Patron wydarzenia:

V Sympozjum Młodych Egiptologów

Poznań, 13-14 kwietnia 2018 r.

»ZESZYT ABSTRAKTÓW«

Organizatorzy i sponsorzy:

~ 2 ~

13 kwietnia (piątek)

Panel I: Egipt i sąsiedzi

Wojciech Ejsmond, UW: Asymilacja, separacja czy akulturacja? Nubijczycy i ich kultura w regionie

Gebelein w czasach Pierwszego Okresu Przejściowego.

Obecność Nubijczyków w Egipcie czasów późnego Starego Państwa i Pierwszego Okresu

Przejściowego jest powszechnie znanym faktem. Jednak szczegóły dotyczące ich pobytu oraz

stosunków z Egipcjanami często unikają uwadze badaczy. Wyniki obecnych badań terenowych oraz

najnowsze studia nad ich obecnością na w regionie Gebelein pozwalają na nowo spojrzeć na dwa

aspekty ich obecności. Po pierwsze, przyczyny ich przybycia do Egiptu. Utworzenie garnizonu

nubijsko-egipskiego w regionie Gebelein wynikało z celowej polityki, zapewne nomarchy

Anchtifiego. Zapewne chciał on wykorzystać potencjał bojowy Nubijczyków do walk z innymi

nomami. Po drugie, bardzo słabo przebadanym aspektem ich obecności w Egipcie są relacje między

Nubijczykami a miejscową ludnością. Bogactwo zabytków z regionu Gebelein, zwłaszcza stel

grobowych, pozwala na próbę zgłębienia tego tematu. To właśnie ich przedstawienia wraz z rodzinami

mówią nam wiele o ich stosunku do kultury Egipskiej i tego jak się odnajdywali w nowym otoczeniu.

W Gebelein wytworzyła się hybrydyczna społeczność składająca się z Nubijczyków, którzy

przyjmowali niektóre elementy egipskiej kultury, starając się jednak zachować

i manifestować swoją odmienność etniczną. Celem niniejszego wystąpienia będzie przedstawienie tej

społeczności i refleksja nad interakcjami obydwu grup etnicznych.

Jerzy Fatyga, KUL: Dyplomacja starożytnego Izraela w relacji z Egiptem do roku 925.

W swoim wystąpieniu pragnę przedstawić wybrane przykłady teoretycznego

i praktycznego statusu dyplomacji zewnętrznej i wewnętrznej. Królestwo Izraela, raczkujące na

geopolitycznej mapie, musiało zawiązywać sojusze. Czy możemy o nich powiedzieć coś więcej?

Pewnych informacji dostarcza nam Biblia, kolejnych źródła egipskie, a jeszcze innych archeologia.

Zwrócę uwagę na przykłady, które mogą przybliżyć pewne formy dyplomacji w pierwszym okresie

trwania Zjednoczonego Królestwa i w początkowym okresie od jego rozbicia. Cezurą wyznaczoną

przeze mnie jest rok 925, od którego to należy mówić

o dwóch bytach zawiązujących samodzielnie sojusze. Śledząc historię powstawania królestwa

~ 3 ~

zauważamy, że już na samym początku są obecne zabiegi dyplomatyczne wynikające z różnic między

plemionami Izraela. Panowanie Saula i jego śmierć dostarcza nam wielu ważnych informacji

o dyplomacji tamtego okresu. Politykę Dawida i Salomona można klasyfikować jako element

większej gry Lewantu i państw ościennych. Ostatnim akordem jest kryzys wywołany przez

Jeroboama, prowadzący do najazdu faraona Szeszonka. W tym miejscu widzimy, że źródła egipskie,

teksty biblijne oraz archeologia zazębiają się, tworząc jedną całość. Wskazują na rozwój

poszczególnych form dyplomacji i zabiegów politycznych mających określone skutki - od

małżeństwa, ustępstw, dialogu i poselstw po skrytobójców. Dopiero z całej tej mozaiki wyłania się

pewien obraz relacji między Izraelem a Egiptem.

Panel II: Egipt za panowania XVIII dynastii

Stanisław Szilke, UW: Gdzie mieszkał, a gdzie świętował Król? Nowa interpretacja założeń

pałacowych w Malkacie.

