie Jarosław iwaszkiewicz był już osobą powszechnie znaną i sza-nowaną. był wielokrotnie posłem na sejm PRl, przewodniczył Związkowi literatów Polskich i piastował inne liczne funkcje społeczne. W Stawisku małżeństwo Jaroszewiczów przeżyło wspólnie ponad pół wieku. Pod ko-niec 1979 r. zmarła anna. Jarosław zmarł zaledwie trzy miesiące później 2 marca 1980 r.

Po śmierci iwaszkiewicza Stawisko – zgodnie z jego wolą – przeszło na własność Ministerstwa kultury i Sztuki z przeznaczeniem na Muzeum im. anny i Jarosława iwaszkiewiczów.

53

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektZamki, pałace i dwory maZowsZaPoDkoWa leŚNa

– StaWiSko

Muzeum utworzone zostało już w połowie 1984 r. obejmuje dawną posia-dłość iwaszkiewiczów: dom, około 18 ha parku i sadu. W domu zgromadzo-no bogate zbiory, dotyczące jego właścicieli. licząca prawie 25 tys. tomów biblioteka, zbiory wydawnictw, płytoteka, zbiory fotograficzne oraz wspania-łe archiwa literackie i osobiste stanowią doskonały warsztat pracy dla biogra-fów czy historyków zajmujących się dziejami XX wieku.

Dzięki aktywnej działalności kustosza Muzeum instytucja ta, mimo skrom-nych środków finansowych, wspaniale wpisuje się w krajobraz placówek muzealnych podwarszawskich miejscowości. Zabytkowe wnętrza domu udostępnione są zwiedzającym. W poszczególnych salach udało się zacho-wać unikalny klimat zamożnego polskiego domu sprzed prawie pół wieku.

54


pułtuskOkOłO 60 km na półnOc Od warSzawy

W zabytkowych wnętrzach XV-wiecznego zamku poło-żonego na skraju Puszczy Białej nad Narwią, zaledwie 60 km na północ od centrum Warszawy, mieści się no-woczesny kompleks hotelowo –gastronomiczno - kon-ferencyjny, noszący nazwę Domu Polonii. Kusi on go-ści licznymi atrakcjami, a przede wszystkim wyśmienitą polską kuchnią.

HistoriaDo budowy zamku biskupi płoccy przystąpili w koń-

cu XiV wieku. Źródła historyczne potwierdzają, że pierwszy zamek był drewniany. Murowanym elemen-tem okazała się tylko czworoboczna wieża, której re-likty archeolodzy odnaleźli w zachodnim skrzydle bu-dowli. W 1368 r. w czasie najazdu księcia litewskiego kiejstuta na Mazowsze zamek został spalony. tak o tym wydarzeniu napisał Jan Długosz: zamek zaś usilnie bro-

niony przez starostów i tych, którzy z okolic pouciekali do

niego w popłochu, podkładawszy pod mury zamkowe

stosy drzewa smolnego, podpalili. wnet szerzący się pło-

mień ogarnął gród cały, a ludzie w nim zamknięci nie mo-

gąc wytrzymać pożaru, wszyscy wraz z zamkiem spłonęli.

Dzięki zawarciu przez koronę z Wielkim księstwem litewskim w dniu 14 sierpnia 1385 r. unii w krewie ustało zagrożenie od wschodu. Wtedy też najprawdo-podobniej zapadła w Pułtusku decyzja o przebudowie grodu. Przystąpiono do stopniowej niwelacji dotych-czasowych wałów. Na ich miejscu stanęły mury obwo-dowe. Do wieży od północnego wschodu dostawiono najpierw jednotraktowy budynek mieszkalny, tzw. Mały Dom. Dziedziniec, powstały w obrębie murów, wybru-kowano otoczakami i cegłami.

W połowie XV wieku nastąpiła kolejna rozbudowa. od zachodu (tj. na południe od wieży) wzniesiono główny budynek, także jednotraktowy i jednopiętrowy, zwany Wielkim Domem. Przy wschodniej kurtynie mu-rów znajdowały się luźne zabudowania gospodarcze. od strony miasta nadal funkcjonowała fosa łącząca ka-nały Narwi. W ten sposób została ukształtowana gotyc-

Dom Polonii w Pułtusku

Hotel ***, Restauracje

i Centrum Konferencyjne

ul. Szkolna 1106-100 Pułtusk

tel.: (23) 692-90-00faks: (23) 692-05-24


www.dompolonii.pultusk.pl

Baza hotelowa Domu Polonii liczy 101 miejsc noclegowych w rene-sansowym zamku (apartamenty,

pokoje jedno- i dwuosobowe) oraz 60 miejsc w budynkach na pod-zamczu (Stanica Wodna, Domek

Ogrodnika).

W zamku na gości oczekują re-stauracje: Karmazynowa, Turku-

sowa, Pod Złotym Jeleniem, oraz klub nocny i kawiarnia. W Stanicy Wodnej w sezonie letnim, w Ba-

rze Kasztelanka, przy stolikach pod w ukwieconych ogródkach,

z widokiem na Narew serwuje się posiłki i przekąski.

Staropolskim zwyczajem, przy dźwiękach różnych kapel, goście

kosztują zamkowych nalewek, wina i piwa z beczek. Takie de-gustacje uatrakcyjniają zjazdy,

konferencje, sympozja, które w programie pobytu uwzględniają pokazy walk bronią średniowiecz-ną, pojedynki szlachciców w XVII-wiecznych strojach, recitale ballad

i romansów czy występy duetów cygańskich. Na terenie zamku

można obejrzeć kanonierów strzelających z armat. Ich występy

PUŁtUSk

55


ka warownia, która funkcjonowała do końca XV wieku.W 1523 r. biskup Rafał leszczyński rozpoczął prze-

budowę zamku w stylu renesansowym. Prace konty-nuowali jego następcy – biskupi andrzej krzycki i Piotr Myszkowski. kolejni właściciele dodawali wciąż nowe elementy. biskup henryk Firlej przeprowadził remont mostu, Stanisław Łubieński przyozdobił kaplicę zamko-wą. Poniżej zamku znajdowały się piękne ogrody.

Rozwój miasta i egzystencję rezydencji biskupiej przerwał potop. Szwedzi zajęli miasto, a na zamku roz-lokowało się wojsko. Protestanccy żołnierze nie oszczę-dzili siedziby biskupa katolickiego – zamek został spa-lony. Dopiero dzięki biskupom Załuskim – andrzejo-wi Chryzostomowi i ludwikowi bartłomiejowi – zamek odzyskał dawny blask. Sprowadzeni przez nich arty-ści przyozdobili komnaty w nowe kasetonowe stropy, intarsje, stiuki i kafle. Na wzór innych rezydencji (np. w Łowiczu, Piotrkowie) znalazła tu swoje miejsce bo-gata kolekcja portretów książąt mazowieckich i bisku-pów płockich.

W końcu XViii wieku biskup krzysztof hilary Szem-

zazwyczaj poprzedzają pokazy sztucznych ogni.

Dom Polonii proponuje organi-zowanie przyjęć dyplomatycz-nych i okolicznościowych nawet dla 250 gości (przy wspólnym stole) oraz całonocny bal dla 450 osób w restauracjach i komnatach zamkowych lub dla 300 osób w Sali Maneż.

Konferencje mogą odbywać się też w wolno stojących budynkach: Maneż mieści 500 uczestników, Dom Ogrodnika – 40 osób, sala koncertowa – 120 osób.

PUŁtUSk

56


bek patronował rozbudowie rezydencji. Dobudowa-no wtedy parterowe skrzydło wschodnie, a skrzydło wjazdowe otrzymało nową klasycystyczną elewację oraz boniowany ryzalit bramny (taki, jaki jest obecnie). Całe założenie uzyskało w ten sposób kształt podkowy otwartej od południa.

Po sekularyzacji dóbr kościelnych, gdy majątek prze-szedł na własność rosyjskiego zaborcy, zamek pełnił funkcję m.in. szpitala. W 1919 r. nie przedstawiał już większej wartości użytkowej. Po remontach znalazły tu swoje miejsce urzędy miejskie.

obecnie w jego gruntownie odnowionych wnę-trzach znajduje się centrum konferencyjno-hotelowe Stowarzyszenia Polonii. Na parterze skrzydła zachod-niego organizowane są czasowe wystawy. Pamiątki z historii miasta i zamku można oglądać w Muzeum Regionalnym.

