Studia Ekonomiczne nr 4/2010

Studia

ekonomiczne

economic StudieS

Studiaekonomiczne

economic StudieS

nr 4 (LXVii) 2010

WarSzaWa 2010

INSTYTUT NAUK EKONOMICZNYCHPOLSKIEJ AKADEMII NAUK

Czasopismo Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN

Studia Ekonomiczne

RAdA PRogRAmowA

Marek Belka, Henryk Dunajewski, Bogusław Fiedor, Dariusz Filar, Stanisław Gomułka, Marian Gorynia, Zbigniew Hockuba, Janina Jóźwiak, Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, Irena Kotowska, Tadeusz Kowalik, Adam Lipowski, Karol Lutkowski, Wojciech Maciejewski, Emil Panek, Urszula Płowiec, Dariusz Rosati, Jan Winiecki, Andrzej Wojtyna

KoMITET REDAKcyJny

Krzysztof Bartosik, Urszula Grzelońska (Redaktor naczelny), Joanna Kotowicz-Jawor, Paweł Kozłowski, Witold Kwaśnicki, Adam noga,

Lesław Pietrewicz, Urszula Skorupska (Sekretarz Redakcji), Andrzej Sławiński, cezary Wójcik

REDAKcJAWładysława czech-Matuszewska

Lesław Pietrewicz

oPRAcoWAnIE GRAFIcZnE I PRoJEKT oKŁADKIBeata gratys

© copyright by Instytut nauk Ekonomicznych PAn, 2010ISSn 0239-6416

Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. 01-180 Warszawa, ul. Górczewska 8

tel. 22 632 11 39; 22 632 11 36, fax wew. 212 www.keytext.com.pl

[email protected]

SpiS treŚci

ArtYKUŁY

BARBARA LIBERSKA, Perspektywy rozwojowe chińskiej gospodarki do 2050 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Anna ZoRSKA, The Rise of Chinese Transnational Corporations . . . . . . . .Bogusława SKULSKA, Proces integracji gospodarczej Chin z krajami

ASEAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

MiSceLLANeA

Piotr ŁASAK, Rozwój chińskiego przemysłu motoryzacyjnego . . . . . . . . . . . . .

receNZJe

Krzysztof BARToSIK, Recenzja książki Tomasza Budnikowskiego: „Bezro-bocie wyzwaniem współczesności” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

331359

383

413

439

cONteNtS

ArticLeS

Barbara LIBERSKA, Prospects for Development of Chinese Economy Till Year 2050 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Anna ZoRSKA, The Rise of Chinese Transnational Corporations . . . . . . . .Bogusława SKULSKA, The Process of China’s Economic Integration with

ASEAN Countries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

MiSceLLANeA

Piotr ŁASAK, The Development of the Chinese Motor Industry . . . . . . . . . . .

REVIEWS

Krzysztof BARToSIK on Tomasz Budnikowski: „Unemployment as a Challenge for Modernity” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

331359

383

413

439

ArtYKUŁY

Barbara Liberska*

perSpeKtYWY rOZWOJOWe cHiŃSKieJ GOSpODArKi DO 2050 rOKU

WprOWADZeNie

Dzięki przeprowadzonym po 1978 roku reformom i otwarciu gospodarka chińska stała się w ostatnich dekadach najszybciej rozwijającą się gospodarką świata. Realny średnioroczny wzrost PKB wynosił 10%, co oznacza, że w ostatnich 30 latach jego realna wartość wzrosła 20-krotnie (w USD). Wcześniej nie udało się żadnemu krajowi tak szybko i w takim stopniu powiększyć dochodu narodo-wego. Sukcesy gospodarcze chin stanowią unikatowe doświadczenie we współ-czesnej gospodarce światowej, zwłaszcza że dotyczą kraju, w którym mieszka 1,3 mld ludzi. Przyjęty przez chiny model rozwoju pozwolił na transformację gospodarki biednego kraju rolniczego (80% ludności) w drugą potęgę gospodar-czą świata, przy czym ponad 400 mln osób wydobyło się z biedy i dla większości społeczeństwa warunki życia znacznie się poprawiły.chińskie cele rozwojowe pozostają niezmienione; po pierwsze, utrzymanie

wysokiego wzrostu gospodarczego, po drugie, wyrwanie setek milionów ludzi z biedy i przeniesienie ich ze wsi do miast oraz ogólna poprawa poziomu życia, po trzecie, zapewnienie stabilizacji politycznej i społecznej. ogromne inwestycje i strategia maksymalizacji eksportu stworzyły podstawy dynamicznego wzrostu gospodarczego w ostatnich dekadach. Proces transformacji gospodarki był reali-zowany pod kierunkiem chińskiej Partii Komunistycznej, w ramach specyficz-nego modelu kapitalizmu państwowego czy − jak go określają chińczycy − „modelu społecznej gospodarki rynkowej”. Przyjęta koncepcja modernizacji zakładała reformy gospodarcze bez reform demokratycznych oraz decydującą rolę państwa w wytyczaniu kierunków rozwoju.

Studia EkonomicznE 1 Economic StudiESnr 4 (LXVii) 2010

* Instytut nauk Ekonomicznych PAn.

Barbara Liberska332

Reformy i otwarcie gospodarki wpłynęły nie tylko na wielkość i strukturę gospodarki, ale przyczyniły się do znacznego wzrostu pozycji chin w gospodarce światowej. W ostatnich latach chiny zajęły dominującą pozycję w handlu świato-wym jako największy eksporter towarów i importer wielu surowców mineralnych i roślinnych. Są też największym producentem wielu wyrobów przemysłowych, w tym samochodów. chińskie korporacje zajmują coraz większą pozycję na glo-balnych rynkach. Wpływ chin na gospodarkę światową zdecydowanie wzrósł; już nie tylko uczestniczą w procesach globalizacji, ale w dużym stopniu te procesy kształtują. W okresie globalnego kryzysu finansowego i gospodarczego wzrost popytu

w chinach napędzał wzrost gospodarczy nie tylko w regionie Azji, ale w całej gospodarce światowej. Inwestycje chińskie w świecie przyczyniały się do ratowa-nia wielu firm, instytucji i budżetów państw. Podczas gdy większość krajów była pogrążona w recesji, chiny nadal utrzymały ponad 9% wzrost gospodarczy. Globalny kryzys wpłynął na przyspieszenie zmian w modelu rozwoju i w najbliż-szych dekadach planowane są głębokie dostosowania i restrukturyzacja gospo-darki. obecnie chińskie instytuty badawcze i władze kraju przygotowują ambitne plany rozwoju kraju do 2050 roku, wytyczane są priorytetowe kierunki rozwoju i dalsze reformy, aby zapewnić dalszy dynamiczny wzrost gospodarczy i pozwolić na bardziej sprawiedliwy podział korzyści ze wzrostu gospodarczego, a następ-nym kilkuset milionom osób wydobyć się z biedy. Program reform ma rozwiązać wiele problemów i sprzeczności, jakie

powstały w poprzednim okresie. Szczególnym wyzwaniem są rosnące nierów-ności w rozwoju społecznym i regionalnym oraz wysoka zależność od global-nego popytu i zagranicznej technologii. Plany rozwoju na najbliższe dekady zakładają między innymi przejście od gospodarki opartej na rozwoju praco-chłonnych i energochłonnych gałęzi przemysłu do budowy gospodarki opartej na innowacjach i produkcji wysoko zaawansowanych towarów. Planuje się też znaczne zwiększenie krajowej konsumpcji i zmniejszenie zależności od global-nego popytu.Perspektywy rozwojowe chin zależą nie tylko od czynników wewnętrznych,

ale w dużym stopniu od czynników zewnętrznych. W ramach polityki „dobrego sąsiedztwa” oraz „strategicznego partnerstwa” chiny starają się rozszerzyć swoją strefę wpływów na wielu kontynentach i stworzyć warunki dla korzystnej współ-pracy gospodarczej z różnymi krajami. Spektakularne sukcesy gospodarcze w ostatnich dekadach powodują, że szeroko studiowany jest chiński model roz-woju. W ostatnich latach stał się bardzo atrakcyjny dla wielu krajów słabiej roz-winiętych, które chciałyby powtórzyć drogę chińską. W związku z niepowodze-niem wolnorynkowego modelu opartego na Washington consensus, dla niektó-rych krajów model chiński, określany jako Beijing consensus, wydaje się bardziej efektywny. W wielu ośrodkach badawczych na świecie od wielu lat prowadzone są prace

na temat pozycji chin w gospodarce światowej i ich rosnących wpływów. opracowywane są też perspektywy wzrostu potencjału gospodarczego i prognozy,

perSpeKtYWY rOZWOJOWe cHiŃSKieJ GOSpODArKi DO 2050 rOKU 333

co do wielkości dochodu narodowego do 2050 roku. Znacznie szybciej, niż wcze-śniej zakładano, chiny wyprzedziły w 2007 roku trzecią gospodarkę świata, niemcy, a w 2010 roku drugą gospodarkę, Japonię, i zajęły drugie miejsce po USA. Liczne prognozy wskazują na to, że już w trzeciej dekadzie obecnego stu-lecia chiny wyprzedzą Stany Zjednoczone i staną się największą gospodarką świata. W pracy poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania:

czy wysoki wzrost gospodarczy w najbliższych dekadach może być kontynu- 1

owany? Jakie czynniki wewnętrzne i zewnętrzne mogą go wspierać, a jakie stanowią ograniczenia?

Jakie jest oddziaływanie gospodarki chińskiej na inne kraje? czy chiński 1

model rozwoju może być wykorzystany przez kraje na drodze do pokonania zacofania?

W jakim kierunku będzie się zmieniał chiński model rozwoju w najbliższych 1

dekadach?

Jaką pozycję mogą zająć chiny w gospodarce światowej do 2050 roku? 1

cHiŃSKi MODeL rOZWOJU

Sukcesy gospodarcze chin w ostatnim 30-leciu stanowią w nowoczesnej historii zjawisko wyjątkowe, żadnemu krajowi nie udało się bowiem w tak krótkim okre-sie osiągnąć tak wiele. Model rozwoju realizowany przez chiny nie tylko zapew-nił bardzo wysokie tempo wzrostu przez trzy dekady, ale okazał się odporny na kryzysy1. Przyjęta droga rozwoju wynikała ze specyfiki i uwarunkowań wewnętrz-nych wielkiego ludnościowo i zacofanego kraju rolniczego. Kierunki reform wyznaczało państwo w kolejnych planach rozwoju zatwier-

dzanych przez partię komunistyczną, nadając procesom gospodarczym własne tempo, wytyczając kolejne etapy, biorąc pod uwagę cechy specyficzne kraju, takie jak: demografia, sytuacja na wsi, urbanizacja, możliwości rozwoju produkcji na eksport. Wprowadzano stopniowo i konsekwentnie reformy rynkowe, a krajowe oszczędności pozwalały na wysokie inwestycje (przyspieszona industrializacja, rozwój infrastruktury, urbanizacja). natomiast otwarcie na zagraniczne inwesty-cje bezpośrednie i technologie stworzyło warunki dla ekspansji chińskich towa-rów na globalne rynki. otwarte rynki i wysoka konkurencyjność chińskich towa-rów zapewniły wzrost nadwyżki eksportowej i pozwalały na realizację ambitnych programów rozwojowych. Każdy kolejny etap reform był szczegółowo przygotowywany; początkowo

reformy były wdrażane na małą skalę, potem wprowadzano odpowiednie korekty

1 W czasie azjatyckiego kryzysu w 1997 r. cały region przeżywał poważne załamanie, a gospo-darka chińska rosła o ponad 8%. Podczas globalnego kryzysu w latach 2007−2009 większość krajów była pogrążona w recesji, a chiny osiągały ponad 9% tempo wzrostu.

Barbara Liberska334

i dopiero podejmowano realizację reform na dużą skalę. chińczycy określają to, jako „naukowe podejście do rozwoju”, tzn. racjonalne planowanie oparte na stu-diach i doświadczeniach innych krajów przy uwzględnieniu krajowych uwarunko-wań i dążenie do lepszego wykorzystania własnych zasobów. W realizacji reform przyjęto koncepcje gradualizmu, decentralizacji i stopniowego otwarcia na bez-pośrednie inwestycje zagraniczne i rozwój sektora prywatnego. Polityka stopnio-wego otwarcia gospodarki i udział w procesach globalizacji odbywały się na wła-snych zasadach, a ich celem była maksymalizacja korzyści i minimalizacja strat oraz zapewnienie ekonomicznego bezpieczeństwa kraju. na każdym etapie okre-ślano szanse i wyzwania, jakie stwarza proces globalizacji dla dalszego rozwoju. W realizacji proeksportowej strategii rozwoju w znacznym stopniu opierano się na zagranicznych inwestycjach i technologii, ale pod nadzorem państwa. Państwo decydowało o zakresie, szybkości, narzędziach oraz kierunkach uczestniczenia w globalizacji w taki sposób, aby ograniczyć jej negatywny wpływ na rozwój kraju [Gu, 2006]. chińskie podejście do globalizacji często określa się jako kontrolo-waną lub zarządzaną globalizację. Polityka państwa stale dostosowywała się do zmieniających się warunków pod kątem ograniczenia zagrożeń dla stabilizacji i utrzymania wysokiego wzrostu. J. Stiglitz określa takie podejście jako globalizację zarządzaną (managed glo-

balization), pozwalającą na uniknięcie okresów boomu i załamania gospodarki. Uważa, że model włączenia się w procesy globalizacji przy silnym interwencjoni-zmie państwowym przyniósł imponujące wyniki i okazał się znacznie efektywniej-szy niż model neoliberalny [Stiglitz, 2006, s. 10].W. Szymański uważa, że sukces rozwojowy chin nie byłby możliwy bez umie-

jętnego wykorzystania szans, jakie dawał proces globalizacji. chiński model dostosowań do globalizacji okazał się najbardziej efektywny, a zdolność wykorzy-stania globalnego popytu pozwoliła na wysoki wzrost gospodarczy. chiny stały się „fabryką świata”, dostarczając na globalne rynki towary przemysłowe po bar-dzo konkurencyjnej cenie (niskie świadczenia społeczne, niskie płace i wysoka wydajność). Jego zdaniem, jest to fabryka w państwie sprzyjającym niskim kosz-tom, gdzie autorytarny aparat państwowy przeciwstawiał się społecznym roszcze-niom. Autor pisze, że „model chiński jest modelem, w którym gospodarka korzy-sta z dostępu do globalnego popytu oraz dopływu zagranicznych inwestycji bez-pośrednich i techniki, a jednocześnie jest modelem bez pracowniczych i społecznych roszczeń” [Szymański, 2006, s. 196].T. Kowalik nazywa model chiński hybrydą ustrojową, gdyż „łączy w sobie kon-

fliktowe elementy różnych systemów ekonomicznych: biurokratycznego planowa-nia, wyspowego kapitalizmu, prostej produkcji towarowej, gospodarki naturalnej” [Kowalik, 2005, s. 219]. Uważa, że dla jego zrozumienia jest mało przydatna teoria współczesnej ekonomii. Zwraca też uwagę na to, że obecny model znacznie odbiega od początkowych założeń transformacji zakładającej budowę społecznej gospodarki rynkowej czy − jak to określali chińczycy − „socjalizmu z chińską specyfiką”, gdyż doprowadził do znacznego wzrostu nierówności społecznych i dużego rozwarstwienia społeczeństwa.


chiński model kapitalizmu państwowego stanowi szczególną odmianę gospo-darki rynkowej z autorytarną scentralizowaną kontrolą polityczną, godzi kapita-lizm z autorytaryzmem. Początkowo dominującą rolę w rozwoju odrywały wielkie państwowe przedsiębiorstwa, ale stopniowo ich pozycja maleje na rzecz dyna-micznie rozwijającego się sektora prywatnych przedsiębiorstw. na rynku działają silne firmy zagraniczne, duże przedsiębiorstwa państwowe i miliony firm prywat-nych2. Pragmatyzm w realizowaniu niekonwencjonalnej polityki gospodarczej pozwolił chinom w ostatnich 30 latach osiągnąć rocznie prawie 10% tempo wzro-stu gospodarczego. Dynamiczny wzrost eksportu (od czasu rozpoczęcia reform przeszło 100-krotny w wartości nominalnej) pozwolił zapewnić prace milionom ludzi. Wysoka nadwyżka w handlu przyczyniła się do znacznego wzrostu rezerw walutowych.W 2004 roku model rozwoju chin został określony przez J. coopera Ramo

jako ”Beijing consensus”. Autor chciał pokazać specyfikę i oryginalność chiń-skiego podejścia do rozwoju w odróżnieniu od powszechnie obowiązującego modelu neoliberalnego według zasad Washington consensus. naukowcy i poli-tycy od lat prowadzą debaty nad tym, czy model chiński jest modelem zapewnia-jącym lepsze rezultaty na drodze pokonania zacofania. Wskazują na to, że chiński autorytarny model kapitalizmu państwowego przyniósł wysoki wzrost gospodar-czy, stabilizację oraz lepsze życie dla milionów ludzi, a wysokie koszty społeczne stanowiły cenę za ten wzrost. S. Halper podjął szczegółową analizę modelu chińskiego i uważa, że jest

z wielu względów wyjątkowy. Twierdzi, że model ten jest wyrazem „unikalnego charakteru chińskiej kultury (konfucjańskie zasady), demografii (ponad 1,3 mld ludności) filozofii rządzenia i relacji między rządzącymi i rządzonymi (system wspólnych wartości)” [Halper, 2010, s 32]. Podkreśla też wielkie umiejętności przywódców chin korzystania z doświadczeń wielu krajów i wyciągania wniosków z ich sukcesów i niepowodzeń. Strategia rozwoju była stale dostosowywana do zmieniających się warunków. Istniała ścisła współpraca partyjnych przywódców z technokratami przy opracowywaniu kolejnych etapów reform i wytyczaniu ich dalekosiężnych skutków oraz warunków osiągania celów rozwoju. Model ten przyniósł chinom imponujące sukcesy. otwarcie na zagraniczne

inwestycje i niskie koszty pracy spowodowały, że chiny stały się atrakcyjnym krajem dla inwestorów zagranicznych. W 1990 r. napłynęło do chin około 3,5 mld USD inwestycji zagranicznych, dziesięć lat później ich wartość była 12-krotne większa. W latach 1995−2005 napływało tam średnio rocznie około 49 mld USD, a w latach 2006−2009 dwukrotnie więcej. nawet w okresie global-nego kryzysu w 2008 r. napłynęło ponad 108 mld USD. ogólna wartość zagra-nicznych inwestycji bezpośrednich w 2009 roku przekroczyła 473 mld USD [World Investment Report, 2010]. największe światowe korporacje mają tutaj swoje oddziały i ich działalność w dużym stopniu przyczyniła się do eksporto-

2 W 1992 r. liczba chińskich przedsiębiorstw prywatnych wynosiła 140 tys. a w 2008 r. 6,600 mln. na rynku chińskim działa ponad 435 tys. firm z kapitałem zagranicznym; jest tam obecnych 480 największych światowych firm z listy Fortune 500.

Barbara Liberska336

wych sukcesów chin. Korporacje inwestują w dziedziny coraz bardziej zawanso-wane, nie tylko w produkcję wyrobów przemysłowych, ale i w sektor usług biz-nesowych, a ostatnio przenoszą tam znaczną część swojej działalności badawczo-rozwojowej. Przyspieszenie integracji z gospodarką światową nastąpiło po przyjęciu chin

do WTo w 2001 r., po wieloletnich przygotowaniach od 1986 roku. członkostwo w WTo nadało procesom globalizacji gospodarki chin nowy wymiar i przyczy-niło się do dynamicznego wzrostu handlu zagranicznego. Udział handlu zagra-nicznego w PKB wzrósł z 7% w 1980 r. do 67% w 2008 roku. W ostatniej deka-dzie eksport towarów rósł średnio o ponad 25% rocznie. W 2000 r. eksport towarów przekroczył 249 mld USD i był ponad 10-krotnie wyższy niż w 1983 r. (w cenach bieżących). natomiast w 2008 r. przekroczył 1428 mld USD, a więc wzrósł w stosunku do 2000 roku prawie sześciokrotnie. od 2005 r. nadwyżka eksportowa sięgała średnio rocznie ponad 230 mld USD, a chińskie rezerwy walutowe, które w 2000 r. wynosiły 168,5 mld USD., wzrosły w 2007 r. do 1531 mld USD, a w 2010 r. przekroczyły 2400 mld USD. W ciągu 10 lat ich wartość wzrosła prawie 15-krotnie.

Tabela 1. Wybrane wskaźniki rozwoju Chin w latach 1980−2009

rokWzrost

PKB (w %)

Wielkość eksportu towarów

(ceny bieżące, mln USD)

Napływ FDi (ceny

bieżące, mln USD)

Nadwyżka na rachunku

bieżącym

rezerwywalutowe(na koniec

roku, mld USD)

w mln USD

jako % PKB

1980 7,8 18 099 57 0,286 0,092 2

1995 10,9 148 780 37521 0,242 0,070 74

2000 8,4 249 203 40 715 20 518 1,712 166

2001 8,3 266 098 46 878 17 405 1,312 212

2002 9,1 325 596 52 743 35 422 2,436 286

2003 10,0 438 228 53 505 45 875 2,796 404

2004 10,1 593 326 60 630 68 659 3,554 610

2005 10,4 761 953 72 406 160 818 7,192 819

2006 11,6 968 936 72 715 253 268 9,526 1 066

2007 13,0 1 217 939 83 521 371 833 10,993 1 528

2008 9,0 1 428 500 108 312 436 107 9,427 1 966

2009 8,7 1 330 600 95 000 297 100 5,780 2 545

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Handbook of Statistics [2009]; World Investment Report [2010]; World Development Indicators [2010].


chiny stały się największą potęgą przemysłową i eksportową świata. Udział chin w światowym PKB (według parytetu siły nabywczej – ppp) wzrósł z 2 % w 1980 r. do 12% w 2008 r., a udział w eksporcie światowym w tym czasie wzrósł z 1% do 8,9%3. Szybkość, z jaką chiny przeszły ze statusu biednego kraju rolniczego do glo-

balnej potęgi gospodarczej, budzi podziw w wielu krajach. Doświadczenia chiń-skiej transformacji stanowią przedmiot badań na całym świecie. chiny wykorzy-stały wiele z tzw. azjatyckiego modelu rozwoju realizowanego przez Japonię czy nowe tygrysy – wzrost gospodarczy napędzany przez duże inwestycje i proekspor-tową strategię rozwoju, jednak ich model kapitalizmu państwowego był dostoso-wany do innych realiów. Pozwolił prawie 400 mln osób wydobyć się z biedy i stwo-rzyć miejsca pracy w nowo budowanych miastach4. chiński model rozwoju oparty na autorytarnych rządach i specyficznym podej-

ściu do reform rynkowych, wydaje się dzisiaj dla wielu krajów atrakcyjny. Przywódcy niektórych krajów, w tym Wietnamu, Burmy, Kambodży, Syrii czy Iranu, studiują chińską drogę rozwoju, zastanawiając się, czy można ją zastosować w ich krajach [Halper, 2010, s. 128]. Z badań wynika, że w wielu krajach opinie o chińskim modelu są pozytywne,

np. w nigerii i Pakistanie tak oceniało go 85% badanych, w Indonezji i w Rosji około 60% [„The Economist”, 2010]. chiński model kapitalizmu państwowego nie tylko zapewnił wysoki wzrost gospodarczy, ale pozwolił uniknąć kryzysów. obecny globalny kryzys podważył zaufanie wielu krajów do anglosaskiego modelu wolnorynkowej gospodarki i jego neoliberalnej ideologii.

GOSpODArKA cHiŃSKA W DOBie GLOBALNeGO KrYZYSU

Globalny kryzys finansowy rozpoczął się w USA w 2007 r. i szybko przeniósł się do innych krajów. Jego następstwem był kryzys gospodarczy, który pogrążył większość krajów świata w recesji. Spadek globalnego popytu i załamanie handlu światowego w 2008 r. przyczyniło się do spadku eksportu chin o 16%, powodu-jąc zamykanie fabryk i utratę pracy przez ponad 20 mln ludzi. Globalny kryzys stanowił poważne wyzwanie dla realizowanego w chinach w ostatnich dekadach modelu rozwoju, który opierał się na zaspokojeniu globalnego popytu i maksy-malizacji eksportu. Reakcja rządu w odpowiedzi na kryzys była szybka i zdecy-dowana. W listopadzie 2008 r. przyjęto duży (585 mld USD, czyli około 14% PKB) pakiet stymulacyjny na lata 2009−2010. Środki pochodziły z budżetu cen-tralnego, budżetów prowincji i banków rozwoju. Pakiet był przeznaczony głów-

3 Są największym światowym eksporterem komputerów, urządzeń telekomunikacyjnych, zabawek, obuwia, mebli, urządzeń biurowych, instrumentów optycznych. Eksport ten stanowi około 30% eksportu światowego i ponad 50% eksportu tych towarów z krajów rozwijających się.

4 W 1984 roku 84% ludności zaliczano do żyjących poniżej ubóstwa, tj. z dochodem poniżej 1 USD dzienne, w 2005 roku odsetek ludności żyjącej poniżej ubóstwa wynosi 16%.

Barbara Liberska338

nie na finansowanie inwestycji infrastrukturalnych, jak: budowa sieci szybkich kolei, mostów, portów, dróg, elektrowni (około 40%). Dodatkowo znaczne środki z pakietu przeznaczono też na ochronę środowiska (około 30%), na opiekę zdrowotną (wydatki wzrosły o 48% w stosunku do poprzedniego roku), na edukację (wzrost o 28%) oraz na budownictwo mieszkaniowe dla niżej zara-biających i subsydia dla różnych gałęzi przemysłu. W celu zwiększenia krajowego popytu konsumpcyjnego zdecydowano się na obniżkę podatków, subsydia kon-sumpcyjne oraz na wzrost akcji kredytowej na zakup mieszkań i samochodów. Głównym celem programu stymulacyjnego było szybkie odtworzenie utraconych miejsc pracy i wspieranie krajowej konsumpcji, aby zrekompensować część utra-conego eksportu związanego ze spadkiem globalnego popytu. chiny były jednym z nielicznych krajów, który w kryzysie nie tylko nie przeżywał ograniczenia dostępu do kredytów, ale wręcz przeciwnie mógł sobie pozwolić na ekspansję kredytową. Banki udzieliły w 2009 r. kredytów na sumę ponad 9 bilionów juanów, czyli 2 razy większą niż w 2008 r. [Lardy, 2010]. Dynamiczny wzrost kredytów budził w pewnym okresie obawy, czy nie powstanie bańka spekulacyjna na rynku nieruchomości i nie nastąpi przegrzanie gospodarki, ale władze szybko opano-wały sytuację, podnosząc stopy procentowe i stopę obowiązkowych rezerw ban-kowych. Polityka rządu w odpowiedzi na globalny kryzys okazała się sukcesem. chiny

jako jeden z nielicznych krajów osiągnęły wysokie tempo wzrostu gospodarczego. W 2008 r. PKB wzrósł o 9,6%, a w 2009 r. o 8,7%, natomiast w 2010 r. szacuje się wzrost o 10,5% i o 9,5% w 2011 roku. Rosnący popyt w chinach, spowodo-wany boomem inwestycyjnym i wzrostem konsumpcji, pomagał też w wychodze-niu z kryzysu wielu krajom w regionie. Możliwość wzrostu eksportu na rynek chiński surowców, dóbr kapitałowych i towarów łagodził skutki kryzysu oraz przy-spieszył ożywienie w gospodarce światowej. Goldman Sachs szacuje, że w 2009 r. wkład chin we wzrost globalnego popytu wynosił około 46%. Dynamiczny wzrost gospodarczy w chinach spowodował, że wiele krajów Ameryki Łacińskiej i Afryki zwiększyło dochody z eksportu surowców, skorzystali też eksporterzy dóbr inwe-stycyjnych z Japonii i niemiec, eksporterzy żywności z Australii i Indii oraz eks-porterzy wielu towarów i podzespołów z krajów Azji. W czasie kryzysu stopniowo zmieniano strategie inwestowania za granicą

i sposób wykorzystania wielkich rezerw walutowych (około 2,5 bln dolarów). chiński kapitał ratował upadające banki, instytucje finansowe, przedsiębiorstwa, a także zadłużone państwa. W połowie 2010 r. chiny posiadały obligacje USA za około 850 mld USD (1/3 zagranicznych papierów skarbowych USA) oraz kilkadziesiąt miliardów obligacji rządowych krajów strefy euro (Grecja, Irlandia, Portugalia, Hiszpania). Wzrosła też wielkość chińskich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w wielu krajach. Tylko w pierwszej połowie 2010 r. zainwestowano poza granicami 55 mld USD, tj. więcej niż w całym poprzednim roku, a w 2011 r. inwestycje mogą wzrosnąć do 200 mld USD. chińskie banki kontrolowane przez państwo udzieliły w 2009 r. pożyczek na sumę prawie 500 mld USD [China


Statistical Report, 2010]. Państwowy Fundusz Inwestycyjny (china Investment corporation) kupował udziały w przeżywających trudności bankach i przedsię-biorstwach. Banki chińskie finansowały wielkie inwestycje infrastrukturalne (koleje, porty, mosty, drogi) w krajach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej oraz udzielały pożyczek na inwestycje w wydobycie surowców naturalnych. celem tych inwestycji było zapewnienie na długie lata dostaw niezbędnych surowców mine-ralnych i roślinnych dla dalszego dynamicznego wzrostu. Przedsiębiorstwa chiń-skie odkupywały od zagranicznych koncernów ich udziały w firmach działających w chinach, a wielkie państwowe przedsiębiorstwa zwiększyły udział w świato-wych fuzjach i przejęciach (M&A) zwłaszcza w sektorze energetycznym, elektro-nicznym, usługowym i przetwórstwa żywności. Zakup niektórych zagranicznych firm podyktowany był chęcią pozyskania nowych technologii, zdobycia globalnej marki czy dostępu do rynków5. Między innymi takim przykładem jest wykupienie szwedzkiego producenta samochodów Volvo od Forda przez chińską firmę Geely produkującą samochody i planującą w najbliższym czasie ekspansję na rynki światowe. Kryzys stworzył okazję dla ekspansji zagranicznych firm chińskich, które

wykorzystały spadek cen aktywów wielu spółek, silną chińską walutę i szeroką pomoc państwa w pozyskiwaniu kredytów na fuzje i przejęcia w celu budowania ich globalnej pozycji. W czasie kryzysu chiny stały się największym eksporterem kapitału i światowym kredytodawcą. W latach 2009−2010 pożyczyły krajom roz-wijającym się ponad 110 mld dol. więcej niż w tym okresie zaoferował Bank Światowy. Działania chin w tym okresie spowodowały, że ich pozycja w gospo-darce światowej wzrosła oraz poszerzyły się wpływy w wielu krajach. niektóre chińskie przedsiębiorstwa na kryzysie się wzmocniły, o czym świadczy między innymi fakt, że na liście najbogatszych ludzi w świecie (według pisma „Forbes”) w ostatnim roku przybyło 49 nowych chińskich miliarderów i jest na niej obecnie 128 osób z chin, najwięcej po USA.Wzrosła też rola chin w organizacjach międzynarodowych. Aktywnie wspie-

rały działania IMF w dostarczeniu pomocy krajom w kryzysie (kupiły obligacje za 50 mld USD), ustanowiły za 95 mld USD bilateralne swapy walutowe. Uzyskały wraz z innymi krajami z grupy wschodzących rynków większą siłę głosów fundu-szu i obecnie mają trzecie miejsce po USA i Japonii, a zatem będą miały większy wpływ na decyzje Funduszu i kierunki rozwoju gospodarki światowej. chiny odgrywają ważna rolę w grupie G20, której celem jest koordynacja polityki wychodzenia z kryzysu, walka z protekcjonizmem oraz budowanie nowego glo-balnego porządku. W czasie kryzysu oskarżano chiny o manipulowanie kursem walutowym

w celu utrzymania eksportu. niedowartościowany yuan (według ekspertów o 20−40%) powodował, że chińskie towary były bardziej konkurencyjne. na naci-

5 Podobnie jak zakup od IBM części obejmującej komputery osobiste, które pod marką Lenovo zdobyły rynek światowy.

Barbara Liberska340

ski ze strony USA i innych krajów w sprawie zmiany dotychczasowej polityki kursowej, rząd chin stwierdzał, że sam zdecyduje, kiedy oraz w jakim stopniu będzie dokonywana rewaluacja juana i nie uważał, że rewaluacja juana pomoże amerykańskiej gospodarce. Szybka aprecjacja może spowodować spadek eks-portu i zmniejszenie tempa wzrostu gospodarczego. Tymczasem chiny muszą rozwijać się w tempie 8−9%, gdyż w warunkach chińskich zapewnia to powsta-wanie nowych miejsc pracy. Premier chin mówił, że w interesie całego świata należy dbać o to, aby kurs ich waluty był stabilny. Globalny kryzys finansowy i gospodarczy stanowił poważne wyzwanie dla

realizowanego w ostatnich dekadach modelu rozwoju opartego na zaspokajaniu globalnego popytu. Mimo że chiny stosunkowo dobrze wyszły z kryzysu, to sta-rają się wyciągnąć z niego odpowiednią lekcję i planują w najbliższych dekadach wprowadzenie istotnych zmian w strategii rozwoju.

prOGrAM reFOrM i ZMiAN W MODeLU rOZWOJU W NAJBLiŻSZYcH DeKADAcH

Globalny kryzys pokazał, że dotychczasowy model rozwoju oparty na dużych inwestycjach i maksymalizacji eksportu wyczerpał swoje znaczne zdolności roz-wojowe. Do zapewnienia wysokiej dynamiki wzrostu konieczne są dalsze reformy. Jednym z warunków ich realizacji jest zachowanie pokoju społecznego i poparcie ludności. W 2005 r. chińska Partia Komunistyczna przedstawiła wizję budowy „Harmonijnego społeczeństwa”, które ma się opierać na takich zasadach, jak: rządy prawa, równość i sprawiedliwość, uczciwość, solidarność w potrzebie, spo-kój i porządek, życie ludzi w harmonii z naturą. Budowa harmonijnego społe-czeństwa ma rozwiązać wiele problemów i sprzeczności spowodowanych przy-spieszoną industrializacją i urbanizacją, przyczynić się do wyrównania różnic w rozwoju między regionami i zmniejszenia nierówności społecznych, wprowa-dzenia świadczeń społecznych oraz poprawy środowiska naturalnego. Idea budowy harmonijnego społeczeństwa odwołuje się do zasad konfucjanizmu [Deyou, 2008, s. 11−19], które przez wieki miały ogromny wpływ na kulturę kraju. Ponowne odkrycie nauk Konfucjusza, dostosowanych do potrzeb XXI wieku, wykorzystano jako czynnik sprzyjający realizacji polityki wzrostu gospodarczego. Miały one utwierdzać społeczeństwo w przekonaniu, że państwo ma zapewniać moralność i porządek, a ludzie powinni się skupić na realizacji celów, jakie państwo stawia6. Zrealizowanie tej wizji ma wyciągnąć dalsze miliony ludzi z biedy, umożliwić przeniesienie ich ze wsi do miast, stworzenie dla nich miejsc pracy i mieszkań oraz poprawę poziomu życia. Plany na najbliższe lata zakładają powstanie ponad 15 milionów nowych miejsc pracy, walkę z biedą (nadal 84 mln ludzi żyje poniżej minimum) i bardziej sprawiedliwy podział docho-

6 Wymienia się tez takie zasady jak: troska o drugiego człowieka, samoograniczenie, prze-strzeganie norm, troska o zbiorowość, wkład na rzecz społeczeństwa.


dów. Szacuje się, że co roku 20 mln chłopów migruje do miast w poszukiwaniu pracy7. Poziom życia na wsi jest nadal bardzo niski. Utrzymanie wysokiego wzrostu i zmierzenie się z nowymi wyzwaniami wymaga

lepszego wykorzystania fundamentów rozwojowych, jak: oszczędności, inwestycje, siła robocza, infrastruktura. Planowane zmiany w modelu rozwoju zakładają dal-szą modernizację gospodarki przy szerszym wykorzystaniu postępu technicznego oraz stymulowanie długotrwałego wzrostu krajowej konsumpcji w celu zachowa-nia bezpieczeństwa ekonomicznego. H. Hangbo wskazuje na potrzebę przebudowy nowego modelu rozwoju w kie-

runku: przejścia od formuły ekstensywnego do intensywnego wzrostu, przejścia od rozwoju przemysłu typu surowcochłonnego do zasobooszczędnego i przyja-znego środowisku, od importu technologii do własnych innowacji, od stymulacji przez popyt zagraniczny do nastawienia na popyt wewnętrzny, od proinwestycyj-nej do prokonsumpcyjnej strategii rozwoju, od importu kapitału do wzrostu eks-portu kapitału oraz przejścia od rozwoju selektywnego do rozwoju zrównoważo-nego [Hangbo, 2008, s. 21–43]. Jednym z priorytetów rozwojowych na najbliższe dekady jest dogonienie pod

względem zaawansowanych technologii najbardziej rozwiniętych krajów świata. na realizację tego celu mają być przeznaczone duże środki. Wzrosną nakłady na badania i rozwój krajowego zaplecza badawczego, na rozwój kapitału ludzkiego oraz edukacji na średnim i wyższym poziomie. Plany budowy napędzanej postę-pem technologicznym gospodarki będą realizowane w ramach wielu megaprojek-tów, angażujących tysiące naukowców w takich dziedzinach, jak: technologie w rozwój energii i ochrony środowiska (zielona technologia), technologie infor-matyczne, biotechnologie i ich zastosowania w rolnictwie, przemyśle i opiece zdrowotnej, technologie kosmiczna i morska, nowoczesne materiały [UNESCO Science Report, 2010, s. 380−390]. W najbliższych pięciu latach chiny chcą wydać 1,5 bln USD na te dziedziny i zwiększyć ich udział w tworzeniu PKB do 8% w 2015 r. oraz do 15% w 2020 roku. Procesy dostosowań w najbliższych dekadach będą obejmowały kilka dziedzin:

pierwsza dotyczy tworzenia i wykorzystania własnych innowacji i nowoczesnej technologii, druga – zmniejszenia zależności od globalnego popytu na chińskie towary przez zwiększenie krajowej konsumpcji prywatnej, trzecia – zwiększenia roli sektora usług w gospodarce, czwarta – dążenia do bardziej zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.Pierwszy kierunek dostosowań, dążenie do przekształcenia gospodarki chiń-

skiej w gospodarkę wysoko zaawansowanych technologii, wymaga poszerzenia badań naukowych, tworzenia własnych innowacji i rozwoju kapitału ludzkiego. Planuje się znaczny wzrost krajowego zaplecza badawczego i nakładów na bada-nia. Zapowiadane jest powstanie nowych instytutów badawczych w wielu mia-stach i wzrost zatrudnienia naukowców w krajowych placówkach naukowych.

