Inż. DONATA KOSICKA, dr hab. AGNIESZKA WOLNA-MARUWKA, MARTA TRZECIAKUniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z WYSTĘPOWANIEM MIKOTOKSYN W ŻYWIENIU BYDŁA

28

NAUKA ● DORADZTWO ● PRAKTYKA lipiec-wrzesień 3 (180) 2014

Podstawą żywienia bydła są różnego rodzaju pasze pochodzenia roślinnego, w tym kiszonki. Drobnoustroje bytujące na powierzchni roślin przeznaczonych do ży-wienia bydła mogą przyczyniać się w znacznym stopniu do psucia się paszy, a także mogą powodować zatrucia pokarmowe oraz choroby zakaźne. Głównym proble-mem powstawania mikotoksyn jest obecność niepożą-danej mikroflory, która w znacznym stopniu przyczynia się do zatruć pokarmowych, powodując poważne straty ekonomiczne [Gawęcki i Libudzisz 2010].

Dopuszczalny poziom zawartości niektórych mi-kotoksyn w ziarnie i produktach przetworowych jest określony przez Unię Europejską w wydawanych do-kumentach wykonawczych i decyduje o przydatności i dopuszczeniu do handlu (Rozporządzenia UE nr 2006/576/WE, 2006/1881/WE, 2007/1126WE).

Mianem mikotoksyn określa się toksyczne dla zwie-rząt lub ludzi produkty przemiany materii drobnoustro-jów, które powszechnie występują na płodach rolnych w wyniku ich porażenia. Mikotoksyny stanowią zatem poważne zagrożenie dla zdrowia lub życia potencjalnych konsumentów. Grzyby toksynotwórcze produkujące mikotoksyny porażają rośliny w okresie wegetacyjnym, czyli w momencie, gdy rośliny rozwijają się na polu, a także podczas magazynowania oraz przetwarzania pasz. Do grzybów, które mogą produkować mikotok-syny na polu przed zbiorem roślin zalicza się grzyby z rodzaju Fusarium. Zarodniki wytwarzane przez grzyby toksynotwórcze występują w postaci pomarańczowych nalotów na powierzchni porażonych roślin i mogą być przenoszone przez wiatr, owady lub deszcz. Wytwarza-niu mikotoksyn sprzyja wysoka wilgotność, niewłaściwa agrotechnika oraz nieodpowiednie przechowywanie, jak i przetwarzanie płodów rolnych [Dworecka-Kaszak 2008].

Najbardziej niebezpieczne pod względem ilości zawartych mikotoksyn z powszechnie stosowanych pasz są: śruty zbożowe, ziarno kukurydzy, koncen-traty białkowe, kiszonki oraz poekstrakcyjna śruta sojowa [Pyś i in. 2008]. Do tej pory zidentyfikowanych zostało około 50 rodzajów grzybów uważanych za organizmy przyczyniające się do niszczenia pokarmu. Do grzybów posiadających największe możliwości toksynotwórcze zalicza się grzyby z rodzaju Fusarium, Aspergillus oraz Penicillium [Ostry i in. 2000]. Najważ-niejszymi mikotoksynami wydzielanymi przez grzyby, powodującymi straty ekonomiczne są: ochratoksyna, aflatoksyna, deoksyniwalenol z pochodnymi, zearale-non i fumonizyna [Gajewski i in. 2009].

Objawy chorobowe u zwierząt spowodowane przez mikotoksyny zależą od typu mikotoksyny, jej dawki oraz czasu działania, a także od cech osobniczych zwierzęcia: gatunku, wieku, płci, stanu zdrowia oraz poziomu niedoboru witamin. Do najczęstszych objawów zatruć mikotoksynami należą zaburzenia funkcjono-

wania nerek lub wątroby, co może prowadzić do śmiertelnych zejść [Dworecka-Kaszak 2008]. Długotrwałe skarmianie paszą skażoną mikotoksynami może prowadzić do krwawień przewodu pokarmowego, uszkodzenia wątroby, zahamowania wzrostu oraz spadku apetytu, co często kończy się śmiercią zwierzęcia [Rybińska i in. 2000].

Jednymi z najbardziej niebezpiecznych mikotoksyn wystę-pujących w paszach są aflatoksyny. Szczególne niebezpieczny wpływ na stan zdrowia odnotowano w przypadku owiec, bydła mlecznego i mięsnego. Aflatoksyny spożyte z paszą przedostają się do mleka i przenoszone są na potomstwo, które jest bardziej wrażliwe na niekorzystny wpływ mikotoksyny niż osobnik dorosły. Negatywne działanie aflatoksyn na organizm zwierzęcy przejawia się utratą sierści, spadkiem apetytu oraz przyrostu masy ciała, występowaniem ostrych mastitis oraz zaburzeniami pracy żwacza, a w konsekwencji prowadzą do śmiertelnych zejść [Selwet 2010].

W przypadku bydła, występujące w paszy mikotoksyny zeara-lenony przyczyniają się do spadku owulacji i płodności, ronienia zwierząt, opuchnięcia genitaliów oraz zaburzeń laktacji, a tym sa-mym doprowadzają do strat ekonomicznych [Vincelli i Parker 1995].