Tematem niniejszego wystąpienia są pałace Amenhotepa III w Malkacie. Stanowisko to jest

badane z przerwami od ponad 100 lat przez misje archeologiczne i architektoniczne

z Anglii, Stanów Zjednoczonych oraz Japonii. Niestety pierwsze wykopaliska nie zostały nigdy

w pełni zadokumentowane i opublikowane pozostawiając więcej pytań niż odpowiedzi. Skutkowało to

wieloma spekulacjami na temat chronologii i funkcji poszczególnych budowli. Pomimo postępu

w dziedzinie badań architektury Nowego Państwa interpretacje niektórych obiektów nie zmieniły się

znacznie od czasu pierwszych badań Metropolitan Museum of Art przeprowadzonych na początku XX

wieku.

Niezwykłość tego założenia wynika z jego położenia, formy oraz licznych zmian funkcji

poszczególnych pomieszczeń, a nawet całych obiektów, które dopasowywano do zmieniających się

potrzeb jego mieszkańców.

Swoje badania przeprowadziłem w oparciu o analizę źródłową, przede wszystkim raporty

wykopaliskowe oraz publikacje dotyczące architektury XVIII dynastii.

Na obszarze Malkaty znajdowały się przynajmniej cztery budowle interpretowane jako pałace. Pragnę

zaprezentować Państwu własną interpretację tak zwanego Pałacu Króla oraz Pałacu Północnego opartą

na analizie topografii stanowiska oraz analogii do innych lepiej udokumentowanych pałaców

królewskich Nowego Państwa.

Jakob Schneider, HUB: Clever in the past, mindful on the morrow: Remarks on archival work in the

18th dynasty.

Already Wilhelm SPIEGELBERG remarked in his Kunstgeschichte from 1903 that many

artistic forms of the early 18th dynasty were inspired by models from the Old- and Middle

Kingdom. Since then, many publications pondered on the question of 18th dynasty archaism,

~ 4 ~

highlighting questions on motivations, developments and modes of transmission. Topics of this

discussion were phenomena of archaism itself, principles of transfers, questions on consciousness and

visitor’s inscriptions as sign of a “lived tradition”.

However, one set of evidence was overlooked so far. In several instances protagonists of that

period commented on or referred to certain ways of approaching the past: Examples like Senenmut’s

remark on his access to “all the writings of the priests” (Urk. IV, 415 f.) are part of a larger group of

texts in which the Cultural Memory of that time was expressed verbally. Strangely enough, such

remarks were treated as orphans in Egyptology so far and solely presented as self-explanatory

aphorisms without notions of their discursive potential.

I argue that a concise definition and embedment of such quotes within the frameworks of

discourse analysis could lead to a better understanding and finally to a more fruitful and structured

discussion about the relation between the early 18th dynasty and its past. In this talk I will present

several of those remarks and discuss a way of freeing them from their existence as mere footnotes of

history.

Martyna Magdalena Kozioł, UAM: Kobiety w życiu wiecznym Thotmesa III. Zagadka grobowca KV

34.

Zarówno publiczne jak i prywatne życie władców, a w szczególności ich kobiety zawsze

budziły zainteresowanie. Podobnie jest z faraonem Thotmesem III. Władca przez potomnych

nazywany był „Napoleonem Egiptu”. Prowadził wiele zwycięskich wypraw wojennych, a także był

wielkim budowniczym. Jednak badacze wciąż niewiele wiedz

w kwestii kobiet z jego otoczenia. Szczególną rolę w tych rozważaniach pełni grobowiec władcy (KV

34), symbolika i treści w nim przedstawione. Jest on wyjątkowy pod względem przedstawienia tam

kobiet faraona, gdyż nigdy wcześniej ani później, nie były one umieszczane w miejscu wiecznego

spoczynku żadnego innego władcy.

W tej kwestii ważne są trzy pytania. Kim były kobiety, które władca zdecydował się przedstawić

w miejscu swojego spoczynku? Skąd pochodziły i jakie było ich znaczenie w prywatnym i oficjalnym

życiu Thotmesa III? Co mówią o nich i relacjach z władcą ich przedstawienia w KV 34?

Na podstawie wnikliwej analizy w oparciu o literaturę przedmiotu i analizę źródeł

ikonograficznych i pisanych można wnioskować, iż w okresie panowania Thotmesa III żony

i konkubiny króla pełniły istotne funkcje jako jego towarzyszki i matki potencjalnych następców

tronu. Szczególnie były to Satjah i Meritra-Hatszepsut, które ugruntowały jego pozycję w początkach

jego 54-letnich rządów. W dodatku ta ostatnia dała władcy o wiele więcej, a mianowicie następcę

tronu Obu Krajów. Zagadką pozostaje nadal rola jego matki Izis.

