1

3

w kontekstach kulturoznawczych

Katowice 2016

SERIA WYDAWNICZAHistoria i Teoria Kultury

grupakulturalna.plUniwersytet Śląski w Katowicach

4

Wydanie I. Arkuszy wydawniczych: 20Papier Munken Print White 100 g, vol. 1.5

Druk i oprawa: Sowa Sp. z o.o., ul. Raszyńska 13, 05-500 PiasecznoOkładki przygotowane we współpracy z Magdalena Tekieli Paper Love

Książka dostępna na licencji CC BY-NC-ND 3.0Katowice 2016

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczychred. J. Dziewit, M. Kołodziej, A. Pisarek

ISBN 978-83-944202-6-0(wersja papierowa)

ISBN 978-83-944202-5-3(wersja elektroniczna)

Recenzja wydawnicza:Wojciech Michera

Seria WydawniczaHistoria i Teoria Kultury

Przewodnicząca Rady Naukowej Serii: Anna GomółaRedaktor prowadzący: Jakub Dziewit • Korekta: Anna SońtaTłumaczenia: Małgorzata Kołodziej, Magdalena Sobolewska

Projekt okładki i makiety: Agnieszka LeszSkład i łamanie: Tomasz Kiełkowski

Wydawca:grupakulturalna.pl

ul. Chorzowska 214/4740-101 Katowice

Współpraca:

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach

5

patrzeć, patrzyć1. kierować na coś, na kogoś wzrok 2. pojmować lub oceniać coś w pewien sposób 3. traktować kogoś lub coś w jakiś sposób 4. obserwować, zauważać 5. pot. zważać na coś, mieć coś na uwadze 6. pot. szukać czegoś, kogoś wzrokiem

widzieć1. postrzegać kogoś lub coś wzrokiem 2. mieć zdolność reagowania na światło, postrzegania osób i rzeczy 3. obejrzeć film, sztukę, wystawę 4. spotkać się z kimś 5. przypominać lub wyobrażać sobie coś 6. zdawać sobie z czegoś sprawę 7. rozumieć i oceniać coś w określony sposób 8. znajdować w kimś lub czymś jakąś cechę 9. sądzić, że ktoś nadaje się do pełnienia jakichś funkcji

Słownik języka polskiego PWN

6

Antropologia / historia kultury

JAKUB DZIEWIT, ADAM PISAREKCiemnia antropologiczna

MAREK PACUKIEWICZRefleksy w obiektywie. Mitologika filmu etnograficznego

MAŁGORZATA KOŁODZIEJRefleksje na temat patrzenia w antropologii

KATARZYNA MANIAKMuzeum dyscyplinujące spojrzenie – o przyglądaniu się w przestrzeni muzealnej. Przypadek muzeum etnograficznego

AGATA STRONCIWILKOszukać oko. Nawiązania do trompe-l’œil w polskiej sztuce współczesnej

JAKUB JAKUBASZEKPolska na wystawie Kielc. O wystawach prowincjonalnych, peryferyjnej modernizacji i wyobraźni narodowej w XIX wieku

11

29

45

55

77

103

SPIS TREŚCI

7

Teksty kultury

MARIUSZ GOŁĄBNarracja obrazów

KAMIL KOZAKOWSKIZiemia – Barcelona: szkic o tubylcach. Dziennik w kosmicznym znaczeniu tego wyrazu

AGNIESZKA RYGOLKomparatystyczna analiza perspektywy oglądu w Petersburgu Jarosława Iwaszkiewicza oraz Przewodniku po przemianowanym mieście Josifa Brodskiego

KAROLINA KOSTYRAMiędzy zachwytem a potępieniem: Inny w obiektywie ludowego nurtu kina radzieckiego

HELENA JADWISZCZOK-MOLENCKA, JACEK MOLENCKIPatrzeć, widzieć, interpretować. O kompetencjach interpretacyjnych odbiorców japońskich filmów animowanych

MARIA PAWLICKAZobaczyć Japonię poprzez anime

JUSTYNA HANNA BUDZIK„W fotografii, zdaje się, nie będzie ze mnie »ludzi« […]”. Zdzisława Beksińskiego przetwarzanie widzenia

129

153

165

175

197

229

245

8

Media w kulturze

AGATA KOPROWICZEkran ucieleśniony. Tablet jako obiekt teoretyczny

JAGODA SAŁAJWidzenie kontrolowane, czyli kiedy technika wkracza w pole patrzenia. Eyetracking

MARCIN M. CHOJNACKIWirtualna kamera i jej zastosowanie w grach wideo

BARTOSZ KŁODA-STANIECKOResponsywne obrazy. O relacji sprawczości i perspektywy widzenia w grach komputerowych

EWA M. WALEWSKANeonawigacja i wirtualna turystyka – nowe, zmediatyzowane sposoby patrzenia, zwiedzania i nawigowania

STRESZCZENIA

SUMMARIES

INDEKS OSÓB

265

289

305

321

339

359

369

377

359

J. Dziewit, A. Pisarek, Ciemnia antropologicznaAutorzy w artykule przyglądają się procesowi konstruowania danych w an-tropologii kulturowej i w praktyce fotograficznej. Stawiają tezę, że opisywany poziom rejestrowania postrzeżeń wymyka się zarówno sprowadzeniu go do porządku mimesis, jak i do poziomu wolnej gry znaków. Tak samo jak trans-formacja doświadczenia w pismo lub szkic, robienie fotografii jest począt-kiem wprawiania „referencji” w ruch. Autorzy przyglądają się temu zjawisku, skupiając się na analizie wybranych etapów tworzenia obrazu w procesie fotograficznym i szerzej, wywoływania danych w procesie antropologiczne-go przedsięwzięcia terenowego wg zasad wpisanych w ciągle obowiązujący wzór idealny.

M. Pacukiewicz, Refleksy w obiektywie. Mitologika filmu etnograficznegoJak uchwycić swoiste „zastane światło”, które film etnograficzny zawsze tak wspaniale wydobywa, aby nie sprowadzić go tylko do lokalnej poświaty lub refleksów w obiektywie twórcy? Czy może stać się ono nośnikiem „spojrzenia z oddali”, które według Lévi-Straussa jest kwintesencją poznania antropolo-gicznego? Artykuł stanowi propozycję zastosowania do fenomenu filmu et-nograficznego „wynalezionej” przez francuskiego antropologa mitologicznej anaklastyki. W ten sposób moglibyśmy potraktować filmy etnograficzne jako

Streszczenia

360

układ luster, który przenosząc zastane światło pomiędzy światami, opowiada pewien antropologiczny mit „unaturalniający” poznanie kultury za sprawą doświadczenia naoczności. Nie chodzi w tym przypadku o impresyjną re-fleksję nadużywającą hermeneutyki, ale istotne pytanie o technikę, metody-kę naukowego procesu badawczego, który powinien leżeć u podstaw filmu etnograficznego.

M. Kołodziej, Refleksje na temat patrzenia w antropologiiSzeroko pojęte patrzenie towarzyszy antropologowi na każdym etapie jego badań. Badacz z reguły już na poziomie rozpoczynania przygotowań do wy-jazdu śledzi mapy nieznanego obszaru, kreując w swoim umyśle jego obraz. Następnie istotność zmysłu wzroku staje się widoczna w terenie – rozpo-czynając od stawiania w nim pierwszych kroków, gdy poprzez obserwację otoczenia badacz zapoznaje się z przestrzenią, zarysowując w swoim umyśle scenę dla dalszych swoich poczynań, przez prowadzenie badań, kiedy klu-czowym elementem staje się obserwacja, aż po spisanie wyników – wówczas polegając na własnej pamięci oraz ufając własnemu oku i temu, co się zo-baczyło w terenie – antropolog staje przed wyzwaniem możliwie najwier-niejszego odtworzenia w piśmie obrazów zapisanych w jego świadomości. W tekście chciałabym prześledzić sposoby patrzenia – zarówno tego rzeczy-wistego, jak i metaforycznego w antropologii.

K. Maniak, Muzeum dyscyplinujące spojrzenie – o przyglądaniu się w prze-strzeni muzealnej. Przypadek muzeum etnograficznegoTekst poświęcony jest muzeum traktowanemu jako przestrzeń dyscyplino-wania, które dokonuje się za pomocą projektowania pożądanych spojrzeń odbiorców. Analiza organizacji oraz ukierunkowań wzroku w przestrzeni muzealnej, a także związanych z nimi wymaganych kompetencji wizual-nych, zostaje umieszczona na tle historii instytucji muzeum oraz na planie szerszych, kulturowych uwarunkowań. Szczególna uwaga zostaje poświę-cona muzeum etnograficznemu, zarówno przeszłym, jak i współczesnym strategiom prezentowania dziedzictwa kulturowego.