Uwaga producentów rolnych w dużym stopniu skupia się na metodach zapobiegania produkcji mikotoksyn przez grzyby toksynotwórcze. Dlatego przed rozwojem patogennych grzybów pleśniowych należy chronić rośliny już we wczesnych etapach produkcji, w czasie wegetacji roślin. Jednak często zdarza się, że nie udaje się ochronić upraw oraz płodów rolnych przed ska-żeniem grzybami z rodzaju Fusarium, Penicillium lub Aspergillus. Wówczas bardzo ważną rolę odgrywają metody oczyszczania i detoksykacji produktów rolnych. Produkty zainfekowane miko-toksynami można odzyskać przez ich odkażenie. Detoksykacje produktów rolnych przeprowadza się przez zastosowanie trady-cyjnych metod, które można podzielić na chemiczne, fizyczne i mikrobiologiczne. Metoda chemiczna oczyszczania produktów

Fotografia 1. Potencjalne źródło mikotoksyn foto: D. Kosicka

29

lipiec-wrzesień 3 (180) 2014 NAUKA ● DORADZTWO ● PRAKTYKA

rolnych polega na zastosowaniu środków chemicznych mających na celu zniszczenie lub zmniejszenie aktywności mikotoksyn. Do metod fizycznych zaliczyć należy oczysz-czanie i rozkład podłoża skażonego mikotoksynami przez wykorzystanie promieniowania słonecznego. Przez dzia-łanie temperatury następuje zmiana budowy chemicznej mikotoksyn, która warunkuje poziom toksyczności. Metoda mikrobiologiczna detoksykacji produktów rolnych polega na zastosowaniu wybranych szczepów bakterii oraz drożdży, które w znacznym stopniu przyczyniają się do rozkładu mikotoksyn [Dworecka-Kaszak 2008]. Ponadto producent rolny może mieć pośredni wpływ na ograniczenie wystę-powania mikotoksyn w paszach przez m.in. uprawę roślin odpornych na choroby grzybowe [Snijders 2004]. Kolejnym ważnym aspektem w walce z mikotoksynami jest przestrze-ganie terminów zbioru roślin przeznaczonych na pasze, utrzymanie prawidłowej technologii produkcji kiszonek (ograniczenie dostępu powietrza), regularne czyszczenie zbiorników przeznaczonych do magazynowania pasz, stosowanie absorbentów toksyn podawanych razem z paszami oraz stosowanie preparatów mikrobiologicznych mających na celu zabezpieczenie paszy przed rozwojem grzybów toksynotwórczych [Selwet 2009].

Eliminacja mikotoksyn z pasz jest bardzo trudna, ponie-waż są odporne na wysoką temperaturę. Przemiał ziarna porażonego przez mikotoksyny nie usuwa ich i przechodzą do produktów przemiału, przez co przedostają się do pasz przeznaczonych dla zwierząt, a w dalszych etapach mogą przenikać do organizmu stanowiąc duże zagrożenie dla zdrowia zwierząt i ludzi [Wiśniewska 2011].

Literatura

Dworecka-Kaszak B. 2008: Mikologia weterynaryjna. Wydawnictwo SGGW, 246-283

Gawęcki J., Libudzisz Z. 2010: Mikroorganizmy w żywności i żywieniu. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, 117-135.

Grajewski J., Potkański A., Raczkowska-Werwińska K., Twarożek M., Miklaszewska B., Grabowska M., Gubała A., Selwet M. 2007: Jakość higieniczna kiszonki z kukurydzy zakiszanej z dodatkiem biologicznym lub chemicznym. Med. Wet., 63, s 205-208.

Ostry V., Ruprich J., Prochazkova I., Skarkova J., Kubatova A. 2000: Mykomon – project for the determination and the identification of toxigenic fungi in food in the Czech Republic. [w:] Mycotoxins and dioxins and the enviroment. Bydgoszcz, 191-196.

Pyś J.B., Kania K., Grzyb J., Karpowicz A., Barabasz W., Kański J. 2008: Jakość kiszonek z kukurydzy z dodatkiem śruty poekstrakcyjnej rzepakowej oraz preparatu bakteryjnego lub chemicznego. Med. Wet., 64, 1344-1348.

Rozporządzenie Komisji 2006/1881/WE ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych.

Rozporządzenie Komisji 2007/1126/WE zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006 ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych w odniesieniu do toksyn Fusarium w kukurydzy i produktach z kukurydzy.

Selwet M. 2009: Grzyby patogeniczne i skażenie ziarna przez deoksyniwalenol w uprawie kukurydzy modyfikowanej genetycznie i odmian tradycyjnych. Ekologia i Technika, 6, 276-280.

Selwet M. 2010: Negatywne aspekty występowania wybranych mikotoksyn w paszach. Wiadomości Zootechniczne, 1, 9-13.

Snjiders C.H.A. 2004: Resistance in wheat to Fusarium infection and trichothecene formation. Toxicol. Lett., 153, 37-46.

Wiśniewska H. 2011: Mikotoksyny w żywności i paszach. Fitopatologia: zdrowe rośliny – zdrowi ludzie. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 18-20.

Vincelli P., Parker G. 1995: Mycotoxins in corn produced by fusariun fungi. University of Kentucky, College of Agriculture, ID-121.

Zalecenie Komisji 2006/576/WE w sprawie obecności deoksyniwalenolu, zearalenonu, ochratoksyny A, T-2 i HT-2 oraz fumonizyn w produktach przeznaczonych do żywienia zwierząt.

Wydawnictwo „Wieś Jutra” poleca książkędr Jana Tropiłło, dr Leszka Kiszczaka

pt. BADANIE I OCENA SANITARNO-WETERYNARYJNA ZWIERZĄT

ŁOWNYCH I DZICZYZNYKsiążka jest przeznaczona dla lekarzy pracujących w skupach dziczyzny i zakładach przetwórczych oraz studentów weteryna-rii, którzy zaznajamiają się z badaniem i oceną mięsa zwierząt łownych. Adresowana jest także do myśliwych, którzy zobligowa-ni są do wystawienia oświadczenia i przeprowadzenia oględzin tuszy odstrzelonego zwierzęcia. Oprawa twarda.

Cena 60 zł (plus koszty wysyłki)