PUŁtUSk

57


radZieJowiceOkOlice mSzczOnOwa – 40 km na zachód Od warSzawy

Radziejowice – położone na lekko sfałdowanym terenie Wypiętrzenia Mszczonowskiego, nad krętą rzeką Pisią Gągoliną – urzekają malowniczością swojego położe-nia. Zespół pałacowo-parkowy stanowią: klasycystycz-ny pałac, neogotycki Zameczek, Dwór Modrzewiowy, Domek Szwajcarski, dawna kuźnia dworska oraz kil-kudziesięciohektarowy park ze stawami. Zespół pełni funkcję domu pracy dla środowisk twórczych; organi-zuje się tu również zjazdy, konferencje i sesje nauko-we. Atmosfera historycznych wnętrz i piękno otaczają-cej zieleni sprzyja zarówno pracy, jak i wypoczynkowi.

Historiaokoliczne ziemie od XV wieku należały do rodzi-

ny Radziejowskich, którzy właśnie w Radziejowicach wznieśli najstarszą siedzibę rodową. W ich posiadaniu dobra radziejowickie pozostawały do 1705 r., następ-nie przejęli je Prażmowscy, od 1776 r. – ossolińscy, a od 1782 do 1945 r. – krasińscy. Najwybitniejszym przed-stawicielem rodu Radziejowskich był ostatni z rodu Michał – prymas, a także właściciel pałaców w Warsza-wie i Nieborowie. W XVii wieku w pałacu gościli m.in. przedstawiciele magnaterii i duchowieństwa oraz kró-lowie: Zygmunt iii Waza, Władysław iV i Jan iii Sobieski. Ród Prażmowskich, spokrewniony z Radziejowskimi, także należał do ważnych rodów magnackich w Pol-sce. W XiX wieku Radziejowice odwiedzali m.in. henryk Sienkiewicz, lucjan Rydel, Jarosław iwaszkiewicz i Józef Chełmoński.

Podczas ii wojny światowej w pałacu mieścił się szpi-tal dla niemieckich żołnierzy. Po wojnie zespół pałaco-wo-parkowy został uwłaszczony i przeszedł na własność państwa. Został on gruntownie odrestaurowany w latach 1956–1964, z zachowaniem barokowo-klasycystycznego charakteru wnętrz. od tego czasu pozostaje aktywnym ośrodkiem, goszczącym osoby związane z kulturą.

Przyjeżdżają tu pisarze, publicyści, filmowcy, muzy-cy i plastycy, a także ludzie wrażliwi na piękno natury, w które wkomponowano komfortowy i zabytkowy ze-

Dom Pracy Twórczej w Radziejowicach

ul. Sienkiewicza 4 96-325 Radziejowice tel.: (46) 857-71-75faks: (46) 857-71-13www.palacradziejowice.ple-mail: [email protected]

Zapraszając do odwiedzenia zespołu pałacowo-parkowego w Radziejo-wicach, Dom Pracy Twórczej oferuje gościom skorzystanie z bazy kon-ferencyjno-hotelowej. Dysponuje – rozmieszczonymi w pięciu obiek-tach – apartamentami i pokojami gościnnymi (dla 80 osób) o wyso-kim standardzie (łazienka, telefon, TV, radio, lodówka). Pałac i Zameczek: • 4 historyczne apartamenty

trzyosobowe • 4 apartamenty (salonik) dwu-

i trzyosobowe • 2 pokoje dwuosobowe • 2 pokoje jednoosobowe

Dwór Modrzewiowy: • 2 pokoje trzyosobowe • 6 pokoi dwuosobowych • 5 pokoi jednoosobowych

Domek Szwajcarski: • 2 pokoje trzyosobowe • 2 pokoje dwuosobowe • 1 pokój jednoosobowy

Dwa budynki Czworaków: • po 4 pokoje trzyosobowe

w każdym budynku

RaDZieJoWiCe

58


spół pałacowy. Zabytek i jego zbiory

atrakcją muzealną pałacu radziejowskiego jest stała, największa w Polsce ekspozycja dzieł Józefa Chełmoń-skiego oraz zbiór pamiątek po wielkim malarzu. Miesz-kając przez 25 lat w sąsiadującej z Radziejowicami kul-kówce, Józef Chełmoński bywał częstym gościem tu-tejszych gospodarzy, utrwalając na płótnie piękno otaczającego krajobrazu.

obecny kształt pałacu jest dziełem architekta Jakuba kubickiego, który z polecenia kazimierza krasińskiego przebudował na przełomie XViii i XiX wieku starą ba-rokową rezydencję Radziejowskich, nadając budow-li klasycystyczny charakter. obecnie pałac mieści sale muzealne, galerię wystaw czasowych oraz apartamen-ty gościnne.

Zameczek to najstarsza część dawnego założenia; w niektórych partiach murów pochodząca z XVi wie-ku. W końcu XViii wieku stanowił on malowniczą ru-inę. obecną XiX-wieczną formę Zameczek zawdzięcza również Jakubowi kubickiemu. budowla mieści kuch-nię oraz dwa apartamenty historyczne.

Dworek o charakterystycznej, typowej dla szlachec-kiej siedziby bryle klasycystycznej powstał na przeło-mie XViii i XiX wieku. Stanowił centralną budowlę fol-

Bazę konferencyjną z wyposażeniem w niezbędny

sprzęt techniczny stanowią: • sala konferencyjna w Starej

Kuźni dla około 50 osób

• sala koncertowa w pałacu dla około 70 osób

• sale pałacowe, mieszczące od 10 do 20 osób

• Sala Kameralna dla 100 osób (Nowy Dom Sztuki)

• Sala Wielka dla 150 osób (Nowy Dom Sztuki)

Usługi gastronomiczne są na wy-sokim poziomie.

Dom Pracy Twórczej w Radziejowi-cach organizuje również bankiety

i imprezy plenerowe z możliwością uruchomienia barku, koncerty mu-zyki klasycznej lub popularnej, im-

prezy plenerowe i inne atrakcje.

RaDZieJoWiCe

59

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektRaDZieJoWiCe

warku i był siedzibą administratora majątku. obecnie mieści 12 pokoi hotelowych i nieduży salonik z forte-pianem, służący kameralnym spotkaniom.

otaczający pałac park krajobrazowy w stylu angiel-skim, jak również kompozycja ogrodu wokół dworku, pochodzą z pierwszej połowy XiX wieku.

60


Ośrodek Szkoleniowy NBP

Starawieś, ul. Węgrowska 07-100 Węgrów

tel.: (25) 792-06-00faks: (25) 792-06-61

www.starawies.nbp.pl

Ośrodek dysponuje bazą nocle-gową liczącą 27 jednoosobowych

klimatyzowanych pokoi, w tym jeden pokój przystosowany dla

osoby niepełnosprawnej. Wszyst-kie pokoje wyposażone są w od-

dzielną łazienkę, telewizor, telefon. Istnieje możliwość dostawki w 3 pokojach, co sprawia, że maksy-

malnie z noclegu może skorzystać każdorazowo 30 osób.

Do dyspozycji gości przeznaczono następujące sale:

• Sala Myśliwska – wykładowa, mieszcząca 36 osób. Wyposażona

jest w wysokiej jakości sprzęt konferencyjny, posiada dostęp do

internetu; • Sala Malinowa – przeznaczona na bufet organizowany w trakcie

przerw podczas szkoleń; • Sala Biała – jadalna, może

pomieścić 52 osoby; • Biblioteka (sala narad) - dla

14 osób; • Sala kominkowa;

• Sala klubowa (sala brydżowa).

starawieśOkOlice węgrOwa – OkOłO 80 km na wSchód Od warSzawy

Starawieś położona jest we wschodniej części woje-wództwa mazowieckiego, w powiecie węgrowskim. Malowniczo płynące wody rzeki Liwiec, połączone z pięknem otaczającego krajobrazu, sprawiły, że pałac w Starejwsi, należy do najpiękniej położonych, świet-nie utrzymanych i najwartościowszych pałaców na Mazowszu. Po II wojnie światowej przez długi czas pozostawał zdewastowany. Został starannie odrestaurowany i przebudowany na potrzeby domu wypoczynkowe-go pracowników Banku Polskiego.