7 W 2009 roku na wsi mieszkało 55% społeczeństwa (czyli około 700 mln osób), a w 1980 r. ponad 80%.

Barbara Liberska342

nakłady na badania naukowe w ostatnim okresie wzrosły ponad trzykrotnie (do 1,5% PKB w 2007 r.), a w najbliższym czasie mają wynosić około 3% PKB [UNESCO Science Report, 2010]. chińska Akademia nauk przygotowała raport o kierunkach rozwoju nauki i technologii do 2050 roku [Wang, Zhang, yu, wang, 2009]. Zdając sobie sprawę z tego, że chiny znajdują się daleko w tyle za USA w wielu nowoczesnych technologiach, konieczne jest stworzenie odpowied-nich warunków do przyspieszenia rozwoju badań w wielu dziedzinach. Przygotowana mapa drogowa rozwoju technologii do 2050 roku określa główne kierunki rozwoju technologii i nauki. Przedstawiono działania w zakresie roz-woju: innowacji w zaawansowane technologie przemysłowe, zielonej technologii przyjaznej środowisku naturalnemu, inteligentnej produkcji, technologii infor-macyjnej, wysokich technologii. Program rozwoju tych dziedzin ma zapewnione wsparcie finansowe państwa w najbliższych planach gospodarczych. Liczba chiń-skich naukowców obecnie przekracza 1,5 mln osób, co stanowi prawie 20% świa-towej liczby naukowców [UNESCO Science Report, 2010]. W ten sposób chiny zrównały się prawie z USA (21,9%) czy Unią Europejską (20,1%) i znacznie wyprzedziły Japonię (10%) oraz Rosję (7%). Doktoraty z nauk ścisłych zarówno na chińskich jak i na zagranicznych uniwersytetach otrzymuje najwięcej chiń-skich naukowców. Wielu studentów studiuje na prestiżowych uczelniach za gra-nicą, wielu naukowców chińskich odbywa tam staże naukowe. na uczelniach w różnych krajach od dawna pracują światowej sławy naukowcy pochodzenia chińskiego, którzy mają ścisłe kontakty z instytutami w chinach, a niektórzy nawet wracają do kraju. Władze zachęcają do powrotu wybitnych specjalistów chińskich z zagranicy, oferując im atrakcyjną pracę w nowoczesnych laborato-riach. nakłady na badania w chinach w ostatnich dwóch latach były większe niż w Japonii (w przeliczeniu na dolary według ppp) [„The Economist”, 2010b, s. 64]. Państwo wspiera też programy badawczo-rozwojowe w wielu przedsiębior-

stwach. Podczas gdy w czasie kryzysu większość firm w krajach wysoko rozwinię-tych musiała znacznie ograniczyć wydatki na badania, to w wielu firmach w chinach, w tym np. telekomunikacyjnych, zwiększono budżet na badania nawet o 30−50%. Instytuty badawcze w chinach realizują z sukcesem strategie budowy superkomputerów o ogromnej mocy8. W latach 2006−2009 firmy chińskie zgła-szały coraz więcej patentów i pod względem liczby zarejestrowanych patentów zajmują − według WIPo − trzecie miejsce w świecie po USA i Japonii9. W 2008 roku liczba patentów wytworzonych w chinach była ośmiokrotnie wyższa niż w 2000 roku. Liczba publikacji naukowych badaczy chińskich podwoiła się w ostatnich latach i stanowi 10% publikacji światowych, ale w niektórych dzie-dzinach przekracza 15% (fizyka, chemia, matematyka).

8 Wielki sukces chińskich naukowców w 2010 roku, kiedy naukowo-Techniczny Uniwersytet obrony narodowej w chansha zbudował superkomputer Tianhe-1A o gigantycznej, największej na świecie mocy, nazwany „Droga Mleczna”

9 World Intellectual Property organization (WIPo) podaje że w latach 2008−2009 firmy chińskie zgłosiły o 18% więcej patentów niż w poprzednich latach.


Program przekształcenia chińskiej gospodarki w potęgę technologiczną będzie prowadził do restrukturyzacji przemysłu. Postęp technologiczny i wdra-żanie innowacji powinny zwiększyć zdolności konkurencyjne chińskich towarów technologicznie zaawansowanych i ich udział w strukturze eksportu [Wang, 2009]. Realizacja programu w ciągu najbliższych 20 lat zmieni dotychczasowy obraz chin jako kraju eksportującego tanie, o stosunkowo niskiej jakości towary, na obraz kraju eksportującego towary zaawansowane technologicznie. Postęp technologiczny przyczyni się do zmniejszenia zapotrzebowania na surowce oraz pozwoli na poprawę ochrony środowiska naturalnego. Dzięki własnym innowa-cjom ograniczone mogą być koszty importu nowoczesnej technologii. chiny muszą płacić zagranicznym firmom ponad 10 mld USD za licencje i royalities rocznie; wielkość ta rosła w tempie 20% rocznie [„The Economist”, 2010b, s. 64].Modernizacja gospodarki i wykorzystanie nowych technologii wymaga wysoko

kwalifikowanej siły roboczej. W najbliższych latach zostaną zwiększone środki na rozwój szkolnictwa na poziomie średnim oraz rozwój edukacji na poziomie wyż-szym (w tym budowa nowych szkół wyższych w wielu miastach). Liczba studentów wyższych studiów inżynierskich i z nauk ścisłych ma się podwoić w obecnej deka-dzie. W 2008 r. na studia na uczelniach wyższych zapisało się 6 mln osób, tj. 6 razy więcej niż 1998 roku. Liczba studentów w latach 1998–2005 wzrosła czterokrotnie, a absolwentów uczelni technicznych ponad 4,5 krotnie. W latach 2000−2004 roczny wzrost liczby studentów wynosił 50% [China Educational Statistic Yearbook, 1998–2005]. W 2008 roku studiowało nauki ścisłe 3,4 mln osób, a w najbliższych czterech latach ich liczba ma wzrosnąć o 165%. W 2008 roku było 2311 różnego typu szkół wyższych, w tym 710 uniwersytetów gdzie rocznie 111 tys. absolwentów uzyskiwało tytuł magistra i doktora. Rząd wspiera programy podejmowania stu-diów za granicą; około 1 mln studentów studiuje w różnych krajach świata. Plany rozwoju szkolnictwa wyższego obejmują również proces globalizacji chińskich uni-wersytetów, w których będą mogli studiować studenci z całego świata z kadrą światowej klasy naukowców. Drugi kierunek dostosowań, tj. przejście od modelu zaspokojenia popytu

globalnego do większego zaspokojenia krajowego popytu konsumpcyjnego, wymaga stopniowego odchodzenia od strategii maksymalizacji eksportu na rzecz pobudzania prywatnej konsumpcji krajowej. Proces ten nie będzie łatwy, gdyż wymaga długofalowych zmian strukturalnych w obecnym modelu rozwoju. W ostatnich dekadach handel zagraniczny był głównym motorem rozwoju i gospodarka chińska stawała się coraz bardziej uzależniona od globalnych ryn-ków10. natomiast krajowa konsumpcja gospodarstw domowych rosła znacznie wolniej niż wzrost PKB, a dużą część dochodów starano się przeznaczyć na wzrost oszczędności. Bardzo wysoka skłonność do oszczędzania gospodarstw domowych wynikała częściowo z niskich świadczeń społecznych i konieczności

10 Udział wymiany towarowej w PKB w 2008 roku wynosił 66,8%. Wielkość obrotów towa-rowych w tym roku przekroczyła 2 551 mld USD, podczas gdy w 1990 r. wynosiła 115 mld USD.

Barbara Liberska344

zabezpieczenia z własnych środków kosztów opieki medycznej czy emerytury11. Po odejściu Mao znacznie zmniejszono różne świadczenia społeczne i wydatki na usługi publiczne, koncentrując się na inwestycjach w rozwój przemysłu i infra-struktury gospodarczej. Polityka posiadania jednego dziecka i obowiązek zapew-nienia opieki ludziom starszym (nie posiadających świadczeń społecznych) zmu-sza młodsze pokolenie do gromadzenia oszczędności. Gospodarstwa domowe odkładają dużą części dochodów (średnio ponad 25%) także z powodu koniecz-ności finansowania wyższego wykształcenia dzieci w dobrych szkołach. W ostat-nich latach stopa oszczędności w chinach przekraczała 50% PKB, a udział kon-sumpcji krajowej wynosi 36% PKB (w USA ponad 70%). W najbliższej dekadzie rząd ma zamiar realizować politykę pobudzania wzrostu krajowej konsumpcji między innymi przez wprowadzenie reform w zakresie zwiększenia opieki zdro-wotnej, uprawnień emerytalnych i innych świadczeń socjalnych. Ubezpieczeniem zdrowotnym ma być objętych dodatkowo 400 mln osób w najbliższych latach i wydatki państwa w tej dziedzinie mają wzrosnąć trzykrotnie w ciągu 3 lat. Programy społeczne i zabezpieczenie na starość mogą zmniejszyć wysoką skłon-ność do oszczędzania i zachęcić gospodarstwa domowe do zwiększenia wydat-ków konsumpcyjnych. W planach zakłada się, że do 2050 r. udział konsumpcji w PKB wzrośnie do 45% [McKinsey, 2010]. Zmiana dotychczasowego modelu rozwoju i przejście z proinwestycyjnego na prokonsumpcyjny wzrost jest dzisiaj możliwa ze względu na ogólny wzrost dochodów ludności, a zwłaszcza nowej klasy średniej. nowa klasa średnia szacowana jest na około 250 mln [McKinsey, 2010], a wielkość krajowego rynku konsumentów na 900 mld USD. oznacza to, że chiński rynek jest piątym rynkiem na świecie i ma duży potencjał wzrostu. Szacuje się, że rynek konsumentów może wzrosnąć do 4,7 biliona USD w 2025 r. (w cenach stałych). Do roku 2025 około 520 mln osób będzie dysponowało dochodami ogółem 13,3 bln juanów [McKinsey, 2009]. ogólny wzrost dochodów ludności oraz wzrost świadczeń społecznych może wpłynąć na wzrost konsump-cji gospodarstw domowych w najbliższej dekadzie. Wzrost krajowej konsumpcji prywatnej będzie miał pozytywny wpływ na zmniejszenie zależności kraju od wahań popytu na rynkach globalnych.Trzeci kierunek dostosowań ma prowadzić do zmniejszenia dominacji sektora

przemysłowego w gospodarce na rzecz rozwoju sektora usług. Sektor usług jest dotychczas stosunkowo mało rozwinięty. Przez ostatnie dekady główny wysiłek szedł na finansowanie rozwoju przemysłu. W roku 2008 udział przemysłu w PKB przekraczał 45%, natomiast udział usług stanowił 35%. niedorozwój usług stawia chiny raczej w grupie krajów słabiej rozwiniętych. Dalsza transformacja gospo-darki w kierunku gospodarki w większym stopniu opartej na usługach stwarza możliwości zdynamizowania wzrostu gospodarczego. oczekuje się, że proces ten nabierze nowego tempa. W czasie kryzysu w programie stabilizacyjnym przezna-

11 Stopa inwestycji przekraczała 45%, a stopa oszczędności w 2008 roku wynosiła 55% PKB. Tylko około 45% mieszkańców miast i 10−20% mieszkańców wsi posiadało świadczenia socjalne. Bezpłatną opieką zdrowotną objętych było 50% ludności miast i 12% ludności wsi, a wydatki prywatne stanowiły 55% wydatków sektora zdrowia.


czono większe środki na finansowanie wielu usług publicznych. Spodziewany jest rozwój sektora usług finansowych, co może mieć korzystny wpływ wzrost udziału usług w tworzeniu dochodu narodowego. czwarty kierunek dostosowań ma prowadzić do bardziej zrównoważonego

rozwoju. W ostatnich dekadach stosowano strategię selektywnego rozwoju powo-dującą, że pewne regiony dynamicznie się rozwijały i niektóre sektory miały zde-cydowane pierwszeństwo. W wyniku tego powstała wielka nierównowaga między poziomem rozwoju regionów i poziomem życia ludności. Rozległe regiony środ-kowych i zachodnich chin są bardzo słabo rozwinięte, natomiast skupienie roz-woju przemysłowego w regionach wschodnich powoduje wzrost zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Model ekstensywnego rozwoju przemysłu, w tym prze-mysłu ciężkiego, spowodował, że zanieczyszczenie środowiska w chinach osią-gnęło alarmujące rozmiary. o tym, że władze coraz poważniej podchodzą do rozwiązania tego problemu, świadczy wiele inicjatyw podjętych na rzecz ochrony środowiska w ostatnich latach. W przyjętym w czasie kryzysu pakiecie stymula-cyjnym ponad 1/3 środków finansowych (z 586 mld USD) została przeznaczona na zmniejszenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery [Green Stimulus, 2010, s. 153]. chiny w czasie kryzysu przeznaczyły na ten cel najwięcej środków wśród programów stymulacyjnych przyjętych przez kraje grupy G20. Stymulowały też popyt na bardziej ekologiczne samochody, dopłacając do zakupu samochodów na baterie elektryczne (ok. 9 tys. USD).na możliwości realizacji wielu programów dostosowawczych duży wpływ ma

rozwój nowoczesnej infrastruktury. od kilku lat budowano i nadal się buduje infrastrukturę drogową i kolejową na miarę XXI wieku. Plan budowy sieci szyb-kich kolei − ponad 16 tys. km − ma do 2020 r. obsłużyć około 90% ludności kraju. Przy nich zostaną zbudowane nowe miasta i powstaną miejsca pracy. niektóre pociągi będą jeździły z szybkością 350 km na godzinę. W 2012 r. zosta-nie ukończony odcinek między Pekinem a Szanghajem długości 1316 km (koszt 32,5 mld USD), który skróci czas podróży z 12 do 5 godzin. Inwestycje w rozwój nowoczesnych szybkich kolei mają pochłonąć w najbliższych latach ponad 300 mld USD. Dalszy wysoki wzrost gospodarczy zależy od wielu czynników wewnętrz-

nych i zewnętrznych. W gospodarce chińskiej mogą się pojawić różne zagro-żenia wewnętrzne w związku np. z powstaniem bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości czy papierów wartościowych, niewypłacalnością tych, którzy skorzystali na ostatniej akcji kredytowej, oraz wzrostem inflacji. nawet nie-wielkie objawy destabilizacji gospodarki mogą spowodować utratę zaufania do polityki gospodarczej rządu. na drodze dalszego dynamicznego wzrostu gospodarczego chiny muszą się zmierzyć z wieloma zagrożeniami i proble-mami społecznymi między innymi: stworzeniem milionów nowych miejsc pracy dla ludzi przechodzących z terenów wiejskich do miast, dla których trzeba zbudować nowe miasta, rozwojem terenów wiejskich i poprawą poziomu życia zatrudnionych w rolnictwie, zmniejszeniem rosnących dyspro-porcji między regionami, między miastem a wsią, między grupami społecz-

Barbara Liberska346

nymi, zapewnieniem bardziej sprawiedliwego podziału korzyści ze wzrostu gospodarczego, rozwojem podstawowej opieki społecznej dla większości spo-łeczeństwa12. Muszą też podjąć zdecydowane kroki w walce z zanieczyszcze-niem środowiska, korupcją i nierównościami społecznymi13. Dotychczas tanie produkty (chińska cena) opierały się na bardzo niskich kosztach pracy. chińczycy nie chcą już godzić się na tak niskie płace i strajkami będą wymu-szali poprawę zarówno warunków pracy jak i płacy. Znaczna część społeczeń-stwa oczekuje, że będzie w większym stopniu niż dotychczas korzystała z wysokiego wzrostu gospodarczego [Liu, 2009, s 18–22]. Mimo niewątpli-wych sukcesów w walce z biedą potrzebne są dalsze działania na rzecz jej zmniejszenia14. Gwałtownie rosną nierówności społeczne, szacuje się, że 10% najbogatszych gospodarstw dysponuje dochodami rocznymi 139 tys. juanów (20 tys. USD), a 10% najbiedniejszych rodzin dochodami 5350 juanów (800 USD). Z badań prowadzonych w 2008 r. na Uniwersytecie Fudan w Szanghaju wynika, że 50 mln mieszkańców ma dochody roczne przekracza-jące 300 tys. juanów (45 tys. USD), a 5 mln ma dochody przekraczające 1 mln juanów (150 tys. USD). Te rosnące nierówności społeczne mogą stać się przy-czyną wybuchu niepokojów społecznych. Wydaje się, że elity chińskie (politycy, przedstawiciele rządu i technokraci)

zdają sobie sprawę z istniejących zagrożeń. Wielu specjalistów uważa, że pragma-tyzm chińskich przywódców, ostrożne i stopniowe reformy, znalezienie właściwej odpowiedzi na pojawiające się przeciwności pozwolą na realizację przyjętych pla-nów. Zdecydowana i wszechstronna reakcja na globalny kryzys stanowi potwier-dzenie zdolności adaptacyjnej chińskiej polityki gospodarczej do nowych wyzwań. Mimo że chińscy przywódcy zapowiadają, iż w najbliższych dekadach poza

reformami gospodarczymi będą realizowane również reformy polityczne, to jednak większość badaczy uważa, że proces demokratyzacji chin może trwać dziesiątki lat. System polityczny będzie się zmieniał bardzo powoli. Utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego stanowi podstawę legitymizacji komuni-stycznej władzy i gwarantuje spokój społeczny. ostatnio poszerzono znacznie swobodę dyskusji na tematy ekonomiczne, dzisiaj mogą się ścierać różne kon-cepcje wyboru dróg dalszego rozwoju. Władze nie zgadzają się jednak na inge-rencje w dziedzinie praw człowieka i ostro zareagowały na przyznanie w 2010 roku Pokojowej nagrody nobla dla chińskiego obrońcy praw człowieka Liu Xiaobo.

12 chiny znajdują się w trakcie największych w nowożytnym świecie masowych migracji ze wsi do miast (20 mln ludzi rocznie). Do 2020 roku mają objąć dodatkowo 300 mln osób, dla których trzeba zbudować miasta, miejsca pracy i zapewnić różne świadczenia. Urbanizacja osiąga zawrotne tempo (roczny wzrost o 15%)

13 Według Banku Światowego w 2006 r. wskaźnik Giniego wynosił 0,451. 14 W 2007 roku 21,5 mln ludności wiejskiej żyło w absolutnej biedzie (roczne dochody poni-

żej 90 USD), a dodatkowe 35,5 mln ludności wiejskiej ma dochody poniżej 125 USD rocznie.


ZeWNĘtrZNe UWArUNKOWANiA DALSZeGO WYSOKieGO WZrOStU GOSpODArcZeGO

chiny chciałyby, aby ewolucyjnym zmianom w ich modelu rozwoju towarzyszył harmonijny rozwój globalnej gospodarki, bo od tego w dużym stopniu zależy ich dalszy szybki wzrost gospodarczy. czynniki zewnętrzne mają istotny wpływ na warunki rozwoju, a różne napięcia polityczne i gospodarcze w stosunkach z innymi krajami mogą mieć negatywny wpływ na przeprowadzenie reform.Szybki wzrost gospodarczy powoduje rosnące zapotrzebowanie na surowce.

chiny stały się największym w świecie konsumentem wielu surowców. W związku z tym że posiadają ograniczone własne zasoby surowcowe, muszą znaczną część surowców importować, natomiast mają monopol w metalach rzadkich15. chiny są największym w świecie importerem bawełny, soi oraz drugim światowym importerem ropy naftowej, miedzi i cynku. W latach 1997−2005 import ropy naftowej rósł średnio rocznie o 24,4%, miedzi o 18,4%, soi o 20,5%. Szacuje się, że do 2016 roku konsumpcja różnych surowców będzie rosła 10−25% rocznie16. Udział chin w globalnym popycie na wiele surowców przekracza 1/3. A ich popyt w dużym stopniu kształtuje ceny na rynku międzynarodowym17. Popyt chiński pozwolił wielu krajom na znaczne zwiększenie dochodów z eksportu surowców, co wpłynęło na poprawę ich bilansu płatniczego. Jednym z celów zagranicznej polityki ekonomicznej chin w ostatnich latach

było dążenie do zagwarantowania wystarczających i niezakłóconych dostaw wielu surowców mineralnych i roślinnych. W tym celu podpisano długoterminowe porozumienia o współpracy w wydobyciu surowców z wieloma krajami Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji. Większe bezpieczeństwo surowcowe miała zapewniać dywersyfikacja źródeł dostaw surowców. Porozumienia często obejmowały pomoc kredytową i techniczną oraz udziały w przedsiębiorstwach państwowych zajmu-jących się wydobyciem ropy naftowej i gazu, rud żelaza, miedzi, cynku, ołowiu oraz produkcji stali i przetwórstwa surowców. Polityka dywersyfikacji dostaw surowców przyczyniła się do znacznego wzrostu

obecności chin w wielu krajach afrykańskich, głównie w RPA, nigerii, Angoli, Sudanie, Zambii. Poszukując w Afryce dostaw surowców mineralnych, chiny nie tylko uczestniczą w ich wydobyciu, ale realizują wiele prorozwojowych projektów

15 chiny posiadają około 90% światowych zasobów metali rzadkich wykorzystywanych w nowoczesnej elektronice.

16 W roku 2016 chiny będą zużywały 3 razy więcej ropy niż w 2007 r., około 30% więcej takich surowców, jak węgiel, nikiel, miedź, aluminium oraz o 29% więcej energii elektrycz-nej.

17 ceny surowców w okresie od czerwca 2004 r. do czerwca 2007 r. wzrosły: np. cena złota o 64,9%, srebra 135,7%, miedzi 171,5%, cynku 255,6%, niklu 206,2%. Wzrosły też ceny produk-tów rolnych w latach 2005−2007: pszenicy o 78%, soi o 43%, kukurydzy o 86%. W latach 2004−2007 cena kawy wzrosła o 126,7%, kakao 40,2%, cukru o 34%, Według „The Economist” commodity Price Index, ceny żywności (w USD) wzrosły w 2007 r. o 175% w stosunku do 2000 r. (cena pszenicy jest najwyższa od 11 lat), a ceny metali o 288%.

Barbara Liberska348

w zakresie budowy infrastruktury drogowej, kolejowej, portowej, rozwoju irygacji i sieci energetycznych, ujęć wodnych. Budują również szkoły zawodowe (rolnicze i techniczne) oraz uczelnie wyższe, głównie politechniki, a także współpracują przy budowie centrów medycznych i szpitali. chińskie inwestycje i pomoc rozwo-jowa są pozytywnie oceniane przez ludność tych krajów. Współpraca gospodarcza przyczynia się do rozwoju rolnictwa i przemysłu, a eksport towarów i żywności do chin jest przez nie częściowo kredytowany. napływ bezpośrednich inwestycji chińskich do Afryki w 2009 r. przekroczył 9,3 mld USD. chiny stały się też naj-większym partnerem handlowym Afryki (wyprzedziły UE i USA), a wzajemna wymiana przekroczyła 120 mld USD − wzrosła w ostatniej dekadzie przeszło 10-krotnie. Stosunki gospodarcze chin z krajami afrykańskimi charakteryzuje pragmatyczne podejście, a obopólne korzyści powinny stanowić gwarancję, że zmiany rządów nie zakłócą przyszłych dostaw surowców. Zapotrzebowanie na surowce mineralne i roślinne spowodowało, że po

2001 r. nastąpiło znaczne ożywienie w stosunkach chin z Ameryka Łacińską. chiny określiły podejście do współpracy z tym regionem jako tzw. partnerstwo strategiczne. Kraje Ameryki Łacińskiej posiadają bogate złoża wielu surowców – ropa naftowa, gaz, miedź, boksyty, ruda żelaza, manganu, drewno, cynk, cyna. niektóre kraje Ameryki Łacińskiej bardzo skorzystały na obecnym boomie surowcowym. Eksport Wenezueli wzrósł w latach 2004−2005 o 39% (z tego w 32% z tytułu wzrostu cen), eksport chile wzrósł o 37% (z tego 29% z powodu wzrostu cen), eksport Peru o 35% (z tego 21,5% z tytułu wzrostu cen), Boliwii o 28% (z tego 15% wzrost cen), Kolumbii o 24% (z tego 17% wzrost cen), a w Brazylii wzrost o 23% (z tego 10,8% z powodu wzrostu cen). chiny kupiły w tym regionie ponad 60% swego importu soi, 81% importu ryb, 30% importu rud ołowiu, 25% rud miedzi i 20% rud żelaza. Boom surowcowy spowodował nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących i wzrost rezerw walutowych w Brazylii, chile, Peru, Kolumbii, Argentynie, Meksyku18. Przyczynił się też do dynamicz-nego wzrostu gospodarczego w tym regionie w latach 2003−2008, kiedy wzrost PKB wynosił około 4,5% [Liberska, 2008].chiny stały się głównym partnerem handlowym Brazylii, Argentyny, chile,

wyprzedzając ich tradycyjnych partnerów USA czy UE19. Stały się też dla wielu krajów jednym z największych inwestorów zagranicznych; firmy chińskie podjęły szeroką kooperację z lokalnymi producentami w różnych dziedzinach przetwór-stwa surowców. Rozszerza się też współpraca surowcowa, inwestycyjna i handlowa między

Chinami a krajami grupy BRIC20. Realizują projekty inwestycyjne w Brazylii,

18 IMF International Financial Statistics.19 W 2009 roku chiny stały się jednym z głównych partnerów handlowych wielu krajów.

Udział eksportu do chin w ogólnym eksporcie Japonii wynosił 20,4%, Australii 20,3%, chile 19,2%, Brazylii 14,0 %, Indii 13,7%, RPA 13,1%, Arabii Saudyjskiej 12,8%, Indonezji 12,7%, Argentyny 9,7%, Rosji 8,9%, Kanady 7%, nigerii 6,9%, Meksyku 5,7%.

20 Brazylia, Rosja, Indie, chiny.


Rosji i Indiach, a w najbliższych latach planowany jest dalszy wzrost handlu i inwestycji. nowe pole do współpracy chin z krajami posiadającymi duże zasoby naturalne otworzyło powstanie w 2006 roku organizacji − Shanghaj cooperation organization, w skład której poza chinami i Rosją wchodzą: Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan.Poza surowcami mineralnymi chiny zainteresowane są importem wielu surow-

ców roślinnych. ograniczone zasoby ziemi (zaledwie 7% terytorium) oraz rosnąca konsumpcja żywności w miastach spowodują wzrost popytu na żywność. chiny wydzierżawiły ziemie uprawne w różnych krajach Afryki oraz farmy hodowli bydła w Australii i Argentynie. W ostatniej dekadzie chiny zbudowały system powiązań i współzależności

gospodarczych z wieloma krajami świata, aby zapewnić niezakłócone dostawy najważniejszych surowców dla dalszego dynamicznego rozwoju. Zmiana modelu rozwoju na bardziej surowcooszczędny może w przyszłości nieco zmniejszyć dotychczasowe zapotrzebowanie na niektóre surowce dla przemysłu. Jednak budowa nowych miast i przeniesienie do nich kilkuset milionów osób będzie stwarzać dodatkowe zapotrzebowanie na energię i inne surowce. Zmiany tech-nologiczne powinny wpłynąć na ograniczenie negatywnego wpływu na środowi-sko naturalne. Liczne opracowania wskazują na dramatyczne skutki ocieplenia klimatu dla rozwoju chin. Już dzisiaj kraj musi borykać się z problemami suszy, powodzi oraz niedoboru wody. chiny zdecydowały się w ostatnich latach na przenoszenie produkcji niektó-

rych towarów do krajów sąsiednich i wykorzystania regionalnego łańcucha dostaw w celu zwiększenia konkurencyjności. częściowo powielają azjatycki model roz-woju przemysłowego, określanego jako „Flying geese”. Dzięki temu dynamicznie rozwija się współpraca przemysłowa, inwestycyjna i handlowa z krajami regionu Azji Południowo-Wschodniej. W latach 2007−2008 trafiało do tego regionu około 2/3 chińskich inwestycji zagranicznych. Dla wielu krajów regionu chiny stały się głównym partnerem handlowym i coraz bardziej znaczącym inwestorem. Badania w tych krajach pokazują, że ponad 2/3 osób ma pozytywne opinie o wpływie chińskiej gospodarki na rozwój ich krajów [Halper, 2010, s. 233].nie brakuje jednak napięć i nieuregulowanych spraw w stosunkach z sąsia-

dami. Władze w kolejnych deklaracjach podkreślą się, że chiny będą w sposób pokojowy rozwijać swe stosunki z innymi krajami w ramach polityki dobrego sąsiedztwa i poszerzenia gospodarczej współpracy. Wielu ekspertów wskazuje na zagrożenie związane ze statusem Tajwanu. Mimo napięć politycznych stosunki gospodarcze rozwijają się bardzo dobrze. W ostatniej dekadzie chiny stały się największym partnerem handlowym Tajwanu, a inwestorzy z Tajwanu jednymi z największych inwestorów zagranicznych w chinach. W 2007 roku handel mię-dzy obu krajami przekroczył 102 mld USD (eksport Tajwanu do chin wzrósł do ponad 74,3 mld USD). W chinach żyje i pracuje ponad 1 mln tajwańskich przed-siębiorców i fachowców. Wzrost napięć politycznych miałby ogromnie negatywne skutki dla obu krajów.

Barbara Liberska350

Szczególne znaczenie dla dalszego rozwoju chin ma charakter stosunków z USA. Gospodarki obu krajów są obecnie ściśle powiązane. Istnieje specyficzna symbioza handlowa i finansowa między obu krajami21. Gospodarka amerykańska w ostatniej dekadzie w dużym stopniu rozwijała się dzięki chińskim kredytom, a chiny rozwijały się dzięki popytowi amerykańskich konsumentów. Stany Zjednoczone stały się największym odbiorcą chińskich towarów, a chiny najwięk-szym kredytodawcą oraz inwestorem w amerykańskie obligacje rządowe. Globalizacja umożliwiła transfer nadmiernych chińskich oszczędności do USA, co pozwoliło na utrzymanie niskich stóp procentowych, łatwy dostęp do kredytu oraz stworzyło warunki dynamicznego wzrostu konsumpcji i rosnącego popytu na chińskie towary. Wartość chińskiego eksportu do USA była w 2008 r. prawie 3,5-krotnie wyższa

niż w 2000 roku. Mimo że eksport amerykański na rynek chiński także wzrósł ponad trzykrotnie, to jednak Stany Zjednoczone miały stały i wysoki (od 2005 r. ponad 230 mld USD) deficyt w handlu z chinami (tab. 2). chiny eksportowały w 2009 r. na rynek amerykański około 19% swojego ogólnego eksportu, nato-miast import z USA stanowił 7,3% chińskiego importu.

Tabela 2. Deficyt handlowy USA w handlu z Chinami w latach 2000–2009 (w mld USD)

rokimport

USA z chineksport

USA do chinBilans USA

w handlu z chinami

2000 100,0 16,3 –83,7

2001 102,3 19,2 –83,0

2002 125,2 22,1 –103,1

2003 152,4 28,4 –124,0

2004 196,7 34,7 –162,0

2005 243,5 41,8 –201,6

2006 287,8 55,2 –232,5

2007 321,7 65,2 –256,3

2008 337,8 71,5 –266,3

2009 296,4 69,6 –226,8

Źródło: Opracowano na podstawie danych US international trade commission.

21 W 2007 roku nail Ferguson i Moritz Schularick stworzyli neologizm chimerica, wskazując na ściśle powiązanie obu gospodarek.


Wysoki deficyt w handlu USA z chinami jest przyczyną wielu napięć między tymi państwami. oba kraje mają inne koncepcje rozwiązania tego problemu i zmiany polityki kursu juana.Sposób rozwiązywana napięć w stosunkach gospodarczych między chinami

i USA ma istotne znaczenie zarówno dla rozwoju obu krajów jak i dla całej gospodarki światowej. Zmniejszenie globalnej nierównowagi handlowej i płat-niczej wymaga zmian w dotychczasowych modelach rozwoju w obu gospodar-kach. W Stanach Zjednoczonych konieczne jest odejście od dotychczasowego modelu rozwoju napędzanego konsumpcją na kredyt i zwiększenie oszczędności, a w chinach odejście od modelu agresywnej strategii eksportowej, prowadzą-cego do utrzymywania wysokiej nadwyżki handlowej, do wspierania krajowej konsumpcji i zmniejszenia wysokiej obecnie stopy oszczędności [Szymański, 2009]. Wojna handlowa czy walutowa nie rozwiąże tego problemu. chiny będą zapewne dalej finansowały amerykański deficyt, bo zależy im na utrzymaniu sta-bilnego dolara (posiadają amerykańskie obligacje o wartości 800 mld USD). Uważają, że przez wiele lat dolar będzie nadal główną walutą rezerwową i na razie nie mają ambicji, aby ich własna waluta szybko stała się jedną z walut rezerwowych. Między USA i chinami istnieją znaczne różnice w wielu kwestiach, mają

różne interesy i systemy wartości oraz inne priorytety, jednak wiele spraw i celów ich łączy, jak np. utrzymanie otwartego globalnego systemu czy stabilizacja gospo-darki światowej. Współdziałanie dwóch największych potęg gospodarczych jest niezbędne do rozwiązania najważniejszych problemów, w tym także zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska, oba kraje są bowiem największymi emitentami dwu-tlenku węgla do atmosfery22. Zagraniczna polityka ekonomiczna chin koncentruje się na rozwoju wszech-

stronnych stosunków z wieloma krajami jako jednym z warunków dalszego dyna-micznego wzrostu gospodarczego. W wielu krajach Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji ich działania spotykają się z powszechnym poparciem. W najbliższych dekadach kraje rozwijające się i wschodzące rynki będą odgrywały znacznie większą rolę w chińskiej wymianie handlowej i inwestycjach. Podczas gdy obec-nie głównym rynkiem dla chińskiego eksportu są kraje wysoko rozwinięte (65%), to około 2040 r. dominować będą kraje rozwijające się [Dadush, 2010].Ludzie międzynarodowego biznesu nie widzą większych zagrożeń w kontynu-

owaniu dynamicznego wzrostu chin. Badania prowadzone przez McKinsey Institute w 2009 r. pokazały ich duży optymizm; nadal uważają, że jest to najbar-dziej atrakcyjne miejsce do inwestowania, a dalszy dynamiczny rozwój przyczyni się do tego, że w 2040 r. korporacje chińskie będą stanowiły największą grupę wśród 500 największych firm, a na giełdach w chinach będą notowane akcje naj-większych transnarodowych korporacji z wielu krajów.

22 Wydaje się, że Stany Zjednoczone zrezygnowały z wywierania nacisku na chiny w sprawie demokratyzacji i praw człowieka, gdyż priorytetem są sprawy gospodarcze.

Barbara Liberska352

prOGNOZY WZrOStU GOSpODArcZeGO cHiN DO 2050 rOKU

Imponujące sukcesy gospodarcze i wzrost pozycji chin w gospodarce światowej powoduje, że stawiane jest pytanie, czy ten wzrost może być w najbliższych deka-dach kontynuowany i jaka będzie pozycja chin w 2050 roku. Wielu badaczy uważa, że jeżeli chiny będą osiągały nadal średnie tempo wzrostu gospodarczego na poziomie znacznie wyższym niż kraje Zachodu, to w najbliższych dekadach staną się pierwszą potęgą gospodarczą świata. W 2010 roku chiny wyprzedziły Japonię i stały się drugą gospodarką świata (Japonia była nią od 1968 r.), w roku 2009 stały się największym eksporterem świata, wyprzedzając niemcy. Zajęły również pierwsze miejsce pod względem wielkości produkcji przemysłowej, w tym samochodów, wyprzedzając Stany Zjednoczone.Analizy dotyczące perspektyw rozwoju chińskiej gospodarki, prowadzone

przez Goldman Sachs od 2003 r. (w ramach grupy BRIc), pokazują, że znacznie szybciej − niż wcześniej przewidywano – chiny wyprzedzały pod względem PKB inne kraje wysoko rozwinięte. Przewidywano (dane z 2006 r.), że PKB chin wyniesie w 2030 roku 26 820 mld USD, a PKB USA – 22 810 mld USD. Główny ekonomista Goldman Sachs Jim o’neill prognozuje, że już w 2027 r. chiny staną się największa gospodarką świata. Globalny kryzys gospodarczy spowodował, że dynamicznie rozwijająca się gospodarka chińska ma szansę już do 2020 r. stać się największą gospodarką świata [Goldman Sachs, 2007]. PKB chin według ppp (liczony w USD z 2005 r.) już w 2020 r. może być zbliżone do PKB Stanów Zjednoczonych. W 2050 roku PKB chin liczone według ppp ma być ponad dwu-krotnie większe niż w USA. natomiast dochód narodowy na jednego mieszkańca w 2050 r. będzie w USA wynosił 95 000 USD, a w chinach 67 000 USD. oznacza to, że obecna przepaść (dochód per capita liczony według ppp jest w USA 10-krot-nie wyższy niż w chinach) znacznie się zmniejszy. Projekcja dotycząca dochodu narodowego na jednego mieszkańca (w ujęciu nominalnym) wskazuje, że podczas gdy w 2006 r. w USA był on 20-krotnie wyższy niż w chinach, to w 2050 r. będzie tylko 1,7-krotnie wyższy i wtedy chiny z PKB na jednego mieszkańca 49 650 USD przekroczą obecny poziom dobrobytu USA. Dadush i Stancil z carnegie Endowment for International Peace [The World

Order in 2050, 2009] przedstawili prognozy zmian w gospodarce światowej w latach 2009−2050. Analizując tempo wzrostu PKB oraz prognozy IMF oparte na funkcji cobba-Douglasa, szacują, że tempo wzrostu gospodarczego chin w latach 2009−2050 powinno wynosić średnio 5,56%. Tylko jeden kraj – Indie – będą miały wyższe (6,19%) niż chiny tempo wzrostu. Prognoza przewiduje, że w tym czasie kraje wysoko rozwinięte − USA i UE − będą miały tempo wzrostu około 2,3%. Wynika z tego, że w 2032 r. chiny pod względem PKB wyprzedzą Stany Zjednoczone i staną się największą gospodarka świata. W roku 2050 realne PKB chin (w USD z 2005 r.) ma wynosić 46 265 mld, a USA – 38 646 mld. obecnie chiny stały się drugą gospodarką świata, ale ich PKB jest czterokrotnie mniejszy niż PKB USA. natomiast w 2050 r. chińska gospodarka


będzie o 20% większa od gospodarki USA, a liczona w USD według ppp będzie większa o 88%. Analitycy z Pricewaterhousecoopers przedstawili prognozy: w 2006 r., w 2008 r.,

a ostatnio w 2010 r., w których wskazują na wielkie przesunięcia w strukturze gospodarki światowej w najbliższych dekadach. Za każdym razem musiano doko-nywać rewizji prognozy na korzyść wzrostu potencjału gospodarczego i pozycji chin [Hawksworth, Tiwari, 2010]. Według ich prognoz z 2008 r., wielkość chiń-skiego PKB w 2050 r. będzie równa 94% PKB USA (po kursie wymiany w USD), natomiast PKB według siły nabywczej będzie wynosiło 143% PKB Stanów Zjednoczonych. Analitycy przewidują, że wzrost gospodarczy chin w latach 2005−2050 będzie wynosił rocznie 6,3% (liczony w USD), a w USA 2,4%. natomiast wielkość PKB na jednego mieszkańca, szacowana w 2005 r. w chinach według siły nabywczej na 6940 USD, a w USA na 40 339 USD, do roku 2050 ma wzrosnąć w chinach do 35 851 USD, a w USA do 88 443 USD. W ostatniej pro-gnozie z 2010 r. przyjęto, że dochód narodowy według ppp w 2009 roku w chinach wynosił 8888 mld USD, a w USA 14 256 mld USD (czyli 60% wyższy niż w chinach), natomiast szacuje się, że w 2050 roku w chinach będzie wynosił 59 475 mld USD, a w USA 37 876 mld USD (co oznacza że w chinach będzie wyższy o 57%). Eksperci uważają, że już około 2020 r. chiny wyprzedzą Stany Zjednoczone i pod względem PKB według ppp staną się największą gospodarką świata.Robert Fogel z Uniwersytetu w chicago, laureat nagrody nobla, przewiduje,

że już w 2040 r. chiński dochód narodowy (przy obecnym tempie wzrostu) może osiągnąć poziom 123 bln USD (w cenach bieżących), czyli 40% dochodu świato-wego, dochód USA około 14% światowego PKB, a Unii Europejskiej tylko 5% [Fogel, 2009]. Prognozy te wzbudziły wiele kontrowersji. Foger wskazywał na pięć podstawowych czynników, które − jego zdaniem − pozwalają na dynamiczny wzrost gospodarki chińskiej. Jako pierwszy czynnik wymienia skok edukacyjny w chinach w najbliższych latach na poziomie wykształcenia wyższego (osiągnięcie stopy skolaryzacji 50%) i 100% w szkolnictwie średnim, drugim czynnikiem jest potencjał, jaki tkwi w słabo rozwiniętym sektorze rolnym, na wsi mieszka bowiem 55% ludności kraju, tj. ponad 700 mln osób. Program rozwoju terenów wiejskich może przyczynić się do ponad 3% wzrostu PKB. Trzecim czynnikiem, który przy-czyni się do wzrostu, jest szybko rosnący sektor usług (dotychczas wytwarza tylko 35% PKB), czwarty czynnik to racjonalność i skuteczność chińskiego systemu planowania rozwoju i otwartość na nowe idee i korekty wcześniejszych progra-mów. Piątym czynnikiem jest nadzieja, jaka wiąże się ze zmianą modelu rozwoju w kierunku wspierania wzrostu krajowej konsumpcji. niektórzy uważają, że oceny Fogla co do rozwoju chińskiej gospodarki są zbyt optymistyczne. nie brakuje też głosów, że chińskiej gospodarce grozi niechybne załamanie, choć trzeba przyznać ze są to głosy odosobnione [chang, 2001].Przedstawione prognozy wskazują na wzrost potęgi gospodarczej chin w naj-

bliższych dekadach nawet wtedy, kiedy ich tempo wzrostu gospodarczego będzie mniejsze od obecnego. Szybciej niż to wcześniej szacowano, chiny wyprzedzały inne kraje i zajęły w wielu dziedzinach pierwszą pozycję w świecie.

