Społeczeństwo Obywatelskie w Egipcie (OSA)

7/24/2019 Spoeczestwo Obywatelskie w Egipcie (OSA)

1/120


2/120

Olsztyskie Studia Arykanistyczne


3/120

SPOECZESTWOOBYWATELSKIE

W AFRYCEHISTORIA POWSTANIA ORAZ WPYW

NA PROCESY SPOECZNOPOLITYCZNE

RedakcjaPawe Letko

TOM III

Olsztyn 2012

Uniwersytet Warmisko-Mazurski w OlsztynieInstytut Historii i Stosunkw Midzynarodowych


4/120


5/120

OLSZTYN AFRICAN STUDIES 2012

CIVIL SOCIETY IN AFRICA

HISTORY AND IMPACT ON SOCIOPOLITICAL PROCESSES

VOL III

Olsztyn 2012

University o Warmia and Mazury in OlsztynInstitute o History and International Relations

2012


6/120

Publikacja dofinansowana ze rodkwUniwersytetu Warmisko-Mazurskiego w Olsztynie

Rada Naukowa / Scientific Board :Mamadou-Moussa-Bah, Daniel Bokowski, Fatoumata Sir Diakit, Amacodou Diou , WojciechJagielski, Norbert Kasparek, Robert Kosowicz, Andrzej Kopiczko, Dominik Kopiski, Andrzej Po-lus, Buata Malela.

Recenzenci / Reviewers:Adam Kosido, Joanna Sadowska

Redaktor naczelny / Editor-in-Chie:Bara NDiaye

Redaktor dziau historii / Editor o section history:Pawe Letko

Redaktor dziau stosunkw midzynarodowych / Editor of section international relations:

Aleksander Holiczenko

Redaktor dziau spoeczno-gospodarczego / Editor o socio-economic section:Mamadou Diou

Redaktor tekstw rancuskojzycznych / Editor o French texts:Moustapha NDiaye

Redaktor tekstw angielskojzycznych / Editor o english texts:Robert Lee

Sekretarz redakcji / Managing Editor:Iwona Anna NDiaye

[email protected]

Adres redakcji:Uniwersytet Warmisko-Mazurski w OlsztynieInstytut Historii i Stosunkw Midzynarodowychul. Kurta Obitza 1, 10-725 Olsztyntel. 089 524 64 40, aks 0 89 527 36 12http://www.uwm.edu.pl/historia/olsa

Institute o History and International RelationsUniversity o Warmia and Mazury in OlsztynKurta Obitza 1, 10-725 Olsztyn, [email protected]

Redakcja wydawnicza i korekta / Edited by : Joanna Ulatowska-LetkoKorekta tekstw w jzyku angielskim: Aleksander Holiczenko

Projekt logo i okadki, opracowanie graficzne makiety /Cover, logo and models Design: Janusz PileckiSkad i amanie: Pracownia Wydawnicza ElSet / Composition: Publishing Workshop Elset

ISSN 2084-4964

Wersja papierowa czasopisma stanowi wersj pierwotn / The printed version of Journal is primary version Copyright by Instytut Historii i Stosunkw Midzynarodowych UWM w Olsztynie Olsztyn 2012

Opinie wyraone w tekstach autorskich na amach Olsztyskie Studia Arykanistyczne nie powinny byutosamiane ze stanowiskiem zespou redakcyjnego

The opinions expressed in the texts published in Olsztyn Aricanistic Studies should not be assimilatedwith the editorial staff opinions

Wydawca: Instytut Historii i Stosunkw Midzynarodowych UWM

Nakad: 200 egz. Ark. wyd. / publishers sheets xxx; ark. druk. / quires xxxDruk i oprawa: Zakad Poligraficzny UWM w Olsztynie /Printed by the University o Warmia and Mazury Print Shop


7/120

7SPISTRECI

SPISTRECI

Od redaktora 11

Andrzej Polus

Zaangaowanie organizacji spoeczestwa obywatelskiegow procesy polityczne w Zambii i Botswanie 25

Iwona Anna NDiaye, Bara NDiayeRuch 23 czerwca. O roli spoeczestwa obywatelskiegow umacnianiu demokracji w Senegalu 35

Magdalena ZawrotnaRola Internetu w popularyzowaniu idei spoeczestwaobywatelskiego i rwnoci pci w Egipcie 53

Wojciech GrabowskiSpoeczestwo obywatelskie w Egipcie in statu nascendi.Casus organizacji pozarzdowych 75

Konrad CzernichowskiKatastroa pod Smoleskiem w prasie arykaskiej 91

Pawe LetkoPowrt do Aryki arykaski kierunek polityki

zagranicznej Federacji Rosyjskiej w XXI wieku 109

Svitlana Golichenko, Aleksander HoliczenkoUkraicy w Aryce 129

Noty o Autorach 269

Wytyczne dla autorw 275


8/120

8


9/120

9TABLEOFCONTENTS

TABLEOFCONTENTS

Editors Preace 17

Andrzej Polus

Civil Society Organisations involvement intoa political processes in Zambia and Botswana 25

Iwona Anna NDiaye, Bara NDiayeMovement o June 23th. The role o civil societyin consolidating democracy in Senegal 35

Magdalena ZawrotnaThe role o the Internet in Popularizing the Concepts oCivil Society and Gender Equality in Egypt 53

Wojciech GrabowskiCivil society in Egypt in statu nascendi. Casus oNon-governmental organizations 75

Konrad CzernichowskiPlane crash near Smolensk in Arican press 91

Pawe LetkoBack to Arica Arican trends in oreign policy o

Russian Federation in 21st century. 109

Svitlana Golichenko, Aleksander HoliczenkoUkrainians in Arica 129

About the Authors 272

Guidelines or authors 277


10/120

10


11/120

11

ODREDAKTORA

Spoeczestwo obywatelskie to rodzaj spoeczestwa demokratycznego, ktrecharakteryzuje si aktywnoci i zdolnoci obywateli do samoorganizacji orazokrelania i osigania wyznaczonych celw, niezalenie od instytucji pastwo-wych. Niezaleno ta nie musi oznacza rywalizacji spoeczestwa z wadz, acz-kolwiek sytuacja taka moe wystpi w pastwach, ktrych ustrj polityczny jestniezgodny z wol wikszoci obywateli.

Podstawowe cechy spoeczestwa obywatelskiego to wiadome uczestnictwoobywateli w yciu publicznym oraz poczucie odpowiedzialnoci za wsplne do-bro. Tak pojmowane spoeczestwo obywatelskie moe peni szereg unkcji,m.in.: edukacyjn, socjalizacyjn, ekspresyjn, kontroln i organizatorsk. Funkcjete realizowane s przede wszystkim poprzez istnienie i aktywno rnego ro-dzaju organizacji i zrzesze, ktrych dziaania dostarczaj spoeczestwu korzycim.in. w zakresie rozwizywania problemw spoecznych, socjalnych czy obronypraw obywateli.

W literaturze przedmiotu do czsty jest pogld, e spoeczestwo obywatelskiew Aryce znajduje si w pocztkowej azie powstawania. Cz autorw zwracatake uwag, e role gdzie indziej speniane przez pastwo czy organizacje poza-rzdowe w Aryce peni przynalenoci etniczne i/lub stosunki rodzinne. Wrdbarier, na ktre napotyka ksztatowanie si spoeczestwa obywatelskiego, wy-mieniane jest rwnie ubstwo trudno oczekiwa szerokiego zaangaowaniaw ycie polityczne i wspierania ruchw pozarzdowych od osb, ktre nie maj

zapewnionego np. bezpieczestwa ywnociowego.Problem spoeczestwa obywatelskiego w Aryce nabra nowego wymiaruw kontekcie tzw. Arabskiej Wiosny, kiedy oddolne ruchy protestacyjne dopro-wadziy do trwaych zmian politycznych w wielu pastwach. Z pewnoci za-gadnienie, w jakim stopniu te wydarzenia przyczyni si do budowy spoecze-stwa obywatelskiego, jest wci otwarte i bdzie przedmiotem dalszych analizi opracowa. Stwierdzi naley, i, mimo dostrzeganych trudnoci i ogranicze,w wielu pastwach arykaskich dziaa szereg autonomicznych organizacji, ktre


12/120

12 ODREDAKTORA

potrafi wzbudzi publiczne zainteresowanie istotnymi kwestiami, monitorowadziaalno rzdw, aktywnie domaga si ochrony podstawowych praw czo-wieka, koncentrowa si na dobroczynnoci i pomocy. W rozwoju spoeczestwa

obywatelskiego niebagateln rol odgrywa take rozwj technologii inormacyj-nej szybki dostp do inormacji i rozwj mediw, zwaszcza Internetu, umoli-wia szerok debat o wolnoci, jakoci rzdw i kierunkach rozwoju pastw Ary-ki. Wszystkie wymienione powyej czynniki wiadcz o postpujcej aktywizacjigrup spoeczestwa obywatelskiego w ksztatowaniu rzeczywistoci politycznej,spoecznej, ekonomicznej i kulturowej Aryki.

Trzeci numer Olsztyskich Studiw Arykanistycznych otwiera tekst AndrzejaPolusa Zaangaowanie organizacji spoeczestwa obywatelskiego w procesy po-lityczne w Zambii i Botswanie. Celem analizy jest porwnanie i kontekstualizacja

aktywnoci organizacji pozarzdowych. Dwa wymienione powyej pastwa zo-stay wybrane ze wzgldu na blisko geograficzn, podobny rys historyczny(oba znajdoway si pod brytyjsk kontrol w okresie kolonialnym oraz uzyska-y niepodlego w podobnym czasie) oraz wystpowanie na ich terytoriach zsurowcw mineralnych, ktrych eksploracja jest absolutnie kluczowa dla unk-cjonowania gospodarek Zambii i Botswany. Gwn obserwacj autora jest, iw przypadku Botswany, okrelanej mianem najstabilniejszej demokracji na kon-tynencie arykaskim, mamy do czynienia z relatywnie sabymi i nie wczajcymisi w proces polityczny organizacjami pozarzdowymi; natomiast w Zambii, podrzdami Ruchu na Rzecz Wielopartyjnej Demokracji (MMD), szeroko krytykowa-

nej za brak przejrzystoci procesu politycznego, unkcjonowao wiele NGOs, ktreotwarcie krytykoway rzd. Ciekawym spostrzeeniem jest wskazanie na tzw. so-cjalistyczn mentalno, czyli oczekiwanie, e rzd wemie obywateli pod opieki rozwie ich problemy, jako przyczyn saboci spoeczestwa obywatelskiego.

Rys historyczny procesu ksztatowania si spoeczestwa obywatelskiego w Se-negalu oraz rol inicjatyw spoecznych w ksztatowaniu rzeczywistoci politycz-nej pastwa przedstawiaj Iwona Anna NDiaye i Bara NDiaye w artykule Ruch 23czerwca. O roli spoeczestwa obywatelskiego w umacnianiu demokracji w Senega-lu. Tekst jest prb analizy sytuacji, ktra doprowadzia do powstania Ruchu 23

czerwca w Senegalu. Autorzy opisuj genez powstania Ruchu, jego struktur,cele oraz kodeks postpowania. Ruch 23 czerwca zmobilizowa spoeczestwoobywatelskie na rzecz obrony konstytucji, bya to masowa inicjatywa spoecznazorganizowana przeciwko dziaaniom podjtym przez byego prezydenta w celuutrzymania wadzy wbrew zapisom konstytucyjnym.

Dwa kolejne artykuy dotycz narodzin spoeczestwa obywatelskiego w Egip-cie na kanwie wydarze tzw. Arabskiej Wiosny. Magdalena Zawrotna w tekcieRola Internetu w popularyzowaniu idei spoeczestwa obywatelskiego i rwnoci pciw Egipciepodja si analizy unkcji, jak speni Internet w ksztatowaniu postaw

obywatelskich Egipcjan od momentu jego upowszechnienia do czasw dzisiej-szych, ze szczeglnym uwzgldnieniem wydarze Rewolucji 25 Stycznia, ktrastaa si ucielenieniem powiedzenia: inormacja to wadza. Artyku omawia dro-gi, jakimi spoeczestwo sieci dy do demokratyzacji pastwa i upowszechnie-nia idei rwnoci wszystkich obywateli bez wzgldu na pe czy inne wyznaczni-ki tosamoci. Ukazuje take ograniczenia, na jakie napotykaj aspiracje modychdemokratw, jak cenzura ze strony wadz pastwowych, bieda, analabetyzmoraz niektre tradycyjne wartoci kultury muzumaskiej.


13/120

13ODREDAKTORA

Z kolei Wojciech Grabowski w artykule Spoeczestwo obywatelskie w Egipcie instatu nascendi. Casus organizacji pozarzdowychprzedstawia rol jak w procesiepowstawania i ksztatowania si spoeczestwa obywatelskiego odgrywaj orga-

nizacje pozarzdowe. Pomimo wielu dziennikarskich relacji o masowym ruchuspoecznym, autor podkrela, e w demonstracjach w styczniu 2011 r. udzia bra-o zaledwie 18 milionw obywateli na ponad 80 milionw zamieszkujcych pa-stwo. Wskazuje te na rol zachodnich donatorw w dziaalnoci NGOs, podkre-lajc tego skutki: z jednej strony ograniczenie autonomii NGO, z drugiej wikszemoliwoci dziaania. Autor jednoczenie dostrzega, e pomimo tych zjawisk spo-eczestwo egipskie stoi przed szans na zwikszenie udziau obywateli zarw-no we wadzy, jak i decydowaniu o losach swojego pastwa, ktr porwnuje doupadku Muru Berliskiego.