~ 5 ~

Panel III: Literatura, filozofia, nauka

Paweł Karpiński, UJ: Bohater na naszą miarę – analiza opowiadań Średniego Państwa.

Niniejsze wystąpienie ma na celu zbadanie adekwatności koncepcji Monomitu Josepha

Campbella do zestawu czterech opowiadań egipskich z okresu Średniego Państwa. Porównane zostaną

one ze znanymi tekstami innych starożytnych kultur: greckiej i mezopotamskiej, których przypadki

można opisać za pomocą schematu Campbella. Porównanie tych tekstów dokonane zostanie przy

uwzględnieniu kontekstów ich powstawania jak i prezentowanych w nich obrazów bohaterów, a także

siły oddziaływania analizowanych opowieści. Prowadzić to ma do sprecyzowania jaki ideał człowieka

lub (obywatela należącego do określonej klasy społecznej) prezentowany był społeczeństwu za ich

pomocą. Z uwagi na niezwykłą trafność teorii Campbella pod względem historii heroicznych różnych

kultur i różnych czasów interesującym wydaje się fakt, że dzieła powstałe w Starym i Średnim

Państwie nie traktują o wyczynach herosów, ale raczej o ludziach i Bogach, prowadzących spokojne,

pozbawione heroicznych przygód życie. Przyczyny tego zjawiska wskazać ma niniejszy referat.

Dagmara Socha, UW: Skład i zastosowanie leków w starożytnym Egipcie.

Starożytni Egipcjanie byli słynni we współczesnym im świecie z wiedzy swoich medyków.

Jak w większości starożytnych kultur medycyna łączyła się z magią. Choroby określano jako walkę

dobra ze złem, dlatego magia była niezbędna w ich leczeniu. Pomimo tego kapłani posiadali dużą

wiedzę na temat ludzkiego ciała i jego funkcjonowania.

Zwrotnikowy klimat związany z bliskością rzeki sprawiał, że starożytnych Egipcjan trapiło wiele

chorób. Te niesprzyjające warunki sprawiły, że ludzie poszukiwali pomocy nie tylko

w magii ale także w otaczającej ich przyrodzie. Dzięki zachowanym papirusom możliwe było

poznanie składników wielu leków. Starożytni Egipcjanie tworzyli je na bazie: roślin, produktów

zwierzęcych i mineralnych. Niektóre z nich jak: czosnek czy miód były wykorzystywane w kuchni.

Inne za pomocą magii homeopatycznej miały za zadanie zwalczać choroby przy użyciu takich

substancji jak uryna lub fekalia. Niektóre z używanych związków miały także działania narkotyczne

jak opium czy marihuana.

Celem niniejszego wystąpienia będzie prezentacja substancji leczniczych stosowanych

w starożytnym Egipcie, a także przedstawienie nowych metod pozwalających uzupełnić wiedzę

z dokumentów pisanych. Należą do nich badania toksykologiczne włosów i paznokci które pozwalają

wykryć rożnego rodzaju metabolity w tym alkaloidy i opiaty. Mogą też one być wykorzystywane do

poszukiwań chronicznych zatruć substancjami ciężkimi, które często także wchodziły w skład leków.

~ 6 ~

Alicja Neumann, UJ: Egipskie wątki w filozofii Filona Aleksandryjskiego.

Filozofowie przyjmują najczęściej, że dziedzina, w ramach której prowadzą swoje badania ma

korzenie w starożytnej Grecji, wobec czego inne obszary geograficzne, w tym Egipt, są przez nich

nagminnie pomijane jako takie, których kultura intelektualna nie jest interesująca filozoficznie. Jest to

jednak postawa mająca znamiona ignorancji, a ponadto przynosi negatywne skutki w postaci

niemożności zrozumienia niektórych prac filozoficznych i ograniczenia możliwości twórczego

spojrzenia na samą filozofię. Problemy tego rodzaju są wyraźnie widoczne w przypadku koncepcji

Filona z Aleksandrii. Filozofa tego określa się bowiem mianem zhellenizowanego Żyda i wskazuje

się, że podstawowymi źródłami jego inspiracji były tradycje judaistyczna i grecka. Pomija się przy

tym istotny fakt, że filozofia Filona powstawała w specyficznym kontekście aleksandryjskim, który

przepojony był nie tylko myślą Greków i Żydów, ale nosił również piętno tradycji rodzimej.