HistoriaNajstarsze założenie pałacowe w Starejwsi powsta-

ło w drugiej połowie XVii wieku. inicjatorem budowy barokowego pałacu był bogusław Radziwiłł, koniuszy wielki litewski. Postać ta jest doskonale znana z historii Polski, choć zapisała się w niej niechlubnie: zdradą kró-la Jana kazimierza i współpracą ze szwedzkim najeźdź-cą. Wielki magnat na litwie i Podlasiu rozbudował m.in. zamek w tykocinie (częściowo odbudowany i funkcjo-nujący jako obiekt rekreacyjno-wypoczynkowy, udo-stępniony do zwiedzania).

Prace budowlane zakończono w 1661 r. Już trzy lata później okoliczne dobra wraz z pałacem należały do kra-sińskich. Dzierżyli oni Starąwieś aż do 1762 r. Wówczas to barbara Radziwiłłówna wniosła posiadłości w posagu Michałowi Świdzińskiemu, kasztelanowi radomskiemu.

Na początku XiX wieku dobra przeszły na własność ossolińskich, a następnie Jezierskich. W 1840 r. właści-cielem został rosyjski książę Sergiusz Golicyn, ożenio-ny z hrabiną Marią Jezierską. Z inicjatywy księcia pod-jęto wielką przebudowę pałacu. Wówczas to na nowo ukształtowano elewacje w stylu neogotyckim. Dobudo-wano drugie piętro. Po zakończeniu prac nad elewacja-mi – na przełomie lat 50-tych i 60-tych XiX wieku, pod kierownictwem architekta Pawła Podczaszyńskiego – do-konano przebudowy wnętrz pałacowych. Styl, w jakim je urządzono, określany jest mianem gotyku angielskiego.

StaRaWieŚ

61


W 1871 r. wielki pożar strawił część wnętrz, które jednak szybko odre-staurowano. Pod koniec XiX wieku Starąwieś nabyli krasińscy. Gospodarzyli oni w pałacu do 1912 r., kiedy to historia zatoczyła koło i pałac ponownie stał się własnością Radziwiłłów. Pozostawał w ich rękach do 1944 r.

Pałac w Starejwsi zachwyca okazałością i dbałością o zdobiące go detale. budynek wzniesiono na planie litery t, z centralnie usytuowanym ryzalitem. W narożu południowo-wschodnim wznosi się ośmioboczna wieża.

Piękno założenia pałacowego można również dostrzec w kunsztownym wykończeniu wnętrz. Jak pisał J. baranowski, przy ich tworzeniu Podczaszyń-

StaRaWieŚ

62


ski wzorował się na wnętrzach zamku w bramhall w Cheshire i pałacu Wake-hurst w Sussex. obecnie w pałacu mieści się ośrodek Szkoleniowy Nardo-dowego banku Polskiego. Znajdują się w nim zarówno ekskuzywne pokoje noclegowe, jak i sale konferencyjne

StaRaWieŚ

63


sterdyńOkOlice Siedlec – 70 km na wSchód Od warSzawy

Sterdyń, nieduża osada położona na Wysoczyźnie Sie-dleckiej nad Buczynką, lewym dopływem Bugu, przez długie lata powojenne skrywała prawdziwy skarb. Pierwsze próby odbudowy pałacu podjął Związek Kom-pozytorów Polskich i Stowarzyszenie Animatorów Kul-tury. W 1996 r., dzięki staraniu osób skupionych wokół Jana Pacewicza, podjęto dzieło gruntownej odbudowy dawnego pałacu Ossolińskich. Dziś odrestaurowany pa-łac przypomina czasy świetności Sterdyni – czasy, gdy był w posiadaniu jednego z najmożniejszych rodów magnackich Rzeczypospolitej XVII wieku.

HistoriaNajwcześniejsza wiadomość o Sterdyni pochodzi

z 1446 r. Pierwszym, odnotowanym w źródłach, wła-ścicielem Sterdyni był Piotr kiszka herbu Dąbrowa.

Po nim Sterdyń odziedziczył syn Mikołaj. W 1580 r. należało też do niego m.in. miasto Ciechanowiec. Do-bra sterdyńskie pozostawały w rękach kiszków do 1622 r. W połowie XVii wieku przejęli je ossolińscy.

W 1673 r. Zbigniew ossoliński darował majątek swe-mu synowi Jerzemu, chorążemu nurskiemu. Rządy Je-rzego trwały 15 lat i stanowiły okres stabilizacji w Ster-dyni. Wówczas to pałac został gruntownie przebudo-wany, uzyskując obecny kształt.

ostatni z ossolińskich na Sterdyni, Stanisław, ukoń-czył budowę kościoła i doprowadził do ostatecznego ukształtowania przestrzennego rezydencji sterdyń-skiej oraz przebudowy pałacu w duchu klasycystycz-nym. W 1809 r. jego córka emilia poślubiła Józefa Waw-rzyńca krasińskiego herbu Ślepowron. Do osób bywa-jących w domu krasińskich zaliczał się znany i ceniony architekt Jakub kubicki. to jemu właśnie zlecił osso-liński przebudowę sterdyńskiego pałacu. W 1847 r. po śmierci Józefa Wawrzyńca krasińskiego wyłączną wła-ścicielką Sterdyni stała się Paulina z krasińskich, żona ludwika Górskiego herbu bożawola.

ludwik Górski był człowiekiem bardzo pracowitym i okazał się znakomitym gospodarzem. W okresie jego

Zespół Pałacowy Ossolińskich Sterdyń Sp. z o.o.

ul. Kościelna 4308-320 Sterdyńwww.palacossolinskich.pl

Recepcja:tel.: (25) 781-09-50 faks: (25) [email protected]

Siedziba Zarządu:ul. Kołobrzeska 202-023 Warszawatel.: (22) 642-26-34, 642-26-35

Obiekt dysponuje 70 pokojami jed-no i dwuosobowymi, umieszczony-mi w czterech budynkach. W głów-nym budynku pałacowym mieszczą się znakomicie odrestaurowane sale użytkowe z pięknymi stylowymi malowidłami (do wykorzystania konferencyjnego) oraz duża sala konferencyjna. Znajduje się tu rów-nież 8 pokoi hotelowych, w tym 4 apartamenty. W sklepionych podziemiach pałacu znajduje się Miodopitnia. Do pałacu przylegają dwie stylowe oficyny z 24 pokojami. Każda z nich ma salon z kominkiem, a w podziemiach prawej oficyny mieści się pub i sala bilardowa.

Na tyłach obiektu znajduje się Spi-chlerz, w którym jest 37 pokoi dwu-osobowych, utrzymanych w klima-cie ludowym, i karczma.

Pałac: 8 pokoi (w tym 4 aparta-menty), sala konferencyjna, restau-racja, Sala Purpurowa, Sala Empiro-wa, Sala Portretowa, Sala Teatralna, biblioteka, Sala Tarasowa, Sala Ko-minkowa, Miodopitnia.

Dwie oficyny przylegające do pałacu: 24 pokoje (w tym 2 aparta-menty), we wszystkich komfortowa

SteRDyń

64


rządów dobra sterdyńskie zostały doprowadzone do rozkwitu. ok. 1850 r. został na nowo urządzony park w stylu angielskim, otaczający pałac. Do czasów refor-my rolnej zespół pałacowo-parkowy pozostawał w rę-kach krasińskich.

W latach powojennych w pałacu mieściło się gimna-zjum, a przez krótki okres także izba Porodowa. Wielu mieszkańców Sterdyni jako swe miejsce urodzenia po-daje więc pałac.

Pałac ossolińskich położony jest w starorzeczu bugu. odrestaurowane budynki i przyległy do nich park w stylu angielskim oraz stawy rybne budzą za-chwyt przybyłych tu gości. Dopełnieniem całości są wnętrza, w których zachowano klimat z przeszłości. Z wielkim pietyzmem odtworzono XViii-wieczne po-

łazienka z prysznicem, i niezbędne przybory kosmetyczne..