Konrad Czernichowski w tekcie Katastrofa pod Smoleskiem w prasie afrykaskiejpodj si analizy relacji prasowych dotyczcych katastroy z 10 kwietnia 2010roku. Artyku przedstawia doniesienia prasowe z 29 wybranych krajw Aryki do-tyczce ofiar, okolicznoci tragedii, reakcji Polakw, Rosjan i Arykaczykw orazpogrzebu pary prezydenckiej. Autor zwraca uwag, e przy tej okazji prasa ary-kaska przybliaa czytelnikom sylwetk Lecha Kaczyskiego oraz niektre wy-darzenia i postacie z historii Polski. Okazuje si, e w dobie globalizacji czytelnicygazet codziennych w Namibii, Tunezji czy Kamerunie mogli przeczyta niemaldokadnie takie same inormacje, jak mieszkacy Warszawy i Krakowa.

Artyku Pawa Letko Powrt do Afryki afrykaski kierunek polityki zagranicznejFederacji Rosyjskiej w XXI wiekujest prb przedstawienia koncepcji i dziaa ro-syjskich na rzecz rozwijania wsppracy z Aryk. Jako e Federacja Rosyjska de-klaruje polityk umacniania partnerstwa z Aryk jako caoci, oprcz kontaktwmidzypastwowych opisano inicjatywy podejmowane na orum regionalnychi subregionalnych organizacji arykaskich Unii Arykaskiej, SADC, ECOWAS,COMESA ktrych celem ma by m.in. systemowe rozwizanie problemwAryki, takich jak konflikty zbrojne, bieda, gd, choroby poprzez wspdziaaniemieszkacw kontynentu i caej spoecznoci midzynarodowej. Autor przed-stawia take stosunki rosyjsko-arykaskie w aspekcie ekonomicznym, bowiem

Aryka jest jedn z baz surowcowych wspczesnego wiata i z tego wzgldu Ro-sja, dc do odzyskania pozycji mocarstwa, musi uwzgldnia ten kierunek przyokrelaniu priorytetw swojej polityki zagranicznej.

Svitlana Golichenko i Aleksander Holiczenko w tekcie Ukraicy w Afrycepodj-li prb przyblienia wkadu Ukraicw w badanie Aryki. Artyku pokazuje alei szlaki imigracji Ukraicw do Aryki, a take niektre wyzwania, jakie stoj przedukraisk diaspor dzisiaj. Tekst jest rwnie opisem prby zaoenia przez Koza-kw rosyjskiej kolonii w Aryce w latach 1885-1889. Autorzy zwracaj take uwa-g na rol Kocioa Prawosawnego oraz poszczeglnych duchownych w zacho-

waniu odrbnoci narodowociowej Ukraicw i Rosjan w Aryce..

Pawe Letko


14/120

14


15/120

15ODREDAKTORA

EDITORSWORD

.....................................


16/120


17/120

17


18/120

18 EDITORSWORD

.

Pawe Letko


19/120

19

ZARYSTRECI:

Celem poniszego tekstu jest kontekstualizacja i porwnanie zaangaowanie orga-nizacji spoeczestwa obywatelskiego w procesy polityczne w Zambii i Botswanie.Dwa wymienione powyej pastwa zostay wybrane ze wzgldu na blisko geogra-ficzn, podobny rys historyczny (oba znajdoway si pod brytyjsk kontrol w okresiekolonialnym oraz uzyskay niepodlego w podobnym czasie) oraz wystpowaniena ich terytoriach z surowcw mineralnych, ktrych eksploracja jest absolutniekluczowa dla unkcjonowania gospodarek Zambii i Botswany. Gwn obserwacjautora jest, i w przypadku Botswany, okrelanej mianem najstabilniejszej demokra-cji na kontynencie arykaskim mamy do czynienia z relatywnie sabymi i nie wcza-

jcymi si w proces polityczny organizacjami pozarzdowymi; natomiast w Zambii,pod rzdami MMD, szeroko krytykowanej za brak przejrzystoci procesu polityczne-

go, unkcjonowao wiele NGOs, ktre otwarcie krytykoway rzd, jednake wpyw or-ganizacji spoeczestwa obywatelskiego na proces polityczny by nieporwnywalniemniejszy ni w procesie odsunicia od wadzy Kennetha Kaundy.

SOWAKLUCZOWE:Zambia, Botswana, spoeczestwo obywatelskie, NGOs

ZAANGAOWANIEORGANIZACJISPOECZESTWAOBYWATELSKIEGOWPROCESYPOLITYCZNE

WZAMBIIIBOTSWANIE

ANDRZEJPOLUS WROCAW

WSTP

Celem poniszego tekstu jest kontekstualizacja i porwnanie zaangaowanie or-ganizacji spoeczestwa obywatelskiego w procesy polityczne w Zambii i Bot-swanie. Dwa wymienione powyej pastwa zostay wybrane ze wzgldu na bli-sko geograficzn, podobny rys historyczny (oba znajdoway si pod brytyjskkontrol w okresie kolonialnym oraz uzyskay niepodlego w podobnym czasie)oraz wystpowanie na ich terytoriach z surowcw mineralnych, ktrych eks-ploracja jest absolutnie kluczowa dla unkcjonowania ich gospodarek.

Najwaniejsz metod badawcz uyt podczas prac nad tekstem bya anali-za dyskursu i pimiennictwa. Wiele z zaprezentowanych twierdze zostao po-stawionych na bazie obserwacji i nieormalnych rozmw z reprezentantami za-mbijskiego i botswaskiego spoeczestwa obywatelskiego. Artyku jest rwniewynikiem dwch wizyt studyjnych w Zambii i jednej w Botswanie, ktre miaymiejsce w sierpniu i wrzeniu w latach 2010 i 2011. Badania prowadzone w obukrajach byy moliwe dziki grantowi Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego Nr rej. N N116 443837 Puapka bogactw naturalnych na przykadzie Botswa-


20/120

20 ANDRZEJPOLUS

ny i Zambii1. W trakcie bada przeprowadzono blisko 200 ankiet z obywatelamiobydwu pastw oraz kilkanacie wywiadw pogbionych z przedstawicielamidziaajcych tam organizacji pozarzdowych.

W literaturze przedmiotu istnieje stosunkowo duo prb wyjanienia sposobwunkcjonowania i ewolucji organizacji spoeczestwa obywatelskiego w Aryce.Ostatnim asumptem do bada w tym zakresie bya tzw. arabska wiosna i twier-dzenia, i ala demokratyzacji moe rozla si na pastwa pooone na poudnieod Sahary. W wielu miejscach podkrelane jest, i idea spoeczestwa obywatel-skiego ma swoj genez na Zachodzie i jako taka nie moe by przeszczepianana kontynent arykaski, gdzie rwnolegle do organizacji pozarzdowych istnie-

j wielowymiarowe tosamoci etniczne, ktre by moe s najbardziej typowymdla kontynentu wyrazem spoeczestwa obywatelskiego2. Wzmoon aktyw-

no zachodnich organizacji pozarzdowych w Aryce Subsaharyjskiej zauwaymona od drugiej poowy lat 80. ubiegego wieku, kiedy to midzynarodowe in-stytucje finansowe (IFI) zaczy wymaga wczania CSOs w procesy redystrybu-cji otrzymywanych od IFI rodkw finansowych3. Wwczas te mia miejsce pro-ces powstawania lokalnych NGOs w Aryce Subsaharyjskiej. Autor jest wiadomyrnicy pomidzy organizacj pozarzdow a organizacja spoeczestwa obywa-telskiego, jednake w poniszym tekcie okrelenia te bd uywane zamiennie,gdy przedmiotem bada zarwno w Botswanie jak i Zambii byy organizacje po-siadajce osobowo prawn, dodatkowo w trakcie bada terenowych, nie zna-lezione zostay adne przykady niezinstytucjonalizowanych grup spoecznych

wywierajcych wpyw na procesy polityczne w obydwu pastwach.

W listopadzie 2011, w wyniku oglnokrajowych wyborw, w Zambii doszo dozmiany wadzy rzdzcy tym pastwem od dwudziestu lat Ruch na Rzecz Wie-lopartyjnej Demokracji (MMD) zosta odsunity od wadzy. Nie sprawdziy siczarne scenariusze mwice o grobie rozruchw, mona nawet stwierdzi, iproces tranzycji politycznej przebieg stosunkowo spokojnie4. Ze wzgldu nazbyt krtki okres rzdw Frontu Patriotycznego i Michaela Saty5, przedmiotem ni-niejszego artykuu w kontekcie Zambii bdzie refleksja na temat relacji admini-stracji pastwowej z organizacjami spoeczestwa obywatelskiego pod rzdami

MMD. Botswana natomiast, od momentu uzyskania niepodlegoci jest nieprze-rwanie rzdzone przez Botswana Democratic Party (BDP), jednake poparcie dlaniej systematycznie spada. W ostatnich latach zaobserwowa mona denie dotworzenia ruchw opozycyjnych wobec BDP, jednake aden z nich nie by w sta-nie zaproponowa Botswaczykom realnej alternatywy, a debata polityczna cz-

1 Kierownikiem zespou badawczego bya pro. Elbieta Stadtmller, za zesp badawczy skada si z re-prezentantw nauk ekonomicznych: dr. Konrada Czernichowskiego i dr. Dominika Kopiskiego oraz dr.Andrzeja Polusa prowadzcego badania w obszarze nauk politycznych.2 W ostatnich latach w Botswanie ma miejsce proces podwaania idei homogenicznoci spoeczestwa

botswaskiego, ktre tworzy maj w przewaajcej czci czonkowie grup etnicznych Tswana.3 Najwaniejszym dokumentem sankcjonujcym wcznie CSOs w procesy governance byo opubli-kowane w 1989 roku studium Banku wiatowego, Sub-Saharan Africa: From Crisis to Sustainable Growth.

A Long-Term Perspective Study, World Bank, Washington D.C. 1989; por. A. A. Apusiga, Civil Society Legitima-ting and Public Policy in Ghana, Policy Research Series IDEG 2009, No. 5, s. 4-8.4 Wrd zambijskiej klasy politycznej istniaa realna obawa, i jeli dojdzie do aszerstw wyborczych i Ru-piah Banda wygra minimaln wikszoci gosw w Zambii moe doj do protestw spoecznych naogromn skal. Tak obaw wyrazi m.in. jeden z liderw Frontu Patriotycznego Given Lubinda w rozmo-wie z autorem.5 Michael Sata w przedwyborczej retoryce zapowiada szerszy dialog z organizacji spoeczestwa oby-watelskiego, jednake reprezentanci CSOs patrzcy z nadziej na moliw zmian na szczytach wadzyzwracali uwag na wybuchowy charakter Michaela Saty i oglny problem z jakoci caej zambijskiej kla-sy politycznej, Wywiad z M. Sat, sekretariat Patriotic Front, Lusaka, 29.09.2010.


21/120

21ZAANGAOWANIEORGANIZACJISPOECZESTWAOBYWATELSKIEGOWPROCESYPOLITYCZNEWZAMBIIIBOTSWANIE

sto sprowadzaa si do cech osobowociowych prezydenta Iana Khamy i stylurzdzenia pastwem a nie rozwiza programowych.

Artyku podzielony zosta na trzy czci. W dwch pierwszych zaprezentowa-ne zostay cechy charakterystyczne zaangaowania zambijskich i botswaskichNGOs w proces polityczny; na kocu znajduj si konkluzje.

ZAANGAOWANIENGOSWPROCESPOLITYCZNYWZAMBII

W Zambii najwaniejszym wydarzeniem politycznym, w ktrym wiodc rolodgryway organizacje pozarzdowe byo odsunicie od wadzy rzdzcej tympastwem od momentu uzyskania niepodlegoci United National Independen-

ce Party (UNIP) i Kennetha Kaundy. Poniewa dziaalno polityczna poza UNIPbya zakazana baz dla dziaalnoci opozycyjnej sta si ruch zwizkowy (Zambij-ska Konederacja Zwizkw Zawodowych ZCTU), ktry posiada zaplecze inra-strukturalne na terenie caego pastwa. Naley w tym miejscu przypomnie, i naprzeomie lat 80. sytuacja gospodarcza Zambii bya atalna. Przez gwne orod-ki miejskie przetaczay si ale protestw (tzw. food riotszwizane z wycoaniemsi rzdu z dopat do ywnoci pod naciskiem IFI), a niech spoeczestwa wo-bec UNIP nie moga by skanalizowana w postaci wsparcia dla partii opozycyj-nych, gdy takie nie istniay. W lipcu 1990 roku na bazie ZCTU powsta Narodowy

Tymczasowy Komitet dla Wielopartyjnej Demokracji (National Interim Commit-

tee or Multi-Party Democracy (NICMPD)), ktry ormalnie nie by parti, a jedynieszerok koalicj zwizkw zawodowych, intelektualistw, organizacji pozarzdo-wych oraz reprezentantw sery biznesu srustrowanych polityk gospodarczUNIP [Czernichowski, Kopiski, Polus]. Ostatecznie po zmianie konstytucji, Naro-dowy Tymczasowy Komitet dla Wielopartyjnej Demokracji zosta przeksztaconyw Ruch na Rzecz Wielopartyjnej Demokracji (MMD) parti polityczn, na ktrejczele stan lider zwizkowy Friderick Chiluba. Przeksztacenie NICMPD w MMD

jest przykadem transormacji lunej koalicji organizacji pozarzdowych w ruchpolityczny, ktry przej wadz w pastwie. Bezporednio po objciu urzdu pre-zydenta Friderick Chiluba wiadomy siy zwizkw zawodowych wyda decyzj

zezwalajc na tworzenie wicej ni jednego zwizku zawodowego w jednej ga-zi przemysu, co w praktyce doprowadzio do rozbicia ruchu zwizkowego, kt-ry do dzisiaj nie odzyska pozycji, ktr posiada za czasw Kennetha Kaundy [Lar-mer 2007: 192].