Barbara Liberska354

ZAKOŃcZeNie

Dalsze reformy i zmiany w dotychczasowym modelu rozwoju powinny zwiększyć możliwości rozwojowe i zapewnić dalszy dynamiczny wzrost gospodarczy chin. Powszechne przekonanie o wysokich zdolnościach dostosowywania do zmienia-jących się warunków i pragmatyzm chińskich elit w prowadzeniu właściwej poli-tyki gospodarczej i osiągania zamierzonych celów pozwala wierzyć, że w najbliż-szych dekadach chiny dokonają kolejnego skoku z korzyścią dla rozwoju innych krajów i całej gospodarki światowej. Prognozy dotyczące wzrostu potęgi gospodarczej chin wskazują, że już

wkrótce staną się one pierwszą gospodarką świata. czy będzie to już w 2027 r., czy w 2032 r., czy w roku 2040, nie jest już tak ważne, natomiast istotna jest odpowiedz na pytanie, które stawia Martin Jacques: „jak chiny będą rządziły światem, jak będą wykorzystywały swój potencjał gospodarczy?” [Jacques, 2010]. Strefa wpływów gospodarczych chin może objąć ponad połowę światowego PKB, wzrośnie ich zaangażowanie w rozwój krajów nie tylko w Azji, ale w Afryce i Ameryce Łacińskiej. Już dzisiaj w wielu regionach chiny zastępują USA czy Japonię w dostarczaniu pomocy rozwojowej, w wymianie handlowej, przepływach kapitału czy współpracy przemysłowej i technicznej. Mimo znacznego wzrostu potęgi gospodarczej − zdaniem chińskich przywód-

ców − kraj należy do grupy rynków wschodzących. W październiku 2009 r. pod-czas obchodów 60-lecia powstania chRL premier powiedział: „kraj nadal jest biedny i podstawowym celem jest zapewnienie dalszego dynamicznego wzrostu gospodarczego, aby setki milionów ludzi mogło wyjść z biedy i przejść do klasy średniej. chiński produkt krajowy w przeliczeniu na głowę to nieco ponad 3 tys. USD w 2008 roku − to niewiele – jesteśmy pod tym względem mniej więcej na 110. miejscu na świecie, nadal mamy dużo do zrobienia”. Świat coraz bardziej musi się liczyć z potęgą gospodarczą chin. Podczas gdy

w najbliższej dekadzie kraje Zachodu będą zmagały się z ogromnym zadłużeniem i bezrobociem, chińska gospodarka może nadal rozwijać się dynamicznie. Jako nowa potęga gospodarcza chiny będą starały się w wielobiegunowym świecie stworzyć najlepsze warunki do realizacji przyjętych celów rozwojowych, jednocze-śnie wspierając aspiracje rozwojowe krajów rozwijających się. chiny z ogromnym rynkiem i rosnącym popytem kilkuset milionów nowych konsumentów nie powinny stanowić zagrożenia, ale szansę dla wielu krajów na wzrost eksportu i zaspokoje-nia tego popytu. Popyt chiński może stać się w najbliższej dekadzie siłą napędza-jącą rozwój gospodarki światowej. Wzrost roli chin w organizacjach międzynaro-dowych powinien sprzyjać rozwiązaniu wielu globalnych problemów.

BiBLiOGrAFiA

Atsmon y., Dixit V. [2009], Understanding China’s Wealthy, “The McKinsey Quarterly”, July.


Barbier E.B. [2010], Green Stimulus, Green Recovery and Global Imbalances, “World Economics”, Vol. 11, no. 2.

Bergsten c.F. et.al. [2008], China’s Rise: Challenges and Opportunities, Peterson Institute for International Economics and center for Strategic and International Studies, Washington Dc.

Branstetter L., Lardy n. [2006], China’s Embrace of Globalization, “NBER working Paper”, no 12373, cambridge, July.

BRICs and Beyond [2007], Goldman Sachs.chang G.G. [2001], The Coming Collapse of China, Random House, Toronto–new york.

China in a Globalizing World [2005], UncTAD. China Educational Statistic Yearbook [1998–2005], Beijing. Chiny w globalnym świecie. Chińska reforma gospodarcza − próba syntezy [2008], W. Pomykało (red.), Fundacja Innowacja, WSSE, Warszawa.

Dadush U., Stancil B. [2009], The G-20 in 2050, carnegie Endowment for International Peace, “International Economic Bulletin”, november.

Dadush U., Stancil B. [2010], The World Order in 2050, carnegie Endowment for International Peace, “International Economic Bulletin”, April.

Deyou W. [2008], Społeczna wartość konfuncjalizmu w XXI wieku, w: W. Pomykało (red.), China in Global World, Fundacja Innowacja, Warszawa.

Dreaming with BRICs: The Path to 2050 [2010], Goldman Sachs. Fogel R. [2010], China Estimated Economy by the Year 2040, “Foreign Policy”, January.Friedman E. [2005], Asia Giants: Comparing India and China, Palgrave MacMillan, new york.

Gu X. [2001], China and Its Reaction to Globalization, Paper for the 2001 ISA convention in Hong Kong.

Halper S. [2010], The Beijing Consensus: How China’s Authoritarian Model will Dominate the 21st Century, Basic Books, new york.

Handbook of Statistics [2009], UncTAD, Geneva.Hangbo H. [2008], Rzeczywistość i perspektywy rozwoju gospodarczego Chin, w: China

in Global World, Fundacja Innowacja, Warszawa.Hawksworth J., Tiwari A. [2010], The World in 2050. The Accelerating Shift of Global

Economic Power: Challenges and Opportunities, London, http://www.pwc.com/gx/en/world-2050/the-accelerating-shift-of-global-economic-power.jhtml

Hawksworth J., cookson G. [2008], The World in 2050, http://pwc.com/gx/en/world-2050/pdf/world_2050_brics.pdf

Holz c.A. [2005], China’s Economic Growth 1978–2025, Hong Kong University. Huadong G., Wu J. [2010], Science and Technology in China: A Roadmap to 2050, Strategic General Report, chinese Academy of Sciences.

Jacques M. [2009], When China Rules the World: The End of Western World and the Birth of New Global Order, Penguin Press, new york.

Kłosiński K. [2008], Chiny i Indie. Ekonomiczne skutki rozwoju, Wydawnictwo KUL, Lublin.

Kołodko G.W. [2008], Wędrujący świat, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa.Kowalik T. [2005], Systemy gospodarcze. Efekty i defekty reform i zmian ustrojowych, Fundacja Innowacja: Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna, Warszawa.

Barbara Liberska356

Kulig J. [2010], Meandry globalizacji XXI wieku, Wydawnictwo: Vizja Press&It, Warszawa.

Lampton D.M. [2007], The Forces of Chinese Power, “Foreign Affairs”, January/February.

Lardy n.R. [2010], The Sustainability of China’s Recovery from Global Recession, “Policy Brief”, Peterson Institute for International Economics, March.

Liang L. [2009], Impact of the Global Financial Crisis on China, Empirical Evidence and Policy Implications, “china and World Economy”, no. 6.

Liberska B. [2008], System powiązań Ameryki Łacińskiej z Indiami i Chinami, „Zeszyty naukowe Kolegium Gospodarki Światowej SGH”, nr 23, Warszawa.

Liberska B. [2010], Świat po kryzysie. Czy powstaje nowa globalna architektura eko-nomiczna? w: Wyzwania przyszłości, PAn, Warszawa.

Maddison A. [2007], Chinese Economic Performance in the Long Run, oEcD, Paris.McKay H., Song L. [2010], China as a Global Manufacturing Powerhouse: Strategic

Considerations and Structural Adjustment, “china and World Economy”, no 1.Qizheng Z. [2010], China Model: A New Development Model from the Sixty Years of

the Republic of China, China Model: Experience and Difficulties, www.fpri.org/orbis/5404/delisle.chinataiwan.pdf

Ramo J.c. [2004], The Beijing Consensus, The Foreign Policy centre, London.Rybiński K. [2007], Globalizacja w trzech odsłonach: offshoring, globalne nierówno-

wagi, polityka pieniężna, centrum Doradztwa i Informacji „Difin”, Warszawa.Simon D.c., cao c. [2009], China’s Emerging Technological Edge: Assessing the Role

of High-End Talent, cambridge University Press. Statistical Yearbook of China [2009], china Statistical House. Starzyk K. [2009], Zagraniczna polityka ekonomiczna w procesie rynkowej transfor-

macji. Przypadek Chin, Agencja Wydawnictwo PLAcET, Warszawa.Stiglitz J. [2006], Making Globalization Work, W.W. noRTon & co., London.Szymański W. [2007], Czy globalizacja musi być irracjonalna? Szkoła Główna Handlowa, oficyna Wydawnicza, Warszawa.

The Beijing Consensus is to Keep Quiet [2010], “The Economist”, May 18th. „The Economist” [2010a], May10th. „The Economist” [2010b], october 2nd.The Value of China’s Emerging Middle Class [2006], “The McKinsey Quarterly”, June. Trade and Development Report 2010 [2010], UncTAD.UNESCO Science Report [2010], UnESco, Paris.Wei ch., Jinju L. [2009], Future Population Trends in China 2005–2050, Australian national University, “General Paper”, no. G-191, September.

Wei P. [2009], China Model: A New Development Model from the Sixty Years of the Republic of China, central compilation & Translation Press, Beijing.

Wang y.H., Zhang W.T., yu H., Wang F. [2009], Advanced Manufacturing Technology in China: A Roadmap 2050, chinese Academy of Sciences, Springer, Berlin.

World Development Indicators [2010], The World Bank; IMF Statistics, Washington.

World Investment Report [2010], UncTAD, Geneva.yang y. [2003], China Integration into the World Economy: Implications for

Developing Countries, IMF Working Paper, WP/03/245, Washington.


StreSZcZeNie

chiński model rozwoju i podejście do globalizacji przyniosły w ostatnich trzech dekadach imponujące osiągnięcia gospodarcze. celem pracy jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, czy wysoki wzrost gospodarczy chin może być konty-nuowany i jakie będą tego konsekwencje. Przedmiotem analizy są, po pierwsze, wewnętrzne i zewnętrzne czynniki, które mogą sprzyjać lub ograniczać dalszy wzrost, po drugie, wskazanie na kierunki zmian w obecnym modelu, mogące wpłynąć na zwiększenie zdolności rozwojowych, po trzecie, omówienie roli chin w gospodarce światowej oraz ich wpływu na rozwój innych krajów i regio-nów. Badania wskazują, że w najbliższych dekadach chiny będą wprowadzać sze-

rokie reformy. Dalsza modernizacja ma być w większym stopniu oparta na wyko-rzystaniu własnych innowacji i postępu technologicznego, a także na zmianach w modelu wzrostu gospodarczego bardziej nastawionego na wzrost krajowej kon-sumpcji i rozwój usług, a mniej na przemysł i inwestycje. chiny w wielobieguno-wym świecie będą się starały zapewnić realizację planów rozwojowych i poszerzać swoje wpływy w wielu regionach. Liczne prognozy dotyczące wzrostu gospodar-czego i potencjału gospodarczego chin pokazują, że już wkrótce mogą stać się największą gospodarką świata.

Słowa kluczowe: chiński model rozwoju, globalizacja, globalny kryzys, rola chin w gospodarce światowej.

prOSpectS FOr DeveLOpMeNt OF cHiNeSe ecONOMY tiLL YeAr 2050

ABStrAct

The chinese model of development and its approach to globalization brought impressive economic achievements over the last three decades. The paper aims at answering the question, whether chinese rapid economic growth can continue and what its consequences will be. The main objectives of analysis are: firstly – to examine internal and external

factors which may enhance or limit further growth; secondly – to indicate the directions of changes in economic growth pattern which may increase development abilities: thirdly – to describe the role of china in the world economy as well as its influence on development of other countries and regions. The research indicates that in coming decades china will introduce wide

range of reforms which will lead to restructuring of its economy. Further modernization will be based in a much larger degree on utilization of domestic innovations and technological advances and also will change economic growth

Barbara Liberska358

pattern, focusing more on domestic consumption and services and less on industry and investment. In the multipolar world china will strive to ensure the implementation of its development goals and to increase its influence on many regions. numerous projections of chinese economic growth and its economic power show that soon it will become the largest economy in the world.

Key words: chinese development model, globalization, global crisis, chinese role in world economy.

Anna Zorska*

tHe riSe OF cHiNeSe trANSNAtiONAL cOrpOrAtiONS

one of the crucial changes in the contemporary world economy is a shift within a group of leading enterprises, i.e. transnational corporations (Tncs), which is headed by firms from developed countries. The shift consists in increasing competitiveness and market shares of Tncs from large emerging economies, including Brazil, Russia, India and china (called BRIc). The group of BRIc transnationals includes chinese Tncs which strain to enhance their international position with rapidly growing exports and investments on the global markets. Foreign expansion by chinese Tncs has become a true challenge for established “global players” even from the Triad (developed) countries. Favorable conditions for growth and internationalization of chinese

enterprises were established in the global environment and, first of all, in the national economy. Since 1978 market-oriented reforms, external liberalization and technological modernization of china have contributed to laying ground for a quick growth and capital expansion based on the outflow of foreign direct investments (FDI) by domestic enterprises, observed in the present decade. The rising power of chinese Tncs is a unique phenomenon and it is interesting to examine particular features of their internationalization process.In order to portray a path of chinese enterprises to the group of leading

transnationals in the world, a FDI-based model of Tncs’ growth – stemming from the oLI paradigm – has been chosen as the most appropriate one. The model includes also motives, other forms of foreign expansion, i.e. exports and cooperation, and some strategies which are used by enterprises to build up their international competitiveness and position on the global market. The emphasis


* Professor, Warsaw School of Economics, Socio-Economic collegium, Institute of International Studies, Department of Globalization and Regionalization. Address: [email protected]

Anna Zorska360

is put on identifying crucial conditions as well as both common and unique features of the FDI-based path pursued by chinese enterprises as emerging Tncs in the world economy.

trANSFOrMAtiON OF tHe cHiNeSe ecONOMY AND eNterpriSeS

Preconditions for the successful growth and the foreign expansion of chinese Tncs were rooted in both the world economy and the national economy. crucial changes in the world economy spanned three processes of globalization, regionalization and growth of knowledge-based economy. Favorable conditions were created for all companies which were strong and competitive enough to expand on the liberalizing global and regional markets, capable to create business knowledge, new technologies and innovations, and smart enough to make use of changing economic institutions both at home and abroad1. However, to take advantage of favorable conditions in the external environment, at first chinese enterprises had to grow and learn to compete on the market as a basis for national economic activity. chinese enterprises have been able to transform, grow and adjust to the global market as the result of a gradual, market-oriented transition which has been implemented in the national economy for over 30 years. Therefore, much significance should be attributed to favorable internal conditions created by the governmental economic policies that have initiated and stimulated the process of transition from plan to market, the gradual opening of the economy and the technological modernization of domestic enterprises and infrastructure.Before initiating economic reforms in 1978, china’s economy was based on

central planning and command system, price controls, foreign trade monopoly and industrializing state-owned sector. Economic trends (low rate of growth, increasing poverty) and political events (death of Mao Zedong and clashes within the communist Party of china) led to a crucial decision to implement pro-market reforms in the economy. A long-term process of transition from plan to market in china was executed

in three main stages, and the fourth one may have emerged recently under a crisis in the world economy. The stages differ in main policy directions, instruments, and economic effects. There was no general strategy of transition but the process advanced in a gradual and pragmatic way, with a focus on changes moving from the macroeconomic to microeconomic levels. The first stage of market transition in china spanned the period 1978–1983.

Although it was initiated in the agriculture, soon the industry and industrial enterprises became main targets of the reforms. Market orientation, production restructuring, some ownership changes and modest foreign expansion were

1 Favorable external and internal conditions formed in the age of globalization, regionaliza-tion and growth of knowledge-based economy were discussed in the research study by A. Zorska, [2009a, pp. 15–18].

tHe riSe OF cHiNeSe trANSNAtiONAL cOrpOrAtiONS 361

initiated and executed gradually, with limited experiments in few provinces of the country and using some experiences from other Asian countries. The main mechanism of transition at the beginning of the process consisted

in implementing a “double track” (shuangguizhi) in the economy, meaning a co-existence of five-year plans and market activity in most sectors of the economy [naughton, 2008, p. 107]. The mechanism consisted in double prices for most of products, i.e. lower prices for production and products included in plans and higher ones for products sold on the market. State-owned enterprises (SoEs) were obliged to fulfill plan targets but surplus production could be sold on the market, at higher prices. newly established private firms (domestic and foreign-capital ones) could assume a market-oriented approach entirely.The second stage of reforms in the chinese transition process spanned years

1984–1993. It was initiated with an important decision to maintain the value of planned distribution of raw materials at a constant level and reducing the value over next years. Enterprises were forced to buy more and more raw materials beyond the plan, to decide on production structure and to sell products on the market. changes in enterprises’ ownership structures advanced with a “bottom-up” method, i.e. by participation of employees, managers and party leaders (instead of a mass privatization). In the 1980s, the “double-track” economic mechanism stimulated effectively the transition from plan to market and accelerated economic growth in china. The transition process was much supported by a gradual opening the chinese

economy to the exchange of goods and capital with the external world. Export processing zones became an important instrument for attracting foreign direct investments and new technology, developing modern export sector and enhancing its international competitiveness [Enright, 2008, p. 33]2. Moreover it resulted in increased competition of local and foreign firms on the domestic market, and, consequently, on foreign markets. To facilitate adjustment of enterprises to the market, institutional changes were carried out, following withdrawal from fixed plans, encouraging deregulation and decentralization of economic authority, offering more latitude for provincial policies. The third stage of reforms spread over 1994−2007 and it was initiated with

the government’s declaration on establishing “a socialist market economy” in china. A new set of economic instruments was implemented for microeconomic transformation with a focus on SoEs. It aimed at speeding up their commercialization, restructuring, reorganization, privatization, setting up corporate governance, raising innovativeness, etc. At the same time governmental policies were oriented at macroeconomic stabilization, reforms in the banking sector and foreign exchange system, development of R+D and technology policy, improving institutional framework and expanding economic relations with other countries, especially through WTo membership. These efforts, together with

2 With more and more liberal policies for foreign direct investors in china, Western Tncs expanded international production and exports in established joint ventures, cooperative networks and foreign subsidiaries.

Anna Zorska362

firms’ own struggles to increase competitiveness, triggered exports of chinese goods. outflow of foreign direct investments has increased, supporting expansion of chinese firms on many foreign markets. Thus it can be stated that the foreign expansion (through exports and investments) is a matter of the last 10–15 years, making chinese firms rather young entrants on the foreign markets.At the third stage of transforming the chinese economy – with advancing

market transition and external liberalization – technology policy came to prominence. Alongside with developing public science and higher education, the chinese government used many fiscal and financial measures, R+D programs, modern infrastructure (e.g. in technology parks) and many other instruments for encouraging enterprises to increase technological capabilities and develop technologically advanced products and branches of industries and services [Hu, Jefferson, 2008, pp. 286, 335]. The government declared that by 2020 china would become an innovation-oriented country and by 2050 it would emerge as “a leading in the world technology power” [Xie, Li-Hua, 2009, p. 8]. As growth of the knowledge-based economy became a priority in china, it is highly probable that technological advantages of chinese firms will become more competitive in the next years.Under evolving institutional conditions, chinese enterprises transformed or

grew into a diversified corporate set. At first, the leading group was made of state-owned or state-controlled companies. SoEs were commercialized and restructured under the 1993 company Act, and in many cases were subsequently floated at stock exchanges. Beside state-owned or state-controlled companies there are three other major groups of enterprises, including township and village enterprises – TVEs (i.e. collective enterprises), private and individual firms as well as other enterprises (joint ventures, ownership companies, etc.) [Bolesta, 2006, p. 95]. The structure of the corporations’ set changed considerably at the third stage

of reforms, with a growing prominence of private firms (both domestic and foreign-capital owned) which reached ca 68% of industrial output in 2004, while state-owned companies accounted for 28% and collective firms for ca 4% [naughton, 2007, p. 303, tab. 13.2]. Individual groups of enterprises differed much in size, with most large companies belonging to the state sector and many small and medium enterprises (often as family firms) – to the private domestic sector. Growth strategy of private firms was named “build-borrow-buy” what meant building position on the domestic market first (often based on transferred technology), then borrowing resources (capital) and buying other firms (to own their brands, patents, distribution networks, etc). Acquisition of foreign firms was often linked to foreign expansion of chinese enterprises in the current decade. Growth of foreign-capital companies – as joint ventures and subsidiaries of foreign Tncs – was dependent on government’s policies of opening and promoting the domestic market. Growth of the domestic market and external liberalization are regarded as

two crucial factors stimulating international competitiveness of enterprises in


china (and other transforming economies). Firstly, under increasing competition on the domestic market, local enterprises had to strain much to quickly upgrade their competitive advantages, to grow and diversify their business, and to accumulate resources. Secondly, using domestic resources and capabilities – if competitive internationally – local enterprises could engage in subcontracting and other forms of cooperation with foreign subsidiaries of Tncs. It led to indirect contacts – very important ones – with international business and competition on the global market. Thirdly, local enterprises could enhance their competitiveness taking advantage of some failures of the emerging market or natural barriers (language, culture) as a basis for developing specific, own competitive advantages [Khanna, Palepu, 2006, pp. 60−69]. Under the national, emerging market failures, local enterprises could become necessary partners of joint ventures with foreign Tncs in a host country, while gaining access to their knowledge, usually at the world’s level. Learning from partners possessing very high technological and managerial capabilities made it possible for chinese enterprises to shorten time for catching up in international business. At the same time governmental policies promoting exports and outward FDI were carried out more and more actively, based on improving institutional framework, economic policy measures and their application [Luo, Xue, Han, 2010, p. 70].

expOrt expANSiON OF cHiNeSe eNterpriSeS

Trade expansion of chinese enterprises has evolved under changing government policies of macroeconomic and microeconomic characters, with the latter being addressed to both national- and foreign-capital companies. Exports still make a dominant form of servicing foreign markets for all internationalized firms, while other entry modes become more and more important, although they must be adjusted (in sequencing and timing) to current conditions, processes and performance of the world economy. Among the conditions, institutional basis for foreign trade has come to prominence.Under the centrally-planned economy exports of chinese enterprises were

relatively small and conducted mostly on non-market basis, i.e. inter-state agreements with the cMEA countries, mainly the USSR. At the first stage of transition from plan to market china initiated a gradual withdrawal from the cMEA agreements and chinese enterprises started a gradual market-led export expansion. At the second stage of transition more and more exports were delivered to foreign markets, particularly in Asia. Institutional base of chinese foreign trade was insufficient, so Hong Kong was used as “a gate” for both chinese exports and imports. At the third stage of reforms, with exports growing at higher rates, access of chinese enterprises to foreign markets was facilitated by the state’s bilateral trade agreements with some Asian countries. Membership or improving economic relations with regional integration groupings were achieved in the cases of APEc, ASEAn+3, SARc. To facilitate exports by

Anna Zorska364

chinese enterprises, several important inter-state agreements were signed between china and countries of Latin America and Africa in the 1990s. International economic relations were further facilitated by cooperation agreements between china and India and South Korea. In order to improve access to foreign markets, in the 1990s china implemented

a gradual, unilateral reduction of tariff and non-tariff barriers for imported goods. An average protection of the chinese market was reduced considerably (from 42,9% to 16,6% in 1992−2001), and further reduction followed china’s accession to WTo (to ca 10% on average in 2005) [Fromlet, 2006, p. 136]. Increasing imports were facilitated to fuel the expanding chinese economy – and the export sector in particular – as well as to mitigate rising foreign fears of high dynamics of exports placed by chinese firms on most sales markets of the world.After 15 years of negotiations, china’s membership in WTo – in force from

1.01.2002 – has created a wider and stable institutional base for growth of chinese foreign trade, global expansion of national firms and china’s increasing position in the world economy. china has fulfilled timely all WTo’s obligations which concerned opening the economy for flows of goods, services and capital [Branstetter, Lardy, 2008, pp. 649–660]3. More liberal access to the WTo-member-country markets has boosted chinese exports since 2002 − see chart 1 − and facilitated export sales by chinese firms under the present economic crisis. The average growth rate of exports from china reached 12,8% in 1980–1990

and increased to 14,5% in 1990–2000. Following the WTo accession, chinese exports dynamics boosted to 26,7% in 2000–2005 and in 2006–2007 remained at similar levels [Un−UncTAD, Handbook…, 2008, pp. 28–29]. In 2008 the growth rate of chinese exports dropped to 17,3% [International Monetary Fund, 2009, p. 144]. Under the global economic crisis, in 2009 (by preliminary data) the value of chinese exports fell down by ca 17,0% but even bigger reductions were recorded by other largest exporters4. chinese exports dynamics is usually higher than its imports growth rates, resulting in a surplus of foreign trade and a large accumulation of foreign exchange reserves.The value of chinese total merchandise exports increased from 18,1 billion

US dollars in 1980 to 62,1 billion in 1990 to 249,2 billion in 2000. In 2007 the value reached 1.217,8 billion USD and it increased to 1.429 billion US dollars in 2008 [China Statistical Yearbook, 2009, p. 726], accounting for over 8% of the world’s merchandise exports. The value of commercial services exported by china in 2008 amounted to 146,4 billion USD what gave 5th rank and accounted for 2,7% of the world’s exports of services [WTo, 2009, p. 12]. The chinese

3 china’s obligations were fulfilled but some internal regulations or restrictions have rema-ined, including state monopoly for imports of strategic raw materials and fuels or limited foreign access in banking sector.

4 A significant increase in chinese exports was recorded once again in the last quarter of 2009, so prospects for 2010 are better than results of the previous year [“The Economist”, 2010, p. 65].


export value was estimated at 1.200 billion USD in 2009 but its share in the global exports might have increased to 10%.

Chart 1. China's exports value: total and manufactured goods in 1990–2008

Total exports

Manufactured exports

Bill

ion

US

Do

llars

Years

1 600,0

1 400,0

1 200,0

1 000,0

800,0

600,0

400,0

200,0

0,0

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

Source: Own compilation based on data by China Statistical Yearbook [2009, section 17−5, p. 726].

However, it must be kept in mind that not only domestic enterprises (chinese-capital ones) are responsible for creating the export value but also export-oriented, foreign-capital companies located in china. Their contribution to total exports and imports reached ca 65% in 2008 what indicates a key role of imported intermediate goods for exports [own calculations based on data by China Statistical Yearbook, 2009, p. 744, tab. 17−13].Results of china’s exports in the crisis years 2008–2009 pushed the country

to the first rank – taking over Germany’s leadership – in the world’s “export powers” in 2009. However, due to a weak foreign demand, some sales had to be re-oriented towards the domestic market. owing to the government’s support policies and own competitiveness, chinese exporters are in much better situation than many others suffering from the present crisis.Under the transition process, geographical pattern of exports by chinese firms

has been reoriented radically (following the above-mentioned institutional changes

Anna Zorska366

in external relations). The long-term reorientation has consisted in shifting trade from the centrally-planned countries of the cMEA to the market-economy, developed countries5. The share of developed countries reached 36,1% in 1990 and increased to 81,8% in 2002. However, a downward trend started in 2005 and the share of developed countries in chinese exports dropped to 71,0% in 2008 [Un-UncTAD, Handbook…, 2008, p. 53]. The two largest destinations countries for chinese exports are the United States and Japan. In 2008 exports to the USA amounted to 252 billion USD and to Japan 116 billion USD. The same year all European countries received chinese exports worth 343 billion dollars. The share of Third World and emerging countries increased to almost 28,7%

in 2008. While the share of developing Asian countries accounted for 9,1% of all chinese exports, significance of other continents for chinese exporters increased to 4,9% in case of Latin America and to 3,0% for Africa [ibid.]. The boosting trade expansion was connected with increasing outflows of chinese FDI to both continents [Broadman, 2008, p. 98]. other export destinations were emerging European countries (7,4%), and Middle East (4,3% of chinese exports in 2008).Product structure of chinese exports is focused on manufacturing, which

reached 97% of all merchandise exports from china in 2008. Structural changes in a composition of manufactured exports consisted in a downward trend of shares of raw-material- and labor-intensive products, mainly textiles and clothing. Also other products of low costs and value-added lost their shares in manufactured exports to the advantage of technologically advanced, differentiated and more specialized products which become a core activity of many chinese enterprises. Exports of cars, ships and aircrafts also increased value and market scope. In general, exports of high-tech (and skill) and medium-tech products reached 68% of manufactured exports in 2005 [Amiti, Freund, 2007, pp. 39, 41]. china’s specialization in high-tech and skilled-labor products has raised clearly. As a result of this process, at present machinery and equipment have the leading share of 45,2% of all manufactured exports. First of all it concerns electronic equipment (computers, accessories) and communication equipment of diversified use (home, offices, industrial plants). In 2008 china was the largest exporter of office and telecom equipment with 382,2 billion USD worth of exports, while another 146,6 billion of USD of the equipment was exported from Hong Kong [WTo, 2009, p. 12]. It should be added that at the same time china was the largest single importer of office and telecom equipment and the imports reached 108,9 billion USD in 2008 [ibid., p. 76].

5 For over 20 years, a high potential of developed countries as a target of chinese exports has depended upon restructuring processes in their economies and enterprises towards high-tech industries, while leaving other branches and markets open to foreign suppliers. The processes include outsourcing and offshoring many goods (e.g. intermediates) and services (e.g. supporting business) by Western Tncs to low-cost countries, including china. Part of the relocated produc-tion is exported from china and distributed in many countries by Western Tncs’ networks. See: S. yusuf, K. nabeshima, D.H. Perkins [2007, p. 61].


Among non-equity forms of foreign engagement of chinese enterprises, the most important were subcontracting and acquisition of technological licenses [child, Rodriguez, 2005, pp. 289–290]. As subcontractors, chinese firms often cooperated on a oEM (original equipment manufacturing) basis and received technical assistance, and leased equipment from foreign partners. They also took advantage of foreign brands and distribution networks what finally helped catching up with the global industry leaders. Growth of foreign trade and cooperation was often linked to foreign investment expansion and therefore exports of capital, final and intermediate goods followed chinese FDI in foreign countries.

FDi expANSiON BY cHiNeSe eNterpriSeS

FDI expansion by domestic enterprises is undertaken in order to increase revenues and profits on their resources and capabilities by means of employing them for growth and successful competition on foreign markets. The analysis of FDI outflow includes not only its value and structure but also identification of foreign investors’ motives and competitive assets, internalization advantages, characteristics of international production, etc. The FDI outflow from china was initiated at the third stage of economic

transition (i.e. in the 1990s) when the government appointed a group of state-owned enterprises which were “mature” enough for the investment expansion and capable to pursue international management successfully. The group included 120 enterprises from various industries of extraction and manufacturing, e.g. electronics, engineering, pharmaceuticals, aerospace equipment. The enterprises were converted into commercial companies (with state-controlled equity stakes), and later on they were launched at domestic or foreign stock exchanges, and grew through acquisitions of well-performing foreign firms [Alon, 2008, pp. 2, 6]. Soon outward-oriented chinese firms comprehended global market opportunities and started to exploit low-cost advantages for a massive manufacturing and then to develop new advantages in high-tech manufacturing [Luo, Tung, 2007, p. 495]. For both – but for various reasons – outward direct investments were a very useful method of boosting foreign activity.Since 2002, selected government institutions and policies have been directed

to actively promote FDI outflow from china, appreciating its role in further development of economic reforms and growth of position in the global economy. The promotion is a government action aimed to help chinese enterprises – as newcomers on the global market – to compensate for their competitive disadvantages (e.g. in international business experience) as well as organizational and managerial deficiencies against the established Triad’s rivals. Policies encouraging FDI outflow by chinese firms are formulated, approved

and coordinated at the highest institutional level by the State council, in full cooperation with leading economic and financial central governmental bodies.

Anna Zorska368

The current policies embrace a varied set of promoting and monitoring measures. The key significance is attributed to the former ones which include the following policies and measures [Luo, Xue, Han, 2010, pp. 75−76 and Fig. 3]:

Financial and taxation policies: tax relief, credit/loan support, foreign exchange 1

policy (with exchange rate fixed under the market value of chinese RMB against US dollar6),

Risk-safeguard mechanism: insurance subsidies, mutual protection 1

agreements,

Information service network: obstacle reports, information bank, 1

Direction guidance for outward direct investors: countries and industries 1

guidance catalogues, preferential treatment for complaints.

Some new measures have been introduced to compensate chinese exporters and investors for a slump of demand due to the economic crisis of 2008 and 2009.chinese foreign investors are driven by different motivations which include first

of all seeking resources, sales markets and foreign strategic assets. In the case of resource-seeking, the investors aim to secure access to basic resources (raw materials, fuels), with a focus on the Third World countries. However, when chinese firms seek advanced resources (knowledge, high technology and skills), they usually head to developed countries. Seeking access to foreign sales markets leads to building up a fixed base for exports by opening up own sales branches or offices and distribution networks. For servicing large foreign markets, new production facilities are built, especially in regionally integrating markets. Motives related to foreign strategic assets lead to acquisition of foreign firms which are well-known for excellent research centers, production and distribution facilities, global brands, management techniques, etc., mostly in developed countries [Rui, yip, 2008, p. 213]. It should be noted that efficiency-seeking motives are less important in case of chinese investors because national low-wage level and structure of production costs secures their price-based competitiveness on the global markets. At first, the value and growth of chinese overseas direct investment were not

impressive. Till 2003 the average yearly value amounted to ca 2 billion USD7. Since 2004 the FDI outflow from china has expanded at high rates and its value increased from 5,5 billion USD to 17,6 billion USD in 2004–2006 to 55,9 billion USD in 2008, as evidenced by data in Table 1. It should be added that china is

6 The People’s Bank of china has declared recently a forthcoming withdrawal from its policy of the fixed exchange rate of the Renminbi against the US dollar. The decision will impact both exports of goods and capital from china as well as trade and balance of payments of many coun-tries.

7 From a small, close Hong Kong foreign investors exported as much as 20 billion US dollars in the 1990s and over 63 billion US dollars in 2000 [Un-UncTAD, World…, 2001, p. 298, tab. B.2]. Hong Kong has become an important financial center of capital inflows and outflows for china and therefore the chinese FDI values may be underestimated.


a net importer of FDI, and a negative balance of the FDI flows amounts to 50–60 billion USD yearly.

Table 1. FDI outflow from China in 2003–2008 Millions US dollars

value 2003 2004 2005 2006 2007 2008

tOtAL 2 854 5 498 12 261 17 634 26 506 55 907

BY reGiONS

Asia n/a 3 000 4 375 7 663 16 593 43 597

Africa n/a 317 392 520 1 574 5 490

europe n/a 171 505 598 1 540 876

Latin America n/a 1 763 6 466 8 469 4 902 3 677

North America n/a 126 321 258 1 125 364

Australia & Oceania n/a 120 203 126 770 1 952

BY SectOrS

Agriculture n/a 288 105 185 271 172

Mining 1 379 1 800 1 675 8 539 4 062 5 823

Manufacturing 602 755 2 280 906 2 126 1 766

transport, storage n/a 829 577 1 376 4 065 2 656

trade, wholesale & retail

357 800 2 260 1 114 6 604 6 514

Financial interme-diation

n/a n/a n/a 3 530 1 668 14 048

Leasing & business services

279 749 4 942 4 521 5 607 21 717

Notes: n/a – not available

Source: Own compilation based on data by China Statistical Yearbook [2005–2009, sec-tion 17-5]. Both china’s and UN-UNctAD’s data on FDi outflow are calculated on a net basis (i.e. capital transactions’ credits less debits between direct investors and their foreign subsidiaries).

If the growth of exports and FDI outflow in the present decade are compared, it can be concluded that a surge of export expansion started in 2002 and was followed by much increased outward FDI expansion in 2004 and 2008 (with growth rates of 92,6% and 109,2% respectively). The time lag between export surge of goods and capital from china is very short (by Western standards). It

Anna Zorska370

indicates a strong acceleration of FDI outflow (stimulated by government policy and driven by global market opportunities) to enter foreign markets and support growth and trade expansion of chinese firms.The data for the FDI outflow in Table 1 confirm the opinion that chinese

firms have been expanding their equity presence abroad for 6 – 10 years and they are newcomers to “the Tncs’ world society”. In the recent years chinese direct investors have accelerated their growth thanks to the availability of financial means and more opportunities for acquisitions in many countries. At the end of 2007, nearly 7.000 chinese enterprises were engaged in FDI outflow to 173 countries. They established over 10.000 subsidiaries, of which 86% were in non-financial sectors. The chinese subsidiaries generated foreign sales revenues of 333 billion USD [Luo, Xue, Han, 2010, p. 70]. Their growth in foreign countries is continued despite the economic crisis of 2008–2009.Geographical pattern of the chinese FDI outflow in 1990–2001 was marked

with a significance of the Asian region ranging from 39,1% to 41,5% [Rugman, Li, 2007, p. 340, tab. 6]. The Asian region (developed and developing countries included) attracted most of the investment outflow from china and its share increased from 54,5% to 78,0% of the FDI outflow over 2004–2008 [calculated from data in Table 1]. In the upsurge of FDI outflow after 2004, considerable increase of the Third World’s share was recorded due to the chinese investments in Africa and Latin America, accounting for 9,8% and 6,6% respectively in 2008 [ibid.]. The investments were motivated mainly with seeking access to exploitation of raw materials, gas and oil.Industry pattern of the net FDI outflow from china revealed that its basic

domains in 2004 were mining (32,7%), transport and storage (15,7%), trade (14,5%), and leasing and business services (13,6%). over the period 2004–2008 the share of manufacturing decreased from 13,7% to 3,2%. For chinese investors, home based manufacturing remains cost-effective against host-country locations in most cases, hence a downward trend in share of manufacturing has emerged8. In 2008 the shares of leasing business and services (38,8%) and financial intermediation (25,0%) jointly exceeded 63% of the FDI outflow from china [calculated from data in Table 1]. The industry pattern of entry modes differed in individual industries. The investments in mining used to take the form of green-field investments while FDI placed in manufacturing often involved acquisition of foreign companies – owners of valuable patents and brands (mostly in the Triad countries) [ibid., p. 116].The surge of FDI outflow from china in the recent years reveals some changes

in conditions determining the expansion. The conditions are usually analyzed using oLI paradigm9, what implies discussing competitive advantages of chinese

8 However, for 2005 Un-UncTAD data on the chinese FDI outflow showed much higher values and shares of mining and manufacturing which altogether could exceed 60% in 2005 [Un-UncTAD, World…, 2006, p. 115].