Spichlerz: 37 pokoi dwuosobo-wych urządzonych w stylu staro-polskim (we wszystkich pokojach

znajdują się 2 łóżka jednooso-bowe), 2 pokoje czteroosobowe

i łazienki z prysznicami. Pokoje są utrzymane w klimacie ludowym.

W głównym budynku pałacu znaj-duje się centrum konferencyjne. Ze-spół pałacowy dysponuje pięcioma

stylowymi salami konferencyjny-mi, wyposażonymi we flipchart,

ekran i rzutnik do folii. Największa z nich może pomieścić 140 osób,

jest wyposażona w duży ekran (3 x 3 m), a także stałe łącze interne-

SteRDyń

65


lichromie w salach reprezentacyjnych. a tak mało bra-kowało, żeby pałac obrócił się w ruinę... Na szczęście stało się inaczej.

Dziś można podziwiać sale seminaryjne i bankie-towe, salon klubowy oraz niepowtarzalny klimat re-stauracji, w której zachowano stare dębowe kredensy. Wzrok przyciągają polichromie na ścianach. W skle-pionych podziemiach pałacu znajduje się zaciszna Miodopitnia, z której wydostają się zapachy przed-nich trunków. Można by rzec: miejsce mlekiem i mio-dem płynące.

apartamenty i pokoje hotelowe (poza pałacowymi) znajdują się w przylegających do obiektu oficynach. W każdej z nich znajduje się przestronny salon z ko-minkiem. Podziemia oficyny lewej skrywają wnętrza

towe i nagłośnienie. Organizuje się tu szkolenia dla pracowników firm, szczególnie z zakresu Adventure Team Building: integracja, motywa-cja, leadership, komunikacja, syner-gia, misja. Pałac dysponuje zespołem profesjonalnych trenerów, psycho-logów oraz trenerów zajęć outdoor. W oparciu o unikalne tereny staro-rzecza Bugu i Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego organizowane są tutaj wszelkiego typu imprezy ple-nerowe – od pikników z programem rekreacyjnym po sporty ekstremalne, rajdy offroad (samochody, quady, poduszkowce), gry scenariuszowe, zawody sportowe, rajdy przeprawo-we, spływy.

SteRDyń

66


stylowego pubu.Warto również zaznaczyć, że nieopodal pałacu wy-

remontowano spichlerz z 37 pokojami. W piwnicach budynku znajduje się stylowa karczma z ogromnym paleniskiem. Cały spichlerz z ręcznie malowanymi wi-trażami i oryginalnymi drewnianymi belkami utrzyma-ny jest w ludowym klimacie. W planach właścicieli jest również fitness klub i stadnina koni, która powstanie na terenie przyległym do pałacu.

Przez cały czas gospodarze pałacu starają się pro-ponować gościom liczne atrakcje. Pobyt w tym miej-scu poprawi nastrój – w czasie pracy, wypoczynku czy podczas imprez o charakterze konferencyjno-integra-cyjnym.

Zespół Pałacowy Ossolińskich może się poszczycić znakomitą kuchnią,

która zaspokoi najbardziej wybredne podniebienia. Pałac słynie z kuch-ni typowo polskiej i staropolskiej,

a pracujący tutaj wysokiej klasy kucharze są w stanie spełnić naj-

bardziej wyszukane gusta klientów. Specjalnością restauracji pałacowej

są potrawy z dziczyzny, ryb i runa leśnego.

SteRDyń

67


suchaOkOlice Siedlec – 70 km na wSchód Od warSzawy

Wieś Sucha leży na wschodnim krańcu województwa mazowieckiego. Pośród zabytkowego parku i kom-pleksu stawów odnajdziemy zespół budowli drewnia-nych, skupionych wokół dawnego dworu Cieszkow-skich. Ten zespół budynków Maria i Marek Kwiatkow-scy gromadzili latami, ratując od zniszczenia i zagłady wiele cennych i unikalnych zabytków. Większość z nich została przez nich do Suchej przywieziona, ponownie złożona i odnowiona na miejscu. Pasja i zaangażowa-nie dwójki wybitnych badaczy i opiekunów polskich zabytków stanowi przykład bezinteresownej inicja-tywy w ratowaniu zapomnianych i opuszczonych pa-miątek z przeszłości pogranicza Mazowsza i Podlasia. Centrum „majątku” stanowi dwór Cieszkowskich. Od niego możemy rozpocząć zwiedzanie muzeum skan-senowskiego.

HistoriaModrzewiowy dwór w Suchej został wzniesiony

w 1743 r. na miejscu wcześniejszego. inicjatorem jego budowy był ignacy Cieszkowski. Powstał wówczas baro-kowy budynek parterowy z narożnymi alkierzami i wyso-

Muzeum Architektury Drewnianej Regionu Siedleckiego

tel.: 604-095-147

Całość zespołu jest własnością prof. Marka Kwiatkowskiego, dyrektora Łazienek Królewskich w Warszawie. Wnętrza dworu Cieszkowskich udostępniane są szerokiej publiczności. Urządzane są w nim również spotkania, zjaz-dy itp. W jego sąsiedztwie stoją różnorodne budowle drewniane z okresu XVIII-XX wieku, przenie-sione z regionu siedleckiego. Two-rzą one skansen udostępniany do zwiedzania.

W zabytkowym ogrodzie istnieje możliwość urządzania festynów i pikników, a także warsztatów i plenerów malarskich.

SUCha

68


kim dachem. Wewnętrzny podział dworu uległ zmianom w XiX i XX wieku. Podczas prac remontowych w bocznych gabinetach odkryto na drewnianych stropach bogatą ornamentykę.

W 1787 r. Suchą odwiedził król Stanisław august Poniatowski. 27 lat póź-niej we dworze urodził się hrabia august Cieszkowski – filozof, ekonomista, działacz społeczny i polityczny, główny przedstawiciel tzw. filozofii narodo-wej. Przyjaźnił się m.in. z Zygmuntem krasińskim, na którego wywarł silny wpływ swymi poglądami. august Cieszkowski zwykł mawiać o sobie jako o „postępowym konserwatyście”.

Po śmierci augusta Suchą przejął jego syn, także august. ostatni z Ciesz-kowskich, będąc bezdzietnym, usynowił czterech członków znanych rodów ziemiańskich, związanych przyjaźnią z nim i jego ojcem. ostatecznie dobra w Suchej przypadły Felicjanowi Dembińskiemu, który odtąd przybrał także nazwisko Cieszkowski.

W 1945 r. majątek wraz z dworem padł ofiarą reformy rolnej. Posiadłość rozparcelowano, a we dworze zamieszkali pracownicy Państwowego Go-spodarstwa Rolnego.

W 1988 r. był on już w stanie kompletnej ruiny. Zdjęcia z tego okresu wy-stawiane są w muzeum. Dopiero działalność kwiatkowskich przywróciła ze-spół podworski do stanu użyteczności publicznej.

SUCha

69


HistoriaW średniowieczu okoliczne ziemie należały do moż-

nego rodu odrowążów. Wśród przedstawicieli tego znakomitego rodu nie brakowało biskupów, kasztela-nów, starostów. Pierwszym poświadczonym źródłowo właścicielem zamku był andrzej Pieniążek herbu odro-wąż. tytułował się w 1362 r. haeres... de Schydlowiecz (pan na Szydłowcu). Wówczas to wyodrębniła się osta-tecznie gałąź tego rodu, która przyjęła zawołanie od siedziby w Szydłowcu. Przypuszcza się, że fundamenty obecnego zamku kryją pozostałości drewniano-ziem-nego dworu.