Zambijski sektor organizacji pozarzdowych jest niezwykle heterogeniczny.Mamy tam do czynienia zarwno z organizacjami lokalnymi, jak i z aktywnociduych midzynarodowych pozarzdowych organizacji pomocowych. Wielez zambijskich NGOs jest skorumpowane, wiele dziaa jedynie w interesie swoichczonkw, a nie grup spoecznych, ktre chc reprezentowa. Chccy pozosta

anonimowym, przewodniczcy jednej z najwikszych zambijskich organizacjipozarzdowych, stwierdzi i typowo zambijskie organizacje pozarzdowe, ktredziaaj sprawnie i w ktrych nie dochodzi do nieprawidowoci policzy monana palcach jednej rki.

Strategi zambijskich NGOs wobec administracji MMD w kontekcie zarzdzaniarent surowcow mona okreli mianem name and shame(nazwij i zawstyd).Zambijskie NGOs staray si zbiera dane i poddawa w wtpliwo kompeten-cje rzdzcych pastwem w relacjach z midzynarodowymi korporacjami dzia-


22/120

22

ajcymi na rynku wydobycia miedzi. Jednake dostp do inormacji na tematszczegowych zapisw kontraktw pomidzy rzdem a korporacjami wydoby-wajcymi mied by w Zambii praktycznie niemoliwy pod rzdami MMD. Brak

transparentnoci w yciu politycznym, przejawiajcy si w sposb szczeglnybrakiem rozdziau rodkw pastwowych od rodkw partii rzdzcej rodzi licz-ne patologie i pozwala petryfikowa klientelistyczny i neopatrymonialny charak-ter zambijskiego reimu politycznego. Michael Sata, jednym z hase wyborczychuczyni swoj alergi na korupcj, czas pokae, czy postulowane zmiany zostanwprowadzone. Niemniej w okresie dwch dekad rzdw MMD, organizacje po-zarzdowe krytykujce rzd za brak transparentnoci i niegospodarno musiaysi opiera na danych uzyskiwanych ze rde nieormalnych i domniemaniach6.

Zdecydowana wikszo z kilkunastu zambijskich organizacji pozarzdowych,

z ktrych przedstawicielami rozmawiali wykonawcy projektu, narzekaa na nie-ch politykw do wsuchiwania si w gos NGOs i utrudnienia administracyj-ne w prowadzeniu dziaalnoci. Prezydent Rupiah Banda wyszed z inicjatywuchwalenia tzw. NGO Act, ktry zmusza organizacje do corocznego sporzdza-nia szczegowych sprawozda finansowych. Uzyskanie wpisw do rejestru sto-warzysze i sporzdzanie raportw z dziaalnoci, podawane byo jako przykadhipokryzji rzdu, ktry sam nie przestrzega zasad jawnoci, podpisujc objteklauzul tajnoci kontrakty z midzynarodowymi korporacjami wydobywajcymimied na terenie tego pastwa. Dodatkowo pitrzenie wymogw biurokratycz-nych uznawane byo przez cz reprezentantw zabijskich organizacji pozarz-

dowych za jeden z kanaw naciskw, ktrymi administracja pastwowa staraasi wywiera presj na NGOs. Paradoksem wspczesnej Zambii jest, i rzdzcatym pastwem przez dwie dekady partia, moe przesta istnie dziki strategii,ktr sama stosowaa wobec rnorodnych organizacji spoeczestwa obywa-telskiego. W poowie marca 2012 roku, Clement Andeleki przewodniczcy za-mbijskiego Rejestru Stowarzysze, wykreli z niego opozycyjny Ruch na RzeczWielopartyjnej Demokracji. Oficjalnym powodem delegalizacji partii jest bliskodwudziestoletnie zaleganie MMD z opatami z tytuu dziaalnoci.

Jedn z obserwacji poczynion podczas bada w Zambii byo spostrzeenie, i

w odwiedzonych organizacjach pozarzdowych praktycznie nie ma wolontariu-szy, a jedynie pracownicy etatowi. Obserwacj t potwierdza raport CIVICUS, kt-rego osi jest zagadnienie niskiego poziomu zaangaowania obywateli w dziaa-nia organizacji spoeczestwa obywatelskiego w Zambii7. Autorzy bada susznieargumentuj, i w pastwie gdzie dua cz spoeczestwa yje w ubstwie,nie mona oczekiwa szerokiego angaowania si w ycie polityczne i masowe-go wspieranie ruchw pozarzdowych. Innymi sowy, zaspokojenie potrzeb pod-stawowych zajmuje Zambijczykom tak duo czasu i energii, i nie ma woli doaktywnoci spoecznej8. Wydaje si jednak, i mimo e jest to tylko czciowaodpowied na pytanie o przyczyny niskiego poziomu zaangaowania mieszka-

6 Wywiad z Fuvya Nyirongo, siedziba Caritas Zambia, Lusaka 09.09.2010.7 http://civilsocietyindex.wordpress.com/2011/03/30/status-o-civil-society-in-zambia [dostp: 04.04.2012].8 Niepodjt w badaniach kwesti jest rola rodziny i znajomych we wzajemnym wspomaganiu si w sy-tuacjach kryzysowych. Na zambijskiej wsi, nie wystpuje na przykad zjawisko dzieci ulicy powszechnew Lusace, czy Kitwe. Osierocone dzieci s przygarniane przez krewnych bd znajomych, ktrzy tworzim nowe domy. Rwnoczenie relacje spoeczne w orodkach miejskich ulegaj staemu osabianiu, copo czci wyjania enomen setek bezdomnych dzieci na ulicach gwnych orodkw miejskich Zambii.Niemniej mona argumentowa, i w Zambii stosunki rodzinne i pomoc otrzymywana od rodziny w sy-tuacjach kryzysowych peni w wielu wypadkach unkcje, ktre gdzie indziej speniane s przez pastwo,czy organizacje pozarzdowe.

ANDRZEJPOLUS


23/120

23

cw Zambii w dziaania trzeciego sektora. Wszelkie uoglnienia s niebezpiecz-ne (a czsto niemoliwe z metodologicznego punktu widzenia w naukach spo-ecznych), jednake na bazie zebranego materiau aktograficznego w przypadku

Zambii, mona zaryzykowa postawienie hipotezy, o swoistym mentalnym dzie-dzictwie okresu rzdw UNIP, ktre wytworzyo specyficzn socjalistyczn men-talno wrd mieszkacw tego pastwa. Socjalistyczna mentalno, przeja-wia si w oczekiwaniu obywateli, i to rzd wemie ich pod opiek i rozwie ichwszystkie problemy (taka narracja bardzo czsto bya obecna podczas przepro-wadzania bada ankietowych), co w rezultacie moe skutkowa mniejsz mo-tywacj do angaowania si w prace trzeciego sektora. Rwnoczenie wynikisymptomatycznych bada ankietowych przeprowadzonych przez uczestnikwprojektu Puapka bogactw naturalnych na przykadzie Botswany i Zambii wska-zuj, i zdecydowana wikszo ze 164 ankietowanych osb uwaa, i organiza-

cje pozarzdowe pozytywnie wpywaj na rozwj ich pastwa.

TAB. 1. CZYNGOSPOZYTYWNIEWPYWAJNAROZWJZAMBII?

Czsto Procent wanych

Wane

tak 138 94,5

nie 8 5,5

Ogem 146 100,0

Braki danych 14

Ogem 164

Wyniki bada ankietowych przeprowadzanych w Zambii w sierpniu-wrzeniu 2010 roku. Opracowa K.Czernichowski.

W przypadku Zambii charakterystyczny jest rwnie brak zinstytucjonalizowa-nego orum, na ktrym mgby by prowadzony dialog pomidzy organizacja-mi pozarzdowymi a rzdem. Pozycja organizacji spoeczestwa obywatelskiegow Zambii moe ulec wzmocnieniu wraz z penym przystpieniem tego pastwado inicjatywyEITI (Extractive Industries Transprency Initiative), do ktrej Zambiazgosia akces w lipcu 2008 roku. EITI wymusza na swoich czonkach koniecznoszerokiego wczania organizacji spoeczestwa obywatelskiego w procesy za-rzdzania rent surowcow.

ZAANGAOWANIENGOSWPROCESPOLITYCZNYWBOTSWANIE

Botswaskie organizacje pozarzdowe i zwizki zawodowe nigdy nie byy tak za-angaowane w proces polityczny jak ich zambijskie odpowiedniki. W zasadzieaktywno CSOs w Botswanie zostaa dostrzeona przez badaczy na przeomielat 80. XX wieku, na kanwie przemian majcych miejsce w Europie rodkowo--Wschodniej [Maundeni 2005: 177-178]. Tradycyjnie redystrybucj deficytowychtowarw i pomoc grupom spoecznym, ktre nie byy w stanie samodzielnie za-pewni sobie rodkw do ycia zajmowali si w Botswanie wodzowie9. Jednak-e w procesie ksztatowania si botswaskiego reimu politycznego pozycja tra-dycyjnych liderw ulegaa systematycznej marginalizacji10. Mona powiedzie, iwybuch epidemii HIV/AIDS i zaangaowanie zagranicznych NGOs pomocowych

9 Wywiad z dr O.D.Selolwane, University o Botswana, Department o Sociology, Gaborone 30.08.2011.10 Pozycja wodzw uregulowania jest w dwch ustawach (ang. Chietainship Act) z 1965 i 1987 roku.Wadza wodzw bya stopniowo przekazywana administracji lokalnej, a wodzowie przeksztaceni zostaliw urzdnikw suby cywilnej zalenych od pastwa.

ZAANGAOWANIEORGANIZACJISPOECZESTWAOBYWATELSKIEGOWPROCESYPOLITYCZNEWZAMBIIIBOTSWANIE


24/120

24

w Botswanie, wraz z niewspieraniem i nieuywaniem przez rzd centralny wo-dzw dla dostarczania pomocy potrzebujcym, sprawiy, e pozycja tradycyjnychliderw ulegaa dalszej erozji. Obecnie w Botswanie toczy si debata powico-

na usytuowaniu wodzw w systemie politycznym, a jednym z jej poziomw jestzagadnienie upodmiotowienia innych ni Tswana grup etnicznych zamieszkuj-cych terytorium Botswany11.

Oglnym problemem botswaskich organizacji pozarzdowych jest ograniczo-ny dostp do rodkw finansowych. W pastwie tym mamy do czynienia z sytu-acj, w ktrej rzd, bdcy najwikszym pracodawc i grantodawc w kraju, fi-nansuje rwnie think-tanki zajmujce si analiz biecej sytuacji politycznej, jakrwnie rnego rodzaju inicjatywy pozarzdowe, co czyni niezwykle trudnymkrytykowanie administracji pastwowej12. Z drugiej strony, Botswana klasyfiko-

wana jest w rnorodnych rankingach jako pastwo o rednim dochodzie, po-siadajce system demokratyczny, co paradoksalnie nie czyni go atrakcyjn loka-lizacj dla zagranicznych donatorw. Tym samym, organizacje pozarzdowe stojczsto przed wyborem, czy korzysta z grantw pastwowych ze wiadomoci,e moe ogranicza to pole krytyki rzdu, czy stara si o relatywnie trudne dozdobycia granty midzynarodowe.

Rol organizacji parasolowej dla botswaskich CSOs peni powstaa w 1995 rokuBotswana Council o Non-Governmental Organisations (BOCONGO). BOCONGOzrzesza okoo 130 organizacji pozarzdowych (cz z nich to rwnie koalicje

NGOs) dziaajcych na 11 szeroko zakrelonych paszczyznach: ochrona rodo-wiska naturalnego i rolnictwo, sztuka i kultura, kocielne organizacje rozwojowe,praca z osobami niepenosprawnymi, pe kulturowa i rozwj, zdrowie i HIV/AIDS,prawa czowieka, media, mikroekonomia i dostpno kredytw, nauka i techno-logia, modzie i dzieci13. Zdecydowana wikszo botswaskich NGOs to orga-nizacje dziaajce na polu poprawy materialnych i zdrowotnych warunkw bytumieszkacw Botswany, tym samym ich zaangaowanie polityczne jest niewiel-kie i w zasadzie ogranicza si do kontaktw z technokratami i urzdnikami su-by cywilnej a nie politykami. Paszczyznami, w ktrych CSOs najczciej wchodzw debat z rzdem na temat obierania okrelonych kierunkw polityki, s: pe

kulturowa i rozwj oraz prawa czowieka. Paradoksalnie, te dwie paszczyzny cha-rakteryzuj si najmniejsz iloci organizacji czonkowskich w ramach BOCON-GO, a wrd aktywnych politycznie NGOs wymieni naley Dithswanelo i EmangBasadi. W 2011 roku w Botswanie doszo do pierwszego strajku powszechne-go, ktry by organizowany przez zwizki zawodowe. W ruchu zwizkowym naj-waniejszy jest Botswana Public Employees Union (BOPEU), ktry reprezentujepracownikw sektora publicznego. Zwizki zawodowe stanowi niewtpliwiesi nacisku na rzd, jednake latem 2011 roku debata pomidzy liderami ru-chu zwizkowego i rzdem bya niezwykle emocjonalna i stale powracay w niejoskarenia pod adresem zwizkowcw o dziaalno polityczn14 i wypaczanie

idei wchodzenia w spory zbiorowe z pracodawcami15.