9 The oLI (o – ownership, L – location, I – internalization) paradigm was developed by J.H. Dunning [1986].


enterprises as well as locational (foreign) and internalization advantages useful for them. The growth of chinese firms’ competitive advantages was a result of their

transformation towards market-led entities. At the second stage of reforms some enterprises developed commercial activities, building up their resources and capabilities, at first tangible (material) assets (i.e. factories) and then – intangible (immaterial) assets, like patents, brands, data bases etc. Growth and accumulation of the intangibles were strongly supported by transfers from foreign companies, usually in joint ventures with local firms. The abilities of chinese people to learn quickly, to absorb and increase knowledge, and to adapt Western technological and economic methods constitute one of the key success factors of growth and international competitiveness of chinese enterprises [Li-Hua, Peng, 2007, p. 152]. At the third stage of economic reforms, the chinese government activated

technological policy, aiming at a significant increase of R+D activity and implementing new technologies in the economy, due to both public and private expenditures. Integration of knowledge and new technologies from national and foreign (via Tncs) sources laid ground for upgrading quality-based competitive advantages, in addition to low-price-based ones, traditionally enjoyed by chinese enterprises. They gradually passed from imitations and acquisitions to creating new knowledge and innovations, in high-tech products and industries particularly [Xie, White, 2006, pp. 234, 240]. nevertheless, most of small exporters and foreign investors from low-tech industries still stick to traditional advantages, like offering low prices, focus on low-income customers and ethnical groups, exploiting known niches, etc. Firms investing in mining and infrastructure abroad usually derive their competitive advantages from possession of large capital (often of the state origin) and technology at a medium level [Un-UncTAD, 2006, World…, pp. 148−152].The competitive advantages of chinese firms investing abroad have sustained

first and foremost in technologically advanced branches of industry and services. As revealed in a research, the group of leading chinese firms has possessed competitive advantages based on innovativeness and high quality of products, sophisticated marketing strategies and brands. The advantages have been upgraded by own efforts through investments, improvements and learning in whole organizations and involvement in corporate social responsibility (e.g. in ecology) [cooke, 2008, pp. 40−41]. To some extent it is a result of smart adoption of methods used by Western firms. But, at the same time, it results from quick, flexible and creative actions of their own (i.e. chinese firms), while sticking to some traditional methods (e.g. paternalism in management of human resources). It follows that chinese enterprises have worked out “a bundle” of diverse advantages, including both price- and quality-based ones, with the latter on a rise. At present, chinese firms and the government have abundant capital to be used for investments in R+D, higher education, infrastructure and production capabilities. Thus, the future technology-based competitiveness of chinese

Anna Zorska372

enterprises will grow stronger and drive their foreign expansion [Gunther, 2009, p. 69].Advantages of foreign locations attractive for chinese investors determine

geographical structure of FDI outflow from the home country. FDI located in developing countries usually take advantage of mineral resources (e.g. oil), build up infrastructure or presence on large sales markets. To some extent, FDI outflow aimed at employing cheaper labor for relocated production takes place in low-wage countries, e.g. Vietnam [Alon, 2008, p. 9]. The FDI expansion in developed countries aims to tap their advanced resources and capabilities as well as penetrating large sales markets of regional integration groupings (the UE, nAFTA) [Rugman, Li, 2007, p. 337]. Under the present crisis more chinese FDI flows to the USA and the UE in form of equity transactions with firms suffering financial distress.Internalization advantages of chinese foreign direct investors do consist

mainly not in reduction of transaction costs but in gaining more effectiveness and strategic benefits from cross-border organization and configuration of own corporate networks. In case of effectiveness, the internalization advantages are derived from better protection and/or development of new technology and brands, higher quality of products, international arbitrage or some business practices (e.g. transfer prices). In the long run even more can be gained from improving strategic positions of chinese firms on the global market. Their foreign subsidiaries or joint ventures fulfill important tasks not only in production and sales functions of globalizing value chains but also in research, development and design functions. Another important task of corporate units is searching for new knowledge, technologies, innovations and talented staff all over the world [Un-UncTAD, World…, 2006, pp. 162−165]. Such “inputs” can constitute true internalization advantages which can be achieved from corporate networks built with own foreign subsidiaries. The position of chinese firms in business (mixed) networks – including also independent entities (firms, R+D centers) – has changed. At first chinese firms used to be participants (e. g. subcontractors) in business networks of Western Tncs. At higher levels of international business led by chinese firms, company’s own networks serve better for accumulation and protection of advanced valuable knowledge and competitive advantages.The problem of entry mode in the contexts of FDI form and strategic behavior

of investing firms boils down to making a decision on choosing between a joint venture and wholly-owned subsidiary. Investigation of decisions taken by chinese foreign direct investors showed that joint venture as the entry mode is chosen for penetrating high-growth foreign sales markets. For a successful entering and taking first- or quick-mover advantages, cooperation with a local partner is essential as far as his guidance in the host economy is much needed. Wholly-owned subsidiary as the entry mode is very useful when chinese firms encounter an intensive competition in foreign industry (sector), seek complementary assets in foreign location or pursue a global orientation towards seeking and acquiring strategic assets. In such cases, an integrated cross-border structure, strategic


flexibility and control over key assets are the main reasons for a full equity stake in a foreign subsidiary [cui, Jiang, 2009, p. 442]. In general, foreign wholly-owned subsidiaries are more often used in the expansion of chinese firms abroad, while joint ventures were the first and foremost the mode of entering the chinese market by foreign Tncs. Finally, it resulted in developing competitiveness of chinese partners and initiating their own foreign expansion before long.

GrOWtH AND preSeNt pOSitiON OF cHiNeSe trANSNAtiONALS

The rise of chinese transnationals is often analyzed in a wider context of growth and foreign expansion of Tncs from the BRIc countries. Their expansion is regarded as one of consequences of the globalization process driven first and foremost by activities of the Triad’s Tncs. However, their growing global business, cross-border value creation and networks as well as local linkages in host countries have contributed much to the internationalization process of the BRIc enterprises. Many researchers agree that under some external (and internal) factors, accelerated internationalization of the enterprises and their quick “maturation” as Tncs make significant features of rising Tncs from the BRIc countries [Bonaglia, Goldstein, 2007, p. 370]. Another issue related to the foreign expansion of chinese and other BRIc’s

corporations consists in some unique features which appear in the context of oLI paradigm conditions [ibid., p. 371]. The emerging transnationals did not possess strong competitive advantages – beside low-price-based ones – on initial entry of foreign markets. on the contrary, it was the entry on foreign markets that opened “windows of opportunity” for capturing and developing quality-based competitive advantages. For chinese firms, locational advantages of foreign countries were limited to markets of goods and assets (for acquisitions) and natural resources but not to establish cost-effective factories abroad (as the domestic ones are more effective). Initially, internalization advantages did not consist in establishing own corporate networks but rather in participating in corporate networks of other Tncs, mostly from the Triad. As participants (e.g. in joint ventures), chinese firms could take advantages of access to new technology and global brands, and effective methods of international management and organization used in Tncs’ cross-border activity. Therefore, starting as “newcomers” in global business, Tncs form china used less time and investments to develop knowledge and other assets necessary for international competitiveness as far as they could learn and take the advantages from much more experienced Triad’s Tncs [Mattews, 2006, pp. 5−27].The growth of chinese Tncs started over a hundred years after the emergence

of Western transnationals, of which many were established in the last decades of 19th century or at the beginning of the 20th century [Zorska, 2007, pp. 74−91]. At the end of the 1990s, with a support of the government, chinese enterprises

Anna Zorska374

started to invest abroad and form their corporate structures. In 1998 only 379 chinese firms could be called parent corporations of foreign subsidiaries, i.e. Tncs. In the small city-state Hong Kong there were 819 parent companies [Un-UncTAD, World…, 2001, p. 241, tab. A.I.2]. The numbers accounted for 3,0% and 6,5% respectively, of 12,6 thousand parent companies in all developing countries, mostly in Latin America (led by Brazil) and Asia (by the Republic of Korea).According to the data published by the UncTAD, in 2007 there were 3.429

parent companies (Tncs) seated in china and 1.167 corporate parents in Hong Kong [Un-UncTAD, World…, 2009, p. 223, tab. A.I.8]. The added numbers make as much as 4.596 Tncs of the chinese origin and it allows to regard them the largest group (with 21,5% stake) of transnationals from developing countries. chinese Tncs have established 286.232 foreign subsidiaries and if Hong Kong’s subsidiaries (9.712) are included, the total number amounts to 259.924 foreign subsidiaries of the chinese origin10. The number accounts for the 69,6% share of all subsidiaries set up by Tncs from developing countries. Due to the abundant FDI outflow from china in 2008, the number of new chinese transnationals and their foreign subsidiaries must have increased and also the existing Tncs must have expanded as foreign investors. The present decade is a crucial time for the rise of chinese transnationals and their expansion on the global market.on the UncTAD list of non-financial Tncs ranked by foreign assets in 2007,

the Hong Kong-based company Hutchison Whampoa was classified at the 22 position. Leading a diversified activity, Hutchison Whampoa accumulated foreign assets worth 83,4 billion USD, reached foreign sales of 33,3 billion US dollars, and employed 190 thousand people abroad. Its transnationalization index of 82,7 % makes Hutchison the tenth most internationalized company on the UncTAD list [ibid., p. 225, tab. A.I.9]. In the group of non-financial Tncs from developing countries, Hutchison

Whampoa achieved the first rank (much ahead of the second one – cEMEX from Mexico). Tncs form china (11 companies) and Hong Kong (27) made altogether the largest group (38) of the Third World transnationals in 2007 (ibid., p. 231, tab. A.I.11]. Beside Hutchison, a group of chinese owners of the largest foreign assets includes: cITIc Group (25,5 billion USD, diversified business portfolio), china ocean Shipping co. (20,2 billion USD, transport and storage), china State construction Engineering corporation (11,1 billion USD, construction and real estate), china national Petroleum corporation (6,8 billion USD, oil and petroleum), Sinochem (4,8 billion USD, oil and petroleum), Lenovo Group (4,0 billion USD, electrical and electronic equipment), china communications construction (2,1 billion USD, construction and real estate), china national offshore oil (1,7 billion USD, oil and petroleum).

10 As a matter of fact, the Republic of Korea had 7.460 Tncs, i.e. more than china and Hong Kong together. However, the Republic of Korea is included in statistics in the group of developing countries, while at the same time it is a member-country of the oEcD organization of developed countries.


characteristics of 150 chinese Tncs were researched in detail in 2005. Their structure by employment revealed that 14% of the researched Tncs employed over 10.000 people, ca 50% companies employed 500–1000 people, 25% enterprises had 100–500 employees, and the remaining 11% of firms employed below 100 workers. Industry structure showed that 56% of the researched enterprises led activity in manufacturing, 33% companies in services and 11% in mining and other primary activities. The main industries represented included: machinery and equipment, electrical and electronic goods, garments and textiles, construction and trade. As for ownership structure, private firms predominated with a share of 49%, state-owned or state-controlled companies accounted for 34% of the group, 6% fell into category of collectives and cooperatives, and the remaining percentage includes “other firms”. State-owned or controlled Tncs were large firms, mostly from two sectors: mining and construction (mainly infrastructure).The Fortune’s 2009 edition of the annual Global 500 ranking of the world

largest companies by revenues included 37 chinese companies which accounted for 7% of the total revenues in 2008. The expansion of chinese firms is quite significant, as only 6 of them were ranked in 1998, accounting for 1% of total revenues [Global 500, 2009, p. 68]. However it should be noted that not all companies in the ranking are transnationals, as some of them receive revenues mainly from the large domestic markets, like the USA or china. Almost all chinese foreign direct investors are present on the Global 500 list, except for Lenovo Group which left the list due to considerable decrease of revenues in 2008. In a group of 37 chinese companies ranked on the list, there were 20 enterprises leading business in mining and electricity sectors, 9 banks and insurance agencies, 5 service firms, and 3 operating in manufacturing. Among Global 500 firms ranked by the highest profits growth there were 6 chinese companies, including china United Telecommunications, ranked third (with 283% profit growth in 2008) [ibid.]. A research conducted by the Boston consulting Group (BcG) in 2006 found

chinese Tncs to be the largest group of “new global challengers”, i.e. globalizing companies from Russia and developing countries. Among the listed 100 companies, BcG indicated 44 transnationals of chinese origin, including 42 Tncs incorporated in china and 2 in Hong Kong [Boston consulting Group, 2006, p. 7]. Few names of companies which are prominent “challengers” and large exporters in some global sectors can be provided: ByD company (batteries, 23% of sales on the global market of batteries for mobile equipment), china Marine containers Group (50% of the containers market), Galanz Group company (microwave ovens, 45% of the EU market), Hisense (flat monitors, one of the leading global vendors), BoE Technology Group company (electronic household appliances, one of the leading vendors), TcL corporation (as above), china Aviation company (aircrafts), Haier Group (“white goods”, one of the leading vendors), Huawei Technologies company (information and telecommunication equipment and parts, one of the global technological leaders

Anna Zorska376

and vendors), ZTE corporation (as above). The success on the global market (in the middle of the present decade, in the above examples) made chinese firms not only “challengers” but rather true competitors for other firms. Much speaks in favor of their increasing competitiveness in the recent and coming years.Discussing the research results, the BcG study indicated the following

important facts and features:

chinese companies compare very favorably to other companies on the list, as 1

their share accounts for 44%, while china’s share in global GDP accounts for 29% (for 2005). It reflects the enhanced international competitiveness of chinese companies and their strong expansion on the global markets.

Equity structure of the listed chinese “challengers” is much specific because 1

over 2/3 of their number are state-owned or state-controlled, while only 3 companies are private.

Although most of chinese “challengers” are involved in manufacturing, many 1

different branches are represented.

Globalizing chinese companies apply various competitive strategies, including 1

e.g. development of products and brands from local to global, globalization of innovation activity, leadership in a niche of the global market. The strategies evolve from offering low products prices to the focus on higher quality and product innovativeness.

Taking into consideration a relatively good performance of chinese transnationals under the present crisis, one can expect more their efforts to raise competitiveness, increase foreign expansion and grow from “global challengers” to true “global players”.In terms of geography, foreign expansion of chinese Tncs has evolved from

regional to global scope. Like transnationals from other developing countries, initially chinese companies engaged in FDI expansion and building corporate networks in their own region, i.e. Asia. By the mid 2000s, the FDI outflow by chinese enterprises reached other five continents, with investments in both developing and developed countries. In the first case, the FDI flows have followed trade expansion of china in the Third World, mostly in Africa and Latin America. In the second – the FDI outflow from china was used for acquisitions of brands and innovative companies in developed countries in Europe and north America. Thus, the global scope of activities by chinese transnationals has increased in the present decade and probably the world’s economic crisis cannot change this trend.Foreign expansion of chinese Tncs implies not only external effects but also

internal ones. The latter concern impacts on economic reforms in china and contribution to their advancement. Moreover, owing to the globalization of chinese transnationals, linkages of the national and global economies are much


enhanced, what results in stronger china’s participation in the globalization process, despite its recent turbulence11.

SUMMArY AND cONcLUSiONS

Foreign expansion of chinese enterprises has become a phenomenon of worldwide prominence. Since the early 1990s, exports of chinese firms have expanded at accelerating growth rates and ten years later FDI outflow of the chinese origin has started to grow significantly. The dynamic foreign expansion, the evolution of its industry and geographical patterns, and upgrading international competitiveness have contributed to a success of chinese enterprises on the global markets. The success would not be possible without transformation of the chinese economy resulting from governmental policies promoting development of the domestic market, external liberalization and technological modernization, which have been pursued for over 30 years.Reforming the economy, the chinese government took advantage of

globalization and global expansion of foreign Tncs, which were allowed to enter gradually the domestic market on specific conditions. Inflows of foreign goods, capital and technology as well as increasing cooperative linkages of local and foreign firms supported the emerging market and competition, and consequently led to improving international competitiveness of chinese enterprises and their products. Initially it was based on exploiting low-price advantage, and advantages based on quality, innovativeness and smart strategies were gradually strengthened in the recent years. Increasing international competitiveness and shares of the global markets laid ground for a fast expansion of exports and outward foreign investments and finally to the transition of chinese enterprises into Tncs. Presently, chinese enterprises – including the transnationals – have engaged into passing from imitation and acquisitions to creation of own knowledge and innovations. Despite the global economic crisis, such changes are strongly supported by the chinese government which strains – by means of various programs and instruments – to promote growth of the national knowledge-based economy. Growth and foreign expansion of chinese enterprises – leading to the rise of

Tncs – are characterized by the following features:

Strong impact of government-led policies and the resulting processes 1

(marketization, liberalization, modernization) on growth and foreign expansion of chinese enterprises.

Stage-by-stage changes – at the pace of government’s reforms – in growth and 1

internationalization of chinese enterprises, with relatively short time spans as well as accelerated and large changes on particular stages.11 Discussing the above-mentioned problems exceeds the limits of this paper. china’s path

to and participation in the globalization process can be studied in other publications, e.g. by Polish authors, see: K. Starzyk [2009], A. Zorska [2009b].

Anna Zorska378

Government’s strategic approach to using different forms of foreign expansion 1

by Western Tncs engaged in china, in a sequence from joint ventures, subcontracting and trade to inward FDI. It has resulted in giving more time and creating more opportunities to build up economic potential and competitiveness of domestic firms.

Accelerated internationalization of relatively young (10–15 years old) chinese 1

enterprises as entities on the emerging domestic market, and not much later – on foreign markets, including highly competitive Western markets.

Relatively large share of state-owned or state-controlled enterprises in groups 1

of the biggest enterprises (floated on stock exchanges), strong involvement of “state” Tncs in outflow of FDI to gain access to raw materials abroad.

High capability of chinese enterprises to accumulate factors of production, 1

improve their quality and technological advancement, high flexibility, high ability to learn (while keeping cultural identity) as well as to develop new and unique capabilities.

Smart taking advantage of experience gathered by foreign Tncs in global 1

expansion and cross-border management for penetration of foreign sales markets, acquisition and integration of strategic assets and globalization of R+D activity.

Fast catching up with the world’s leading (mostly Triad’s) Tncs, as reflected 1

by rising global market shares and taking more and more prominent positions in global business rankings.

Unique ways of advancing foreign expansion which consisted in quick 1

“maturation” and sequencing expansion forms, shaping all conditions of oLI paradigm in own way and setting up proprietary cross-border corporate networks (instead of cooperative networks), and using smart competitive strategies.

Finally, it can be concluded that chinese Tncs have become more and more prominent global players pursuing global expansion on their own modes and terms. Therefore, investigating their activity is regarded a true challenge not only for researchers but first of all for their competitors on the global market.

reFereNceS

Alon I. [2008], Introduction, in: Globalization of Chinese Enterprises, I. Alon, J.R. McIntyre (eds.), Palgrave – Macmillan, Houndmills.

Amiti M., Freund c. [2007], China’s Export Boom, “Finance and Development“, September, pp. 38−42.

Bolesta A. [2006], Chiny w okresie transformacji. Reformy systemowe, polityka rozwo-jowa i państwowe przedsiębiorstwa (China in the Age of Transformation. Systemic Reforms, Development Policy and State Enterprises), Dialog, Warszawa.


Bonaglia F., Goldstein A., Mattews J.A. [2007], Accelerated Internationalization by Emerging Markets’ Multinationals. The Case of the White Goods Sector, “Journal of World Business”, Vol. 42, pp. 369−383.

Boston consulting Group [2006], The New Global Challengers: How 100 Top Companies from Rapidly Developing Economies Are Going Global – and Changing the World, Boston.

Brandt L., Rawski Th.G. [2008], China’s Great Economic Transformation, in: “china’s Great Economic Transformation”, L. Brandt, Th.G. Rawski (eds.), cambridge University Press, cambridge.

Branstetter L., Lardy L. [2008], China’s Embrace of Globalization, in: „china’s Great Economic Transformation”, L. Brandt, Th.G. Rawski (eds.), cambridge University Press, cambridge.

Broadman H.G. [2008], China and India Go to Africa. New Deals in the Developing World, “Foreign Affairs”, Vol. 87, pp. 95−109.

China Statistical Yearbook [2005–2010], national Bureau of china Statistics Press, Beijing.

child J., Rodriguez S.B. [2005], The Internationalization of Chinese Firms: a Case for Theoretical Extension? “Management and organization Review”, no 3, pp. 281−292.

cooke F.L. [2008], Competition and Strategy of Chinese Firms. An Analysis of Top Performing Chinese Enterprises, “International Business Journal”, no 1−2, pp. 29−56.

cui L., Jiang F. [2009], FDI Entry Modes of Chinese Firms: A Strategic Behavior Perspective, “Journal of World Business”, Vol. 44, pp. 434−444.

Dunning J.H. [1986], International Production and the Multinational Enterprise, Allen & Unwin, London.

“The Economist” [2010], 9th−15th January, p. 65.Enright M.J. [2008], China’s Economy Into the Future, in: “china Into the Future. Making Sense of the World’s Most Dynamic Economy”, W.J. Hoffmann, M.J. Enright (eds.), John Wiley & Sons, Hoboken.

Fromlet H. [2006], The Run to China – and the Need of Better Information and Analysis, in: “Business Success in china”, B. Hofer, B. Ebel (eds.), Simon – Kucher & Partners, Bonn.

Global 500, [2009], „Fortune”, no 14, pp. F-1−F-12.Gunther M. [2009], China Inc. Takes Off, „Fortune”, no 14, pp. 67−69.Hashai n. [2009], Knowledge Transfer Considerations and the Future of the Internalization

Hypothesis, „International Business Review”, Vol. 18, pp. 257−264.Hu A.G.Z., Jefferson G.H. [2008], Science and Technology in China, in: China’s Great

Economic Transformation, L. Brandt, T.G. Rawski (eds.), cambridge University Press, cambridge.

International Monetary Fund [2009], Direction of Trade Statistics. Yearbook 2009, Washington Dc.

Khanna T.K., Palepu G. [2006], Emerging Giants. Building World-class Companies in Developing Countries, “Harvard Business Review”, october, pp. 60−69.

Li-Hua R., Peng J. [2007], Tacit Knowledge and Inter-firm Learning in China, in: Business Networks and Strategic Alliances in China, S. clegg, K. Wang, M. Berrell (eds.), E. Elgar, cheltenham–northampton.

Anna Zorska380

Luo y., Tang R. [2007], International Expansion of Emerging Market Enterprises: a Springboard Perspective, “Journal of International Business Studies”, Vol. 38, pp. 481−498.

Luo y., Xue Q., Han B. [2010], How Emerging Market Governments Promote Outward FDI: Experience from China, “Journal of World Business”, Vol. 45, pp. 68−79.

Mattews J.A. [2006], Dragon Multinationals. New Players in 21st Century Globalization, “Asia Pacific Journal of Management”, Vol. 23, pp. 5−27.

naughton B. [2007], The Chinese Economy. Transitions and Growth, The MIT Press, cambridge Massachusetts – London.

naughton B. [2008], A Political Economy of China’s Economic Transition, in: China’s Great Economic Transformation, L. Brandt, Th.G. Rawski (eds.), cambridge University Press, cambridge.

Rugman A.M., Li J. [2007], Will China’s Multinational Succeed Globally or Regionally?, “European Management Journal”, no 5, pp. 333−343.

Rui H., yip G.S. [2008], Foreign Acquisitions of by Chinese Firms: A Strategic Intent Perspective, “Journal of World Business”, Vol. 43, pp. 213−227.

Starzyk K. [2009], Zagraniczna polityka ekonomiczna w procesie rynkowej transforma-cji gospodarki. Przypadek Chin (Foreign Economic Policy in the Process of Transforming Economy. The Case of China), Wydawnictwo PLAcET, Warszawa.

Un−UncTAD [2008], UNCTAD Handbook of Statistics 2008, new york–Geneva.Un−UncTAD [2001], World Investment Report 2001. Promoting Linkages, New york–Geneva.

Un−UncTAD [2006], World Investment Report 2006. FDI from Developing and Transition Economies: Implications for Development, new york–Geneva.

Un−UncTAD [2007], World Investment Report 2007. Transnational Corporations, Extractive Industries and Development, new york–Geneva.

Un−UncTAD [2009], World Investment Report 2009. Transnational Corporations, Agricultural Production and Development, new york–Geneva.

World Trade organization [2009], International Trade Statistics 2009, Geneva.Xie W., Li-Hua R., [2009], What Will Make China an Innovation-oriented Country?, “Journal of Knowledge-based Innovation in china”, Vol. 1, pp. 8−15.

Xie W., White S. [2006], From Imitation to Creation: the Critical Yet Uncertain Transition for Chinese Firms, “Journal of Technology Management in china”, Vol. 1, pp. 229−242.

yusuf S., nabeshima K., Perkins D.H. [2007], China and India Reshape Global Industrial Geography, in: Dancing with Giants. China, India, and the Global Economy, L.A. Winters, S. yusuf (eds.), The World Bank, Washington Dc.

Zorska A. [2009a], „Rozwój i ekspansja zagraniczna przedsiębiorstw chińskich (Growth and Foreign Expansion of chinese Enterprises)”, unpublished research study, Instytut Studiów Międzynarodowych, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.

Zorska A. [2009b], Droga Chin ku globalizacji (China’s Path Towards Globalization), in: Procesy globalizacji (Processes of Globalization), J. Rymarczyk, B. Skulska, W. Michalczyk (eds.), Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław.

Zorska A. [2007], Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania (Transnational Corporations. Changes, Impacts, Challenges), PWE, Warszawa.


pOWStANie cHiŃSKicH KOrpOrAcJi trANSNArODOWYcH

StreSZcZeNie

celem artykułu jest zbadanie procesu ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw chińskich prowadzącego do powstania korporacji transnarodowych (KTn). Badanie tego procesu polega na analizie empirycznej zmieniających się w chinach uwarunkowań ekonomicznych, które dokonywały się od 1978 roku pod wpływem prowadzonych przez rząd trzech wielkich reform: urynkowienia gospodarki, jej liberalizacji zewnętrznej oraz modernizacji technologicznej. Przejście od planu do rynku spowodowało rozwój zorientowanych rynkowo przedsiębiorstw (publicznych i prywatnych), konkurencyjnych na rynkach krajowym i zagranicznych. Rozpoczynając od rozwoju eksportu, niektóre przedsiębiorstwa krajowe przeszły do lokowania zagranicznych inwestycji bezpośrednich w celu lepszej penetracji rynków w innych krajach. obecnie różne formy ekspansji zagranicznej są stosowane i służą sukcesom przedsiębiorstw chińskich na globalnym rynku. Do analizy ekspansji zagranicznej firm chińskich – jej motywów, warunków, form – wykorzystano paradygmat oLI. Wyniki badań wskazują na istotny wpływ polityki państwa na ekspansję

zagraniczną przedsiębiorstw chińskich i ich zmieniającą się konkurencyjność, prowadzącej do powstania KTn – liczących się już nowych „globalnych graczy” w gospodarce światowej. Przewagi konkurencyjne korporacji chińskich ewoluują ku rosnącemu wykorzystaniu technologii oraz innowacji, jak również inwestycji – pomimo obecnego spowolnienia gospodarczego na świecie. Konkludując, powstanie chińskich KTn oraz ich drogę do sukcesów na rynku globalnym cechowała pewna specyfika ekspansji zagranicznej, odróżniająca je od innych grup korporacji z krajów rozwiniętych i rozwijających się.

Słowa kluczowe: chińskie przedsiębiorstwa, ekspansja zagraniczna, korporacje transnarodowe.

ABStrAct

The article aims at investigating the process of increasing foreign expansion of chinese enterprises leading to a rise of transnational corporations (Tncs). The study consists in empirical analysis of changing economic conditions in china under government-led three reforms including marketization, external liberalization, and technological modernization, which were initiated in 1978. The transition from plan to market in china has resulted in the growth of market-oriented enterprises (public and private), which have become competitive on the domestic and foreign markets. Starting with exports, some national enterprises have moved to foreign direct investments to enhance their penetration of foreign

Anna Zorska382

markets. At present, various modes of foreign expansion underlay success of chinese enterprises on the global markets. The analysis of their foreign expansion – motives, conditions, forms – was carried out using the oLI paradigm. The research finds a crucial influence of the government policies on foreign

expansion of chinese enterprises and their evolving international competitiveness, leading to the rise of Tncs – new “global players” in the world economy. Their competitive advantages evolve towards increased application of technology and innovations as well as investments, despite the global slowdown. It can be concluded that the rise of chinese Tncs and their path to success on the global market have been achieved with some specific features of foreign expansion distinguishing them from other groups of Tncs from developed and other developing countries.

Key words: chinese enterprises, foreign expansion, transnational corporations.

Bogusława Skulska*

prOceS iNteGrAcJi GOSpODArcZeJ cHiN Z KrAJAMi ASeAN

UWAGi WStĘpNe

Z obserwacji współczesnego świata wynika, iż znaleźliśmy się w ważnym i, być może, przełomowym okresie rozwoju, a na naszych oczach kształtuje się nowy ład międzynarodowy. I chociaż ciągle jeszcze swoją pozycję lidera w systemie międzynarodowym zachowują Stany Zjednoczone, to jednak już dotychczasowy trójkąt, zwany inaczej Triadą – USA, UE i Japonia – musi zostać przekształcony w wielokąt, uwzględniający gospodarki przynajmniej chin i Indii [Kołodko, 2008, s. 14]. oprócz starych mocarstw tworzy się grupa nowych państw dążących do zajęcia

liczącego się miejsca w gronie globalnych graczy. Wśród nich znajdują się również państwa azjatyckie. Mowa tu zarówno o chinach i Indiach, jak i o państwach tworzących Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo-Wschodniej (Association of South East Asian nations – ASEAn). Powiązania ekonomiczne i polityczne oraz procesy integracyjne zachodzące pomiędzy wymienionymi państwami azjatyckimi są interesujące i przebiegają z niespotykaną na innych kontynentach dynamiką. Jednocześnie charakteryzują się olbrzymim zróżnicowaniem, co czyni je jeszcze bardziej godnymi uwagi. Krystalizujący się model integracji chin z ugrupowaniem ASEAn jako poten-

cjalnych pretendentów do roli przyszłych liderów gospodarki światowej, a tym samym azjatyckiej sceny gospodarczej i politycznej jest przedmiotem artykułu. Będzie to oczywiście jedynie zarys tematu, wskazanie najważniejszych, moim zda-niem, czynników i elementów determinujących tę kwestię.


* Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu, [email protected]

Bogusława Skulska384

DYLeMAtY iNteGrAcJi GOSpODArcZeJ W AZJi WScHODNieJ

Korzenie wschodnioazjatyckiego regionalizmu można odnaleźć w regionalnej integracji gospodarczej. obecnie integracja gospodarcza w regionie Azji Wschod-niej pogłębia się za sprawą nowo powstałej sieci produkcyjnej. Sieć obejmująca wymianę handlową, kapitałową i technologiczną wywiera istotny wpływ na rozwój gospodarczy Azji Wschodniej, implikując tzw. rozwój równoległy gospodarek regionu.Integrację gospodarczą w regionie Azji Wschodniej stymulują następujące

zjawiska [China and Asian…, 2010, s. 4]:

Przepływ kapitału z gospodarek silniej rozwiniętych do tych o najniższym 1. stopniu rozwoju – początkowo z Japonii, potem z krajów nowo uprzemysłowio-nych, tj. Singapuru, Korei Południowej, Tajwanu i Hongkongu. natomiast prze-pływy kapitałowe obserwowane w XXI wieku są wielokierunkowe, włączając te z państw rozwijających się do krajów wysoko rozwiniętych, co jest konsekwencją liberalizacji transferów kapitałowych i technologicznych, a także ukształtowania wertykalnego łańcucha wzrostu gospodarczego w Azji Wschodniej;

Prowadzona polityka handlowa i proinwestycyjna, przy strategii otwartego 2. rynku i liberalizacji w obrębie gospodarek wschodnioazjatyckich, wpływa na obni-żenie kosztów transakcyjnych, co sprzyja jednocześnie integracji gospodarczej w obrębie struktur rynku;

Traktowanie regionalizmu jako szansy na obronę przed negatywnymi zewnętrz-3. nymi w stosunku do regionu zjawiskami, napięciami i szokami. Kryzys azjatycki z 1997 r. wyraźnie przyspieszył działania w zakresie stworzenia bazy skutecznej kooperacji w regionie [Mazurek, 2007, s. 51−57].

Silna konkurencyjność w ramach regionu. Poszczególne kraje konkurują ze 4. sobą o te same rynki zbytu oraz o przyciągnięcie inwestycji zagranicznych. Inte-gracja może uczynić region bardziej atrakcyjnym dla inwestorów i stworzyć bazę dla zsynchronizowanej liberalizacji handlowej ułatwiającej dostęp do zagranicz-nych rynków zbytu [Munakata, 2004].

Wzrost gospodarczy chin z powodu ogromnych rozmiarów i potencjału rynku 5. wewnętrznego stanowi nowy czynnik regionalnego wzrostu gospodarczego, zmie-niając tym samym paradygmat regionalnej integracji gospodarczej. Warto podkre-ślić, iż chiny zyskały status strategicznego węzła jako rynek chłonący zarówno kapitał, jak i importowane towary i usługi, a wskutek rekonstrukcji gospodarki tego kraju stopniowo postępuje tworzenie nowej regionalnej sieci produkcji i usług.

Integracja gospodarcza sprzyja rozwojowi wspólnych interesów, a w ślad za tym regionalnego „ducha” współpracy i tożsamości. Istota wschodnioazjatyckiego regionalizmu stanowiła przedmiot debat w ramach struktur „ASEAn+” od cza-sów azjatyckiego kryzysu finansowego z 1997 roku. Kluczowy punkt odniesienia

prOceS iNteGrAcJi GOSpODArcZeJ cHiN Z KrAJAMi ASeAN 385

stanowi w tym miejscu „ASEAn+3” nie będący wyłącznie przejawem współpracy gospodarczej. Posiada bowiem znaczenie polityczne, wpisujące się m.in. w kwe-stie poprawy stosunków pomiędzy państwami regionu. Innego rodzaju struktury – tj. „ASEAn+1” czy East Asian Summit (EAS) – pełnią role regionalnych plat-form zaangażowania i współpracy wszystkich członków na rzecz dialogu i wspól-nych przedsięwzięć. Faktem jednak pozostaje wyraźnie widoczny brak silnego przywództwa i poro-

zumienia pomiędzy największymi siłami (ekonomicznymi i politycznymi) regionu [Lu, 2003]. Szczególnie dużo oczekuje się pod tym względem od Japonii i chin jako potencjalnego jądra pełnej integracji polityczno-ekonomicznej, tym bardziej że nie chodzi tylko o kwestie współpracy gospodarczej, ale również o kwestie bezpieczeństwa militarnego. Jest wiele spraw wymagających rozwiązań systemo-wych na szczeblu regionalnym (program nuklearny Korei Północnej jest tego najwyraźniejszym przykładem). niestety, jak pisze Kissinger, „wzajemne stosunki między głównymi państwami Azji odznaczają się licznymi cechami dziewiętnasto-wiecznego europejskiego systemu równowagi sił” [Kissinger, 2002, s. 909]. oznacza to, że w rejonie Azji i Pacyfiku ścierają się ze sobą wpływy kilku mocarstw (USA, Japonia, chiny) i grup mniejszych krajów. „(…) Państwa Azji nie myślą w kategoriach wspólnoty” – diagnozuje dalej Kissinger – „nie życzą sobie żad-nych instytucjonalnych ram, które mogłyby dać potencjalnym azjatyckim super-mocarstwom – czy nawet Stanom Zjednoczonym – decydujący głos w ich spra-wach. (…) Żywią (…) zbyt wiele podejrzeń wobec silnych sąsiadów, a do pew-nego stopnia także wobec Stanów Zjednoczonych, by godzić się na formalne, obejmujące cały Pacyfik, instytucje”. [Kissinger, 2002, s.911]. W literaturze przedmiotu rozważania na temat przyszłości regionalizmu

w rejonie Azji Wschodniej koncentrują się wokół czterech głównych kwestii1:

Usuwania barier handlowych poprzez bilateralne porozumienia o wolnym 1. handlu (free trade agreements) i partnerstwie ekonomicznym (economic partner-ship agreements) oraz poprzez utworzenie regionalnej strefy wolnego handlu (free trade area, regional trade agreement).

Dominującej roli międzynarodowych łańcuchów produkcji w regionie (2. inter-national production networks).

Koncepcji regionalnej współpracy dotyczącej rynków finansowych (integracji 3. monetarnej, unii walutowej), będącej odpowiedzią na kryzys roku 1997 i próbą zapewnienia stabilności sektora finansowego w regionie.

Przebiegu, perspektyw i zakresu procesu instytucjonalizacji współpracy regio-4. nalnej z uwzględnieniem problemów bezpieczeństwa.

Te cztery zagadnienia pokazują dość szeroki zakres wspólnoty interesów, która jest podstawą współpracy regionalnej. To właśnie konkretne problemy do

1 Szerzej na ten temat: Biznes międzynarodowy w regionie Azji i Pacyfiku, B. Skulska (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 152−159.


rozwiązania powodują, że w regionie Azji Wschodniej powstaje bardzo dużo ini-cjatyw regionalnych o bardzo różnym stopniu instytucjonalizacji.W tym miejscu należy zauważyć, iż chiny również od początku XXI wieku

starają się umacniać swoją pozycję ekonomiczną i polityczną w Azji Wschodniej poprzez zawieranie regionalnych porozumień handlowych (regional trade agre-ements − RTAs). Ponieważ większość RTAs ma charakter dwustronnych porozu-mień o wolnym handlu (free trade agreements − FTAs), można wskazać bilatera-lizm jako dominujący obecnie sposób kształtowania międzynarodowej polityki handlowej przez chiny [Regional Trade Agreements…, 2010]. Wskazaną prawidło-wość potwierdzają dane prezentowane w tabeli 1.