Wartościowe wydaje się zatem zestawienie wybranych fragmentów O stworzeniu świata Filona

z odpowiednimi dziełami starożytnych Egipcjan i wskazanie możliwych wątków łączących jego

filozofię z refleksją rzekomo niefilozoficzną. Wobec tego celem referatu jest przedstawienie próby

odczytania. O stworzeniu świata Filona Aleksandryjskiego w kontekście egipskich koncepcji

kreacyjnych, takich jak opowieści o stworzeniu świata przez Atuma, Teologia Memficka oraz

Teologia Tebańska.

Panel IV: Starożytny Egipt a świat grecki

Jakub Witowski, UWr : Możliwe modele funkcjonowania najemników greckich w taktykach armii

faraonów w VII i VI w. p.n.e.

Aktywność greckich najemników na Bliskim Wschodzie, która rozpoczęła się ok. VIII w.

p.n.e. jest zjawiskiem stosunkowo dobrze poświadczonym w źródłach pisanych

i w materiale archeologicznym. Wycinek tego zjawiska stanowi również fakt obecności wojowników

z obszaru Grecji na terenie Egiptu.

Według Herodota pierwsi najemnicy z rejonu Jonii i Karii pojawili się w rejonie Delty Nilu

ok. 664 r p.n.e. Psametyk I, będąc pod wrażeniem ich wartości militarnej, postanowił wcielić ich do

swojej armii. Tradycję najmowania greckich hoplitów kontynuowali kolejni faraonowie dynastii

saickiej, Necho II i Psametyk II.

Celem referatu będzie przedstawienie możliwych modeli funkcjonowania najemników

greckich w obrębie rozwiązań taktycznych jakie mogły być stosowane przez armię egipską

wspomnianego okresu. Analiza zostanie przeprowadzona na podstawie dostępnych nam informacji na

temat formacji bitewnych, szyku wojsk i uzbrojenia wojowników służących

w armiach faraonów dynastii saickiej przy równoczesnej korelacji tej wiedzy z najnowszymi

ustaleniami na temat wojskowości greckiej okresu archaicznego i wojskowości bliskowschodnich

funkcjonujących w tym samym czasie.

~ 7 ~

Anna Rybarczyk, UAM: Egipt i jego kultura w greckiej poezji epoki aleksandryjskiej.

Niniejszy referat ma na celu poruszenie tematyki związanej z występowaniem motywu Egiptu

i jego kultury w poezji greckiej epoki aleksandryjskiej na podstawie kilku wybranych dzieł tego

okresu (m.in. Kallimacha z Cyreny).

Ten okres historyczny zwany również hellenistycznym (IV w. – I w. p.n.e.) powiązany jest

z rozprzestrzenianiem się kultury greckiej na terenie dawnego imperium Aleksandra Wielkiego oraz

jej asymilacji z kulturami Wschodu. Intelektualnym centrum w tamtym okresie staje się miasto

położone w Delcie Nilu – Aleksandria wraz ze słynną Biblioteką Aleksandryjską na czele. Miejsce to

przyciągało intelektualistów z różnych stron, również poetów greckich m. in. Kallimacha, który

pracował we wspomnianej instytucji, a w jego utworach pojawiały się odniesienie do kultury egipskiej

(np. Hymn do Delos), czy Likofrona. Lecz takowe nawiązania występowały również w innych

utworach jak chociażby Pochwała Ptolemeusza autorstwa Teokryta, powiązanej z panującą tam

w okresie hellenistycznym dynastią.

14 kwietnia (sobota)

Panel V: Nowe metody w badaniach nad Starożytnym Egiptem

Piotr Witkowski, UW: Magia światła - o dokumentacji, analizie i popularyzacji zabytków sztuki

naskalnej.

Współczesna archeologia wykorzystuje wiele różnych metod dokumentacji, na podstawie

których archeolodzy opisują i analizują całe stanowiska archeologiczne i drobne zabytki. Do metod

tych zaliczyć można m.in. rysunek zabytku (obiektu) wykonany bezpośrednio lub w oparciu

o zdjęcia, różnorodne techniki fotograficzne i metody obliczeniowe bazujące na obrazach oraz wiele

systemów skanowania. Każda z nich ma swoje ograniczenia jak i przewagi nad pozostałymi.