11 Warto w tym miejscu zauway, i wodzowie nigdy nie rzucili otwartego wyzwania administracji BDP,A.I. Samatar, An African Miracle. State and Class Leadership and Colonial Legacy in Botswana Development,Heinemann, Portsmouth 1999, s. 178-180.12 Wywiad z pro. Ch.J. Makgala, Department o History, University o Botswana, Gaborone, 31.08.2011.13 http://www.bocongo.org.bw/index.php/membership14 Wywiad z Andrew Motsami, prezydentem BOPEU (Botswana Public Employees Union), siedziba BO-PEU, Gabarone 01.09.2011.15 W Botswanie najwikszym pracodawc jest pastwo.

ANDRZEJPOLUS


25/120

25

Najwiksz i najaktywniejsz organizacj pozarzdow, ktra moe by okrelo-na mianem advocacy groupw Botswanie jest wspomniana powyej Ditshwane-lo. Organizacja ta powstaa w 1993 roku i jej misj jest stworzenie w Botswanie

kultury ochrony praw czowieka. W siedzibie gwnej tej organizacji, w pokojukonerencyjnym, na cianie wisi ogromna kopia Deklaracji Praw Czowieka ONZ,tak by pracownicy pamitali, co ma by dla nich wytyczn i co ksztatuje agen-d Ditshwanelo16. Organizacja ta w sposb cigy lobbuje za zmianami w prawie.W roku 2011 jednym z gwnych pl jej aktywnoci byo denie do zniesieniakary mierci. Pracownicy Dithswanelo wykorzystywali wiele kanaw do komuni-kacji z rzdem i opozycj, wrd ktrych niebagateln rol odgryway kontaktyosobiste z poszczeglnymi politykami. Organizacja ta staraa si przekona ad-ministracj pastwow o koniecznoci podpisania, ratyfikowania i implementacjiumw midzynarodowych w obszarze ochrony praw czowieka, tak by spoecz-

no midzynarodowa egzekwowaa ich przestrzeganie w Botswanie. Co cieka-we, Ditshwanelo nie przyjmowao rodkw finansowych od rzdu, by zachowaniezaleno i mc krytykowa BDP w obszarach, gdzie prawa czowieka nie sgwarantowane w wystarczajcym zakresie [Lekorwe, Mpabanga 2007: 9]. Spra-w, ktra odbia si najgoniejszym echem w rodkach masowego przekazu, byspr pomidzy Ditshwanelo a Survival International o sposb prowadzenia kam-panii na rzecz nieprzesiedlania ludu Basarwa (Buszmenw17) z tradycyjnie zajmo-wanych przez niego terenw na pustyni Kalahari, gdzie odkryte zostay zoa dia-mentw. Ditshwanelo, kierujc si zasad botho[Czernichowski, Kopiski, Polus]dyo do utrzymania dialogu z rzdem i odrzucao strategi ukierunkowan na

promowanie midzynarodowego bojkotu botswaskich kamieni szlachetnych.Survival International (ktry ostatecznie wycoa si z Botswany), argumentowanatomiast, i Ditshwnelo i BOCONGO s zalene finansowo od rzdu (co nie jestzgodne z prawd w przypadku Ditshwanelo). Wydaje si, i spr pomidzy Survi-val International a Ditshwanelo dotyczy w gwnej mierze sposobu prowadze-nia kampanii na rzecz Basarwa. Pierwsza organizacja (bdca midzynarodowymNGOs) stosowaa wspomnian powyej w kontekcie Zambii taktyk name andshamei chciaa uzyska natychmiastow zmian polityki botswaskiego rzdu.Druga nastawiona bya na proces i negocjacje. W tle tej dyskusji pozostaje kwe-stia zalenoci gospodarczej Botswany od wiatowej koniunktury na diamenty

i potencjalnie tragicznych dla Botswaczykw skutkw uznania produkowanychtam kamieni za diamenty konfliktu.

PODSUMOWANIE

Pierwsza dekada XXI wieku bya okresem, w ktrym wzrosa liczba organizacji po-zarzdowych aktywnych w obu omawianych pastwach. Zarwno w Zambii jaki w Botswanie wikszo NGOs stanowi organizacje stawiajce sobie za cel po-praw materialnych i zdrowotnych warunkw ycia obywateli obydwu pastw.

Pracownicy tych organizacji niezwykle rzadko wchodz w dialog z politykami,gdy ich gwnymi parterami jest administracja pastwowa i urzdnicy subycywilnej.

16 Wywiad z A. Mogwe, dyrektor Ditshwanelo, siedziba Ditshwanelo, Gaborone, 31.08.2011.17 Na gruncie jzyka polskiego najpopularniejszym okreleniem ludu zamieszkujcego pustyni Kalahari

jest Buszmen, jednake w Botswanie okrelenie to jest uznawane przez cz osb za pejoratywne, dla-tego w pracy uywane bdzie zwrot Basarwa.



26/120

26

Jednym z najwaniejszych wydarze w historii najnowszej Zambii byo odsuni-cie w sposb pokojowy od wadzy Kennetha Kaundy, w ktrym organizacje poza-rzdowe i zwizki zawodowe odegray pierwszoplanow rol. W trakcie dwudzie-

stu lat rzdw MMD zambijskie organizacje pozarzdowe staray si wpywa naksztat agendy politycznej rzdu, szczeglnie w kwestii wikszej transparentnociw sektorze miedziowym, jednake ze wzgldu na brak inormacji na temat szcze-gw kontraktw podpisywanych przez rzd i korporacje wydobywajce surow-ce mineralne, niezwykle trudno byo im krytykowa polityk rzdu. W Zambii podrzdami MMD mielimy do czynienia z sytuacj, gdzie stosunkowo liczna grupaorganizacji pozarzdowych gono krytykowaa polityk rzdu, jednake wpywNGOs na ksztat agendy rzdu i sceny politycznej by niewielki. O ile Zambia podrzdami MMD klasyfikowana bya stosunkowo nisko w rankingach transparent-noci politycznej, to Botswana okrelana jest czsto mianem najstabilniejszej de-

mokracji na kontynencie arykaskim. Swoistym paradoksem botswaskiej de-mokracji jest sabe spoeczestwo obywatelskie [Molutsi, Holm 1990: 323-340;Thomas 1996: 41] i podobnie jak w Zambii mae zaangaowanie obywateli w ini-cjatywy pozarzdowe [Holm, Molutsi, Somolekae 1996]. O ile w Zambii stan takimoe by do pewnego stopnia wyjaniany warunkami bytowymi i socjalistycz-n mentalnoci Zambijczykw, to w Botswanie, z powodu wzgldnej homo-genicznoci spoeczestwa, mona szuka wyjanie kulturowych. Koncepcjabothooraz niekonrontacyjna i nieafirmujca siy fizycznej kultura Tswana (ktrew peni uwidoczniy si podczas konfliktu pomidzy Ditshwanelo a Survival In-ternational) mog pomc zrozumie dlaczego w historii Botswany nie wystpiy

otwarte konflikty pomidzy rzdem a CSOs.

BIBLIOGRAFIA:

1. Apusiga A. A., 2009, Civil Society Legitimating and Public Policy in Ghana, PolicyResearch Series IDEG, No. 5.

2. Czernichowski K., Kopiski D., Polus A., Kltwa surowcowa na przykadzie Za-mbii i Botswany (w przygotowaniu).

3. Holm J. D., 1996, Molutsi P. P., Somolekae G., The Development of Civil Society ina Democratic State: The Botswana Model, Arican Studies Review, Vol. 39, No.2, (September).

4. Larmer M., 2007, Mineworkers in Zambia. Labour and Political Change in Post-Colonial Africa,Tauris Academic Studies, London.

5. Lekorwe M., Mpabanga D., 2007, Managing Non-Governmental Organizations

in Botswana, The Innovation Journal: The Public Sector Innovation Journal, Vol.12, Issue 3, Article 10.

6. Maundeni Z., 2005, Civil Society and Democracy in Botswana, [w:] 40 Years ofDemocracy in Botswana 1965-2005, ed. Z. Maundeni, Mmegi Publishing House,Gaborone.

7. Molutsi P. P., Holm J. D., 1990, Developing Democracy When Civil Society Is Weak:The Case of Botswana, Arican Affairs, Vol. 89, No. 356 (July).

8. Samatar A.I., 1999, An African Miracle. State and Class Leadership and ColonialLegacy in Botswana Development, Heinemann, Portsmouth.

ANDRZEJPOLUS


27/120

27

9. Thomas A.,1996, NGO Advocacy, Democracy and Policy Development: Some Exam-

ples Relating to Environmental Policies in Zimbabwe and Botswana, [w:] NGOs and

Environmental Policies: Asia and Africa, ed. D. Potter, Frank Cass, London.

10. World Bank, 1989, Sub-Saharan Africa: From Crisis to Sustainable Growth.A Long-Term Perspective Study, World Bank, Washington D.C.

WYWIADY:11. Wywiad z M. Sat, sekretariat Patriotic Front, Lusaka, 29.09.2010.12. Wywiad z F. Nyirongo, siedziba Caritas Zambia, Lusaka 09.09.2010.13. Wywiad z dr O.D.Selolwane, University o Botswana, Department o Sociology,

Gaborone 30.08.2011.14. Wywiad z pro. Ch.J. Makgala, Department o History, University o Botswana,

Gaborone, 31.08.2011.

15. Wywiad z A. Motsami, prezydentem BOPEU (Botswana Public EmployeesUnion), siedziba BOPEU, Gabarone 01.09.2011.16. Wywiad z A. Mogwe, dyrektor Ditshwanelo, siedziba Ditshwanelo, Gaborone,

31.08.2011.

STRONYINTERNETOWE:17. http://civilsocietyindex.wordpress.com/2011/03/30/status-of-civil-society-in-zambia

18. http://www.bocongo.org.bw/index.php/membership

CIVILSOCIETYORGANISATIONSINVOLVEMENTINPOLITICALPROCESSESINZAMBIAANDBOTSWANA

Key words:Zambia, Botswana, civil society, NGOs.

(SUMMARY)

The aim o this paper is to contextualize and compare the involvement o civil society orga-nizations in the political process in Zambia and Botswana. The two countries have been se-

lected because o their geographic proximity, similar historical background (both were under

British control during the colonial period and gained independence around the same time)

and the occurrence o rich mineral deposits (copper in Zambia and diamonds in Botswana) in

both territories. The author concludes that in the case o Botswana, known as the most stable

democracy in Arica, a relatively weak civil society, not included in the political process, can

be observed. Zambia (widely criticized or a lack o transparency in the political process), has

a comparatively vibrant civil society, which openly criticizes the government, but the impact

o NGOs on the political process under the MMD administration was incomparably smaller

than during the political transition in 1991.



28/120

28


29/120

29

ZARYSTRECI:

Artyku jest prb analizy sytuacji, ktra doprowadzia do powstania Ruchu 23 czerw-ca w Senegalu. Autorzy opisuj genez powstania Ruchu, jego struktur, cele orazkodeks postpowania. Ruch 23 czerwca zmobilizowa spoeczestwo obywatelskiena rzecz obrony konstytucji, bya to masowa inicjatywa spoeczna zorganizowanaprzeciwko dziaaniom podjtym przez byego prezydenta w celu utrzymania wadzywbrew zapisom konstytucyjnym. Jednoczenie przedstawiono czynniki historyczneksztatujce spoeczestwo obywatelskiego w Senegalu, w tym pierwszy kryzys poli-tyczny i spoeczny w maju 1968 roku.

SOWAKLUCZOWE:Spoeczestwo obywatelskie, demokracja, Senegal, Ruch 23 czerwca, wadza, obywatel,

Konstytucja.

RUCH23 CZERWCA.O ROLISPOECZESTWAOBYWATELSKIEGOWUMACNIANIUDEMOKRACJIWSENEGALU

IWONAANNANDIAYE OLSZTYNBARANDIAYE OLSZTYN

PRBADEFINICJI

Spoeczestwo obywatelskie jest definiowane w naukach politycznych jako ca-o relacji indywidualnych, rodzinnych, spoecznych, gospodarczych, kultu-rowych i religijnych wystpujcych w danym spoeczestwie i pozostajcychpoza ser ingerencji pastwa. Pojcie spoeczestwo obywatelskie stosowa-

ne jest w odniesieniu do trzeciej siy (obok wadzy i biznesu) zdolnej rozwizy-wa problemy spoeczne, broni praw obywateli i dostarcza oglnych korzycidla spoeczestwa. Jej reprezentantami s dobrowolne organizacje spoeczne (r.Organisation non-gouvernementale ONG)18. Ponadto ze spoeczestwem oby-watelskim zwizane s idee filantropii i dobroczynnoci, pomocy biednym i po-trzebujcym, bdce rodzajem obywatelskiego rozwinicia modelu postawy re-ligijnej. Ta orma aktywnoci obywatelskiej jest w najwikszym stopniu uznawani podan przez pastwo. Innymi sowy spoeczestwo obywatelskie to caoobywateli danego pastwa, ktrzy, wiadomi swojej tosamoci jednocz si i or-ganizuj oraz staraj si budowa rozwinite pastwo, wolne i bogate, w ktrym

kady rozwija si i realizuje si bez szowinizmu partyjnego czy te dogmatyzmureligijnego [Dossou 2006].