Tabela 1. Inicjatywy RTA podjęte przez Chiny w XXI wieku

KrajeStadium

zaawansowania(rok inicjacji)

rodzaj umowy

Obszary regulowane przez umowę

APTArealizowane (1975; 2001 – przystąpienie chin)

PTAHandel towarowy (preferencje celne)

ASeAN realizowane (2002) FtAHandel towarowy, usługi, inwestycje

pakistan realizowane (2006) FtA Handel towarowy, usługi

chile realizowane (2005) FtAHandel towarowy, usługi, kultura, edukacja, nauka i technologia

Nowa Zelandia

realizowane (2008) FtAHandel towarowy, usługi, inwestycje

Singapur realizowane (2008) FtA Handel towarowy, usługi

peru realizowane (2009) FtAHandel towarowy, usługi, walka z protekcjonizmem

Hongkong realizowane (2003) FtAHandel towarowy, usługi, współpraca instytucjonalna

Makau realizowane (2003) FtAHandel towarowy, usługi, współpraca instytucjonalna

costa rica realizowane (2010) FtA Handel towarowy, usługi

Gcc Negocjacje (2004) FtA Handel towarowy, usługi

Australia Negocjacje (2005) FtAHandel towarowy, usługowy, inwestycje, liberalizacja handlu globalnego

islandia Negocjacje (2007) FtA Handel towarowy, usługi


Norwegia Negocjacje (2008) FtA

Handel towarowy, usługowy, promowanie rozwoju gospodarczego i podniesienie standardu życia

SAcU Negocjacje (2004) FtA Handel towarowy, usługi

indieStudium wykonalności (2003)

RTAHandel towarowy, usługowy, współpraca finansowa

republika Korei

Studium wykonalności (2004)

FtA

Handel towarowy, usługowy, inwestycje, promowanie współpracy na rzecz wspólnego rozwoju

Japonia, republika Korei

Studium wykonalności(2010)

FtAHandel towarowy, współpraca gospodarcza

Hongkong realizowane (2004) cepA Handel towarowy, usługi

Makau realizowane (2003) cepA Handel towarowy, usługi

tajwan realizowane (2010) ecFA Handel towarowy, usługi

Legenda:ptA – preferential trade Agreement (porozumienie o preferencyjnym Handlu)FtA – Free trade Agreement (porozumienie o Wolnym Handlu)rtA – regional trade Agreement (regionalne porozumienie Handlowe)cepA – closer economic partnership Agreement (porozumienie o Bliskim partnerstwie

Gospodarczym)ecFA – economic cooperation Framework Agreement (porozumienie ramowe

o Współpracy Gospodarczej)AptA – Asia-pacific trade Agreement (porozumienie o Wolnym Handlu Azji i pacyfiku)Gcc – Gulf cooperation council (rada Krajów Zatoki perskiej): Bahrajn, Kuwejt, Oman,

Zjednoczone emiraty ArabskieSAcU – Southern African customs Union (południowoafrykańska Unia celna): republika

południowej Afryki, Botswana, Lesoto, Namibia, Swaziland

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://fta.mofcom.gov.cn/; http://www.wto.org/; http://www.bilaterals.org/

nesadurai jako główną przyczynę popularności bilateralizmu w Azji Wscho-dniej wskazuje na jego elastyczność [Asian Regional…, 2004]. negocjujące strony mogą albo pozostać przy dużej autonomii polityk krajowych, albo zintensyfiko-wać współpracę nawet poza ramy określone przez WTo. Feng Lu zauważa, że proces ten przybierać będzie postać dwuetapową: obecnie powstaje w regionie sieć bilateralnych porozumień o wolnym handlu (FTA), a z czasem poszczególne porozumienia indywidualne zostaną prawdopodobnie włączone w szerszą kon-strukcję o charakterze regionalnym (duża strefa wolnego handlu) [Lu, 2003]. Jest to wyraźne przeciwieństwo procesów integracji, jakie zaszły w Ameryce Północnej i Europie, gdzie procesy integracyjne przebiegały głównie z inspiracji silnego cen-


trum ekonomicznego (Francja i niemcy w Unii Europejskiej) lub politycznego (dominacja USA w nAFTA). Ilość podjętych inicjatywy bilateralnych, choć cieszy zwolenników liberalizacji

handlowej, niesie ze sobą ryzyko wystąpienia tzw. efektu spaghetti (spaghetti bowl effect) [Kawai, 2004]. Konieczne jest wypracowanie metod zapewniania spójności poszczególnych porozumień, aby współpraca regionalna nie została sprowadzona do chaotycznego gąszczu odmiennych regulacji. nie chodzi tu jednak o tworzenie nadbudowy instytucjonalnej, która mogłaby zaprzepaścić korzyści wynikające z bilateralizmu, ale o stworzenie reguł konstruowania indywidualnych porozu-mień, zapewniających przejrzystość i zrozumiałość procedur.

prZYcZYNY iNteNSYFiKAcJi WSpÓŁprAcY cHiN Z KrAJAMi ASeAN

reLAcJe cHiNY – ASeAN W LAtAcH 90. xx WieKU

Przed dekadą lat 90. ASEAn jako ugrupowanie nie utrzymywało oficjalnych sto-sunków z chinami, mimo kontaktów Pekinu z kilkoma krajami członkowskimi ASEAn na szczeblu bilateralnym. Pod koniec lat 80. chiny zintensyfikowały wysiłki na rzecz rozwoju stosunków dyplomatycznych z pozostałymi państwami ASEAn, traktując je jako ostatni krok prowadzący do ewentualnego nawiązania oficjalnych stosunków z tym ugrupowaniem. Podczas wizyty w Tajlandii w listopadzie 1988 roku chiński premier Li Peng

zaproponował podstawowe zasady nawiązania, odbudowania i rozwoju stosun-ków ze wszystkimi krajami ASEAn. Po nawiązaniu pod koniec dekady lat 90. stosunków dyplomatycznych z ostatnim krajem ASEAn – Singapurem, chiny wywierały nacisk na nawiązanie oficjalnych stosunków z ugrupowaniem ASEAn. chiński minister spraw zagranicznych Qian Qichen uczestniczył 19 lipca 1991 roku w 24. Spotkaniu Ministrów ASEAn w Kuala Lumpur jako gość rządu malezyj-skiego, wyrażając zainteresowanie chin współpracą z ASEAn, w szczególności w dziedzinie nauki i technologii. oddźwięk był pozytywny. We wrześniu 1993 roku sekretarz generalny ASEAn Dato' Ajit Singh odwiedził Pekin, wyrażając zgodę na utworzenie dwóch wspólnych komitetów: ds. współpracy w dziedzinie nauki i technologii oraz ds. współpracy gospodarczej i handlowej. Powstanie obu komi-tetów sformalizowano 23 lipca 1994 roku w Bangkoku. W tym samym czasie ASEAn i chiny porozumiały się co do rozpoczęcia konsultacji w kwestiach poli-tycznych i bezpieczeństwa na wysokim szczeblu. W lipcu 1996 roku ASEAn przy-znał chinom status uczestnika dialogu podczas 29. Spotkania Ministrów w Dżakarcie w miejsce dotychczasowego statusu konsultanta, nadanego w 1991 roku [Sheng Lijun, 2003, s. 2]. Do roku 1997 dialog chiny–ASEAn toczył się równolegle w pięciu różnych

gremiach. chiny partycypowały w serii spotkań konsultacyjnych z ASEAn, które odbywały się na różnych szczeblach. W grudniu 1997 roku chiński prezydent


Jiang Zemin i wszyscy przywódcy ASEAn uczestniczyli w pierwszym nieformal-nym szczycie ASEAn+1, wypracowując wspólne stanowisko dotyczące powoła-nia partnerstwa na rzecz dobrego sąsiedztwa i wzajemnego zaufania zorientowa-nych na XXI wiek.Zachowując jednak pewien obiektywizm, należy zaznaczyć, iż państwa ASEAn

w latach 90. różnie postrzegały zagrożenia związane z rosnącą potęgą chin, wyni-kające z prowadzenia przez ten kraj utajnionego programu modernizacji militar-nej, polityki „pełzającej asertywności” na Morzu Południowochińskim czy z waśniami politycznymi z Tajwanem.Ważnym punktem zwrotnym we wzajemnych relacjach był kryzys gospodarczy

w 1997 roku. W dobie kryzysu chiny udzieliły pożyczek finansowych państwom ASEAn, deklarując przy tym zaprzestanie dewaluacji własnej waluty w celu uzy-skania przewagi nad sąsiadami. nie miało przy tym znaczenia, że wsparcie finan-sowe chin stanowiło ledwie 1/10 wkładu japońskiego, a ukrytą przesłanką dla zamrożenia dewaluacji waluty była chęć ochrony waluty Hongkongu. W konse-kwencji podjętych działań chiny postrzegano jako konstruktywnego i odpowie-dzialnego gracza na arenie regionalnej. W istocie postępowanie chin silnie kon-trastowało z amerykańską i japońską polityką nieingerencji.

DYpLOMAtYcZNA OFeNSYWA cHiN W AZJi pOŁUDNiOWO-WScHODNieJ W xxi WieKU

na początku XXI wieku chińska Republika Ludowa (chRL) poszukiwała dal-szych sposobów utrwalenia swoich więzi z państwami ASEAn, inicjując dyplo-matyczną ofensywę. W trakcie regularnych podróży po Azji Południowo-Wschod-niej chińscy przywódcy starali się przekonać przywódców z krajów ASEAn, że kontakty z chinami stanowią dla nich ogromną szansę rozwojową, obalając mit o strategicznym zagrożeniu. chiński premier Wen Jiabao obrazowo przyrówny-wał chRL do „przyjaznego słonia”. W 2001 roku zaproponowano zawarcie Poro-zumienia o Wolnym Handlu chiny – ASEAn (China – ASEAN Free Trade Area, cAFTA), co ASEAn ze swojej strony warunkowo zaakceptował, a ostatecznie umowę podpisano w listopadzie 2002 roku. W kolejnym 2002 roku Pekin podpi-sał z ASEAn „Deklarację dotyczącą Zachowania Stron na Morzu Południowo-chińskim” (Declaration on the Conduct of Parties of the South China See). Celem deklaracji jest zachowanie status quo w sporach terytorialnych, redukcja napięć i stymulowanie współpracy na rzecz budowy wzajemnego zaufania2. natomiast w 2003 roku chiny i ASEAn uzgodniły „Wspólną Deklarację o Partnerstwie Strategicznym” (The Treaty of Amity and Cooperation, TAc) zakładającą współ-pracę w kwestiach politycznych, społecznych, regionalnych i bezpieczeństwa. W październiku 2006 roku, w celu uczczenia piętnastolecia dialogu, chiny

2 W 2003 roku chiny poszły o krok dalej, dokonując symbolicznego, acz ważnego gestu w postaci podpisania traktatu o nieagresji ASEAn z 1976 roku, wykluczającego użycie siły w celu rozstrzygania sporów.


i ASEAn zorganizowały jubileuszowy szczyt w nanning. Spotkanie ukazało wie-lopłaszczyznowość powiązań chiny – ASEAn, intensywność relacji gospodar-czych i rosnące zaufanie we wzajemnych kontaktach. Premier Wen stwierdził, iż od roku 1991 chiny i ASEAn „przeszły wspólnie przez doświadczenia wyzbywa-nia się podejrzliwości, rozwijania dialogu i promowania wzajemnego zaufania” oraz, że w konsekwencji więzi chiny – ASEAn stały się „najlepsze w historii” [Storey, 2007, s. 17]. Dlaczego chiny prowadziły intensywną dyplomatyczną ofensywę w państwach

ASEAn? odpowiedzi należy szukać w wielopłaszczyznowych interesach Państwa Środka w regionie Azji Południowo-Wschodniej. od czasu zakończenia zimnej wojny gospodarka stanowiła siłę stymulującą rozwój relacji Chin z Azją Południowo-Wschodnią. Region ma zasadnicze znaczenie dla chin, ponieważ:

posiada bogate zasoby naturalne niezbędne do zasilania wzrostu przemysło- 1

wego;

stanowi potencjalny rynek blisko 600 mln konsumentów, którzy są skłonni 1

nabywać głównie tańsze, gorsze jakościowo produkty nieprzystające do wymo-gów rynków Zachodu;

państwa ASEAn na ogromną skalę dokonują w chinach bezpośrednich inwe- 1

stycji zagranicznych od początku lat 80. (38,5 mld USD) [“Straits Times”, 2006].

Kombinacja tych trzech czynników zaowocowała gwałtownym wzrostem wza-jemnych obrotów handlowych między partnerami, co pokazują dane w dalszej części artykułu. Zależnie od przyjętych wskaźników chiny są obecnie drugim, bądź trzecim największym partnerem handlowym ASEAn po Stanach Zjednoczonych i Japonii (tab. 2). W przypadku kontynuacji owego trendu, co wydaje się wielce prawdopodobne, chiny w perspektywie kilku lat mogą stać się regionalnym liderem w relacjach handlowych z ASEAn. chiny mają także ważne interesy strategiczne w Azji Południowo-Wschodniej.

od 1949 roku polityka tego kraju nastawiona była na utrwalenie przyjaznych (względnie elastycznych) stosunków na swoich peryferiach oraz maksymalizację wpływu politycznego w tych krajach. Szczególne znaczenie mają w tym kontekście państwa kontynentalnej części Azji Południowo-Wschodniej na czele z Birmą, Laosem i Wietnamem (graniczące z chinami), w dalszej kolejności Tajlandia i Kambodża. chiny podjęły działania na rzecz zbliżenia z tymi krajami, finansując budowę połączeń kolejowych, drogowych i rzecznych. Kraje nadmorskie Azji Południowo-Wschodniej (Indonezja, Malezja, Singapur i Filipiny) zyskały także strategiczne znaczenie dla Państwa Środka. chiny uzależniły się od transportu morskiego przez obszar Azji Południowo-Wschodniej. Właśnie tędy dostarczane są zasoby naturalne do chińskich portów w jedną stronę, a także kontenery z chińskimi towarami na rynki zagraniczne w drugą. Zakłócenia płynności trans-portu morskiego mogą skutkować masowym bezrobociem, niepokojami społecz-nymi, wreszcie – protestami antyrządowymi. Z tego powodu rząd chin uważnie


obserwuje sytuację w strategicznym ośrodku żeglugi morskiej, tj. w cieśninie Malakka, przez którą dostarczane jest do chin 65% surowców energetycznych [Storey, 2006]. Jak dotąd chiny nie posiadają potencjału do ochrony wybrzeży mimo ambitnego programu modernizacji marynarki. chiny liczą, iż dobre relacje z morskimi potęgami Azji Południowo-Wschodniej sprzyjać będą choć częścio-wemu rozwiązaniu „dylematu Malakka”.

Tabela 2. Obroty towarowe ASEAN z sześcioma z najważniejszymi partnerami w latach 1993–2008 (w %)

Kraj/regioneksport ASeAN import ASeAN

1993 2003 2005 2008 1993 2003 2005 2008

Unia europejska – 15a 15,2 13,3 12,5 12,6 14,3 12,0 10,3 11,3

USA 20,3 14,2 14,3 1,2 15,1 14,0 10,6 10,4

Japonia 15,0 11,8 11,2 11,9 24,9 16,3 14,1 13,3

Korea płd. 3,0 3,9 8,0 4,3 3,1 4,3 5,4 5,4

chiny + Hongkong 2,2b 13,1 10,2 11,9 1,9 9,9 11,6 13,2

Handel wewnątrz ASeAN 21,1 22,9 25,3 28,2 17,4 20,6 24,5 25,8

Australia 1,8 2,7 3,0 4,2 2,4 2,1 2,0 2,4

tajwan 3,0 3,3 1,3 0,3 3,7 4,4 2,0 1,8c

pozostałe 18,4 14,8 14,2 25,4 17,2 16,4 19,5 16,4

Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

a W latach 2005 i 2008 – Ue-25; b Bez Hongkongu, w 1996 r. na to państwo przypadało 3,3% eksportu i 1,5% importu ASeAN-6; c Obroty handlowe tajwanu z Singapurem za rok 2008 uwzględniono w puli „pozostałe”.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: ASEAN Statistical Yearbook 2003, ASeAN Sekretariat, Jakarta 2003, s. 78−79; ASEAN Statistical Yearbook 2005, ASeAN Sekretariat, Jakarta 2005, s. 78−79; external trade Statistics, tabela 20, www.aseansec.org, za: e. Oziewicz, Dylematy rozwoju gospodarczego krajów Azji Południowo-Wschodniej na tle procesów globalizacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 36; dane za 2008 rok opracowano na podstawie: ASEAN Statistical Yearbook 2008, ASeAN Sekretariat, Jakarta 2008, s. 92−93.

Interesy polityczne Chin w Azji Południowo-Wschodniej mają kolosalny wpływ na powiązania gospodarcze i strategiczne tego państwa w analizowanym regionie. Stabilne stosunki polityczne z rządami państw ASEAn sprzyjają wzmocnieniu


wzajemnych więzi handlowych i inwestycyjnych. chiny wykorzystują także swoje rosnące wpływy w regionie Azji Południowo-Wschodniej do podkreślenia podsta-wowych zasad politycznych, które obowiązują w polityce wewnętrznej. Wskazać w tym miejscu należy w szczególności obawy Pekinu co do integralności teryto-rialnej (Tajwan i Tybet) i zagrożenie ze strony − postrzeganych za wywrotowe − ruchów politycznych działających pod szyldem organizacji religijnych Falun gong3. W pierwszej dekadzie XXI wieku w zasadzie wszystkie państwa ASEAn dookreśliły politykę „jednych chin”, odmawiając wizy duchowemu przywódcy Tybetańczyków Dalajlamie, czy zwalczając aktywistów Falun Gong. Zrozumienie wewnętrznych problemów politycznych chin wymaga ze strony krajów ASEAn niewiele wysiłku, za to przynosi ogromne korzyści w postaci rosnących obrotów handlowych i kapitałowych pomiędzy stronami.Długofalowe cele polityczne chin w Azji Południowo-Wschodniej pozostają

przedmiotem debat i spekulacji. oficjalnie chińskie kierownictwo forsuje tezę „pokojowego wzrostu”. Rząd deklaruje, że chiny potrzebują pokojowego i sta-bilnego otoczenia regionalnego dla podtrzymania rozwoju kraju, a ich rosnąca siła gospodarcza i militarna nie stanowi zagrożenia dla żadnego z państw. Podkreśla się nawet, że w przypadku osiągnięcia maksymalnego możliwego potencjału chRL nie będzie dążyć do regionalnej hegemonii. Jednakże prawdo-podobny wydaje się długofalowy cel chin sprowadzający się do wyparcia wpły-wów amerykańskich i japońskich w celu uzyskania dominującej pozycji w regio-nie. na podstawie analiz chińskich dokumentów rządowych oraz wypowiedzi wysokich urzędników można zakładać, iż możliwe są trzy kluczowe scenariusze do osiągnięcia strategicznych celów politycznych [Kang, 2003, s. 58]:

Po pierwsze, chiny zmierzają do uzyskania statusu regionalnego lidera eko- 1

nomicznego i domniemanego sponsora. Porozumienia o handlu bilateralnym i inwestycjach, łącznie z cAFTA stanowią instrumenty realizacji tej strategii.

Po drugie, Pekin zainteresowany jest ukształtowaniem i przewodzeniem mul- 1

tilateralnemu forum wykluczającemu Stany Zjednoczone, tj. East Asian Summit.

Po trzecie, dążeniem chin pozostaje także osłabienie bilateralnych więzi mili- 1

tarnych państw ASEAn z USA.

Podczas międzynarodowej konferencji na Uniwersytecie Technologicznym nanyang w Singapurze, która odbyła się w październiku 2009 roku, Wang yuzhu wskazał na cztery czynniki, które w przyszłości będą miały istotny wpływ na pogłębianie współpracy między chinami i ASEAn [The ASEAN – China…, 2009, s. 5]:

3 Falun Gong (Falun Dafa) – jest to organizacja religijna mająca wyznawców w około 100 kra-jach, a najwięcej z nich – około 70 mln – mieszka w chinach. Jej wyznawcy są prześladowani przez urzędników Komunistycznej Partii chin, ponieważ zostali uznani za wrogów klasowych, którzy nie zgadzają się z dogmatami KPch; www.falundafa.pl


wzrost wzajemnego zaufania w celu unikania dylematów w wymiarze bezpie- 1

czeństwa,

rozwiązanie spornych kwestii związanych z realizacją gospodarczych interesów 1

partnerów na Morzu Południowochińskim, przy zachowaniu należytej ostroż-ności i wyczucia dla dobrej współpracy bilateralnej4,

wsparcia instytucjonalizacji w celu ustabilizowania relacji bilateralnych, 1

zwiększenie zaangażowania chin w budowę wspólnoty ASEAn, w szczegól- 1

ności poprzez wsparcie i pomoc dla czterech najsłabiej rozwiniętych państw ugrupowania – Kambodży, Laosu, Birmy i Wietnamu – na rzecz podnoszenia kompetencji i redukcji luki rozwojowej.

StreFA WOLNeGO HANDLU cHiNY – ASeAN (cAFtA)

prOceS KreOWANiA

chińska koncepcja cAFTA sięga roku 1995, kiedy to Tajlandia po raz pierwszy zaproponowała specjalną strefę ekonomiczną (SSE), zbliżoną do FTA, obejmu-jącą południowe prowincje chin. odtąd, w szczególności na początku 1997 roku, chińscy uczeni dyskutowali rozmaite warianty specjalnych stref ekonomicznych wzdłuż wybrzeża chińskiego, rzek Jangcy i Pearl zakładające udział Japonii, Korei Południowej, Korei Północnej (strefa ekonomiczna rzeki Turmen), Rosji, ASEAn, Tajwanu i Hongkongu. Koncepcja tego rodzaju SSE odbiegała jednak od wcze-śniejszych specjalnych stref ekonomicznych tworzonych przez chiny pod koniec lat 70. i na początku lat 80. u progu reformy gospodarczej. otwarty nacisk ze strony Pekinu na utworzenie strefy wolnego handlu obej-

mującej chiny i wszystkie dziesięć państw ASEAn wywierano podczas szczytu ASEAn+35 w listopadzie 2000 roku. Wówczas chiński premier Zhu Rongji stwierdził: „w długim okresie chiny i państwa ASEAn mogą dalej rozwijać sto-sunki wolnohandlowe” [Thayer, 2001]. Zaproponował także utworzenie grupy eksperckiej pod auspicjami Wspólnego Komitetu chiny – ASEAn ds. współ-pracy gospodarczej i handlowej w celu wypracowania studium wykonalności FTA.

4 Przedmiotem sporu w regionie Morza Południowochińskiego jest archipelag Spartly i Wyspy Paracelskie. Roszczenia do tego regionu zgłaszają chiny, Wietnam, Filipiny, Tajwan, Malezja i Indonezja. Archipelag i tworzące go wyspy mają znaczenie jako ważne komunikacyjne szlaki morskie, a dodatkowo pod dnem morskim znajdują się bogate złoża zasobów surowcowych (ropa naftowa, gaz ziemny), których wydobyciem są zainteresowane wskazane kraje. Szerzej na ten temat: Bezpieczeństwo międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku. Wybrane zagadnienia, B. Skulska, P. Skulski (red. nauk.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2010, s. 118−120.

5 Szczyt ASEAn+3 to nieformalny szczyt dziesięciu państw ASEAn, chin, Japonii i Korei Południowej.


na szczycie ASEAn – chiny w listopadzie 2001 roku premier Zhu złożył oficjalną propozycję utworzenia strefy wolnego handlu chiny – ASEAn (cAFTA) w perspektywie dziesięciu lat. chiny zaproponowały otwarcie swojego rynku w części kluczowych sektorów na kraje ASEAn w ciągu pięciu lat. Zagwarantowały jednocześnie specjalne stawki preferencyjne dla wybranych towarów z najsłabiej rozwiniętych państw ASEAn, tj. Kambodży, Laosu i Birmy. ASEAn zaakceptował tę propozycję, inicjując jednocześnie serię rund kon-

sultacyjnych z chinami w kwestii cAFTA. na szczycie ASEAn − chiny w Kambodży w listopadzie 2002 roku ogłoszono Porozumienie Ramowe doty-czące Szerokiej Współpracy Gospodarczej ASEAn – chiny, które było prawnym instrumentem zarządzania przyszłą kooperacją w wymiarze gospodarczym pomię-dzy stronami. Porozumienie to obejmuje współpracę w zakresie dóbr, usług, inwestycji oraz innych powiązanych dziedzin. W sformułowanych celach FTA, wskazano na mechanizmy specjalnego traktowania nowych państw członkowskich ASEAn (Laosu, Kambodży, Birmy i Wietnamu) umożliwiające im w perspekty-wie pięciu lat przystąpienie do strefy wolnego handlu. chiny przyznały trzem pozostającym poza WTo członkom ASEAn – Wietnamowi, Laosowi i Kambodży – status państw szczególnego uprzywilejowania.Formalne rozmowy dotyczące cAFTA w gronie chin i sześciu państw założy-

cielskich ASEAn – Brunei, Indonezji, Malezji, Filipin, Singapuru i Tajlandii – powinny zakończyć się do roku 2010, Kambodża, Laos, Birma i Wietnam pla-nowo mają przystąpić do strefy w 2015 roku. Program redukcji stawek celnych dla 600 produktów rolnych, w tym żywych zwierząt, mięsa, ryb, produktów mlecz-nych, innych produktów zwierzęcych, drzew i warzyw, owoców i orzechów, byłby uruchomiony natychmiast.

MODeL cAFtA

chińska propozycja cAFTA opierała się na analizie panelu ekspertów ASEAn – chiny powołanego w konsekwencji propozycji chińskiego premiera Zhu, zło-żonej w listopadzie 2000 roku podczas szczytu ASEAn+3 [Forging Closer ASEAN…, 2001]. chiński zespół w panelu tworzyli dwaj profesorowie z Instytutu Studiów Azji – Pacyfiku Akademii nauk Społecznych chin oraz trzej eksperci z chińskiej Akademii Handlu Międzynarodowego i Współpracy Gospodarczej podlegający Ministerstwu Handlu Zagranicznego i Współpracy Gospodarczej. chińscy stratedzy w Pekinie (większość nie współpracująca z ASEAn) przypisy-wali duże znaczenie geostrategicznym implikacjom cAFTA, co przełożyło się na bardziej optymistyczne analizy, w odróżnieniu od podejścia chińskich ekspertów z ASEAn dostrzegających wiele potencjalnych trudności natury ekonomicznej w całym projekcie.natomiast pomimo wątpliwości uczeni z pięciu wiodących instytutów studiów

Azji Południowo-Wschodniej poparli projekt cAFTA, ostrzegając jednak chiny przed potencjalnymi trudnościami w związku z funkcjonowaniem w strefie wolnego handlu jednocześnie ze wszystkimi dziesięcioma państwami ASEAn. Wielu postu-


lowało porozumienia bilateralne z poszczególnymi krajami ASEAn, jedno po dru-gim, aż do objęcia całej grupy. Tego rodzaju koncepcje motywowane były przesłan-kami ekonomicznymi, podczas gdy chiny kierowały się względami politycznymi.Analitycy związani z ASEAn wskazywali, iż trudność w tworzeniu cAFTA

wynika nie tylko z ogromnych różnic w poziomie rozwoju gospodarczego i spo-łecznego pomiędzy krajami ASEAn, ale także z braku wiodącego ośrodka, podobnego do osi niemcy – Francja w UE czy roli Stanów Zjednoczonych w Północnoamerykańskiej Strefie Wolnego Handlu (nAFTA). Jednakże odkąd podpisano umowę cAFTA, chińscy uczeni i politycy zaczęli poszukiwać optymal-nej formy funkcjonowania dla tego ugrupowania. Zaproponowano następujące warianty cAFTA [Sheng Lijun, 2003, s. 5−6]:

rongru xing 1 (włączenie się): chiny przystępują do Strefy Wolnego Handlu ASEAn (AFTA). część badaczy sugeruje, że „pod wieloma względami cAFTA może naśladować AFTA, jednakże z konkretnymi uzupełnieniami i rewizjami”. Inni optują za nowym modelem z uwagi na istniejące manka-menty AFTA.

pinghua qidong 1 (wprowadzenie): chiny dokonują stopniowego otwarcia rynku na ASEAn;

xianyi hounan 1 (od najprostszych do najtrudniejszych): chiny tworzą strefę wolnego handlu z bardziej zaawansowanymi gospodarkami, tj. Singapurem i Malezją (część uwzględnia Tajlandię), jako silne i stabilne „jądro” przed włączeniem pozostałych;

you dian dao mian 1 (od szczegółu do ogółu): cAFTA powinna rozpocząć dzia-łalność od łatwiejszych przemysłów/produktów przed objęciem wszystkich;

ciquyu tuijin 1 (od subregionu do pełnego terytorium): cAFTA mogłaby rozpo-cząć funkcjonowanie od szczebla współpracy subregionalnej, na wzór modelu Subregionu Mekong, przed objęciem reszty terytorium. Podczas wspólnego spotkania we wrześniu 2002 roku, sześć południowo-zachodnich prowincji chińskich zaapelowało do rządu w Pekinie o wykorzystanie regionów yunnan i Guangxi jako obszarów eksperymentalnych cAFTA. chińscy uczeni zapro-ponowali utworzenie przykładowej strefy wolnego handlu o zerowych staw-kach celnych pomiędzy regionami yunnan i Guangxi a ASEAn;

yanhai youxian 1 (priorytet dla obszarów przybrzeżnych): cAFTA może począt-kowo stanowić forum współpracy chińskich obszarów przybrzeżnych, włącza-jąc Hongkong, Makao i nadmorskie kraje ASEAn;

bianmao qieru 1 (na początek handel transgraniczny): chińscy uczeni, w szcze-gólności ci z nanning i Gunagxi, opowiadają się za wykorzystaniem obszarów granicznych pomiędzy chinami a Wietnamem, Laosem i Birmą jako rejonów eksperymentalnych cAFTA;


bian zou bian chang 1 (nauka przez praktykę): cAFTA powinna ewoluować stopniowo, krok po kroku, czerpiąc doświadczenie z praktyki.

Jako wyzwanie dla cAFTA wielu proponowało wykroczenie poza obszar han-dlu i redukcji stawek celnych w stronę sektora usług (w tym usług finansowych), nauki i technologii (w tym technologii IT), rolnictwa, turystyki i transportu (w tym lotnictwa), elektryczności, bezpieczeństwa i zwalczania przestępczości transgra-nicznej (w tym handlu narkotykami) oraz współpracy regionalnej (tj. w ramach subregionu Mekong czy budowy chińskiego Południowo-Zachodniego Międzynarodowego Korytarza przez yunnan).Strefa Wolnego Handlu chiny – ASEAn rozpoczęła działalność z dniem

1 stycznia 2010 roku i jest największą FTA pod względem liczby ludności i trze-cią co do wielkości pod względem nominalnego PKB na świecie [ASEAN – China to…, 2009].

pOWiĄZANiA GOSpODArcZe MiĘDZY cHiNAMi i KrAJAMi ASeAN

„Polityka dobrego sąsiada” jest główną przesłanką chińskiej dyplomacji ukierun-kowanej na poprawę i umocnienie relacji z sąsiadami. To z kolei sprzyja kształ-towaniu długookresowej perspektywy pokojowego współistnienia niezbędnego dla rozwoju i modernizacji Państwa Środka. Współpraca regionalna zbliżająca sąsiadujące kraje jako wspólnotę służyć będzie zarówno interesom gospodarczym, jak i politycznym chin. obecne powiązania gospodarcze chin z krajami ASEAn oraz ich dynamika

są wynikiem splotu określonych wewnętrznych ekonomicznych czynników roz-woju Państwa Środka, takich jak:

wysokie tempo wzrostu gospodarczego (tab. 4), które spadło do poziomu 9% 1

w 2008 roku w wyniku światowego kryzysu gospodarczego,

trwale wysoki udział inwestycji w PKB, które były i są finansowane w przewa- 1

żającej mierze ze środków krajowych,

tanie i coraz lepiej wykształcone zasoby siły roboczej, 1

rosnący potencjał innowacyjny gospodarki, 1

świadomie prowadzona skoordynowana polityka otwarcia na gospodarkę 1

światową, a tym bardziej na region Azji Wschodniej6.

W analizie powiązań gospodarczych chin i krajów ASEAn posłużę się przede wszystkim tradycyjnymi, najbardziej syntetycznymi miernikami siły państwa,

6 Szerzej na ten temat: Starzyk [2009, s. 188−203]; Chiny – Indie. Ekonomiczne skutki rozwoju [2008, s.152−154].


takimi jak: wielkość terytorium, populacja, potencjał gospodarczy, traktując go jako podstawowy czynnik. Ich uzupełnieniem będą kryteria oceny charaktery-styczne tylko, albo przede wszystkim, dla chRL. Kraj ten, niezależnie od jego oceny, jest bowiem wyjątkowym, i to pod wieloma względami, aktorem na świa-towej scenie (tab. 3 i 4).

Tabela 3. Ludność, powierzchnia i PKB per capita Chin na tle głównych aktorów gospodarki światowej i Azji Wschodniej

(dane za rok 2008)

KrajLudność(w tys.)

powierzchnia (km²)

PKBna 1 mieszkańca (USD wg ppp)

PKB wg PPS na 1 mieszkańca*

(chiny = 100)

Birma 58 510 676 577 1 165,70 20

Brunei 397 5 765 48 180,00 808

Filipiny 90 348 300 000 3 509,86 59

indonezja 228 249 1 860 360 3 974,89 67

Kambodża 14 656 181 035 1 909,50 32

Laos 5 763 236 800 2 406,50 40

Malezja 26 993 330 252 14 215,36 238

Singapur 4 839 710 49 283,58 827

tajlandia 67 386 513 120 7 702,58 129

Wietnam 86 211 331 212 2 784,95 47

ASEAN 583 651 4 435 830 4 726,00 79

Chiny 1 325 640 9 596 961 5 961,83 100

indie 1 190 500 3 201 446 3 059,00 51

Japonia 127 704 377 930 34 098,78 572

rosja 141 800 17 098 242 16 138,55 271

USA 304 060 9 629 091 46 715,52 784

Ue-27 495 900 4 324 782 32 708,00 549

* Dane przybliżone, wyliczone w przybliżony sposób poprzez porównanie wielkości pKB per capita wg ppp dla każdego państwa z wielkością tego wskaźnika dla chin.

Źródło: www.adb.org/statistics; ASeAN Finance and Macroeconomic Surveillance Database, www.asean.org; World economy Outlook, iMF, April 2009; http://faostat.fao.org/


Tabela 4. Tempo wzrostu Chin na tle wybranych państw i regionów świata w latach 1990–2008

Kraj 1990 1995 1997 2000 2004 2006 2007 2008

Birma 2,8 6,9 5,7 13,7 13,6 12,7 b.d. b.d.

Brunei 1,1 4,5 –1,5 2,8 0,5 4,4 0,6 b.d.

Filipiny 3,0 4,7 5,2 6,0 6,4 5,3 7,1 3,8

indonezja 9,0 8,4 4,7 4,9 5,0 5,5 6,3 6,1

Kambodża b.d. 6,4 5,6 8,8 10,3 10,8 10,2 6,7

Laos 6,7 7,0 6,9 5,8 6,4 8,4 7,6 7,5

Malezja 9,0 9,8 7,3 8,9 6,8 5,8 6,3 4,6

Singapur 9,2 8,2 8,3 10,1 9,6 8,4 7,8 1,1

tajlandia 11,2 9,2 –1,4 4,8 6,3 5,1 4,9 2,5

Wietnam 5,1 9,5 8,2 6,8 7,8 8,2 8,5 6,2

ASeAN 7,6 4,1 4,1 5,9 6,1 6,0 6,6 4,4

Chiny 3,8 10,9 9,3 8,4 10,1 11,6 13,0 9,0

indie 5,5 7,6 4,1 4,0 8,3 9,7 9,1 6,1

Japonia 5,2 2,0 1,6 2,9 2,7 2,0 2,4 –0,7

rosja –3,0 –4,1 1,4 10,0 7,1 7,7 8,1 5,6

USA 1,9 2,5 4,5 3,7 3,6 2,8 2,0 0,4

Ue-27 – – 2,7 3,9 2,5 3,2 3,0 0,5

Świat 2,9 2,9 3,7 4,1 4,1 4,0 3,8 1,7

Źródło: http://databank.worldbank.org/; http://epp.eurostat.ec.europa.eu/; ASeAN Finance and Macro-economic Surveillance Unit Database (compiled/computed from data submission, publications and/or websites of ASeAN Member States’ national sta-tistics offices and relevant government agencies, and from the international Monetary Fund World economic Outlook (iMF WeO) Database April 2010); http://dosfan.lib.uic.edu/

pOWiĄZANiA HANDLOWe

Unia Europejska, Stany Zjednoczone i chiny to trzy główne potęgi w handlu światowym. W globalnej wymianie towarowej (łącznie import i eksport) w 2007 r. chiny plasowały się na czwartym miejscu z 7,7% udziałem. W 2007 r. zajmowały one trzecie miejsce w grupie głównych eksporterów z 8,6% udziałem oraz taką


samą pozycję w grupie czołowych importerów; ich udział w światowym imporcie stanowił 6,0%7.Regionalna struktura geograficzna handlu zagranicznego chin za rok 2007

przedstawiała się następująco. Głównymi rynkami eksportowymi były: Azja (47%), Unia Europejska (20,5%) oraz Ameryka Północna (21%). W przypadku importu sytuacja wyglądała następująco: Azja (65%), Unia Europejska (13%), Ameryka Północna (9%) [Starzyk, 2009, s. 215]. Szczególnie ważnego znaczenia dla handlu zagranicznego nabierają kraje ASEAn, których udział w chińskim eksporcie wzrósł z 4,7% w roku 1993 do 12,4% w roku 2007, a odpowiednio w imporcie z 4,4% do 9,1% w tym samym okresie (tab. 5). W 2007 roku przedmiotowe obroty wyniosły 90,6 mld USD, zaś przewidywany

przez stronę chińską ich poziom w 2010 roku to około 200 mld USD [oziewicz, 2007, s. 36 i nast.]. Jednak został on przekroczony już w 2008 roku, w okresie styczeń–październik 2008 roku wartość obrotów wyniosła 211 mld USD8. W roku 2008 kraje ASEAn stanowiły dla chin czwarty po UE, Stanach Zjednoczonych i Hongkongu największy rynek zbytu oraz trzecie po Japonii i Unii Europejskiej najważniejsze źródło importu.na tym tle interesującą tezę stawia E. oziewicz, że kraje ASEAn mogą stać

się swoistym łącznikiem między chinami a Indiami w ramach rozwijającego się łańcucha dostaw w sektorze produkcji przemysłowej z chinami z jednej strony, a z drugiej − w sektorze usług z Indiami. Warto dodać, iż docelowo mogłoby to prowadzić do włączenia Indii do trójstronnej współpracy produkcyjnej o charak-terze wewnątrzgałęziowym [oziewicz, 2007, s. 38]. od początku lat 90. XX wieku chiński import został ukierunkowany na nowo-

czesne technologie, eksport natomiast – na wyroby przetworzone. Jeżeli na struk-turę towarową handlu zagranicznego chin spojrzymy z punktu widzenia przezna-czenia dóbr, to zauważymy interesujące trendy [china Ministry of commerce, 2008]. W 2007 r. struktura eksportu kształtowała się następująco: dobra kapita-łowe (20%), dobra pośrednie (36%), finalne dobra konsumpcyjne (25%); zaś w przypadku importu odpowiednio – 17%, 59% i 3%. Dane te pokazują prze-twórczy charakter gospodarki chińskiej. Systematyczny rozwój oraz zmiany rzeczowej struktury obrotów towarowych

pozwalają ocenić gospodarkę chin jako opierającą rozwój na modelu otwartym, w ramach którego rzeczowa struktura handlu zagranicznego odzwierciedla po stronie importu cele rozwojowe gospodarki znajdujące wymiar w rosnącym przywozie nowoczesnych maszyn i urządzeń, natomiast po stronie eksportu − możliwości zaspokajania zmieniających się potrzeb innych gospodarek taniej i lepiej w porównaniu z konkurencyjnymi oferentami [Starzyk, 2009, s. 213]. Wskazane prawidłowości, których dynamika wzrosła po przystąpieniu chin do

7 obliczenia własne na podstawie: Procesy globalizacyjne w gospodarce światowej. Wybrane zagadnienia [2009, s. 66−67].

8 Dane statystyczne za china Ministry of commerce: http//english.mofcom.gov.cn/static/column/statistic/ie.html/1


WTo, spowodowały rozszerzenie powiązań z państwami ASEAn pod kątem zdobycia surowców, paliw, rozwoju związków kooperacyjnych, a także politycz-nych.

Tabela 5. Zmiany geograficznej struktury obrotów Chin z najważniejszymi partnerami w latach 1990–2007 (w %)

Kraj/regioneksport chin import chin

1990 2000 2007 1990 2000 2007

Stany Zjednoczone 8,5 20,9 19,5 12,2 9,9 7,5

Japonia 14,7 16,7 8,3 14,2 18,4 14,1

ASEAN 4,7a 5,2 12,4 4,4a 3,5 9,1

Ue-25b 10,0 27,7 20,5 17,0 10,7 13,0

Hongkong 43,3 17,9 15,2 0,2 0,7 1,1

Korea południowa 0,7 4,5 4,6 0,4 10,3 11,0

Niemcy 3,3 3,7 4,1 5,5 4,6 4,7

Singapur 3,2 2,3 2,4 1,6 2,2 2,0

rosja b.d. 0,9 2,3 0,0 2,6 2,0

pozostałe kraje 16,3c 0,2 10,7 48,9c 37,1 35,5

a Dane za rok 1993; w 1990 roku obroty handlowe z ASeAN stanowiły 6% handlu zagra-nicznego chin.b Ue – dane dotyczące tego ugrupowania obejmują: w 1990 r. oraz 2000 r. – 15 krajów.c Z uwzględnieniem krajów ASeAN.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Key Indicators for Asia and Pacific 2008, Asian Development Bank; ASEAN Statistical Yearbook 2008, ASeAN Sekretariat, Jakarta 2008, s.82–83; ASEAN Statistical Yearbook 2003, ASeAN Sekretariat, Jakarta 2003, s.66,70; http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/statistics/; Kjeld erik BrØDSGAArD & HONG Wai Mun, EU-China Relations: Economics Still in Command?, eAi Background Brief No. 484, 15 October 2009, s. 13; China’s Trade with the United States and the World, congressional research Service , the Library of congress, 18th August 2006, s. 39−42; Zhao Jianglin, Asean-China Trade Relations: 15 Years of Development and Prospects, the Gioi publishers, 2008, s. 3.

chiny są jednym z najważniejszych partnerów ASEAn. Szczególnie gwał-towny rozwój współpracy gospodarczej i handlowej nastąpił w XXI wieku. Wartość obrotów handlowych ASEAn z chinami wzrosła z poziomu 32,3 mld USD w 2000 roku do 178,2 mld USD w 2009 roku. oznacza to, iż udział chin w całkowitych obrotach handlowych ASEAn w latach 2000−2009 wzrósł odpo-wiednio z 4,3% do 11,6%, czyli prawie potroił się, a w wielkościach absolutnych zwiększył się sześciokrotnie (tab. 6). chiny stawiają swoim partnerom ekono-


miczne wyzwania, lecz również stwarzają wiele możliwości. Państwo Środka jest nie tylko konkurentem wobec krajów ASEAn, lecz również olbrzymim rynkiem eksportowym z potencjalną liczba 1,3 mld konsumentów. Analitycy z Banku Światowego słusznie zauważyli, że „…gwałtowany wzrost chińskiego importu z Azji Wschodniej kompensuje gospodarkom tych krajów ich straty na rynkach światowych, które są rezultatem presji konkurencyjnej wywieranej przez rosnący eksport z chin” [World Bank, 2006, s. 17].

