3

Biuro Literackie • Wrocław 2012

Tadeusz Różewicz

to i owo

4

P o e z j e 8 5

Tadeusz Różewicz: to i owoOpracowanie, redakcja i posłowie • Jan Stolarczyk

Zdjęcia • Janusz Szyndler (okładka), Elżbieta Małecka (s. 34)Grafiki • Tadeusz Różewicz, Eugeniusz Get-Stankiewicz (s. 61), Mieczysław Porębski (s. 71), Wisława Szymborska (s. 76)Projekt okładki, opracowanie materiałów graficznych • Wojtek ŚwierdzewskiProjekt typograficzny • Artur BursztaKorekta • Anna KrzywaniaSkład • Mateusz MartynDruk i oprawa • Zakład Poligraficzny Moś i Łuczak, PoznańWydane przy wsparciu • Miasta Wrocław i Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu

Copyright © by Tadeusz RóżewiczCopyright © by Janusz Szyndler, 2012Copyright © by Elżbieta Małecka, 2012Copyright © by Biuro Literackie, 2012

Biuro LiterackiePrzejście Garncarskie 2, 50-107 Wrocławtel. 71 346 01 42, poczta@biuroliterackie.plwww.biuroliterackie.pl

Oprawa twarda • isbn 978-83-63129-27-9Oprawa miękka • isbn 978-83-63129-23-1

7

zawód: literat

widzę i opisujęto jest epikapowieść opowieść

czuję i opisujęto jest lirykapoezja

myślę i opisujęto jest filozofiapoezja „dydaktyczna”

czuję widzę myślęi muszę To opisaćto jest natchnienie

czytanie przepisywaniepoprawianie i czytaniemilczenie i wściekłośćodczytywanieto jest właśnie „zawód”pisarza poety iliterata

2010 r.

8

na ty z Czesławem

Nie „ty-kaliśmy” sięnie wypiliśmy „bruderszaftu” („brudzia”)

zawsze mówiliśmy do siebie„per” panbyła zgodaże „ty” nam nie pasujea znaliśmy sięchyba 55 latja nie mówiłem aniCzesławie ani Czesiuani Cesieknie było to potrzebneani Panu ani mniemiędzy „panami” nie mapewnych form które mogązaistnieć międzyTadziem i Ceśkiem

11

To lubię

Ona chce robić to co lubi

ale co ona lubi?ona lubi siebielubi też pisać malowaćreżyserować spaćale

gdzie się u diabłazapodział ten kawałekwiersza„To lubię”

udaję przed sobąże mi zależy naodnalezieniui dopełnieniu

godzi się bowiem„klasykowi” (mistrzu, mistrzu)wysłać do redakcjicały wierszporażającya nie jakiśgłodny kawałek

12

Połów

błękitniejepłowiejebielejewietrzejekrajobraz i obraz człowiekadlaczego nie mogę tego biedakadotknąć wierszem pióremjeszcze raz powołać do życia

złowiłem go przypadkiema teraz przez pamięćprzez słowa przeciekaodpływa w nieistnienie

a przecież to mgnieniezdjęcie zrobione moimi oczamibyło objawieniem Istoty Ludzkiej

żadnego głosu z niebatylko dwa słowa„dobre utro”i jego stara twarz

w niebieskim drelichuoczy wypłowiałebiaława szczecinaczapka wymięta zamiast laskikijek sękatyczarne (zakurzone) buty

15/16 lipca 1978 r., Dom Pracy Twórczej w Sitniakowie, Bułgaria

13

Kruche jest nasze życie

Kruche jest nasze życiekruche miłościsłowawierszekruszeją góry

opokazamienia sięw piasek

tylko kruche ciasteczkofirmy nadziejanadaje sens życiu pewnejkobiety

24

* * *

jestem molestowaną amazonkąnasze miasteczko jest małea ja mam wielki rzucający sięw oczy biust na ulicy a takżew tramwaju autobusie i innychśrodkach masowego przekazupożerają mie seniorzy a takżesamce w sile wieku oraz wyrostkia nawet chłopcy z zerówkirozbierają mie oczami i robiąróżne miny połączone ze słowamiktóre wywołują rumieniec nietylko na twarzy ale na szyipod pachą w pachwinie i innychdawniej intymnych miejscach(których swędzenie zwalczyszprzy pomocy wpłacając 1%na Fundację „wargi wstydliwe”)