Wiele podstawowych poj z zakresu analizy politycznej w Aryce stanowi obec-nie przedmiot ponownej ewaluacji lub rewizji [Chabal, Daloz 1999: 30]. Jednymz nich jest pojcie spoeczestwo obywatelskie. Niektrzy autorzy odrzucaj to

18 Zob. Organizacje pozarzdowe. Dialog obywatelski. Polityka pastwa, pod red. M. Rymszy, Warszawa2007, s. 78.


30/120

30 IWONAANNANDIAYE BARANDIAYE

okrelenie, twierdzc, e naley uywa bardziej tradycyjnych i jednoczenie bar-dziej heurystycznych, takich jak: klasy, elity, pochodzenie etniczne czy pe. Z koleiinni uwaaj, e mona je stosowa jedynie z pewnymi zastrzeeniami [Kasfir 1998:

17]. Fakt niechtnego stosowania przez badaczy pojcia spoeczestwo obywa-telskie spowodowane jest przede wszystkim sytuacj, i procesy rnicowania serpolitycznych i gospodarczych oraz powstania silnej i zorganizowanej klasy redniejw Aryce Subsaharyjskiej wci znajduj si w azie przejciowej. Jednake, w naszejocenie, nie jest to wystarczajc podstaw do tego, aby twierdzi, e w Aryce Sub-saharyjskiej nie ma spoeczestwa obywatelskiego i by nie moe. Analizujc ruchyprotestacyjne, ktre niedawno doprowadziy do zmian politycznych w niektrychkrajach, mona uzna, e spoeczestwa obywatelskie w Aryce nie s ju tylko ilu-zj ale realnoci. Dobrym przykadem jest Senegal, gdzie spoeczestwo obywa-telskie istnieje i rozwija si przede wszystkim dlatego, e ma wiadomo swojego

istnienia i roli, a take ryzyka stojcego przed jego czonkami i liderami, ktrzy jed-nake s gotowi je ponosi w imi wsplnych celw i wartoci.

HISTORYCZNEDZIEDZICTWO

Historia ksztatowania si spoeczestwa obywatelskiego w Senegalu nie docze-kaa si wielu opracowa naukowych. Wrd nielicznych publikacji naley wy-rni monografi Habibatou Sow Dia, Pastwo i spoeczestwo obywatelskiew Senegalu(tat et Socit civile au Sngal), w ktrej autorka zwraca uwag na

niejasno semantyki tego pojcia oraz przeprowadza jego teoretyczn analiz.Nowoci w opracowaniu Sow Dia jest akt wykorzystania ankiety okrelajcejtosamo aktorw spoeczestwa obywatelskiego. Pomimo chci utosamianiasi ze spoeczestwem obywatelskim, wyraanej przez szerokie segmenty spoe-czestwa (partie polityczne, zwizki zawodowe, organizacje religijne i spoeczne,nieormalna dziaalno gospodarcza), koniecznym jest okrelenie jego granic.Wszak, aby spoeczestwo obywatelskie mogo w sposb eektywny peni swo-

j rol, polegajc midzy innymi na konsolidacji demokracji, potrzebuje nowejtosamoci oraz kryteriw, ktre nie zawsze s kompatybilne ze sposobem unk-cjonowania innych organizacji spoeczestwa. Publikacja Habibatou Sow Dia

pomaga zrozumie, relatywizowa oraz zweryfikowa uywanie pojcia spoe-czestwa obywatelskiego w kontekcie odmiennoci kulturowej spoeczestwaw Senegalu, a take szerzej arykaskim. Proponuje te nowe narzdzia do ana-lizy relacji pomidzy pastwem i spoeczestwem obywatelskim z perspektywyrozwoju demokratycznego.

Problematyka rozwoju dialogu obywatelskiego w Senegalu wymaga omwieniaszerszego kontekstu historycznego. Pod wieloma wzgldami Senegal jest krajemstanowicym wyjtek we rankooskiej Aryce Zachodniej. Kraj, liczcy obecnieokoo 14 milionw obywateli, by czci Sudanu Zachodniego, potnych struktur

pastwowych, powstaych w tym regionie w okresie od IV do XVI wieku. Poprzezwczesne kontakty ze wiatem arabskim, szlakami handlowymi poprzez pustyniSahara, do pnocnej czci Senegalu, krlestwa Tekrur dotar islam, ktry w kolej-nych dziesicioleciach sta si religi dominujc w caym kraju. W samym Senega-lu w XIV-XV wieku powstaway rne krlestwa: Tekrur, Walo, Jolo, Baol, Sine, Sa-loum, Kajor. Pod koniec XIX wieku Kajor na czele z Damelem Lat-Diorem NgoneLatyr Diop byo ostatnim krlestwem wrd podbitych przez rancuskich koloni-zatorw. W 1895 roku Dakar zosta stolic Francuskiej Aryki Zachodniej (ederacjiomiu kolonii). Pozostajc wiodc koloni rancusk w Czarnej Aryce, Senegal po-


31/120

31RUCH23 CZERWCA. O ROLISPOECZESTWAOBYWATELSKIEGOWUMACNIANIUDEMOKRACJIWSENEGALU

siada elit, ktra ksztacia si we rancuskich szkoach wyszych, a na terytoriumkraju powstaway pierwsze rancuskie szkoy rnego typu. wczesna elita stano-wia pomoc dla kolonizatorw w administrowaniu Senegalem oraz innymi kolonia-

mi rancuskimi, wchodzcymi w skad Francuskiej Aryki Zachodniej, a take repre-zentowaa terytoria kolonialne we rancuskich instytucjach w Paryu.

Powysze okolicznoci sprzyjay rozwojowi wiadomoci politycznej w Senega-lu, zwaszcza e w czterech gminach wczesnej kolonii (Dakar, Saint-Louis, Gore,Rufisque) mieszkacy posiadali rancuskie obywatelstwo i od 1848 roku byy or-ganizowane regularne wybory. Proesor Ibrahima Thioub, historyk z Uniwersytetuim. Cheikh Anta Diop w Dakarze, w jednej z publikacji prasowych przypomina, ekultura protestu i walki z wszelkimi naduyciami ograniczajcymi wolno spo-eczn i demokracj, nie jest w Senegalu czym nowym:

Henry Louis Lasserre, gubernator kolonii Senegalu od pocztku lipca 1801roku, z siedzib w Saint-Louis, wczesnej stolicy, gdzie w tym czasie istniaokosmopolityczne spoeczestwo zoone z wielu narodw, jzykw i religii, pa-nowa duch otwartoci i tolerancji. Na czele spoeczestwa stanli mieszanikupcy ze swoimi kontrahentami i Signary (Les signares19).

W wczesnym czasie dominowao ycie gospodarcze oparte na kontroli han-dlu regionalnego. W celu zniewolenia ludnoci, zatrzymania rozwoju spoecze-stwa obywatelskiego i ograniczenia jego osigni demokratycznych gubernator

Henry Louis Lasserre stworzy Towarzystwo Handlu Gum Arabsk firm z pra-wem monopolu na handel w dolinie Senegalu. To kwestionowao woln przed-sibiorczo i reakcja bya radykalna i natychmiastowa. W nocy z 23 na 24 lipca1801 roku uzbrojeni kupcy obezwadnili suby policyjne, zatrzymali gubernato-ra, jego on i wsppracownikw, a nastpnie wysali ich statkiem na wysp Go-re, pozostajc pod okupacj brytyjsk [Thioub 2012].

Z jednej strony Senegal by koloni, ktra miaa najdusze oraz najbardziej bli-skie relacje z Francj w tej czci Aryki, z drugiej jednak w porwnaniu z inny-mi koloniami w Czarnej Aryce, pomimo stara wadz kolonialnych o asymilacj,

Senegal jest krajem, w ktrym wpyw Francji w yciu codziennym odczuwalnyjest w mniejszym stopniu. Poza wskim gronem osb nalecych do elit, jzykrancuski, chocia jest jzykiem urzdowym, nie jest jzykiem komunikacyjnymw domach i w przestrzeni uytecznoci publicznej (ulice, sklepy, rynki). Jest toprzykad swoistego paradoksu, gdy Senegal stanowi dokadn kopi systemuedukacyjnego Francji, wykazuje tym samym najwyszy poziom opanowania j-zyka rancuskiego w mowie i w pimie wrd wszystkich byych kolonii rancu-skich. W Brazzaville, Lome, Abidanie, Wagadugu czy Kotonu na centralnych ryn-kach i placach ludno miejscowa rozmawia ze sob w jzyku rancuskim, zaw Dakarze w wolo jzyku najliczniejszej miejscowej grupy etnicznej. Jest to

dowd na to, jak zauwaa senegalska historyk, Penda Mbow, e uczszczanie doszkoy zachodniej w maym stopniu okrelao mentalno [Mbow 2000: 71-91].

Na powysz sytuacj miao wpyw wiele czynnikw. Przede wszystkim wydarze-nia historyczne, w tym m.in. pojawienie si w pierwszej poowie XIX wieku szko-y rancuskiej, co zapocztkowao w spoeczestwie senegalskim wielk deba-

19 Na ten temat zob. wicej w B. NDiaye, Francafrique. Stosunki francusko-afrykaskie wczoraj i dzi, Olsz-tyn 2010, s. 24-25.


32/120

32

t. Owa debata zostaa utrwalona przez senegalskiego autora Cheikh HamidouKane w synnej powieci Dwojaki sens przygody Samby Diallo(LAventure ambigu),opublikowanej w 1961 roku i tumaczonej na ponad 30 jzykw. W XIX wieku,

w czasie, gdy pojawia si szkoa rancuska, islamizowani mieszkacy Senegaluod wielu pokole wysyali dzieci do szk koranicznych, w ktrych za porednic-twem jzyka arabskiego byy przekazywane wartoci religii muzumaskiej. Takasytuacja utrwalaa si od VII wieku (w niektrych rdach mowa jest o wieku XI).

Tym samym zarykanizowana religia islamska naleaa do miejscowych wartocikulturowych. Po tym jak ruch oporu wobec kolonizacji zosta militarnie zamany,duchownym pozostawa jedynie opr kulturowy. Z pomoc wartoci religijnychstarali si walczy z asymilacj oraz propagowa miejscowy, tradycyjny model y-cia oparty na zasadach islamu. Trzeba byo jednak pogodzi arykask kulturi tradycje z tym, co przyniosa kolonizacja, midzy innymi poprzez szko rancu-

sk. Wypowied jednego z bohaterw powieci Dwojaki sens przygody: Czy to,czego si tam naucz bdzie warte zapamitania? [Kane 1961], doskonale pod-sumowuje wczesny dylemat. Jednake argumenty na rzecz wysyania dzieci doszk rancuskich przewaay. Wrd nich wanym by dostp do nauki i techno-logii. Przy czym czonkowie rodziny krlewskiej woleli posya do nich dzieci swo-ich poddanych, zwaszcza dzieci rodzin nalecych do niszych kast. To ciekawezjawisko pokazuje jednak pewn nieuno ze strony wczesnych przywdcw.

Przypomnijmy, e tradycyjne spoeczestwo senegalskie byo mocno zhierarchi-zowane: rodzina krlewska, wolni ludzie, grioci, kasty oraz niewolnicy dworu. Wraz

z historycznym przejciem od podziau na krlestwa do statusu republiki ulega-y zmianie take warunki spoeczne, jednak system kast pozosta. Jak pisze Pen-da Mbow, przeycia maj wymierny wpyw na zbiorow wiadomo narzuconprzez systemy wolo, ulbe, bambara czy serer i stanowi prawdziw przeszkodw procesie samostanowienia si jednostki [Mbow 2000: 71-91]. W ocenie wikszo-ci historykw nie stanowi to jednak istotnego problemu, gdy ma raczej charakterpsychologiczny i nie wpywa na ycie codzienne ludzi [Mukamabano 1996].

KRYZYSPOLITYCZNY1968 ROKU

Republika Senegalu datuje si od pocztku 1960 roku, kiedy uzyskaa niepodle-go na drodze negocjacji w ramach eemerycznej Federacji Mali. Ojciec niepod-legoci, Leopold Sedar Senghor, bdc prezydentem Senegalu przez dwadzie-cia lat, stara si budowa pastwo wieckie z silnymi instytucjami, jednak nieunika rzdw jednopartyjnych.

W 1968 roku, zaledwie osiem lat po uzyskaniu niepodlegoci, Dakar dawnastolica Francuskiej Aryki Zachodniej (Arique Occidentale Franaise AOF) prze-y bezprecedensowe powstanie. To by najwikszy kryzys polityczny, z ktrym

przyszo si zmierzy wczesnemu prezydentowi. Gwn przyczyn niepoko-jw spoecznych bya trudna sytuacja gospodarcza spowodowana zniesieniemprzez Francj gwarancji cenowych na orzeszki ziemne, gwny produkt eksporto-wy Senegalu. Ponadto w latach 1968 i 1969 kraj nawiedziy dotkliwe susze.