Tabela 6. Wartość i dynamika obrotów handlowych ASEAN z Chinami w latach 1993−2009

Wyszczególnienie 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

Obroty handloweASeAN − chiny (mld USD)

8,865 11,063 13,331 16,692 22,651 20,414 21,923

2000 2001 2003 2006 2007 2008 2009

32,316 45,511 59,637 139,961 171,118 192,672 178,185

Dynamika obrotów handlowych (1993 = 100)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

100 124,79 150,38 188,29 255,51 230,28 247,3

2000 2001 2003 2006 2007 2008 2009

364,53 513,38 672,72 1578,8 1930,27 2173,4 2009,98

eksport ASeAN – chiny (mld USD)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

4,528 5,303 6,200 7,474 9,167 9,202 9,590

2000 2001 2003 2006 2007 2008 2009

13,164 25,329 26,999 b.d. b.d. 85,56 81,591

Dynamika eksportu ASeAN – chiny (1993 = 100)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

100 117,12 136,93 165,06 202,45 203,22 211,79

2000 2001 2003 2006 2007 2008 2009

290,72 559,39 596,27 b.d. b.d. 1889,58 1801,92

import ASeAN – chiny (mld USD)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

4,336 5,759 7,129 9,217 13,482 11,211 12,331

2000 2001 2003 2006 2007 2008 2009

17,986 20,181 28,222 b.d. b.d. 107,11 96,594

Dynamika importu ASeAN – chiny (1993 = 100)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

100 132,82 164,41 212,57 310,93 258,56 284,39

2000 2001 2003 2006 2007 2008 2009

414,81 465,43 650,88 b.d. b.d. 2470,25 2227,72


Udział obrotów handlowych ASeAN – chiny w całkowitej puli obrotów handlowych ASeAN (%)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

2,1 2,2 2,2 2,5 3,2 3,5 3,5

2000 2001 2003 2006 2007 2008 2009

4,3 6,6 7,2 10 10,6 11,3 11,6

Saldo handlowe ASeAN w obrotach z chinami (mln USD)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

192,3 –455,2 –928,8 –1 743,5 –4 315 –2 008,9 –2 740,9

2000 2001 2003 2006 2007 2008 2009

–4 822,2 5 147,7 –1 517 –9 941 –15 228 –21 557 –15 003

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: ASEAN Community in Figures 2009, ASeAN Secretariat, Jakarta 2010, s. 10,14, ASEAN Statistical Yearbook 2003, ASeAN Secretariat, Jakarta 2003, s. 54−56, ASEAN Statistical Yearbook 2004, ASeAN Secretariat, Jakarta 2004, s. 70−73.

Presja konkurencyjna chińskiego eksportu jest poważnym problemem dla wielu krajów ASEAn, ponieważ istnieje znaczne i pogłębiające się podobieństwo w strukturze eksportu tych krajów do ich głównych partnerów, a przede wszyst-kim do USA. Badania przeprowadzone przez S. Srivastava i R. Rajana wskazują, że największa zbieżność struktur eksportu istnieje między chinami i Malezją, jeśli chodzi o dobra finalne zaliczane do kapitałowych, np. sprzęt do przetwarzania danych, sprzęt telekomunikacyjny i maszyny elektryczne. Dla kontrastu struktura eksportu Tajlandii jest podobna do chińskiej, jeżeli chodzi o wyroby przemysłu lekkiego, np. odzież i artykuły gospodarstwa domowego. Jednak należy również dodać, że w niektórych przypadkach pionowa specjalizacja czyni z krajów ASEAn nie konkurentów, a raczej producentów kooperujących i komplementarnych wobec chin [Srivastava, Rajan, 2004, s. 171–204]. Analiza danych zawartych w tabeli 6 wskazuje na rosnący deficyt w obrotach

handlowych ASEAn z chinami w latach 2000–2009, z wyjątkiem 2001 roku. Szczegółowa analiza obrotów handlowych chin z poszczególnymi krajami ASEAn pozwala zauważyć, że słabiej rozwinięci partnerzy, tzn. Kambodża, Laos, Wietnam i Birma, odnotowują permanentny deficyt we wzajemnym handlu, natomiast wszyscy pozostali (z wyjątkiem Indonezji w latach 2006−2007) osiągają nadwyżkę [Volz, 2010, s. 44]. otwarcie rynku chin spowodowało gwałtowny wzrost absorpcji towarów

z krajów ASEAn, które w wielu dziedzinach pozostają konkurencyjne nawet w stosunku do rodzimych towarów chińskich, gdyż koszty pozapłacowe są w chinach relatywnie wysokie [oziewicz, 2007, s. 36].

cd. tab. 6


prZepŁYWY KApitAŁOWe

charakterystycznym trendem ostatnich lat jest również ekspansja kapitałowa chińskich przedsiębiorstw, będąca następstwem ekspansji handlowej. Eksport bezpośrednich inwestycji zagranicznych chin do krajów ASEAn wzrósł z 44,02 mln USD w 2000 roku do około 1,5 mld USD w 2008 roku (tab. 7). Głównymi rynkami lokaty chińskich BIZ w krajach Azji Południowo-Wschodniej są Singa-pur i Indonezja. Dokonując inwestycji w poszczególnych krajach ASEAn, chiny nie stawiają żadnych warunków politycznych rządom tych państw (np. respekto-wanie praw człowieka, rozwój swobód demokratycznych) [Never Too Late…, 2006], co sprawia, iż są postrzegane jako bardzo pożądany partner.

Tabela 7. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne Chin w krajach ASEAN w latach 1990–2008 (w mln USD)

Kraj 1995 1997 2000 2005 2006 2007 2008

Birma 3,1 0,4 – 1,2 1,5 1,7 349,2

Brunei 15,7 14,1 – 0,1 4,8 17,2 –

Filipiny 13,7 5,8 – –0,2 2,3 –0,1 –0,2

Indonezja 5,7 8,0 –2,8 299,5 123,6 117,2 380,2

Kambodża – – – 102,8 130,1 164,9 76,9

Laos 1,5 2,7 9,1 4,5 5,3 1,7 42,9

Malezja 13,5 23,0 –1,0 1,0 –6,7 4,6 56,5

Singapur 105,7 14,0 –7,1 69,2 616,7 594,2 478,0

tajlandia 1,9 –7,8 7,2 11,6 49,9 73,7 69,0

Wietnam 7,2 28,1 26,4 48,2 88,7 251,8 44,6

ASEAN 152,3 74,9 44,02 537,7 1 016,2 1 226,9 1 497,3

Źródło: ASEAN Statistical Yearbook 2003, the ASeAN Secretariat, Jakarta 2003, s. 152; ASEAN Statistical Yearbook 2008, the ASeAN Secretariat, Jakarta 2008, s. 143.

Pomimo widocznego wzrostu eksportu chińskich BIZ do krajów ASEAn nadal jednak występuje bardzo duża dysproporcja pomiędzy strumieniami tych inwestycji między obu partnerami; dominującym inwestorem pozostają kraje ASEAn (wykres 1).Istotnym czynnikiem wpływającym na rosnące zainteresowanie chin lokowa-

niem bezpośrednich inwestycji w krajach ASEAn, podobnie zresztą jak w Ameryce Łacińskiej i Afryce, jest konieczność zaspokajania potrzeb energe-tycznych tego kraju. Aby utrzymać rozwój gospodarczy na dotychczasowym poziomie, chiny muszą zapewnić sobie odpowiedniej wielkości dostawy surow-ców energetycznych. Dlatego też kierunki polityki zagranicznej chin stały się zbieżne z chińskimi poszukiwaniami systematycznych i długofalowych dostaw


ropy naftowej. Tak prowadzona polityka prowadzi przykładowo do lokowania kapitału i nawiązywania kontaktów handlowych z krajami o złej reputacji, tzw. państwami-pariasami (pariah states), takimi jak Birma, co wzbudza sprzeciw poli-tyczny Stanów Zjednoczonych i innych krajów demokratycznych [Meredith, 2009, s. 272].

Wykres 1. Przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych między ASEAN i Chinami w latach 2000–2009 (w mln USD)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

6 000

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0

BIZ z ASEAN do Chin

BIZ z Chin do ASEAN

Uwaga: W 2009 roku bezpośrednie inwestycje zagarniczne z chin ulokowane w sektorze niefinansowym w krajach ASeAN wyniosły 2,3 mld USD według danych MOFcOM. całkowita wartość chinskich BiZ w tym samym roku wyniosła 2,8 mld USD na podstawie szacunków UNctAD.

Źródło: UNctAD oraz MOFcOM (china, Ministry of commerce).

W XXI wieku obserwuje się w Azji Wschodniej realokację wybranych proce-sów przemysłowych z bardziej zaawansowanych gospodarek azjatyckich (m.in. chiny, Malezja), do sąsiednich słabiej rozwiniętych krajów, co sprzyja tworzeniu regionalnych sieci produkcyjnych. Rośnie również zaangażowanie tych krajów, tzn. Kambodży, Laosu i Birmy, w procesie przyciągania bezpośrednich inwestycji zagranicznych z regionu, którego kluczowymi źródłami są właśnie chiny, ale także Malezja, Indonezja, Republika Korei i Tajlandia. Sekwencyjny rozwój dotyczy wybranych gałęzi przemysłu, co jest szczególnie

widoczne w branży elektronicznej, w przypadku której wzrasta asortyment zaawansowanych technologicznie produktów, co z kolei sprzyja specjalizacji. Przykład stanowią chiny, czerpiące korzyści ze specjalizacji w asortymencie high-tech związanej z napływem BIZ. Inwestycje chińskiego Huawei sprzyjają rozwo-


jowi potencjału sektora telekomunikacyjnego w Indiach. Poza elektroniką zaob-serwowano rozwój regionalnych sieci produkcyjnych w branży stalowej i motory-zacyjnej (w Wietnamie), chiński przemysł natomiast dokonuje realokacji sektora tekstylnego i motoryzacyjnego do krajów ASEAn, w tym Kambodży, Indonezji i Tajlandii. Wraz z rozwojem wewnątrzregionalnych przepływów BIZ w przemyśle postępuje regionalizacja działalności usługowej, ze wskazaniem na infrastrukturę i finanse. chiński IcBc zakupił m.in. tajski AcL Bank i indonezyjski Halim Bank w celu obsługi chińskich inwestorów zagranicznych, a także południowokoreański Taekwang Industrial inwestujący 4,5 mld USD w elektrownię w Wietnamie [World Investment Report…, 2010, s. 41−42]. Rząd chin wspiera bezpośrednie inwestycje zagraniczne rodzimych przedsię-

biorstw w czterech obszarach:

zabezpieczenie dostaw surowców naturalnych, które są niezbędne do utrzy- 1

mania wewnętrznego wzrostu ekonomicznego;

tworzenie filii chińskich przedsiębiorstw produkcyjnych oraz realizacja pro- 1

jektów infrastrukturalnych, w których wykorzystywane są technologia, produk-cja, sprzęt oraz siła robocza eksportowane z chin;

zaangażowanie chińskich przedsiębiorstw w projekty badawczo-rozwojowe, 1

które wymagają rozwoju zaawansowanych technologii, wiedzy menedżerskiej oraz profesjonalnych umiejętności;

fuzje i przejęcia dokonywane przez przedsiębiorstwa z chin, co umożliwia 1

zwiększenie konkurencyjności rodzimych podmiotów i wzrost ich udziału w globalnym rynku.

Warto zwrócić uwagę, iż w 2009 roku przedsiębiorstwa pochodzące z chin utworzyły 12 000 filii w 177 krajach. natomiast w 2010 roku na liście Fortune Global 500 wskazano 54 chińskie korporacje transnarodowe (KTn), gdy w 2004 roku było ich tylko 16. Raport opublikowany przez PriceWaterhousecoopers wskazuje, iż w latach 2005−2009 najwięcej nowych KTn powstało właśnie w chinach, a ich liczba w przywołanym okresie wzrosła z 54 do 141. chińskie KTn działają w bardzo zróżnicowanych sektorach od gałęzi pracochłonnych do zaawansowanych technologicznie, takich jak: produkcja sprzętu telekomunika-cyjnego, energetyka czy produkcja zielonej energii [Heiduk, Mccaleb, 2010]. Prowadzona działalność wywołuje niepokój wśród ich partnerów handlowych z Zachodu, którzy obawiają się utraty swoich dotychczasowych rynków w strate-gicznych sektorach przemysłu. Ekspansja korporacji transnarodowych pochodzących z chin jest od 1999 roku

wspierana informacyjnie i kapitałowo przez rząd tego kraju, który stosuje szereg zachęt. Warto wśród nich wymienić: subwencje i ułatwienia fiskalne dla chińskich inwestorów, ubezpieczenie podejmowanych inwestycji od ryzyka politycznego, wspieranie i asystowanie rodzimym inwestorom przez wyspecjalizowane agencje rządowe, zawieranie bilateralnych i regionalnych porozumień o wzajemnej ochro-


nie inwestycji, udzielanie informacji o środowisku inwestycyjnym na rynkach zagranicznych, a także szkolenia dla chińskich przedsiębiorców o regulacjach prawnych dotyczących inwestowania w wybranych krajach. Rola chin w regionie Azji Wschodniej jest złożona. W wyniku osłabienia

pozycji Japonii i regionalnych gospodarek nowo uprzemysłowionych w wyniku kryzysu 2008−2009 wzrosło znaczenie Państwa Środka w procesie restrukturyza-cji i modernizacji Azji, co przejawia się:

we wzroście atrakcyjności chin dla zorientowanych rynkowo BIZ, przy ogra- 1

niczeniu znaczenia regionów wybrzeża dla pracochłonnych BIZ zorientowa-nych na efektywność z uwagi na wzrost kosztów produkcji;

w rosnącym znaczeniu tego kraju jako coraz ważniejszego dostawcy kapitału 1

i technologii dla słabiej rozwiniętych sąsiadów,

w tworzeniu i rozwoju nowego cyklu uprzemysłowienia z istotnymi implika- 1

cjami dla rozwoju samych chin, a także ich azjatyckich sąsiadów. część pro-cesów przemysłowych o relatywnie niższej wartości dodanej transferowana jest z wybrzeży chin do państw sąsiadujących, podczas gdy BIZ zorientowane rynkowo lokowane są w środkowych prowincjach chin. W najbliższych latach chiny mogą odgrywać pierwszoplanową rolę w kształtowaniu regionalnych łańcuchów produkcyjnych [World Investment Report…, 2010, s. 41–42].

Kształtujący się model powiązań handlowych i kapitałowych między chinami i krajami ASEAn w coraz większym stopniu opiera się na wewnątrzregionalnym podziale pracy, będącym zarówno konsekwencją rosnącego popytu w Azji (zwłasz-cza ze strony chin), jak i popytu zgłaszanego przez kraje wysoko rozwinięte [oziewicz, 2007, s. 37]. Bezpośrednie korzyści dla krajów Azji Południowo- -Wschodniej wynikające z tych zmian polegają na wzroście handlu w regionie, w tym szczególnie na wzroście eksportu wewnątrzazjatyckiego, co skutkuje zmianą struktury eksportu, w którym główną rolę gra eksport pośredni (kooperacyjny).

cHiNY JAKO KreDYtODAWcA DLA KrAJÓW reGiONU

od początku lat 90. chiny coraz wyraźniej zaznaczają swoją obecność w regionie Azji Południowo-Wschodniej nie tylko poprzez realizowaną z wielkim rozma-chem proeksportową strategię rozwoju. Również większość bezpośrednich inwe-stycji zagranicznych dokonywanych przez chińskie przedsiębiorstwa lokowana jest w Azji. Rozwój Państwa Środka wpływa także istotnie na stabilność finansową w regionie. Dodatkowo podejmowane przez chiny działania stabilizacyjne w cza-sie kryzysów finansowych pozwalają ugruntować tę silną pozycję. Można zauwa-żyć, że Pekin stara się wytworzyć pozytywny klimat wokół prowadzonej przez siebie polityki sąsiedzkiej. Prowadzenie działalności inwestycyjnej, tworzenie roz-winiętych systemów pożyczek, rozwój różnych form współpracy technologicznej, naukowej oraz stypendiów w państwach azjatyckich ma na celu utrwalenie w oczach cudzoziemców odpowiedniego wizerunku chin.


Specyficznym rodzajem współpracy gospodarczej w badanym regionie jest tworzenie stref o charakterze ponadgranicznym, tzw. trójkątów wzrostu (growth triangles), które odgrywają rolę środka stymulowania rozwoju i scalania lokalnych gospodarek. Swoimi korzeniami sięga ono początku lat 90. i ma charakter sub-regionalny. Model tej współpracy opiera się na wykorzystaniu różnic w wyposa-żeniu w czynniki produkcji pomiędzy krajami azjatyckimi, a także w różne źródła przewag komparatywnych, co przyczynia się do transferu elementów procesu pro-dukcyjnego, a przez to także do transferu kapitału i technologii w skali całego regionu.obecnie w Azji Wschodniej funkcjonuje osiem układów nie tylko o charakte-

rze trójkątów, ale i wieloboków wzrostu (growth polygons). Ich rolą jest doprowa-dzenie do wzajemnego uzupełniania się gospodarek krajów objętych umową.Wschodnioazjatycki trójkąt wzrostu to Subregion Rozszerzonego Mekongu,

znany jako GMS (Greater Mekong Subregion), utworzony w 1992 roku pomię-dzy Kambodżą, chinami, Laosem, Birmą, Tajlandią i Wietnamem. Aktywną rolę w realizacji tego projektu odgrywa również Azjatycki Bank Rozwoju, zapewnia-jący wsparcie techniczne dla regionu. Sektory będące przedmiotem regionalnej współpracy to: infrastruktura, energia, handel, przemysł, inwestycje, turystyka, rozwój zasobów ludzkich, środowisko oraz komunikacja [Drelich-Skulska, 2008, s. 24−35].W dokumencie Mid-term review of the 10-year GMS Strategic Framework

(2002–2012) wskazano strategiczne kierunki rozwoju trójkąta GMS, a mianowi-cie:

wzmocnienie powiązań infrastrukturalnych w regionie, 1

ułatwianie swobodnego rozwoju międzynarodowego handlu, inwestycji i tury- 1

styki,

zwiększenie udziału oraz poziomu konkurencyjności sektora prywatnego, 1

rozwój zasobów ludzkich i ich kompetencji, 1

ochronę środowiska oraz promocję zrównoważonego wykorzystania jego zaso- 1

bów naturalnych.

W Subregionie Rozszerzonego Mekongu w latach 2010−2012 chiny zaplano-wały inwestycje infrastrukturalne o wartości 11,8 mld USD. Przedmiotem tych inwestycji jest rozbudowa połączeń kolejowych między Kunming i nanning (na terytorium chRL) oraz budowa dwóch nowych linii kolejowych do granic Wietnamu oraz Birmy. natomiast w fazie realizacji jest trasa kolejowa do Laosu [Connecting Greater Mekong…, 2010, s. 12].Prowadzona działalność inwestycyjna chin w Azji Wschodniej, z jednej strony,

pozwala na zaspokajanie potrzeb szybko rozwijającej się gospodarki, a z drugiej przynosi konkretne korzyści dla innych krajów azjatyckich. Przykładem takiego podejścia są dążenia do eksploatacji złóż ropy naftowej i gazu zlokalizowanych pod dnem Morza Poludniowochińskiego, szczególnie wokół Wysp Spratley oraz Wysp


Paracelskich. Dodatkowo można przywołać olbrzymie inwestycje w Birmie. chińczycy współuczestniczą w budowie m.in. nowej autostrady Rangun–Mandalaj, a drugą, która połączy Assam z yunnanem, budują sami. Planuje się ukończenie dwóch równolegle idących nitek ropociągu i gazociągu z Sitowe (stolicy Rakhine-Arakanu) do yunnanu; skrócą one chinom o kilka tysięcy kilometrów drogę dostarczania surowców energetycznych z Afryki i Bliskiego Wschodu. Ta ostatnia decyzja została potwierdzona podczas wizyty premiera chRL Wen Jiabao w Birmie w czerwcu 2010 roku9. należy podkreślić, iż strategia pozyskiwania surowców staje się obecnie głównym wyznacznikiem poczynań chin na arenie międzynarodowej.

iMpLiKAcJe eKSpANSJi cHiN DLA KrAJÓW ASeAN

Jakie są implikacje ekspansji chin dla krajów ASEAn? niektórzy badacze suge-rują, iż rosnąca siła gospodarcza, polityczna i militarna wyprze wkrótce inne regionalne potęgi obecne w Azji Południowo-Wschodniej, łącznie ze Stanami Zjednoczonymi. Jeden z obserwatorów konkluduje, iż państwa ASEAn grają już w jednej orkiestrze z chRL. Ważne jest jednak zachowanie odpowiednich pro-porcji. chiny stopniowo umacniają status regionalnego lidera w handlu (choć jeszcze nie są w stanie osiągnąć poziomu amerykańskich czy japońskich inwesty-cji), jednakże rosnący poziom i dynamika interakcji gospodarczych nie musi auto-matycznie przekładać się na wymiar polityczny. ASEAn jest zainteresowany wzrostem powiązań handlowych i kooperacyjnych

z chinami, lecz biorąc pod uwagę względy historyczne, etniczne i geopolityczne żywi wciąż obawy co do długofalowych ambicji chin w Azji Południowo-Wschodniej, w szczególności dotyczących regionalnej hegemonii. Większość krajów ASEAn poniosło ogromne starty w walce o swoją niepodległość i suwerenność, toteż są bardzo ostrożne i wyczulone na punkcie własnej autonomii politycznej. Potwierdzają to słowa Ministra Spraw Zagranicznych Singapuru George Leo, który złożył na ręce wszystkich członków ASEAn w roku 2002 następującą deklarację: „nie życzymy sobie hołdowniczych stosunków z chinami” [Storey, 2007, s. 28]. należy również podkreślić, iż jednym z kluczowych argumentów przemawiających za utwo-rzeniem w 1967 roku ASEAn był opór wobec chińskiej penetracji Azji Południowo-Wschodniej poprzez ówczesne wsparcie regionalnych partii komunistycznych. Kraje ASEAn, angażując się w relacje bilateralne i multilateralne z chinami,

troszczą się o utrzymanie obecności potęg zewnętrznych dla zrównoważenia potencjału Państwa Środka. od czasu zakończenia Zimnej Wojny wiele państw ASEAn stara się maksymalizować więzi ekonomiczne ze Stanami Zjednoczonymi, ponieważ stanowią one chłonny rynek i źródło inwestycji zagranicznych. od 11 września 2001 roku relacje Stanów Zjednoczonych ze wszystkimi krajami ASEAn, z wyjątkiem Birmy, uległy wzmocnieniu. Traktaty sojusznicze z Tajlandią i Filipinami pozostają obecnie najważniejszymi tego rodzaju umowami poza

9 Wywiad z prof. B. Góralczykiem o książce „Złota ziemia roni łzy”, www.polska-azja.salon24.pl


nATo; Singapur stał się głównym partnerem do współpracy w zakresie bezpie-czeństwa, reaktywowano kontakty militarne z Indonezją, ogromny potencjał reprezentują także stosunki z Wietnamem. ogólnie rzecz biorąc, relacje bezpie-czeństwa łączące Stany Zjednoczone z państwami ASEAn pozostają nieporów-nywalne do tych inicjowanych przez chiny. niemniej jednak rozwój relacji handlowych i kooperacyjnych pomiędzy

chinami i krajami ASEAn jest faktem, a funkcjonująca między nimi od 1 stycz-nia 2010 r. FTA zapewne w ciągu kilku lub kilkunastu lat wpłynie na wzmocnie-nie tych powiązań, co leży w interesie obu stron.

pODSUMOWANie

chiny zajmują ważną pozycję gospodarczą w Azji Wschodniej, realizując około 60% obrotów handlowych i przepływów kapitałowych w regionie. Bazując na regio-nalnej sieci produkcyjnej w Azji Wschodniej, chińska gospodarka stanowić może integralną część gospodarki regionalnej. W chińskim interesie jest zliberalizowany, bezpieczny i stabilny rynek regionalny, który sprzyja adaptacji przez chiny aktyw-nej roli uczestnika i promotora regionalnych porozumień handlowych (RTA), tj. porozumienia o wolnym handlu chiny – ASEAn, proponowanego trójstronnego porozumienia o wolnym handlu Azji Północno-Wschodniej czy EAFTA. chiny zainteresowane są także uczestnictwem i promowaniem regionalnej współpracy monetarnej i finansowej, chociażby w ramach Inicjatywy chiang Mai oraz rozwo-jem regionalnego rynku kapitałowego [China and Asian Regionalizm, 2010, s. 6].chińska koncepcja regionalizmu ma charakter złożony z uwagi na zróżnico-

wanie sąsiadujących obszarów geograficznych. Mimo przywiązania chin do wariantu ASEAn+3, są one relatywnie elastyczne w podejściu do kształtu oraz charakteru własnego uczestnictwa w wielowymiarowych strukturach integracyj-nych, tj. EAS10. Jednocześnie chiny poczyniły wysiłki na rzecz rozwoju instytucji pozaregionalnych, tj. chociażby Soc, potencjalnego systemu bezpieczeństwa Azji Północno-Wschodniej opartego na Rozmowach Sześciostronnych.

BiBLiOGrAFiA

ASEAN – China to Kick off [2009], “Straits Times”, 31 December.Asian Regional Governance. Crisis and Change [2004], Jayasuriya K. (ed.), Taylor&Francis.

Bezpieczeństwo międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku. Wybrane zagadnienia [2010], B. Skulska, P. Skulski (red. nauk.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.

10 EAS postrzegane było przez przywódców jak strategiczne forum wspierające EAc, jednak, jak się wydaje, posiada obecnie własną tożsamość, przejawiającą się chociażby w propozycji japońskiej dotyczącej cEPEA czy w projektach energetycznych. co istotne, ASEAn+3 i EAS pozostają wzajemnie komplementarne.


Biznes międzynarodowy w regionie Azji i Pacyfiku [2009], B. Skulska (red.), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.

China and Asian Regionalism [2010], Zhang yunling (ed.), World Scientific Publishing co., Singapore.

china Ministry of commerce [2008], Statistics.Chiny – Indie. Ekonomiczne skutki rozwoju [2008], K. Kłosiński (red.), Wydawnictwo KUL, Lublin.

Connecting Greater Mekong Subregion Railways. A Strategic Framework [2010], AdB, Manila, www.adb.org

Drelich-Skulska B. [2008], Trójkąty wzrostu w Azji Południowo-Wschodniej, w: Świat, Europa i Polska w dobie współczesnych przemian gospodarczych, tom 1, T. Sporek (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice.

Forging Closer ASEAN-China Economic Relations in the Twenty-first Century [2001], october, http://www.asean.or.id/newdata/asean.chi.pdf

Heiduk G., Mccaleb A. [2010], Does China Switch from it’s “Invite-In-Go-Out” Strategy toward a “Block-And-Attack” Strategy?, referat wygłoszony na III Miedzynarodowej Konferencji naukowej pt. „Asia-Europe. Partnership or Rivalry?”, Uniwersytet Ekonomiczny we Wroclawiu, 22 listopada.

How ASEAN Can Hold Its Own Against China [2002], “Straits Times”, november 6.Kang D.c. [2003], Getting Asia Wrong: The Reed for New Analytical Frameworks,

“International Security”, Vol. 27, no. 4, Spring. Kawai M. [2004], Regional Economic Integration and Cooperation in East Asia, Impact

and Coherence of OECD Country Policies on Asian Developing Economies, Policy Research Institute of the Japanese Ministry of Finance / oEcD, Tokyo.

Key Indicators for Asia and Pacific 2008 [2008], Asian Development Bank, Manila.Kissinger H. [2002], Dyplomacja, Philip Wilson, Warszawa.Kołodko G. [2008], Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, Warszawa.Lu Feng [2003], Free Trade Area: Awakening regionalism in East Asia, “China Center for Economic Research Working Paper Series”, no. E2003010, Peking.

oziewicz E. [2007], Dylematy rozwoju gospodarczego krajów Azji Południowo- -Wschodniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Sheng L. [2003], China-ASEAN Free Trade Area: Origins Development and Strategic Motivations, “ISEAS Working Paper: International Politics & Security Issues Series”, no. 1.

Srivastava S., Rajan R. [2004], What Does the Economic Rise of China Imply for ASEAN and India: Focus on Trade and Investment Flows, w: Foreign Investment in Developing Countries, Kehal H. (ed.), Pelgrave Macmillan, Houndmills.

Starzyk K. [2009], Zagraniczna polityka ekonomiczna Chin w procesie rynkowej trans-formacji gospodarki. Przypadek Chin, Wydawnictwo Placet, Warszawa.

Storey I. [2006], China’s Malacca Dilemma, “china Brief”, Vol.6, Issue 8, April 12.Storey I. [2007], The United States and ASEAN-China Relations: All Quiet on the

Southeast Asian Front, october, http://www.StartegicStudiesInstitute.army.mail/ (dostęp: 2010–09–12).

“Straits Times” [2006], november 2.Thayer c.A. [2001], ASEAN Ten Plus Three: An Evolving East Asian Community?,

Comparative Connections, Pacific Forum cSIS, http://www.csis.org/pacfor/cc/004Qchina_asean.html


The ASEAN – China Regional and Sub-regional Cooperation Workshop [2009], conference Report, nAnyAnG Technological University, Singapore, 1−2 october.

Volz U. [2010], Prospects for Monetary Cooperation and Integration in East Asia, The MIT Press, cambridge (Mass.), London.

World Bank [2006], East Asia Update. November. Managing Through a Global Downturn, Washington, Dc, World Bank.

World Investment Report 2010. Investing in a Low-carbon Economy [2010], UncTAD, new york and Geneva.

Xinhua News Agency [2006], october 30.www.adb.org/statisticswww.asean.org

StreSZcZeNie

Proces integracji gospodarczej chin i krajów ASEAn sprzyja rozwojowi wspól-nych interesów, a w ślad za tym regionalnego „ducha” współpracy i tożsamości. chiny od początku XXI wieku starają się umacniać swoją pozycję ekonomiczną i polityczną w Azji Wschodniej poprzez zawieranie regionalnych porozumień handlowych (regional trade agreements, RTAs). Dążą również do osłabienia bila-teralnych więzi militarnych państw ASEAn z USA. Azja Południowo-Wschodnia jest regionem o ogromnym znaczeniu strategicznym dla chin. „Polityka dobrego sąsiada” jest główną przesłanką chińskiej dyplomacji ukierunkowanej na poprawę i umocnienie relacji z krajami ościennymi. To z kolei sprzyja kształtowaniu dłu-gookresowej perspektywy pokojowego współistnienia niezbędnego dla rozwoju i modernizacji Państwa Środka.Rozwój wzajemnych relacji gospodarczych między chinami i krajami ASEAn

jest widoczny w dynamicznie rosnącej skali obrotów handlowych, bilateralnych przepływach kapitałowych oraz budowanych sieciach produkcyjnych w Azji Wschodniej.

Słowa kluczowe: integracja gospodarcza Azji Wschodniej, współpraca gospodar-cza chin, ASEAn.

tHe prOceSS OF cHiNA’S ecONOMic iNteGrAtiON WitH ASeAN cOUNtrieS

ABStrAct

china’s economic integration with ASEAn countries contributes to mutual economic development and, consequently, a spirit of regional cooperation and identity. From the onset of the 21st century, china endeavors to strengthen its political and economic status in the East Asia through regional trade agreements (RTAs), while at the same time attempting to undermine the bilateral military


ties between ASEAn and the US. The region of Southeast Asia is of immense strategic importance for china. The ‘good neighbor policy’ is one of the most important premises of chinese diplomacy, focused on improving and strengthening relations with neighboring countries. This, in turn, is a key factor in development of long-term peaceful co-existence in the region – a crucial element of further development and modernization of china.The development of economic relations between china and the ASEAn

countries is manifested in the dynamic growth of trade volumes, bilateral capital flows and production networks in East Asia.

Key words: economic integration in the East Asia, china’s economic cooperation, ASEAn.

MiSceLLANeA

Piotr Łasak*

rOZWÓJ cHiŃSKieGO prZeMYSŁU MOtOrYZAcYJNeGO

WStĘp

W ostatnich latach chiny stały się jednym z głównych światowych producentów samochodów. nawet w czasie globalnego kryzysu miał miejsce dalszy wzrost pro-dukcji i sprzedaży samochodów w tym kraju.W pierwszej połowie ubiegłego wieku chiński przemysł motoryzacyjny prawie

nie istniał. Do lat 80. możliwości produkcyjne chińskich firm były niewielkie. Duży wpływ na procesy wytwórcze miała globalizacja i wejście do tego kraju zagranicznych inwestorów. Rodzime zakłady produkcyjne mogły funkcjonować oraz rozwijać swoją działalność poprzez wchodzenie we wspólne przedsięwzięcia z zagranicznymi producentami. Dzięki pozyskanej technologii oraz wsparciu finansowemu zaczęto produkować w chinach coraz większą ilość pojazdów. Pojawiły się możliwości samodzielnego rozwoju krajowych firm motoryzacyjnych, w związku z uzyskaniem dostępu do technologii, globalnych sieci powiązań pro-dukcyjnych oraz nowych rynków.Wyroby przemysłu motoryzacyjnego przez długi czas wytwarzano głównie pod

marką zagranicznych koncernów motoryzacyjnych. W ciągu ostatnich kilkunastu lat również chińskie firmy samochodowe zaczęły wytwarzać pojazdy na zagra-niczne rynki (np. chery Automobile oraz Geely Automobile, a także kilku innych producentów). o rosnącym znaczeniu chińskiego przemysłu motoryzacyjnego świadczy nie tylko szybki rozwój krajowych przedsiębiorstw, ale również pozycja tej branży po kryzysie finansowym lat 2007−2009. chińska branża samochodowa jest jedną z nielicznych na świecie, którym udało się uniknąć niekorzystnych skut-


* Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Jagielloński.

piotr Łasak414

ków tego kryzysu. W czasie kryzysu chińskie firmy przejmowały aktywa zagranicz-nych producentów w celu pozyskania nowoczesnej technologii. Rosnącej produkcji samochodów oraz wyrobów przemysłu motoryzacyjnego

w chinach towarzyszy zarówno wzrost sprzedaży na rynkach zagranicznych jak i rosnący popyt na rynku krajowym. Rynek motoryzacyjny w chinach ma duży potencjał rozwoju. W przeszłości tylko nieliczni mieszkańcy tego kraju mogli pozwolić sobie na zakup samochodu. Wraz ze wzrostem chińskiej gospodarki powiększa się grupa zamożnych klientów oraz następuje coraz większy rozwój infrastruktury drogowej. Branża motoryzacyjna już w latach 90. ubiegłego wieku została uznana przez rząd za jedną z kluczowych gałęzi chińskiego przemysłu. Pomoc rządu okazała się szczególnie ważna w momencie wystąpienia ostatniego kryzysu. Przygotowany wówczas pakiet stymulacyjny w bezpośredni sposób wspie-rał krajowych producentów samochodów, jak również zawierał wiele działań mających na celu pobudzenie popytu na samochody na krajowym rynku motory-zacyjnym.W ostatnim czasie coraz częściej stawiane jest pytanie, czy chińscy producenci

mają szansę uzyskać liczącą się pozycję na globalnym rynku. Wysoka dynamika produkcji i sprzedaży, wielkość rynku oraz wzrost popytu krajowego stwarzają duże możliwości dla dalszego rozwoju chińskiego przemysłu samochodowego. Pomimo dobrych perspektyw, chińskie firmy mają jeszcze wiele do zrobienia, zanim dorównają swoim zagranicznym konkurentom.W artykule przedstawiono etapy rozwoju przemysłu samochodowego

w chinach i perspektywy wejścia na globalne rynki. Między innymi:

zostały omówione czynniki, które zdecydowały o możliwościach produkcji 1

samochodów w chinach,

pokazano rolę chińskiego rządu we wspieraniu rodzimego przemysłu samo- 1

chodowego,

przedstawiono specyfikę chińskiego rynku motoryzacyjnego oraz wymianę 1

handlową w zakresie wyrobów przemysłu samochodowego,

przeanalizowano możliwości wejścia chińskich firm motoryzacyjnych na glo- 1

balny rynek.

etApY rOZWOJU cHiŃSKieGO prZeMYSŁU MOtOrYZAcYJNeGO

Przebieg rozwoju chińskiego przemysłu motoryzacyjnego można podzielić na cztery etapy. Przyjmując za podstawę podziału wskazane poniżej kryteria, należy wyróżnić następujące fazy rozwoju tego przemysłu:

I etap: lata 50. – połowa lat 60.; 1

II etap: druga połowa lat 60. – koniec lat 70.; 1

rOZWÓJ cHiŃSKieGO prZeMYSŁU MOtOrYZAcYJNeGO 415

III etap: rok 1979 – koniec lat 90.; 1

IV etap: od końca lat 90. do dziś. 1

Jednym z kryteriów odróżniających wymienione okresy są możliwości produk-cyjne. Innymi ważnymi wyróżnikami są: organizacja i profil produkcji, otwartość na zagranicznych kooperantów i występujące powiązania między chińskimi pro-ducentami oraz zagranicznymi firmami. Dane charakteryzujące poszczególne etapy zostały zawarte w tabeli 1.

Tabela 1. Dane charakteryzujące poszczególne etapy rozwoju przemysłu samochodowego w Chinach

ramy czasowe charakterystyka

i etap: lata 50. – połowa lat 60.

Według wyliczeń, od początku lat 50. do połowy lat 60. produkowano w chinach średnio 60 tys. samochodów rocznie. W początkowym okresie produkowano samochody głównie na potrzeby wojska oraz administracji rządowej. Do 1960 roku rozpoczęło działalność 16 producentów samochodów oraz zostało utworzonych 28 montowni.

ii etap: druga połowa lat 60. – koniec lat 70.

Do końca lat 70. liczba zakładów produkujących w chinach samochody wzrosła do 58. Na terenie tego kraju działały 192 montownie, z którymi współpracowało około 2 tysięcy dostawców części i podzespołów. Możliwości produkcyjne wzrosły do 160 tys. pojazdów rocznie.

iii etap: rok 1979 – koniec lat 90.

W latach 1983−1985 liczba producentów podwoiła się (z 65 do 114). Znacznie wzrosły możliwości produkcyjne. Wskazuje na to symboliczna liczba 1 miliona wyprodukowanych pojazdów, która została osiągnięta w 1992 roku.

iv etap: od końca lat 90. do dziś

Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia produkcja samochodów w chinach wzrosła z około 2 milionów do ponad 13 milionów pojazdów.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie literatury przedmiotu.