Za inicjatora budowy gotyckiego zamku uważa się Stanisława Szydłowieckiego, kasztelana radomskiego, a od 1467 r. marszałka dworu i wychowawcę synów królewskich. Pod warstwami tynku badacze zamku szy-dłowieckiego odnaleźli wiele śladów pochodzących z XV wieku. Do dziś na południowej ścianie najstar-szego budynku mieszkalnego widoczne są fragmen-ty pierwotnych otworów okiennych. Prawdopodob-nie również z XV wieku pochodzi czworoboczna wie-ża bramna, usytuowana w zachodniej części założenia. Wjazd do zamku musiał prowadzić po drewnianym, zwodzonym moście, dziś już nieistniejącym. Naprzeciw wjazdu z wieżą, po drugiej stronie współczesnej ulicy, znajdowały się zamkowe ogrody i niewielki folwark.

Zamek, będący główną siedzibą Szydłowieckich – jednego z najznamienitszych rodów w Rzeczypospo-litej – był do końca XV wieku stosunkowo skromnym założeniem. Jego wygląd zmienił dopiero Mikołaj, naj-młodszy syn Stanisława, od 1515 r. podskarbi wielki ko-

sZydłowiecOkOlice radOmia – OkOłO 100 km na pOłudnie Od warSzawy

W zachodniej części miasta, na sztucznie poszerzo-nej i otoczonej szeroką fosą wyspie, wznoszą się mury zamku będącego dawniej rezydencją Szydło-wieckich. Zachował on urok rycerskiej siedziby, któ-ra w XVII wieku była dumą jednego z największych rodów magnackich w Rzeczypospolitej.

SZyDŁoWieC

Szydłowieckie Centrum Kultury

ul. Sowińskiego 226-500 Szydłowiectel.: (48) 617-02-96www.sckzamek.ple-mail: [email protected]

70


ronny. W celu utrwalenia dokonań własnych i innych członków rodu zainicjował wydanie panegiryku liber geneseos ilustris familiae Schidlovicie. W dziele tym czytamy m.in., że Mikołaj... wzniósł zamek od funda-mentów z palonej cegły stosownie do godności swej familii, tak zewnątrz, jak i wewnątrz rozkoszny i piękny równo w pomieszczeniach, portykach, jak i rozmaitych malowidłach tak uczynił, że wszystko jaśniało cudow-nie... Z pewnością podróże Mikołaja wraz z dworem królewskim uwrażliwiły podskarbiego na nowy, rene-sansowy styl w architekturze. Pierwszy etap prac pole-gał przede wszystkim na zabudowaniu z trzech stron obwodu murów budynkami mieszkalnymi. W ten spo-sób powstał trójskrzydłowy pałac.

Najbardziej reprezentacyjne stało się skrzydło wschodnie. ozdobna ściana wschodnia, zwrócona ku fosie, została przyozdobiona efektowną loggią wido-kową – starszą niż ta powstała na Wawelu! Stąd roz-pościerał się widok na niewielki park i prywatne mia-sto Szydłowieckich. budynek mieszkalny miał wymiary 55 x 14 m.

Zimą 1531 r. zmarł Mikołaj Szydłowiecki. trójka jego dzieci z małżeństwa z anną z tęczyńskich już nie żyła. brat Mikołaja, kanclerz krzysztof, także nie pozostawił męskiego potomka. Cały majątek Szydłowieckich przy-padł córkom krzysztofa. W 1547 r. elżbieta wyszła za mąż za Mikołaja Radziwiłła zwanego Czarnym – wo-jewodę i marszałka wielkiego litewskiego. Prawdopo-dobnie Mikołaj z elżbietą nigdy na dłużej nie miesz-kali na szydłowieckim zamku, który długo pozostawał opuszczony. W posiadaniu Radziwiłłów był do lat 20-tych XiX wieku. W tym okresie prowadzono jedynie drobne prace naprawcze. ostatnimi przedstawicielami tego rodu byli Mikołaj Radziwiłł i Maria z Gawdzińskich.

W 1821 r. rezydencję odkupiła od Radziwiłłów anna z Zamoyskich Sapieżyńska. Siedem lat później sprze-dała zamek i miasto Szydłowiec rządowi królestwa Pol-skiego.

W XiX wieku zamek użytkowano jako browar. Dopie-ro na początku XX wieku przeszedł w prywatne ręce. Po 1945 r. został przejęty przez państwo. W latach 1951–1952 został odbudowany, a następnie odrestaurowany. obecnie we wschodnim skrzydle zamku mieści się Mu-

SZyDŁoWieC

71

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektSZyDŁoWieC

zeum ludowych instrumentów Muzycznych, gdzie wyeksponowano frag-menty architektoniczne zamku z okresu panowania Szydłowieckich i Ra-dziwiłłów. W pozostała część zamku przeznaczona została na Szydłowiec-kie Centrum kultury, które organizuje szereg imprez kulturalnych, w tym m.in. przedstawień teatralnych, koncertów oraz wystaw.

72


ślężanyOkOłO 40 km na wSchód Od warSzawy

Ślężany znajdują się zaledwie 40 km od centrum War-szawy, co wraz z walorami miejsca czyni je idealny-mi do prowadzenia kameralnych dyskusji, negocjacji i spotkań integrujących. Gustownie urządzone wnę-trza sprzyjają konwersacjom.

ZabytekDom konferencyjny w Ślężanach mieści się w pięk-

nym, pochodzącym z XVi wieku, pałacu odrestauro-wanym przez Pko bank Państwowy. Pałac z elegancki-mi stylizowanymi pomieszczeniami usytuowany jest na wysokiej skarpie bugu, w romantycznym parku, które-go drzewostan uzupełniono zgodnie z zachowanymi fragmentami starodrzewu. otoczenie rozległego parku, bliskie sąsiedztwo rzeki, jak również kilkunastokilome-trowa przestrzeń dzieląca Ślężany od najbliższego mia-sta Radzymina, tworzą prawdziwą oazę ciszy i spokoju. od bramy do wejścia pałacu prowadzi aleja kasztano-wa, stanowiąca fragment ponad 2,5-hektarowego par-ku pałacowego.

Dom konferencyjny oferuje: 16 pokoi wyposażonych w telewizję satelitarną i telefony wewnętrzne, 2 sale konferencyjne (dwudziesto- i trzydziestodwuosobo-we) z tarasami wychodzącymi na rzekę, salon wypo-czynkowy z kominkiem i salonikiem, pomieszczenia gabinetowe i wypoczynkowe. Znajduje się tu również sala kameralna z tarasem wychodzącym na starorze-cze bugu. Pomieszczenia reprezentacyjne urządzone są stylizowanymi meblami. Salon wypoczynkowy z ko-minkiem połączony jest z gabinetem-biblioteką. Ściany i sufity mają zrekonstruowane sztukaterie.

hol główny pamięta jeszcze XVi wiek. Znajdują się w nim kręcone, żeliwne schody bogato zdobione orna-mentami roślinnymi. Sufit zaś podpierają dwie kolum-ny i dwa pilastry z głowicami korynckimi.

Dom Konferencyjny w Ślężanach

05-252 Dąbrówkatel./faks: (29) 757-94-50

Dom Konferencyjny w Ślężanach to idealne miejsce do prowa-

dzenia profesjonalnych szkoleń, konferencji, kameralnych dyskusji, negocjacji, spotkań integrujących

i towarzyskich, połączonych z wy-poczynkiem.

Dom Konferencyjny dysponuje: jadalnią dla 32 osób, sauną, kor-

tem tenisowym, boiskiem do gry w siatkówkę i kometkę, komin-kiem ogrodowym z grillem, su-

szarnią grzybów i wędzarnią ryb. W parku znajduje się dodatkowy budynek pomocniczy, w którym

znajdują się 4 dwuosobowe pokoje gościnne.

Od północnej strony kompleksu opada ku rzece skarpa, przy której

znajduje się przystań z zacumo-wanym sprzętem pływającym

(łodziami, rowerami wodnymi). Można tu także łowić ryby.

ŚlęŻaNy

73

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektZamki, pałace i dwory maZowsZa ŚlęŻaNy

Pałac w Ślężanach charakteryzuje się regularnością założenia. Dokonany remont i restaurację – przeprowadzone z inicjatywy współczesnych wła-ścicieli – cechowała dbałość o jak najwierniejsze zachowanie nawet naj-mniejszych detali.

Pałac wraz z przylegającym do niego parkiem jest wpisany do rejestru zabytków.