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

361

A. Stronciwilk, Oszukać oko. Nawiązania do trompe-l’œil w polskiej sztuce współczesnejTermin trompe-l’œil (fr. „łudzi oko”) pojawił się w początkach XIX w. i określał iluzjonistyczne martwe natury. Jednak samo malarstwo w typie trompe-l’œil pojawia się wcześniej, w szczególności w skrajnie iluzjonistycznej martwej naturze holenderskiej. Mateusz Salwa w swej filozoficznej interpretacji zja-wiska iluzji w malarstwie, zwracał uwagę na szczególność tego typu przed-stawień. Są one bowiem punktem granicznym sztuki – z jednej strony dzięki technicznej wirtuozerii artystów uzyskany zostaje ideał estetycznej koncepcji mimesis – obraz jest niemalże nierozróżnialny od przedmiotu, który ukazuje. Z drugiej strony – obraz, który celowo wprowadza odbiorcę w błąd, „udając”, iż nie jest obrazem, lecz ukazanym na nim przedmiotem, niesie ze sobą za-grożenie całkowitego ulegnięcia iluzji – w efekcie nie zostanie rozpoznany jako dzieło artystyczne. Przedstawienia w typie trompe-l’œil były rodzajem gry z odbiorcą, który najpierw miał „dać się oszukać”, a następnie rozpo-znać iluzję. W polskiej sztuce współczesnej możemy zaobserwować różne „gry z okiem”, które niejednokrotnie odwołują się do tradycji trompe-l’œil. Zarówno bezpośrednie – jak w przypadku obrazów Michała Stonawskiego czy instalacjach Roberta Kuśmirowskiego, jak i ironiczne, w obrazach-przed-miotach Rafała Bujnowskiego.

J. Jakubaszek, Polska na wystawie Kielc. O wystawach prowincjonalnych, peryferyjnej modernizacji i wyobraźni narodowej w XIX wiekuWiek XIX był epoką wystaw. Nie tylko wielkich, zapoczątkowanych w 1851 r. w Londynie, lecz także pomniejszych, peryferyjnych, funkcjonujących na obrzeżach nowoczesnego świata. Dwie z takich wystaw miały miejsce w Kielcach i Lublinie, odpowiednio w 1898 i 1901 r. Obie okazały się przede wszystkim archaicznym spektaklem Polski ziemiańskiej, uwikłanym w po-pularne wyobrażenia ludu, mit arkadyjski prowincji, a także paternalistyczną i zarazem homogenizującą ideę „kraju”. Tekst ten stanowi próbę odpowiedzi na pytanie: jak, z punktu widzenia centrum polskiej kultury, jawiły się na prowincjonalnej wystawie jej peryferie?

Strzeszczenia

362

M. Gołąb, Narracja obrazówArtykuł jest próbą omówienia wybranych aspektów kulturowych relacji mię-dzy obrazem a słowem. W części teoretycznej autor wskazuje na ewolucję znaczenia obrazu sztuki opisaną przez Hansa Beltinga i Victora Stoichitę, a także etymologiczną i retoryczną zależność łączącą tradycję ikoniczną z metaforą i narracją. Celem rozważań jest ukazanie pojęciowych zmian, jakie zaszły w kulturze obrazu między znaczeniem toposu opisanym przez Ernsta R. Curtiusa a współczesnymi praktykami artystycznymi, od zmian organizacji przestrzeni społecznej zaczynając, a na metaforach fotografii i literatury kończąc. W końcowej części porównano fotograficzne oraz filmo-we przykłady twórczości Vika Muniza, Lucy Walker z prozą Michela Fabera, poezją imagistów oraz poematem Josifa Brodskiego. Wszystkie te przykłady ujawniają podobne działania kulturowej syntagmy, prowadzące do artystycz-nego wyodrębniania elementarnych jednostek obrazowo-metaforycznych, których sensy inicjują powstanie przemyślanej całości narracyjnej.

K. Kozakowski, Ziemia – Barcelona: szkic o tubylcach. Dziennik w kosmicz-nym znaczeniu tego wyrazuEduardo Mendoza to najbardziej popularny przedstawiciel współczesnej literatury katalońskiej na świecie, a także laureat prestiżowej hiszpańskiej nagrody literackiej Premio Planeta. Powieści Mendozy stanowią doskonałe świadectwo hiszpańskiej i katalońskiej kultury, której opis musi przedzie-rać się przez głęboką warstwę stereotypów, 10 antystereotypów, uprzedzeń i lokalnych wad. Napisana w formie badawczego dziennika książka Brak wiadomości od Gurba jest pełną autoironii i refleksji zadumą nie tylko nad hiszpańską oraz katalońską tożsamością, lecz także nad ludzkością w ogóle. Co ważne, jest również ciekawym i wartym rozwinięcia podejściem do tema-tu antropologii i „patrzenia” na obcego. Wspomniany bowiem dziennik jest swego rodzaju antropologicznym szkicem, raportem wizytującego i opisują-cego Ziemię oraz jej mieszkańców kosmity lądującego w Barcelonie. Przybysz z rozbrajającą szczerością i dokładnością stara się opisywać sprawy najbar-dziej codzienne i zwyczajne. W swoim artykule chcę rozwinąć „kosmiczną antropologię” ukazującą codzienne życie ludzkie jako ekscentryczny rytuał.

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

363

Lektura, która dla większości czytelników jest zwykłą komedią, przynosi wie-le antropologicznej refleksji i rzuca nieco inne światło na motyw „patrzenia” w kulturze.

A. Rygol, Komparatystyczna analiza perspektywy oglądu w Petersburgu Jarosława Iwaszkiewicza oraz Przewodniku po przemianowanym mieście Josifa BrodskiegoRoztrzaskany i rozdwojony obraz Petersburga, inspirujący XIX-wiecznych twórców literatury rosyjskiej, kusi także współczesnych badaczy do pod-jęcia refleksji nad sposobem jego bieżącej percepcji. Niniejsza praca wpisuje się w kulturowy namysł nad przestrzenią i stanowi próbę uchwy-cenia oraz naświetlenia sposobu analizy miasta tragicznego imperializmu. W myśl nieustannie powracającego w artykule zwrotu – rozdwojenia obrazu miasta – sięgnięto po metodę komparatystyczną, dającą możliwość szer-szego spojrzenia na przestrzeń Petersburga. Przedmiotem analizy stają się dwa eseje – Josifa Brodskiego oraz Jarosława Iwaszkiewicza, których podsta-wą porównawczą jest wspólna przestrzeń refleksji kulturowej. W centrum rozważań uplasowano sposoby obserwacji, które zostały zdefiniowane jako „perspektywy oglądu”, gdzie pierwsza z nich łączy zestawienie wyobrażeń z rzeczywistością, a kolejna odnosi się do przypominania sobie obrazów. Recepcja przestrzeni stanowi punkt wyjścia w opisywanych esejach i w swo-isty sposób koresponduje z podstawowym założeniem, czyli próbą skonstru-owania podmiotowego, subiektywnego widzenia charakterystycznego dla każdego z przywołanych autorów.

K. Kostyra, Między zachwytem a potępieniem: Inny w obiektywie ludowego nurtu kina radzieckiegoArtykuł omawia tendencję określaną jako ludowy nurt w kinie radzieckim lat 60. i 70. i poddaje wybrane tytuły analizie sposobów, w jakich widzia-ny jest Inny: Hucuł, Kirgiz, Rom. Odwołując się do uwarunkowań admi-nistracyjnych, politycznych i ideologicznych w radzieckiej kinematografii omawianego okresu, zwraca uwagę na kontekst, w jakim powstawały dzieła twórców chcących przedstawić filmowe reprezentacje peryferyjnych kultur,

Strzeszczenia

364

z których sami się wywodzili. W wybranych produkcjach Paradżanowa, Ilienki, Konczałowskiego i Loteanu odnajdujemy niejednoznaczny obraz Innego, w którym zachwyt miesza się z potępieniem. Udzielanie peryfe-ryjnym tożsamościom głosu, przefiltrowanego przez ideologiczne wymogi radzieckiego reżimu i wrażliwość twórców, prowokuje pytanie o jego prawo-mocność. Artykuł jest próbą odpowiedzi na to pytanie, dzięki odwołaniu do rozważań Gayatri Chakravorty Spivak.

H. Jadwiszczok-Molencka, J. Molencki, Patrzeć, widzieć, interpretować. O kompetencjach interpretacyjnych odbiorców japońskich filmów animowanychArtykuł ma na celu przybliżenie problematyki opisu, analizy i interpretacji animacji japońskiej. Poprzez odwołania do różnych metodologii, została zaproponowana metoda badań polegająca przede wszystkim na badaniach Clifforda Geertza zawartych w jego koncepcji opisu gęstego. Poprzez przy-kłady anime o mitologicznych wątkach zachodnich została zaproponowana struktura narracji i wątków wizualnych polegająca na tworzeniu struktur oraz podporządkowywaniu im warstw w kolejności od rdzenia, łączącego się z płcią odbiorcy, poprzez inne aspekty, aż do najmniejszych elementów noszących znamiona podgatunkowości. W ramach tychże rozważań zapro-ponowane zostały także kompetencje, które winien posiadać widz, by być w stanie w odpowiedni sposób zobaczyć i zanalizować serię.