Jedną z takich metod jest obrazowanie z przekształceniem odbicia (popularnie określane

nazwą RTI), która bazuje na wykonaniu standardowych fotografii cyfrowych. Dokumentowany

przedmiot musi zostać sfotografowany kilkadziesiąt razy przy zachowaniu dokładnie tych samych

ustawień ekspozycji i tych samych pozycji obiektu oraz aparatu. Najważniejszym czynnikiem

w procedurze dokumentacyjnej jest niezależne, silne źródło światła (np. lampa błyskowa), którym

oświetla się przedmiot z różnych kierunków. Uzyskana seria zdjęć przetwarzana jest przez

specjalistyczne oprogramowanie, które dzięki zastosowanym algorytmom pozwala stworzyć graficzną

reprezentację matematycznego modelu przedmiotu. W oprogramowaniu wizualizującym wyniki

obliczeń, poprzez wbudowany interaktywny model źródła światła, użytkownik, po określeniu jego

kierunku i natężenia, może obserwować na ekranie komputera przedmiot i światłocienie tworzące się

~ 8 ~

na jego powierzchni jako efekt zróżnicowanej topografii i właściwości materiałów, z jakich wykonano

przedmiot.

Podczas prezentacji, chciałbym przedstawić efekty zastosowania metody obrazowania

z przekształceniem odbicia na trzech sudańskich głazach z petroglifami. Zabytki te znajdują się na

wystawie stałej w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu pn. Sztuka naskalna Afryki Północnej. Nie

zapominając o ograniczeniach metody, opowiem przede wszystkim o korzyściach, jakie ten sposób

dokumentacji może zaoferować archeologom, muzealnikom oraz osobom odwiedzającym muzea.

Julia Chyla, UW: Wschodnia Skała Gebelein.

Badania powierzchniowe w zespole stanowisk Gebelein trwają od 2013 r. Od tamtej pory

prospekcja archeologiczna pozwoliła na ponowne rozpoznanie obszaru, który dziś możemy nazwać

regionem Gebelein. Okazało się bowiem, że Gebelein to nie tylko dwa wzgórza, dzięki którym obszar

ten otrzymał swoją nazwę (Inerti), ale także liczne stanowiska na południe oraz na północ od

nowożytnej wsi el-Gerirah.

Do tej pory projekt skupiał się na dokumentacji Zachodniej Skały, gdzie zadokumentowaliśmy

liczne obiekty i zabytki archeologiczne. Rezultatem naszych dotychczasowych badań

przedefiniowano termin „stanowisko” Gebelein. Okazało się, że jest to wielokulturowy makro region,

w którym aktywność ludzka trwała od paleolitu.

Celem prezentacji jest przedstawienie wyników rekonesansu (zarówno źródłowego, jak

i terenowego) przeprowadzonego na Wschodniej Skale. Jest to obszar, gdzie zlokalizować można

miasto Pathiris, gdzie znajdowała się świątynia i speos Hathor oraz gdzie prawdopodobnie znajdował

się fort Menkheperre. Dodatkowo przedstawione zostaną wyniki wstępnych analizy przestrzennych

w GIS, na poziomie intra i inter-site, dotyczących Wschodniego Wzgórza, jak i regionu Gebelein.

Panel VI: Zwierzęta w starożytnym Egipcie

Dániel Takács , UW: Pakhet the lion-ureus.

Pakhet the lion-headed goddess had two rock-cut chapels dedicated to her at Wadi Batn el-

Baqara in middle Egypt. One of them, the famous Speos Artemidos, lies at the mouth of the valley

while the second is situated further up the wadi in the midst of the desert area.

It was speculated in a previous presentation that the offering list on the walls of the latter constitutes

a special offering ritual for the appeasing of the returning ‘Solar Eye’ (Młodych Egiptologów

conference 2016), which after an extensive study of the decoration program and textual evidences of

both monuments has now ample ground to support. It seems that the two speoi were created as a pair

by Hatshepsut in order to support her political message of warning his enemies, worded carefully in

her great dedicatory inscription above the grand speos.

~ 9 ~

This paper would like to present how the violent nature of the local goddess of the Middle

Kingdom military class buried only 4 km north of the wadi served as a host for the role of the

returning, raging Eye of the Sun-god in the early New Kingdom, and how all this was used by

Hatshepsut to further her political agenda. While the flexibility of this role allowed it to take on the

form of any local deity, the already exiting fierce nature and leonine form of Pakhet could have

facilitated the choice (amongst other reasons) to create the double-monument at this site. As an

addition, Hatshepsut equipped her with the features of ureus-like deities to emphasize her own

legitimation, a feature which was not present before her reign.