Swoj rol odegrao take ograniczenie przestrzeni politycznej. W owym czasieistnia tylko jeden zwizek zawodowy, tj. zaoony w 1962 roku Zwizek Robotni-kw Senegalu (UNTS), ktry mia powizania ze strukturami administracji rzdo-wej. Pierwszymi, ktrzy zakwestionowali polityk rzdu Senghora, byli studenci.

IWONAANNANDIAYE BARANDIAYE


33/120

33

Powstaa Arykaska Partia Niepodlegoci (Parti Aricain de lIndpendance PAI)zrzeszajca setki modych ludzi, ktrzy pragnli wolnoci wyraania swoich po-gldw politycznych oraz lepszych warunkw pracy i ycia. Po pierwszym straj-

ku w marcu 1968 roku, przyszed maj, kiedy studenci zorganizowali masowe de-monstracje wyraajce sprzeciw przeciwko zmniejszeniu wysokoci stypendiwsocjalnych i naukowych. Roszczenia studentw byy uzasadnione i przedstawi-ciele innych grup spoecznych doczyli do nich, aby wyrazi swoje niezadowo-lenie. 28 maja 1968 roku na ulicach Dakaru maniestowao ok. 20-30 tysicy ludzi.Nastpnego dnia oddziay policyjne wkroczyy do kampusu uniwersyteckiego.W wyniku brutalnych represji jedna osoba zgina a 80 zostao rannych. Okoo600 studentw internowano w obozie wojskowym, gdzie przebywali do 9 czerw-ca 1968 roku. Studenci zagraniczni zostali wydaleni z kraju, 3,5 tysica osb aresz-towano. 31 maja 1968 roku gwny zwizek zawodowy (Union Nationale des Tra-

vailleurs du Sngal UNTS) apelowa o podjcie strajku generalnego.

Po raz pierwszy od momentu odzyskania niepodlegoci wadza polityczna Sen-ghora zostaa powanie zagroona. Prezydent zosta nawet zmuszony do uciecz-ki ze stolicy i zwrcenia si o pomoc do armii rancuskiej w celu przywrceniaporzdku. Niektrzy ministrowie zostali zatrzymani w budynkach administra-cyjnych, podczas gdy inni ukrywali si w swoich domach. Ruch protestacyjnyosign bezprecedensowe poparcie spoeczne. Senegalczycy otwarcie wyraa-li wrogie nastawienie wobec krajowego publicznego radia postrzeganego jakonarzdzie propagandy wadzy politycznej. Mimo apeli o zachowanie spokoju ze

strony dygnitarzy religijnych, protestujcy nie mieli zamiaru rezygnowa ze swo-jego celu: przejcia wadzy przez nard. Zdaniem samego prezydenta Senghora,przekonanego o susznoci swojej pozycji politycznej (bdziemy opiera si ado koca... istnienie Senegalu jest zagroone, rebelia bya zainspirowana przezPekin...) [Mbow 2011].

W celu zaegnania kryzysu prezydent Senghor szuka rozwiza na drodze dialo-gu i kompromisu. W pierwszej poowie czerwca 1968 roku zwolni z aresztu lide-rw i czonkw zwizku UNTS, rozpocz negocjacje, zdecydowa si na znaczneustpstwa wobec studentw i zwizkowcw. Gwarantowana paca minimalna

wzrosa o 15 procent. Przywileje przyznane wczeniej wadzom zostay znacznieograniczone, a wydatki na unkcjonowanie rzdu oraz niektrych organw pa-stwa zredukowane. Wydarzenia z maja 1968 roku byy moliwe dziki demokra-tycznej otwartoci oraz zakoczeniu etapu nietykalnoci jednej partii rzdzcejw Senegalu.

SPECYFIKAORGANIZACJIPOZARZDOWYCHWSENEGALU

Struktura i charakter dziaalnoci organizacji unkcjonujcych obecnie w Sene-

galu wykazuje si du rnorodnoci. W kadym regionie dziaaj miejscowestowarzyszenia spoeczne, sportowe i kulturalne. Ich dziaalno reguluje ustawaz 1968 roku oraz rozporzdzenie nr 76/040, ktre okrela ich konkretne obowizkiw serze dziaa sportowych, kulturalnych oraz spoeczno-edukacyjnych [Jouan-neau, Belamine 2010]. W Senegalu istniej stowarzyszenia wszelkiego typu, odmaych stowarzysze lokalnych po organizacje o charakterze midzynarodowym

jak ENDA Tiers Monde (ENDA Trzeci wiat) lub Caritas, dysponujce znacznymi za-sobami ludzkimi oraz moliwociami technicznymi i finansowymi, dziki ktrymmog prowadzi projekty na szerok skal. Rwnolegle ze statusem stowarzy-

RUCH23 CZERWCA. O ROLISPOECZESTWAOBYWATELSKIEGOWUMACNIANIUDEMOKRACJIWSENEGALU


34/120

34

szenia, wyrnia si status organizacji pozarzdowych, uznanych w prawodaw-stwie senegalskim jako organizacje poytku publicznego20. Dziaalno organiza-cji pozarzdowych jest regulowana przez prawo waciwe dla stowarzysze. S

definiowane jako stowarzyszenia odpowiednio zdeklarowane, non-profit i maj-ce na celu zapewnienie wsparcia rozwoju Senegalu. Obecnie w Senegalu zareje-strowanych jest ponad 12 tysicy stowarzysze obywatelskich, sportowych, kul-turalnych, religijnych, zawodowych oraz ponad 320 organizacji pozarzdowych.

Nie istnieje jedna organizacja, ktra reprezentowaaby tak rnorodne podmioty,ale s zrzeszenia. Najwaniejszym spord nich jest Zrzeszenie Organizacji Poza-rzdowych Pomocy Rozwojowej (Conseil des ONG dAppui au DveloppementCONGAD), utworzone w lutym 1982 roku. CONGAD, zrzeszajce okoo 180 krajo-wych i zagranicznych organizacji pozarzdowych, jest gwnym partnerem rzdu

w zakresie dziaa na rzecz rozwoju spoeczestwa obywatelskiego. CONGAD mana celu promowanie dialogu politycznego, spoecznego, gospodarczego i kultu-ralnego, umacnianie spoeczestwa obywatelskiego i jego trway rozwj poprzezpodejmowanie dziaa na rzecz zapewnienia potrzeb spoecznych, zachowaniepraw czowieka oraz zasad dobrego zarzdzania rodkami publicznymi. CONGAD

jest zaangaowany w promowanie partycypacyjnego rozwoju i rzeczywistegopartnerstwa poprzez nastpujce dziaania:- reprezentacja organizacji pozarzdowych z zachowaniem i upowszechnia-

niem najlepszych praktyk,- instytucjonalne i operacyjne wzmocnienie dziaalnoci organizacji pozarzdo-

wych,- sormuowanie polityki spoecznej w zakresie oddolnych wsplnot,- wspieranie rozwoju lokalnego i decentralizacji poprzez promowanie udziau

mieszkacw w bazowych strukturach lokalnych,- wzmocnienie wymiany i wsppracy midzy spoeczestwem obywatelskim

Pnocy i Poudnia na drodze wsppracy dwustronnej i wielostronnej, a takepromowania sieci wymiany,

- rozwj rodowisk miejskich i walka z ubstwem,- rozwj powszechnej edukacji (alabetyzacja),- ochrona rodowiska naturalnego,

- organizacja kas oszczdnociowo-kredytowych,- zwikszenie udziau kobiet w yciu spoecznym,- ochrona zdrowia (AIDS, wiadomo medyczna ludnoci),- umocnienie demokracji, praw czowieka i pokoju,- wzmocnienie polityki rolnej i sieci handlowej.CONGAD jest take siedzib sekretariatu Sieci Zachodnio i rodkowoarykaskichZrzesze Organizacji Pozarzdowej (Rseau des Plateormes nationales dONGdArique de lOuest et du Centre REPAOC).

TRUDNERELACJE: WSPPRACAWADZYIORGANIZACJISEKTORAOBYWATELSKIEGO

Pierwsze zauwaalny udzia podmiotw spoeczestwa obywatelskiego w yciupolitycznym Senegalu odnotowujemy w 2005 roku, kiedy organizacje zapropo-noway zorganizowanie Konerencji Krajowej.

20 W niniejszym opracowaniu termin organizacje pozarzdowe uywany jest w szerokim znaczeniui obejmuje stowarzyszenia, undacje, organizacje trzeciego sektora o innych ormach prawnych oraz teorganizacje nieormalne, ktre uznawane s w Senegalu za organizacje pozarzdowe.



35/120

35

Krajowa Konerencja Senegalu miaa miejsce w okresie od 1 czerwca 2008 do 24maja 2009 roku. W jej obradach wzio udzia ponad 140 aktorw ycia publicz-nego Senegalu, przedstawiciele partii politycznych, spoeczestwa obywatelskie-

go oraz rne osobistoci ycia publicznego. W czasie konerencji wypracowanoinicjatyw Front Siggil Senegaal (w tum. z jz. wolo Front na rzecz Wyprostowa-nia Senegalu), ktra stanowia rezultat koalicji si opozycyjnych zjednoczonych podprzewodnictwem Amadou Mokhtar MBow, byego dyrektora generalnego UNE-SCO. Organizatorzy szukali kompleksowych, skutecznych i trwaych rozwiza po-wanego wielowymiarowego kryzysu etycznego, politycznego, gospodarczego,spoecznego i kulturowego, z ktrym od duszego czasu boryka si kraj. W tymcelu na terenie caego kraju oraz poza jego granicami (Francja, USA, Kanada) zo-stay uruchomione konsultacje obywatelskie. Wymiana opinii pozwolia zyska pe-en przegld polityczny i spoeczno-gospodarczy rozwoju Senegalu, podczas gdy

dialog polityczny by blokowany. Podczas Konerencji Krajowej sporzdzono ra-port podsumowujcy wikszo problemw, z ktrymi boryka si Senegal, m.in.w serze prawa czowieka, korupcji, nepotyzmu. Ponadto wszystkie zainteresowanestrony przyjy i podpisay Kart demokratycznych rzdw. Dziki zorganizowanejkampanii swoje poparcie dla zapisw Karty wyrazili take obywatele Senegalu21.

Idea zostaa podchwycona przez opozycj w czasie bojkotu wyborw parlamen-tarnych w 2007 roku. Od tego czasu temat spoeczestwa obywatelskiego jeststale obecny w mediach, ktre relacjonuj jego stanowisko oraz dania. Oby-watele chtnie wychodzili naprzeciw licznym apelom, podczas gdy wadze po-

lityczne potpiay tego typu inicjatywy. Przez dugi czas dziaania w zakresiespoeczestwa obywatelskiego byy kojarzone z obron praw czowieka, wzmoc-nieniem pozycji kobiet oraz rozwojem spoecznym. Jednak jedenacie lat po hi-storycznych wyborach prezydenckich, ktre wygra legendarny opozycjonista,Abdoulaye Wade, spoeczestwo obywatelskie rozpoczo inn ciek, polega-

jc na zachowaniu osigni demokratycznych.

Od pocztku drugiej poowy 2011 roku aktorzy spoeczestwa obywatelskiegopowrcili na scen polityczn, ktr ponownie dzielili z opozycj. Przy czym dzia-acze na rzecz spoeczestwa obywatelskiego odrzucali wszelkie ukryte zamy-

sy partyjne, niezalenie od aktu, i wiele z ich roszcze byo wsplnych. Wa-dza polityczna bardzo ostro potpiaa t blisko, a zdaniem byego prezydentaAbdoulayea Wadea: w Senegalu nie ma spoeczestwa obywatelskiego, s tyl-ko politycy, ktrzy zasaniaj twarz, bo boj si wzi odpowiedzialno [Sow2011]. Jednak liderzy organizacji s innego zdania. Alioune Tine, prezes Aryka-skiego Zgromadzenia Obrony Praw Czowieka) (La Rencontre Aricaine des Droitsde LHomme RADDHO), uwaa, e powoaniem spoeczestwa obywatelskiegonie jest zdobycie wadzy, ale obrona Konstytucji w celu zachowania pokoju [Sow2011]. Z kolei, Mouhamadou Mbodj z Forum Obywatelskiego dodaje: to, co nasinteresuje, to ycie narodu i ludzi. Jestemy tutaj dla nich, a nie po to, aby obj

unkcj prezydenta Republiki [Sow 2011].

Wielu dziaaczy spoecznych, przy wsparciu m.in. znanego mecenasa MameAdama Gueye oraz historyka Penda Mbow, byo inicjatorami wiecu w dniu 23czerwca przed Zgromadzeniem Narodowym. Jego organizatorzy pragnli wyra-zi swj protest wobec zapowiadanych zmian ustawy konstytucyjnej, dajcych

21 rdo: Charte de la gouvernance dmocratique adopte par les Assises nationales du Sngal, http://www.arik.com/article18290.html [06.07.2012].



36/120

36

moliwo objcia urzdu prezydenta na trzeci kadencj, a zatem niezgodnychz zapisami Konstytucji, a take wczeniejszymi owiadczeniami. Tysice Senegal-czykw zostao zmobilizowanych przeciwko tym prbom, w rezultacie czego

prezydent Wade w kocu zosta zmuszony do wycoania projekt ustawy, dajctym samym impuls do nowych protestw spoeczestwa, ktre dao, aby Wadewycoa si z kandydowania na trzeci kadencj.