M. Pawlicka, Zobaczyć Japonię przez animeZachód spogląda na Japonię od wieków. Kraj Kwitnącej Wiśni jawi się jako tajemnicza kraina, pełna niezrozumiałych symboli, zachowań i zwyczajów. Okakura Kakuzo w swojej Księdze herbaty zwraca uwagę na to, że Zachód nie próbuje zrozumieć Wschodu, spogląda na Japonię przez pryzmat swojej kultury. Podobny problem wytyka Ruth Benedict w Chryzantemie i mieczu. Zachód patrzy, ale nie widzi. Dziś Japonia znana jest m.in., a może właśnie szczególnie, z mangi i anime, które docierają zwłaszcza do młodego poko-lenia. Nadal jednak większość symboli i odniesień pozostaje niezrozumiała. Manga i anime stanowią rozrywkę, traktowane są jak historyjki dla dzieci.

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

365

Zachód nie zwraca uwagi na to, że w produkcjach tego rodzaju skryta jest historia, kultura i tradycja Japonii. Referat ten ma na celu uwypuklenie ukry-tych w anime znaczeń. Moja praca będzie bowiem próbą przetłumaczenia Japonii Zachodowi. Powołam się w niej na silnie wizualne anime, pełne ukrytych znaczeń, odniesień mitologicznych i historycznych. Podejmę pró-bę wyjaśnienia obrazu w anime, odkrycia tego, co dla zachodniego oka jest w nim niewidoczne.

J.H. Budzik, „W fotografii, zdaje się, nie będzie ze mnie »ludzi« […]”. Zdzisława Beksińskiego przetwarzanie widzeniaArtykuł opisuje teoretyczne podstawy oraz przedstawia wnioski z realizacji warsztatów edukacyjnych dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgim-nazjalnych inspirowane twórczością fotograficzną Zdzisława Beksińskiego, ze szczególnym uwzględnieniem portretów i autoportretów (lata 1953–59). Refleksji zostały poddane następujące wątki: „obmyślanie” obrazu fotogra-ficznego, „programowanie” odbioru zdjęć, związki fotografii Beksińskiego z antropologiczną koncepcją obrazów Hansa Beltinga.

A. Koprowicz, Ekran ucieleśniony. Tablet jako obiekt teoretycznyZałożeniem artykułu jest analiza tabletu jako obiektu teoretycznego w ujęciu kultury wizualnej (w oparciu o koncepcje m.in. A. Friedberg, H. Beltinga, B. Latoura, J. Lacana). Ramę pojęciową w interpretacji obrazu cyfrowego stanowi filozofia wizualności Viléma Flussera. Najważniejszą kategorią w ar-tykule jest cielesność – zarówno użytkownika, jak i samego medium/obrazu. Punktem dojścia jest wypracowanie modelu podmiotowości, który wiąże się ze swoistą dla tabletu „metafizyką powierzchni”.

J. Sałaj, Widzenie kontrolowane, czyli kiedy technika wkracza w pole pa-trzenia. EyetrackingArtykuł omawia dzieje interdyscyplinarnej dziedziny nauki, jaką jest okulo-grafia (ang. eyetracking) – śledzenie ruchów gałek ocznych; charakteryzując narzędzia badawcze. Rejestracja wideo aktywności wzrokowej staje się co-raz częstszą praktyką w wielu obszarach naukowych, a także innych około

Strzeszczenia

366

akademickich. Wykorzystywana jest m.in. przy tworzeniu komunikatów reklamowych (prasowych, internetowych, telewizyjnych), bilbordów, no-śników outdoorowych, projektowaniu witryn internetowych i gier kompute-rowych. Analitycy badań konsumenckich tworzą mapy cieplne, na podstawie których wykonywane są konkretne projekty komunikacyjne. Jest to niejaw-na ingerencja w sposób patrzenia odbiorcy, który często jest nieświadomy stosowanych chwytów. Weryfikacja tego jak odbieramy wielkoformatowe reklamy i przekazy jest ważną informacją nie tylko ze względu na własności finansowe, ale ma to przede wszystkim wymiar poznawczy i kulturowy.

M.M. Chojnacki, Wirtualna kamera i jej zastosowanie w grach wideoArtykuł podejmuje próbę zdefiniowania oraz określenia podstawowych cech stałego elementu silników gier wideo jakim jest wirtualna kamera. Autor przybliża dotychczas zaproponowane koncepcje oraz sposoby jej analizo-wania, jednocześnie porównując możliwości tego komponentu interfejsu z właściwościami jego filmowego odpowiednika. W tekście zostaje zarysowa-ne znaczenie wirtualnej kamery dla procesu opowiadania historii, prezen-tacji świata przedstawionego, ale także dla mechaniki rozgrywki oraz reguł nią kierujących. Omówione zostają także zabiegi stylistyczne wpływające na sposób odbioru warstwy wizualnej gry oraz chwyty determinujące spo-sób funkcjonowania awatara w interaktywnym środowisku (metapercepcja, fokalizacja), a także relacja pomiędzy punktem widzenia a elementami in-terfejsu graficznego.

B. Kłoda-Staniecko, Responsywne obrazy. O relacji sprawczości i perspek-tywy widzenia w grach komputerowychPraca traktuje o relacji sprawczości (agency) gracza i perspektyw widzenia w grach komputerowych. Możliwość działania „na” ekranie, jak i wewnątrz świata przedstawionego umiejscawia gracza w dwufunkcyjnej pozycji od-biorcy i kreatora. Możliwość operowania awatarem, bezpośredniego nawi-gowania w przestrzeni wirtualnej oraz kontrola nad kamerą przekształcają perspektywę widzenia znaną z wizualnych mediów narracyjnych. Ekstensje technologiczne ekranu w postaci kamer i kontrolerów „patrzą” na gracza

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

367

skanując jego osobą oraz przestrzeń wokół niego różnego rodzaju elektro-nicznymi czujnikami, co umożliwia uzupełnianie wizualnych treści o dane ze świata realnego. Gracz natomiast, dzięki mocy sprawczej, jaką nadają mu mechaniczne oraz graficzne interfejsy, może reagować w czasie rzeczywi-stym na przekaz jednocześnie nim manipulując.

E.M. Walewska, Neonawigacja i wirtualna turystyka – nowe, zmediatyzo-wane sposoby patrzenia, zwiedzania i nawigowaniaNawigacja jako wiedza na temat określania położenia i wyznaczania trasy podróży jest zbiorem technik oglądu otoczenia i przetwarzania informacji o nim. Na pierwszy plan wysuwa się tu wzrokowy i obrazowy charakter tych czynności, w której już od wieków człowieka wspierają mapy oraz przyrządy nawigacyjne – kiedyś mechaniczne, a obecnie także elektroniczne. Celem ni-niejszego artykułu jest omówienie determinowanej technologicznie zmiany optyki patrzenia na świat w procesie nawigowania (w węższym znaczeniu) – kiedy to zmysł wzroku zostaje zapośredniczony przez nowe technologie, a ludzki narząd wzroku zostaje przedłużony przez skomputeryzowane urzą-dzenia – ale także w zjawisku wirtualnej turystyki. Autorka omawia również nawigacyjny potencjał aplikacji geolokalizacyjnych i geotagujących, a także generujących rzeczywistość rozszerzoną. Autorka porusza zagadnienia zwią-zane m.in. z geomediami, cyberkartografią czy mobilnymi mediami miej-skimi. Na określenie nowych sposobów nawigacji, przy użyciu opisywanych urządzeń, sieciowych narzędzi oraz aplikacji, Autorka proponuje wspólną nazwę: neonawigacja.

Strzeszczenia

369

J. Dziewit, A. Pisarek, Anthropological darkroomIn the article authors pay attention to the process of data construction in cultural anthropology and in photography apprenticeship. According to authors’ thesis, the standard of perception recording is neither reduced to the meaning of mimesis nor to the spare signplay. The same as transformation of experience into the script or draft, taking photograph is the beginning of making “references” move. Authors are examining this phenomenon, focusing on analysis of selected periods of image creation in the photographical process, and – widely – triggering data in the process of anthropological terrain experience according to rules which are supposed to be an ideal pattern.

M. Pacukiewicz, Reflexes in the lens. Mytho-logic of ethnographic filmHow to grasp an “existing light”, which is mined by ethnographic film, not to make it only a local afterglow or reflexes in the lens of its creator? Could it be a medium of “the view from afar”, which is – in Levi-Strauss’ opinion – a quintessence of anthropological cognition? The text is a proposition of applying to phenomenon of ethnographic film to the mythological anaklasis “discovered” by French anthropologist. This way we could treat ethnographic films as a system of mirrors which, by relocating existing light, is narrating anthropological myth “natural making” knowing culture by the experience of

Summaries

370

clarity. It is not about impressive reflection abusing hermeneutic, but about a technic, methodology of scientific research process, which should be a basis for the ethnographic film.