Katarzyna Bieda, UAM: Słonie syryjskie w cywilizacji starożytnego Egiptu.

Celem mojego wystąpienia będzie przedstawienie wymarłego gatunku słonia syryjskiego oraz

opisanie jego roli w kulturze starożytnego Egiptu. Słoń syryjski jest mało znanym gatunkiem z rzędu

trąbowców i rodziny słoniowatych, żyjącym naturalnie w lasach namorzynowych oraz stepach

zachodniej Azji. Gatunek ten rzadko bywa kojarzony z kraju nad Nilem. Niewielkie zainteresowanie

wśród badaczy tą tematyką może w konsekwencji prowadzić do bagatelizowania jego obecności

w kulturze starożytnego Egiptu. Szczegółowej analizie poddam różnice pomiędzy słoniem syryjskim,

a jego żyjącymi dotychczas krewnymi: słoniem afrykańskim i indyjskim, ujmując różnice zarówno

fizyczne, jak i dysproporcje w wykorzystywaniu kości różnych gatunków w produkcji rzemieślniczej.

Malwina Brachmańska, UAM: Metaforyka zwierzęca jako sposób mówienia o wrogu.

Studia nad symbolicznym wykorzystaniem postaci zwierząt w świecie starożytnych Egipcjan

w ostatnich latach zyskały na popularności. Wciąż jednak zagadnienie to dostarcza szerokiego pola do

badań. Szczególnie sposób użycia postaci różnych gatunków zwierząt przy opisaniu obcokrajowców

do niedawna nie wzbudzał większego zainteresowania badaczy. Dopiero Ahmad Abo el Magd

dokładniej zanalizował porównania zwierzęce odnoszące się do pokonanych wrogów Egiptu

w tekstach militarnych Nowego Państwa. Na ich podstawie badacz uznał, że teksty te

„dehumanizowały” wroga i ukazywały go jako nic nie znaczącego przeciwnika.

Teksty królewskie z czasów Nowego Państwa przeważnie odwołują się do różnych zwierząt

podkreślając słabość, tchórzliwość i posłuszeństwo wrogów egipskich. Jednak zakres nawiązywania

się do postaci zwierzęcych jest znacznie szerszy. Na przykład w tekstach opisujących bitwę pod

Kadesz przeciwnicy Ramzesa II porównywani są do krokodyli, a w literaturze poprzednich okresów

używano symboliki zwierzęcej także do ukazania „obcego” w kontekście niebezpieczeństwa i jako

silnego przeciwnika. Warto też zwrócić uwagę, że zarówno zwierzęta, jak i wrogowie Egiptu byli

reprezentantami sił chaosu a przedstawienia polowań i ujarzmiania różnych gatunków często były

zestawiane lub przedstawiane analogicznie do scen walki oraz pokonywania obcokrajowców. W tych

scenach bohaterami zwierzęcymi były zarówno drapieżniki, jak ich ofiary.

W swoim wystąpieniu chciałabym w oparciu o przeprowadzone przez siebie analizy zwrócić

uwagę na to, że symbolika zwierzęca była używana by przedstawić wroga zarówno jako jedno

~ 10 ~

z realnych niebezpieczeństw, a nawet jako godnego przeciwnika, jak i osobnika słabego. Drugi rodzaj

użytej metaforyki wynikał jednak głównie z konfrontacji obcokrajowców z faraonem, najwyższym

gwarantem Maat na ziemi, który również bywał porównywany do zwierząt – potężnych drapieżników.

Panel VII: Eschatologia w życiu Egipcjan

Dagmara Haładaj, UW: Kilka uwag na temat grupy sarkofagów o czarnym tle dekoracji z czasów

Trzeciego Okresu Przejściowego.

Celem referatu jest analiza nielicznej grupy sarkofagów wewnętrznych z czasów 22-23

Dynastii, której elementem wyróżniającym jest czarne tło dekoracji.