GENEZAPOWSTANIARUCHU23 CZERWCA(M23)

Pno w nocy 16 czerwca 2011 roku Rada Ministrw popiesznie przyjmuje pro-jekt ustawy konstytucyjnej, ustanawiajcy kart wyborcz w jednoczesnych wybo-rach powszechnych na prezydenta oraz wiceprezydenta Republiki. Powyszy zapis

prawny nastpnie w trybie pilnym zgoszono do dalszego postpowania. Decyzjezostay podjte przez Zgromadzenie Narodowe, w ktrym 133 spord 150 poswnaleao do Senegalskiej Partii Demokratycznej (Parti Dmocratique Sngalais PDS), tj. partii, ktrej liderem by urzdujcy prezydent Abdoulaye Wade.

Jeeli proponowana ustawa byaby przyjta, w istotny sposb zmieniaby spo-sb wyboru prezydenta. Zmodyfikowany 26 artyku Konstytucji zyskaby nast-pujce brzmienie: prezydent i wiceprezydent wybierani s na ten sam okresw powszechnych wyborach bezporednich i wikszoci gosw w dwch tu-rach z minimum blokujcym 25% oddanych gosw [RFI 2011]. Tym samym po-

wyszy zapis w praktyce uniemoliwia przeprowadzenie II tury wyborw. Naleyprzypomnie, e pomys na rezygnacj z II tury wyborw prezydenckich pojawisi jeszcze przed projektem ustawy. Zosta podjty przez Parti DemokratycznSenegalu (PDS), wwczas parti rzdzc. Powysza propozycja wywoaa oy-wion debat, ktrej uczestnicy w zdecydowanej wikszoci opowiedzieli si zautrzymaniem dwch tur gosowania w wyborach prezydenckich. Byo to bardzowane w kraju takim jak Senegal, ktry mg si poszczyci znacznym demokra-tycznym postpem od czasu odzyskania niepodlegoci (nieograniczona wielo-partyjno od 1981 roku, demokratyczna zmiana prezydenta w marcu 2000 r.,wolno prasy, etc.). Fakt, e projekt tak istotnej zmiany w konstytucji zapropono-

wano z pominiciem reerendum stanowi wyraz lekcewaenia narodu ze stronyprezydenta. Byo to take niezgodne z porzdkiem prawnym i konsekwencje ta-kich posuni mogy zachwia stabilnoci kraju.

Dlatego te po ogoszeniu przyjcia projektu ustawy przez Rad Ministrw za-reagowa Alioune Tine, prezes Ugrupowania Arykaskich Organizacji Pozarz-dowych ds. Praw Czowieka (La Rencontre Aricaine des Droits de LHomme RADDHO), uczestniczcy w Genewie w posiedzeniu Rady Praw Czowieka ONZ.Senegalczyk zaalarmowa organizacj praw czowieka i skrci swj pobyt. Po po-wrocie do Dakaru 18 czerwca 2011 roku Tine zwoa konerencj prasow z udzia-

em wielu organizacji zajmujcych si obron praw czowieka. Wrd nich bylim.in. nalece do RADDHO, Amnesty International/Senegal, Senegalska LigaPraw Czowieka (La Ligue Sngalaise des Droits de lHomme LSDH), Organiza-cja ds. Koordynacji Spoeczestwa Obywatelskiego (ACCS), reprezentujce ruchobywateli oraz niezrzeszeni obywatele jak mecenas Mame Adama Gueye, kon-sultant Abdoul Aziz Tall, elietonista Abdoul Aziz Diop, socjolog Marie AngeliqueSavane, przedsibiorca Alla Dieng, itd. Wszyscy uczestnicy konerencji prasowejbyy zgodni co do tego, e naley sprzeciwia si planowanym zmianom w usta-wie zasadniczej i zjednoczy si pod hasem proponowanym przez RADDHO



37/120

37

Precz od mojej Konstytucji (Touche pas ma Constitution). Powysza inicjaty-wa znalaza nastpnie swoj realizacj w postaci Ruchu si 23 czerwca (M23).

W dniu 18 czerwca powoano komitet inicjatywny, Jego zaoyciele natychmiastudali si na spotkanie z przywdcami politycznymi, ktrzy take zostali czonka-mi Ruchu. Za porednictwem mediw prowadzono zakrojon na szerok skalkampani inormacyjn. Struktury Ruchu si 23 czerwca (M23) bardzo szybko sipowikszay, przyczali si do nich przedstawiciele partii politycznych, organiza-cji spoecznych, przywdcy religijni, dziaacze niezaleni itp.

Gwnym celem powstaej wwczas struktury byo zmuszenie wadzy do zmia-ny decyzji, bowiem strona rzdzca uporczywie dya do poddania ustawy podgosowanie Zgromadzenia Narodowego w dniu 23 czerwca. Aby sprzeciwia si

tym zmianom, w przededniu gosowania Ruch zwoa Walne Zgromadzenie, kt-re odbyo si w Centrum Kulturalnym Daniel Brothier w Dakarze. Na spotkaniuprzyjto dalsz strategi dziaania. Kolejnego dnia w godzinach porannych zor-ganizowano wiec na placu Soweto, przed Zgromadzeniem Narodowym, na ktrytumnie przybyli obywatele, aby wyrazi swj sprzeciw. W caym kraju inicjatorzyRuchu, w tym Alioune Tine, prezes RADDHO, poddani byli aktom agresji ze stronysub administracji pastwowej. We wszystkich orodkach miejskich nard ma-niestowa przeciwko niekonstytucyjnym zmianom. Dopiero po wycoaniu przezprezydenta Republiki projektu ustawy, maniestacje ucichy. Warto take podkre-li, e obywatelsk postaw wykazali w tym czasie rwnie Senegalczycy prze-

bywajcy poza granicami kraju. Demonstracj odbyy si m.in. we Francji.

Obecnie Ruch M23 jest struktur skupiajc ponad 500 organizacji i stanowi gwa-rancj jednoci opozycji wobec jakichkolwiek prb manipulowania w zapisachkonstytucyjnych oraz sprzeciwu wobec kandydatury byego prezydenta Abdo-ulaye Wade na trzeci kadencj. Do wanych celw, jakie stawiaj przed sobdziaacze Ruchu M23, nale:- poszanowanie i ochrona konstytucji i zasad demokratycznych;- przejrzysto uczciwych wyborw;- podjcie natychmiastowych dziaa na rzecz dobrego zarzdzania;

- wsparcie dla dziaa majcych znaczenie dla jednoci narodowej (przywrce-nie pokoju w rejonie Casamance);- zlikwidowanie lokalnych podziaw administracyjnych, opartych na obsadza-

niu wanych urzdw w drodze nepotyzmu i korupcji.

Struktura Ruchu M23 opiera si na Walnym Zgromadzeniu, Komitecie Koordyna-cyjnym oraz komisjach tematycznych (Komisja Organizacji i Logistyki, Komisja Ko-munikacji, Komisja Bezpieczestwa, Komisja ds. Zdrowotnych, Spoecznych i Praw-nych, Komisja ds. Finansw, Komitety Regionalne i Dzielnicowe, Komitety Diaspory).

W celu zdefiniowania standardw postpowania, ktrych wszyscy czonkowieM23 powinni przestrzega, Ruch ogosi swj Kodeks postpowania. W doku-mencie znalazy si takie zaoenia jak:- szacunek wobec Ruchu M23;- poszanowanie zobowiza;- wypowiadanie si publiczne tylko przez uprawnione do tego osoby;- przestrzeganie zasad organizacji maniestacji publicznych;- oparcie relacji midzy czonkami na zasadach zauania, wzajemnym szacunku

i godnoci.



38/120

38

MAMYTEGODO (YENAMARRE)

Liderami Ruchu M23 s bardzo modzi ludzie, wrd ktrych s zaoyciele ru-

chu raperw Mamy tego do (Yen a marre). Rozwj tego gatunku muzykiw Senegalu mona okreli mianem swoistego enomenu. Istniej setki grup ra-powych, ktre swj repertuar opieraj na tekstach zaangaowanych politycznie.Czonkowie grup modzieowych otwarcie (niejednokrotnie uywajc niecen-zuralnych okrele) krytykowali poczynania rzdu na czele z prezydentem Ab-doulaye Wade. Z ca pewnoci ich udzia w budzeniu postaw obywatelskichw spoeczestwie senegalskim trudno przeceni.

Zdaniem socjologa Malicka Ndiaye ruch Yen a marre jest wyrazicielem niezado-wolenia spoecznego w Senegalu i wykonuje swoje zadanie skuteczniej od wie-

lu partii politycznych i zwizkw zawodowych [Sow 2011]. Wprawdzie Ruch niechce by utosamiany z jakkolwiek ormacj polityczn, jednak stara si prze-kona spoeczestwo, e zmiana sytuacji w kraju jest moliwa przede wszystkimdrog wyborcz. Dlatego te w czerwcu i lipcu 2011 roku Ruch przeprowadzikampanie zachcajce Senegalczykw, aby zarejestrowali si na listach i odbiera-li karty uprawniajce do udziau w wyborach prezydenckich 26 lutego 2011 roku.

Czonkowie Ruchu spotkali si z szykanami i represjami ze strony wadzy. Wsp-zaoyciel Ruchu, Cyril Toure, znany w rodowisku muzycznym jako Thiat, pod ko-niec lipca 2011 roku zosta zatrzymany. Partie polityczne i organizacje bronice

praw czowieka podjy starania o jego uwolnienie.

Ruch M23 powsta jako inicjatywa obywatelska w celu uniemoliwienia naru-szenia zapisw Konstytucji. Od momentu narodzin a po 25 marca 2012 roku,Ruch M23 przeprowadzi gigantyczn obywatelsk interwencj. Poczy siylicznych i rnorodnych organizacji politycznych, liderw organizacji i szerego-wych przedstawicieli spoeczestwa obywatelskiego w celu przeciwstawienia siniekonstytucyjnej kandydaturze prezydenta Wadea na trzeci kadencj. Zdoa-no zmobilizowa obywateli do masowego udziau w gosowaniu, ktrego wy-nik zdemaskowa porak wczesnej wadzy (65% gosw oddanych na nowego

prezydenta).

UWAGIKOCOWE

Zwycistwo Macky Sall w drugiej turze wyborw prezydenckich 25 marca 2012roku jest wynikiem walki, ktr podjo senegalskie spoeczestwo. Senegalczy-cy nie mogli ju tolerowa prezydenta Wadea, ktry pomimo dwunastoletnichrzdw, chcia doprowadzi do takiej sytuacji politycznej, w ktrej bdzie moli-we dalsze sprawowanie wadzy, przez niego lub jego syna. Narodowe powstanie

z 23 czerwca 2011 roku powstrzymao nieograniczone ambicje prezydenckie Ab-doulayea Wadea i przypomniao wszystkim, e nard jest suwerenny.

Jeliby decyzja pozostaa w rkach politykw, ustawa nie zostaaby odrzuconai Senegal nie przeyby po raz drugi demokratycznej zmiany wadzy. Spoecze-stwo obywatelskie wykonao wielk prac nie tylko przez akt mobilizacji na rzeczodrzucenia niekorzystnych zmian w konstytucji, ale take w serze podniesieniawiadomoci obywateli w kwestii udziau w wyborach. Obywatele przekonali si,e walka o demokracj oraz najwaniejsze wartoci spoeczestwa obywatelskie-



39/120

39

go nigdy si nie koczy. Nie wystarczy wybra prezydenta Republiki w demo-kratycznych wyborach, trzeba take wymaga poszanowania instytucji, realizacjiobietnic, a przede wszystkim dobrego zarzdzania finansami publicznymi.

Zdolnoci rozwojowe senegalskiego sektora pozarzdowego zale od jakocii skutecznoci dalszego dialogu midzy podmiotami sektora obywatelskiego orazstrukturami pastwowymi. O tym jednak, czy 23 czerwca 2011 roku narodzio siwsplne pragnienie, aby zmieni polityczn i instytucjonaln trajektori Senegalu,rozstrzygnie najblisza przyszo. Aby to byo moliwe, wadze pastwowe muszsobie w wikszym stopniu uwiadomi, i z jednej strony spoeczestwo obywatel-skie jest niezbdnym elementem konsolidacji senegalskiego systemu polityczne-go, z drugiej za, e rdo wielu niepowodze w serze ycia spoecznego kryje siw niedostatecznym rozwoju spoeczestwa obywatelskiego.

Jednoczenie trzeba podkreli, e uwiadomienie sobie tego, co zdarzyo siw Senegalu wraz z rozwojem spoeczestwa obywatelskiego, zwaszcza w ci-gu ostatnich dwch lat, ma olbrzymie znaczenie nie tylko dla Senegalu, sene-galskich dziaaczy obywatelskich czy wadzy. Z wielu powodw ma to rwnieznaczenie dla spoecznoci midzynarodowej sytuacja w Senegalu oddziau-

je bowiem na trendy geopolityczne w Zachodniej Aryce, a spoeczestwo oby-watelskie moe sta si jednym z kluczowych mechanizmw rozwoju pastwarykaskich. Problem ten wymaga odrbnej, pogbionej analizy, wykraczajcejpoza ramy tematyczne prezentowanego opracowania.