M. Kołodziej, Reflections on looking in anthropologyBroadly defined looking accompanies the anthropologist in each stage of anthropological research. While starting the research, anthropologist follows the maps of the area of his research, creating its image in his mind. Next, the sense of sight is important in terrain, when observing the area, A researcher is making oneself acquainted to the space. Later, the sense of sight is becoming essential in terrain, starting with the observation of surroundings, during doing the research itself and finally when anthropologist is writing the results of his researches, making it as precise as possible. In my text I would like to pay attention to the ways of looking in anthropology – both real and metaphorical.

K. Maniak, Look disciplining museum – about looking around in a museum space. The case of ethnographical museumThe text is related to a museum which is treated as a space of disciplining. It is accomplished by designing desired looks of customers. Analysis of organization of museum space and orientation of looks, and also visual competence connected with them is inserted in the background of museum history and on the plan of wider cultural determinants. Particular attention is paid to ethnographical museum and its both past and contemporary strategies of cultural heritage presentation.

A. Stronciwilk, To deceive an eye. References to trompe-l’œil in Polish contemporary artThe notion of trompe-l’œil (fr. To deceive an eye) appeared in the beginning of XIX century and defined still life illusion. However, trompe-l’œil painting had appeared before, especially in illusionistic Dutch still life painting. Mateusz Salwa in his philosophical interpretation of phenomenon of illusion has spotlighted the uniqueness of these types of painting. They are liminal point

Looking and Seeing in the Context of Cultural Studies

371

of art: on one hand, thanks to technical abilities of artists there is obtained ideal conception of mimesis – the piece of art and real object it shows, are undifferentiated. On the other hand – a piece of art, which intentionally is bluffing viewers by pretending not to be a piece of art, but to be an object. It brings a risk that viewers may give in illusion and not treat a piece of art as it is. Presentations in trompe-l’œil type are kind of play with a viewer, who – first of all – had to let himself be deceived, and then identify illusion. In Polish contemporary art we can observe so many “plays with an eye”, which are often enough appealing to the trompe-l’œil tradition. It is happening in two ways – directly, as in Michals’ Stonawski art, and ironically, as in Rafals’ Bujanowski paintings-objects.

J. Jakubaszek, Poland on the exhibition of Kielce. About provincial exhibitions, outlying modernization and national imagination in XIX centuryXIX century was a period of exhibitions. Not only big ones originated in 1851 in London, but also minor, outlying, functioning in the outskirts of modern world. Two of such exhibitions took place in Kielce and Lublin in 1898 and 1901. Above all, both turned out archaic spectacle of manorial Poland, involved with popular conceptions of populace, idyllic myth of province and also paternalistic and idea of “land”. In the text I will try to answer the question: how, from the point of view of the centre of Polish culture, appeared outskirts on the provincial exhibition?

M. Gołąb, Narration of the imagesThe text will be an attempt to report selected aspects of cultural relations between the image and the word. In the theoretical part of this text, the author indicates the evolution of meaning of the piece of art, described by Hans Belting and Victor Stroichita. He also presents etymological and rhetorical dependence connecting iconic tradition with metaphor and narration. The aim of this text is to discuss conceptual changes that have occurred in image culture between the meaning of topos, described by Ernst R. Curtis, and contemporary artistic practices; starting from the organization of social space and ending on photography and literature metaphors.

Summaries

372

In the final part of the text, there is a comparison of the photographical and cinematic examples of the works by Viko Muniz and Lucy Walker with prose by Michel Faber, poetry by imagists and a poem by Josif Brodski. All of the examples show similar actions of cultural phrase, leading up to artistic individualization of elementary image-metaphorical individuals, the senses of which are initiating the uprising of considered narrative completeness.

K. Kozakowski, Earth – Barcelona: draft about inhabitants. Diary in an outerspace meaning of the wordEduardo Mendoza is the most popular representant of contemporary Catalan literature in the world. He is also a laureate of prestigious Spanish literature award Premio Planeta. Mendozas' novels are great evidence of how Spanish and Catalan culture are perceived, taking into account stereotypes, anti-stereotypes, prejudices and local flaws. "Lack of messages from Gurb", the book, which is written in the form of research diary, is full of irony and reflection reverie not only on Spanish and Catalan identity but also on mankind in general. What is important, it's also an interesting and amplification worthy case of anthropological "looking" at Foreigner. Such a Diary is in a way an anthropological draft, report made by alien who landed in Barcelona to inspect the Earth and its residents. Comer tries to describe the most daily and ordinary things. In my article I want to amplify the rehearsal of "cosmic anthropology", which is showing daily life as a weird ritual. The title, which is normal a comedy for majority of readers, contains loads of anthropological reflection and sheds other light on the theme of "looking" in culture.

A. Rygol, Comparative analysis of vision perspectives in Petersburg by Jarosław Iwaszkiewicz and Renamed town guide by Josif BrodskiShattered and splitted image of Petersburg, inspiring XIX-century creators of Russian literature is also tempting contemporary researchers to undertake reflections about the ways of its perception. This text is a consideration about space and tries to show ways of analysis of the town of the tragic imperialism. Regarding the split of town image, I used a comparative methodology, which

Looking and Seeing in the Context of Cultural Studies

373

gives an opportunity to look wider on the space of Petersburg. A subjects of analysis are two essays – of Josifs Brodski and Jaroslaw Iwaszkiewicz. The base of their comparative is common space of cultural reflection. In the middle of consideration there are the ways of observation, which are defined as "vision perspectives". First of them connects the connection of image and reality, while the second one relates to the recollection of the images. Perception of the space is a starting point in essays I would like to analyse and is connected with the basic assumption, which means the construction of subjective point of view – characteristic for each mentioned earlier authors.

K. Kostyra, Between the fascination and condemnation: Other in the Soviets’ folk style cinemaThis text is related to the trend known as a folk style in Soviets’ cinema in the ‘60s and ‘70’. It also analyses selected titles by paying special attention to the ways how Other is being seen. It is on the examples of Hutsul, Kyrgyz and Romany. Taking into consideration administrative, political and ideological conditions in Soviets’ cinematography in the discussed period of time, it pays attention to the context in which films appeared, and in which authors wanted to show film-representation of outlying cultures they were from. In the chosen productions by Paradzanows’, Ilienkos’, Konczalowskis’ and Loteanus’ we can find ambiguous images of Other, in which fascination is competing with condemnation. When outlying creators are giving voice to outlying personalities, there appears a question about its validity. My text is suggesting an answer invoking considerations of Gayatrias’ Chakravorty Spivak.

H. Jadwiszczok-Molencka, J. Molencki, To look, to see, to interpret. Interpretation competence of viewer of Japan animated films The goal of text is getting across the problems of description, analysis and interpretation of Japanese animation. By dint of different methods there had been proposed a research method relying on the researches of Clifford Geertz and contained in his conception of thick description. Through the examples of anime about mythological threads, it was proposed a structure of narration

Summaries

374

and visual  threads which relies on making structures and subordinating some layers to them. The layers are arranged in order from core (which is connected with the sex of viewer), by other aspects, to the least elements which have got the characteristics of  subspeciesness. In the frame of these considerations, we are offered the competitions which a viewer should have got to correctly watch and understand the series. 

M. Pawlicka, To see Japan through animeThe West has been looking at Japan since ages. Japan seems to be a mystery land, full of incomprehensible symbols, attitudes and habits. Okakura Kakuzo in his "Book of tea" says that the West is not trying to understand the East, but is looking at Japan by the prism of its own culture. Similar problem is fingered by Ruth Benedict in her "Chrysanthemum and sword". The West looks, but not sees. Today's Japan is known, among other things or – probably – especially from manga and anime, which are getting through especially to young generation. But there are still so many symbols and references, that aren't getting clear. Manga and anime provide an entertainment, and are treated as tales for children. The West don't advert on history, tradition and Japanese cultural history hidden in the series. This text is intended to emphasize meanings hidden in anime. It will be a try of translate Japan to the West. For that, I will use visual-strong anime, full of hidden meanings or mythological and historical references. I will try to translate the image of anime and show what isn't visible for "the west eye".

J.H. Budzik, "In the photography, it seems to me, there I will not be »people« […]" Zdzisław Beksinski’s processing of seeingThe text describes theoretical bases and shows motions from educational workshops for middle-school and post-secondary pupils, inspired by Zdzislaw Beksinski’s photographic works of art, particularly portraits and auto-portraits (1953–1959). Threads that were taken into reflections are: "imagining" of photography images, "scheduling" receptions of photos, connections of photography of Beksinski's with the anthropological conception of works of art by Hans Belting.