Podczas trwania pierwszego etapu podstawową filozofią funkcjonowania zakładów motoryzacyjnych w chinach była zasada samowystarczalności (ang. self- -reliance policy). Pomimo dynamicznego wzrostu liczby zakładów na chińskim rynku dominowała sprzedaż samochodów wyprodukowanych za granicą. W poło-wie lat 60. rozpoczął się drugi etap rozwoju przemysłu motoryzacyjnego w chinach. Etap ten charakteryzowało występowanie wielu trudności. czynnikami niekorzystnie wpływającymi na jego rozwój była przyjęta strategia inwestycyjna (lokalizacja fabryk na zachodzie kraju, czemu towarzyszył brak odpowiedniej infrastruktury oraz dostępu do surowców i energii), a także ukierunkowanie pro-

piotr Łasak416

dukcji głównie na potrzeby wojska. Pomimo rosnących zdolności produkcyjnych chińskie zakłady nie były w stanie wyprodukować potrzebnej ilości samochodów osobowych. nadal występował import dużej ilości samochodów zza granicy. od 1979 roku rozpoczął się trzeci etap rozwoju chińskiego przemysłu motoryzacyj-nego. Wraz z innymi ważnymi reformami nastąpiła w chinach zmiana dotychcza-sowej strategii rozwoju branży samochodowej. Kluczowa do tej pory rola rządu została ograniczona do kształtowania kierunków rozwoju gospodarki jako cało-ści, dając poszczególnym przedsiębiorstwom większą swobodę działania. Równocześnie rozpoczął się napływ do chin zagranicznych inwestycji bezpośred-nich (ZIB). czwarty etap rozpoczyna okres od końca lat 90. na tym etapie roz-woju następuje dalsze przenoszenie do chin zakładów produkcyjnych i montowni przez zagraniczne koncerny motoryzacyjne. charakterystyczną cechą dla opisy-wanego okresu jest powstanie pierwszych chińskich producentów, którzy są w stanie produkować pojazdy bez współpracy z zagranicznymi koncernami. W ostatnich latach nastąpiło też wejście chińskich firm na zagraniczne rynki. W tym okresie chiny stały się jednym z największych na świecie producentów samochodów.

pOLitYKA cHiŃSKieGO rZĄDU WOBec rOZWOJU prZeMYSŁU SAMOcHODOWeGO

Produkcja samochodów już od samego początku powstania tego przemysłu w chi-nach była bardzo ważna z punktu widzenia strategii rozwoju kraju przyjętej przez chiński rząd. Wyrazem tego były decyzje podejmowane na najwyższym szczeblu, dotyczące wszystkich aspektów związanych z branżą motoryzacyjną. W pierwszych trzech dekadach dotyczyło to krajowych zakładów wytwórczych. od momentu otwarcia chińskiej gospodarki działania rządu objęły również kształtowanie stra-tegii przyjmowania zagranicznych firm chcących wytwarzać samochody w chinach. Podmioty mające zamiar prowadzenia działalności w tym kraju musiały spełnić wiele warunków, w tym m. in.: udostępnienie licencji produkcyjnych, transfer tech-nologii do chińskiego przemysłu, ustanowienie ośrodków badawczych w chinach, a także zastąpienie wielu importowanych komponentów częściami wytwarzanymi przez krajowych producentów [Szamosszegi, 2010]. Wprowadzone na początku lat 80. warunki dla inwestorów zagranicznych obo-

wiązywały przez dwie dekady. od lat 90. chiny zaczęły wprawdzie obniżać cła i inne ograniczenia importowe, czyniły to jednak stopniowo. Powolne obniżki miały na celu umożliwienie przygotowania się lokalnych producentów na wejście na chiński rynek konkurencyjnych firm. Dopiero od momentu przystąpienia chin w 2001 roku do Światowej organizacji Handlu kraj ten zrezygnował z wielu sto-sowanych wcześniej rodzajów pomocy. Pomoc rządowa oferowana rodzimym firmom motoryzacyjnym sprowa-

dzała się nie tylko do działań protekcjonistycznych. Innymi formami wsparcia


krajowych producentów były np. ułatwienia uzyskania wszelkich potrzebnych zezwoleń bądź doradztwo w załatwianiu czynności administracyjnych niezbęd-nych przy produkcji samochodów. Kolejnym rodzajem rządowej pomocy dla krajowych producentów była pomoc finansowa. Można tutaj zaliczyć m. in. kredyty przyznawane przez banki dzięki rządowemu współfinansowaniu, a także zwolnienia podatkowe, oferowane chińskim producentom przez lokalne władze, na których terenie firmy prowadziły działalność. Przykładem uprzywilejowanego traktowania rodzimych producentów jest wszechstronna pomoc udzielona firmie chery (krajowemu producentowi samochodów). Kryterium, które zdecydowało o wsparciu tej firmy, była jej niezależność. Jest to wynikiem aprobowanej przez rząd koncepcji rozwoju rodzimego przemysłu motoryzacyjnego. obok pomocy udzielanej producentom samochodów rząd podjął też wiele

wysiłków, mających na celu ochronę lokalnych firm, wytwarzających części i komponenty wykorzystywane do produkcji samochodów [yank, Teng, 2006, s. 7]. Dla przykładu można podać, że w 2006 roku import do chin części i kom-ponentów obciążony był opłatami celnymi w wysokości 10−14% (import goto-wych pojazdów podlegał opłatom rzędu 28%) [Lenard, 2006]. Innym rodzajem ochrony był warunek stawiany zagranicznym producentom, dotyczący koniecz-ności wykorzystania w samochodach produkowanych na terenie chin podzespo-łów oraz innych elementów wytwarzanych przez lokalne zakłady. Zgodnie z tymi regulacjami, przy produkcji wszystkich pojazdów, z wyjątkiem samochodów oso-bowych, należało wykorzystać 50% części produkowanych w chinach. W przy-padku samochodów osobowych było to 40% w pierwszym roku produkcji. Jeżeli produkcja trwała przez okres dłuższy niż rok, w drugim roku należało wykorzy-stać 60% lokalnych komponentów, a w kolejnych latach aż 80% [China’s Automotive and…, 2004, s. 9]. Wymóg ten obowiązywał do momentu przystąpie-nia chin do WTo.Istotnym obszarem wpływu chińskiego rządu na krajowy rynek motoryza-

cyjny jest kształtowanie struktury tego rynku. oznacza to określanie przez organy rządowe, w wyniku decyzji administracyjnych, założeń dotyczących lokalizacji zakładów wytwórczych oraz profilu i skali ich produkcji. Ścisłe pla-nowanie tych warunków prowadziło w przeszłości do niekorzystnej sytuacji z punktu widzenia rozwoju przemysłu. Punktem zwrotnym okazał się koniec lat 70., kiedy reformy rynkowe wprowadzane w całej gospodarce objęły rów-nież przemysł samochodowy. W momencie otwarcia chin na gospodarkę świa-tową w 1979 r. założono, że współpraca z zagranicznymi partnerami umożliwi podniesienie efektywności chińskich producentów. Próby odwrócenia dotych-czasowych niewłaściwych tendencji trwały przez całą dekadę lat 80. W latach 90. chiński rząd dokonał kolejnego ważnego posunięcia. W 1994 roku została wprowadzona reforma, której celem było usprawnienie rodzimego przemysłu. Branża motoryzacyjna została wówczas uznana za jedną z pięciu kluczowych gałęzi chińskiego przemysłu (zaliczono tutaj przemysły: maszynowy, elektro-

piotr Łasak418

niczny, petrochemiczny, konstrukcyjny oraz motoryzacyjny). Zmiany w oma-wianym segmencie zostały dokonane pod hasłem Polityka Przemysłu Motoryzacyjnego (ang. Automotive Industry Policy) [Holweg i in., 2005, s. 14]. Założono, że ze względu na złożone powiązania branży motoryzacyjnej z innymi gałęziami przemysłu poprzez wsparcie rozwoju tej branży nastąpi wzrost całej chińskiej gospodarki. Do kluczowych elementów wprowadzonej polityki zaliczono:

rozbudowę zakładów produkcyjnych, 1

zwiększenie roli sektora produkującego części i komponenty wykorzystywane 1

przy produkcji samochodów,

tworzenie możliwości rozwojowych przemysłu motoryzacyjnego, 1

rozwój grupy prywatnych posiadaczy pojazdów. 1

Uznanie przez rząd przemysłu motoryzacyjnego za jedną z kilku priory-tetowych gałęzi gospodarki dawało gwarancję dalszego jego rozwoju i jedno-cześnie możliwość wsparcia ze strony państwa. Zasadniczym problemem nie była już kwestia, w jaki sposób przyciągnąć inwestycje zagranicznych koncer-nów motoryzacyjnych do chin, lecz jak przyśpieszyć rozwój chińskiego prze-mysłu oraz znaleźć strategicznych partnerów w celu dalszej ekspansji. Wśród najważniejszych celów znalazły się m.in.: regulacja napływu Zagranicznych Inwestycji Bezpośrednich oraz koncepcja konsolidacji fragmentarycznych i małych zakładów produkcyjnych. Możliwość wejścia zagranicznych firm na chiński rynek motoryzacyjny pozostawała nadal uzależniona od utworzenia przedsięwzięcia typu joint ventures z chińskimi państwowymi zakładami pro-dukcyjnymi. Z kolei do priorytetów dalszego rozwoju rodzimych producen-tów zaliczono konieczność zwiększenia w krótkim czasie zaangażowania w produkcję samochodów osobowych oraz koncepcję utworzenia kilku zakła-dów produkcyjnych, zdolnych konkurować na międzynarodowym rynku [Arnold, 2003, s. 6].Wpływ rządu na branżę motoryzacyjną, obok dotychczas przyjętych kierun-

ków wsparcia jej rozwoju, może w przyszłości dotyczyć także innego ważnego aspektu. coraz bardziej rozwinięty chiński przemysł samochodowy wymaga wdro-żenia do krajowego systemu legislacyjnego międzynarodowego prawa, dotyczą-cego tego przemysłu. Przykładem są regulacje w obszarze konkurencyjności. Istnieje potrzeba wprowadzenia odpowiednich przepisów mających na celu m. in. zapewnienie uczciwej konkurencji, poszanowania praw intelektualnych, praw własności technologii, a także regulacji wielu innych obszarów [yank, Teng, 2006, s. 7]. otoczenie regulacyjne jest bowiem jednym z kluczowych czynników warun-kujących prawidłowy długookresowy rozwój przemysłu. Dostosowanie krajowego prawa nie tylko poprawi warunki panujące na chińskim rynku, ale pomoże także rodzimym producentom samochodów i umocni pozycję chińskich firm na mię-dzynarodowym rynku.


UDZiAŁ iNWeStOrÓW ZAGrANicZNYcH W rOZWOJU prZeMYSŁU SAMOcHODOWeGO W cHiNAcH

Rozwój przemysłu motoryzacyjnego w chinach na przestrzeni ostatnich trzydzie-stu lat był w dużym stopniu rezultatem zmian, jakie wystąpiły w międzynarodowej gospodarce. Branża samochodowa stała się bowiem jedną z najbardziej zgloba-lizowanych gałęzi przemysłu. cechą globalizacji jest przenoszenie przez koncerny motoryzacyjne fabryk produkujących podzespoły lub montowni samochodów do takich krajów, jak: Brazylia, chiny, Indie, Meksyk, Tajlandia, Wietnam oraz pań-stwa Europy Wschodniej [Sturgeon, Florida, 2000, s. 1]. Inwestycje napływające do krajów rozwijających się w pozytywny sposób wpływają na gospodarki tych państw oraz na poszczególne segmenty ich gospodarek. od początku lat 80. do chin zaczęły przenosić swoją działalność wiodące

zagraniczne koncerny z branży motoryzacyjnej. Możliwość rozpoczęcia działal-ności przez zagraniczne firmy była ściśle regulowana i uzależniona od spełnienia wielu warunków. Jednym z nich była gwarancja zachowania przez chińskie przed-siębiorstwa 50% lub większej ilości udziałów w realizowanych wspólnie przedsię-wzięciach. Rolą zagranicznych partnerów było zazwyczaj dostarczenie kapitału oraz zapewnienie wsparcia technologicznego [Gallagher, 2003, s. 36]. chińskie zakłady zajmowały się natomiast produkcją części i komponentów oraz monta-żem pojazdów.Polityka dotycząca dalszego rozwoju przemysłu motoryzacyjnego została ukie-

runkowana na zwiększenie współpracy z zagranicznymi partnerami. W początko-wym okresie jej realizacji chiny nawiązały bliskie kontakty z takimi światowymi producentami, jak: AMc, Peugeot oraz Volkswagen [yang, 1993, s. 238–370]. Do największych powiązań zagranicznych firm motoryzacyjnych z chińskimi przed-siębiorstwami, które ukształtowały się pod koniec ubiegłego wieku, można zali-czyć: Peugeot-Guangzhou, AMc-Beijing Jeep, Volkswagen-Shanghai Automotive corporation (SAIc) oraz Shanghai-VW. największe sukcesy na chińskim rynku w początkowym okresie odniósł Volkswagen. W rezultacie pomyślnej współpracy z SAIc (od 1983 r.), koncern ten rozszerzył swoją działalność i w 1988 roku wszedł w kolejne przedsięwzięcie typu joint ventures z First Auto Works (FAW) z changchun. Pod koniec lat 80. doszły kolejne powiązania. na chińskim rynku pojawił się citroen-Dongfeng Motor corporation. Wymienione przedsięwzięcia zostały przedstawione w tabeli 2.W okresie nawiązywania współpracy przez chiński przemysł motoryzacyjny

z zagranicznymi partnerami niewielką rolę odgrywały firmy z Japonii. Dla japoń-skich koncernów chiny kojarzyły się ze zbyt dużym ryzykiem. Z tego powodu unikały one bliższych powiązań z tym krajem. Pomimo obecności Hondy i Daihatsu, udział japońskich firm w latach 80. i 90. był w chinach niewielki [Ray, 2003]. na początku wzajemnej współpracy obydwu państw, która przypadła na koniec lat 70., kooperacja opierała się głównie na eksporcie przez japońskie firmy samochodów osobowych i ciężarowych oraz dostawach części i komponentów. Były to jednak niewielkie ilości w porównaniu z eksportem Japonii do innych

piotr Łasak420

państw. Rozwój współpracy japońsko-chińskiej w branży motoryzacyjnej można zobrazować przykładem Toyoty – jednej z czołowych japońskich marek tej branży. Jej strategia była skoncentrowana na budowie sieci sprzedaży. Firma unikała tworzenia w chinach zaplecza produkcyjnego. nie odpowiadało to zamiarom chińskiego producenta − First Auto Works. Ta wiodąca chińska firma zaangażo-wała się dotychczas we współpracę z Toyotą w wielu obszarach technologicznych. chińczycy mieli nadzieję na kontynuację współpracy w zakresie nowych inicjatyw badawczych i produkcyjnych. niechęć Toyoty sprawiła, że w kolejnych latach chiny zaczęły wchodzić w relacje typu joint ventures z wieloma zagranicznymi producentami samochodów, a wycofały się ze współpracy z Toyotą oraz innymi japońskimi koncernami.

Tabela 2. Najważniejsze przedsięwzięcia typu joint ventures w chińskim przemyśle motoryzacyjnym w latach 80. i 90.

Nazwa wspólnego

przedsięwzięcia

rok utworzenia

Udział partnera zagranicznego

(w %)

chiński partner

Zagraniczny partner

Beijing Jeep 1983 42,4%Beijing Auto Works

chrysler

Shanghai vW 1985 50% SAic VW

Guangzhou peugeot

1985 22%Guangzhou Auto Group

peugeot

FAW vW 1990 40%First Auto Works

VW

Wuhan Shenlong

1992 30%Second Auto Works

citroen

Shanghai GM 1997 50% SAic GM

Guangzhou Honda

1998 50%Guangzhou Auto Group

Honda

Źródło: tao [2004, s. 38].

Współpraca zagranicznych inwestorów z lokalnymi firmami pozwoliła na znaczną poprawę jakości produkowanych w chinach pojazdów. Wywarła również pozytywny wpływ na rodzime zakłady, które zostały zmuszone do podniesienia produktywności oraz innych wyznaczników swojego działania. Pomimo pozytyw-nego oddziaływania, kooperacja miała też negatywne strony. Mankamentem było poleganie na zagranicznych partnerach, którzy sami zajmowali się rozwojem klu-czowych technologii. W efekcie chińczycy bardzo szybko nauczyli się montować samochody i rozwijać łańcuchy dostaw, nie zdobyli natomiast doświadczenia w zakresie rozwoju poszczególnych modeli samochodów oraz umiejętności syn-


tetycznego podejścia do procesu produkcji. Ponadto przemysł samochodowy w chinach był bardzo rozdrobniony. Powodowało to występowanie znacznych nieefektywności w obszarze inwestycji kapitałowych [Russo i in., 2009b, s. 2]. Taka sytuacja trwała aż do pierwszej połowy lat 90., kiedy chińskie władze opracowały nową strategię rozwoju przemysłu motoryzacyjnego w tym kraju.W miarę upływu czasu coraz więcej zagranicznych koncernów było zaintere-

sowanych przeniesieniem do chin swojej produkcji lub innego obszaru działania. W latach 90. rynki wielu wysoko rozwiniętych państw stały się już nasycone. Poszukując nowych możliwości ekspansji, zagraniczne koncerny zaczęły konku-rować o wejście na chiński rynek, mający bardzo duży potencjał rozwoju. Wiele firm, które dawniej nie przywiązywały większej wagi do tego rynku, zaczęło poszukiwać możliwości zawarcia strategicznego partnerstwa z chińskimi firmami motoryzacyjnymi. Było to korzystne dla chińskiego przemysłu, ponieważ gwaran-towało napływ nowych technologii i innych rozwiązań, a tym samym nieustanny rozwój rodzimych przedsiębiorstw.

rOZWÓJ prODUKcJi WYrOBÓW prZeMYSŁU MOtOrYZAcYJNeGO

W roku 2008 wyprodukowano w chinach ośmiokrotnie więcej samochodów niż wynosiła roczna produkcja w połowie lat 90. [Tang, 2009, s. 1]. Szczególnie widoczny wzrost nastąpił na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia. Podczas gdy w 2000 r. produkcja samochodów w tym kraju oscylowała wokół 2 mln pojazdów, w roku 2008 wynosiła już ponad 9 milionów [Staniford, 2010]. Produkcję samochodów w chinach w ostatnich kilkunastu latach charakteryzowała bardzo wysoka dyna-mika w porównaniu z innymi państwami. W ciągu dziesięciolecia 1996–2006 średni roczny wzrost produkcji samochodów wyniósł 19,3%. Dla tego samego okresu średnia produkcja samochodów w Stanach Zjednoczonych spadła o 0,4%, w niem-czech wzrosła o 1,8% a w Japonii o 1%. na podstawie danych dla państw mających liczący się udział w światowej produkcji samochodów widać, że chiny znalazły się na pierwszym miejscu pod względem rocznej stopy wzrostu produkcji (tab. 3). Dynamicznemu wzrostowi produkcji samochodów towarzyszy coraz większy

udział produkcji samochodów osobowych. Podczas gdy jeszcze w 1994 r. zaledwie 18,4% produkowanych w chinach pojazdów stanowiły samochody osobowe, w 2006 r. było to już 53,6% [China Automobile Industry, 2010]. W roku 2007, według chińskiego Stowarzyszenia Producentów Samochodów (cAAM), udział samochodów osobowych wzrósł w tym kraju do 71,6% wszystkich wyprodukowa-nych pojazdów.Początkowo rola krajowych producentów samochodów pozostawała ograni-

czona (tab. 4). najważniejszą rolę odgrywały duże zagraniczne firmy, które two-rzyły z lokalnymi zakładami przedsięwzięcia typu joint ventures. W miarę upływu czasu sytuacja stopniowo zmieniała się na korzyść rodzimych producentów. obecnie niektóre z krajowych firm w takim stopniu umocniły swoją pozycję, że

piotr Łasak422

nie tylko są kooperantami zagranicznych koncernów, lecz mają ambicje samo-dzielnej produkcji samochodów.

Tabela 3. Wielkość produkcji samochodów w wybranych krajach w latach 1996−2006 (w tys. sztuk)

oraz średni roczny wzrost produkcji

państwo

rok Średnia roczna stopa

wzrostu produkcji w latach

1996−2006

1996 1998 2000 2002 2004 2006

chiny 1 240 1 628 2 009 3 251 5 071 7 272 19,3

indie 541 535 867 892 1 511 1 876 13,2

Korea południowa

2 354 1 787 2 858 3 148 3 469 3 840 5,0

Brazylia 1 813 1 547 1 671 1 793 2 210 2 597 3,6

Meksyk 1 222 1 460 1 923 1 805 1 555 2 043 5,3

Niemcy 4 843 5 727 5 527 5 145 5 570 5 818 1,8

Japonia 10 346 10 050 10 141 10 258 10 512 11 484 1,0

Stany Zjednoczone

11 832 12 003 12 774 12 280 11 988 11 351 –0,4

Włochy 1 545 1 693 1 738 1 427 1 142 1 212 –2,5

Źródło: Sturgeon [2009, s. 11].

W ciągu ostatnich kilku lat udział krajowych producentów wzrósł do ponad 25% wszystkich zakładów produkujących samochody w tym kraju. W przeszłości przez długie lata firmy te pełniły niewielką rolę ze względu na duże różnice w poziomie technologicznym pomiędzy nimi a zagranicznymi koncernami samo-chodowymi. Sytuacja zaczęła się zmieniać po 2000 roku. Udział krajowych pro-ducentów samochodów osobowych wzrósł z poziomu 13,5% w 2001 r. do poziomu 26,8% w 2006 r. [Marukawa, 2009, s. 121]. W roku 2009 było to znacznie więcej − 44,3% produkcji wytwarzały krajowe firmy1. charakterystyczną cechą jest to, że na liście największych producentów (pod względem liczby wyprodukowanych samochodów) nie znalazły się najstarsze chińskie zakłady (do takich firm można zaliczyć First Automotive corporation oraz nanjing Automobile corporation). Do liderów należą znacznie młodsze firmy − chery Automobile oraz Geely

1 Do rodzimych firm zaliczone zostały m. in. firmy: ByD, chery, Geely, Hafei, Jiangfuai, chang’an, Great Wall oraz Roewe.


Automobile. Firma Geely rozpoczęła produkcję w 1997 r.2 natomiast Chery w 1999 roku3. Już w sześć lat po rozpoczęciu produkcji samochodów firma chery znalazła się na czwartym miejscu wśród wszystkich producentów samochodów w chinach, przekraczając 10% udział w produkcji. obydwie znalazły się wśród dziesięciu największych producentów samochodów osobowych. Pozycję obydwu wymienionych firm w latach 2006−2008 przedstawia tabela 5. obok dwu wymie-nionych, większość innych rodzimych firm motoryzacyjnych, których produkcja stopniowo zaczyna wzrastać, powstała zaledwie kilka lub kilkanaście lat temu. Dla przykładu można wymienić firmy: ByD, która powstała w 2003 r., Hafei w 1995 r., Jianghuai – w 1999 r. oraz chang’an/chana – w 1990 roku.Rodzime firmy motoryzacyjne rozwijają produkcję w sposób niezależny od

zewnętrznych inwestorów. Ich strategia polega na wykorzystaniu wielu rozwiązań stosowanych wcześniej przez zagranicznych konkurentów. Zdobyta w ten sposób wiedza jest uzupełniana rozwiązaniami pochodzącymi ze wszelkich dostępnych źródeł. Jako przykład można podać czynności stosowane przez firmę chery [Marukawa, 2009, s. 125−127]:

2 www.autozine.org/Manufacturer/china/Geely.html3 www.cheryinternational.com/node/15

Tabela 4. Liczba pojazdów wyprodukowanych w Chinach w latach 1998−2009

rokprodukcja dwu wiodących firm

krajowych*

produkcja całkowita

rokprodukcja dwu wiodących firm

krajowych

produkcja całkowita

1998 b.d. 1 627 829 2004 86 000 5 234 496

1999 b.d. 1 829 953 2005 188 000 5 708 421

2000 2 000 2 069 069 2006 514 381 7 188 708

2001 28 000 2 334 440 2007 597 774 8 882 456

2002 50 000 3 286 804 2008 576 955 9 350 000

2003 90 000 4 443 686 2009508 500

(b.d. dot. Geely)13 830 000

* Wielkości produkcji krajowej są sumą produkcji firm chery i Geely. Ze względu na to że większość chińskich zakładów motoryzacyjnych tworzą przedsięwzięcia firm rodzi-mych z partnerami zagranicznymi, produkcja tych przedsiębiorstw nie została potrakto-wana jako produkcja firm krajowych. Wielu chińskich producentów nie podaje danych o wielkości swojej produkcji bądź sprzedaży, wobec czego trudno jest opracować pełne zestawienie wielkości produkcji wszystkich krajowych producentów samochodów w chinach.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie World Motor Vehicle Production…, [2010].

piotr Łasak424

projektowanie samochodów za granicą (firma chery zlecała wykonanie czyn- 1

ności projektowych włoskim i japońskim centrom projektowym);

procesy planistyczne zostały skopiowane od konkurencyjnych firm (przykła- 1

dem jest model „QQ” firmy chery, który jest kopią samochodu „Spark” pro-dukowanego przez SAIc-GM-Wuling Auto co.);

pozyskiwanie lub zakup zagranicznych technologii bądź wykorzystanie najbar- 1

dziej zaawansowanych technologicznie komponentów (wytwarzane przez firmę motory były opracowywane przez austriacki koncern inżynierski AVL);

zlecanie na zewnątrz czynności związanych z zarządzaniem oraz koordynacją 1

produkcji (w momencie rozpoczęcia działalności produkcyjnej czynności zwią-

Tabela 5. Najwięksi producenci samochodów osobowych w Chinach w latach 2006–2007*

2006 2007 2008

całkowita produkcja

2 444 082całkowita produkcja

4 797 687całkowita produkcja

5 037 334

Shanghai GM

374 692 FAW vW 489 176Shanghai VW

481 730

FAW vW 343 621Shanghai VW

456 085 FAW vW 480 800

Shanghai VW

342 073Shanghai GM

447 823Shanghai GM

403 939

chery 275 688 chery 327 453FAW toyota

366 512

Beijing Hyundai

262 115FAW toyota

271 037Dongfeng Nissan

319 455

Guangzhou Honda

226 183Dongfeng Nissan

263 012 chery 281 412

FAW toyota

210 894Guangzhou Honda

249 417Guangzhou Honda

279 298

Geely 206 958changan Ford

221 117Beijing Hyundai

258 356

Shenlong (citroen)

201 858 Geely 216 774 Geely 220 955

* Klasycznych, zaliczanych do typu sedan.

Źródło: Marukawa [2009, s. 121].


zane z organizacją i przygotowaniem zakładów do produkcji zostały wykonane przez japońską firmę inżynierską);

współpraca z zagranicznymi producentami części i podzespołów (firma chery 1

stara się we wszystkich obszarach swojej działalności pozyskiwać pomoc tech-nologiczną od firm będących dostawcami komponentów wykorzystywanych w jej samochodach).

obok wymienionych rozwiązań firma chery (podobnie jak Geely Automobile) podejmuje wysiłki mające na celu opracowanie własnych rozwiązań technologicz-nych i zastosowanie ich w produkowanych pojazdach. nie tylko własne prace badawczo-rozwojowe producentów samochodów,

ale również współpraca z kooperantami w znacznym stopniu przyczynia się do poprawy jakości wytwarzanych pojazdów. Rozwój producentów samochodów i wzrost wielkości produkcji spowodował powstanie wielu firm produkujących komponenty wykorzystywane w przemyśle motoryzacyjnym. Według obliczeń, w 2004 roku w chinach zarejestrowanych było około 1700 większych produ-centów części samochodowych (około 450 z nich było zagranicznymi inwesty-cjami). na chińskim rynku motoryzacyjnym działało również 3000 mniejszych wytwórców, produkujących części motoryzacyjne na rynek wtórny [China’s Automotive and…, 2004, s. 37]. Pomiędzy producentami części i komponentów panuje duża konkurencja i związana z tym konieczność nieustannej rywalizacji o utrzymanie się na rynku. Powoduje to stopniowy wzrost jakości wytwarza-nych produktów. chociaż na chińskim rynku istnieje ponad stu producentów samochodów, jedynie kilku z nich jest liczącymi się firmami, natomiast pozo-stali odgrywają raczej niewielką rolę. Tym samym nie są w stanie składać dużych zamówień. Duże firmy mają z kolei swoich stałych dostawców (często funkcjonujących w ramach struktury danego koncernu). Rzadko korzystają z usług zewnętrznych, niezależnych producentów [nag i in., 2007, s. 20]. Tym samym utrzymanie się na rynku jest dużym wyzwaniem dla producentów pod-zespołów produkujących na potrzeby koncernów motoryzacyjnych. nieustannie powstają też nowe zakłady wytwarzające części motoryzacyjne. Z punktu widzenia całego przemysłu wzrastająca liczba nowych, bardziej wyspecjalizo-wanych producentów jest pozytywnym procesem. Powoduje to większą dostęp-ność części produkowanych na lokalnym rynku, a jednocześnie podnosi ich jakość. Sprzyja to dalszemu rozwojowi procesów produkcyjnych w chińskim przemyśle motoryzacyjnym.

SprZeDAŻ SAMOcHODÓW NA KrAJOWYM rYNKU

W roku 2005 chiny wyprzedziły Japonię, stając się drugim największym rynkiem motoryzacyjnym na świecie [Mu, Song, 2006, s. 1]. Rynek ten charakteryzuje duży potencjał rozwoju. nawet pomimo światowego kryzysu w branży motoryzacyjnej w ostatnich latach, sprzedaż samochodów w chinach gwałtownie wzrastała

piotr Łasak426

(wykres 1) [Tang, 2009, s. 3]. Dotyczy to w szczególności samochodów osobowych. W roku 2009 łączna sprzedaż samochodów w chinach wzrosła w stosunku do poprzedniego roku o ponad 17%, natomiast w przypadku samochodów osobo-wych wzrost ten wyniósł ponad 25% [Gu, 2010].

Wykres 1. Sprzedaż pojazdów na chińskim rynku w latach 2000–2009 (w mln sztuk)

16

14

12

10

8

6

4

2

02000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Źródło: Understanding the Chinese Automotive Industry for 2010 [2010].

W strukturze chińskiego rynku przeważają firmy zagraniczne bądź rodzime przedsiębiorstwa tworzące wspólne przedsięwzięcia z kapitałem zagranicznym. nie oznacza to jednak całkowitego zdominowania tego rynku przez zagraniczne korporacje. Podobnie jak w przypadku produkcji, również w przypadku sprzedaży w czołówce znajdują się dwie chińskie firmy: chery i Geely (tab. 6). W przeszłości wielu ekspertów wyrażało obawy dotyczące perspektyw rozwoju

rodzimych firm motoryzacyjnych w chinach. Wynikało to ze słabej pozycji tych podmiotów, a także z niezbędnych dostosowań w związku z przystąpieniem tego kraju do WTo i konieczności ograniczenia ochrony chińskiego rynku. obawy dotyczyły także możliwego wzrostu konkurencji ze strony zagranicznych koncer-nów. Wraz z upływem czasu okazało się, że krajowi producenci nie tylko dobrze poradzili sobie w nowej sytuacji, ale nawet odnoszą znaczne sukcesy. Pomimo obecności wielu zagranicznych konkurentów, krajowe firmy posiadają ponad 25% udział w chińskim rynku (wykres 2). Strategią przyjętą przez chińskie firmy jest produkcja samochodów małych,

niedrogich i tanich w eksploatacji. Stwarza to dobre perspektywy dla rozwoju krajowych producentów w przyszłości. Ten segment chińskiego rynku motoryza-cyjnego rozwija się najszybciej. charakterystyczną cechą rodzimych przedsię-biorstw obok zwiększenia udziału w rynku jest też nieustanne poszerzanie oferty.


Tabela 6. Firmy, które sprzedały najwięcej samochodów osobowych w Chinach w 2008 roku

Miejsce FirmaLiczba sprzedanych

samochodów

1 FAW-volkswagen 498 908

2 Shanghai volkswagen 478 059

3 Shanghai General Motors 395 715

4 tianjin FAW toyota Motor 347 663

5 Dongfeng Motor 318 785

6 Chery Automobile 286 569

7 Guangzhou Honda Automobile 277 358

8 Beijing Hyundai Motor 253 298

9 Geely Automobile 221 823

10 chang’An Ford Mazda Automobile 200 756

Źródło: China Autos Report [2009, s. 27].

Wykres 2. Udział poszczególnych państw w sprzedaży samochodów na chińskim rynku

(przedstawione dane dotyczą I kwartału 2006 roku)

Korea Południowa

10%

Japonia26%

Stany Zjednoczone

14%

Europa(łącznie)

22%

Chiny28%

Źródło: China’s Passanger Car Market [2006].

piotr Łasak428

na auto show w Pekinie w 2010 r. firma Geely zaprezentowała 11 nowych modeli, natomiast firma Great Wall 10. Łącznie liczba wszystkich modeli samochodów oferowanych przez chińskich producentów wzrosła z 53 w 2006 roku do 159 w 2009 roku [chinese Aim to Be King of the Road, 2010]. Podczas gdy zagraniczne kon-cerny projektują na chiński rynek głównie małe, tanie pojazdy, chińskie firmy opracowują znacznie szerszą gamę dostępnych wersji. Za punkt honoru stawiają sobie także produkcję własnych luksusowych modeli [Waldmeir, 2010]. W przeszłości nabywcami samochodów w chinach były głównie organy admi-

nistracji państwowej oraz państwowe przedsiębiorstwa. ceny nie kształtowały się pod wpływem popytu i podaży, lecz ich poziom był wyznaczany przez rząd. Wraz z upływem czasu w coraz większym stopniu wzrastał popyt na samochody ze strony prywatnych konsumentów. Podczas gdy w 1985 r. niecałe 10% pojazdów sprzedawanych w chinach było nabywanych przez prywatnych użytkowników, już w roku 2000 nabywali oni już 60% samochodów. Prywatni klienci stali się naj-większą grupą nabywców już pod koniec lat 90. Wtedy sprzedaż samochodów dla tej grupy konsumentów przekroczyła 50% całej sprzedaży pojazdów w chinach. Również obecnie są oni dominującą grupą na chińskim rynku [Blight, 2010]. opisana zmiana określana jest jako przejście z orientacji skierowanej na instytu-cjonalnych nabywców (która dominowała na chińskim rynku w latach 80.) na orientację skierowaną na indywidualnych klientów [Wu, 2008, s. 68].

eKSpOrt i iMpOrt W SeKtOrZe WYrOBÓW prZeMYSŁU SAMOcHODOWeGO

Pomimo że chiny w ostatnich latach stały się największym producentem samo-chodów, tylko niewielki ułamek wyprodukowanych w tym kraju pojazdów trafia na zagraniczne rynki. W 2009 roku było to niecałe 3% produkcji [China Car Industry’s Export Ambitions, 2007]. Jest to jednocześnie najwyższy poziom eks-portu chińskiego przemysłu motoryzacyjnego w historii tego kraju. obok samo-chodów znacznie bardziej istotną pozycję eksportową w chińskim przemyśle motoryzacyjnym stanowią części i komponenty. Dane liczbowe pokazują, że w 2004 roku eksport części samochodowych stanowił ponad 75% całego eksportu chińskiego przemysłu motoryzacyjnego. Udział ten utrzymuje się do obecnego momentu. Wśród eksportowanych produktów dominowały komponenty z grupy II4, obejmujące różnego typu wyroby metalowe (karoserie, zderzaki, hamulce i części systemów bezpieczeństwa). odbiorcami eksportu chińskiego przemysłu motoryzacyjnego są głównie kraje wysoko rozwinięte. największa część eksportu w ostatnich latach trafia na rynki: Stanów Zjednoczonych, Japonii, niemiec, Wielkiej Brytanii oraz Hongkongu. Wśród państw rozwijających się do największych importerów chińskich wyrobów należała Indonezja.

4 Dla uproszczenia analizy wszystkie produkty zostały podzielone na sześć grup. Podział ten został przedstawiony na wykresie 3 oraz w objaśnieniu do tego wykresu.


Wykres 3. Struktura eksportu chińskiego przemysłu motoryzacyjnego w 2004 roku*

Komponenty z gumy i szkła

4% Komponenty z żelaza i stali

9%

Motoryi ich części

9%

Komponentygrupy I

12%

Komponentygrupy II

35%

Komponentygrupy III

8%

Pojazdy23%

* Komponenty grupy i – obejmują m. in.: łożyska, podkładki, nakrętki i przewody elek-tryczne; do komponentów grupy ii należą m. in.: karoserie, zderzaki, hamulce i tarcze hamulcowe, części systemów bezpieczeństwa; z kolei komponenty grupy iii – obejmują m. in.: siedzenia i wskaźniki.

Źródło: Nag, Banerjee, chatterjee [2007, s. 29−30].

Strategie eksportowe chińskich firm motoryzacyjnych można pokazać na przy-kładzie firmy chery. Jest to pierwsza krajowa firma motoryzacyjna, która zaczęła eksportować chińskie samochody (nastąpiło to zaledwie dwa lata od momentu, kiedy pierwszy samochód zjechał z taśmy montażowej tej firmy). Tym samym od 2001 roku chińskie samochody zaczęły być sprzedawane poza granicami tego kraju [chery Automobile Asia-Pacific Regional overview, 2009, s. 36]. W 2005 roku firma chery sprzedała rekordową dotychczas liczbę 180 tys. samo-chodów (100% wzrostu w porównaniu do poprzedniego roku), z tego około 10% z tej sprzedaży trafiło na eksport. Mimo że sprzedaż na zagraniczne rynki nadal stanowi niewielką część całej sprzedaży, produkcja na eksport jest bardzo ważna dla tego producenta. Strategia firmy zakłada, obok dotychczasowych działań, stopniowe umacnianie jej pozycji poza granicami chin. Znajduje to wyraz w jej rosnących zagranicznych inwestycjach. W 2009 roku chery Automobile posiadała 7 fabryk zlokalizowanych poza granicami chin [chery Plans new Export Base, 2009, s. 5]. W samej Europie prowadziła działalność w takich państwach jak: Francja, Polska, Słowenia, Bułgaria, Luksemburg, Serbia, niemcy, Włochy oraz Rosja. największy udział na zagranicznych rynkach posiada w Stanach

piotr Łasak430

Zjednoczonych, gdzie zainwestowała ponad 9 mld USD. Poza Europą i Stanami Zjednoczonymi zainwestowała również w Japonii, Korei Południowej, Iranie, nigerii i Brazylii. W roku 2009 prowadziła wymianę handlową z 67 krajami. W przyszłości planuje dalszą ekspansję na rynki Europy, Środkowego Wschodu oraz Afryki. celem jej jest wejście na rynki wschodzące, które mają potencjał dalszego rozwoju. Strategia firmy zakłada unikanie rozwoju na dużą skalę w Europie Zachodniej oraz Ameryce Północnej [Gao, 2008, s. 4], ze względu na poziom rozwoju rynków motoryzacyjnych na tych kontynentach. Swoją aktywność kieruje na rynki słabiej rozwinięte o dużym potencjale popytu. Główną strategią stosowaną na tych rynkach jest konkurencja cenowa5. Szczególną okazją do dal-szego rozwoju firmy paradoksalnie okazał się kryzys motoryzacyjny, który od roku 2008 dotknął znaczną część największych światowych koncernów motoryza-cyjnych. Firmę tę można bowiem zaliczyć do grupy producentów najtańszych samochodów na świecie. Dużą uwagę poświęca klientom poszukującym tanich, ekonomicznych pojazdów. Stosuje przy tym strategię opartą na różnicowaniu produktów. W 2009 roku chery zaoferowała aż 32 modele samochodów, sprze-dawanych pod czterema głównymi markami: chery, Riich, Rely oraz Karry [Madden, 2009, s. 17]. obok eksportu ważnym aspektem analizy wymiany handlowej dotyczącej

chińskiego rynku motoryzacyjnego jest import. Import związany z przemysłem motoryzacyjnym można podzielić na trzy grupy: pierwszą grupę stanowią surowce naturalne, drugą grupą są części i komponenty do produkcji samochodów, trzecią − gotowe pojazdy. Import części i komponentów był dotychczas najważniejszą częścią importu chińskiego przemysłu motoryzacyjnego, stanowił dominującą grupę w całym imporcie związanym z przemysłem samochodowym. Wartość spro-wadzanych zza granicy gotowych samochodów stanowiła zaledwie 25% wartości całkowitego importu. Resztę stanowił import surowców, półproduktów, części oraz innych wyrobów służących do produkcji pojazdów. Dominował import kom-ponentów grupy II (podział na grupy jest taki sam jak w przypadku eksportu). Równie ważną pozycję w zakresie importu stanowiły motory. Wynika to ze spe-cyfiki rozwoju chińskiego przemysłu motoryzacyjnego, której słabą stroną był brak pożądanego rozwoju rodzimej technologii. Powodowało to uzależnienie chin od importu wszystkich elementów wymagających bardziej zaawansowanej wiedzy technologicznej. Wśród importowanych elementów najwięcej wyrobów było sprowadzanych z Japonii. Do innych ważnych kooperantów można zaliczyć niemcy, Koreę Południową, Tajwan oraz Stany Zjednoczone. Znacznie mniejszy udział w imporcie chińskiego przemysłu motoryzacyjnego

stanowi trzecia grupa – gotowe pojazdy. Wśród importowanych samochodów od momentu otwarcia chin na wymianę zagraniczną na przełomie lat 70. i 80 ubie-głego wieku aż do roku 1997 dominował import najtańszych samochodów.

5 Podobna strategię wprowadza się również na bardziej rozwiniętych rynkach. Zostało osza-cowane, że samochody wytwarzane w chinach mogą być sprzedawane na rynku Stanów Zjednoczonych od 20 do 30 procent taniej niż te same pojazdy produkowane w Stanach [Engebretson, 2009].