74


teresinOkOlice SOchaczewa – OkOłO 50 km na zachód Od warSzawy

Pałac w Teresinie jest położony w rozległym zabytko-wym parku i należy do najciekawszych i najpiękniej-szych rezydencji ziemiańskich w Polsce.W 1993 r. właścicielem pałacu i otaczającego go par-ku został Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Spo-łecznego Rolników. Po gruntownym remoncie i od-restaurowaniu pełni funkcję ośrodka szkoleniowo-rehabilitacyjnego, w którym organizuje się szkolenia i prowadzi rehabilitację rolników. Równie ważnym elementem działalności ośrodka jest organizacja konferencji, seminariów, przyjęć okolicznościowych, bankietów itp.

Historiateresin położony jest na ziemiach, które do XVi wie-

ku należały do książąt mazowieckich. Po śmierci ostat-niego z nich zostały włączone w skład korony Polskiej. Rozkwit gospodarczy tego regionu nastąpił w pierw-szej połowie XiX wieku, kiedy to w Szymanowie zało-żono cukrownię. Należała ona do warszawskiej spół-ki bankierów i przemysłowców, w której znaleźli się przedstawiciele tak wybitnych rodów, jak Radziwiłło-wie i epsteinowie. Właśnie od córki księcia Radziwiłła – teresy – pochodzi nazwa teresin. kolejnymi właści-cielami majątku była rodzina epsteinów i to dla nich wybudowano pałac w teresinie. Zaprojektował go i wzniósł znany warszawski architekt adam loewe. Nie wiemy, niestety, jak wyglądał ówczesny pałac, gdyż do chwili obecnej zachowała się tylko dobudowana do niego oficyna.

W latach 1860–1900 na zlecenie Mieczysława epste-ina, współzałożyciela i głównego akcjonariusza ban-ku Dyskontowego w Warszawie, budynek pałacu zo-stał rozebrany, a na jego miejscu wybudowano nowy, eklektyczny pałac. Utrzymaną w neorokokowym du-chu budowlę zaprojektował francuski architekt Fran-cois arveuf. Przy budowie obecnego pałacu wykorzy-stano piwnice wcześniejszego budynku.

W 1909 r. pałac wraz z dobrami teresińskimi kupił

Ośrodek Szkoleniowo-

Rehabilitacyjny KRUS w Teresinie

al. Druckiego-Lubeckiego 196-515 Teresin

tel.: (46) 861-38-61 faks: (46) 861-30-62

www.osrteresin.oit.ple-mail: [email protected]

Ośrodek jest idealnym miejscem do organizowania szkoleń, kon-ferencji, różnego rodzaju imprez

plenerowych i okolicznościo-wych. Klimat tej XIX-wiecznej

rezydencji, wyśmienita kuchnia i kameralna atmosfera pozosta-wiają niezapomniane wrażenia. Ośrodek dysponuje 65 miejsca-mi noclegowych w 29 pokojach

(w tym pokoje dwu- i trzyosobo-we oraz apartament). Wszystkie

pokoje są wyposażone w tele-wizję satelitarną, telefony i prze-

stronne łazienki.

KonferencjeW stylowych wnętrzach znajdują

się 4 sale konferencyjne, zdolne pomieścić łącznie 160 osób. Ist-

nieje możliwość wyposażenia sal w niezbędny sprzęt techniczny:

rzutnik, materiały piśmienne, ta-blice flipchart, ekran przenośny, video/TV, mikrofon bezprzewo-dowy i odpowiednie nagłośnie-

nie; jest także możliwość zaciem-nienia oraz dostęp do Internetu.

W trakcie szkoleń możliwy jest poczęstunek w postaci kawy, her-

baty, soków, wód mineralnych, ciastek i ciast własnego wypieku.

teReSiN

75


RehabilitacjaGłównymi schorzeniami leczony-mi w ośrodku są choroby narzą-dów ruchu i układu nerwowego, choroby reumatoidalne, stany pourazowe, pooperacyjne wady postawy, nerwobóle i zapalenia nerwów. Goście mają możliwość skorzystania z zabiegów fizykote-rapeutycznych, z uwzględnie-niem magnetoterapii, światło-lecznictwa, krioterapii, elektrote-rapii, ultradźwięków, kinezytera-pii i masażu. Ośrodek dysponuje również aparatem medycznym emitującym pulsujące pole elek-tromagnetyczne, który powoduje stopniowe odrodzenie się tkanki chrzęstnej.

książę Władysław Drucki-lubecki. Właściciel przedkła-dał nowo nabyty teresin nad inne rezydencje, które po-siadał, dlatego był tutaj częstym gościem.

karty z historii pałacu w teresinie przypominają po-wieść sensacyjną i wiążą się one właśnie z osobą księ-cia Władysława, który 12 kwietnia 1913 r. został za-mordowany na terenie parku teresińskiego, a sprawca i motywy tej zbrodni do dziś nie zostały jednoznacznie wyjaśnione. Po śmierci ojca pałac (wraz z otaczający-mi go dobrami) odziedziczył książę Jan Drucki-lubecki. Na krótko przed ii wojną światową sprzedał część dóbr jednemu z okolicznych ziemian. Pozostałe ziemie ofia-rował zakonowi franciszkanów – z czasem powstało tam Niepokalanowskie Sanktuarium, którego gwardia-nem był św. Maksymilian kolbe. okupację niemiecką pałac przetrwał w prawie nienaruszonym stanie dzię-ki temu, iż służył oficerom luftwaffe za miejsce wypo-czynku, polowań i nieformalnych spotkań.

Po zakończeniu działań wojennych pałac był wyko-rzystywany do różnych celów. Mieścił się tu ośrodek Szkolenia Rolniczego; przez pewien czas służył jako szkoła i miejsce kolonii letnich, by w końcu powrócić do funkcji bazy szkoleniowej rolniczych spółdzielni produkcyjnych. obecnie jest siedzibą ośrodka Szkole-

teReSiN

76


niowo-Rehabilitacyjnego kRUS.Pałac w Teresinie

Pałac jest budynkiem założonym na rzucie wydłużonego prostokąta, o bardzo zróżnicowanej bryle. Rolę optycznej dominanty pełnią dwie trój-kondygnacyjne wieże, wtopione w elewację boczną i nakryte barokowy-mi hełmami. Mansardowy dach pałacu jest pokryty cynkową blachą, wzo-rowaną na rybiej łusce. interesujące są okrągłe lukarny. Pośrodku dachu znajduje się belweder z balustradą attykową, kryjącą częściowo wysoki czterospadowy świetlik. Wszystkie elewacje wzbogacone są przez sztu-katerie w formie stylizowanych kartuszy, wolutowych konsoli i kwiatowo-owocowych girland.

W elewacji wejściowej znajduje się półkulisty podjazd, w elewacji bocz-nej – jeszcze jeden element wystroju plastycznego: dwa kamienne, rzeź-bione lwy z piaskowca, spoczywające na uskokowej ściance schodów wej-ściowych.

Pałac połączony jest z oficyną (wzniesioną w trzeciej ćwierci XiX wieku w stylu willi włoskiej) krytą galerią, opartą na niskich arkadach.

Wystrój wnętrz pałacu został w znacznej mierze zniszczony. o ich daw-nej świetności mogą świadczyć takie elementy jak dawna klatka schodo-wa, trzy piece kaflowe i wspaniały drewniany kominek, nad którym znaj-duje się obraz „Martwa natura” z przełomu XViii i XiX wieku. Jest to dzieło

teReSiN

77


nieznanego malarza ze szkoły francuskiej.W dawnej oranżerii pałacowej znajduje się wykonany w stiuku fryz, któ-

rego autorem jest modny w XiX wieku rzeźbiarz warszawski – Stanisław le-wandowski. Dzieło przedstawia czynności charakterystyczne dla różnych zawodów. oglądane od lewej do prawej, ukazuje przyświecającą zapew-ne Mieczysławowi epsteinowi starą, łacińską maksymę: per aspera ad astra

(przez trudy do celu).