Motywy ikonograficzne naśladują częściowo motywy z sarkofagów z czasów późnej

21 Dynastii, uzupełniając je o nowe przedstawienia o charakterze apotropaicznym. Boki oraz wnętrza

skrzyń sarkofagowych zapełniają postacie zaświatowe trzymające noże, jaszczurki

i węże, a także istoty hybrydowe oraz zwierzęta na cokołach, tworzące stałą kompozycję postaci. Te

przedstawienia uzupełnione są scenami z Księgi Amduat oraz wizerunkami hybrydowych postaci

przedstawiających formy Ozyrysa. Obecność tej kompozycji częściowo współwystępuje z praktyką

pokrywania kartonażu, znajdującego się wewnątrz sarkofagu, warstwą żywicy, która po zastygnięciu

przybierała czarny kolor. Znaczenie tej praktyki nie jest do końca wyjaśnione, jednak może mieć

związek z magiczną ochroną ciała zmarłego, dodatkowo wzmocnioną poprzez przedstawienia postaci

apotropaicznych na ścianach sarkofagów.

Zidentyfikowanie tej kompozycji na sarkofagach z Okresu Libijskiego umożliwia

prześledzenie jej rozwoju od końca Nowego Państwa do końca Okresu Późnego oraz pozwala na

określenie momentu, w którym została ona włączona do dekoracji sarkofagów osób prywatnych.

Podczas referatu zostanie przedstawiona analiza ikonograficzna i typologiczna sarkofagów

o czarnym tle dekoracji, kładąc nacisk na rozwój motywów ikonograficznych w czasie i ich związek

z obecnością warstw żywic, pokrywających kartonaż znajdujący się wewnątrz sarkofagu.

Marta Kaczanowicz, UAM: Kilka uwag na temat ponownego wykorzystania grobowców tebańskich

w późnym okresie dynastycznym.

Chowanie zmarłych w dużo wcześniejszych grobowcach jest praktyką powszechnie spotykaną

w I tysiącleciu p.n.e. Dane pozyskane w ostatnich latach pokazują,

że zdecydowana większość grobowców tebańskich została ponownie wykorzystana jako miejsce

pochówku w późnym okresie dynastycznym lub grecko-rzymskim. Pomimo prowadzonych

szczegółowych studiów nad wyposażeniem grobowym towarzyszącym „wtórnym” pochówkom

tebańskim, zaskakująco mało uwagi poświęcono dotychczas architekturze późnodynastycznych

szybów oraz komór. Wystąpienie to ma na celu uporządkowanie wiedzy na temat architektonicznych

aspektów ponownego wykorzystania grobów tebańskich, a także lokalizacji pochówków, zarówno

~ 11 ~

w ramach nekropoli tebańskiej, jak i wewnętrznej struktury grobowców. Przedstawiona zostanie

propozycja datowania poszczególnych elementów architektonicznych, a także hipotezy odnośnie

funkcjonowania cmentarzyska w czasach panowania dynastii 21-30.

Arkadiusz Hajda, UWr: Ikonografia kartonażu Dżed-Amonet-ius-ankh z Muzeum w Raciborzu.

Kartonaże egipskie należą do specyficznego typu trumien, które pojawiły się w czasach

panowania XXI dynastii (1069-945 r. p.n.e.). Wykonywane były z płótna i gipsu. Następnie

dekorowano je różnego rodzaju motywami ikonograficznymi ukazującymi bóstwa i symbole

eschatologiczne, które zapewnić miały zmarłemu ochronę w Zaświatach. Uważa się, że te płócienno-

gipsowe „kokony” wykształciły się z okryw mumiowych stosowanych od XIX do XXII dynastii

(1295-945 r. p.n.e.).

Na szczególną uwagę zasługuje kartonaż wchodzący w skład zespołu trumiennego zmarłej

młodo kobiety Dżed-Amonet-ius-anch, datowany na okres rządów XXII/XXIII dynastii (945-715 r.

p.n.e.). Omówiony zostanie jego program ikonograficzny w odwołaniu do innych obiektów

o podobnie rozmieszczonej dekoracji. Na ogół w górnej części układu dominują dwa boskie ptaki

będące personifikacjami dziennego i nocnego słońca oraz mieszczący się po bokach Synowie Horusa

z Ozyrysem. Dominantę kompozycyjną dolnej partii stanowi fetysz Ozyrysa TA-wr, którego strzegą

dwie uskrzydlone boginie oraz para sokołów. Najbardziej unikatowym przedstawieniem

wyróżniającym kartonaż Dżed-Amonet-ius-anch są Synowie Horusa zlokalizowani z dwóch stron jego

górnej części. Namalowano ich w rozkroku, jakby podążali za stojącym przed nimi Ozyrysem.