Stanowiły one więcej niż połowę wszystkich importowanych pojazdów [Feenstra i in., 2001, s. 23]. W 1998 roku po raz pierwszy sprowadzona zza granicy liczba samochodów oferowanych dla nabywców średniozamożnych przekroczyła wiel-kość importu tanich pojazdów. W tym samym roku ilość importowanych tanich pojazdów zrównała się również z ilością importowanych samochodów luksuso-wych. Udział importowanych pojazdów na przestrzeni ostatnich dwóch dziesię-cioleci zazwyczaj obejmował więcej niż połowę całkowitej sprzedaży samochodów na chińskim rynku. na początku lat 90. było to około 55% [Qiu, 2005, s. 10]. W połowie lat 90. udział ten wzrósł do ponad 80% (rok 1995) ale już pod koniec lat 90. ponownie znalazł się w przedziale około 50−60%. charakterystyczną cechą jest, że w chinach w przypadku wymiany handlowej

dotyczącej przemysłu motoryzacyjnego występuje nadwyżka importu nad ekspor-tem. Wynika to z faktu, że działające na terenie tego kraju firmy starają się spe-cjalizować głównie w produkcji podstawowych komponentów motoryzacyjnych. celem jest zarówno wykorzystanie tych części w samochodach produkowanych na rodzimym rynku jak również przeznaczenie na eksport [nag, Banerjee, chatterjee, 2007, s. 42]. nadwyżka ta jednak stopniowo się zmienia. W ostatnich latach wzrastał udział eksportu części samochodowych produkowanych w chinach i kierowanych do innych krajów. obrazują to statystyki dotyczące Stanów Zjednoczonych. Jeszcze w 2002 r. import z chin komponentów do produkcji samochodów stanowił około 2,5% całego importu tych części, gdy już w 2006 r. udział importu z tego kraju wynosił 10% [Szamosszegi, 2010, s. 5].

cHiŃSKi prZeMYSŁ SAMOcHODOWY W DOBie GLOBALNeGO KrYZYSU

W roku 2008, podobnie jak w innych krajach, również w chinach wystąpiła rece-sja w branży motoryzacyjnej. Dotyczyło to zarówno sprzedaży jak i produkcji samochodów w tym kraju. Wielkość produkcji spadła w 2008 r. o 5,2%, natomiast wielkość sprzedaży samochodów o 6,7% [yu, yang, 2010, s. 4]. na skutek pogor-szenia warunków gospodarczych na początku 2009 r. zostały podjęte działania mające ożywić krajowy przemysł. Do zastosowanych mechanizmów należały roz-wiązania wspierające branżę motoryzacyjną. Zostały one określone jako „Plan dostosowania i stymulacji przemysłu motoryzacyjnego” (ang. Automobile Indu-stry Adjustment and Stimulus Plan). Wśród głównych założeń objętych rządowym pakietem stymulacyjnym znalazły się takie obszary, jak: chęć pobudzenia popytu na małe samochody, dalszy rozwój krajowych zakładów należących do przemysłu motoryzacyjnego oraz konsolidacja zakładów produkcyjnych [Bonnell, 2010]. Wszystkie przyjęte rozwiązania można podzielić na cztery grupy, zależnie od obszaru, którego dotyczą. Są to [Russo, Ke, Tse, 2009a, s. 3]:

pobudzanie popytu krajowego, 1

wspieranie rozwoju kluczowych obszarów przemysłu, 1

piotr Łasak432

zwiększanie podaży pieniądza (dostępność kredytu), 1

ochrona miejsc pracy. 1

W ramach każdego z wymienionych obszarów podjęto pewne konkretne roz-wiązania (tab. 7).

Tabela 7. Działania będące rezultatem wejścia w życie „Planu dostosowania i stymulacji przemysłu motoryzacyjnego”

Założenia planu podjęte działania

pobudzenie 1. popytu

Subsydia fiskalne dla rolników nakłaniające do zamiany starego samochodu na nowy. przeznaczono kwotę 5 bln juanów na subsydia do zakupów minibusów przez rolników. Obniżenie podatku od samochodów o małej pojemności silnika (poniżej 1,6 litra) – podatek został zmniejszony o połowę, z wysokości 10% do 5%.Złagodzenie polityki kredytowej w celu promocji zakupów.

Wsparcie roz-2. woju przemy-słu motoryza-cyjnego

plan pobudzenia rozwoju przemysłu motoryzacyjnego.Konsolidacja i restrukturyzacja zakładów należących do przemysłu motoryzacyjnego lub współpracujących z tym przemysłem. rozwój nowych technologii (wspierane jest poszukiwanie alternatywnych źródeł energii dla samochodów osobowych i ciężarowych – przeznaczono na ten cel 10 bln juanów).promocja produkcji na eksport.

podaż pienią-3. dza

Nowe kredyty bankowe wzrosły w styczniu 2009 r. do 1,6 tryliona juanów.Wydatki rządu przeznaczone na rozwój infrastruktury i systemu publicznych ubezpieczeń.Złagodzenie wymagań rezerwowych dla banków w stosunku do udzielonych kredytów.

Ochrona 4. miejsc pracy

Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw oraz przemysłu usługowego związanego z branżą motoryzacyjną.Ograniczenie obciążeń związanych z ubezpieczeniem socjalnym dla zakładów produkcyjnych branży motoryzacyjnej.Wsparcie państwowych zakładów przemysłowych w celu uniknięcia redukcji miejsc pracy.program profesjonalnych szkoleń dla absolwentów uniwersytetów oraz pracowników–imigrantów, mający na celu przystosowanie do pracy w przemyśle motoryzacyjnym.

Źródła: russo, Ke, tse, [2009a, s. 3]; Hogg [2010]; russo, Ke, tse, [2009c, s. 3–4]; China’s stimulus package… [2009, s. 19–20].


Rok 2009 pokazał, że działania podjęte w celu zapewnienia dalszego rozwoju przemysłu motoryzacyjnego przyniosły pozytywne rezultaty. obniżki podatków oraz inne rozwiązania spowodowały wzrost popytu zgłaszanego przez krajowych konsumentów [Shirouzu, 2009]. Sprzedaż małych samochodów typu mini cars oraz compact, na zakup których były skierowane działania rządu (obniżki podat-ków), wzrosła o 70%, gdy tylko rozwiązania te weszły w życie [Bursa, 2010].Efektem stymulacji chińskiego przemysłu motoryzacyjnego, a zarazem pogor-

szenia sytuacji na rynkach motoryzacyjnych w innych krajach jest fakt, że chiny w 2009 r. stały się największym na świecie rynkiem pod względem liczby sprze-danych samochodów. W grudniu 2009 r. chiński rząd podjął decyzję o częścio-wym rozszerzeniu podjętych dotychczas działań stymulacyjnych dotyczących chiń-skiego przemysłu motoryzacyjnego na 2010 rok. Uprawdopodobniło to prognozy dalszego dynamicznego rozwoju tego przemysłu.

perSpeKtYWY WeJŚciA NA GLOBALNY rYNeK

W miarę rozwoju chińskie przedsiębiorstwa przejawiają coraz większe zaintere-sowanie zagranicznymi rynkami. często stawianym pytaniem jest, jak dużo czasu potrzebują chińscy producenci, żeby znaleźć się na globalnym rynku? Mimo dotychczasowego dynamicznego rozwoju, przed wejściem na globalny rynek firmy te czeka jeszcze wiele pracy. Muszą wykorzystać swoje przewagi oraz połączyć je z odpowiedzialną strategią i towarzyszącymi tej strategii aktywnymi działa-niami. Pomimo że chińskie firmy motoryzacyjne rozwijają się bardzo szybko, ich

produkcja wciąż nie odpowiada światowym standardom. Tym samym pozycja konkurencyjna na rynkach krajów wysoko rozwiniętych jest słaba [Russo, Ke, Tse, 2009c, s. 7−8]. Do najczęściej wskazywanych przyczyn można zaliczyć: niską jakość pojazdów, brak odpowiedniej oferty w zakresie usług serwisowych, brak odpowiedniego rozeznania przez chińskich producentów potrzeb zagranicznych klientów, a także częstą nieznajomość polityki rządów poszczególnych państw, stosowanych regulacji w przemyśle motoryzacyjnym oraz wymaganych zezwoleń i certyfikatów. najbardziej potrzebne są zmiany w zakresie oferowanych produk-tów. Bardzo ważne jest rozpoznanie wymagań konsumentów i wyjście naprzeciw tym potrzebom (np. podniesienie poziomu bezpieczeństwa pojazdów, zapewnie-nie odpowiedniego poziomu wygody oraz dostosowanie do wymagań w zakresie wystroju). Kolejnym kluczowym czynnikiem decydującym współcześnie o możli-wościach rozwoju firm motoryzacyjnych jest dystrybucja. obszarem bezpośrednio związanym jest konieczność poprawy zdolności marketingowych chińskich pro-ducentów. Istotne jest również zdobycie umiejętności podejmowania na większą skalę czynności produkcyjnych poza granicami chin. Ważnym elementem jest osiągnięcie wysokiego poziomu kompleksowości działania. chińscy producenci nie mogą tak jak dotychczas realizować wyłącznie pewnych wybranych etapów, bez uwzględniania całego procesu produkcji i sprzedaży.

piotr Łasak434

Skuteczność sprzedaży za granicą w dużej mierze może zależeć od przyjętej stra-tegii. Dobrym rozwiązaniem − zamiast sprzedaży pod własną marką − jest przejmo-wanie aktywów zagranicznych producentów. Pozwala to w pewnym zakresie ograni-czyć własne słabe strony. Do przykładów takich działań należy przejęcie w 2005 r. części majątku (parku maszynowego) brytyjskiego producenta samochodów Rover przez chińską firmę najning Automotive corporation [yan, 2010]. Kolejnym przy-kładem jest zamiar zakupu marki Hummer (której samochody dotychczas były pro-dukowane przez koncern General Motors) przez firmę Sichuan Tengzhong Heavy Industrial Machinery company [Kurtenbach, 2010]. Do innych ważnych transakcji można zaliczyć zakup w ubiegłym roku przez chiński koncern BAIc technologii i licencji na modele samochodów firmy SAAB [yan, Klamann, 2009] oraz nabycie w marcu 2010 r. przez chińską firmę Geely firmy Volvo – szwedzkiego producenta prestiżowych samochodów [Chiński koncern Geely przejął Volvo, 2010]. obok wymienionej stosowane mogą być również inne strategie. najczęściej

wskazywane są cztery możliwości wejścia chińskich producentów samochodów na zagraniczne rynki. Są to [Haddock, Tse, 2007, s. 4]:

Eksport produktów na zagraniczne rynki pod marką zagranicznego produ-1. centa. Przykładem była chęć wykorzystania przez chińskich producentów firmy Daimler-chrysler.

Eksport produktów na zagraniczne rynki pod rodzimą, chińską marką. 2. Potwierdzeniem możliwości stosowania takiej strategii jest firma Wanxiang Group.

Rozwój za granicą poprzez fuzje i przejęcia (taką strategię wybrała firma nan-3. jing).

Założenie za granicą chińskiej firmy od podstaw. Do przykładów można zali-4. czyć firmy: Geely, Great Wall i Brilliance.

W porównaniu z możliwościami wejścia na rynki państw wysoko rozwiniętych, chińskim producentom znacznie łatwiej jest wchodzić na rynki krajów rozwijają-cych się. Rynki te są mniej konkurencyjne. Tym samym przenoszenie produkcji właśnie do tych państw napotyka dużo mniej ograniczeń. Przewagą rynków roz-wijających się jest również znacznie większy popyt w porównaniu z rynkami bar-dziej rozwiniętymi. chęć wejścia na zagraniczne rynki stwarza potrzebę opracowania komplekso-

wego planu tej ekspansji. W dalszej kolejności powinno nastąpić wiele działań dostosowawczych. niemożliwe wydaje się wejście na globalny rynek motoryza-cyjny poprzez rozciągnięcie istniejących krajowych przewag na wszystkie obszary działania. Takie atuty chińskich przedsiębiorstw, jak ochrona rządowa, dostęp do taniego kapitału oraz wielkość rynku, a także tania siła robocza, mogą być wspar-ciem na rodzimym rynku. chińscy producenci nie będą natomiast w stanie wyko-rzystać większości z nich za granicą. Stoją przed koniecznością wypracowania własnych, globalnych przewag. czynnikiem sprzyjającym tym firmom jest istnie-


jąca obecnie sytuacja. W momencie gdy wiele chińskich przedsiębiorstw znajduje się na etapie budowy nowych modeli biznesowych, światowy przemysł motoryza-cyjny znajduje się w stadium dużych przekształceń. Poszukiwane są nowe, ener-gooszczędne i ekologiczne rozwiązania. Z powyższych powodów rozwój najwięk-szych zagranicznych konkurentów ograniczają posiadane modele, które trudno jest dostosować do współczesnych warunków. nie jest to obszar, który można usprawnić w stosunkowo krótkim czasie. chińskie firmy motoryzacyjne nie są ograniczane w ten sposób i to jest ważnym ich atutem.Dla firm chcących prowadzić działalność na globalnym rynku ważny jest nie

tylko fakt wejścia na ten rynek, lecz również zdolność utrzymania się na nim przez dłuższy czas. Za najistotniejszy czynnik decydujący o tej możliwości została uznana umiejętność zarządzania przedsiębiorstwem o charakterze zintegrowa-nym [Zejian, 2009, s. 21]. W przeszłości nawet w firmach typu joint ventures ten obszar należał zawsze do zagranicznych kooperantów. chińskie firmy nie mają więc doświadczenia w tym zakresie. Według ekspertów współczesnego przemysłu motoryzacyjnego, zdolność chińskich producentów do opanowania tej dziedziny funkcjonowania współczesnych przedsiębiorstw może zdecydować o ich sukcesie na globalnym rynku motoryzacyjnym.

BiBLiOGrAFiA

Arnold W. [2003], The Japanese Automobile Industry in China, “JPRI Working Paper”, no. 95, november.

Blight J. [2010], China Automotive Infotainment: Sales Growth and Cost Reduction Opportunity, Strategy Analytics: www.strategyanalytics.com (pobrano 13.03.2010).

Bonnell J. [2010], Government Policies Pivotal in Historic 2009 Car Market, “China Daily”, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2010–01/25/content_9369064.htm (pobrano 26.01.2010).

Bursa M. [2010], Research Analysis: China’s Recession-defying Automotive Market, www.automotive-magazine.com (pobrano 12.03.2010).

Chery Plans New Export Base [2009], w: Asia Pacific Automotives, “Business monitor International”, Issue 43.

Chery Automobile Asia-Pacific Regional Overview [2009], www.marketresearch.com/product/display.asp?productid=2267493

China Automobile Industry, www.chinaknowledge.com (pobrano 28.01.2010).China’s Automotive and Components Market 2004 [2004], KPMG Report, Hong Kong.

China’s Passanger Car Market [2006], KPMG Report, Hong Kong.China Autos Report Q2 2009 [2009], “Business Monitor”, International Ltd.China Car Industry’s Export Ambitions [2007], “Business Week”, 3 May.China’s Stimulus Package: A Six Month Report Card, A Corporate Network Special

Report [2009], “The Economist”, London, s. 19−20.Chinese Aim to Be King of the Road [2010], “Financial Times”, April 22nd.Chiński koncern Geely przejął Volvo [2010], „Gazeta Wyborcza”, 28 marzec.

piotr Łasak436

Engebretson J. [2009], Look for New Imports from India and China, “Automobile Body Repair news”, September.

Feenstra R. et.al. [2001], From Import Substitution to WTO Accession: Government Intervention in the Chinese Automotive Market, University of california, Davis.

Gallagher K.S. [2003], Foreign Direct Investment as a Vehicle for Deploying Cleaner Technologies: Technology Transfer and the Big Three Automakers in China, Harvard University, Harvard.

Gao P. [2008], A Global Road Map for China’s Automakers, “The McKinsey Quarterly”, June.

Gu E., Chinese Passenger Car Market Remains Optimistic in 2009 [2010], http://www.shcri.com (pobrano 17.02.2010).

Haddock R., Tse E. [2007], A New Era for Chinese Vehicle Manufacturers, Booz & company, Shanghai.

Holweg M., Luo J., oliver n. [2005], The Past, Present and Future of China’s Automotive Industry: A Value Chain Perspective, “UNIDO Working Paper”, Cambridge.

Kurtenbach E. [2010], China’s Hummer Buy May Take Private Equity Route, “The Washington Post”, February 24th.

Lenard D.M. [2006], US, EU Take China to WTO on Auto Parts, “Asia Times”, 1 April.Madden n. [2009], Two Chinese Brands Break onto World Scene, “Advertising Age”, Vol. 80, Issue 22, chicago.

Marukawa T. [2009], A Comparison of Chinese and Indian Automobile Manufacturers, w: ohara M., Kimura K. (eds.), Comparative Study on Industrial Development Process in China and India, Institute of Developing Economies, JETRo, chiba.

Mu y., Song T.S. [2006], China’s Automobile Industry Post-WTO: Surging Growth, national University of Singapore, Singapore.

nag B., Banerjee S., chatterjee R. [2007], Changing Features of the Automobile Industry in Asia: Comparison of Production, Trade and Market Structure in Selected Countries, Asia-Pacific Research and Training network on Trade, “Working Paper Series”, no. 37, July.

Qiu [2005], China’s Automotive Industry, Hong Kong University of Science and Technology, Hong Kong.

Ray K. [2003], The Chinese Car Industry, “china in Focus”, Issue 13.Russo B., Ke T., Tse E. [2009a], The Coming Structural Realignment of China’s

Automotive Sector, Booz & company, Shanghai.Russo B., Ke T., Tse E. [2009b], The Path to Globalization of China’s Automotive

Industry, Booz & company, Shanghai.Russo B., Ke T., Tse E., Peng B. [2009c], The Eight Overarching China Automotive

Trends That Are Revolutionizing the Auto Industry, Booz & company, Shanghai.Shirouzu n. [2009], World Carmakers Drive for Burgeoning China Market, “The Wall Street Journal”, no. 21, April.

Staniford S. [2010], A Consistency Check on Chinese Vehicle Growth, http://earlywarn.blogspot.com/2010/01/consistency-check-on-chinese-vehicle.html (pobrano 28.01.2010).

Sturgeon T.J., Florida R. [2000], Globalization and Jobs in the Automotive Industry, Masachusetts Institute of Technology, Working Paper Series MIT-IPc-00–012, cambridge (Mass.).


Szamosszegi A. [2010], How Chinese Government Subsides and Market Intervention Have Resulted It the Offshoring of U.S. Auto Parts Production: a Case Study, http://www.steelnet.org/new/new_body.html (pobrano 26.01.2010).

Tang R. [2009], The Rise of China’s Auto Industry and Its Impact on the U.S. Motor Vehicle Industry, congressional Research Service, Washington.

Tao Q. [2004], The Road to Success: a Resource-based View of Joint Venture Evolution in China’s Auto Industry, University of Pittsburgh, Pittsburgh.

Waldmeir P. [2001], China Carmakers in Great Leap forward to Luxury, “Financial Times”, April 24th.

World Motor Vehicle Production by Manufacturer [2010], www.oica.net (pobrano 11.03.2010).

Wu D.D. [2008], Between Global and Local: Hybridized Appeals in China Web Auto Ads, The Hong Kong Polytechnic University, “corporate communications: An International Journal” Vol. 13, no. 1.

yan F. [2010], Autoshow-Update 1-Brilliance Plans US Sales as Early as 2007, www.reuters.com (pobrano 17.02.2010).

yan F., Klamann E. [2009], China’s BAIC Buys Saab Assets; Spyker Still in Talks, Reuters, 14 December.

yang X. [1993], The Impact of Global Economy on Automobile Industry: Comparative Study of the United States, Japan and the People’s Republic of China, Boston University, Boston.

yank M., Teng S.S. [2006], China’s Automobile Industry Post-WTO: Surging Growth, East Asian Institute, national University of Singapore, Singapore.

yu H., yang M. [2010], China’s Automobile Industry: An Update, “EAI Background Brief” no. 500, national University of Singapore, Singapore.

Zejian L. [2009], The Role of International Technology Transfer in the Chinese Automotive Industry, Manufacturing Management Research center, “Discussion Paper” no. 269, The University of Tokyo, Tokyo.

StreSZcZeNie

W artykule przedstawiono rozwój chińskiego przemysłu motoryzacyjnego od jego powstania do obecnego czasu, gdy chiny stają się jednym z największych rynków motoryzacyjnych na świecie. obok szczegółowej charakterystyki etapów rozwoju tego przemysłu, przedstawiono działania stymulacyjne podjęte w celu zapewnie-nia dalszego rozwoju w sytuacji, gdy gospodarka światowa przeżywa kryzys finan-sowy i gospodarczy. W ostatnim dziesięcioleciu coraz większą rolę odgrywają w chinach rodzime zakłady motoryzacyjne. nie tylko zwiększają one swój udział w krajowym rynku motoryzacyjnym, ale również coraz częściej wchodzą na zagra-niczne rynki. W celu kontynuacji ekspansji chińskie firmy muszą wprowadzać dalsze zmiany w wielu obszarach swojego działania.

Słowa kluczowe: globalizacja, przemysł motoryzacyjny, korporacje transnaro-dowe.

piotr Łasak438

tHe DeveLOpMeNt OF tHe cHiNeSe MOtOr iNDUStrY

ABStrAct

The article presents the development of the chinese motor industry since its beginning to the present time when china is becoming one of the biggest automobile markets in the world. Apart from the detailed description of the particular stages of the industry’s development, it presents the stimulus actions undertaken with the aim of assuring further development in the conditions of the global financial and economic crises. over the last ten years chinese domestic automobile plants have played more and more important role. not only are they increasing their share of the chinese market, but also more and more often they are entering foreign markets. In order to continue their expansion chinese companies must introduce further adjustments in many areas of their activity.

Keywords: globalization, automobile industry, transnational corporations.

receNZJe

Krzysztof Bartosik*

receNZJA KSiĄŻKi tOMASZA BUDNiKOWSKieGO: „BeZrOBOcie WYZWANieM WSpÓŁcZeSNOŚci”

Tomasz Budnikowski, Bezrobocie wyzwaniem współczesności, Instytut Zachodni, Poznań 2009, s. 51

nie trzeba szerzej uzasadniać, iż problematyka bezrobocia podjęta przez Toma-sza Budnikowskiego jest ważna i stale aktualna. Jego książka jest zaktualizowaną i rozszerzoną wersją wcześniejszej publikacji Bezrobocie na świecie i w Polsce wydanej również przez Instytut Zachodni w 2002 roku. całość składa się z czte-rech rozdziałów: Bezrobocie w dzisiejszym świecie, Elastyczność rynku pracy a bez-robocie, Zabezpieczenie społeczne bezrobocia oraz Bezrobocie w Polsce. Taka konstrukcja książki jest logiczna i spójna. najpierw omówiono bowiem zjawisko będące przedmiotem analizy, później jego przyczyny oraz sposoby przeciwdzia-łania bezrobociu. następnie na tym tle zaprezentowano problemy polskiego rynku pracy. Pewien problem stwarza natomiast identyfikacja głównego przesła-nia książki. co prawda w kilku miejscach Autor sugeruje, iż dobrą odpowiedzią na wyzwanie współczesności, jakim jest bezrobocie, było uelastycznienie i libe-ralizacja rynku pracy, to piszący tę recenzję nie jest do końca przekonany, czy nie dokonuje nadinterpretacji, tak przedstawiając przesłanie książki. całość rozpoczyna prezentacja skali i struktury bezrobocia w gospodarce

światowej. Analiza empiryczna przeplata się z rozważaniami o problemach zwią-zanych z identyfikacją i pomiarem bezrobocia. Prezentacja rozwiązań stosowa-nych w różnych krajach i prób ich unifikacji pozwala wyrobić sobie zdanie o trudnościach metodologicznych, na jakie natrafiają badacze w tej dziedzinie, szczególnie w porównaniach międzynarodowych. Wiadomo, że pomiar zjawisk


* Instytut nauk Ekonomicznych PAn.

Krzysztof Bartosik440

społeczno-ekonomicznych jest sprawą umowną i zależy od przyjętych miar i kry-teriów. Tak jest również w przypadku bezrobocia. W tym kontekście w rozważa-niach Autora przebijają się dwie sprawy: zróżnicowanie sposobów definiowania-bezrobocia oraz niedoskonałości stosowanych kryteriów. W pierwszym przy-padku chodzi o to, że mimo wieloletnich prób unifikacji w wielu krajach nadal stosuje się różne definicje bezrobocia, co utrudnia jego porównywanie, w drugim – o problemy związane z faktycznym określeniem wielkości bezrobocia. Są bowiem osoby, które często spełniają formalne kryteria bezrobotnego, lecz fak-tycznie nimi nie są, a zaliczyć do nich można pracowników szarej strefy i osoby wchodzące w skład tzw. „cichej rezerwy” obejmującej między innymi zniechęco-nych do pracy i przedwczesnych emerytów. Prezentując zasięg i strukturę bezrobocia, Autor skupia się na uprzemysło-

wionej części świata, niewiele zaś miejsca poświęca innym regionom. Tabele statystyczne zawarte w tej części pracy ilustrują – z nielicznymi wyjątkami – zja-wiska zachodzące w tej grupie krajów. oznacza to, iż zapowiadany w tytule roz-działu obraz Bezrobocia w dzisiejszym świecie jest częściowy. Brak w nim np. dynamicznie zachodzących procesów w krajach rozwijających się. Żyje w nich większość ludzi, a ich rynki pracy – przez takie mechanizmy, jak handel między-narodowy i przepływy kapitału – w coraz większym stopniu wpływają na to, co dzieje się w innych regionach świata. Ważnym elementem prezentacji są dane statystyczne. W zdecydowanej większości są one aktualne, lecz wśród nich zda-rzają się również mocno zwietrzałe, pochodzące z lat 80. lub połowy 90. XX wieku, choć nie ma potrzeby sięgania do tak odległych czasów. Skrajnym przykładem jest tabela 10 na s. 42, w której Autor przytacza dane o strumieniach i stanie bezrobocia w niemczech w 1987 r., powołując się na podręcznik M. Burdy i ch. Wypłosza Makroekonomia z 1992 roku!Kolejny rozdział traktuje o przyczynach bezrobocia, a dokładniej o jednej

przyczynie – nieelastyczności rynku pracy. W poszczególnych podrozdziałach Autor omawia takie determinanty elastyczności rynku pracy, jak: płace (koszty pracy), płaca minimalna, umowy zbiorowe, mobilność pracowników, czas pracy. Z jego rozważań wynika, iż w krajach o elastycznych rynkach pracy jest niskie bezrobocie. Wskazuje na to wiele faktów przytaczanych w książce. Problem w tym, że w analizie Autora (tak jak i w innych rozdziałach) na pierwszy plan przebijają się opisy rozwiązań instytucjonalno-prawnych funkcjonujących w kra-jach uprzemysłowionych, głównie w niemczech. natomiast na drugim planie jest analiza wpływu tych rozwiązań na zatrudnienie i bezrobocie. niemniej jednak niektóre z prezentowanych wątków są ciekawe, jak te wyjaśniające międzynaro-dowy trend spadku przynależności do związków zawodowych. Występuje wyraźna zależność między wprowadzaniem instytucji płacy minimalnej a uzwiązkowie-niem; tam gdzie płaca minimalna zabezpiecza interesy pracownicze, spada zna-czenie związków zawodowych. na ich niekorzyść działają również zmiany struk-turalne w gospodarce – wzrost znaczenia sektora usług czy zatrudnienie osób w niepełnym wymiarze czasu pracy.

receNZJA KSiĄŻKi tOMASZA BUDNiKOWSKieGO… 441

Trzeci rozdział z pewnością zainteresuje osoby zajmujące się sposobami ogra-niczania bezrobocia. Poświęcony jest on problematyce mniej opisywanej w lite-raturze przedmiotu niż choćby elastyczność rynku pracy, a mianowicie kwestiom wpływającym na zachowanie bezrobotnych, takim jak: wysokość zasiłku dla bez-robotnych i czas jego otrzymywania, warunki przyznawania zasiłków, praca akceptowalna (przez bezrobotnego). Zainteresowany czytelnik znajdzie tu wiele szczegółowych opisów rozwiązań stosowanych w różnych krajach, choć tak jak i w poprzednich rozdziałach najwięcej miejsca poświęcono rozwiązaniom stoso-wanym w niemczech. Szczególnie ciekawym materiałem do analizy jest opis rozwiązań mających na celu aktywizowanie bezrobotnych w Europie z rozwią-zaniami stosowanymi w USA. czytelnik ma możliwość skonfrontowania instru-mentów wykorzystywanych do aktywizacji bezrobotnych w krajach o różnym etosie pracy i odmiennym podejściu do zabezpieczenia społecznego. W ostatnim rozdziale, poświęconym Polsce, analizowana jest podobna pro-

blematyka jak w poprzednich rozdziałach, z tym że w odniesieniu do polskiego rynku pracy. Ważnym uzupełnieniem jest analiza migracji zarobkowej Polaków po wejściu do UE – jej wielkości i kierunków oraz konsekwencje dla polskiego rynku pracy. Jednakże w moim odczuciu najbardziej wartościowym składnikiem tego rozdziału jest podrozdział o Ubezpieczeniach na wypadek bezrobocia. A to za sprawą rzetelnej prezentacji zmian w systemie zasiłków dla bezrobotnych w Polsce oraz innych form wspierania osób bez pracy. Szczegółowo omówiono, jak w czasie transformacji systemowej zmieniały się zasady przyznawania zasił-ków, krąg osób nieupoważnionych do ich otrzymywania, wysokość zasiłków. Ta prezentacja rozwiązań instytucjonalnych pokazuje ewolucję systemu ubezpie-czeń na wypadek bezrobocia od działań osłonowych na początku lat 90. ubie-głego wieku, kiedy to wprowadzone rozwiązania miały głównie charakter socjalny, do wzmocnienia instrumentów aktywizujących bezrobotnych. Głównym walorem książki jest jej warstwa opisowa: prezentacja – niekiedy

dość szczegółowa – rozwiązań instytucjonalno-prawnych regulujących funkcjo-nowanie rynku pracy w wielu krajach świata. Dostarcza ona ciekawego materiału porównawczego i może być pomocna przy ocenie polskich rozwiązań. Walorem książki jest również prezentacja zagadnień mniej znanych ekonomistom, jak choćby praca akceptowalna. Bogactwo zaprezentowanego materiału jest duże. niemniej jednak trzeba w tym miejscu sformułować kilka zastrzeżeń. Po pierw-sze, nadmierne skupienie uwagi na krajach uprzemysłowionych, w szczególności na niemczech, a w ślad za tym niedostatek analizy tego, co się dzieje w innych regionach świata. na okładce książki widnieje informacja, iż w centrum zainte-resowania Autora są sprawy Unii Europejskiej i niemiec. I znajduje to silne odzwierciedlenie w treści książki, co niekoniecznie należy uznać za jej walor. Równie ciekawe są doświadczenia krajów transformujących czy rozwijających się. Po drugie, przytaczane niekiedy dane i pozycje bibliograficzne są w niektó-rych przypadkach nieaktualne. Taka sytuacja dziwi, tym bardziej że jest to już drugie wydanie książki i tego typu mankamenty można było usnąć. I po trzecie,

Krzysztof Bartosik442

co najważniejsze, jest to opis funkcjonujących rozwiązań instytucjonalno-praw-nych, w mniejszym zaś stopniu ekonomiczna analiza wpływu tych rozwiązań na zatrudnienie i bezrobocie. na koniec zawsze pojawia się pytanie, komu można polecić książkę? Sądzę,

iż osobom szczególnie zainteresowanym rozwiązaniami instytucjonalno-praw-nymi regulującymi funkcjonowanie rynku pracy. Takimi sprawami, jak sposób wyznaczania wielkości bezrobocia, negocjowania płac czy warunki upoważnia-jące do otrzymywania zasiłku. Mniej usatysfakcjonowani będą czytelnicy poszu-kujący wiedzy o tym, jaka jest efektywności stosowanych rozwiązań instytucjo-nalnych, czy jaki wpływ na bezrobocie wywierają procesy gospodarcze związane z globalizacją.

rOcZNY SpiS treŚci 443

W 2010 r. w „Studiach ekonomicznych” ukazały się:

ArtYKUŁY

Adrian BURDZIAK, Szybkość procesów zbieżności gospodarczej polskich podregionów w latach 1995–2006 w świetle modelu wzrostu gospodarczego Solowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Krzysztof KonTEK, Bariery rozwoju polskiego systemu funduszy emery-talnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tadeusz P. LEnART, Stanisław noWAK, Kapitałowy system rentierski – nowy paradygmat alokacji dochodów w cyklu życia gospodarstwa domowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

BARBARA LIBERSKA, Perspektywy rozwojowe chińskiej gospodarki do 2050 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tomasz MRocZKoWSKI, Key Success Factors in Polish Biotech VenturesLew W. nIKIFoRoW, Państwo i gospodarka w Rosji: lekcje XX wieku . . . .Dominik SKoPIEc, Problem ryzyka operacyjnego w kontekście dynamicz -

nych przemian w działalności banków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Bogusława SKULSKA, Proces integracji gospodarczej Chin z krajami

ASEAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Andrzej SoPoĆKo, Wpływ firm ubezpieczeniowych na rynek kapitałowy . .dariusz STAŃKo, Wpływ systemu emerytalnego na gospodarkę . . . . . . . . . .Andrzej T. SZABLEWSKI, Zmiany paradygmatów polityki energetycznej –

aspekt liberalizacji i bezpieczeństwa dostaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Anna WZIĄTEK-KUBIAK, Zróżnicowanie wzorców działalności innowa-

cyjnej przedsię biorstw przemysłów o niskiej i wysokiej technologii. Analiza porównawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Anna ZoRSKA, The Rise of Chinese Transnational Corporations . . . . . . . .

ArtYKUŁ DYSKUSYJNY

S. Ryszard DoMAŃSKI, Kwestia własnościowa w transformacji systemowej

LiStY DO reDAKcJi

Stefan MAŁEcKI-TEPIcHT, Makrokonfuzja: Dylematy teorii ekono-micznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

MiSceLLANeA

marta GÖTZ, Podstawowy model nowej ekonomii geograficznej a przypadek Niemiec – próba oceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Piotr ŁASAK, Rozwój chińskiego przemysłu motoryzacyjnego . . . . . . . . . . . . .

25

243

263

331577

169

383287303

125

141359

193

229

81413

rOcZNY SpiS treŚci444

receNZJe

Krzysztof BARToSIK, Recenzja książki Tomasza Budnikowskiego: „Bezro-bocie wyzwaniem współczesności” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ryszard BUGAJ, Tadeusza Kowalika „www.polskatransformacja.pl” . . . . . .Paweł KoZŁoWSKI, Teoria, empiria i krytyka w książce Kazimierza Łaskiego

„Mity i rzeczywistość w polityce gospodarczej i w nauczaniu ekonomii” . . .maciej MISZEWSKI, Macieja Bałtowskiego „Gospodarka socjalistyczna

w Polsce” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Jakub STEBLIK, W oczekiwaniu na przełom: obrazy kryzysu ekonomicznego

439103

107

111319

rOcZNY SpiS treŚci 445

“economic Studies” published in 2010:

ArticLeS

Adrian BURDZIAK, Rate of Economic Convergence Process in the Polish Subregions in Years 1995–2006 as Assumed by the Solow Growth Model

Krzysztof KonTEK, Barriers to the Development of the Polish Pension Fund System . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tadeusz P. LEnART, Stanisław NOWAK, Capital Pension System: A New Paradigm for the Allocation of Income in the Household Life Cycle . . . . .

Barbara LIBERSKA, Prospects for Development of Chinese Economy Till Year 2050 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tomasz MRocZKoWSKI, Key Success Factors in Polish Biotech Ventures Lew W. nIKIFoRoW, State & Economy in Russia. 20th C. Lessons to Be

Learnt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Dominik SKoPIEc, The Problem of Operational Risk in the Context of

Dynamic Changes in Banking Activity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Bogusława SKULSKA, The Process of China’s Economic Integration with

ASEAN Countries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Andrzej SoPoĆKo, The Impact of Insurance Companies on the Capital

Market . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .dariusz STAŃKo, The Impact of the Pension System on the Economy . . . .Andrzej T. SZABLEWSKI, Changes in Energy Policy Paradigms –

Liberalization and Security of Supply Dimensions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Anna WZIĄTEK-KUBIAK, Differentiation of Patterns of Innovation Between

High and Low Technology Sectors’ Firms. Comparative Analysis . . . . . . .Anna ZoRSKA, The Rise of Chinese Transnational Corporations . . . . . . . .

DiScUSSiON ArticLeS

S. Ryszard DoMAŃSKI, Ownership in Systemic Transition . . . . . . . . . . . . . .

LetterS tO tHe eDitOr

Stefan MAŁEcKI-TEPIcHT, Dilemmas of Economic Theory . . . . . . . . . . .

MiSceLLANeA

marta GÖTZ, The Basic Model of New Economic Geography – An Attempt at Assessment of Germany’s Case . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Piotr ŁASAK, The Development of the Chinese Motor Industry . . . . . . . . . . .

25

243

263

33157

7

169

383

287303

125

141359

193

229

81413

rOcZNY SpiS treŚci446

REVIEWS

Krzysztof BARToSIK on Tomasz Budnikowski: „Unemployment as a Challenge for Modernity” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ryszard BUGAJ, On Tadeusz Kowalik: “www.polskatransformacja.pl” . . . . . . .Paweł KoZŁoWSKI, On Kazimierz Łaski: “Myth & Reality in Economic

Policy & Teaching of Economics” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .maciej MISZEWSKI, On Maciej Bałtowski: “Socialist Economics in

Poland” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Jakub STEBLIK, Waiting for a Breakthrough: Views of the Economic Crisis

439103

107

111319

UWAGi reDAKcYJNe

Redakcja przyjmuje do publikacji artykuły w języku polskim i angielskim. 1

Wszystkie artykuły są poddawane recenzji. 1

Redakcja nie przyjmuje artykułów opublikowanych przez inne wydawnictwa. 1

Redakcja prosi o przesyłanie artykułów na adres e-mail czasopisma: studia. 1

[email protected]. objętość artykułów (łącznie z tabelami, rysunkami i bibliografią) nie powinna przekraczać 25 znormalizowanych stron (45 tysięcy znaków bez spacji). Redakcja zastrzega sobie prawo doko-nania w nadesłanych artykułach skrótów, poprawek redakcyjnych i innych zmian zgodnie z wymogami czasopisma.Przypisy należy umieszczać na dole strony, a odnośniki bibliograficzne w tek- 1

ście, na końcu zdania w nawiasie kwadratowym [autor, rok wydania, numer strony].Autorzy są proszeni o podanie tytułu naukowego oraz adresu zwrotnego do 1

korespondencji (z adresem e-mailowym).Razem z artykułem należy przesłać jego streszczenie w języku polskim 1

i angielskim, w objętości 1/2–2/3 strony maszynopisu. Streszczenie powinno składać się z czterech części: celu pracy (purpose), wskazania wykorzystanej metodologii badawczej (methods), opisu uzyskanych wyników (results) oraz wniosków (conclusions). Streszczenie powinno również zawierać słowa i zwroty kluczowe (keywords) w języku polskim i angielskim oraz pełną afi-liację autora (wraz z adresem macierzystej jednostki naukowej).Przesyłając artykuły do publikacji, autorzy wyrażają zgodę na umieszczenie 1

artykułu w pełnej wersji tekstowej wraz ze streszczeniami w języku polskim i angielskim w archiwum na stronie internetowej czasopisma i na wprowa-dzenie angielskiego streszczenia do internetowej bazy danych czasopisma „The central European Journal of Social Sciences and Humanities” (cEJSH) oraz upoważniają Redakcję „Studiów Ekonomicznych” do uzgodnienia z cEJSH ostatecznego tekstu streszczenia.

Redakcja „Studiów Ekonomicznych”Instytut Nauk Ekonomicznych PANPałac Staszica (pok. 22)ul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawa, tel. (22) 657 27 90e-mail: [email protected]

„Studia Ekonomiczne” zamawiać można listownie lub faxem pod adresem:

Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, Bibliotekaul. Nowy Świat 72, 00–330 Warszawafax (22) 657 28 04

Studia Ekonomiczne nr 4/2010

Documents

Transcript of Studia Ekonomiczne nr 4/2010