ParkPałac w teresinie położony jest pośród malowniczego parku krajobra-

zowego. Występuje tu wiele gatunków drzew iglastych i liściastych, takich jak: kasztanowiec biały, świerk pospolity, topola, osika, lipa drobnolistna, klon, jałowiec, czy brzoza. obok tych gatunków do najstarszego drzewo-stanu należą: sosna licząca 80-140 lat, tulipanowiec amerykański – 140 lat, sosna wejmutka – 800 lat oraz wyjątkowe okazy dębu szypułkowego liczą-ce po około 250-300 lat.

teReSiN

78


trębki noweOkOlice zakrOczymia – 45 km na półnOc Od warSzawy

Jaworowy Dwór mieści się w zabytkowym XVIII-wiecznym dworze polskim, otoczonym starym par-kiem. Nazwa wywodzi się od nazwiska jego pierw-szych właścicieli.

Historia Dwór został zbudowany w pierwszej połowie XViii

wieku w klasycystycznym stylu szlacheckich dworków polskich przez rodzinę Jaworskich pieczętujących się herbem oksza, gdzie na czerwonej tarczy widnieje bia-ły topór.

W okresie XiX-wiecznych powstań narodowych ro-dzina Jaworskich, jak większość patriotycznych rodów szlacheckich, brała w nich czynny udział. kilku człon-ków rodu poległo w walkach o niepodległość. Niektó-rzy z nich – w celu uniknięcia prześladowań ze strony zaborcy rosyjskiego – wyemigrowali. Niepokoje cza-sów powstań odcisnęły również swe piętno na zabu-dowaniach dworskich, a ślady pożarów odkryto w trak-

Jaworowy Dwór

Trębki Nowe 100 A 05-170 Zakroczym

tel.: (22) 785-33-01, 785-33-02 faks: (22) 785-22-97

www.jaworowydwor.pl e-mail: [email protected]

Dwór został udostępniony z myślą o organizowaniu spotkań i konfe-rencji oraz szkoleń dla firm i insty-

tucji. Do dyspozycji są 3 klimatyzo-wane sale konferencyjne, w pełni

wyposażone w profesjonalny sprzęt konferencyjny i multimedialny. Wnętrza dworu zdobią pieczo-

łowicie zgromadzone przez jego właścicieli meble i przedmioty za-

bytkowe. Wszystkie 17 pokoi w Ja-worowym Dworze urządzonych jest

z wielkim smakiem, wyczuciem stylu oraz nadzwyczajną dbałością

tRębki NoWe

79


cie ich późniejszej odbudowy. odtąd pozycja i sytuacja materialna rodu ulegała stopniowemu pogorszeniu.

W początkach XX wieku majątek Jaworskich został rozparcelowany, a dwór sprzedany spółce okolicznych gospodarzy. W 1929 r. decyzją starosty w Płońsku dwór wraz z sześcioma morgami ziemi został wykupiony przez Skarb Państwa i od 1930 r. użytkowany jako dom opieki dla osób starszych.

W 1942 r. dwór został przejęty przez Niemców. Do 1944 r. działała w nim szkoła hitlerjugend, a następnie magazyn wojskowy Werhmachtu.

W 1945 r. w ocalałym dworze zorganizowano szkołę podstawową dla miejscowych dzieci, która funkcjono-wała w nim do 1972 r. brak funduszy na remonty i stale pogarszający się stan dworu zmusił władze do przenie-sienia szkoły. Decyzją Rady Gminy Zakroczym postano-wiono zrujnowany obiekt rozebrać.

Do 1984 r. zabytkowy zespół dworkowo-parkowy pozostawał bez opieki, ulegając dalszej dewastacji do niemal całkowitej ruiny.

W 1984 r. dwór nabyli aktualni właściciele, bożena i Marek Szok. Dzięki ich staraniom obiekt został wpi-sany do rejestru zabytków. od tej pory pod nadzorem konserwatora Zabytków prowadzono odbudowę dwo-ru uwzględniającą zachowanie jego pierwotnej formy, którą zakończono w 1993 r.

o autentyczne meble i bibeloty. Prócz dworkowych pokoi na Gości czekają trzy zrekonstruowane wia-traki, w których urządzono pokoje z łazienkami w swojskim, folko-wym klimacie, a także tzw. „Do-mek Ogrodnika” – 1 apartament zlokalizowany w pobliżu dworu. Baza noclegowa całego komplek-su pozwala na zakwaterowanie do 40 osób.

Dwór jest otoczony przez doskonale zagospodarowany park zachęcający do odpoczynku. Poza dworkiem goście mogą biesiadować w urzą-dzonej w stylu wiejskim drewnianej „Chacie”, skorzystać z przejażdżki bryczkami i wozami cygańskimi z pochodniami, a zimą uczestniczyć w kuligu popijając grzane wino. Do ich dyspozycji są jeszcze: odkryty basen, sauna, kort tenisowy i stoły bilardowe.

Godna polecenia jest kuchnia dwor-ska, która – jak na staropolską tra-dycję przystało – oferuje doskonałe domowe pierogi i jabłecznik. Jada się tu dostatnio i dobrze. Ciepła, domowa atmosfera dworu i dosko-nałe jedzenie sprawiają, że miejsce to jest wymarzone dla szukających ciszy i spokoju do pracy lub wy-poczynku.

tRębki NoWe

80


wilanów

Leżący na południowym krańcu Warszawy, w oto-czeniu zieleni zabytkowego parku pałac w Wila-nowie stanowi jedną z największych atrakcji tury-stycznych miasta. Na terenie 45-hektarowego parku zobaczą Państwo ogrody w różnych stylach: dwupo-ziomowy ogród barokowy, neorenesansowy ogró-dek różany, angielski ogród krajobrazowy oraz an-gielsko-chiński park krajobrazowy. Warto też odwie-dzić muzeum we wnętrzach pałacu, zobaczyć dawne komnaty króla Jana III Sobieskiego, podziwiać gale-rię malarstwa polskiego...

Muzeum Pałac w Wilanowie

ul. S. K. Potockiego 10/16 02-958 Warszawa

tel.: (22) 842-81-01 (centrala)faks: (22) 842-31-16

www.wilanow-palac.ple-mail:

[email protected]

WilaNóW

81


Historia23 kwietnia 1677 r. król Jan iii Sobieski zakupił od

podkomorzego kaliskiego Stanisława krzyckiego do-bra w Wilanowie (położone wówczas z dala od zgiełku Warszawy). Współcześni oceniali, że król płacąc 43 tys. złotych przepłacił, bowiem majątek był w opłakanym stanie. Mimo to Jan Sobieski oczami wyobraźni tam właśnie zobaczył swoją przyszłą rezydencję.

tak jak kontrowersyjny był wybór miejsca, tak też król zaskoczył wszystkich, mianując głównym budow-niczym swojego sekretarza i doradcę w kwestiach ar-tystycznych – aleksandra locciego. ten spolonizowany Włoch był inżynierem amatorem. Mimo to przedstawił królowi niezwykły projekt, który król poparł bez waha-

WW pałacu można urządzić ele-ganckie przyjęcie, sympozjum lub koncert. W tym celu udostępniane są: Sala Biała i Apartamenty Mar-szałkowej Izabeli Lubomirskiej (Przedpokój oraz Salon) – wnę-trza XVIII-wieczne, znajdujące się w południowym skrzydle pałacu. We wnętrzach tych możliwe jest zorganizowanie np. koncertu po-łączonego z koktajlem dla około 100 osób, kolacji przy stolikach dla około 70 osób lub przyjęcia „na stojąco” dla około 150 osób. Catering organizują wybrane re-stauracje o sprawdzonym standar-dzie usług.

WilaNóW

82


nia. Pierwsze prace ruszyły już w maju 1677 r. Najpierw powstał niewielki budynek parterowy, podobny do in-nych staropolskich dworków. Cztery lata później po-stanowiono zmienić skromną siedzibę władcy w repre-zentacyjną rezydencję. Do Wilanowa przybyli wybitni architekci z Włoch i Francji. Michelangelo Palloni zajął się ozdabianiem ścian i sufitów. Jego dziełem są monu-mentalne malowidła, przedstawiające historię Psyche. Z całej Polski na dwór królewski ściągali różni rzemieśl-nicy, m. in. stolarze, sukiennicy, snycerze, złotnicy, ślu-sarze. Na polecenie króla specjalni agenci artystyczni poszukiwali na całym świecie dzieł sztuki, które spro-wadzali do Wilanowa. Dzieła te przywożono nie tylko z europy, ale także z krajów orientalnych. Ze lwowa sprowadzano wschodnie kobierce i gobeliny, zasłony i obicia mebli. Wiele cennych przedmiotów pochodzi-ło z darów posłów i dyplomatów odwiedzających War-szawę. odwiedzający Wilanów goście już w latach 80-tych XVii wieku porównywali pałac pod Warszawą do rezydencji królów francuskich w Wersalu pod Paryżem.

