ŚREDNIOWIECZE

RAMY CZASOWE

Początek epoki: 476 rok - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

i podbicie Rzymu przez plemiona germańskie

Koniec epoki: 1453 r. - upadek Konstantynopola

1455 r. – wynalezienie druku przez Jana Gutenberga

1492 r. – odkrycie Ameryki

PODZIAŁ CHRONOLOGICZNY ŚREDNIOWIECZA

• Wczesne Średniowiecze (V-X w.)

Jest to okres pograniczny. W sztuce łączono tradycje sztuki rzymskiej ze sztuką plemion

germańskich oraz ze sztuką Wschodu – Bizancjum. Główną rolę odgrywało piśmiennictwo łacińskie. Kształtowały się idee, tematy i motywy, które były wykorzystywane w późniejszych etapach rozwoju epoki.

• Dojrzałe Średniowiecze (XI-XII w.)

W sztuce dominuje styl romański. W literaturze zaczyna się kształtować, obok piśmiennictwa

łacińskiego, również twórczość w językach narodowych. (to zjawisko potrwa aż do końca XV

wieku). • Schyłkowe Średniowiecze - jesień Średniowiecza (XIV-XV w.)

W sztuce dominuje styl gotycki. Pojawiają się pierwsze zwiastuny kolejnej epoki.

NAZWA EPOKI

media aetas – wieki średnie

Nazwę tę nadali epoce przedstawiciele kolejnej epoki, czyli renesansu.

WYDARZENIA W EUROPIE

476 – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego 507 – bitwa pod Poitiers622 – początek islamu - ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny754 – powstaje Państwo Kościelne 800 – koronacja Karola Wielkiego na cesarza w Rzymie843 – traktat w Verdun865 – misja Cyryla i Metodego na Morawach1054 – schizma wschodnia 1096-1099 – I krucjata, powstanie Królestwa Jerozolimskiego1337-1453 – wojna stuletnia1348 – powstanie uniwersytetu Karola w Pradze1415 – spalenie na stosie Jana Husa1453 – upadek wschodniego cesarstwa rzymskiego

WYDARZENIA W POLSCE

Wydarzenia w Polsce:966 – chrzest Polski1000 – zjazd gnieźnieński 1025 – koronacja Bolesława Chrobrego1138 – rozbicie dzielnicowe1320 – koronacja Władysława Łokietka1326-1333 – wojny z Krzyżakami1364 – powstanie Akademii Krakowskiej1385 – unia polsko-litewska w Krewie1410 – bitwa pod Grunwaldem

WARSTWY SPOŁECZNE

W ŚREDNIOWIECZU

SZKOŁY I UNIWERSYTETY

Edukacja początkowa obejmowała czytanie i pisanie po

łacinie, liczenie, katechezę i śpiew i była prowadzona

w szkołach parafialnych.

W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych

cechów powstawały związki mistrzów i uczniów, które

dały początek szkołom wyższym, które nazywano

początkowo studium generale, a potem universitas.

SZKOŁY I UNIWERSYTETYW XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:

• Uniwersytet Boloński

• Uniwersytet Paryski

• Uniwersytet Oksfordzki

• Uniwersytet w Cambridge

• Uniwersytet Padewski

W XIV wieku:

• Uniwersytet w Rzymie (1303)

• Uniwersytet we Florencji (1321)

• Uniwersytet w Pizie (1343)

• Uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola)

• Uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński) (1364)

SZKOŁY I UNIWERSYTETY

Na uniwersytetach istniały cztery wydziały:• sztuk wyzwolonych (artes liberales),

• teologii, • medycyny,

• prawa.

3 lata – trivium (nauka przygotowująca do studiów wyższych; gramatyka, dialektyka, retoryka)

4 lata - quatrivium (arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia).

UNIWERSALIZMJednolitość językowa, religijna i kulturowa w całej średniowiecznej Europie.

TEOCENTRYZM

Nazwa tego nurtu w filozofii pochodzi od greckiego Theos -Bóg i od łacińskiego centrum - środek.

Teocentryzm - postawa będąca wyrazem przekonania, że Bóg jest przyczyną, ośrodkiem i ostatecznym celem

wszystkiego, co istnieje.

FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA

• Augustynizm – Św. Augustyn • Tomizm - Św. Tomasz z Akwinu • Franciszkanizm - Św. Franciszek z Asyżu

+

SCHOLASTYKA - próba uzgodnienia prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym

CECHY LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ

• DWUJĘZYCZNOŚĆ (łacina i języki narodowe)

• DYDAKTYZM (wychowywanie, budowanie ładu moralnego, potępianie zła

i pokazywanie ideałów dobrego postępowania)

• ALEGORYCZNOŚĆ (rzeczy widzialne traktowano jako znaki tego, co

niewidzialne. Cały świat uważano za Bożą księgę, napisaną przez Stwórcę w jakimś

tajemniczym alfabecie, wymagającym odczytania go. Pewne przedmioty, zwierzęta

czy kolory miały konkretne znaczenia alegoryczne, raczej stałe, zakorzenione

w kulturze)

• ANONIMOWOŚĆ (artyści nie podpisywali prac, bo tworzyli dla Boga, a nie żeby

być chwalonymi przez ludzi)

3 WZORCE OSOBOWE ŚREDNIOWIECZA

KRÓL RYCERZ ŚWIĘTY

*WZORCE PARENETYCZNE – wzorce dobrego postępowania

GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ

EPICKIE: epos rycerski, romans rycerski, chanson de geste (pieśń o czynach) „Pieśń o Rolandzie”, apokryf, żywot świętych, legenda, kronika

3 polskie kroniki średniowieczne:

• Kronika Galla Anonima

• Kronika Wincentego Kadłubka

• Kronika Jana Długosza (tzw. Roczniki)

GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ

LIRYCZNE:

pieśń – „Bogurodzica”

lament (plankt, żale)„Żale Matki Boskiej pod krzyżem”

„Lament świętokrzyski”

GATUNKI LITERATURY ŚREDNIOWIECZNEJ

• DRAMATYCZNE:Dramat liturgiczny – inscenizacja fragmentów Biblii, osadzona w

obrządku liturgicznym Kościoła. Dramaty liturgiczne odprawiano w kościołach, były one ściśle podporządkowane obrzędowi religijnemu.

Misterium – gatunek średniowiecznego dramatu o tematyce religijnej. Najczęściej można było je oglądać na placach przykościelnych bądź cmentarzach. Często rozciągało się w kilkudniowe cykle przedstawień. Ważną cechą misteriów było dostosowanie treści biblijnych do ówczesnej rzeczywistości, swoiste uwspółcześnienie historii zbawienia.

Moralitet – udramatyzowana przypowieść na temat ludzkiego życia, zawierająca jasne przesłanie dydaktyczne. Jej bohaterem był everyman – człowiek-każdy, który był stawiany wobec pokus, które na niego czyhają i miał dokonać słusznego wyboru. Bohatera nękały upersonifikowane

wartości (np. Dobro, Zło, Pycha, Występek).

W CIENIU ŚMIERCIŚmierć wszechobecna w średniowieczu - zarazy, choroby, głód, złe

warunki życia.

Śmierć była w Średniowieczu przedstawiana na różne sposoby:• kościotrup z kosą, • rozkładające się ciało, • śmierć prowadząca w makabrycznym korowodzie przedstawicieli wszystkich stanów - tzw. taniec śmierci (dance macabre). • tzw. "sztuka dobrego umierania" (ars bene moriendi) - śmierć osób cnotliwych

przedstawiana była jako moment szczególny, odpowiednio wyreżyserowany

Stosunek ludzi Średniowiecza do śmierci wiązał się z wieloma, czasami kontrastowymi postawami:

• zafascynowaniem dramatycznymi scenami, lubowaniem się w widokach rozkładających się ciał, • lękiem przed śmiercią, • świadomością, że śmierć zrównuje wszystkie stany, ponieważ wszyscy jej podlegają i nikt jej nie umknie.

ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO

Geograf Bawarski (ok. 845) – pierwsze polskie nazwy np. Wiślanie.

Bulla gnieźnieńska (1136)Przełomowy dla rozwoju języka polskiego zabytek, zwany czasami Złotą bullą. Jest to bulla papieża Innocentego II dla arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba. W tym dokumencie papież bierze w opiekę dobra arcybiskupa, wymieniając przy tym nazwy poszczególnych osad, ich lokalizację, a także imiona chłopów. Łącznie w tekście znajduje się 410 wyrazów polskich.

Od jej napisania datuje się w Polsce epokę piśmienną. Wcześniejszy czas to epoka przedpiśmienna.

ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO

Księga henrykowska (1270) – pierwsze polskie zdanie!!!!

Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj (w oryginalnym zapisie: day, ut ia pobrusa, a ti poziwai)

Co to znaczy?

Daj, niech ja pomielę (dosłownie: pohałasuję), a ty odpoczywaj.

ZABYTKI JĘZYKA POLSKIEGO

Zabytkami języka polskiego są także:

BogurodzicaLament świętokrzyskiLegenda o św. Aleksym

Kronika Galla Anonima i inne kronikiSatyra na leniwych chłopówO zachowaniu się przy stole