5

SPIS TREŚCISPIS TREŚCI

PRZEDMOWY DO WYDAŃ POLSKICH . . . . . . . . . . . 9

PRZEDMOWA DO WYDANIA AMERYKAŃSKIEGO . . . . . . 17

WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Część 1CECHY ZDROWEGO SERCA CECHY ZDROWEGO SERCA . . . . . . . . . . . . . 27

Rozdział 1

CZY TWOJE SERCE JEST ZDROWE? . . . . . . . . . . . . 29

Część 2ZWYCZAJE ZDROWE DLA SERCA ZWYCZAJE ZDROWE DLA SERCA . . . . . . . . . . . 37

Rozdział 2

ĆWICZENIA I SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA . . . . . . . . . . . 39

Rozdział 3

WŁAŚCIWE ODŻYWIANIE . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Rozdział 4

KONTROLA CIĘŻARU CIAŁA . . . . . . . . . . . . . . . 77

Rozdział 5

NIGDY WIĘCEJ PALENIA TYTONIU . . . . . . . . . . . . 83

Rozdział 6

ALKOHOL – MAŁO LUB WCALE I ŻADNYCH NARKOTYKÓW . . . . . . . . . . . . . . . 90

6

Część 3CZYNNIKI RYZYKA,CZYNNIKI RYZYKA,KTÓRE MOŻNA WYELIMINOWAĆKTÓRE MOŻNA WYELIMINOWAĆ . . . . . . . . . . . 99

Rozdział 7

STRES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Rozdział 8

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE . . . . . . . . . . . . . . . 110

Rozdział 9

CHOLESTEROL I TRÓJGLICERYDY . . . . . . . . . . . . 127

Rozdział 10

CUKRZYCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Część 4CZYNNIKI RYZYKA, CZYNNIKI RYZYKA, KTÓRYCH NIE MOŻNA WYELIMINOWAĆ, KTÓRYCH NIE MOŻNA WYELIMINOWAĆ, ALE KTÓRE NALEŻY BRAĆ POD UWAGĘ ALE KTÓRE NALEŻY BRAĆ POD UWAGĘ . . . . . 145

Rozdział 11

PŁEĆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Rozdział 12

WIEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

Rozdział 13

CZYNNIKI GENETYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Część 5INDYWIDUALNY PROGRAM INDYWIDUALNY PROGRAM ZDROWEGO STYLU ŻYCIAZDROWEGO STYLU ŻYCIA . . . . . . . . . . . . . 167

Rozdział 14

JAK ZACZĄĆ REALIZOWANIE PROGRAMU I UTRZYMAĆ MOTYWACJĘ . . . . . . . . . . . . . . . 169

Rozdział 15

OSIĄGNIĘCIE SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ . . . . . . . . . 175

Rozdział 16

KONTROLA CIĘŻARU CIAŁA . . . . . . . . . . . . . . 202

TWOJE SERCETWOJE SERCE

7

Rozdział 17

RZUCENIE PALENIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Rozdział 18

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM . . . . . . . . . . . . . 223

Część 6KUCHNIA ZDROWA DLA SERCAKUCHNIA ZDROWA DLA SERCA . . . . . . . . . . 231

Rozdział 19

PORADY PODSTAWOWE . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Rozdział 20

PRZEPISY NA ZDROWE POTRAWY . . . . . . . . . . . . 240

POTRAWY ŚNIADANIOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 ZUPY I SAŁATKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 DANIA MIĘSNE I Z DROBIU . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 DANIA Z RYB I OWOCÓW MORZA . . . . . . . . . . . . . . 253 WARZYWA I INNE DODATKI DO DANIA GŁÓWNEGO . . . . . 256 DESERY. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