Looking and Seeing in the Context of Cultural Studies

375

A. Koprowicz, Embodiment screen. Tablet as a theoretical objectAn assumption of this text is the analysis of a tablet as a theoretical object in the conceptualization of visual culture (based on conceptions of A. Friedberg, H. Belting, B. Latour, J. Lacan). A frame for the idea of digital image interpretation is Vilem Flusser’s philosophy. The most important category in this text is corporeality of both user and medium/image. The access point is the model of subjectivity, connected with – characteristic for tablet – “metaphysics of surface”.

J. Sałaj, Controlled vision, so when the technique strides into the field of view. EyetrackingText discusses a history of interdisciplinary area of science, which is eyetracking it means following the motions of eyes; Video recording of optic activity is becoming more and more often practised in so many areas of science, and other – about academic. It is used for example while making advertisements (the press, web and tv), billboards, outdoor mediums, designing websites and computer games. Analysts of consument research are creating thermal maps which are the base for exact communicative projects. It is classified intervention into viewers' way of view, however the viewer is not aware of these tricks. Verification of how we perceive huge formed advertisements is important information not only for financial property, but it has also got cognitive and cultural dimension.  

M.M. Chojnacki, Virtual camera and its usage in video gamesThe text tries to define and determine the basic attributes of constant element of video games which is virtual camera. The author approaches previous conceptions and ways of its analysis, and also compare abilities of this component of interface with abilities of its filmic counterpart. In the text, there is a sketched meaning of virtual camera for the process of storytelling, presentation of the represented world, but also for the mechanics of contest and its rules. There are also discussed stylistic methods that can influence the way of perception of visual layer of the game, the tricks that determine the way of the avatar functions in the interactive habitat (metaperception,

Summaries

376

focalisation) , and also the relation between the point of view and elements of graphic interface.

B. Kłoda-Staniecko, Responsive images. About the self-agency relation and the perspective of view in computer gamesThe text is about the self-agency relation of a player and perspectives of view in computer games. The ability of an action "on" the screen and inside the game world is that what makes the player to be both the consumer and creator. The Ability of operating on avatar, direct navigating in the virtual space and a controlling over camera are reshaping the perspective of the view which is known from visual narrative media. Technological extenses of the screen so as cameras, are looking at the player and scanning himself and the space around him by electronic sensors. It makes possible to complement visual contents with details from reality. However, the player thanks to prime mover given to him by mechanic and graphic interfaces, can react on the content in the real time and manipulate at the same time.

E.M. Walewska, Neonavigation and virtual tourism – new, mediated ways of looking, exploring and navigatingNavigation as a knowledge about defining location and setting a route of travel is a compilation of techniques of overview of the surroundings and processing pieces of information about it. In the foreground there is visual and graphic character of these actions, in which since centuries human has been assisted by maps and navigation tools – once mechanic, but now also electronic. The goal of this text is to discuss the technologically determined change  of optics by watching the world in the process of navigation (in its narrow meaning) – when sense of sight is being mediated by new technologies, but the organ of sight is being extended by wired devices. Also in virtual tourism. Author discusses navigative abilities of geolocalisation and geotagging and also generating extended reality. Author talks over the issues connected with geomedia, cybercartography and mobile media. For the description of the new ways of navigation with the help of mentioned above appliances, net tools and applications the author proposes the common name: neonavigation.

Looking and Seeing in the Context of Cultural Studies

377

Aarseth Espen 322, 326, 335, 336Abe Noriyuki 238, 243Abikeyeva Gulnara 189, 194Abriszewski Krzysztof 15, 26, 27,

267, 287Abuladze Tengiza 180, 182Adams Ernest 306, 313, 314, 318Afeltowicz Łukasz 26, 27, 283, 287Akatsuka Fujio 226Akutagawa Ryunosuke 227Akio Narita 204, 228Aktürk Şener 177, 193Alberti Leon Battista 81,136, 137,

139, 148, 149, 150, 268, 287, 323, 336

Aleksandrowicz Jerzy W. 283, 287Allen Kate 199, 225Allison Anne 199, 225Altman Robert 190

Ambros Aleksandra 140, 151Anczyc Władysław 109Anderson Benedict 104Andrysek Adam 345, 346, 348, 349,

356Appadurai Arjun 67, 72Araki Tesuro 238, 243Arystofanes 134Arystoteles 85, 134, 136Asch Timothy 32Ashibe Yuho 226Assmann Aleida 51,52, 54Attneave Fred 290Atkinson Paul 20, 27Auerbach Jeffrey A. 103, 123Augustynek Błażej 333, 336Ayano Naoto 207–208, 226Axentowicz Teodor 112Azuma Hideo 226

Indeks osób

378

Babicz Józef 340, 356Bal Mieke 316Banach Wiesław 245, 247, 250, 251,

255, 258, 261Banasiak Bogdan 234, 242, 275, 287Banaszkiewicz Karina 343, 356Baran Bogdan 41Barańczak Stanisław 146, 150Barańska Dorota 237, 238, 242Barański Janusz 67, 70, 72, 73Barbera Joseph 333Barley Nigel 24, 26Barnard Alan 64, 72Barthes Roland 37, 41, 150, 230,

231, 241, 242, 246, 247, 253, 254, 261

Bataille Georges 234, 242Bator Joanna 234, 242Baudelaire Charles Pierre 137, 138Baudrillard Jean 87, 111, 123Bauman Zygmunt 114, 123, 169,

173, 280, 286Baumfeld Gustaw Bolesław 106,

123Bayard Hippolyte 246Bąkowska Aleksandra 12, 28Bear Ralph 328Beksińska Zofia 255–257, 259Beksiński Zdzisław 245–262Bell Daniel 301Belting Hans 132, 135, 136, 147,

151, 247, 249, 258, 260, 261, 271, 273, 278, 279, 286

Benedict Ruth 155, 187, 193, 230, 234, 235, 242

Benedyktowicz Zbigniew 33, 37, 39–41

Benjamin Walter 106, 114, 115, 118, 119, 123, 138, 280, 283, 284, 286

Bennett Tony 56, 57, 59, 60, 65, 72, 104, 105, 123

Bentham Jeremi 56Bentkowski Arkadiusz 13, 26Berger John 51, 54, 61, 72Bergson Henri 61, 73, 130Bertillon Alphonse 285Beumers Birgit 189, 194Białostocki Jan 210, 226Bieliński Przemysław 269, 287Biłos Piotr 59, 72Błaszkiewicz Helena 31, 43Błońska Wanda 37, 41Błoński Jan 37, 41Boas Franz 20, 64, 65, 73Bobiński Witold 254, 261Bogost Ian 321, 336Bogusławski Wojciech 109, 124Bogusz Katarzyna 235, 243Bolter Jay David 305, 312, 318Bordwell David 309, 318Borges Jorge Luis 111, 271, 275, 286Borkowski Grzegorz 86, 100Borowski Andrzej 130, 151Bourdieu Pierre-Félix 33, 42, 58, 59,

72, 104, 123Brand Maja 98, 100

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

379

Branicka Monika 86, 100Breżniew Leonid 179Brieze Cornelius 81Brodski Josif 145–147, 150, 166–

170, 172, 173Brocki Marcin 73Broniewski Władysław 173Bryl Mariusz 51, 54, 61, 72, 247,

261, 273, 286Buchowski Michał 24, 28, 153, 163Budzik Justyna Hanna 252, 261Bujnowski Rafał 92–94, 96–100Bundowie, ród 120Burelli Paolo 307, 318Burgundzka Maria 79Burke Bill Holm 64, 73Buronson 227Burszta Wojciech Józef 35, 42, 198,

226Buswell Guy Thomas 293, 302

Caillois Roger 332, 336Caravaggio Michelangelo Merisi

da 255Carr Nicholas 292, 298, 299, 301,

302Carroll Lewis 281, 286Celiński Piotr 350, 357Cichy Barbara 235, 242Chagnon Napoleon 24, 32Chałubiński Tytus 112Chang Ching-Yu 235, 242Chapman William Ryan 63, 72

Chaporro Barbara 299, 302Charbonnier Georges 21, 26Chiho Saito 227Christian V, król duński i norweski

83Clements Jonathan 200, 224, 225Clifford James 18–20, 26Cline Thomas Sparks 292Clive John 192, 194Coffey Amanda 20, 27Coorte Adriaen S. 70Crary Jonathan 60, 72Culler Jonathan 137, 151Curtius Ernst Robert 130–132, 134,

151Cyceron 136–137Cypryański Piotr 330, 336Czachowski Hubert 67, 73Czaja Dariusz 198, 225Czerski Wojciech 294, 303Czudec Joanna 131, 151

D’Alleva Anne 210, 225Da Montefeltro Federico 79Dant Tim 67, 73Darwin Karol (wł. Charles Robert)

63Date Hayato 238, 243Daves Delmer 309David Jean Louis 149Davis Desmond 226Dazai Osamu 227De' Barbari Jacopo 80

Indeks osób

380

De le Motte Jean-François 92Defoe Daniel 20Delamont Sara 20, 27Deliège Robert 46, 50, 54Deleuze Gilles 280, 286Demel Grzegorz 176, 177, 193Destivelle Catherine 34Di Bondone Giotto (wł. Angiolo) 81Didi-Huberman Georges 266, 288Ditchburn Robert W. 302Dodge Raymond 292Domagalska Marta 231, 243Domanowska Eulalia 88, 100Donne John 145, 146, 150Dostojewski Fiodor 104Douglas Mary 35, 42Dovey Jon 310, 318Dowżenko Aleksander 180, 181,

183Dracz Iwan 181, 182Drexlerowa Anna M. 123Droździel Małgorzata zob.