Warunki zwiedzania:

Zwiedzanie pałacu odbywa się w grupach do 25 osób. Grupy

wycieczkowe rezerwują bilety na zwiedzanie pałacu przynajmniej z miesięcznym wyprzedzeniem za pośrednictwem poczty inter-netowej: rezerwacja@muzeum-

wilanow.pl lub dzwoniąc pod numer tel.:. (22) 842-07-95 lub

801-011-779.

W przypadku indywidualnych ży-czeń, po uprzednim uzgodnieniu,

muzeum organizuje odpłatne gru-powe zwiedzanie pałacu i wystaw

w godzinach wieczornych; może to być połączone na przykład z kon-certem lub wykładami. Szczegó-łowe informacje można uzyskać

w muzealnym Dziale Obsługi Pu-bliczności pod numerem tel.: (22) 842-25-09 lub za pośrednictwem

poczty internetowej: [email protected].

WilaNóW

83


Po śmierci króla (w czerwcu 1696 r.) pałac odziedzi-czyli młodzi królewicze aleksander i konstanty. Z po-wodu kłopotów finansowych dobra wilanowskie prze-jęła elżbieta Sieniawska, hetmanowa wielka koronna. otoczyła ona pałac opieką, a jej nadworny architekt dbał o utrzymanie go w jak najlepszym porządku.

W 1733 r. pałac zdewastowały wojska rosyjskie, któ-re bezceremonialnie ograbiły jego wnętrza. W takim opłakanym stanie trafił on w ręce Stanisława kostki Potockiego i jego żony aleksandry lubomirskiej.

hrabia Potocki postanowił udostępnić społeczeń-stwu rezydencję króla – pogromcy turków. Przywrócił pałacowi dawną świetność, niektóre pokoje poświęcił Janowi iii Sobieskiemu. Wnętrza znów wypełniły dzie-ła sztuki i bogate kolekcje. Nie brakowało wśród nich dzieł Rubensa, van Dycka, Rembrandta, Canaletta i Ve-lázqueza.

W czasie i wojny światowej we wnętrzach pałacu urządzono szpital wojskowy i sztab. Dawna siedziba królewska szybko popadała w ruinę. ówczesny właści-ciel – hrabia adam branicki – zmuszony był wyprzeda-wać część bogatych zbiorów.

W 1939 r. z rozkazu hansa Franka niemieccy oku-panci rozpoczęli na masową skalę grabież polskich dóbr narodowych. Niemieccy żołnierze mazali mar-garyną XViii-wieczne taborety, na złoconych stołach rozlewali zupę, przykrywali się rokokowymi gobelina-mi, a w końcu zabrali z pałacu wszystko to, co przed-stawiało jakąś wartość. W 1945 r. ocalało zaledwie 20% wyposażenia wnętrz.

Po wyzwoleniu Warszawy dawna rezydencja kró-la Jana iii Sobieskiego przeszła w ręce państwa. Przy-stąpiono do odbudowy zniszczonego budynku, pod-jęto walkę o odzyskanie zagrabionych dóbr. Dopiero w 1962 r. pierwsi zwiedzający mogli wejść do pała-cowych komnat. Dziś Pałac jest jedną z największych atrakcji turystycznych i kulturalnych Warszawy.

WilaNóW

W Sali Uczt Muzeum Pałacu w Wi-lanowie działa Teatr Królewski. Wi-dzowie mają możliwość obejrzenia i przeżycia różnych gatunków sztuki teatralnej, takich jak: panto-mima inspirowana XVIII-wieczną komedią dell’arte, monodram z wykorzystaniem języka staro-polskiego oraz teatr marionetek. Zamówienia spektaklu teatralnego pod numerem tel.: (22) 842 07 95, 842 81 12 lub za pośrednictwem poczty internetowej [email protected]

84


żelaZowa wolaOkOlice SOchaczewa – OkOłO 55 km na zachód Od warSzawy

Położona w odległości około 50 km od Warszawy Żela-zowa Wola – z pięknym parkiem i dworkiem, w którym urodził się kompozytor Fryderyk Chopin – jest tłum-nie odwiedzana przez gości z kraju i z zagranicy. Jest miejscem szczególnym, w którym wciąż rozbrzmiewa muzyka Chopina – miejscem, gdzie przyszedł na świat, które chętnie odwiedzał, gdzie tworzył i wypoczywał.

HistoriaŻelazowa Wola to obecnie nieduża wieś, malowni-

czo położona nad rzeką Utratą. Najstarsze wzmianki o niej pochodzą z XVi wieku. W XiX wieku tutejszy ma-jątek należał do rodziny Skarbków. ojciec kompozyto-ra Mikołaj (Nicolas) Chopin, spolonizowany Francuz, był tu zatrudniony jako nauczyciel i wychowawca dzie-ci. Zamieszkał wraz z żoną Justyną z krzyżanowskich w małym dworku, wówczas zaledwie oficynie wspania-łego pałacu Skarbków. tu 1 marca 1810 r. przyszedł na świat Fryderyk.

Żelazowa Wola – Dom urodzenia

Fryderyka ChopinaOddział Muzeum Fryderyka

Chopina w Warszawie96-503 Sochaczew

tel.: (46) 863-33-00 faks: (46) 863-40-76

Muzeum Fryderyka Chopina

Pałac Ostrogskich, ul.Okólnik 100-368 Warszawa

Kasy biletowe, rezerwacja:tel.: (22) 441-62-51


Sekretariat:tel.: (22) 441 62 74


ŻelaZoWa Wola

85


Czas nie oszczędził hrabiowskiego pałacu, za to oficyna Chopinów, kil-kakrotnie ratowana od upadku, po dziś dzień doskonale komponuje się z otaczającym ją malowniczym parkiem.

W 1834 roku Skarbkowie utracili Żelazową Wolę. Zmieniała ona właści-cieli wielokrotnie. Pod koniec XiX wieku zawiązał się komitet, który do-prowadził do wykupienia majątku od prywatnych właścicieli i utworzenia w nim muzeum kompozytora. Udało się to dopiero w 1928 r.: wykupiono oficynę i przystąpiono do prac adaptacyjnych budynku na cele muzealne. W tym czasie obok dworku powstał także park. ostatecznie muzeum zo-stało otwarte dopiero po wojnie.

Wyposażenie domu stanowią meble, tkaniny dekoracyjne, sztychy, in-strumenty muzyczne z epoki, w której tworzył Fryderyk Chopin.

od 1954 roku odbywają się tu co roku koncerty Chopinowskie. Muzyka artysty rozbrzmiewa w każdą niedzielę od maja do końca września. W lipcu i sierpniu również w soboty organizowane są recitale chopinowskie (pod nazwą estrada Młodych). Sobotnie koncerty są formą promocji najbardziej uzdolnionej polskiej młodzieży. Z kolei w recitalach niedzielnych występu-ją najwybitniejsi polscy i zagraniczni pianiści, przede wszystkim laureaci Międzynarodowych konkursów Chopinowskich.

ŻelaZoWa Wola

86

obiekt Zamki, pałace i dwory maZowsZaŻelaZoWa Wola Zamki, pałace i dwory maZowsZa

87

Zamki, pałace i dwory maZowsZa obiektZamki, pałace i dwory maZowsZa ŻelaZoWa Wola

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

notatki

Zamki, pałace i dwory Mazowsza - mazovia.pl · Poznaj piękno mazowieckiej przyrody i architektury...

Documents

Transcript of Zamki, pałace i dwory Mazowsza - mazovia.pl · Poznaj piękno mazowieckiej przyrody i architektury...