Zazwyczaj postacie te ukazywane były w podobny sposób, co Ozyrys, a wiec jako stojące, pasywne

mumie. Mamy tu więc do czynienia z rzadko spotykanym przedstawieniem, któremu warto byłoby się

przyjrzeć.

Panel VIII: Wykorzystanie metali w starożytnym Egipcie

Krzysztof Pakuła, UW: Który typ statera Nektanebo II został wybity najwcześniej? Analiza

porównawcza w świetle najnowszych badań.

Początki mennictwa w starożytnym Egipcie to temat niezwykle ciekawy, a zarazem mało

poznany. Większość znanych monet z okresu faraońskiego to okazy bez znanego kontekstu

archeologicznego. Egzemplarze, które badam, pochodzą z aukcji renomowanych zachodnich salonów

numizmatycznych, takich jak monachijski salon Gorny & Mosch czy wiedeński HD Rauch.

Najbardziej interesującym problemem badawczym związanym z tematyką wczesnego

mennictwa egipskiego jest chronologia staterów Nektanebo II, jakie znane są głównie ze skarbu z Mit

Rahiny. Zazwyczaj monety te są bardzo do siebie podobne, jednakże istnieje jedna emisja

przechowywana w Ermitażu, która wyraźnie różni się od pozostałych pod względem stylistycznym.

Egzemplarz ten stał się obiektem studiów A. Bolshakova, który twierdzi, że jest to najstarsza złota

~ 12 ~

moneta egipska, lecz hipotezy tej nie udowadnia w sposób wystarczający. Na jej słuszność wskazuje

analiza porównawcza stylistyki hieroglifów na staterze z inskrypcją widniejącą na innej, wcześniejszej

emisji srebrnej. Potwierdzać ją mogą również wyniki analiza spektrograficznej zawartości złota

w stopie, która jest inna, niż w staterach z Mit Rahiny. Może to wskazywać, iż obie emisje nie zostały

wybite w tym samym czasie.

Przedmiotem mojego wystąpienia będzie analiza staterów Nektanebo II pod kątem

chronologicznym i ikonograficznym, porównanie stylistyki monety z wcześniejszymi emisjami

faraońskimi oraz próba udowodnienia hipotezy A. Bolshakova.

Mateusz Napierała, UAM: Żelazo meteorytowe w rytuale Otwarcia Ust.

Rytuał Otwarcia Ust jest jednym z najważniejszych rytuałów związanych

z przekazywaniem życia i ideą odradzania się. Według Egipcjan, każdy zmarły po śmierci jest tak jak

nowonarodzone dziecko, bezbronny i przeciwstawiony licznym niebezpieczeństwom obecnym

w zaświatach, w związku, z czym należało mu w odpowiedni sposób pomóc. Przeprowadzanie tego

rytuału pomagało zmarłemu narodzić się ponownie, zapewniając mu bezpieczny początek jego

nowego życia.

Wśród wielu narzędzi wykorzystywanych podczas przeprowadzania rytuału Otwarcia Ust na

szczególna uwagę zasługują dość niepozorne dwa prostokątne noże o lekko zaokrąglonej jednej

z krawędzi, określane m.in. terminem nTrwj. Pozwalały one zmarłemu

w magiczny sposób na ponowne połączenie się z duszą, która dzięki temu zakotwiczeniu

w świecie rzeczywistym mogła istnieć w zaświatach.

Przedmioty te w literaturze egipskiej określane są terminem sbAwj wykorzystującym

w swym zapisie hieroglif gwiazdy, wskazującym na związek z dość specyficznym surowcem, którym

było żelazo meteorytowe. Już Teksty Piramid a także Papirusy z Abusir wspominają

o tym połączeniu. „Metal z nieba”, czyli dar od bogów miał wyjątkowe znaczenie,

a ukształtowany w odpowiednią formę wraz z właściwą terminologią mógł według Egipcjan bez

przeszkód otworzyć zmarłemu drogę do życia wiecznego.

Celem referatu jest prezentacja noży, jako jednego z nielicznych przedmiotów, które

Egipcjanie wykonywali z żelaza meteorytowego. Poprzez analizę tekstów religijnych

i inwentarzy świątynnych zostanie prześledzona geneza nazewnictwa tych artefaktów i rola

przedmiotów w rytuale. Podjęta zostanie również próba odpowiedzi n pytanie czy przedmioty te

rzeczywiście były wykonywane z żelaza meteorytowego tak jak informują nas o tym teksty.