Litwinowicz-Droździel Małgorzata

Duchowski Andrew T. 302Dudek Karolina J. 49, 54Dynarski Kazimierz 141Dyoniziak Barbara zob. Olszewska-

-Dyoniziak BarbaraDziadek Adam 231, 242Dziewit Jakub 25, 26, 246, 261Dżurak Ewa 35, 42

Eco Umberto 300, 322, 336Edwards Steve 13, 26Egenfeldt-Nielsen Simon 309, 318Eigenheer Marianne 61, 74Elektorowicz Leszek 143, 144, 151Elias Norbert 278, 286Eliot Thomas Stearns 148Eljasz-Radzikowski Stanisław 109,

123Empedokles z Akragas 275–277Engelbart Douglas 325, 332, 336Engelking Leszek 143–145, 151Eribon Didier 39, 42Eskelinen Markku 326, 336Evans Jessica 282, 286

Faber Michel 139–141, 151Fabritius Carel 80Fagerholt Erik 313, 314, 318Falski Maciej 37, 42Fangor Wojciech 251Faryno Jerzy 39Feliksiak Elżbieta 137, 151Ferdynand III Habsburg 81Filiciak Mirosław 200, 224, 225,

309, 318, 334, 336Filipowicz Benedykt 115, 119, 123Filostrat Starszy (wł. Flawiusz

Filostrat) 81Fink Bruce 120, 123First Joshua J. 178, 179, 181, 183,

184, 193Fiske John 197, 198, 225

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

381

Flusser Vilém 25, 27, 268, 269, 273, 274, 277, 278, 287

Folga-Januszewska Dorota 59, 73, 166, 173

Forajter Beata zob. Mytych- -Forajter Beata

Foster Hal 19, 27Foucault Michel 35, 36, 42, 56, 57,

103, 104, 138, 192, 193, 234, 242, 274, 275, 283, 287

Forajter Wacław 247, 262Francuz Piotr 289, 293, 294, 300,

302Friedberg Anne 267, 268, 281, 287,

323, 325, 327, 336Friedrich Hugo 137, 151Freud Zygmunt (wł. Sigmund) 118,

123, 283Fujima Takuya 208, 226Furuya Usamaru 227

Garbicz Adam 186, 194Gálik Slavomír 346, 356Gałuszka Jadwiga 322, 336Gawalewicz Marian 110, 114, 119,

123, 125Geertz Clifford 20, 27, 33, 36, 42,

153, 163, 211, 212, 225Geekowski Krzysztof 343, 356Gijsbrechts Cornelis Norbertus 80,

83, 84, 92–97Gogol Mikołaj 165, 173Golka Marian 198, 225

Gombrich Ernst 166, 167, 173Gomóła Anna 20, 27Gomulicki Wiktor 116, 123Goodall Jane 348Goodman Nelson 300Goody Jack 301Gorczyca Łukasz 93, 100Gorgiasz 85Gottlieb Alma 19, 27Goździak Elżbieta 33, 42, 230, 242Graff Piotr 138, 151Grajewski Wincenty 51, 54Gravett Paul 199, 225Greenberg Reesa 56, 72Grijp Paul van der 62, 73Grimshaw Anna 13, 27Grusin Richard 305, 312, 318Gryka Jan 87, 100Gwóźdź Andrzej 285, 288, 309, 318,

345, 357

Hall Edward Twitchell 33, 42, 230, 242

Hall Stuart 282, 286Hammersley Martyn 20, 27Hanehane Kiro 208, 226Hanna William 333Hannerz Ulf 19Hara Tetsuo 225Hardy Barbara 132, 133, 151Hartridge Hamilton 294Hartwig Julia 143, 144, 151Harvey Auriea 327, 336

Indeks osób

382

Hasegawa Machiko 227Haussmann Gary 306, 319Heidegger Martin 272, 285Heider Karl 40Hemmer Oscar 19, 27Hentschlager Kurt 331Herer Michał 280, 286Hertz Paweł 167, 173Heeter Carrie 334Hidaka Masamitsu 243Hinsley Curtis M. 64, 73Hinz Marcin 39, 42Hirano Kohta 227Hiroe Rei 227Hobsbawm Eric 103, 123Hoffenberg Peter H. 103, 104, 123Holbein Hans (młodszy) 283Husarska Anna 167, 172Hussakowska Maria 61, 75

Igarashi Takuya 238, 243Ikeda Etsuko 226Illienko Jurij 180, 181Imazawa Tetsuo 228Ingulsrud John E. 199, 225Isaacson Walter 269, 287Iser Wolfgang 326Ishibumi Ichiei 208, 227Iwabuchi Koichi 200, 225Iwaszkiewicz Jarosław 166, 168,

169, 171–173, 363Iwicka Renata 237, 242

Jameson Fredric 188, 194Janion Maria 112, 124Janiszewska Anna zob. Zeidler-

-Janiszewska AnnaJankowska Hanna 283, 288Janowski Jarosław 300, 302Jańczuk Katarzyna zob. Thiel-

-Jańczuk KatarzynaJapola Józef 300, 302Januszewska Dorota zob. Folga-

-Januszewska DorotaJanuszkiewicz Michał 35, 42Jarosz Beata 252, 261Jastriebow Aleksander 294, 303Javal Louis Émile 292Jaworska Bronisława zob.

Kopczyńska-Jaworska Bronisława

Jaworski Eugeniusz 20, 27Jay Martin 56, 60, 61, 73, 74Jedlińska Eleonora 210, 225Jedliński Jakub 210, 225, 249, 261Jelewska Agnieszka 276, 277, 287Jezierscy, ród 120Jobs Steve 265, 269, 287Johnson Steven 322, 336Jomard Edme-Francois 62Jun‘ichirō Tanizaki 235Juul Jasper 329, 336

Kakuzo Okakura 229, 230, 242Kałużna Magdalena zob.

Krysińska-Kałużna Magdalena

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

383

Kamiński Jan N. 112, 120, 124Kamrowska Agnieszka 240, 242Kania Ireneusz 114, 123, 234, 242,

280, 286Kartezjusz (wł. René Descartes)

60, 87Karwatowska Małgorzata 252, 261Katsushika Hokusai 231Kawakami Minoru 208, 227Kelts Roland 199, 225Kempny Marian 67, 73Kennedy Helen W. 310, 318Kimura Shinichi 208, 227Kincaid Andrew 238, 243Kinsella Sharon 199, 225Kita Barbara 285, 288Kertész André 251Kishimoto Masashi 227, 238–240Klekot Ewa 64, 105, 124, 178, 194,

230, 242Kleniewscy, ród 120Klus Anna zob. Kowalczyk-Klus

AnnaKluszczyński R. W. 40, 43Kłoskowska Antonina 197, 198, 225Kmita Jerzy 41, 42Kocjan K. 39, 42Kobuichi 208, 227Kola Adam 67, 73Kolumb Krzysztof 156Komendant Tadeusz 192, 193, 234,

242, 275, 287Konczałowski Andriej 182, 187, 188

Kopaliński Władysław 290, 302Kopczyńska-Jaworska Bronisława

29, 30, 42, 49, 54Kopczyński Krzysztof 33Kopecka-Piech Katarzyna 354, 356Koprowicz Agata 106, 124Kopytoff Igor 67, 73Kornobis Maciej Wiktor 39, 42Kosak Kiyoyuki 200, 225Kosowska Ewa 20, 27Kossakowie, ród 120Kościańska Agnieszka 13, 26Kościółek Jakub 179, 194Kowalczyk-Klus Anna 252, 262Kowalska Elżbieta 70, 74Kowalska Małgorzata 41, 42Koyama-Richard Brigitte 231, 232,

243Kozyra Agnieszka 237–239, 241, 243Krajewski Marek 67, 73, 198, 225Krakowiak 115, 118, 120, 124Krasny Marcin 86, 87, 100Krawczak Ewa 64, 73Krawczyk Mirosław 34, 42Królak Sławomir 111, 123Krysińska-Kałużna Magdalena 155,

156, 163Krzemieniowa Krystyna 275, 283,

286, 288Kubica Grażyna 47Kubicka Joanna 106, 124Kucharski Adam 161, 164Kucharski Eugeniusz 109, 124