BIBLIOGRAFIA

1. Chabal P., Daloz J.-P., 1999, LAfrique est partie: du dsordre comme instrument po-litique, Paris.

2. Correau L., 2011, Au Sngal, opposition et socit civile crent le mouvement du23 juin, http://www.rfi.r/arique/20110625-senegal-opposition-societe-civile-creent-le-mouvement-23-juin, [25.06.2011].

3. Dossou D., 2006, Regard sur lagir de la socit civile en Afrique , http://www.me-moireonline.com/01/07/316/m_regard-agir-actions-societe-civile-arique0.html, [21.12.2011].

4. Jouanneau A.S., Belamine D., 2010, Panorama de la socit civile au Sngal, http://www.polecng.sn/IMG/pd/Note_Panorama_societe_civile_Sn.pd, [10.02.2010].

5. Hane L., 2012, Socit civile du Sngal, la mission continue, http://ahane.seneweb.com/societe-civile-du-senegal-la-mission-continue_b_62.html, [27.03.2012].

6. Hugeux V., 2012, Sngal: la socit civile refuse que les lections soient voles,http://www.lexpress.r/actualite/monde/arique/senegal-la-societe-civile-re-use-que-les-elections-soient-volees_1085823.html, [25.02.2012].

7. Jouanneau A.S., Belamine D., 2010, Panorama de la socit civile au Sngal,http://www.polecng.sn/IMG/pd/Note_Panorama_societe_civile_Sn.pd ,[10.04.2012].

8. Kasfir N.,1998, The conventional notion of civil society: a critique, Commonwealthand Comparative Politics, vol. 36, nr 2, lipiec, s. 17.

9. Kane Ch.H., 1961, LAventure ambigu, Paris.



40/120


41/120

41

ZARYSTRECI:

Artyku jest prb analizy roli, jak odgrywa Internet w ksztatowaniu postaw oby-watelskich Egipcjan od momentu jego upowszechnienia do czasw dzisiejszych, zeszczeglnym uwzgldnieniem wydarze Rewolucji 25 Stycznia, ktra staa si ucie-lenieniem powiedzenia: inormacja to wadza. Artyku omawia drogi, jakimi spo-eczestwo sieci dy do demokratyzacji pastwa i upowszechnienia idei rwnociwszystkich obywateli bez wzgldu na pe czy inne wyznaczniki tosamoci. Pracaukazuje take ograniczenia, na jakie napotykaj aspiracje modych demokratw, jakcenzura ze strony wadz pastwowych, bieda, analabetyzm oraz niektre tradycyjnewartoci kultury muzumaskiej.

SOWAKLUCZOWE:

Egipt, spoeczestwo obywatelskie, Internet, Rewolucja 25 Stycznia, gender

ROLAINTERNETUWPOPULARYZOWANIUIDEISPOECZESTWAOBYWATELSKIEGO

IRWNOCIPCIWEGIPCIE

MAGDALENAZAWROTNA KRAKW

CYBERREWOLUCJA

Sowo cyberrewolucja czsto pojawia si w mediach w kontekcie ArabskiejWiosny [Abdel-Baky 2011a,Chawki 2011], przyciga uwag i sugeruje istnienienowego zjawiska w socjopolitycznej przestrzeni wiata arabskiego. To budz-ce wiele kontrowersji haso podzielio opini publiczn na swoich zwolennikw

oraz tych, ktrzy widz w nim w najlepszym wypadku pusty slogan, w najgor-szym niebezpiecznie wykrzywiajce obraz rzeczywistoci naduycie. Zwolen-nicy i przeciwnicy uycia nazwy cyberrewolucja w odniesieniu do egipskich wy-darze ze stycznia 2011 spieraj si o rol, jak odegra Internet w przygotowaniupierwszych protestw oraz akcji Dnia Gniewu, ktre w kocu objy zasigiemcay kraj, a ktrych konsekwencj byo obalenie prezydenta Hosniego Mubarakai jego ekipy rzdzcej.

W niniejszym artykule Internet bdzie postrzegany jako narzdzie mobilizacjii uwiadamiania, nie za motor wydarze ze stycznia 2011. Takie portale jak Face-

book, Twitter czy Youtube pozwoliy nawoujcym do oglnonarodowego buntudotrze do ogromnej liczby uytkownikw Internetu (w styczniu 2011 roku byoto 23,51 mln uytkownikw) [ICT Indicators2011: 2]. Za pomoc wyej wymie-nionych stron udzielano protestujcym instrukcji w zakresie sposobw przepro-wadzania protestw pokojowych. Dziki temu stosunkowo nowemu narzdziuEgipcjanie mogli uwiadomi sobie liczb niezadowolonych i poziom rustracjinarodu. Internet sta si rejestrem przejaww niezadowolenia, ktre narastaow pastwie przez lata rzdw Hosniego Mubaraka. Nie mona tu nie wspomnieo jego roli w procesie budowania zbiorowej odwagi. Egipski artysta rewolucyj-


42/120

42 MAGDALENAZAWROTNA

ny Ramy Essam nazywa swoje wychowanie kultur tchrzostwa. Twierdzi on,e pokolenie jego rodzicw to ludzie, ktrych nikt nie uczy walki o swoje pra-wa, wolno i spoeczn sprawiedliwo (Ramy Essam, nieopublikowany wywiad

z lutego 2011). Wartoci te zaczy si w Egipcie pojawia stosunkowo niedawno wraz z powstaniem dziaajcych na szerok skal organizacji pozarzdowych,a nastpnie w dobie Internetu okna na wiat. Internet, dziki swojej zdolnociczenia ludzi sprawi, e jednostka staa si czci szerszej zbiorowoci, zbioro-wo natomiast moga uwiadomi sobie wasn si i wsplny cel22.

Rewolucja 25 Stycznia23nie bya przypadkowym zdarzeniem. Wprawdzie jej roz-miary i eekty zaskoczyy nawet tych, ktrzy od pierwszych godzin pamitnegopitku 25 stycznia 2011 nawoywali do wyjcia na ulic, jednak w istocie by toproces dugotrway i przygotowany zgodnie z midzynarodowymi strategiami

przeprowadzania pokojowych rewolucji24

. Organizatorzy omawianych wyda-rze to nie do koca dajca si zdefiniowa grupa modych ludzi, nie tworzcaadnej konkretnej struktury, niepowizana ze sob siatka zbuntowanych jedno-stek. Oni wanie od pocztku koordynowali przebieg wydarze i dawali prote-stujcym instrukcje, jak ta oto: Przygotujcie maski przeciw gazowi zawicemu.Nie obraajcie i nie prowokujcie onierzy czy policji. To nie jest sprawa osobista.Oni maj swoje rozkazy, ale wszyscy jestemy Egipcjanami. Siy bezpieczestwaw kocu zrozumiej, e mamy racj [Abdel-Baky 2011a]. Niektrzy organizato-rzy minuta po minucie relacjonowali przebieg buntu zamieszczajc inormacjena swoich profilach na Twitterze, Facebooku, Youtube i innych portalach, nawet

wtedy, gdy wadze odciy dostp do Internetu.

Elementem przygotowania rewolucji byy posty zamieszczane w Internecie z du-ym wyprzedzeniem, filmy nawoujce do wyjcia na ulic udostpniane naYoutube (np. autorstwa Asmy Mahouz) czy ulotki agitacyjne i promujce sprawegipsk, rozsyane do uytkownikw portali spoecznociowych. Lata wczeniejblogerzy przygotowali grunt dla bardziej miaych dziaa, pozbawionych auto-cenzury, gono i odwanie domagajcych si odejcia prezydenta i zmiany sys-temu. Pomimo wszystkich tych przygotowa rozpoczcie dziaa rowolucyjnychi inormacje o pierwszych ofiarach miertelnych okazay si by swego rodzaju

wstrzsem zarwno dla opinii wiatowej, jak i samych Egipcjan, a wrd nich eli-ty rzdzcej. Wrd wadz egipskich zaskoczenie, jakie wywara rewolucja, byozapewne zwizane z niedocenianiem roli modej, wychowanej w erze dominacjiinormacji czci spoeczestwa. Wadze dugo nie chciay przyzna, e poncebudynki i zbuntowani ludzie na ulicach s pocztkiem prawdziwych przemian.25 stycznia w wieczornych wiadomociach wyemitowano program upamitnia-

jcy radosne obchody Dnia policji.Rozniecona na oczach caego wiata i w biaydzie rewolucja nie bya w stanie przekona wadz Egiptu, przyzwyczajonych dobiernoci ludu, stagnacji i inercji. A przecie, jak mwi dziennikarz najwaniejszejegipskiej gazety Al-Ahram, nie ma inormacji bardziej dostpnej odbiorcom na

22 Celem niniejszego artykuu jest ukazanie sprzeciwu internautw wobec reimu prezydenta Mubarakajako jednej z wielu moliwych do zaobserwowania w Internecie postaw. Naley pamita o istnieniu ak-tywnych sieciowo grup popierajcych dotychczasowy sposb rzdzenia krajem, jak rwnie i osb poli-tycznie obojtnych.23 W niniejszej pracy nie planuj rozstrzyga adekwatnoci terminw rewolucja czy bunt w odniesie-niu do wydarze, jakie miay miejsce w 2011 roku w Egipcie. Zainteresowanych odsyam do lektury pracyBunt czy rewolucjapod redakcj naukow Katarzyny Grak-Sosnowskiej i Katarzyny Pachniak.24 Prezentowany tu przebieg wydarze w caoci zosta zrekonstruowany w oparciu o posty, komentarzei inne inormacje zamieszczane przez egipskich uytkownikw portali Facebook i Twitter oraz na podsta-wie doniesie prasowych.


43/120

43ROLAINTERNETUWPOPULARYZOWANIUIDEISPOECZESTWAOBYWATELSKIEGOIRWNOCIPCIWEGIPCIE

caym wiecie, ni ta zamieszczona na Facebooku, ani bardziej widocznej ni ta naTwitterze [Abdel Baky 2011b].

Wraz z uwiadomieniem sobie przez elit rzdzc jak potnym narzdziem w r-kach protestujcych jest Internet, rozpoczto dziaania w ramach strategii, ktrmona okreli jako deprywacj inormacyjn. Uznano, e najprostszym sposo-bem wyciszenia buntu bdzie odcicie dostpu do inormacji i wywoanie w de-monstrujcych poczucia zagubienia, ktre by moe sprawi, e wrc do znanychim, bezpiecznych codziennych czynnoci. Ju 25 stycznia wadze zablokoway mi-dzy innymi serwis mikroblogowy Twitter oraz serwis Bambuser, pozwalajcy na za-mieszczanie krtkich filmw. W kolejnych dniach doszo do blokady portalu Face-book, a nastpnie cakowicie odczono Internet. Wstrzymane zostay take usugiwszystkich sieci teleonicznych, jak rwnie odbir katarskiej telewizji Al-Jazeera,

ktrej dziennikarze postanowili pracowa dalej nawet bez akredytacji, co sko-czyo si ich aresztowaniem. Zablokowano poczenia kolejowe i lotnicze. Anali-tycy wyliczaj, e samo odcicie Internetu kosztowao rzd 90 milionw dolarw[The economic2011], jednak bya to cena, jak prezydent wraz ze swoim rzdem bygotw zapaci w celu realizacji taktyki odcicia dostpu do inormacji. Kamstwoi dezinormacja, a wic, mona by rzec, odwrcenie zasady inormacja to wadza,byy stosowane przez wadze jako metoda osabiania przeciwnika.

Ironi losu okaza si akt, e wczesny premier Ahmed Nazi, jeszcze jako mini-ster komunikacji i techniki inormacyjnej, woy mnstwo stara i energii w roz-

szerzenie dostpnoci Internetu w Egipcie [El-Kashe 2011]. Sta si on jednymz tych, ktrzy wraz z prezydentem opucili zajmowane stanowiska.

Ominicie blokady Internetu okazao si jednak bardzo atwe, z pomoc przyszyGoogle i Twitter, ktre umoliwiy zamieszczanie inormacji na tym ostatnim porta-lu oraz odczytywanie ich za pomoc midzynarodowych numerw teleonicznych.Swj udzia w uatwianiu Egipcjanom dostpu do inormacji miaa te synna haker-ska grupa Anonymus, ktrej czonkowie nazywani si czasem haktywistami25.

ROLAINTERNETUWUPOWSZECHNIANIUIDEISPOECZNYCHIPOLITYCZNYCH

Rewolucja w Egipcie wiele zyskaa na uyciu Internetu jako narzdziu cznocii mobilizacji. Mogo si tak sta dziki znacznemu zwikszeniu jego dostpnociw ostatnich latach, o ktr zadba midzy innymi wspominany ju Ahmed Nazi.

W sierpniu 2011 serwis Bayt.com przeprowadzi sonda, ktry pokaza, e 64%modych Egipcjan spdza 3 lub wicej godzin dziennie online. Najczciej wy-bieran stron jest portal spoecznociowy Facebook, na ktrym swj profil mia-o a 95% badanych. 30% miao konto na Twitterze, inne popularne strony to Ne-

tlog i Hi5. 70% przyznao, e loguje si na Facebooku codziennie, 24% otwieracodziennie Twi

Społeczeństwo Obywatelskie w Egipcie (OSA)

Documents

Transcript of Społeczeństwo Obywatelskie w Egipcie (OSA)