Część 7GDY DZIEJE SIĘ COŚ ZŁEGOGDY DZIEJE SIĘ COŚ ZŁEGO . . . . . . . . . . . 269

Rozdział 21

JAK POSTĘPOWAĆ W PRZYPADKU PODEJRZENIA ZAWAŁU SERCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

Rozdział 22

JAK WYBRAĆ LEKARZA I Z NIM WSPÓŁPRACOWAĆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

Rozdział 23

UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY . . . . . . . . . . . 287

Rozdział 24

OBJAWY CHOROBY SERCA . . . . . . . . . . . . . . . 297

Rozdział 25

WRODZONE WADY SERCA . . . . . . . . . . . . . . 304

Spis TreściSpis Treści

8

Rozdział 26

CHOROBY MIĘŚNIA SERCOWEGO . . . . . . . . . . . 321

Rozdział 27

ZABURZENIA RYTMU SERCA . . . . . . . . . . . . . . 331

Rozdział 28

CHOROBY ZASTAWEK SERCA . . . . . . . . . . . . . . 340

Rozdział 29

CHOROBA WIEŃCOWA, DUSZNICA BOLESNA I ZAWAŁ SERCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

Rozdział 30

CHOROBY OBWODOWYCH TĘTNIC I ŻYŁ . . . . . . . 360

Rozdział 31

NIEWYDOLNOŚĆ SERCA . . . . . . . . . . . . . . . . 369

Rozdział 32

ROZPOZNAWANIE CHORÓB SERCA . . . . . . . . . . . 375

Rozdział 33

CHIRURGIA SERCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

Rozdział 34

REKONWALESCENCJA PO ZABIEGACH I CHOROBACH SERCA . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

WYKAZ TERMINÓW MEDYCZNYCH . . . . . . . . . . . 401

INDEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

TWOJE SERCETWOJE SERCE

21

WSTĘPWSTĘP

Texas Heart Institute stawia sobie za cel pomoc choremu, je-go rodzinie i otoczeniu oraz lekarzowi. Nasza wiedza jest do dyspozycji czytelnika.

Jesteśmy organizacją zajmującą się badaniami i leczeniem chorób serca. Naszym celem nie jest gromadzenie zysków. In-stytut został założony w 1962 roku przez dra n. med. Dentona A. Cooleya i jest obecnie największym na świecie centrum ba-dań naukowych i leczenia chorób serca.

Prowadzeniem badań naukowych, kształceniem lekarzy i in-nych pracowników medycznych, rozpoznawaniem chorób serca i wszechstronną opieką nad chorymi zajmuje się ponad 160 le-karzy i naukowców. Lekarze zatrudnieni w Texas Heart Institute przeprowadzili ponad 160 000 zabiegów cewnikowania serca, 90 000 operacji na otwartym sercu, 600 przeszczepów serca oraz 80 000 innych zabiegów na sercu, naczyniach i narządach klatki piersiowej. Zgromadzono doświadczenia umożliwiające opracowanie technik badawczych oraz terapeutycznych, które wyznaczają drogę postępom kardiologii.

Przesłanie zdrowotne Przesłanie zdrowotne Texas Heart InstituteTexas Heart Institute

Nasze główne przesłanie jest proste – zajmij się własnym sercem.

Serce ciężko pracuje. Przepompowuje prawie 6 litrów krwi przez tętnice i żyły, których średnica zmniejsza się stopniowo – końcowe odcinki są dwunastokrotnie cieńsze niż włos ludzki. Serce – pompa tłocząca krew przez tę ogromną sieć naczyń

22

krwionośnych – musi być sprawne przez długie lata. Jak długo i na ile skutecznie będzie pracowało twoje serce, w dużej mierze zależy od ciebie.

Poradnik zawiera niezbędne informacje określające opty-malne warunki pracy serca. Odczuwamy potrzebę podzielenia się wiedzą, która może uratować życie. Choroby serca zajmują pierwsze miejsce na liście przyczyn zgonów w Stanach Zjedno-czonych i w wielu innych krajach, także w Polsce. W 1992 roku 150 000 Amerykanów w wieku powyżej 65 lat zmarło z ich po-wodu. W Polsce choroby układu krążenia także zajmują pierwsze miejsce na liście przyczyn zgonów.

Szacuje się, że w samych Stanach Zjednoczonych 11,2 mi-liona ludzi poddaje się badaniom w związku z chorobą tętnic wieńcowych – naczyń doprowadzających krew do mięśnia serco-wego. Następny milion osób ma nierozpoznaną chorobę naczyń wieńcowych, ponieważ nie wszedł on jeszcze w stadium obja-wów klinicznych. W Polsce brak jest danych, ile osób poddaje się corocznie badaniom z powodu chorób tętnic wieńcowych. Wiadomo natomiast, że w 1995 roku na każde 100 000 mieszkań-ców Polski było hospitalizowanych z tego powodu 214 mężczyzn i 197 kobiet. Szacuje się też, że około 1–2 mln osób ma chorobę wieńcową, a corocznie zawał serca występuje u 100 000 osób. Te fakty niepokoją.

Natomiast optymistyczną wymowę mają dane publikowane przez Amerykańskie Ośrodki Zwalczania Chorób i Zapobiega-nia. Od 1970 roku o 50% zmniejszyła się umieralność z powodu chorób serca. Zjawisko to zależy od postępów w rozpoznawaniu, leczeniu oraz zapobieganiu chorobom serca z zaakceptowaniem roli indywidualnego postępowania w tym zakresie. Ostatnie dane statystyczne są optymistyczne również dla populacji Polski. Od kilku dziesięcioleci w Polsce wzrastała umieralność z powodu chorób układu krążenia i choroby wieńcowej serca, natomiast od 1990 roku obserwujemy spadek umieralności wynoszący w latach 1990–1995 7,0% dla mężczyzn i 4,2% dla kobiet. W Polsce nie ma wyodrębnionych ośrodków zwalczania chorób i zapobiegania takich jak w Stanach Zjednoczonych, ale działalność oświatową i profilaktyczną prowadzą stacje sanitarno-epidemiologiczne, jed-nostki organizacyjne ochrony zdrowia i akademie medyczne. Pro-

WSTĘPWSTĘP

23

gram zapobiegania chorobom układu krążenia i promocji zdrowia jest też składową Narodowego Programu Ochrony Serca, utwo-rzonego przy Instytucie Kardiologii przez Ministerstwo Zdrowia i finansowanego przez to ministerstwo.

Wybierając tę książkę, dałeś dowód przynależności do gru-py osób, które przyczynią się do poprawy wyników leczenia chorób serca. Gratulujemy podjęcia decyzji. Teraz zajmij się swoim sercem.

CO TO WŁAŚCIWIE ZNACZY – DOBRY STAN ZDROWIA?CO TO WŁAŚCIWIE ZNACZY – DOBRY STAN ZDROWIA?

Większość z nas uznaje stan zdrowia za dobry, kiedy nie ma żadnych objawów choroby. Wystąpienie pierwszych objawów oznacza jednak najczęściej, że choroba jest już zaawansowa-na. Przykładem tego jest choroba wieńcowa serca. Powoli, ale stopniowo, jedna lub kilka tętnic wieńcowych zwęża się. Proces trwa wiele lat, a objawy mogą być zarówno łagodne, np. ból wieńcowy w klatce piersiowej, jak i bardzo poważne, np. zawał serca zagrażający życiu.

Długość życia i obiektywnie dobry stan zdrowia zależą bez-pośrednio od indywidualnego postępowania. Doskonale rozu-mieli znaczenie zapobiegania chorobom starożytni Chińczycy. Hojnie opłacali lekarzy, aby czuwali nad ich zdrowiem. Jeżeli pacjent zachorował, przestawano płacić, uznając, że lekarz źle wykonuje swój zawód.

TRZY WAŻNE ZASADYTRZY WAŻNE ZASADY

Dobry stan zdrowia to coś więcej niż dobre samopoczucie każdego dnia. Aby odzyskać zdrowie lub utrzymywać jego dobry stan, na-leży przestrzegać trzech zasad. Po pierwsze, należy szukać informacji o wpływie stylu życia na stan serca. Po drugie, należy ustalić i realizo-wać indywidualny program zapo-biegania chorobom serca. Po trze-cie, należy zapewnić sobie opiekę medyczną i możliwość skorzystania w razie potrzeby z natychmiastowej

Trójkątdobrego zdrowia

Działanie pozytywne

Dokładna informacja Opieka medyczna

Trzy ważne zasadyTrzy ważne zasady

24

pomocy lekarskiej. Są to trzy podstawowe warunki utrzymania dobre-go stanu zdrowia. Omawiane po kolei będą stanowiły szkielet układu treści tego podręcznika.

Dokładna informacjaDokładna informacja

Dokładna informacja leży u podstaw skuteczności działań zmieniają-cych indywidualny styl życia. Przede wszystkim trzeba wiedzieć, jakie czynniki wpływają na stan zdrowia serca. Część 1 pod tytułem „Cechy zdrowego serca” zawiera test, który pomoże ci określić stan twojego serca i czynniki ryzyka choroby.Więcej się dowiesz o czynnikach ryzyka z części 2 książki „Zwyczaje zdrowe dla serca”, części 3 „Czynniki ryzyka, które można wyelimi-nować”, części 4 „Czynniki ryzyka, których nie można wyeliminować, ale które należy brać pod uwagę”.

Działanie pozytywneDziałanie pozytywne

Kiedy posiądziesz odpowiednią wiedzę, dobry stan zdrowia będzie w dużym stopniu zależał od twojego pozytywnego działania.Część 5 „Indywidualny program zdrowego stylu życia” pokaże łatwe sposoby zapobiegania chorobom serca i rehabilitacji po chorobie. Za-wiera też programy odpowiednie dla mężczyzn i kobiet, dla młodych i starych, dla osób samotnych i dla otoczonych liczną rodziną. Część 6 „Kuchnia zdrowa dla serca” jest szczególnie ważna, ponieważ racjonalne odżywianie jest istotne nawet dla osób, u których nie wystę-pują inne czynniki ryzyka. Zawiera ponad 30 przepisów na smaczne i zdrowe posiłki.

Opieka medycznaOpieka medyczna

W zapobieganiu chorobom serca bardzo ważne jest systematyczne wykonywanie okresowych badań lekarskich u kompetentnego leka-rza. Poddawanie się im jest wskazane dla ludzi w każdym wieku, niezależnie od stanu zdrowia. Systematyczna kontrola medyczna jest szczególnie istotna u osób wymagających stałego leczenia – a więc z chorobami serca lub całego układu krążenia.Część 7 „Gdy dzieje się coś złego” opisuje najczęstsze objawy chorób serca oraz informuje o nowoczesnych sposobach ich leczenia. Nie powinieneś jednak sam sobie stawiać rozpoznania, wykorzystując zdobyte wiadomości. Książka nie zastąpi tradycyjnej opieki medycznej,

WSTĘPWSTĘP

25

natomiast może być pomocna w kształtowaniu współpracy lekarza i chorego. W razie wystąpienia jakichkolwiek niedobrych objawów należy zasięgnąć porady lekarskiej. Od porozumienia i dobrego kontaktu z lekarzem zależy poprawa sta-nu zdrowia. Wiemy, że mimo wysiłków obu stron współpraca między lekarzem a pacjentem często nie układa się jak należy. W części 7 po-dajemy kilka praktycznych rad, jak najlepiej współpracować ze swoim lekarzem, tak aby leczenie serca było skuteczne.

KardiolodzyKardiolodzy

Jeżeli czujesz się chory lub planujesz badania okresowe, zwracasz się do lekarza pierwszego kontaktu lub do lekarza specjalizującego się w medycynie rodzinnej. W razie potrzeby otrzymujesz od nich skiero-wanie do innego specjalisty. Jeżeli lekarz podejrzewa chorobę serca lub naczyń krwionośnych, skieruje cię do kardiologa specjalizującego się w rozpoznawaniu i leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego. (Jeżeli pediatra podejrzewa chorobę serca u dziecka, skieruje je do kardiologa dziecięcego). Kardiolog zastosuje leczenie za pomocą od-powiedniej diety, leków lub inwazyjnych zabiegów niechirurgicznych, takich jak rozszerzenie zwężonego naczynia specjalnym cewnikiem z balonikiem (angioplastyka). Jeśli kardiolog uzna, że wskazana jest operacja serca, zaleci konsultację u kardiochirurga.

DLA KOGO PRZEZNACZONA JEST TA KSIĄŻKADLA KOGO PRZEZNACZONA JEST TA KSIĄŻKA

Książka jest przeznaczona dla każdego, kto troszczy się o stan swojego serca. Jest odpowiednia dla ludzi starych i mło-dych, dla kobiet i mężczyzn, dla tych, którzy mają objawy cho-rób serca, i dla tych, którzy nigdy nie zachorują. Dla dorosłych i dla całej rodziny. Krótko mówiąc, jest przeznaczona dla każ-dego.

Poniżej zamieściliśmy kilka wskazówek, które pozwolą naj-lepiej wykorzystać poradnik:

• Jeśli wracasz do zdrowia po przebytej chorobie serca, każde twoje działanie, poprawiające stan zdrowia i zapobiegające powikłaniom, znacznie zwiększy komfort życia. Ważna jest jednak stała opieka lekarska. W poradniku przedstawiliśmy standardowe programy rehabilitacji, ale należy pamiętać, że

Dla kogo przeznaczona jest ta książkaDla kogo przeznaczona jest ta książka

26

każdy człowiek jest nieco inny. Indywidualny program po-winien zaakceptować twój lekarz prowadzący.

• Jeśli jesteś kobietą, zwróć uwagę na odnoszące się do ciebie informacje o chorobach serca, nie wyodrębniliśmy jednak osobnego rozdziału na temat chorób serca u kobiet. Jeste-śmy przekonani, że zdrowie kobiety nie jest na tyle odręb-nym zagadnieniem, aby wymagało oddzielnego omówienia. Jeżeli występują różnice zależne od płci, zaznaczono to we właściwym akapicie. Wiedza zawarta w poradniku odnosi się do obu płci.

• Jeśli jesteś starszą osobą, nie przeceniaj swoich możliwości co do zmiany stylu życia. Kładziemy szczególny nacisk na uświadomienie seniorom, że muszą zachować ostrożność w ćwiczeniach w celu osiągnięcia sprawności fizycznej.

• Jeżeli jesteś młody i nigdy nie martwiłeś się o swoje serce, pamiętaj, że od tego, jak teraz żyjesz, zależy stan twojego zdrowia w późniejszym wieku. Wypełnij test zamieszczony w części 1 – zdziwisz się, ile już teraz możesz zrobić dla własnego zdrowia.

• Jeśli masz rodzinę, nigdy nie jest za wcześnie na przekaza-nie zasad zdrowego życia dzieciom. Znajdziesz tu informa-cje, jakie żywienie i jaki ciężar ciała pozwala dzieciom jak najdłużej zachować zdrowie w dorosłym życiu. Jesteśmy przekonani, że wasza rodzina polubi potrawy przyrządzane według przepisów kulinarnych podanych w części 6 książki.

• Jeżeli po lekturze tej książki uda ci się zmienić styl życia na zdrowszy i uznasz, że ona ci w tym pomogła, poleć książkę członkom rodziny, przyjaciołom, kolegom. Wyświadczysz im wielką przysługę.

WSTĘPWSTĘP