Indeks osób

384

Kuczborska Blanka 24, 28Kukuczka Jacek 69, 73Kume Issei 227Kunz Tomasz 137, 151Kuper Adam 63, 73Kurpiński Karol 112Kurumada Masami 215, 227Kurz Iwona 61, 73, 266, 267, 287Kuśmirowski Robert 87–91, 100, 101Kyougoku Natsuhiko 227Kwiatkowska Olga 67, 73Kwiatkowska Paulina 266, 287Kwiecińska Maria 229, 242Kwiek Marek 60, 73Kwintylian (wł. Marcus Fabius

Quintilianus) 136

Lacan Jacques 119, 120, 122–124, 273, 283, 284, 289

Laplanche Jean 117, 124Lane-Fox Augustus Henry zob. Pitt

Rivers Augustus HenryLatour Bruno 15, 16, 25–27, 67, 267,

272, 276, 283, 287Lech Agnieszka 200, 224, 226Leiris Michel 39, 42Lenin Włodzimierz 168, 177, 187,

190, 191Leśniak Andrzej 266, 287Levin David Michael 55, 74Lévi-Strauss Claude 14, 16, 20, 21,

26, 27, 29, 33, 36–39, 42, 51, 54, 224, 226

Lewczyński Jerzy 245, 247, 251, 261Ligocki Artur 247, 261Linkiewicz Ewa 254, 259–261Lipszyc Henryk 235, 242Litwinowicz-Droździel Małgorzata

106, 107, 124Lorentzon Magnus 313, 314, 318Loska Krzysztof 200, 225, 342, 356Loteanu Emil 181, 182, 189, 190Lubelski Tadeusz 181, 195, 308, 319Lyotard Jean-François 41, 42, 343

Łotman Juri 39Łukasiewicz Małgorzata 154, 164

Macaulay Thomas Babington 192, 194

Macios Tomasz 310, 318Macdonald Sharon 20, 27, 60, 72,

74Maciudzińska Magdalena 70, 73Maeda Jun 208, 227Majda Jan 109, 124Majewska Agnieszka zob. Rejniak-

-Majewska AgnieszkaMajewski Michał 355, 356Majewski Tomasz 267, 287Majmurek Jakub 182, 183, 194Malinowski Bronisław 14, 17, 18,

20, 24, 27, 33, 40, 45–48, 50, 54, 156

Mander Karel van 91Mania Wojciech 350, 357

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

385

Maniecki Jacek 25, 27, 268, 287Manovich Lev 328, 330, 336, 350Maragall Mira Pasqual 158Marcus George E. 19, 26, 27Marczewska Katarzyna 46, 54Marin Louis 78, 134, 172Markiewicz Kamil 278, 286Markowski Michał Paweł 275, 287Martini Francesco di Giorgio 79Masami Kurumada 215Mashima Hiro 227Masson Elsie 48, 54Matlakowski Władysław 112, 124Matsumoto Carley 193, 194Matuszewski Krzysztof 134, 151,

234, 242Maxwell Anne 65, 74May Karol 20Mazur Adam 86, 100McCarthy Helen 200, 224, 225, 231,

242McConnell David L. 199, 225McCullough Malcolm 277, 289McLuhan Marshall 272McMahan Alison 334, 337Mencwel Andrzej 14, 27Mendoza Eduardo 156, 157, 159,

162–164Merriman Nick 66, 74Michałkow Nikita 180, 185Michera Wojciech 284, 287Miczka Tadeusz 39Migasiński Jacek 41, 42

Miller Jacques-Alain 119, 124, 283, 287

Miłosz Czesław 146, 150Minamoto Yoshitsune 336Minksztym Joanna 153, 163Mirzoef Nicholas 56Mishima Hiroji 208, 227Mitchell Timothy 104, 105, 124Mitka Józef 12, 28Miyama-Zero 208, 227Miyazaki Hayao 240, 243Młodkowski Jan 289–291, 293, 302Moeran Brian 199, 225Mokrosiński Łukasz 120, 123Molesworth William 12Monteskiusz (wł. Charles Louis de

Secondat) 36Montgomery Robert 309Morawska Maria 281, 286Morawińska Agnieszka 173Morgan Lewis Henry 12, 28Mrok. 109, 124Munch Edvard 251Muniz Vik 147, 148, 149Muririn 208, 227Murray Janet 333, 337Myers Fred R. 19, 27Mytych-Forajter Beata 247, 262

Nacher Anna 350, 357Nałkowski Wacław 110, 124Nassau Engelbert 79 Neisser Ulric 167, 169

Indeks osób

386

Nielsen Jakob 298, 299, 302Nitsche Michael 311, 315, 316, 318Nogaj, wódz Mongołów 109Nowicka Ewa 67, 73Nowicki Wacław 245, 262Nycz Ryszard 56, 61, 73, 74, 137,

151, 211, 226Nye Joseph 198

O’Doherty Brian 249, 262Ochab Maryna 39, 42Oda Eiichiro 227Ogłoza Ewa 252, 261Okamoto Lynn 227Okamura Tensai 243Okiejew Tołomusz 189Oksiuta Anna 310, 318Oku Hiroya 227Olszewska-Dyoniziak Barbara 24,

27, 45, 54Ołdziejewski Kazimierz 107, 124Ong Walter Jackson 300, 302Orłowski Hubert 283, 286Osyka Leonid 180, 181Otomo Katsuhiro 227Owidiusz (wł. Publius Ovidius

Naso) 213Ozaki Minami 227

Pabiś-Orzeszyna Michał 268, 287, 323

Panofsky Erwin 210, 226

Paradżanow Siergiej 180–182, 185, 186, 188, 194, 195

Parrazjos z Efezu 77, 79, 81, 85Pasikowska Agata 296, 302Paxton Joseph 105Pelc Jerzy 210, 226Penk Joanna zob. Zaremba-Penk

JoannaPenn Arthur 190Pełczyński Grzegorz 32, 36, 43Perron Bernard 334, 337Petryk Michał 13, 26Picard Martin 308, 319Piech Katarzyna zob. Kopecka-

-Piech KatarzynaPiechaczek Maria M. 212, 225Piekarec Kazimierz 271, 286Pietkiewicz Zenon 121, 122, 125Pijarski Krzysztof 13, 28Pinney Christopher 13, 28Pinney Thomas 192, 194Piotr Wielki, car Rosji 164, 168, 171,

172Pisarek Adam 33, 42Pisarski Mariusz 322, 336Piskała Kamil 176, 194Pitrus Andrzej 333, 336Pitt Rivers Augustus Henry 62, 72Platon 85, 278Pliniusz Starszy 77, 78, 100Płażewski Jerzy 179, 180, 182, 185,

187, 194

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

387

Poletyłło, ród 120Pollack Sydney 190Południak Marcin 281, 286Pomian Krzysztof 29, 42Pontalis Jean-Bertrand 117, 124Pontelli Baccio 79Poole Steven 305, 319Popczyk Maria 62, 66, 74, 249, 262Portman Maurice Vidala 12Potocka Maria Anna 93, 98Pr. 115, 117, 124Prajzner Katarzyna 334, 337Prensky Marc 341, 357Prokopiuk Jerzy 187, 193Protogenes 81Przanowscy, ród 120Przegaliński Andrzej 107, 124, 125Przerwa-Tetmajer Kazimierz 110,

111, 125Przeźmiński Jarosław 56, 61, 73, 74Przylipiak Mirosław 40–42Ptak Olga 245, 261Pucek Zbigniew 33, 42Pugaczow Jemieljan Iwanowicz 188

Rabinow Paul 49–51, 54Radcliffe-Brown Alfred Reginald

13, 26Radzikowski Stanisław zob. Eljasz-

-Radzikowski StanisławRamos Alcida Rita 24, 28Ravetz Amanda 13, 27

Ray Man 251Rejniak-Majewska Agnieszka 268,

287, 323, 336Rembowska Krystyna 340, 357Remps Domenico 84Reszke Robert 118, 123Rewers Ewa 60, 73Reynolds Sana 235, 243Richmond Simon 197, 226Richter Dorothee 61, 74Ricœur Paul 138, 150, 151Riepin Ilia Jefimowicz 294Rodak Paweł 107Rojek Katarzyna 292, 302Rollberg Peter 179, 194Romanowicz Beata 235, 242Rosenbaum Jonathan 185Rosińska Bogna 309, 318Rosner Katarzyna 133, 138, 151Rouch Jean 17Rouland Michael 189, 194Rouse III Richard 313, 319Rousseau Jan Jakub 14, 27, 36Ruby Jay 41Rusinek Michał 136, 151Ruskin John 104Rutkowska Teresa 37, 41Rybanský Rudolf 346, 356Rybicka Elżbieta 173Rydell Robert W. 65, 74Rządek Nagisa 231, 243