25

Światowy dzień teatru

a! jeszcze jeden teatrteatr ciaław teatrze ciała gra się ciałemkażda panienka jest dyrektoremdramaturgiem kierownikiem artystycznymteatru swojego ciałaale może być teatr włosów(na głowie pod pachą itd.)osobno lub razem teatr nogi rękirąk i nóg pomylonychteatr pupy (puppentheater)teatr palca w dziurawym bucieteatr zębówteatr językateatr palca wskazującegoteatr palca w nosieteatr z fajkąteatr od pasa w góręi teatr od pasa w dół

26

Z szuflady

2 listopada 2007 r., Wrocław

31 lipca zmarł Michelangelo Antonioni (cytuję za „Dziennikiem”), zna-ny jest z cytatu „Aktorzy są jak krowy. Musisz doprowadzić ich pod samo ogrodzenie”… nie wiem, czy cytujący zna język – cytaty są często niedbałe, z błędami (np. cytaty z moich wierszy, „wypowiedzi” itp.). Antonioniemu zawsze zazdrościłem… Moniki Vitti… często bywałem zakochany w „gwiazdach” filmu… Ingrid Bergman, Claudii Cardinale, Marii Schell i w takiej aktorce która grała w Symfonii pastoralnej – miała niezwykłe oczy – w Liz Taylor – Kleopatrze – w młodej Zofii Loren, a także ze strachem w Marlenie Dietrich – „Wytrych” jak mawiał Pan Piecyk – i jeszcze w wielu innych – także polskich – aktorkach… ale „milcz serce” bo jeszcze mnie opiszą w jakichś wysokich i gorących obcasach albo w „Filipince”… w każdym razie mogę zdradzić, że jedna to była Jadwiga Smosarska, była też Barszczewska, Nora Ney (?), a z ży- jących… Basia, Halina, Anna (zmarła niedawno) nie… nie! Starzeją-ca się genialna cudowna przypominająca mi kurę dziobiącą ziarno… Meryl Streep… ech, Tadziu, Tadziu… (nie wiem czemu pomyślałem o Tadziu, który został reżyserem, o Czyżewskiej i Laskowskiej – Irenie… Szkoda, że i ja nie zostałem reżyserem – choćby teatralnym) wracając jednak do cytatu z Antonioniego (ale po co wracać) Tadzia K. podej-rzewam, że reżyserem został wyłącznie „z powodu, za sprawą kobiety” jako reżyser miał do nich inny stosunek i dostęp… niż ma np. pisarz… Taki cichutki Tadzio… uwodzicielski… Grały u niego piękne niezwykłe aktorki… niby scena dialogi zbliżenie zaciemnienie to i owo… znam reżyserów filmowych dwóch Stasiów jednego Wojtka – twórców naszej polskiej szkoły filmowej moralnego niepokoju (o niepokoju wiem dużo „z natury rzeczy” – i dużo mógłbym powiedzieć o moich lekturach „de rerum natura”)

71

106

Spis utworów

I

zawód: literat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7na ty z Czesławem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8jeszcze jeden dzień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9To lubię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Połów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Kruche jest nasze życie . . . . . . . . . . . . . . . . . 13* * * [Mietek w dołku z balkonikiem] . . . . . . . . . . . 14Polska jako sojusznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15O jedną literę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16bez tytułu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1813 marca 2006 r., poniedziałek . . . . . . . . . . . . . . 19boję się bezsennych nocy . . . . . . . . . . . . . . . . 20Kuchnia wasza nać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22* * * [jestem molestowaną amazonką] . . . . . . . . . . . 24Światowy dzień teatru . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Z szuflady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Hic liber mihi est . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Olimpiada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Propozycja dodatkowej umowy . . . . . . . . . . . . . 31Frak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Adaptacja i adopcja Szekspira . . . . . . . . . . . . . . 34

107

II

Rękopisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43-57

III

Grafiki, dedykacje, podobizny stron . . . . . . . . . . . 61-80

IV

Ostatnia Kartoteka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Dopowiadając to i owo (Jan Stolarczyk) . . . . . . . . . . 85Wykaz pierwodruków . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

http://www.poezjem.pl/