Indeks osób

388

Sacchi 208, 227Said Edward 103 Sajewicz Anna 182, 194Sakaguchi Ango 227Salwa Mateusz 78, 81, 84, 87, 89,

95, 96, 98, 99, 101Sam. 105, 125Samyn Michaël 327, 336Saryusz-Wolska Magdalena 52, 54Satoyasu 208, 227Sawicka Katarzyna 198, 225Schlabs Bronisław 247, 251Schneider Steven Jay 185, 194Schodt Frederik L. 199, 226Schollenberger Piotr 268Schramm Jonathan 306, 319Schreber Daniel Paul 122Schreiber Paweł 322, 336Schuman Eric 178, 195Skov Lise 199, 225Screech Timon 234, 243Sekula Allan 13, 28Sennett Richard 283, 288Shiba 205, 226Shimizu Aki 227Shelton Anthony Alan 62, 74Siebold Philippe Franz Balthasar

von 62Sieczkowski Tomasz 63, 73Siemek Andrzej 35, 42Sieńko Marcin 47, 54Sikora Dorota 322, 336

Sikora Sławomir 29, 31–33, 36, 37, 41, 42, 49, 54

Sikorski Janusz 283, 286Simmel Georg 116, 153, 154, 164 Siu Christina 299, 302Skaba Andrij 183Smith George Albert 308, 311Smith Jonas Heide 309, 318Smolak Anna 98, 100Sobolewski Tadeusz 186, 195Sobota Adam 245, 247, 248, 262Sokrates 91Solik Ryszard 252, 258, 262Sommer Piotr 143, 144, 151Sontag Susan 167Soseki Natsume 227Soulages François 246, 247, 262Sowa Jan 120, 125Sowińska Iwona 181, 195, 308, 319Spivak Gayatri Chakravorty 175,

191–193, 195Stachówna Grażyna 308, 319Sterczewski Piotr 321, 337Stiegler Bernd 131, 132, 135, 151Stoichita Victor 91, 94, 101, 135,

139, 151, 323, 337Stomma Ludwik 33, 43Stonawski Michał 98, 99Strąkow Michał 269, 287Strinati Dominic 197, 198, 226Stróżyński Tomasz 82, 101, 133, 151Sułkowska Gabriela 19, 28

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

389

Swift Jonathan 20Syska Rafał 181, 195, 308, 319Szarecki Artur 279, 280, 288Szczerski Andrzej 66, 74Szeja Jerzy Zygmunt 308, 319 Szyler Ewa T. 24, 26Szyłak Aneta 249, 262Szymański Sebastian 64, 72Szynkiewicz Sławoj 24, 27, 45, 54 Świeżawscy, ród 120

Tadel Magdalena 157, 164Takahata Isao 232Takenaka Hideo 208, 227Takeuchi Naoko 227Taniguchi Masanobu 200, 225Tarnowski Adam 291, 292, 295, 302Tarkowski Andriej 180, 185Tatar Ewa Małgorzata 61, 75Tatarkiewicz Anna 332, 336Taylor Fraser D. R. 350Teuta z Ilirii 278Tezuka Osamu 227Thiel-Jańczuk Katarzyna 91, 101Thielmann Tristan 350Thomas David 306, 319Thompson Kristin 309, 318Thompson L.C. 294Tosca Susana Pajares 309, 318Tiedemann Rolf 114, 123, 280, 286Tite Kubo 228Tokugawa, ród 233

Tołstoj Lew 181Tomo Inoue 204, 228Tompkins Jane 326Tooker Elisabeth 12, 28Topol Olga 62, 75Toriyama Akira 228Toshiya Shinohara 238, 243Trąbka Agnieszka 71, 75Trąmpczyński Włodzimierz 108,

110, 113, 125Trznadel Jacek 21, 26, 246, 261Tsuji Shintarou 228Tsuzuki Masaki 208, 226Turnbull Colin M. 24, 28, 31, 43Tuan Yi-Fu 173Tylor Edward Burnett 11, 12, 28

Uesu Tetsuto 207, 228

Vakoch Douglas A. 155, 163Valentine Deborah 235, 243Van Eyck Jan 80Van Hoogstraten Samuel 81, 86Vergès Françoise 69, 70, 75Vergo Peter 66, 74, 75Virilio Paul 285, 288, 324, 337, 343Vorbrich Ryszard 32, 36, 39, 40, 43

Waga Jacek 119, 124Wagner Janet 348, 357Walczak Wojciech 340, 356Walewska Ewa M. 355, 357

Indeks osób

390

Waligórski Andrzej 24, 27Walker Edward W. 177, 195Walker Lucy 147, 148Wanago Katarzyna 79, 100 Watanabe Yasushi 199, 225Watanuki Aleksandra 200, 225Watase Yuu 204, 228Wawer Rafał 292, 294–296, 299,

302, 303Wawrzyniak Marta 243Wayne Helena 48, 54Werłos Piotr 190, 195Wieniarski Antoni 116, 117, 125Wilczyński Grzegorz 280, 286Wilkoszewska Krystyna 235, 242Williams Raymond 324, 337Williams William Carlos 142–144,

147, 150, 151Wilson Margaret 277, 288Wilson Fred 70Winniczuk Lidia 136, 150Witkacy (wł. Witkiewicz Stanisław

Ignacy) 251Witkiewicz Stanisław 109, 113, 124,

125Wittgenstein Ludwig 300Wł. zob. Trąmpczyński

WłodzimierzWnęk Jan 67Wojnicka Joanna 180, 181, 195Wolański Krzysztof 120, 122, 125Wolf Mark 334, 337Wollheim Richard 300

Wolska Magdalena zob. Saryusz- -Wolska Magdalena

Wolska Dorota 40, 43Woolgar Steve 15, 27Wosińska Adrianna 199, 226Wright Philip 66, 75Wright Will 330Wirpsza Witold 146, 150Wróblewski Filip 55Wulff Helena 19, 27Wunenburger Jean-Jacques 82,

101, 133, 134, 151Wyszomirski Jerzy 165

Quis zob. Gawalewicz Marian

Yamagishi Ryoko 228Yamamoto Kouji 228Yannakakis Georgios N. 307, 318Yarbus Alfred L. 293, 294Yasuhiko Yoshikazu 228 Young Paul 103, 105, 125Yuyama Kunihiko 243

Zabłudowski Tadeusz 278, 286Zajączkowski Andrzej 38, 42Zamojscy, ród 120 Zaremba Łukasz 56, 61, 73, 75, 266,

287 Zaremba-Penk Joanna 198, 199,

226Zatorski Tadeusz 132, 150Zawadzka Irena 77, 100

Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych

391

Zawadzki Andrzej 123Zawadzki Tadeusz 77, 100Zawojski Piotr 25, 27, 268, 287,

328–331, 333, 337, 354, 357Zeidler-Janiszewska Anna 40, 43Zen. Piet. zob. Pietkiewicz ZenonZeuksis z Heraklei 77, 79, 81, 85Zielinski Siegfried 275, 288Zielińska Anna 48, 54Ziemba Antoni 79, 80, 83, 85, 86,

91, 95, 101Zimowska Sylwia 353, 358Zmyślony Iwo 89, 90, 101Znaniecki Florian 47, 54Zuffi Stefano 79, 100Zwierżdżyński Marcin K. 13, 26

Żuchowski Tadeusz J. 231, 243Żurowska Maria 332, 336

Opracowanie indeksu:Alicja Olszewska

Indeks osób

393

P O L E C A M Y:

Jakub DziewitAparaty i obrazy. W stronę kulturowej historii fotografii

Adam PisarekGościnność polska. O kulturowych konkretyzacjach idei

Pongo, t. VII, (Nie)widzialne, (nie)słyszalnered. J. Jakubaszek, R. Chymkowski

Pomiędzy tożsamością a obrazemred. M. Markiewicz, A. Stronciwilk, P. Ziegler

Starość jako wyobrażenie kulturowered. A. Gomóła, M. Rygielska

Wilki i ludzie. Małe kompendium wilkologiired. D. Wężowicz-Ziółkowska, E. Wieczorkowska

do kupienia w dobrych księgarniach oraz ściągnięcia za darmo ze strony:www.grupakulturalna.pl

Radość tropikównumer monograficzny „Laboratorium Kultury” 1 (2012)

red. A. Pisarek

Laboratorium Bronisława Malinowskiegonumer monograficzny „Laboratorium Kultury” 2 (2013)

red. M. Pacukiewicz, A. Pisarek

Lewis Henry Morgannumer monograficzny „Laboratorium Kultury” 3 (2014)

red. M. Rygielska, J. Dziewit

Jan Aleksander Karłowicznumer monograficzny „Laboratorium Kultury” 4 (2015)

red. A. Gomóła, A. Pisarek

do ściągnięcia za darmo ze strony:www.laboratoriumkultury.us.edu.pl

394

PAT R O N AT M E D I A L N Y: