1

Prawo konstytucyjne

stan prawny – czerwiec 2010

Możliwe błędy; pewne informacje tylko podczas wykładów, ćwiczeń i w podręczniku.

GalonzO

Spis treści

ROZDZIAŁ I. ŹRÓDŁA PRAWA .............................................................................. 2

1. CECHY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA .................................................................................... 2 2. KONSTYTUCJA ............................................................................................................. 3 3. RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE ................................................................... 5 4. USTAWA*.................................................................................................................. 7 5. ROZPORZĄDZENIE ........................................................................................................ 7 6. AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO ......................................................................................... 8 7. AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO ...................................................................................... 8 8. PROMULGACJA AKTÓW PRAWNYCH................................................................................. 9

ROZDZIAŁ II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PAOSTWOWOŚCI W KONSTYTUCJI 9

1. POCZĄTKOWE PARTIE KONSTYTUCJI ................................................................................ 9 2. ZASADY USTROJOWE .................................................................................................... 9

ROZDZIAŁ III. KONSTYTUCYJNY STATUS JEDNOSTKI ......................................... 13

1. PRAWA CZŁOWIEKA OGÓLNIE ....................................................................................... 13 2. ROZWÓJ REGULACJI KONSTYTUCYJNYCH DOT. PRAW CZŁOWIEKA ......................................... 17 3. PRAWA OSOBISTE ...................................................................................................... 18 4. PRAWA POLITYCZNE ................................................................................................... 23 5. PRAWA SOCJALNE* .................................................................................................... 30 6. PORÓWNANIE PRAW SOCJALNYCH DO OSOBISTYCH I POLITYCZNYCH* ................................... 31 7. GODNOŚD, RÓWNOŚD ................................................................................................ 31 8. KONSTYTUCYJNE OBOWIĄZKI JEDNOSTKI ........................................................................ 32 9. KONSTYTUCYJNE GWARANCJE PRAW JEDNOSTKI .............................................................. 33

ROZDZIAŁ IV. SUWERENNOŚD W KONSTYTUCJI ................................................ 35

1. SUWERENNOŚD* ....................................................................................................... 35 2. POWOŁYWANIA ORGANÓW PRZEDSTAWICIELSKICH – PRAWO WYBORCZE ............................... 36 3. FORMY DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ ............................................................................. 45

ROZDZIAŁ V. SEJM I SENAT ............................................................................... 48

1. SEJM I SENAT W KONSTYTUCYJNEJ STRUKTURZE ORGANÓW PAOSTWA .................................. 48 2. MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI I STATUS PRAWNY P I S ........................................................ 49 3. KADENCJA SEJMU I SENATU ......................................................................................... 53 4. ZASADY DZIAŁANIA SEJMU I SENATU ............................................................................. 54 5. WEWNĘTRZNA ORGANIZACJA SEJMU I SENATU ............................................................... 55 6. FUNKCJE SEJMU I SENATU ........................................................................................... 58

2

7. ZGROMADZENIE NARODOWE I JEGO KOMPETENCJE ......................................................... 66

ROZDZIAŁ VI. RADA MINISTRÓW ..................................................................... 67

1. SYSTEMY RZĄDOWE ................................................................................................... 67 2. DZIAŁALNOŚD LOBBINGOWA W ŚWIETLE USTAWY O LOBBINGU ........................................... 68 3. POWOŁYWANIE RZĄDU .............................................................................................. 69 4. SKŁAD I STRUKTURA RADY MINISTRÓW ......................................................................... 71 5. KOMPETENCJE RADY MINISTRÓW ................................................................................ 75 6. AKRY PRAWNE WŁASNE WYDAWANE PRZEZ RM I JEJ CZŁONKÓW ........................................ 76 7. ZASADY FUNKCJONOWANIA RZĄDU ............................................................................... 77

ROZDZIAŁ VII. PREZYDENT RP .......................................................................... 78

1. MANDAT PREZYDENCKI .............................................................................................. 78 2. CHARAKTERYSTYKA PREZYDENTA (ART. 10 I 126) ........................................................... 79 3. FUNKCJE PREZYDENTA ................................................................................................ 80 4. KOMPETENCJE PREZYDENTA ........................................................................................ 80 5. RODZAJE I SPOSOBY EGZEKWOWANIA ODPOWIEDZIALNOŚCI WOBEC PREZYDENTA .................. 82 6. RODZAJE I SPOSOBY EGZEKWOWANIA ODPOWIEDZIALNOŚCI WOBEC CZŁONKÓW RM ............. 83

ROZDZIAŁ VIII. ORGANY WŁADZY SĄDOWNICZEJ ............................................ 83

1. ZASADY ORGANIZACJI I FUNKCJONOWANIA SĄDOWNICTWA ............................................... 83 2. SĄD NAJWYŻSZY ....................................................................................................... 85 3. SĄDY WOJSKOWE ...................................................................................................... 86 4. ORGANY SĄDÓW POWSZECHNYCH I ICH KOMPETENCJE ..................................................... 86 5. KOMPETENCJE SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH .................................................................. 87 6. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY ........................................................................................ 87 7. TRYBUNAŁ STANU ..................................................................................................... 93

ROZDZIAŁ IX. WŁADZA KONTROLUJĄCA ........................................................... 95

1. KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA ................................................................................. 95 2. NIK........................................................................................................................ 96 3. RPO ...................................................................................................................... 99

ROZDZIAŁ X. NIEZALEŻNE OD RZĄDU ORGANY REGULUJĄCE .......................... 100

1. NARODOWY BANK POLSKI ........................................................................................ 100

ROZDZIAŁ XI. PRZYKŁADOWE KAZUSY DR M. FLORCZAK-WĄTOR.................. 101

* - tematy szczególnie akcentowane na wykładzie

Rozdział I. Źródła prawa

1. Cechy systemu źródeł prawa

- źródła prawa stanowionego to akty organów władzy publicznej (akty prawotwórcze) * zawarte w nich przepisy są podstawą generalno-abstrakcyjnych norm prawnych

- adresowanych do nieokreślonej z góry liczby adresatów

- określających ogólne sposoby postępowania

1. polski system prawa to głównie system stanowionego prawa pozytywnego

- pozytywistyczny sposób rozumienia prawaw Konstytucji

* brak odwołań do koncepcji prawno naturalnych

* brak odesłań wprost do norm moralnych czy religijnych * prawo powstaje przez akt stanowienia, przez podmiot i w formach przewidzianych

przez Konstytucję

- zawiera też elementy niepozytywistycznych koncepcji prawa

* źródłem praw i wolności człowieka jest jego przyrodzona i niezbywalna godność

~ efekt: uporządkowanie działalności prawotwórczej i uniknięcie prawa powielaczowego

~wada: pojawienie się podmiotów, które powinny móc wydawać np. rozporządzenia (np. NBP)

2. normatywny charakter Konstytucji bezpośrednie stosowanie art.8 ust. 2 3. ustawa podstawowym sposobem stanowienia prawa

4. uwzględnienie w systemie źródeł prawa miejsca dla umów międzynarodowych

5. podział na akty prawa powszechnie obowiązującego i akty prawa wewnętrznego * katalog aktów wewnętrznych nie jest zamknięty 6. 2 autonomiczne systemy prawa: polskiego i wspólnotowego * multicentryczność z systemem Rady Europy

3

I. Hierarchia w polskim systemie prawa

1.hierarchiczne uporządkowanie - zasadalex superior derogat legi inferiori– powiązanie treściowe

- wydanie aktu niższego zależy od wyższego – powiązanie kompetencyjne

zamknięty system (katalog )źródeł prawa powszechnie obowiązującego Aspekt przedmiotowy:

* enumeratywne wyszczególnienie źródeł prawa powszechnie obowiązującego

Aspekt podmiotowy: * enumeratywne wymienienie podmiotów mogących wydawać dane akty

2. hierarchia wg mocy obowiązującej 1.Konstytucja

* art. 8„Konstytucja jest najwyższym prawem RP”

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody

wyrażonej w ustawie 3. Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy

* ustawa wymieniona jest w art. 87 ponad ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi, gdyż jest ona najwyższym wyrazem woli suwerena tj.

podstawową formą sprawowania władzy suwerena w zakresie stanowienia prawa

4. Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez zgody ustawowej * Konstytucja nie wyraża czy są równe ustawie, czy niżej, ale przyjmuje się, że niżej

5. Rozporządzenia

6. Akty prawa miejscowego

- hierarchia wynika na podstawie art. dot. badania legalności aktów prawnych art. 188 pkt. 1,2,3

- nieratyfikowane umowy międzynarodowe nie są ani aktem prawa powszechnie, ani też

wewnętrznie obowiązującego

3.Konstytucja wymienia uchwały RM i zarządzenia Prezesa RM jako źródła prawa wewnętrznego

4. specyficzne akty: - układy zbiorowe – zawierane przez związki zawodowe z pracodawcą

- dot. np. praw pracowników

- obowiązują niezależnie od umowy o pracę -bardziej zbliżone do aktów normatywnych niż do umów prawa publicznego

- regulaminy Sejmu i Senatu - mają formę uchwały, ale jako akty wewnętrzne sui generis zawierają także przepisy dotyczące podmiotów zewnętrznych o realizacji obowiązków wobec izby

- ustawa dot. stosunku państwa do związków wyznaniowych

- poprzedzenie umową między RM i związkiem

2. Konstytucja

- ustawa zasadnicza w postaci aktu normatywnego

- określająca podstawowe zasady ustroju politycznegoi społeczno-gospodarczego państwa i - zasady stosunków między obywatelami a państwem

- najważniejszy akt prawny w państwie

szczególna forma, treść i moc zawiera normy generalno-abstrakcyjne

2 kwietnia 1997 – w życie 17 października 1997 w miejsce Małej i ustawy konstytucyjnej

I. Szczególna treść*

normy prawa konstytucyjnego: · często wypowiadają się w kwestii legitymizacji władzy

· zawierają przepisy należące do różnych gałęzi prawa, oraz zarówno do prawa

materialnego jak i formalnego

· dokonują pewnych rozstrzygnięć aksjologicznych – poprzez podniesienie do rangi

konstytucyjnej danej regulacji

1. wyróżnia Konstytucję spośród innych aktów normatywnych

2. świadczy o niej zakres zagadnieo regulowanych przez Konstytucję przez normy generalno – abstrakcyjne w niej zawarte: - określenie suwerena i sposobu w jaki sprawuje on władzę

art. 4 ust.1 – „Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”

art. 4 ust 2 – „Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”

- określenie podstawowych zasad organizacji aparatu państwowego

- określenie stosunku prawa państwowego i międzynarodowego

art. 9 -„RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”

- określenie podstawowych praw jednostki

Rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

- określenie trybu w jakim może dojść do zmiany konstytucji

Rozdział XII. Zmiana Konstytucji

3. występowanie hierarchii norm konstytucyjnych sensu largo

* wszystkie normy mają taką samą moc prawną (brak hierarchii sensu stricto) * zasada wiodąca w konstytucji klucz do interpretacji większości jej przepisów

* art. 30 – godność człowieka jako źródło jego wolności i praw

* do 1997r. była to zasada państwa prawnego

4

II. Szczególna moc prawna (derogacyjna)*

1. najwyższe miejsce w systemie prawa stanowionego * pozytywny aspekt Konstytucji – jej normy muszą być zwykle konkretyzowane w innych aktach normatywnych, ale także aspekt negatywny– wszystkie akty niższe muszą być zgodne

* objawia się gdy pojawia się sprzeczność z innym aktem strzeże jej TK

- Konstytucja uchyla inne akty, gdy dojdzie do niezgodności * na gruncie konstytucyjnym zasadalex superior derogat legi inferiori rozumiana jako prawo

niższe nie uchyla wyższego

* art. 8„Konstytucja jest najwyższym prawem RP”

- TK stwierdza zgodność z Konstytucją:

* ustaw i rozporządzeń z mocą ustawy

* umów międzynarodowych

* przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe

2. jest wyrazem woli suwerena, i tylko suweren (lub bezpośrednio legitymizowane przez niego organy mogą doprowadzid do jej zmiany lub uchyleniaRozdział XII. Zmiana Konstytucji

* nasza jest typem sztywnej – skomplikowana procedura zmiany (istnieją jeszcze elastyczne)

3.Konstytucja nie przewiduje wyjątków ws. jej nadrzędności – problem dot. prawa unijnego

- w myśl Art.90 – przyjmuje się, że przystąpienie do organizacji m-nar. wyposażonej w

kompetencje władcze wobec jednostki zawiesza stosowanie norm konstytucyjnych w zakresie

kompetencji tej organizacji, z wyjątkiem zasad fundamentalnych

Konstytucja samodzielnie reguluje sprawowanie władzy w zakresie kompetencji wyłącznych RP,

w przypadku kompetencji przekazanych UE Konstytucja RP:

a) upoważniania do wstąpienia do EU i uchylenia wyłączności państwa w zakresie sprawowania

władzy publicznej b) określa polski wkład do europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego

c) wyznacza granice integracji („przekazania kompetencji”)

d) określa zasady przyjmowania przez organy RP stanowiskaws. rozstrzyganych przez organy UE e) ustala zasady wykonywania aktów, organy kompetentne i tryb ich działania

III. Szczególna forma

1.szczególna nazwa * wskazuje genezę i charakter np. ustawa konstytucyjna sugeruje przejściowy charakter

2. szczególny tryb uchwalania i zmiany w porównaniu do ustaw zwykłych

Konstytucja Ustawa

- projekt ustawy o zmianie Konstytucji może

przedłożyć min 1/5ulp, Senat lub Prezydent

- 15 posłów i dodatkowo komisja sejmowa i RM

- zmiana w drodze ustawy uchwalonej w

jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie

w max 60 dni przez Senat

- Senat ma 30 dni na ustosunkowanie się do

ustawy, a Sejm może odrzucić poprawki bezwzględną większością głosów

- I czytanie projektu nie wcześniej niż 30 dnia od

dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy

- I czytanie po 7 dniach od doręczenia posłom

projektu

- Sejm większością 2/3 głosów w obecności ½ ulp, oraz Senat bezwzględną większością ½ uls

- zwykła większość w obu izbach

- uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej

przepisy rozdziałów I, II lub XII nie wcześniej

niż 60 dnia po I czytaniu projektu

- brak

- jeżeli ustawa o zmianie dot. przepisów rozdziału

I, II lub XII,1/5 ulp, Senat, Prezydentmogą

zażądać (w 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat)referendum zatwierdzającego

- brak referendum, chyba, że w innym trybie

Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dz.U.

3. zmiany konstytucji nie-wprost za sprawą TK - zmiany nie formalne, ale przez rozstrzygnięcia i interpretację

- zarzuca się często nadmierną aktywność w interpretowaniu

IV. Charakterystyka postanowień Konstytucji

1. normy bezpośrednio wiążące – określają jednoznacznie zachowanie adresata normy programowe – wyznaczają ogólny kierunek działania organów państwa

2. często używa się określenia zasada:

A) zasada prawa dyrektywalna – służy wyróżnieniu i wskazaniu szczególnego znaczenia, jest

normą prawa danego systemu

- nakaz optymalizacyjny – nakaz realizacji danego stanu w najwyższym możliwym

stopniu, ale w 100% nie da się tego uczynić np. nakaz ochrony wolności wypowiedzi

- reguły prawne – normy prawne, które muszą być zrealizowane w 100% np. zakaz

orzekania o przepadku mienia przez organ pozasądowy B) zasada prawa opisowa – wzorzec ukształtowania przedmiotu unormowania, który wskazuje

sposób rozstrzygnięcia danej kwestii wyróżnionej z określonego punktu widzenia

np. zasada prawa wyborczego – bezpośredniości głosowania

3. czasem charakteryzowane jako instytucje - zespoły norm powiązanych dla realizacji określonego celu

4. przyjmowanie instrumentalnego uzasadnienia obowiązywania norm – dla realizacji celu wynikającego

z danej normy konstytucyjnej trzeba przyjąć obowiązywanie innych norm (jak TK zasady państwa prawa)

5

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

1. koncepcje relacji prawa krajowego i międzynarodowego

- monizm 1 system prawny, którego źródłami są akty obydwu rodzajów prawa

- akty prawa międzynarodowego obowiązują wprost w systemie prawa krajowego

- dualizm konieczna jest recepcja prawa międzynarodowego przez szczególny akt organów władzy państwowej

2. Konstytucja uznaje wprost źródło prawa międzynarodowego za źródło prawa polskiego

(art. 91 ust.1) + art. 9-„RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”

~ Konstytucja RP stoi na gruncie recepcji ratyfikowanych umów międzynarodowych do

porządku krajowego, która jest dokonywana przez ich transformację

3. zasada bezpośredniego stosowania (wyjątkiem uzależnienie stosowania umowy od wydania ustawy)

* bezpośrednie stosowanie – związanie postanowieniami umowy organów władzy publicznej i konieczność wydawania rozstrzygnięć w oparciu o postanowienia tych umów

* uzależnienie stosowania od wydania ustawy – postanowienia zbyt ogólne, niemające

normatywnego charakteru tj. wymagają konkretyzacji

4. miejsce w hierarchii źródeł prawa

* Ratyfikowane umowy międzynarodowe, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody

wyrażonej w ustawie– przed ustawami (Art. 188 ust. 2)

* pokoje, sojusze, układy polityczne, układy wojskowe

* wolności, prawa, obowiązki obywateli określone w Konstytucji

* członkowstwo RP w organizacjach m-nar * znaczne obciążenie finansowe

~ szczególne miejsce umowy o przekazaniu organizacji m-nar lub organowi m-nar

kompetencji władzy państwowej w niektórych sprawach (Art. 90)

* zgoda na ratyfikację może być wyrażona w drodze referendum

*Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez zgody ustawowej - Konstytucja nie wyraża

czy są równe ustawie, czy niżej, ale przyjmuje się, że niżej

5. tylko umowy międzynarodowe ratyfikowane są źródłem prawa w polskim systemie prawa

6. ratyfikacji dokonuje Prezydent (wcześniej może zwrócić się z wnioskiem do TK)

* TK orzeka o zgodności umów międzynarodowych z Konstytucją (Art. 188 ust.1)

* elementem koniecznym jest publikacja

I. Konstytucyjne zasady przystępowania do organizacji m-narodowych o charakterze integracyjnym

- Konstytucja RP nie wymienia z nazwy UE i nie wspomina o integracji europejskiej (jak w wielu innych państwach)

-kluczowe znaczenie Art.90 – dopuszcza przekazanie organizacji międzynarodowej, lub organowi

międzynarodowemu (na podstawie umowy międzynarodowej) kompetencji organów władzy

państwowej w niektórych sprawach

* zastosowanie tylko wobec organizacji m-narodowych o charakterze integracyjnym

- organowi m-narodowemu – utworzonemu przez min. 2 suwerenne państwa - organizacji m-narodowej –utworzonej przez min. 2 suwerenne państwa

i zrzeszającej państwa

* słowo „przekazanie kompetencji” oznacza:

1. utworzenie organu lub organizacji m-narodowej

2. wyposażenie ich w określone kompetencje władcze wobec osób podległych władzy RP 3. nadanie bezpośredniego skutku aktom prawnym wydawanym w ramach tych kompetencji

4. rezygnację przez RP z wykonywania określonych kompetencji państwowych

* granice przekazania nie są określone, ale państwo nie może przekazać całości, ani nawet

większości swoich kompetencji * konieczność kierowania się zasadą demokratycznego państwa prawnego i nakazem

poszanowania godności człowieka (musi zapewniać przynajmniej minimalne sta darty)

* akt przystąpienia musi być umową międzynarodową + szczególna procedura ratyfikacji: · Sejm bezwzględną większością podejmuje decyzję o wyborze 1 z 2-óch

możliwych sposobów wyrażenia zgody na ratyfikację:

a) w drodze ustawy uchwalanej przez Sejm i Senat większością 2/3 (w każdej) - przy braku większości umowa nie może być ratyfikowana, ale można

ponownie wnieść projekt ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację

b) w drodze referendum, które jest wiążące jeśli wzięła udział więcej niż ½

uprawnionych do głosowania i rozstrzyga zwykła większość głosów

- jeśli wiążące i jest zgoda, to Prezydent uzyskuje zgodę na ratyfikację - jeśli wiążące nie ma zgody , to umowa nie może być ratyfikowana

- jeśli niewiążące to Sejm może ponownie podjąć uchwałę w sprawie

wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację

zastosowano do ratyfikacji Traktatu o przystąpieniu do Unii Europejskiej

* 16 kwietnia 2003 w Atenach podpisanie Traktatu * uchwała Sejmu o wyrażeniu zgody na ratyfikację Traktatu akcesyjnego w drodze referendum

* 8 i 9 czerwca 2003 – referendum akcesyjne 1 maja 2004 RP członkiem UE

kolejnym taką umową międzynarodową jest Traktat zmieniający Traktat o UE i Traktat

ustanawiający Wspólnotę Europejską, podpisany w Lizbonie 13 grudnia 2007

6

II. Akty prawne UE i ich miejsce

1. prawo wspólnotowe stanowione jest w ramach I filaru, problem czy jest to wyodrębnione z m-nar., bo

orzecznictwo ETS akcentuje jego autonomię

1. pierwotne a. traktaty i umowy zmieniające, uzupełniające je oraz traktaty akcesyjne

b. ogólne zasady prawa uznane przez orzecznictwo ETS c. prawo zwyczajowe wspólnotowe

2. pochodne

a. rozporządzenia – wiążą wszystkich adresatów (obowiązki na obywateli lub organy) we wszystkich częściach bezpośrednio, bez powtarzania i precyzowania

b. dyrektywy – adresowane do państw i więżące „co do celu” – muszą być włączone w

terminie do porządku wewnętrznego w dowolnej formie i środkach wydają je Parlament z Radą, Rada, Komisja

c. zalecenia d. opinie

e. akty nienazwane – niewymienione w traktatach

f. umowy m-nar. zawierane przez Wspólnoty

- określa sposoby swojej implementacji

2. Ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej we wszystkich językach, prawo pochodne

stosowane bezpośrednio (rozporządzenia) nie morze być publikowane w krajowych dziennikach urzędowych

* Seria L (legislacja) - akty prawa wspólnotowego wtórnego

3. Miejsce w systemie prawa

- pierwotne i wtórne ma moc jak ratyfikowane umowy międzynarodowe, których ratyfikacja

wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

- jest stosowane bezpośrednio

- w Konstytucji umieszczony przepis dot. prawa pochodnego, bo nie mieściło się w pojęciu umów m-nar.

* art.91 ust.3 – „Jeżeli wynika to za ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację

m-nar., prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”

- zasady prawa wspólnotowego 1. bezpośrednia skutecznośd – określa prawa i obowiązki jednostki i podmiotów

prywatnych a nie tylko państw

2. bezpośrednia stosowalnośd – związanie ich postanowieniami organów władzy

publicznej bez konieczności transformacji i wydawania aktów państwowych, chyba,

że samo stanowi inaczej

3. prymat prawa wspólnotowego – konieczna zgodność z pierwotnym i pochodnym,

akt sprzeczny nie traci formalnie mocy, ale nie może być stosowany

- regułą jest, że państwa wykonują prawo wspólnotowe, nieliczne wyjątki dot. aktów indywidualnych KE

* zasada lojalności – związanie państw członkowskich i konieczność podjęcia wszelkich

środków w celu wykonania zobowiązań

III. Zasada nadrzędności Konstytucji a prymat prawa wspólnotowego*

1. od strony TK

- Konstytucja ma najwyższą mocart. 8„Konstytucja jest najwyższym prawem RP”

* orzeczenie TKK 18/04ws.konstytucyjności traktatu akcesyjnego

* z reguły w wypadku sprzeczności dochodzi do zmiany konstytucji

- np. art. 55 – znowelizowany, aby umożliwić funkcjonowanie w polskim

systemie prawa europejskiego nakazu aresztowania

2. od strony UE i ETS

> 1962 sprawa Costa

- prawo wspólnotowe jest nadrzędne nad krajowym – zasada nadrzędności - normy prawa wspólnotowego mają pierwszeństwo przed normami prawa krajowego w

procesie stanowienia prawa – zasada bezpośredniego skutku

- kraje nie mogą powoływać się na swoje konstytucje by nie stosować prawa wspólnotowego - prawo wspólnotowe ma być bezpośrednio stosowane

> 1963 Van Gend en Loos - bezpośrednie stosowanie bez implementacji

>1870 InternationaleHandelsgesellschaft

- prawo krajowe nie może uchylić wspólnotowego

- prawo wspólnotowe respektuje tradycje konstytucyjne państw członkowskich

> 1978 Simmental

- pierwszeństwo (automatycznie wyłącza stosowanie sprzecznego prawa)

- związanie sądów krajowych (w razie kolizji mają stosować wspólnotowe) - konieczność stworzenia efektywnych mechanizmów działania na poziomie krajowym

> 1999 Ciola

- decyzje podjęte przed wstąpieniem do EU a sprzeczne powinny być uchylone

* w RP gdy się uprawomocniło nie może zostać uchylone

>Berlusconi

- dyrektywa może być za ogólna by na jej podstawie orzekać ws. karnych, więc mogło by to

naruszać zasadę nullum crimen sine lege

>Pupino

- decyzje ramowe są ogólne, nie powinny być stosowane przez sądy, bo są adresowane do państw

3. inne kraje

* Francja – badanie przez Radę Konstytucyjną i ew. zmiana konstytucji

* Niemcy – nadrzędność konstytucji (prawo wspólnotowe oparte na tych samych wartościach co

Konstytucja niemiecka, więc przyznaje mu się nadrzędność póki respektuje te wartości - Solange I i II – o wartościach zbliżonych

niewiążące

7

IV. Zatwierdzanie umowy międzynarodowej

1. Prezes RM wyznacza organ właściwy do prowadzenia negocjacji, który z kolei po uzgodnieniu

Ministrem Spraw Zagranicznych wnioskuje do Prezesa RM o udzielenie mu zgody na podpisanie umowy

2. organ właściwy do prowadzenie negocjacji za pośrednictwem Ministra SZ wnioskuje do RM

o ratyfikację lub zatwierdzenie umowy m-nar.

a) przez zatwierdzenie RM - uchwała RM o zatwierdzeniu umowy m-nar.

- zawarcie może też nastąpić przez podpisanie lub wymianę not gdy:

* ustawa upoważnia do takiego zawarcia * jest to umowa wykonawcza w stosunku do innej już obowiązującej

* zmienia obowiązującą umowę

* inne okoliczności, ale nie naruszające zasad Konstytucji dot.

ratyfikacji (art.89) i o przekazaniu niektórych kompetencji organizacji

o charakterze integracyjnym (art.90)

b) ratyfikacja

- RM podejmuje uchwałę o przedłożeniu umowy Prezydentowi do ratyfikacji

* gdy nie wymagana jest zgoda w formie ustawy, o zamiarze przedłożenia Prezydentowi umowy do ratyfikacji, Prezes RM powiadamia Sejm

* ew. zgoda ustawowa jeśli jest wymagana

* w przypadku negatywnej decyzji Sejmu co do wyboru trybu ratyfikacji RM w ciągu 30 dni ponownie zajmuje stanowisko

- Minister SZ przedkłada umowę Prezydentowi z uzasadnieniem i projektem dokumentu ratyfikacyjnego po ratyfikacji staje się źródłem prawa

4. Ustawa*

1. akt prawny zawierający normy generalno – abstrakcyjne znaczenie materialne

2. akt woli parlamentu podjęty w specjalnej procedurze znaczenie formalne

3. wymieniona jest w art. 87 ponad ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, gdyż jest ona

najwyższym wyrazem woli suwerena tj. podstawową formą sprawowania władzy suwerena w zakresie stanowienia prawa - właściwe miejsce w hierarchii wynika z Art. 188

* niżej niż ratyfikowane umowy międzynarodowe, których ratyfikacja wymaga uprzedniej

zgody wyrażonej w ustawie * wyżej niż rozporządzenia i umowy międzynarodowe ratyfikowane bez zgody ustawowej 4. ustawodawca może regulowad wszystkie wybrane przez siebie sprawy (w granicach wyznaczonych

przez Konstytucję)

podstawą działalności ustawodawczej jest ogólna kompetencja prawodawcza zawarta w Konstytucji

absolutny charakter – prawo musi być stanowione w ustawie, ew. w akcie wykonawczym do ustawy

wszystkie unormowania wydane w formie powszechnie obowiązujących aktów muszą

mieć za punkt wyjścia ustawę

zasada wyłączności ustawowej – uregulowanie określonej materii może nastąpić tylko

w formie ustawy np. sprawy dot. sytuacji prawnej jednostki, i podstawowych elementów władz publicznych

5. ogłaszana w Dz.U. 6. ustawa dot. stosunku paostwa do związków wyznaniowych – szczególny tryb (Art. 25)

* poprzedzenie umową RM ze związkiem

5. Rozporządzenie

1. akt normatywny wykonawczy w stosunku do ustawy

- warunkiem legalności jest wydanie go w celu wykonania ustawy

* powiązanie treściowe – rozwinięcie ustawy

* powiązanie kompetencyjne – wydane na podstawie ustawy - jedyny rodzaj powszechnie obowiązującego aktu wykonawczego

2. organy posiadające kompetencje do wydawania rozporządzenia

1. Kolegialne

* RM * KRRiTV

2. Jednoosobowe

* Prezydent RP * Prezes RM

* minister kierujący określonym działem administracji rządowej

* przewodniczący określonych w ustawie komitetów

~ 2 ostatnie RM na wniosek premiera może uchylić

~ jest to katalog zamknięty

3. upoważnienie ustawowe

- musi być wydane wyraźnie (nie można niczego domniemywać)

- zakaz wydawania rozporządzeń blankietowych

- zakaz subdelegacji (Art. 92)

- szczegółowy charakter (Art. 92)

1. organ właściwy do wydania rozporządzenia

2. zakres spraw przekazanych do uregulowania

3. wytyczne dotyczące treści

4. nie może wkraczad w sferę materii uregulowanych w ustawach (niżej w hierarchii) 6. ogłaszane w Dz.U.

I.1. Rozporządzenie z mocą ustawy

1. akt prawny powszechnie obowiązujący o szczególnym charakterze

2. moc równa ustawie zwykłej * musi być zgodne z Konstytucją i umowami m-nar ratyfikowanymi za uprzednią zgodą

parlamentu

3. wydawanie przez prezydenta na wniosek RM (słabsza legitymacja)

* w czasie stanu wojennego, gdy sejm nie może zebrać się na posiedzenie

* podlegają zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu sejmu (inaczej przestają obowiązywać)

4. może określad: 1. Zasady i zakres działania organów władzy publicznej

2. Zakres w jakim mogą być ograniczone w stanie wojennym wolności i prawa człowieka 3. Zasady wyrównywania szkód powstałych z tytułu tych ograniczeń

5. ogłaszane w Dz.U.

8

6. Akty prawa miejscowego

1. akty o charakterze generalno – abstrakcyjnym 2. obowiązują tylko na obszarze organów, które je wydały

* organy samorządu terytorialnego - województwa, powiatu, gminy

np. uchwały sejmiku wojewódzkiego, rady powiatu, rady gminy

np. zarządzenia zarządu województwa, zarządu powiatu, wójta (burmistrza, prezydenta)

* terenowe organy administracji rządowej

- organów administracji niezespolonej i wojewody np. zarządzenia wojewody i organów administracji niezespolonej

3. wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie

- nie tak restrykcyjne wymogi jak w wypadku upoważnienia do wydania rozporządzenia

4. Konstytucja wyraża zakaz zawężającej interpretacji kompetencji prawotwórczych organów przedstawicielskich samorządu terytorialnego (posiadają demokratyczną legitymację)

7. Akty prawa wewnętrznego

~ akty stanowione, które zawierają normy generalno – abstrakcyjne

~ adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty

(tylko te jednostki są nimi związane)

~ muszą byd zgodne z powszechnie obowiązującym prawem ( w tym miejscowym)

- inaczej są niezgodne z Konstytucją

1. katalog otwarty pod względem organów upoważnionych od ich wydania

- o upoważnieniu decyduje ustawodawca zwykły zakaz subdelegacji (niewyrażony wprost)

2. mogą nosid różne nazwy

3. Art. 93 ust. 1

a) uchwały RM - akty o charakterze kolegialnym

- nie jest konieczne upoważnienia ustawowego (dla innych uchwał jest)

* RM opiera się na ogólnej kompetencji - przez nie rząd kieruje podporządkowanymi mu organami

- rząd może wydawać uchwały nienormatywne (niebędące aktami prawa wewnętrznego)

np. w celu wyrażenia własnego stanowiska w danej sprawie

b) zarządzenia Prezesa RM i ministrów (gł. kierujących działem administracji rządowej)

- wydawanie na podstawie ustawy * Konstytucja nie formułuje wymogów upoważnienia

- mogą regulować działania całej administracji rządowej (Prezesa RM)

- lub poszczególnych jej działów (minister) – RM może uchylić na wniosek premiera

4. regulaminy Sejmu i Senatu jako sui generis akty prawa wewnętrznego

I. Porównanie z rozporządzeniami

Ró żnice :

rozporządzenia uchwały RM i zarządzenia

adresat - zakres

obowiązywania

powszechny charakter – osoby

fizycznie i prawne i inne podmioty

prawa publicznego

jednostki podległe organizacyjnie –

organy władzy publicznej i inne jednostki

organizacyjne wykonujące władzę publiczną lub gospodarujące mieniem

Skarbu Państwa /komunalnym (nie zawsze

bezpośrednio podległe wydającemu)

funkcja wykonawcze i konkretyzujące w stosunku do ustawy

służą sprawnemu funkcjonowaniu

administracji rządowej

zakaz

subdelegacji

wyrażony wprost nie wyrażony bezpośrednio

pozycja w

hierarchii

niższa ranga i konieczność zgodności z aktami powszechnie obowiązującymi

podstawa

prawna

upoważnienie ustawowe zarządzenia – podstawa ustawowa, ale

nie tak szczegółowa

uchwała – brak podstawy

Po do bieńs tw a :

- sposób badania legalności i zgodność z wyższymi - możliwość uchylenia przez RM na wniosek premiera rozporządzenia i zarządzenia

- normy o charakterze generalno-abstrakcyjnym

// Problem „deficytu demokracji”

- spowodowany członkostwem w UE

– regulacje prawne nie zapewniają legitymizacji opartej na woli społeczeństwa dla decyzji organów

Unii i Wspólnot

* pierwszoplanowa rola Rady UE złożonej z członków rządów

* Komisja także nie posiada demokratycznej legitymizacji - brak odpowiedzialności przed obywatelami i ich mały wpływ na sprawy UE

- niemożność odsunięcia w drodze wyborów osób podejmujących złe decyzje

* wyłączenie spraw z kompetencji państw, gdzie były podejmowane demokratycznie - naruszenie zasady suwerenności ludu (narodu) z konstytucji

- ratunkiem poszerzenie kompetencji Parlamentu Europejskiego * to zatem posunięcie w stronę federalizmu i centralizacji – ograniczenia roli państw

* problem funkcjonowania demokracji na szczeblu ponadpaństwowym

- sceptycy: brak scalonego narodu europejskiego i wspólnej opinii publicznej i partii

9

8. Promulgacja aktów prawnych

1. uregulowanie w ustawie o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych 2. wszystkie akty prawa powszechnie obowiązującego muszą byd ogłoszone

* nie ma takiego wymogu co do aktów prawa wewnętrznego * wchodzą w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia

- vacatio legis może być inne, gdy tak stanowi dany akt

* ważny interes państwowy

* nie naruszenie zasad państwa prawnego

Dziennik Ustaw RP (Prezes RM) 1. Konstytucja

2. Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy

3. Rozporządzenia + Uchwały RM uchylające rozporządzenie ministra 5. Orzeczenia TK dot. aktów normatywnych ogłoszonych w Dz. U.

6. Akty dotyczące:

1. Stanu wojny i zawarcia pokoju 2.Referendum ogólnokrajowego i zatwierdzającego ustawę zmieniającą przepisy Konstytucji

+ stwierdzenia ich ważności

3. Wyborów i stwierdzenia ich ważności 4. Skrócenia kadencji Sejmu

5. Powszechnej, częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony RP

6. Stany wojennego, wyjątkowego, klęski żywiołowej

Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”(Prezes RM)

1. Zarządzenia Prezydenta, Prezesa RM 2. Uchwały RM, Zgromadzenia Narodowego, Sejmu, Senatu

3. Akty urzędowe Prezydenta

4. Postanowienia TK: 1. Dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w MP, lub które nie zostały ogłoszone

2. Postanowienie o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

3. Postanowienia w sprawach sporów kompetencyjnych

Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski B”(Prezes RM)dot. spraw finansowych i przedsiębiorców

Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz dzienniki urzędowe

urzędów centralnych(minister)

1. Akty normatywne organu wydającego dziennik i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych

2. Uchwały RM uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik

3. Orzeczenia TK dot. tych aktów normatywnych

Wojewódzki dziennik urzędowy(wojewoda)

1.Akty prawa miejscowego 3. Wyroki SA uwzględniające skargi na akty prawa miejscowego

4. Akty Prezesa RM uchylające akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy

administracji niezespolonej

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 1. Seria L (legislacja): - rozporządzenia - dyrektywy- zalecenia – opinie - decyzje 2. Seria C (komunikaty albo informacje i zawiadomienia)

3. Seria S (suplement)

Rozdział II. Ogólna charakterystyka państwowości w Konstytucji

1. Początkowe partie Konstytucji

- wstęp (Preambuła), I Rozdział„Rzeczpospolita”

* w przepisach ogólnych często normy programowe – posiadające ogólniejszy charakter

* Rozdział I – ogólny charakter ustroju tj. sprawy najszerszym wymiarze ustrojowym

- konstytucja ma szersze znaczenie społeczne, nie tylko funkcję prawną

* utwierdzanie uczuć patriotycznych, mobilizacja społeczeństwa, rola społeczno-edukacyjna itd.

2. Zasady ustrojowe

I. Zasada dobra wspólnego*

1. Preambuła i art. 1„RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”

* treści gł. mobilizujące i edukacyjne

~ dobro wspólne – suma warunków życia, które pozwalają poszczególnym członkom społeczności i ich

związkom na pełniejsze lub łatwiejsze osiąganie doskonałości * jest racją istnienia wszystkich władz publicznych

2. każdy obywatel może korzystad z wszystkich urządzeo i instytucji RP * powinien się także w miarę możliwości przyczyniać do ich rozwoju i rozszerzania

* konieczność powołania wielu instytucji pozwalającym obywatelom na udział w

pomnażaniu wspólnego dobra

3. państwo to nie tylko aparat władzy publicznej, ale swoiste zrzeszenie obywateli będących członkami wspólnoty obywatelskiej * aparat władzy publicznej powinien być ukształtowany jako organ „zrzeszenia obywatelskiego”

a Konstytucja to swoisty statut tego zrzeszenia

4. wzmacnia inne przepisy:

* równość obywateli wobec prawa

* prawo dostępu do służby publicznej * usprawiedliwia wymóg wierności i obowiązek obrony RP

5. nawiązanie do doktryny chrześcijaoskiej - odrzucenie skrajnego totalitaryzmu i indywidualizmu

- prymat osoby i godności człowieka (jako zasada wiodąca z Art.30)

- jednostka realizuje się przez współdziałanie i różnymi organizacjami i grupami społecznymi

6. doprecyzowanie w orzecznictwie TK i przez interpretację (np. zasada pomocniczości)

10

II. RP państwem demokratycznym

- art.2RP jest paostwem, w którym władzę sprawuje lud określany jako Naród * w państwie demokratycznym polega to na piastowaniu, lub legitymowaniu całej władzy

publicznej – władza Narodu jest suwerenną (zwierzchnią)art.4 * władcze funkcje publiczne (jednostronne określanie postępowania wszelkich podmiotów podległych władzy) mają tylko czynniki mogące powołać się na upoważnienie (legitymację)

Narodu muszą się także kierować jego dobrem i interesem

// nie działają w swoim interesie, ani kogokolwiek innego

- dopuszczalnośd kontroli obywatelskiej nad działalnością tych czynników

* konieczność uznawania i sankcjonowania prawnie wielu form umożliwiających obywatelom

prezentowanie swojej woli

- wolnościowy status obywateli * oparcie na swobodzie i nieskrępowanym działaniu obywateli, którzy cieszą się statusem ludzi wolnych i niezależnych od państwa

- w konstytucji PRL z 1952 tautologiczne określenie „państwo demokracji ludowej” * odmienne intencje – zaprzeczało zasadzie państwa demokratycznego

III. Zasada sprawiedliwości społecznej*

~ sprawiedliwośd – nakaz respektowania należnych drugiemu uprawnień i nieodnoszenie korzyści cudzym

kosztem (Arystoteles) przeciwieństwo arbitralności

* wg prawników może być:

a) redystrybutywna (odpłata)

b) dystrybutywna (rozdzielcza) – formy rozdzielana dóbr np. każdemu wg zasług

c) proceduralna – kierowanie się określonymi procedurami gwarantuje sprawiedliwe rozstrzygnięcie np. .prawo do sądu

1. nawiązanie do postanowień Preambuły mówiącej o poszanowaniu sprawiedliwości

* władza nie może ograniczyć się do roli obserwatora życia społecznego i tylko odpierania

ataków na jego swobodny bieg * powiązanie z zasadą równości i koniecznością zapewnienia minimum socjalnego

* konieczność interwencji i korygowania (czasem nawet sterowania) przebiegiem życia społ.

- celem zapewnienie w miarę równych szans do zajmowania i utrzymywania stosownego do predyspozycji miejsca w życiu społecznym

* nie jest tożsame w naszym kręgu kulturowym z przekreślaniem wszystkich nierówności

2. nie oznacza paostwa opiekuoczego

* takie dopuszcza sytuację, że obywatel może czuć się zwolniony z własnej odpowiedzialności

za los, a rodzina i inne naturalne wspólnoty zwolnione z troski o sowich członków - tendencje do życia na cudzy koszt so jest sprzeczne z sprawiedliwością

3. argumenty:

- zasada subsydiarności (pomocniczości)

* proklamowana w Preambule – oznacza wymóg uznania właściwości do rozwiązywania

określonych kwestii w pierwszej kolejności przez podmioty, którym są one najbliższe * podmioty bardziej oddalone powinny tylko załatwiać zagadnienia przekraczające

możliwości działania podmiotów najbliższych

- społeczna, ale jednak rynkowa gospodarka rynkowa

IV. Klauzula państwa prawnego*

IV.1. Historia

- XVII – sformalizowana idea rządów prawa o charakterze wiążącym

- XVIII/XIX – przekształcenia

kraje anglosaskie – Rule of law (rządy prawa) kontynent – Rechtsstaat (państwo prawne)

- należy przestrzegać i respektować prawa - przy założeniu, że państwo jest demokratyczne,

prawo jest wartością autonomiczną, jego

przestrzeganie to wartość sama w sobie

- nie każdego prawa należy przestrzegać, musi spełnić odpowiednie wymogi

- skupienie na cechach państwa i prawa

I ETAP – tworzenie formalnej koncepcji paostwa prawnego (k. XIX)

· nic nie mówi o treści prawa, ale o tym jakie powinno być państwo, by go przestrzegać

· warunki, by mówić o państwie prawnym:

- prymat ustawy – jako akt parlamentu miała ograniczać rolę monarchy, - formalne gwarancje przestrzegania prawa (np. akty wł. wykonawczej)

- niezależność sądów i niezawisłość sędziów

- sądowa kontrola administracji - podział władzy- niearbitralna władza związana prawem stanowionym

II ETAP – materialna koncepcja paostwa prawnego(do końca wojny)

· prawo musi spełniać określone wymogi co do treści

- prymat prawa nad ustawą – istniej prawo wyższe, niż stanowione (zasady

ponadpaństwowe), które prawodawca musi respektować np. godność

człowieka jako źródło praw (art.30) i nadrzędność Konstytucji (art.8)

- koncepcja demokracji gotowej do obrony – nie zawsze większość może

stanowić prawo, muszą istnieć mechanizmy zapobiegające przeobrażeniu w

totalitaryzm np. ograniczenia pluralizmu (art.13)

- wolnościowy i demokratyczny porządek konstytucyjny oparty na

sprawiedliwości, godności i wolności konstytucję musi uznawać te wartości za fundament

zawierać gwarancje demokratycznego mechanizmu stanowienia prawa

- sądownictwo konstytucyjne – mechanizm ochrony konstytucji

IV.2. RP państwem prawnym

1. po 89’ TK ukształtował tą klauzulę poprzez orzeczenia na podstawie zasady paostwa prawnego

prawo do sądu dostępu do sądu, sprawiedliwego rozstrzygnięcia i prawo do zaskarżenia orzeczenia

zasada proporcjonalności ograniczenie danego prawa musi pozostawać w proporcji do innego prawa pozwalającego na to ograniczenie (co ważniejsze)

prawo do ochrony godności człowieka

prawo do życia i jego ochrony

prawo do prywatności

11

2. elementy te przeszły do Konstytucji i zostały zapisane wprost * art. 2 wyraża zasadę państwa demokratycznego i prawnego

- zasada w znaczeniu opisowym

* obecnie powołując się na elementy klauzuli państwa prawnego nie powinno powoływać się na

przepisy art.2, ale na konkretne przepisy (chyba, że nie są wyrażone wprost)

3. ZASADY PAŃSTWA PRAWNEGO

1) zasada zaufania – ochrona zaufania obywateli do państwa i prawa, które stanowi

· zakaz stawiania w pułapce prawnej i nagłego zmieniania reguł gry

· zakaz dokonywania zmian w trakcie roku podatkowego

2) zasada pewności prawa

· prawo powinno być stabilne – albo nie powinno się zmieniać, albo gdy się zmienia to

z zachowaniem reguł legislacyjnych zasada zachowania odpowiedniego vacatio

legis(podstawowe 14 dni)

· stosowanie prawa dla spraw wszczętych po jego wejściu w życie · respektowanie reguł prawa międzynarodowego określających pewne standardy

3) zasada określoności (ustawowej) prawa

· prawo musi być jasne i przejrzyste 4) zakaz retroaktywności prawa (zasada lex retro non agit)

· nie działała przed 89’

· przykładem złamania w przypadku dekretu o stanie wojennym i karaniu za strajki, ale SN orzekł, że sędziowie orzekający wbrew tej regule postępowali zgodnie z

prawem – zasada nie obowiązywała

5) zasada pacta suntservanda 6) zasada ochrony praw słusznie nabytych

· jeżeli podmiot w słuszny sposób (wg TK ws. o majątek PZPR tj. zgodnie z obowiązującym prawem)nabył prawa to nie można ich odebrać, ani ograniczyć

· wyjątkiem zachowanie zasady proporcjonalności – podlega ograniczeniu

· dot. także ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych – sytuacji, gdy ktoś nie jest jeszcze podmiotem prawa, ale jego sytuacja jest taka, że wiadomo, że niedługo takim

podmiotem będzie (np. zapisy samochodu w PRL)

7) dodatkowo współcześnie: a. zasada konstytucjonalizmu – konstytucja nadrzędnym i wiążącym prawem

b. ochrona godności, wolności i równości

c. podział władzy i kontrola państwowa

d. związanie prawem, także władzy publicznej (art.7)

zakaz domniemywania kompetencji

zasada praworządności (legalizmu) - działanie tylko na ich podstawie

e. sądowa ochrona

f. odpowiedzialność państwa za bezprawne działania

procedura dla obywateli mogących wystąpić przeciw bezprawnemu działaniu

odpowiedzialność za zaniechania legislacyjne

g. zakaz nadmiernej ingerencji

h. zasada przychylności prawu międzynarodowemu – multicentryczność

V. RP państwem jednolitym

1.funkcjonowanie tylko jednego systemu organów reprezentujących paostwo * brak na polskim terytorium państwowym organów innych państw * wyjątkiem ambasady i konsulaty państw obcych, ale za zgodą państwa

2.federacje – państwa złożone, gdyż na jednym i tym samym terytorium funkcjonują organy państwowe

wywodzące swe kompetencje z różnych państwowości i będące ich elementami

* dualizm państwowości - oprócz całej federacji istnieją tworzące ją państwa które

posiadają swoje organy oba posiadają 3 władze, swoje TK, konstytucje

* domniemanie kompetencji na rzecz stanów, landów + organ rozstrzygający spory

* powstały samoistnie (porozumienie), a nie poprzez nadanie im cech państwowości

- stany w USA, Australii, Brazylii, Meksyku

- republiki, kraje i obwody w Rosji - kraje w Niemczech i Austrii

-prowincje w Kanadzie i kantony w Szwajcarii

3.jednostki terytorialne paostwa jednolitego nie mają charakteru odrębności paostwowej * różna ich pozycja w różnych krajach * mogą być mianowane przez rząd centralny, albo wybierane przez ludność tych jednostek

* różny poziom ingerencji władz centralnych

zawsze tworzą łącznie z organami centralnymi wspólny system organów jednej państwowości * ich geneza to powołanie do istnienia jednostronną decyzją władz centralnych (lub w

konstytucji) – od nich też zależy ich byt * decentralizacja władzy państwowej - samorząd

* samorząd odrębnym podmiotem publiczno-prawnym, ale o jego kompetencjach decyduje

władza centralna (też o finansach, czasem powoływaniu)

4. wymóg decentralizacji władz

- konieczne okręgi terenowe z działającymi tam organami w celu przybliżenia zarządu

publicznego do obywateli

5. wymóg wprowadzenia samorządu terytorialnego w Konstytucji - uznanie ludności zamieszkującej tereny poszczególnych jednostek za „wspólnoty mieszkańców” i powierzenia im „istotnej części zadań publicznych” zadania samorządu

terytorialnego w Rozdziale VII

6. regionalizm w sensie prawnym

- jednostki terytorialne, gdzie bilansują się potrzeby społeczne z możliwościami ich

zaspokojenia - państwa regionalne (Włochy, Hiszpania)

* wyodrębnione są silne regiony, ale nie będące państwami, ani podmiotami prawa m-nar.

* niezależne kompetencje od państwa przekazane przez konstytucję * konstytucyjna ochrona pozycji regionów

województwa utworzone ustawą z 1998 o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa – trudno uznać za regiony

12

VI. RP państwem o społecznej gospodarce rynkowej*

1. Konstytucja wypowiada się ws. kształtu ustroju gospodarczego paostwa – ustroju obejmującego

strukturę procesu wytwarzania i podziału dóbr materialnych

- art.20 – jest to „społeczna gospodarka rynkowa”

cele: zapewnienie osiągnięcia możliwie wysokiego dobrobytu gospodarczego

zabezpieczenie sprawnego gospodarczo i sprawiedliwego społecznie porządku pieniężnego także bezpieczeństwa społecznego, sprawiedliwości społecznej i postępu społecznego

1) 1.filar -wolność działalności gospodarczej · każdy może podejmować produkcję i wprowadzać do obrotu wszelkiego rodzaju

dobra i usługi przy uwzględnieniu tolerowanych przez państwo form aktywności

· wykluczenie możliwości ustawowego stworzenia rozwiązań monopolistycznych

· wykluczenie planowania gospodarczego przez formułowanie wskaźników

produkcji wiążących podmioty gospodarcze

2) 2.filar -własność prywatna · obejmuje środki (urządzenia i grunty) umożliwiające wytwórczość i świadczenie

usług, oraz efekty wytwórczości (towary)

· zasada konstytucyjna – konstytucyjny zakaz przeprowadzania nacjonalizacji (wyrażonego w normach generalnych), ale możliwe wywłaszczenie i przepadek

rzeczy (dot. sytuacji indywidualnych)

3) 3.filar -solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych · dot. pracodawców i pracowników, wytwórców i konsumentów, wytwórców między

sobą 2 strona jest partnerem, a nie konkurentem, czy przeciwnikiem

· konkretyzacja w ustawie z 2001 o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego

4) funkcjonowanie praw rynku

· produkuje się i świadczy usługi z potrzeby zysku

· ceny produktów i usług wynikają z wielkości podarzy i popytu

· uzyskiwanie dóbr i usług odbywa się za pomocą pieniądza, a nie reglamentacji

5) społeczność gospodarki · dopuszczalność korygowania praw rynku przez państwo w celu realizacji

określonych potrzeb społ. niemożliwych do spełnienia przy całkowicie swobodnym funkcjonowaniu praw rynkowych

· powinno być dokonywane instrumentami ekonomicznymi, a nie administracyjnymi

tj. dotacje szczególnie potrzebnej a drogiej produkcji, udzielanie ulg podatkowych · czasem konieczne ograniczenia administracyjne np. zastrzeżenie wykonywania

pewnych usług przez inwalidów

6) równość podmiotów gospodarczych · możliwe pewne ograniczenia np. preferencje dla gospodarstw rodzinnych w rolnictwie

7) dodatkowo wartości dla ustroju gospodarczego RP wg Kosikowskiego:

a) ochrona środowiska oparta na zasadzie zrównoważonego rozwoju b) praca

c) wolność wykonywania zawodu

d) gospodarstwo rodzinne jako podstawa ustroju rodzinnego państwa

- w Rozdziale VII - podstawy gospodarki finansowej samorządu terytorialnego

- w Rozdziale X - zasady prowadzenia przez państwo polityki finansowej, w tym także podstawy

ustanowienia przez nie monopolu

2. nie tylko rozstrzygnięcia co do treści pewnych elementów gospodarowania ale też dot. kształtu

kontaktów między uczestnikami tego procesu

* obowiązek ukształtowania w ustawach form dialogu - w Konstytucji przewidziano np. możliwość zawierania przez związki zawodowe i organizacje

pracodawców zbiorowych układów pracy

VII. Podział władzy*

1. koncepcja z okresu absolutyzmu – Locke„Dwa traktaty o rządzie” i Monteskiusz „O duchu praw”

- powiązanie z gwarancją wolności jednostki i równowagą władz

- 3 władze- każda ma swoje organy państwowe + wzajemne hamowanie i równoważenie wpisane do pierwszych konstytucji i francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela

istotny element by uznać państwo za demokratyczne, zorganizowane i szanujące wolności ob.

2. różnie realizowana w różnych systemach

* w RP konstytucja nihil novi(1505), 3-maja, marcowa, mała konstytucja (1992) i obecna

* 2 aspekty: a) funkcjonalny – przedmiotowy

· 3 sfery funkcjonowania: stanowienie, wykonywanie prawa i sądzenie

b) organizacyjny – podmiotowy

· jedna władza w państwie, ale podporządkowanie funkcji różnym organom a. prawodawstwo – parlament (Sejm i Senat)

b. wykonawstwo – rząd i podległa mu administracja (RM i P)

c. sądownictwo – sądy powszechne (sądy i trybunały)

3. elementy współczesnej koncepcji podziału i równoważenia władz

· minimum 3 władze

· rozdział kompetencji i ich domniemanie

· instrumenty wzajemnego oddziaływania i równoważenia (hamowania)(art.10)

o dodatkowo jeszcze Konstytucja nie wprost wyraża nie tylko między władzami, ale

także w ramach danej władzy np. rząd - Prezydent

4. OBECNE CECHY W RP:

· cel – rozbicie koncentracji władzy i osiągnięcie stanu równowagi, bez dominacji, a co za tym

idzie ochrona praw człowieka (TK)

· charakter –nie jest absolutny

a. możliwość przekazania pewnych zadań z zakresu działalności jednego organu innemu np. prawodawstwo

b. koncepcja istoty poszczególnych władz [na płaszczyźnie stanowienia prawa] –

istnieją takie kompetencje, których nie można przekazać, gdyż istnieje „minimum wyłączności kompetencyjnej” tzw. „jądro kompetencyjne” stanowiące o istocie danej władzy

c. domniemania kompetencyjne [na płaszczyźnie stosowania prawa] możliwie szerokie traktowanie zasady rozgraniczenia kompetencji,

zawężające traktowanie wyjątków – przepisy je wprowadzające muszą

być konkretne, szczegółowe i jednoznaczne zawarte tylko w Konstytucji, bo zasada podziału jest konstytucyjną

d. konieczne jest minimum wewnętrznych powiązańw celu współdziałania

· połączenie funkcjonalnego i organizacyjnego podziału władzy

· sposób realizacji określony w samej Konstytucji – wydziela zakres działania danej władzy

i określa sposoby jej oddziaływania na pozostałe

13

a. władza ustawodawcza – art.4.ust.2 – ogólna kompetencja prawodawcza

nierównoważenie izb – ustawę uchwala Sejm wyznaczenie sposobu działania wł. wykonawczej w stanowieniu prawa

stanowienie prawa w ramach prawa wyższego

b. władza wykonawcza – art.146 ust1. – prowadzenie polityki przez RM

domniemanie kompetencyjne na rzecz RM arbitraż prezydencki

c. władza sądownicza – art.7 i 175 tylko sądy, a nie inne organy sprawują wymiar sprawiedliwości

rola trybunałów

wymierzanie sprawiedliwości na podstawie prawa

5. wzajemne oddziaływanie i hamowanie

a) proces ustawodawczy

· inicjatywa ustawodawcza dla RM i Prezydenta

· weto prezydenckie i możliwość wystąpienia do TK · kontrola konstytucyjności ustaw przez TK

· projekt pilny i prawo wycofania projektu rządowego

· stanowienie prawa przez inne władze · ustawodawstwo delegowane – rozporządzenia z mocą ustawy

· stosowanie ustaw przez sądy – często kształtują przez interpretację rzeczywistą treść

b) władza wykonawcza · powoływanie rządu i innych organów przez Sejm

· odpowiedzialność polityczna rządu i kontrola egzekutywy przez legislatywę

· odpowiedzialność konstytucyjna

· wzajemne oddziaływanie organów tej samej władzy – kontrasygnata

c) władza sądownicza

· zasadniczo niezależność – zwł. w momencie postępowania

· powoływanie sędziów

· nadzór Ministra Sprawiedliwości nad wymiarem sprawiedliwości, ale tylko w

zakresie administracyjnym · zasada „separacji” od innych władz, a niezależność sądów i niezawisłość sędziów

koniecznymi elementami podziału władz (TK)

6. organy nie mieszczące się w trójpodziale

A) traktowane jako organy władzy sui generis

B) obecny podział władzy nie opisuje tego, inna definicja z dodaniem np. władzy

samorządowej, kontrolującej (RPO, KRRiTV), reprezentacji głowy państwa

* inne to np. NIK, KRS, PG

* (wg TK) samorząd jest elementem państwa a nie osobnym tworem, traktowany raczej jako władza wykonawcza ale o sporej niezależności od władzy centralnej

Rozdział III. Konstytucyjny status jednostki

1. Prawa człowieka ogólnie

- płaszczyzna filozoficzna imperatywy moralne mające źródło w przyrodzonej godności

* dot. ukształtowania miejsca jednostki w społeczeństwie i państwie * ich urzeczywistnienie to pierwszy cel demokratycznego państwa

- prawo podmiotowe – sytuacja prawna jednostki polegająca na tym, że może ona żądać ze strony innego

podmiotu określonego działania, zaniechania

* na danym podmiocie ciąży prawny obowiązek realizacji tego zachowania * możliwość wyegzekwowania prawa przez jednostkę (konieczna cecha prawa podmiotowego)

- norma prawna przyznaje prawo podmiotowe, jeśli określa: 1. podmiot prawa

2. podmiot zobowiązany (np. organy władzy publicznej) 3. treść obowiązku

4. środek prawny na wypadek naruszenia obowiązku

- każde prawo człowieka to struktura prawna o 2-óch warstwach: a. prawo człowieka w znaczeniu podmiotowym

- prawo podmiotowe przysługujące jednostce wobec państwa

- spojrzenie z perspektywy jednostki

- PC spośród innych praw podmiotowych wyróżnia:

1. podstawa konstytucyjna

2. publicznoprawnycharakter– chronią gł. przed władzą

3. przedmiot – chronią wartości o szczególnym znaczeniu dla jednostki

b. prawo człowieka w znaczeniu przedmiotowym

-norma prawna, z której wynika dane prawo podmiotowe

- spojrzenie z perspektywy prawodawcy i społeczeństwa

// np. wolność wypowiedzi – w aspekcie podmiotowym: prawo konkretnej jednostki do żądania od państwa zaniechania działań, uniemożliwiających jej wyrażane

poglądów, w aspekcie przedmiotowym: norma prawna zakazująca organom

utrudnianie wyrażania poglądów

- podmiotem większości PC w Konstytucji jednostka, niezależnie od przynależności państwowej

* przy związanych z udziałem w sprawowaniu władzy państwowej - obywatele polscy * czasem podmiotem też osoba prawna np. prawo własności

2 płaszczyzny: * działanie w płaszczyźnie wertykalnej - podmiotem zobowiązanym do ich realizacji gł. organy władzy publicznej

np. tylko w tej płaszczyźnie: prawo petycji, do zabezpieczenia społecznego

* płaszczyzna horyzontalna

- chronią przed ingerencją za strony innych jednostek - instrumentem realizacji gł. normy prawa cywilnego i karnego * tylko wyjątkowo odwoływanie się do przepisów Konstytucji

14

Funkcje: ~ podstawową funkcją - stworzenie warunków dla rozwoju i samorealizacji jednostki

1. ochronna – ochrona podstawowych interesów jednostki i uniemożliwienie ingerencji 2. aksjologiczna – chroniąc najważniejsze wartości wyznaczają system wartości

podstawowych dla demokratycznego państwa i porządku prawnego

3. integracyjna – spojenie wokół najcenniejszych wartości 4. socjotechniczna – determinują mechanizmy sprawowania władzy w państwie

5. gospodarcza – określają podstawowe zasady działania gospodarki

6. socjalna – … i podziału dochodu narodowego

I. Typologia praw człowieka

kryterium struktury prawnej 1) prawa wolnościowe

· jednostka ma prawo żądać zaniechania ingerencjiw określoną sferę zachowań

· obowiązek państwa i innych podmiotów o charakterze negatywnym – mają powstrzymać się od podejmowania działań mogących przeszkadzać

· rola prawodawcy - wskazuje: 1. podmiot prawa

2. sferę zachowań wolną od ingerencji i zakaz ingerencji w nią 3. sytuacja gdy ingerencja jest wyjątkowo dopuszczona

4. środki prawne na wypadek naruszenia

· najłatwiej stworzyć skuteczne gwarancje prawne

2) prawa sensu stricto

· jednostka ma prawo żądania podjęcia działania (świadczenia) · pozytywny charakter obowiązku – polega na podjęciu działania, a

podmiotem zobowiązanym jest gł. prawodawca

· rola prawodawcy – wskazuje : a. system instytucji publicznych do realizacji świadczeń

b. podmiotuprawniony i przesłanki nabycia świadczeń c. rodzaj i wysokości świadczenia

d. podmiot zobowiązany

e. środki na wypadek naruszenia · większość praw socjalnych i prawo do informacji

3) prawa-kompetencje

· przekazanie jednostce kompetencji do dokonania czynności prawnej

· organ jest zobowiązany zareagować na taką czynność

· zakładają aktywność jednostki (a nie pasywność jak przy sensu stricto) · np. czynne prawo wyborcze, do udziału w referendum, do sądu, inicjatywa ludowa

· rola prawodawcy – wskazuje : a. podmiot prawa

b. sposób realizacji czynności

c. przesłanki do spełnienia, aby można skorzystać z kompetencji d. podmiot podległy kompetencji

e. środki prawne wywoływane przez dane czynności

f. środki na wypadek naruszenia

- istnieją też prawa nienależące do żadnego z typów np. do strajku, bierne wyborcze

- konstytucyjny termin „wolności” - prawa wolnościowe

termin „prawa” – inne, sensu stricto i prawa-kompetencje

wg Jellinka:

prawa wolnościowe –negatywny status jednostki (status negativus)

* przyznanie jednostce sfery autonomii wolnej od zewnętrznej ingerencji

prawa sensu stricto – status pozytywny (status positivus)

* przyznanie jednostce uprawnień do żądania podjęcia na jej rzecz o kreślonych działań

prawa-kompetencje – aktywny status (status activum) * umożliwia jednostce udział w sprawowaniu władzy państwowej

sfera prywatnych obowiązków jednostki – status pasywny (status passivus)

prawa materialne i proceduralne 1) proceduralne – umożliwiają uruchomienie procedur do wyegzekwowania prawa

· wyznaczają minimalne standardy sprawiedliwości proceduralnej

(np. prawo do sądu)

2) materialne – wyznaczają więzi prawne między jednostką a państwem i innymi

podmiotami, zapewniając jej ochronę

· ze względu na kryterium sfery życia, której dotyczą:

a. prawa osobiste – chroniące dobra osobiste np. życie, nietykalność

b. polityczne – zapewniające udział w życiu politycznym - wolność wypowiedzi, zrzeszania, zgromadzeń,

wyborcze, do informacji

c. gospodarcze – udział w życiu gospodarczym d. socjalne – zapewniające możliwość uzyskania środków utrzymania

i zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych

- do ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, wolności związków zawodowych, do strajku

e. kulturalne – związane z udziałem w życiu kulturalnym - wolność twórczości artystycznej

gospodarcze, socjalne i kulturalne = prawa socjalne sensu largo istnieją też trudne do jednoznacznego zaklasyfikowania np. wolność religijna

podział praw w Konstytucji (wg sfery życia której dotyczą):

1) wolności i prawa osobiste

2) wolności i prawa polityczne

3) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

zastrzeżenia np. wolność wyrażania poglądów uznana za umiejscowienie prawo osobiste, mimo, że to głównie prawo polityczne

gł. w Rozdziale II, część w I – ale nie ma to związku z wagą

prawa konstytucyjne i pozakonstytucyjne 1) konstytucyjne – expressis verbis zagwarantowane w Konstytucji 2) pozakonstytucyjne – z umów m-nar i ustaw zwykłych np. w RP zakaz 2x karania za to samo

15

II. Ograniczenia praw konstytucyjnych

II.1. Znaczenie Konstytucji dla ochrony praw człowieka

1. przepisy konstytucyjne wyznaczają przede wszystkim zakres ochrony poszczególnych praw a. istnieją prawa, których konstytucyjny zakres ochrony nie może być ograniczony(nieliczne), - wiążą bezwzględnie we wszystkich okolicznościach np.

* wolność od tortur i eksperymentów naukowych bez zgody

* wolność wyboru religii

* w przypadku większości prawodawca może po spełnieniu określonych warunków ustanowić

ograniczenia (wyjątki) - takie prawa mają charakter prima facie – istnieją szczególne względy społeczne , które zmuszają do zawężenia ich

konstytucyjnej ochrony

* czasem już same przepisy Konstytucji zawężają konstytucyjny zakres danego prawa np.

- art. 13wyłącza z zakresu wolności zrzeszania tworzenie partii faszystowskich i

komunistycznych

2. zmiana po przystąpieniu do UE - wg TK prawa zagwarantowane w Konstytucji zapewniają jednostce ochronę w sferze

kompetencji UE

-w systemie prawnym Wspólnot nie ma obecnie aktu prawnego, który zawierałby kompletny

katalog PC

* ochronę zapewnia orzecznictwo ETS * Traktat Lizboński nadaje moc wiążącą Karcie Praw Podstawowych UE, która

będzie wiązać organy UE

II.2. Koncepcje ograniczania praw:

a. zewnętrzna - prawa konstytucyjne mają charakter elastyczny – na poziomi języka trudno

ustalić zakres ich ochrony, następuje to dopiero w zderzeniu z innymi zasadami

b. wewnętrzna

- prawa i wolności człowieka mają z góry określoną i możliwą do ustalenia treść

- treść ta dzieli się na sfery:

· nienaruszalne jądro

· sfera konstytucyjna

· sfera ustawowa

w orzecznictwie TK przeważa zewnętrzna koncepcja

* rozstrzygniecie następuje przez rekonstrukcję reguły w wypadku kolizji * zarzuca się relatywizm i charakter prima facie

II.3. Konstytucyjne granice ingerencji w sferę praw człowieka

- ograniczenia PC muszą spełniad warunki określone w Konstytucji (art.31 ust.3)

1) wprowadzane wyłącznie przez ustawę

· wszystkie istotne sprawy z punktu widzenia regulacji danego prawa muszą zostać

uregulowane w samej ustawie

· przekazanie określonych spraw do dalszego unormowaniu przez rozporządzenie

dopuszczalne dla zagadnień drugorzędnych, o charakterze techniczno-organizacyjnym · regulacja musi spełniać wymogi jasności i precyzji

2) zgodne z zasadą proporcjonalności

· zasada przydatności – podjęte środki (ograniczenia) mają być skuteczne do realizacji celu

· z. konieczności – spośród możliwych środków wybrać najmniej uciążliwe dla jednostki

· z. proporcjonalności sensu stricto – stopień uciążliwości dla jednostki ma pozostawać w odpowiedniej proporcji do wartościcelu którego realizacji służy dane ograniczenie

3) zgodne z zasadą państwa demokratycznego

· oceniając wartość dóbr na podstawie zasady proporcjonalności należy odwoływać

się do wartości , na których opiera się społeczeństwo demokratyczne

· organy państwowe przy ograniczaniu nie mogą naruszać zasady równości szans w

życiu politycznym dla wszystkich opcji politycznych

· konieczne uznawanie praw mniejszości i prawa opozycjido sprzeciwu

· przyjęcie w RP „demokracji zdolnej do obrony” - możliwe ograniczenia praw w celu obrony demokracji przed zagrożeniem ze

strony ruchów politycznych zmierzających do wprowadzenia totalitaryzmu

4) nie mogą naruszać istoty danego prawa

· intuicyjne stosowanie (nie wyjaśniono znaczenia w orzecznictwie)

· polega na tym, że pomimo ograniczeń nadal można powiedzieć, że dane prawo

jest realizowane, a wartości u podstaw tego prawa nadal są dostatecznie chronione

5) dopuszczalnewyłącznie dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego,

zdrowia, moralności publicznej, środowiska oraz praw i wolności innych osób

mogą być naruszone

16

II.4. Systemy regulacji praw wolnościowych

1) system represyjny - ustawa ustanawia jedynie sankcje karne za przekroczenie ustalonych granic

- ingerencja państwa zastrzeżona dla ustawodawcy, który wyraża granice wolności dla sądu wymierzającego sankcje karne

- brak kompetencji dla organów administracji

- jednostka nie musi dopełnić żadnych formalności, by zrealizować swoją wolność

- najlepiej gwarantuje wolność jednostki

2) system prewencyjny - jednostka podejmując działalność zobowiązana jest wystąpić do organu administracji

- 1 wariant – może rozpocząć działalność, gdy organ nie wyda zakazu

- 2 wariant – konieczne jest pozwolenie organu

- w przypadku naruszenia prawa organ administracji może wydać zakaz działalności w

trakcie jej trwania, możliwe też sankcje karne przy poważnych naruszeniach - ingerencja państwa należy do ustawodawcy – przyznaje organom administracji

kompetencje nadzorcze; do organów administracji; do sądów

- istotne ograniczenie, dlatego powinny być unikane przez ustawodawcę

3) system uprzedniego zgłoszenia - jednostka zobowiązana jest zawiadomić organ administracji o podjęciu działalności, a

organ ten może ex anteodmówić przyjęcia zgłoszenia i tym samym uniemożliwić

- organ jeżeli stwierdzinaruszenie prawa może także zakazać ex post

- możliwe sankcje karne w przypadku poważnych naruszeń

II.5. Realizacja i ograniczenia praw socjalnych

- w przypadku większości przepisy konstytucyjne stanowią, że zakres danego prawa i formę realizacji

ma określać ustawa * nie ma zastosowania zasada proporcjonalności – ustawodawca ma pełną swobodę w określeniu

zakresu danego prawa, pod warunkiem, że nie naruszy jego istoty – zapewni pewne minimum

świadczeń, którego zakres musi ustalić TK

- w przypadku niektórych dodatkowe osłabieniu, w stwierdzeniu, że mogą być dochodzone wyłącznie

w granicach określonych w ustawie – wyklucza skargę konstytucyjną

* kontrola konstytucyjna możliwa, gdy ustawa jest sprzeczna z konstytucją

- w praktyce podstawą ochrony praw socjalnych zasada ochrony praw nabytych i zakaz retroakcji prawa * bardziej krępują ustawodawcę w regulowaniu praw socjalnych niż przepisy konstytucyjne

gwarantujące poszczególne prawa

III. Stany nadzwyczajne a prawa człowieka

- stan nadzwyczajny może zostad wprowadzony, jeżeli: a. zachodzi sytuacja szczególnego zagrożenia, w której zwykłe środki nie wystarczą b. zostały spełnione warunki szczegółowe dla wprowadzenia danego rodzaju stanu nadzw.

S T A N W O J E N N Y S T A N W Y J Ą T K O W Y

S T A N K LĘ S K I Ż Y W I O Ł O W E J

w przypadku: * zewnętrznego zagrożenia

państwa

* zbrojnej napaści na

terytorium RP

* gdy z umowy m-nar. wynika

zobowiązanie do wspólnej

obrony przeciw agresji

można wprowadzid w razie zagrożenia: * konstytucyjnego ustroju

państwa

* bezpieczeństwa obywateli

* porządku publicznego

można wprowadzid w celu: * zapobieżenia skutkom

katastrof naturalnych lub

awarii technicznych noszących

znamiona klęski żywiołowej

* usunięcia tych skutków

wprowadzane na podstawie ustawy w drodze rozporządzenia

rozporządzenie Prezydenta na wniosek RM

* rozporządzenie przedstawiane w ciągu 48h Sejmowi,

może uchylić bezwzględną większością w obecności min ½ ulp

rozporządzenie RM

na części, lub całości terytorium państwa

na czas oznaczonym max 90 dni, i przedłużony 1x za zgodą Sejmu na

max 60 dni

na czas oznaczony max 30 dni, a przedłużenie za zgodą Sejmu

nie można zmieniać Konstytucji, ustaw regulujących wybory parlamentarne, prezydenckie i

samorządowe, oraz ustaw o stanach nadzwyczajnych

w czasie trwania i w 90 dni po nie można skracać kadencji Sejmu i przeprowadzać wyborów

parlamentarnych, prezydenckich, ani referendum – kadencje ulegają przedłużeniu, a wybory do

samorządu terytorialnego możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny

ustawa o stanie wojennym i

kompetencjach Naczelnego

Dowódcy Sił Zbrojnych…

ustawa o stanie wyjątkowym ustawa o stanie klęski żywiołowej

ustawa o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela

- możliwość ograniczenia części praw człowieka w zakresie szerszym niż dopuszczaart.31. ust3.a nawet

całkowitego ich zawieszenia

- zawieszenie PC w stanach nadzwyczajnych, to co innego niż ich ograniczenia w normalnych warunkach

a. prawa które mogą byd zawieszone w stanie nadzwyczajnym · określone w ustawach o stanach nadzwyczajnych

· w przypadku klęski żywiołowej wymienione dokładnie w art. 233 ust.3

- wolność działalności gospodarczej

- osobista i nienaruszalność mieszkania

- poruszania się i pobytu na terytorium RP - prawo do strajku, własności i wypoczynku

- wolność pracy i prawo do zabezpieczenia i higienicznych warunków pracy

17

b. prawa które nigdy nie mogą byd zawieszone · godność człowieka

· ochrona życia i humanitarne traktowanie · ponoszenie odpowiedzialności karnej i prawo do sądu

· wolność sumienia i religii

- podjęte działania muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego

przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa

IV. Ogólna charakterystyka konstytucyjnej regulacji PC

1. oparcie na prawno-naturalnej podstawie praw człowieka

* ich źródłem przyrodzona i niezbywalna godność

2. rozwiązania odpowiadają koncepcji umiarkowanego indywidualizmu

* służebny charakter państwa wobec jednostki

* ustanawia pewne obowiązki jednostki wobec wspólnoty politycznej i dopuszcza ograniczenia praw uzasadnione interesem publicznym

3. uznanie zasady wolności i ochrona wolności jednostki

* jednostka nie musi tłumaczyć się z tego, jak korzysta z zagwarantowanej przez państwo wolności

* można ją ograniczyć tylko, gdy jest to konieczne, a wówczas państwo musi wskazać racje

przemawiające za ograniczeniami * ew. wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść wolności (in dubio pro liberate)

4. oparcie na zasadzie równości

* równy zakres praw zagwarantowany dla wszystkich

5. zasada zupełności – dążono do ujęcia wszystkich podstawowych praw jednostki zasada skuteczności – dążono do zapewnienia im skutecznej ochrony

6. uzupełnienie konstytucyjnej regulacji PC przez umowy międzynarodowe obowiązujące bezpośrednio:

1. M-nar. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

2. M-nar. Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 3. Europejska Konwencja o Ochronie PC i Podstawowych Wolności

4. Europejska Karta Socjalna

5. Konwencja Praw Dziecka

6. konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy

2. Rozwój regulacji konstytucyjnych dot. praw człowieka

(1)regulacje pozycji jednostki w pierwszych nowożytnych konstytucjach – wpływ idei umowy

społecznej, suwerenności narodu i koncepcji praw naturalnych w walce z absolutyzmem, gdzie arbitralnie łamano PC

1. Deklaracja Praw Wirginii (1776) 2. Deklaracja Niepodległości (1776) w Filadelfii – przez II Kongres Kontynentalny 13 kolonii

3. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789) przez francuskie Zgromadzenie Narodowe

~ forma deklaracji – prawa przysługujące każdemu, jako wrodzone i niezbywalne nie pochodzą z

nadania, więc ich istnienie jest podane do wiadomości, a nie ukonstytuowane

- wymieniały one: ( prawa te uzyskały miano praw I generacji)

1. prawa ściśle osobiste – przysługujące z tytułu samej natury ludzkiej

· wolność osobista, wolność religijna, prawo do równego traktowania przez władzę,

wolność nabywania, pomnażania i dysponowania mieniem 2. prawa obywatela – wynikające z funkcjonowania jednostki w społeczeństwie państwowym

· do wyboru stosownej formy władzy, oporu przeciw niesprawiedliwym rządom, do

wolnych wyborów, zgromadzeń, wolność słowa

3. pewne zasady strukturalno-ustrojowe

· zasada suwerenności narodu, podziału władzy, ogólności ustawy

- wkrótce włączone do konstytucji, ale zachowując formę deklaracji, lub podobną

np. pierwsze 10 poprawek do konstytucji federalnej USA z 1787

(2) podważenie praw natury i umowy społecznej przez szkołę historyczno –prawną (gł. Niemcy)

* szukanie kształtu i zakresu praw w rozwoju dziejowym poszczególnych społeczeństw

(3) w I poł. XIX przy konstruowaniu praw obywatelskich kierowano się doktryną liberalizmu

* konstytucje jeśli już to oktrojowane np. Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII (1814) * odrodzenie praw politycznych w okresie Wiosny Ludów – ale nietrwałe

(4) II poł. XIX – pozytywizm prawniczy – traktowanie praw obywatelskich jakopubliczne prawa

podmiotowe (wynikające z więzów prawnych łączących obywatela z państwem)

* sprowadzenie do 4 statusów obywatelskich: aktywny, pasywny, pozytywny, negatywny

(5) po I wojnie – 1x pojawiają w konstytucjach prawa socjalne – prawa jednostki do pewnych świadczeń

publicznych, zabezpieczających jej minimalny poziom materialnej egzystencji (prawa II generacji) * prawo do ubezpieczeń społecznych * prawo do godziwych warunków pracy, ochrony zdrowia i do wypoczynku

* prawo do pomocy społecznej w razie bezrobocia i do nauki

~ np. Konstytucja Weimarska (1919) i dalece mniej marcowa (1921)

// pojawienie się konstytucjonalizmu socjalistycznego, i Deklaracja Praw Ludu Pracującego i

Wyzyskiwanego (1918) włączona do Konstytucji Rosji Radzieckiej z 1918

(6) kryzys praw obywatelskich w okresie XX-lecia

18

(7) po II wojnie renesans praw jednostki * rozszerzenie katalogu i gwarancji

* zakotwiczenie praw jednostki w ludzkiej godności i uznanie ich jako nienaruszalne i ponadkonstytucyjne

* opór państw obozu socjalistycznego – lansowały priorytet praw socjalnych

* ukształtowanie międzynarodowych standardów praw człowieka:

1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948) – Zgromadzenie Ogólne ONZ

· brak charakteru umowy m-nar. , ale uchwały organizacji 2. Pakty Praw Człowieka (1966) – jednogłośnie Zgromadzenie Ogólne ONZ

· M-nar. Pakt Praw Osobistych i Politycznych’ · M-nar. Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych

· Polska ratyfikowała w 1977 i wchodzą w skład polskiego prawa konstytucyjnego

· tworzą uniwersalny (ogólnoświatowy) zestaw uznawanych powszechnie praw jednostki

* europejski system praw jednostki:

1. Europejska Konwencja o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności (1950)

2. Europejska Karta Socjalna (1961)

* powstały ponadpaństwowe gwarancje przestrzegania tych praw:

1. Komitet Praw Człowieka · regularne sprawozdania państw dot. realizacji Paktu Praw Osobistych i Politycznych

· przyjmuje skargi państw na inne państwa i skargi indywidualne

· Polska ratyfikowała specjalny Protokół Fakultatywny 2 1991

2. Europejski Trybunał Praw Człowieka

· na podstawie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności · rozpatruje skargi też polskich obywateli

* szeroka akceptacja praw socjalnych w wewnątrzpaństwowych porządkach konstytucyjnych - konstytucja IV Rep. Francji (1946);RFN (1949) – klauzula „państwa socjalnego”

* regulacja praw III generacji - prawo do ochrony godności ludzkiej i prawo do życia

- do nieskażonego środowiska, prywatności, dostępu do informacji - wolność od eksperymentów medycznych

- prawa konsumentów

* stworzenie trybunałów konstytucyjnych (Włochy, RFN, Austria, nawet Francja)

* rozpowszechnianie instytucji ombudsmana (1953 – Dania)

3. Prawa osobiste

- obszerny katalog w Konstytucji – umożliwiają ochronę wartości najściślej związanych z osobą ludzką

* umożliwiają rozwój psychiczny i fizyczny jednostki * stanowią konieczny warunek korzystania z innych praw

1) prawna ochrona życia (art. 38)

· wynik kompromisu między zwolennikami i przeciwnikami eutanazji i aborcji

· publiczne prawo podmiotowe do ochrony życia

· akcentuje pozytywne obowiązki państwa w zakresie ochrony życia

· zakres podmiotowykażdy człowiek (nie tylko obywatel, ale bez osób prawnych)

- problem od kiedy zaczyna się być człowiekiem TK przyjął, że od

zapłodnienia, dlatego ochrona obejmuje też fazę prenatalną i wyklucza aborcję ze względu na ciężkie warunki życiowe kobiety

- problem momentu zakończenia życia przyjętoże ze śmierciąpniamózgu

· zakres przedmiotowyżycie ludzkie - zakaz pozbawienia i ochrona życia ludzkiego

· ograniczenia nie ma charakteru absolutnego

- wyjątkami np. obrona konieczna, stan wyższej konieczności

2) zakaz przeprowadzania eksperymentów naukowych bez zgody zainteresowanego (art. 39)

3) zakaz tortur oraz okrutnego i nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania (art.40)

· absolutny charakter, bez wyjątków

4) nietykalnośd osobista (od środków przymusu) i wolnośd osobista (dysponowania swoją osobą)

· zakres podmiotowy – każdy

· ograniczenia na zasadach i w trybie określonym w ustawie przy poszanowaniu

zasad proceduralnych z Konstytucji - pozbawienie wolności w sferze prawa represyjnego (np. prawo karne,

wykroczeń, karne skarbowe) – osoba zatrzymana musi być w ciągu 48h

zostać przekazana do dyspozycji sądu; należy zwolnić wciągu 24h jeżeli od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone

postanowienie aresztowaniu wraz z przestawionymi zarzutami

- każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma

prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia legalności pozbawienia

- pozbawiony wolności powinien być traktowany humanitarnie

- pozbawiony wolności bezprawnie ma prawo do odszkodowania

5) gwarancje proceduralne w dziedzinie prawa represyjnego (art. 41 i 42)

· prawo do obrony

- znaczenie materialne – prawo do podejmowania czynności procesowych

mających na celu ochronę interesów oskarżonego w procesie - znaczenie formalne – prawo do korzystania z obrońcy z wyboru lub urzędu

· domniemanie niewinności

- nakaz traktowania oskarżonego jak niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądowym

- wina musi zostać udowodniona

- ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu

- wątpliwości należy tłumaczyć na korzyść oskarżonego

- także w wymiarze materialnym – np. zakaz wydawania wyroków prasowych

19

· jawność postępowania sądowego (art.45)

- jawność dla stron – prawo dostępu do akt sprawy i do osobistego udziału

w czynnościach procesowych

- prawo wstępu publiczności na salę rozpraw * ograniczenia ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa,

porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron… * wyrok zawsze ogłaszany publicznie

6) nullum crimen, nulla poena sine lege (art.42)

· czyn zagrożony karą i sama kara muszą zostać określone bezpośrednio w ustawie

· niedopuszczalne, by ustawa przekazywała te sprawy do unormowania w rozporządzeniach

· zakaz retroakcji prawa represyjnego - wyjątek możliwe jest ukaranie za czyn, który w chwili popełnienia był

przestępstwem w myśl prawa międzynarodowego · czyn zabroniony musi być opisany w ustawie w sposób spełniający przynajmniej

minimalne wymogi precyzji

7) prawo do prywatności (art.47)

· zakres podmiotowykażda osoba fizyczna, kontrowersje dot. osób prawnych · zakres przedmiotowy prawo do odosobnienia i autonomia informacyjna

* jednostka sama decyduje jaki informacje o niej będą przetwarzane

· powiązanie z: - tajemnica komunikowania

- nienaruszalność mieszkania (miru domowego)

- ochrona danych osobowych – dana osobowa to każda informacja pozwalająca na zidentyfikowanie osoby (ustawa o ochronie danych os.)

· ograniczenia na zasadach ogólnych z art.31

8) ochrona rodziny i życia rodzinnego · rodzice mają prawo wychowywać dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami

9) wolnośd poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania · w tym prawo opuszczania RP i powrotu do kraju

10) ochrona czci i dobrego imienia

11) zakaz wydalenia z kraju i ekstradycji obywatela polskiego 12) prawa przysługujące tylko cudzoziemcom:

· do azylu na zasadach określonych w ustawie · zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa z przyczyn

politycznych, bez użycia przemocy

· możliwość przyznania statusu uchodźcy cudzoziemcowi poszukującemu ochrony

przed prześladowaniami

13) wolnośd wypowiedzi 14) wolnośd sumienia i religii

~ brak gwarancji w dziedzinie postępowania administracyjnego, zmienia to Karta Praw

Podstawowych UE: 1. każdy ma prawo do bezstronnego, sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy w

rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki UE 2. prawo do wysłuchania zanim zostaną podjęte indywidualne środki

3. dostęp do akt swojej sprawy

4. obowiązek uzasadniania swoich decyzji przez administrację

I. Wolność wypowiedzi

I.1. Pojęcie i funkcje

- art. 54 – gwarancja wolności wyrażania swoich poglądów, pozyskiwania i rozpowszechniania informacji

* powiązane z tajemnicą korespondencji, swobodą wyrażania przekonań religijnych i wolnością prasy, radiofonii i telewizji

* dualizm: - tradycja kontynentalna – gł. charakter wolności osobistej - tradycja amerykańska i anglosaska – gł. charakter polityczny

~ różnica przejawia się np. w przypadku tzw. kłamstwa oświęcimskiego, karalnego w

Europie, a w Ameryce nie, by nie ograniczać wolności wypowiedzi

- zakres podmiotowyosoby fizyczne i prawne (zwł. prasa i środki społecznego przekazu) - zakres przedmiotowy:

a. wolność wyrażania poglądów

b. … rozpowszechniania poglądów

c. … pozyskiwania i dostępu do informacji

- ograniczenia: * możliwość koncesjonowania radia i telewizji, ale zakaz cenzury prewencyjnej i

koncesjonowania prasy * w przypadku naruszenia prywatności

- tzw. prywatność osób publicznych [ochrona w mniejszym zakresie]

* problem prawa prasowego (np. dot. prawdziwości informacji) * urażenie uczuć religijnych itd.

- funkcje: · konieczny warunek dla toczenia się debaty publicznej w państwie demokratycznym

o geneza związana z PRL, gdzie państwo miało monopol w mediach i istniała cenzura

· w myśl doktryny liberalnej najważniejsza z wolności obywatelskich

o służy samorealizacji i pełni ważną funkcję w procesie sprawowania władzy

o konieczna do kontroli społeczeństwa nad osobami sprawującymi władzę

· orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu podkreśla ochronę

wypowiedzi urażających, szokujących i wywołujących niepokój, ale w różnym stopniu

o najsilniejsza ochrona wypowiedzi w sferze politycznej o pośrednio ws. dot. życia publicznego w tym twórczość artystyczna

o najsłabiej wypowiedzi handlowe (reklama)

· odrzucenie przez polskiego ustawodawcę indywidualistycznej koncepcji wolności

wykorzystywanej przez jednostkę tylko wg jej swobodnego uznania

o wolność ukierunkowana teleologiczne, służy bowiem także realizacji określonych

zadań w społeczeństwie np. wyznacza zadania jakie ma realizować radiofonia i TV

- źródła prawa: - najszersze określenie granic: (+ prawo m-nar.)

· KC – ochrona czci, dobrego imienia, godności osobistej, wizerunku, życia prywatnego

· KK – zakaz określonych wypowiedzi np. znieważających, zawierających oszczerstwo, nawołujących do waśni na tle różnic rasowych wyznaniowych itd.

· ustawa o ochronie tajemnicy państwowej

· prawo autorskie – ograniczenia w celu ochrony praw twórców - dodatkowe wprowadzające dalsze ograniczenia

· ustawa Prawo prasowe, ustawa o radiofonii i TV, o kinematografii

20

I.2. Wolność prasy

1. regulacja w ustawie – Prawo prasowe- dot. działalności wydawniczej i dziennikarskiej

2. wydawanie dzienników i czasopism

a. dziennik –ogólnoinformacyjny druk periodyczny, ale też przekaz za pomocą

dźwięku oraz obrazu i dźwięku (ale inny niż radiowy i telewizyjny) jeśli ukazuje się częściej niż 1x/tyg.

b. czasopismo– jw. ale ukazujący się nie częściej niż 1x/tyg. i nie rzadziej niż 1x/rok

- wydawcą może być osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca

osobowości prawnej

- regulacja najbliższa systemowi uprzedniego zgłoszenia – obowiązek zarejestrowania

· dot. także dzienników i czasopism publikowanych tylko w Internecie

· rejestracji dokonuje sąd okręgowy

· ma obowiązek zarejestrowania, chyba że wniosek nie zawiera wymaganych danych, lub naruszyło by to nazwę już istniejącego tytułu prasowego

· od postanowienia o odmowie rejestracji apelacja, ale nie ma kasacji

· wydawanie można rozpocząć, gdy organ nie rozstrzygnął wniosku w ciągu 30 dni · sąd dokonując rejestracji nie ma możliwości badania linii programowej pisma –

brak możliwości uniemożliwienia ex ante

- wg ustaw każdy organ prasowy ma redaktora naczelnego kierującego redakcją · odpowiada za treść materiałów prasowych oraz za sprawy redakcyjne i finansowe

3. granice wolności wyrażania poglądów w prasie - wolność wypowiedzi obejmuje także wyrażanie poglądów na łamach prasy

- gwarancja wolności zbierania materiałów krytycznych i krytyki (sankcje za utrudnianie) - ustawodawca przyjął system represyjny

* nie przewiduje kontroli publikowanych treści przez organy administracji państwowej –

brak cenzury, ale prawo prasowe wprowadza pewne ograniczenia

1. obowiązek prawdziwego przedstawiania zjawisk i zachowanie szczególnej staranności i rzetelności przez dziennikarzy

2. obowiązek dbałości o poprawność języka i unikanie wulgaryzmów

3. zakaz kryptoreklamy

4. zakaz publikacji opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed wydaniem

orzeczenia w I instancji (tzw. wyroki prasowe)

5. zakaz ujawniania danych i wizerunków osób:

a. przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe – bez

zgody prokuratora, sądu, lub danej osoby

b. świadków, pokrzywdzonych, poszkodowanych – bez zgody zainteresowanego (praktyka imienia i pierwszej litery nazwiska to naruszenie)

6. publikowanie informacji utrwalonych za pomocą zapisów fonicznych i wizualnych

dozwolone tylko za zgodą udzielającego ich

7. dziennikarz nie może odmówić autoryzacji dosłownie cytowanej wypowiedzi, o ile nie była

wcześniej opublikowana

8. osoba udzielająca info. może z ważnych powodów społecznych lub osobistych zastrzectermin

i zakres jej opublikowania

9. nie można opublikować info. jeżeli osoba jej udzielająca zastrzegła to ze względu na tajemnicą

służbową, lub zawodową

10. nie wolno publikować info. i danych dot. prywatnej sfery życia, chyba że wiąże się to

bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby

11. autor materiału prasowego, listu do redakcji i osoba udzielająca informacji mają prawo nie

ujawniać danych umożliwiających ich identyfikację

12. obowiązek publikacji sprostowań i odpowiedzi (nieodpłatnie)

13. redaktor naczelny ma obowiązek publikować a. komunikaty urzędowe (nieodpłatnie)

b. wyroki sądowe lub orzeczenia zawierające klauzulę o opublikowaniu

c. ogłoszenia sądu lub innego organu państwowego d. listy gończe (nieodpłatnie)

4. sankcje za przekroczenie granic: * za przestępstwa popełnione przez opublikowanie materiału prasowego nieumyślnie przez

redaktora – kara grzywny * redaktor ponosi odpowiedzialność cywilną solidarną z autorem

* 1 sankcja administracyjne:

- zawieszenie wydawania nas czas określony max 1 rok jeśli w ciągu roku 3x

popełniono przestępstwo

I.3. Wolność radiofonii i telewizji

1. ustawa o radiofonii i telewizji (bardziej restrykcyjna regulacja niż w przypadku prasy)

~ gwarantuje wolność odbioru programów

2. rozpowszechnianie programów i programów w sieciach kablowych

- system prewencyjny – wymagana jest koncesja wydawana przez Przewodniczącego

KRRiTV na podstawie jej uchwały

- o koncesję mogą się ubiegad tylko obywatele polscystale zamieszkali na terytorium RP,

osobyprawne z stałą siedzibą w RP (z udziałem zagranicznego kapitału max 49%) + osoby zagraniczne które mają siedzibę lub stałe miejsce zamieszkania w państwie

członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego

- nakaz odmówienia wydania koncesji„jeżeli rozpowszechnianie programów przez

wnioskodawcę mogłoby spowodować”: · zagrożenie interesów kultury narodowej

· dobrych obyczajów i wychowania

· bezpieczeństwa i obronności · naruszenie tajemnicy państwowej

· osiągnięcie pozycji dominującej na danym terenie

- wyodrębnienie tzw. nadawców społecznych – ich programy upowszechniają działalność

wychowawczą, edukacyjną, charytatywną, respektują chrześcijański system wartości i

zmierzają do ugruntowania świadomości narodowej · nie nadają reklam i nie pobierają opłat

· są zwolnieni z opłat za udzielenie koncesji

- system prewencyjny też w wypadku rozpowszechniania programów w sieciach kablowych

· wymagane jest zgłoszenie do rejestru prowadzonego przez Przewodniczącego

KRRiTV

21

3. obok sankcji karnych - uprawnienia nadzorcze (inaczej niż w prasie) maPrzewodniczącego KRRiTV:

1. może żądać od nadawcy materiałów, dokumentów i wyjaśnień

2. może wezwać nadawcę do zaniechania działań sprzecznych z prawem > na podstawie uchwały KRRiTV wydać decyzję nakazującą ich zaniechania

3. cofa koncesję na podstawie uchwały KRRiTV

4. może nakładać kary pieniężne

4. granice wolności wypowiedzi w radiofonii i telewizji 1. określenie minimalnego czasu nadawania audycji:

a. wytworzonych pierwotnie po polsku i utworów słono-muzycznych w języku

polskim (33% czasu kwartalnego)

b. producentów europejskich 2. ograniczenia dot. czasu nadawania reklam i nakaz ich wyodrębnienia i oznaczenia

3. zasady nadawania audycji sponsorowanych 4. zakaz propagowania działań sprzecznych z prawem, polską racją stanu (niejasne

kryterium) i postaw oraz poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym i

umieszczania treści dyskryminujących

5. audycje powinny szanować uczucia religijne odbiorców zwł. chrześcijański system wartości

6. nie mogą sprzyjać zachowaniom zagrażającym zdrowiu, bezpieczeństwu i środowisku nat.

7. zabronione audycje zagrażające fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu

rozwojowi małoletnich, treści porno i bez uzasadnienia eksponujące przemoc

* inne niż te, ale też mające zły wpływ na małoletnich tylko od 23-6 8. obowiązek dbania o poprawność języka i przeciwdziałanie wulgaryzacji

9. zasady nadawania transmisji wydarzeń o zasadniczym znaczeniu społecznym

II. Wolność sumienia i religii

- w Konstytucji z 1952 termin „wolność sumienia i wyznania” obecnie traktowane zamiennie

normatywna treśd wyraża się w nakazie: a. zachowania przez państwo neutralności światopoglądowej

- nie oznacza obojętności aksjologicznej - wyrażanie wartości w obowiązującym prawie nie powinno być uzasadnione

względami religijnymi

- przejawia się w zasadzie rozdziału Kościoła i państwa

· pierwotnie rozumiana jako zakaz tworzenia kościoła państwowego

· obecnie to zakaz ingerencji związków wyznaniowych w działalność

organów państwa i na odwrót

· nakaz zagwarantowania prawnej pozycji związków wyznaniowych

i zapewnienie im określonego stopnia niezależności

b. zachowania tolerancji wobec prezentowanych przekonań

- ma 2 aspekty: · indywidualny –oznacza zakaz oceniania przez państwo głoszonych przez

obywateli poglądów (łączy się z wolnością wypowiedzi)

· zbiorowy – zagwarantowanie związkom wyznaniowym samostanowienia ws. religii np. pozwalając na aktywność na forum publicznym

i nieingerowanie w ich wewnętrzne sprawy przez państwo

c. równe traktowanie grup i związków wyznaniowych

- państwo nie powinno uprzywilejowywać żadnego światopoglądu, ani związku

źródła i zakres wolności sumienia i religii w obowiązującym prawie:

· art. 53 + gwarancje w umowach m-nar. zwł.:

* M-nar. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych * Europejska Konwencja o Ochronie PC i Podstawowych Wolności

· ustawa o gwarancjach wolności i sumienia

· ustawy określające status poszczególnych związków wyznaniowych uchwalane na

podstawie umów zawartych przez RM z ich przedstawicielami (w wypadku Kościoła Katolickiego to ratyfikowana umowa m-nar. ze Stolicą Apostolską)

- zakres podmiotowy na równi obywatele, cudzoziemcy i bezpaństwowcy

- zakres przedmiotowyswoboda wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie

lub zbiorowo, prywatnie i publicznie

Konstytucja wskazuje przykładowy katalog uprawnień dot. wolności religii:

a. prawo do tworzenia związków wyznaniowych

b. głoszenie swojej religii, zrzeszania się w organizacje realizujące cele religijne

c. prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci

dodatkowo oznacza:

a. wolnośd religii – gł. swoboda wyboru religii

b. wolnośd sumienia – gł. swoboda wyboru światopoglądu i prezentowania ich

prywatnie jak i publicznie(szczególnie ważne dla niewierzących) c. (wg TK) to także prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem

d. swoboda wyboru przekonań i zachowań w tym zakresie:

- wolność praktyk religijnych i wolność tworzenia zrzeszeń religijnych - prawo rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z prezentowanym

światopoglądem - prawo do milczenia ws. religii

- ograniczenia: · ze względu na konieczność:

o ochrony bezpieczeństwa publicznego i porządku

o zdrowia

o moralności publicznej

o podstawowych praw i wolności innych osób

· korzystanie z tej wolności nie może polegać na uchylaniu się od obowiązków publicznych

nałożonych przez prawo

22

II.1. Status Kościołów i związków wyznaniowych

1.możliwe relacje paostwo-związki wyznaniowe a. ścisły rozdział (np. Francja, USA)

- związek nie może działać w sferze publicznej - państwo nie musi wypowiadać się w kwestiach wyznaniowych

b. miękki rozdział dopuszczający kooperację (np. Niemcy, Austria)

- konieczność określenia czym jest związek wyznaniowyi w jaki zakresie może działać w sferze publicznej

- związki mogą działać w pewnych sferach obarczając państwo

- lepsza ochrona wolności religii c. kościół państwowy (np. Anglia)

d. uprzywilejowany 1 kościół (np. Grecja)

2.w RP (art.25) rozdział i współdziałanie– zasady: równouprawnienie związków

bezstronność – neutralność światopoglądowa państwa i poszanowanie autonomii związków

współdziałanie dla dobra człowieka i dobra wspólnego

wspólne określanie statusu związku wyznaniowego

~ RP jest państwem świeckim i neutralnym ws. religii i przekonań

~ Kościoły i związki wyznaniowe są niezależne od państwa w wykonywaniu swoich funkcji

3. przykładowy katalog uprawnieo w ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania:

· prawo do określania doktryny religijnej, dogmatów i zasad wiary oraz liturgii

· do publicznego sprawowania kultu, nauczania religii w szkołach

· do udzielania posługi religijnej, w tym osobom w więzieniach i szpitalach · do korzystania ze środków masowego przekazu

· do prowadzenia działalnościcharytatywnej

4. ustawa przewiduje stosunkowo prosty tryb zakładania Kościołów i związków wyznaniowych

- min 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych

- złożenie deklaracji i wniosku o wpis do rejestru do Ministra SWiA

- we wniosku m.in. nazwa, cele, organy i ich kompetencje, źródła finansowania

- jeśli wniosek zawiera postanowienie niezgodne z ustawami (dot. bezpieczeństwa, porządku, praw i wolności) wydana zostaje decyzja o odmowie wpisu do rejestru

- skarga do sądu administracyjnego

- gdy wszystko ok. to MSWiA podejmuje decyzję o wpisaniu związku wyznaniowego do

rejestru nabywa osobowość prawną i korzysta z ustawowych praw

5. wykreślenie z rejestru (na podstawie decyzji organu rejestrowego) możliwe, gdy:

1. sytuacja Kościoła lub związku w. została uregulowana w odrębnej ustawie

2. zaprzestał on działalności

3. utracił cechy warunkujące uzyskanie wpisu do rejestru

4. sąd okręgowy w wyroku stwierdził, że związek w. działa niezgodnie z prawem lub statutem

~ organ rejestrowy lub prokurator może wystąpić do sądu okręgowego o

stwierdzenie niezgodności działania z przepisamilub ze statutem

zasady stosowane wobec K/zw których statut nie został określony odrębną ustawą, ale

zasadniczo powstają odrębne regulacje ustawowe

* wg Konstytucji – stosunki między państwem a K/zw określają ustawy uchwalone

na podstawie umów zawartych między ich przedstawicielami a RM(wyłączna

inicjatywa ustawodawcza rządu)

* gwarantuje to wpływ związku w. na treść ustawy

6. odrębna regulacja pozycji Kościoła katolickiego ze względu na międzynarodową podmiotowośd Stolicy Apostolskiej

ustawa o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w RP (1989)

konkretyzuje ogólne zasady dot.: sprawowania kultu, nauczania religii, duszpasterstwa

wojskowego i specjalistycznego, tzw. organizacji kościelnych, prowadzenia działalności

charytatywnej i korzystania prze Kościół ze środków przekazu

w oparciu o nią funkcjonuje Komisja Wspólna przedstawicieli Rządu RP i Episkopatu Polski

oprócz ustawy takżeratyfikowana umowa m-nar. zwana konkordatem(podpisany w 93’, ratyfikacja 98’)

podwójne znaczenie dla polskiego systemu prawa

o zawiera zobowiązania międzynarodowe, których RP musi dotrzymać

o jej postanowieniami związany jest ustawodawca i organy stosujące prawo

ma bezpośrednie znaczenie dla osób wyznania katolickiego

o wyznacza dni wolne od pracy będące świętami kościelnymi o wywieranie skutków prawnych przez małżeństwo kanoniczne

o gwarancje nauczania religii w szkołach

państwo i Kościół sąniezależne i autonomiczne (art.1)

gwarancje: o swoboda utrzymywania kontaktów Kościoła ze Stolicą Apostolską

o swoboda tworzenia struktur kościelnych

o prawo zakładania szkół, w tym wyższych o prawo tworzenia zrzeszeń

o prawo do wolności słowa

zasada zrównania Kościoła katolickiego z wszystkimiinnymi adresatami norm prawa pl.

o wszystkie działania podejmowane przez Kościół wywierające skutki prawne dla

osób trzecich muszą być prowadzone zgodnie i na podstawie polskiego prawa

np. zakładanie i prowadzenie cmentarzy, budowa obiektów sakralnych

23

4. Prawa polityczne

- głównym zadaniem ochrona obywateli przez władzą publiczną

- czynne i bierne prawo wyborcze i do udziału w referendum - prawo do obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej

- niezamieszczone:

* prawo do dobrej administracji funkcjonujące w innych krajach i w Karcie Praw Podstawowych UE (w RP zaczął się proces jego wyodrębniania – z klauzuli państwa prawnego)

I. Wolność zgromadzeń*

1. zakres podmiotowy - osoby fizyczne (w tym cudzoziemcy i bezpaństwowcy) * niepełnoletni i ubezwłasnowolnieni mogą być tylko uczestnikami

- osoby prawne, ale bez osób prawnych prawa publicznego

- kościelne osoby prawne (jako szczególny rodzaj np. pielgrzymki, procesje)

2. cel * możliwość swobodnego gromadzenia się

* w celu pokojowego zamanifestowania

* określonego stanowiska lub wyrażenia wspólnych poglądów

3. zakres przedmiotowy

- zebrania mające za swój przedmiot zagadnienia polityczne –wąskie rozumienie, wyłączenie spotkań o charakterze prywatnym, które chroni prawo do ochrony prywatności

- 2 aspekty:

a. czynny – organizowanie zgromadzeń i kierowania nimi b. bierny – uczestniczenie w nich i braku przymusu do tego

- ochronie konstytucyjnej podlegają tylko zgromadzenia o charakterze pokojowym, ale wymóg ten należy rozumieć rozszerzająco na korzyść wolności zgromadzeń

I.1. Regulacja ustawowa

- ustawa – Prawo o zgromadzeniach, dodatkowy wpływ prawa o ruchu drogowym i ochronie miejsc

pamięci męczeństwa (która zasadniczo nie dopuszcza zgromadzeń w takich miejscach)

- przyjęta definicja zgromadzeniem jest zgrupowanie co najmniej 15 os., zwołane w celu wspólnych

obrad lub w celu wspólnego wyrażania stanowiska

* kryterium obiektywne – związane z liczbą uczestników * kryterium subiektywne – wskazujące cel ich zebrania

- konieczny jest okazjonalny, intencjonalny charakter - konkretny cel

// wyłączenie imprez masowych – nie mają intencjonalnego charakteru - anonimowy charakter – dot. uczestników, a nie organizatorów

- wyłączone są spod regulacji ustawy zgromadzenia: a. organizowane przez organy państwa lub samorządu terytorialnego

b. odbywające się w ramach działalności Kościołów i związków wyznaniowych

- podziałw ustawie na 2 kategorie: a) publiczne–zorganizowane na otwartej przestrzeni dostępne dla nieokreślonych imiennie os. b) niepubliczne

- OGRANICZENIA:

A. związane z problemem organizowana zgromadzeo - nie ma obowiązku uzyskania zezwolenia na odbycie zgromadzenia publicznego, ale należy

uprzednio (najpóźniej na 3 dni przed, ale nie wcześniej niż 30 dni przed) zawiadomić

organ gminywłaściwy uwagi na jego miejsce

· zawiadomienie powinno zawierać: > dane organizatora

> cel i program

> miejsce i datę > przewidywaną liczbę uczestników

> określenie środków bezpieczeństwa i takich o których dostarczenie

zwraca się do organu gminy

- organy gminy mogą określić miejsca, w których organizowanie zgromadzeń

publicznych nie wymaga nawet zawiadomienia

- organ gminy ma obowiązek zakazać zgromadzenia publicznego, gdy:

· cel lub odbycie sprzeciwiają się ustawie o zgromadzeniach

· naruszają przepisy ustaw karnych

· może zagrażać życiu lub zdrowiu albo mieniu w znacznych rozmiarach

· decyzja o zakaziemax po 3 dniach, ale najpóźniej 24h przed rozpoczęciem -- odwołanie (w ciągu 3 dni) do wojewody, skarga do sądu administracyjnego

- ustawa kształtuje ramy organizacyjne zgromadzeń publicznych: · nakaz posiadania przewodniczącego

* może żądać opuszczenia zgromadzenia przez osoby naruszające przepisy

* może zwrócić się o pomoc do policji lub straży miejskiej * powinien nim być organizator, osoba której powierzył obowiązki lub ew.

ktoś wybrany za jego zgodą przez uczestników zgromadzenia

24

B. związane z przebiegiem zgromadzenia - dotyczą wszystkich (publicznych i niepublicznych)

- jako konsekwencja pokojowego charakteru: · zakaz uczestnictwa osób posiadających broń, materiały wybuchowe i inne

niebezpieczne narzędzia

· dopuszczalne jest delegowanie przez organ gminy swoich przedstawicieli

C. prawo do rozwiązywania zgromadzeo - takie same przesłanki jak w przypadku zakazu zgromadzenia publicznego, ale tym razem

bez obowiązku, gdyż rozwiązanie ma być ostatecznym środkiem

· powinno być poprzedzone 3x ostrzeżeniem - organizator i uczestnicy mają prawo odwołania do wojewody i skargi do sądu adm.

- gwarancje pozytywne korzystania z tej wolności: * organ gminy na wniosek organizatora zapewniaw miarę potrzeb i możliwości ochronę policji

* za przeszkadzanie w organizowaniu, lub przebiegu niezakazanego zgromadzenia grozi

kara aresztu do 14 dni, ograniczenia wolności lub grzywny (Kodeks wykroczeń)

- legalne są zgromadzenia: * pokojowe

* nie zagrażając bezpieczeństwu, ani porządkowi publicznemu

- nielegalne (wg TK) gdy zostało:

* zwołane niezgodnie z ustawą

* rozwiązane z powodu naruszenia prawa * nie mogło być zwołane z mocy prawa

- zgromadzenia spontaniczne

* wcześniej były niedopuszczalne, zmiana po orzeczeniu TK

* legalne, jeśli nie było możliwe wcześniejsze zgłoszenie

II. Wolność zrzeszania*

- swoboda tworzenia przez obywateli różnego rodzaju organizacji funkcjonujących dla realizacji

wytyczonych przez nich celów - w tym przypadku trudno rozgraniczyć czy jest to prawo czy wolność:

* prawodawca nie poprzestaje bowiem tylko na wyznaczeniu granic zrzeszania się, ale określa

także pewne formy w jakich z tej wolności można korzystać, by zapewnić obywatelom sformalizowane podstawy instytucjonalne

- zrzeszenia wszelkiego rodzaju są dopuszczalne, ale państwo proponuje

określone ich typy adekwatne do celów

* wolnościowy charakter polega gł. na tym, że obywatele mają pełną swobodę co do wyboru

formy zrzeszania, w ramach poszczególnych form, a w ich ramach ustawodawca pozostawia

stosunkowo dużą swobodę

- najważniejsza regulacja w art.58

* zakres podmiotowyprzysługuje każdemu:

- dot. osób fizycznych -częściowo samych zrzeszeń

-osób prawnych, ale nie wszystkich (bez samorządów zawodowych i terytorialnych –

barak dobrowolności) - problem dot. fundacji

-związki wyznaniowe to szczególne formy zrzeszeń

* zakres przedmiotowyswoboda tworzenia zrzeszeń + swobodne funkcjonowanie

* zakaz tworzenia i działania zrzeszeń , których cel lub działalność są sprzeczne z

Konstytucją, lub ustawą + ograniczenia w stosunku do szczególnych form

np. .zakaz istnienia partii politycznych i innych organizacji odwołujących się do totalitaryzmu, dyskryminacji, zakładają stosowanie przemocy by zdobyć władzę albo

przewidują utajnienie struktur lub członkowstwa

- obszerna regulacja konstytucyjna spowodowana wykluczeniem takiej wolności w praktyce przed 89’

- niektóre formy zrzeszeń zostały uznane za szczególnie godne odrębnej regulacji konstytucyjnej: * partie polityczne

* związki zawodowe i organizacje społeczno-zawodowe rolników

* organizacje pracodawców * stowarzyszenia

25

II.1. Partie polityczne

1.podstawowa forma zrzeszeń pozwalająca na wyrażaniu woli politycznej społeczeństwa

2. wzmożona regulacja prawna po II wojnie

* w RP wolność tworzenia i działania partii politycznych gwarantuje Konstytucja, a ich działalność uregulowano również w ustawie o partiach politycznych(1997)

3.partia polityczne jest organizacją: 1. społeczną, opartą na zasadzie członkowstwa indywidualnego (os. fizycznych)

2. obywateli polskich 3. występującą pod nazwą odróżniającą się od nazw innych partii

4. opierająca działanie na dobrowolnej przynależności i równości członków

5. stawiającą sobie za celudział w życiu politycznym, wywieranie metodami

demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwalub sprawowanie władzy politycznej

4. TRYB REJESTRACYJNY:

grup min 3 obywateli (założyciele partii) –18 i pełna zdolność do czynności prawnych

przedkładają w organie rejestracyjnym (Sąd Okręgowy w Warszawie) zgłoszenie

powstania partii ze statutem i wykazem osób popierających zgłoszenie

zgłoszenie jako dokument wszczynający procedurę rejestracyjną zawiera: o nazwę partii i jej skrót

o adres siedziby o dane osób uprawnionych do reprezentowania

do zgłoszenia 2 dokumenty potwierdzające:

o poparcie społeczne – wykaz osób deklarujących się jako zwolennicy partii

- dane osobowe min 1000 obywateli polskich, ukończone 18 i pełna

zdolność do czynności prawnych, potwierdzone podpisem

- nie muszą być członkami partii, a poparcia mogą udzielać wiele razy

o demokratycznośd jej celów, struktur i zasad działania –statut

procedura rejestracyjna pozwala na prewencyjną kontrolę

o Sąd Okręgowy w Warszawie badazgodności zgłoszeniaz ustawą i Konstytucją

o gdy stwierdzi naruszenie wzywa do usunięciu wad - w wypadku nieuzupełnienia w terminie wydaje postanowienie o

odmowie wpisu do ewidencji partii politycznych

o kontroli sądowej podlega też status i program partii - w razie wątpliwości może skierowaćwniosku do TKws. zbadania

zgodności celów partii z Konstytucją

gdy TK wyda orzeczenie o sprzeczności to Sąd Okręgowy w Warszawie obligatoryjnie odmawia

dokonania wpisu partii do ewidencji

przy ocenie wykorzystują statut i program

(nie ma obowiązku złożenia programu)

- formalnie dokonanie rejestracji partii nie jest koniecznym warunkiem jej istnienia

* wpis nie ma charakteru konstytutywnego, ad jego uzyskania zależne jest korzystanie przez

partię z praw wynikających z ustawy: - dotacje z budżetu państwa, prawna ochrona nazwy, prawo zgłaszania kandydatur w

wyborach parlamentarnych itd.

5. konstytucja gwarantuje wewnętrzną autonomię, ale ustawa nakłada wymogi dot. wewnętrznego demokratyzmu:

a. jawność struktur

b. powoływanie organów partii w drodze wyborów

c. podejmowanie uchwał większością głosów d. statut uchwalany powinien być przez zgromadzenie członków, lub delegatów

i powinien zawierać m.in.:

- sposób nabywania i utraty członkowstwa - określenie praw i obowiązków członków

- tryb wyborów organów partii

- zakaz posiadania jakichkolwiek struktur organizacyjnych w zakładach pracy (także w Siłach

Zbrojnych, Policji i innych formacjach zmilitaryzowanych

6. źródła finansowania: 1. wewnątrzorganizacyjne (składki członkowskie i dochody z majątku partii)

· limitowane m.in. wymóg umiarkowanej wysokości składek

· nie mogą prowadzić działalności gospodarczej

2. zewnętrzne (pochodzące od osób fizycznych darowizny, spadki, zapisy) · wykluczenie os. fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terytorium

RP i cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terytorium RP · znaczące ograniczenie górnego pułapu wpłat

3. zewnętrzne finansowanie z budżetu państwa w formie subwencji na działalność statutową

· przeciwnicy – pośrednio jest to finansowanie przez ogół obywateli ludzi w partiach, których poglądy zwykle nie są podzielane przez większość obywateli

· zwolennicy – w interesie demokratycznego państwa jest wspieranie organizacji

przyczyniających się do politycznej aktywności obywateli, a zewnętrzne finansowanie często jest uważana ze korupcjogenne

- subwencje z budżetu paostwa: - warunkiem o ubiegnie się jest uczestnictwo partii w wyborach do Sejmu

* partia, która uczestnicząc samodzielnie, w skali kraju uzyskała min

3% ważnie oddanych głosów, a w przypadku koalicji 6%\

* wielkość uzależniona jest od liczby uzyskanych głosóww wyborach

- przysługuje ona na działalność statutową i jest wypłacana od 1 stycznia roku następującego po roku, w którym odbyły się wybory, do końca roku, w

którym odbywają się kolejne wybory

- warunkiem wypłacenia jest złożenie wniosku do 31 marca roku, za który

subwencja ma przysługiwać

- dotacje: - regulacja w ordynacji wyborczej

- przysługują jednorazowo za mandat

26

- obowiązkiem jawności finansowania: * zaznaczone na poziomie i konstytucyjnym i ustawowym

* do 31 marca każdego roku partia zobowiązana jest przedłożyćPKW: - informacja o wydatkowaniu konwencji

* gdy nie złoży, albo PKW odrzuci – utrata subwencji

- sprawozdanie finansowe(sprawozdanie o źródłach pozyskiwania środków finansowych)

* odrzucenie –traci prawo do subwencji przez 3 kolejne lata

* nie złożenie - PKW występuje do Sądu Okręgowego w Warszawie o wykreślenie partii z ewidencji

7. nadzór - organy i kompetencje nadzorcze A. prewencyjne

a. Sąd Okręgowy w Warszawie

- w razie wątpliwości wnioskuje do TK

- odmawia wpisu do ewidencji b. TK

- orzeka o sprzeczności celów partii z Konstytucją

B. represyjne

a. Sąd Okręgowy w Warszawie

- związane z obowiązkiem aktualizacji danych (statutu, adresu siedziby, osoby uprawnionej do reprezentowania)

- może wnioskować do TK

- odmawia zaktualizowania

b. PKW

- bada informacje o wydatkowaniu konwencji isprawozdanie finansowe

- może wystąpić do Sądu Okręgowegow W. o wykreślenie z ewidencji c. podmioty mogące wystąpić z wnioskiem do TK

- gdy zauważą nieprawidłowości, niezależnie czy partia jest

zarejestrowana, czy nie (problem czy wszystkie podmioty)

II.2. Porównanie partia a stowarzyszenie

Partie Stowarzyszana

definicja - oba to wolność zrzeszania

- na poziomie Konstytucji – obywatele

- na poziomie Konstytucji - wszyscy

rejestracja - ewidencja partii politycznych i tylko

Sąd Okręgowy w Warszawie

- bada się cel w statucie

- wpis niekonstytutywny

- KRS w każdym sądzie

- odmowa wpisu tylko z przyczyn

formalnych

- wpis konstytutywny

finansowanie - zakaz prowadzenia działalności i

zbiórek publicznych (dużo ograniczeń)

- finansowanie z budżetu

- działalność gospodarcza

nadzór - odmowa wpisu do ewidencji nie

oznacza, że partia nie powstaje

- inne przesłanki odmowy wpisu i wykreślenia

- inne organy nadzoru i ich kompetencje

zwł. przy nadzorze represyjnym

- odmowa spisu = niepowstanie stowarzyszenia

II.3. Stowarzyszenia

1. w myśl ustawy Prawo o stowarzyszeniach – stowarzyszenie jest zrzeszeniem dobrowolnym,

samorządnym, trwałym, o celach niezarobkowych

a) dobrowolność – zakaz zmuszania kogokolwiek do przystępowania do stowarzyszenia,

pozostawania w nim i występowania z niego

- zakaz opierania działania na bezwzględnym posłuszeństwie

b) samorządność

- w realizowaniu swoich celów nie jest podporządkowane żadnemu innemu

podmiotowi

- powoduje konieczność ukształtowania wewnętrznej struktury tak, aby każdy członek

maił wpływ na jego działanie

- ograniczenia – ingerencja w wewnętrzny ustrój przez prawodawcę c) trwałość – polega na stabilności struktur (działają organy) i długofalowości zadań

- nie mogą być zrzeszeniami założonymi w celu realizacji tylko jednorazowego

zadania jak np. komitety wyborcze, czy zgromadzenie

d) wymóg niezarobkowej działalności

- nie równoznaczny z zakazem prowadzenia działalności gospodarczej, co jest

dopuszczalne, pod warunkiem, ze zysk będzie przeznaczony na cele statutowe - nie są to organizacje powołane do zwiększenia majątków członków

2. założyd mogą: · obywatele polscy, ukończone 18, pełna zdolność do czynności prawnych i niepozbawieni

praw publicznych (problem, bo w KK nie ma wzmianki) - małoletni mogą przynależeć, ale do 16 konieczna zgoda przedstawiciela ustawowego

· cudzoziemcy, o ile mają stałe miejsce zamieszkania (stale przebywają i mają zamiar

stałego pobytu) na terenie RP - niemieszkający mogą tylko przystępować, o ile statut stowarzyszenia to przewiduje

3. wykluczone spod regulacji ustawy są m.in.: // uregulowane w odrębnych ustawach //

* organizacje społeczne (np. PCK)

* Kościoły i związki wyznaniowe * komitety wyborcze

* różne formy samorządu

* partie polityczne

4. podział ze względu na sposób zakładania: ~ różnią się strukturą, statusem prawnym, stopniem podporządkowania nadzorowi państwa

A. rejestrowe - min 15 os. które uchwala statut i tworzy komitet założycielski

- najwyższą władzą jest walne zebranie lub zjazd delegatów

· musi posiadać też zarząd i organy wewnętrznej kontroli - minimalne wymagania statutu:

· nazwa isiedziba

· cele i sposób ich realizacji · sposób nabywania i utraty członkostwa oraz przyczyny utraty członkostwa

· prawa i obowiązki członków

· informacje o władzach i sposobie ich wybierania · sposób uzyskiwania środków finansowychi ustanawiania składek

· zasady dokonywania zmian statutu

· sposóbrozwiązania się stowarzyszenia

27

- wpisane do Krajowego Rejestru Sądowegona wniosek do sądu rejonowego

· postanowienie o odmowie wpisu gdy:

1. statut niezgodny z prawem 2. założyciele nie mają kompetencji do utworzenia

- od momentu uprawomocnienia się postanowienia nabywa osobowość prawną –

może prowadzić działalność gosp., tworzyć związki stowarzyszeń

- powstaje z momentem wpisu, mającego charakter konstytutywny

- nadzór pełni właściwy miejscowo starosta, a w przypadku stowarzyszenia

jednostek samorządu terytorialnego wojewodauprawnienia:

· może żądaćodpisów uchwał i wyjaśnień * jeśli się nie zastosuje sąd na wniosek organu grzywnę

· jeśli stwierdzi, że stowarzyszenie narusza prawo lub statut, to może:

1) wystąpić o usunięcie nieprawidłowości 2) udzielić ostrzeżenia

3) wystąpić do sądu · sąd może:

1) udzielić upomnienia

2) uchylić uchwałę 3) rozwiązać stowarzyszenie, gdy:

a. rażąco i uporczywie narusza przepisy

b. liczba zmniejszyła się poniżej 15

c. nie ma szans, by w ciągu roku wyłoniono władze

· od wszystkich rozstrzygnięć przysługują środki odwoławcze

· w istocie środki nadzorcze stosuje sąd, a organ nadzorczy pełni gł.

funkcje kontrolne

B. zwykłe - min 3 os. – muszą uchwalić regulamin stowarzyszenia i zawiadomić organ

nadzorujący (starostę, wyjątkowo wojewodę)o powstaniu stowarzyszenia

· w regulaminie wystarczy podać nazwę, cel, środki działania, siedzibę

i osobę reprezentującą

- jeśli organ stwierdzi, że regulamin:

· jest niezgodny z prawem · założyciele nie spełniają ustawowych wymagań

to w ciągu 30 dni może zwrócić się do sądu rejestrowego o wydanie

zakazu tworzenia stowarzyszenia

- mniejsza atrakcyjność tego typu stowarzyszenia:

· brak osobowości prawnej

· nie mogą zakładać organizacji terenowych ani łączyć się w związki

· nie mogą zrzeszać osób prawnych ani prowadzić działalności gosp.

* utrzymują się tylko ze składek · zakaz przyjmowania darowizn, spadków, dotacji i korzystania z

ofiarności publicznej

II.4. Związki zawodowe

1. Konstytucja podkreśla szczególną rolę w realizacja zasady pluralizmu (art. 12 iart.59)

* dodatkowo regulacja w ustawie o związkach zawodowych (1991)

* umowy m-nar. zwł. konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy - ustawodawca nie może obniżyć standardów zawartych w umowach m-nar.

2. wg ustawy związek zawodowy – dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do

reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych

* w swojej statutowej działalności związek jest niezależny od pracodawców, organów

administracji państwowej i samorządowej i od innych organizacji

3. prawo zakładania i wstępowania mają: a. pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy (umowa, mianowanie, wybór)

b. członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych

c. osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej

d. renciści i emeryci oraz bezrobotni

~ czasem przepisy wykluczają takie prawo np. dla sędziów zakaz w Konstytucji

- reprezentują wszystkich pracowników i to każdy ze związków działających na terenie tego

samego zakładu pracy - jeśli chodzi o prawa i interesy indywidualne – reprezentują interesy swoich członków

- indywidualne reprezentowanie pracownika możliwe jest na jego wniosek

- w sytuacjach indywidualnych zajmują stanowisko w sytuacjach przewidzianych przez Kodeks pracy, m.in.:ws. wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę

4. przysługują im instrumenty prawne do realizowania celów * gwarancje i prawa związkowe np. silniejsza ochrona stosunku pracy związkowców

* prawo do rokowań, zawierania układów zbiorowych pracy * prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu

* prawo opiniowania aktów normatywnych i występowania z wnioskiem o wydanie aktu

normatywnego (sui generis inicjatywa ustawodawcza)

5. zasada pluralizmu tworzenia związków

* zerwanie z obowiązującą poprzednio zasadą 1 związku w 1 zakładzie

6. założenie związku zawodowego: - wystarczy uchwała 10 os., które muszą opracować statut określający m.in.:

· strukturę, prawa i obowiązki członków, sposób reprezentowania na zewnątrz

- podlega obowiązkowej rejestracjiw KRS

- wykreślenie związku z rejestru możliwe tylko w enumeratywnie wymienionych

przypadkach m.in. spadek liczby członków poniżej 10 przez 3 m-ce - nadzór sprawuje sąd rejestrowy– w przypadku naruszeń prawa, które nie zostaną usunięte

na wezwanie sądu, może on na wniosek Ministra Sprawiedliwości wykreślić z rejestru

· powoduje likwidację i uniemożliwia prowadzenie jakiejkolwiek działalności - wymogi dot. zakładania mają charakter formalnoprawny, a nie polityczny

· nie ocenia się w trakcie procedury rejestracyjnej celowości, czy też

przydatności tworzenia związku

- dopuszczalne jest tworzenie związków o charakterze ogólnopolskim, działających tylko na

terenie danego zakładu i federacji związków zawodowych

28

II.5. Organizacje pracodawców

- wzrost znaczenia pracodawców wraz ze zmianami gospodarczymi * ustawa o organizacjach pracodawców (1991 – jednocześnie z ustawą o związkach zaw.)

* tak jak związki nie podlegają Prawu o stowarzyszeniach

1. pracodawcy mają prawo tworzyd związki, lub przystępowad do nich z zastrzeżeniem stosowania się do ich statutów * podstawowym zadaniemochrona praw i reprezentowanieinteresówpracodawców wobec

związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej, oraz organów

samorządu terytorialnego

2. zakaz prowadzenia przez związki pracodawców działao zmierzających do ograniczenia praw pracownikówdo zrzeszania się w związki zawodowe i mających prowadzić do sprawowania kontroli nad nimi

3. tworzą komisję trójstronnąz przedstawicielami rządu i związków zawodowych

* na jej forum uczestniczą w przygotowaniu szeregu rozstrzygnięć o charakterze gospodarczym * organizacje producentów, które w myśl ustawy o komisji trójstronnej mają charakter

reprezentatywny, mają prawoopiniowania:

- założeń i projektów aktów prawnych w zakresie praw i interesów pracodawców - dokumentów UE i projektów jej aktów dot. zadań związków pracodawców

* charakter reprezentatywny mają m.in. związki, które: - zrzeszają pracodawców zatrudniających łącznie > 300.000 pracowników

- mają zasięg ogólnokrajowy

- działają w podmiotach gospodarki narodowej

4. konstytucyjne prawo do: * prowadzenia rokowań zwł. w celu rozwiązywania sporów zbiorowych

* zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień

~ mogą tworzyć federacje, konfederacje i przystępować do m-nar. organizacji pracodawców

5. tryb rejestracji (zbliżony do tego przy związkach zawodowych): * z mocy uchwały min. 10 pracodawców.

* zgromadzenie założycielskie uchwala statut i wybiera komitet założycielski(min 3 os.)

* statut związku pracodawców powinien zawierać w szczególności: · nazwę, siedzibęi terytorialny zakres działania

· informacje dot. organów

· cele i sposoby ich realizacji

· sposób nabywania i utraty członkostwa

· prawa i obowiązki członków · sposób reprezentowania

· sposób uzyskiwania środków finansowych

* podlegaobowiązkowi rejestracji w KRS

* jeżeli komitet założycielski nie złoży w terminie 30 dni od dnia założenia związku wniosku o

rejestrację, uchwała o utworzeniu związku traci moc * nabywa osobowość prawną z dniem zarejestrowania

~ nadzór sprawuje sąd rejestrowyw przypadku naruszeń prawa, które nie zostaną usunięte na wezwanie sądu, może on na wniosek Ministra Sprawiedliwości wykreślić z rejestru

III. Prawo dostępu do informacji publicznej*

1. dostępnośd informacji o działalności instytucji publicznych to konieczny element paostwa demokratycznego * umożliwia obywatelom kontrolę władz publicznych

2. zakres podmiotowy: - zasadniczo dot. obywateli RP

- ustawa rozszerza na „każdego” zatem i na obcokrajowców i bezpaństwowców, jednak

nie jest to ich prawo konstytucyjne

- do 97’ aby uzyskać info. trzeba było wykazać interes prawny, obecnie od osoby żądającej

informacji od władz publicznych i innych zobowiązanych podmiotów nie wolno

żądać wykazania interesu prawnego, faktycznego lub celu i jest zasadniczo darmowe

3. podmioty zobowiązane: 1. organy władzy publicznejw pełnym zakresie

· konstytucyjne i ustawowe, centralne i lokalne tj. samorządu terytorialnego)

2. osoby pełniące funkcje publiczne (tzw. funkcjonariusze publiczni) w zakresie

działalności dot. wykonywanej funkcji publicznej (problem rozgraniczenia) 3. organy samorząd gospodarczego i zawodowegow pełnym zakresie

4. inne osoby i jednostki organizacyjne które spełniają 2 kryteria:

· wykonują zadania władzy publicznej i · dysponują mieniem komunalnym, lub majątkiem Skarbu Państwa

4. zakres przedmiotowy: - Konstytucja - informacje o działalności podmiotów zobowiązanych

- Ustawa - każda informacja o sprawach publicznych, a nie tylko o działalności (definicja rozszerzająca i przykładowy, niezamknięty katalog)

· o polityce wewnętrznej i zagranicznej

· o podmiotach i ich organizacji, kompetencjach, statutach i zasadach

funkcjonowania · dot. majątku publicznego i długów

· dot. danych publicznych tj. dokumenty, rozstrzygnięcia, decyzje administracyjne - wszystkie instytucje władzy publicznej maj obowiązek ujawniania info. dot. stanu i

ochrony środowiska obowiązek wynika też z prawa wspólnotowego i m.nar.

5. sposób udostępniania: A. umieszczenie w Biuletynie Informacji Publicznej publikowanym w Internecie

- obowiązek udostępniania niektórych informacji w tej formie

- możliwe także wyłożenie lub wywieszenie, albo udostępnienie urządzenia

umożliwiającego dotarcie do tych informacji - istotna rola Polskiej Agencji Prasowej będącej instytucją państwową do

przekazywania informacji ogólnodostępnych

B. udzielanie informacji na wniosek

- forma pisemna wniosku, wyjątek, gdy info. może być udzielona natychmiast

- udzielenie w 14 dni od złożenia wniosku, albo informacja o tym, że w tym czasie nie zdoła tego uczynić i wyznacza inny termin, nie dłuższy niż 2 m-ce

- obowiązek dot. tylko danych posiadanych przez daną instytucję

- udzielenie następuje w formie określonej we wniosku, ale w przypadku tzw.

informacji przetworzonej możliwe jest pobranie opłaty

29

C. dostęp do dokumentów urzędowych

D. wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z wyborów

powszechnych

- dot. Sejmu, Senatu i organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego

- pochodną jest obowiązek sporządzania przez nie protokołów, stenogramów i ich publikowanie możliwe jest także rejestrowanie obrazu i dźwięku

- może być ograniczone w wyniku warunków technicznych i lokalowych

- w określonych sytuacjach możliwe jest także podjęcie uchwały o wyłączeniu jawności

6. ograniczenia: - przesłanki:

· ze względu na ochronę praw innych osób np. prywatności, danych osobowych

· bezpieczeństwo i porządek publiczny

· ochrona zdrowia i środowiska

· ochrona ważnego interesu państwa, tajemnicy: państwowej, przedsiębiorców,

zawodowej, skarbowej, statystycznej itd.

- tylko w ustawie i tylko, gdy konieczne - zakaz naruszania istoty tego prawa

- warunek proporcjonalności (ograniczenia proporcjonalne do ich celu)

7. w przypadku odmowy udzielenia informacji: - istnieje możliwość zaskarżenia i uchylenia decyzji administracyjnej o odmowie do

wojewódzkiego sądu administracyjnego

o uchylenie, a organ I instancji ponownie rozpatruje

- możliwość wniesienia powództwa do sądu rejonowego, gdy odmowa dotyczy konkretnych przyczyn: prywatności, dóbr osobistych, tajemnicy innej niż państwowa,

służbowa, statystyczna i skarbowa

8. związana z tym jest wolnośd informowania – swoboda poszukiwania, opracowywania i przekazywania

innym osobom informacji (zwł. dot. agencji informacyjnych)

IV. Prawo petycji

- wywodzi się ze średniowiecznego przywileju bezpośredniego zwracania się do monarchy z różnego

rodzaju prośbami i skargami na urzędników traci znaczenie wraz z demokratyzacją

- obecnie jest to subsydiarny (uzupełniający) środek, mogący służyć obronie zagrożonych lub

naruszonych uprawnień oraz uzyskaniu przez obywateli instrumentu bieżącej kontroli działań

władzy publicznej (niesformalizowanego jak wybory czy inicjatywa ludowa)

* gwarancja też w Karcie Praw Podstawowych, kierowane do Parlamentu Europejskiego

- 2 aspekty: * tzw. wolnościowy – gwarancja niestosowania negatywnych konsekwencji wobec osób

wnoszących, o ile treść nie nosi znamion naruszenia prawa (np. zniesławienia) * z prawem petycji łączy się roszczenie autora o zbadanie sprawy i otrzymanie odpowiedzi z

wyjaśnieniem stanowiska adresata petycji, lub innej kompetentnej instytucji

- zakres podmiotowykażdy, w tym cudzoziemcy

* prawo składania petycji, wniosków i skarg // trudno oddzielić, czasem wskazuje się, że:

- petycje – forma działania zbiorowego

- skargi i wnioski– składane indywidualnie

- autor nie ma obowiązku wskazać własnego interesu prawnego w załatwieniu danej

sprawy, może składad: * gdy jest bezpośrednio zainteresowany

* na rzecz osób trzecich, ale za ich zgodą * jako rzecznik interesu publicznego

mogą być kierowane do wszystkich organówwykonujących zadania publiczne, także tych,

które nie należą do struktury aparatu państwowego:

* organizacje samorządu gospodarczego lub zawodowego

* stowarzyszeń * wykonujących zadania zlecone przez państwo w zakresie administracji publicznej

- konkretyzacja w VIII RozdzialeKodeksu Postępowania Administracyjnego

* nikt nie może być narażony na jakikolwiek uszczerbek, lub zarzut z powodu złożenia skargi,

lub wniosku, jeżeli działał w granicach prawa * powinny być załatwiane bez zwłoki w ciągu miesiąca

* o sposobie załatwienia należy zawiadomić osobę, lub osoby składające

30

5. Prawa socjalne*

~ uprawnienia jednostek zapewniające wpływ na ich status materialny i wszechstronny rozwój

fizyczny i duchowy

1. część autorów wyodrębnia :

a. prawa ekonomiczne – uprawnienia zapewniające udział jednostki w życiu gosp. państwa b. prawa socjalne – pozwalające na uzyskanie środków utrzymania i zaspokojenie

podstawowych materialnych potrzeb bytowych

c. prawa kulturalne – umożliwiające uczestniczenie w życiu kulturalnym, dostęp do dóbr kultury i realizację podstawowych potrzeb duchowych

2. ścisłe związane z kondycją ekonomiczną i zamożnością paostwa

* rozbudowana regulacja w prawie m-nar. zwł. w M-nar. Pakcie Praw Ekonomicznych,

Socjalnych i Kulturalnych * dochodzenie części tych z praw i wolności możliwe jest tylko w zakresie określonym przez ustawy

- umożliwia ustawodawcy kształtowanie zakresu możliwych roszczeń do stopnia

rozwoju ekonomicznego państwa

* warunkami dochodzenia tych praw są:

- uchwalenie ustaw konkretyzujących konstytucyjne prawa

- określenie w nich zakresu roszczeń przysługujących jednostce

3. prawa socjalne, których realizacji jednostka nie może wymagad tylko w oparciu o Konstytucję 1) normy niekształtujące indywidualne uprawnienia jednostki np.

- obowiązek ochrony praw konsumenta

- prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych - działań na rzecz ochrony i poprawy środowiska

2) uprawnienia jednostki, ostatecznie uregulowane w ustawach (np. Kodeks pracy) - prawo do minimalnego wynagrodzenia

- do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

- do dni wolnych od pracy i płatnych urlopów

4. najważniejsze prawa socjalne, których bezpośrednią podstawą dochodzenia jest Konstytucja

a) prawo własności i inne prawa majątkowe (ekonomiczne)

· zakres podmiotowykażdy(bez organów państwowych i samorządu terytorialnego)

- dot. własności prywatnej, a nie komunalnej, czy państwowej

· postrzegane przez Konstytucję w jej aspekcie:

>indywidualistycznym – jako uprawnieni jednostki

- podstawa materialnej niezależności - równa dla wszystkich ochrona praw majątkowych

- dopuszczalne ograniczenia, ale konieczna forma ustawowa i

nienaruszenia istoty prawa

>uniwersalnym – jako nieodzowny składnik ustroju gospodarczego

- jedna z wartości fundamentalnych społ. gosp. rynkowej (obok wolności działalności gosp. i solidarności, dialogu i współpracy partnerów społ.)

b) prawo do pracy (socjalne – uważane za źródło innych socjalnych)

· zakres podmiotowykażdy, bez względu na obywatelstwo

· nie rozumiane jako prawo rodzące po stronie władz obowiązek zagwarantowania wszystkim zatrudnienia jest to raczej:

- wolność wyboru zawodu i wyboru miejsca pracy

- wolność jego wykonywania - zakazy chroniące przed wyzyskiem pracy (np. zakaz zatrudnienia do 16)

- nałożenie obowiązku pracy tylko w formie ustawy

- prawo do właściwego wynagrodzenia i do odpowiednich warunków, urlopu · związek z wolnością zrzeszania się w związki zawodowe i prawem do strajku

c) prawo do ochrony zdrowia (socjalne)

· zakres podmiotowykażdy, bez względu na obywatelstwo

· równy dostęp do świadczeń publicznej opieki zdrowotnej tylko dla obywateli, niezależnie od sytuacji materialnej

· szczególna opieka dla ciężarnych, niepełnosprawnych i w podeszłym wieku

· prawo do zabezpieczenia społecznego – świadczenia z 3 powodów: - inwalidztwo (niezdolność do pracy)

- wiek emerytalny - brak dochodów i pracy nie z własnej woli

d) prawo do nauki (kulturalne) · zakres podmiotowykażdy, ale powszechny i równy dostęp do wykształcenia

tylko dla obywateli

· bezpłatna nauka w szkołach publicznych, z tym że szkoły wyższe mogą świadczyć odpłatnie niektóre usługi

· prawo do zakładania szkół niepublicznych

· autonomia szkół wyższych

· swoboda prowadzenia badań i działalności naukowej

5. historia i porównanie z obecną regulacją

- pojawiły się w 2 poł. XIX – później niż inne, rozwój w państwach niedemokratycznych

np. za Bismarcka a ich katalog najbardziej rozwinięty w komunizmie - różnice:

o inny cel pomocy: likwidacja skrajnego ubóstwa / wyrównywanie szans bytu

o jednostka traktowana jako przedmiot działania, a świadczenie wynika z dobrej woli państwa / teraz jednostka jest podmiotem uprawnionym, istnieje też

podmiot zobowiązany i roszczenie

o pomoc doraźna i przypadkowa / teraz pomoc jest gwarantowana w sposób

przemyślany i trwały

- polskie regulacje nie odbiegają od standardów przyjętych w innych państwach europejskich

31

6. Porównanie praw socjalnych do osobistych i politycznych*

so c ja lne o so bi s te i po l i ty czne

rola państwa

- wykazuje rolę aktywną

- musi umożliwić realizację - podejmuje działania tworzące warunki

- pozycja bierna (pasywna)

- gł. ma nie przeszkadzać - obecne coraz bardziej rola aktywna – ma

czasem pomagać np. subwencje

treść

- charakter dynamiczny - zależna od kondycji państwa

- maleje / rośnie ilość świadczeń

- odmienna w każdym państwie i zmienna w obrębie danego państwa

- ukształtowana od wieków - ustabilizowana i upowszechniona

- podobna w wielu krajach

- podobne rozumienia danych praw - liczne konwencje m-nar.

sposób

regulacji

- minimalnie na poziomie konstytucji

- uszczegółowienie w ustawach

- zmienność – zależne od warunków - konstytucja zwykle tylko wymienia

prawo i jego istotę

- maksymalnie na poziomie konstytucji

- bezpośrednie stosowanie

- obszerny zakres regulacji np. .przed arbitralnym aresztowaniem

- w wielu kwestiach ustawodawca nie ma

swobody

dopuszczalność

ograniczeń - łatwo ograniczyć, zawężać

i rozszerzać

- trudno ograniczyć

możliwość

konstruowania

praw

podmiotowych

- zwykle brak możliwości

wyprowadzenia praw podmiotowych (wyjątkiem np. prawo własności)

- konstytucja rzadko daje prawo do konkretnych roszczeń

- normy programowe – wskazujące

zadania i ew. sposób ich realizacji - prawo do roszczeń na podstawie

regulacji ustawowych

- są skonstruowane jako prawa

podmiotowe - istniej podmiot zobowiązany, roszczenie

i podmiot upoważniony

7. Godność, równość

I. Godność*

1. 2 autorów: a. św. Tomasz

- akcentuje wyjątkowość człowieka człowiek na obraz Boga więc przysługuje mu godność

- odróżnia go to od innych podmiotów, należy go inaczej traktować

b. Immanuel Kant

- ze względu na godność człowieka, wynikającą z możliwość dokonywania przez

niego wyborów moralnych, nie można go przedmiotowo traktować

- nie może być środkiem do osiągania celów przez państwo, nawet jeśli są dobre

2. 2 rodzaje: a. godność osobowa – cecha niezbywalna (nawiązanie do św. Tomasz)

- nie można jej utracić nawet ze względu na własne działanie

- standard ochrony człowieka b. godność osobowościowa – cecha stopniowalna, zależna od samej osoby

- gdy łamie podstawowe normy, pozbawia się godności, lub można ją ograniczyć

3. w Konstytucji RP przyjęto godnośd osobową – niezbywalną i nienaruszalną * nie jest kwestionowana, jak w innych krajach, gdzie np. zwraca się uwagę na potrzebę tortur * np. orzeczenie TK dot. zestrzelenia samolotu z terrorystami na pokładzie – odwołanie się do

reguły Kanta

4. funkcje art. 30 na gruncie Konstytucji * godność źródłem praw i wolności konstytucyjnych - nawiązanie do niepozytywistycznych koncepcji prawa

* Konstytucja określa stopień ochrony poszczególnych praw w zależności od powiązania z

godnością - prawo do ochrony życia – ściśle z nią powiązane, więc zasadnicze rozstrzygnięcia

na poziomie konstytucyjnym - prawo do zabezpieczenia społecznego – brak związku, określane na poziomie ustawy

* publiczne prawo podmiotowe do ochrony godności jako klauzula dopełniająca - ochrona godności przejawia się w innych prawach

- do Konstytucji odwołuje się w braku bardziej konkretnych regulacji

5. godnośd (obok sprawiedliwości) jest aksjologicznym uzasadnieniem zasady równości

32

II. Równość

1.równośd to konieczna cecha systemu prawa rozumianego jako zbioru norm generalno-abstrakcyjnych

* normy takie zakładają jednakowe traktowanie z góry nieokreślonej liczby adresatów w podobnych sytuacjach

art. 32 – wszyscy są równi wobec prawa, oraz mają prawo równego traktowania przez władze

* dodatkowo zakaz dyskryminacji

* nakaz równego traktowania odnosi zarówno do płaszczyzny stanowienia jak i stosowania prawa

2.równośd formalna– takie samo traktowanie przez prawo wszystkich adresatów norm

* wszyscy mają określone w taki sam sposób przez obowiązujące prawo prawa i obowiązki

* istotne ograniczenia, powodujące, że nie może być podstawą całego systemu prawa:

1) nie uwzględnia złożoności charakteru stosunków prawnych i faktu, że normy prawne często są adresowane tylko do pewnych gru obywateli

2) nie uwzględnia, że faktyczna sytuacja podmiotów prawa jest często bardzo

zróżnicowana i takie samo traktowanie wszystkich prowadziło by do naruszenia zasady sprawiedliwości

3. równośd materialna – znajdujących się w takiej samej lub podobnej sytuacji faktycznej prawo

powinno traktować tak samo, lub podobnie, a znajdujących się w odmiennej sytuacji faktycznej

powinno traktować odmiennie

* tak rozumiana w Konstytucji – sformułował TK:

- konstytucyjna zasada równości polega na tym, że wszystkie podmioty prawa

charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają

być traktowane równo

* wszelkie zróżnicowania obywateli muszą być uzasadnione

- nie ma 2-óch osób znajdujących się w identycznej sytuacji, dlatego prawodawca

musi ustalić elementy sytuacji faktycznej (kryteria) w oparciu o które następuje

zróżnicowanie adresatów istotne z punktu widzenia danej regulacji - zróżnicowania nie powinno dokonywać się wg tzw. kryteriów sztywnych, tj.

niezależnych od osób np. wiek, płeć, kolor skóry

// wyjątki np. wiek emerytalny kobiet i mężczyzn

* ustalenie jakie elementy sytuacji faktycznej są prawnie relewantne, oraz jakie kryteria

różnicowania są dopuszczalne lub nie opierać się na zasadzie sprawiedliwości np. - każdemu wg potrzeb, pracy, zasług, zdolności itd.

- zastosowanie odpowiedniej formuły w danym przypadku przesądza o równości

4. odstępstwo od zasady równościgdy osoby znajdują się w takiej samej sytuacji *możliwe tylko wyjątkowo – ze względu na inną zasadę konstytucyjną * dokonywane musi być zgodnie z zasadą proporcjonalności

napięcie między zasadą równości i wolności jednostki

II.1. Zakaz dyskryminacji

- gwarancja prawidłowego ustalania treści zasady równości - wg TK – oznacza niedopuszczalność wprowadzania jakichkolwiek ograniczeń takiego samego

traktowania obywateli, które nie wynikają z dążenia do pogłębienia osiągnięcia faktycznej równości

* żadne kryterium nie może stanowid podstawy dla zróżnicowao niesprawiedliwych - przykładowe w Konstytucji:

· takie same prawa kobiet i mężczyzn

· zrzeszanie się w partie polityczne na zasadach równości obywateli · Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione

· RP stwarza warunki równego dostępu do dóbr kultury

· wybory do Sejmu są równe · obywatele mają dostęp do służby publicznej na jednakowych zasadach

- zasadarównego traktowania przez władze publiczne

* dot. stosowania prawa – organ rozstrzygający powinien wydawać jednakowe orzeczenia w

takich samych przypadkach - ma tak samo interpretować prawo, a potem tak samo dokonywać subsumcji faktów

istotnych w danej sprawie

8. Konstytucyjne obowiązki jednostki

- tradycja liberalna jest niechętna konstytucjonalizacji obowiązków jednostki wobec paostwa

* pierwszym celem państwa jest ochrona praw człowieka

* w państwach demokratycznych konstytucyjne przepisy dot. obowiązków są nieliczne

* argumenty za zbędnością regulacji: - przepisy takie i tak zwykle wymagają ustawowej konkretyzacji

- ustawa zawsze może nakładać takie obowiązku, byle były zgodne z konstytucją - obowiązki jednostki wynikają z przepisów ustanawiających ochronę praw czł.

- konstytucjonalizacja obowiązków mogła by zachęcać do propaństwowej

wykładni przepisów prawa i ułatwić usprawiedliwianie naruszeń praw czł.

- polski prawodawca zdecydował się zamieścić kilka przepisów dot. obowiązków jednostki i obywatela

* obowiązki nałożone na każdego: - obowiązek szanowania wolności i praw innych

- przestrzeganieprawa

- ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków

- dbałość o stan środowiska

* obowiązki ciążące tylko na obywatelach (konstytucyjne obowiązki obywatelskie)

- wierność RP i troska o dobro wspólne

- obrona ojczyzny

- poza obowiązkiem przestrzegania praw innych – wszystkie pozostałe nie nadają się do bezpośredniego stosowania i wymagają konkretyzacji w ustawach zwykłych

33

9. Konstytucyjne gwarancje praw jednostki

I. Skarga konstytucyjna

1. geneza

- na gruncie polskiego prawa jest to nowa instytucja

- wywodzi się z przyjęcia zasady nadrzędności konstytucji nad innymi aktami prawnymi i

chęci stworzenia szczególnego instrumentu dla ochrony praw konstytucyjnych

- początkowo charakterystyczna dla prawa niemieckiego obszaru językowego

- pierwowzory w Bawarii i skarga do Sądu Rzeszy w Austrii

- związana z wprowadzeniem konstytucji pisanych

- sama idea ochrony praw jednostki przez indywidualne instrumenty prawne już od Wielkiej

Karty Swobód z 1215

2. funkcje

a. podmiotowa – ochrona praw konstytucyjnych konkretnej osoby, przez możliwość

uruchomienia kontroli konstytucyjności aktów władzy publicznej

b. przedmiotowa – w procedurze kontroli konstytucyjności wskazanych aktów dochodzi również do usunięcia z sytemu prawa aktów niekonstytucyjnych

3. przyjęta przez Konstytucję skarga konstytucyjna to – charakteryzujący się szczególnymi cechami środek

prawnysłużący podmiotowi praw konstytucyjnych do ich ochrony przez wszczęcie postępowaniaprzed TK

w przypadku naruszenia tych prawprzez akt normatywny wydany przez organ władzy publicznej

4. podmiot uprawnieo

- adresat danego prawa konstytucyjnego

- w najszerszym zakresie dot. obywateli, nieco wężej bezpaństwowcy i cudzoziemcy, oraz

osoby prawne – odnoście praw do nich adresowanych

- w zasadzie wykluczona jest dopuszczalność skarg osób prawa publicznego

5. przedmiot skargi - akt normatywny, którego norma lub normy naruszyły konstytucyjne prawo

jednostki, zawierający generalno-abstrakcyjne normy prawne

- możliwe jest takie naruszenie praw jednostki przez akty prawa wewnętrznego, co przemawia za uznaniem dopuszczalności wobec nich skargi, podobnie akty normatywne

niewymienione jako źródła prawa w Rozdziale III - dot. gł. aktów wydawanych przez organy centralne, odnośnie aktów prawa miejscowego,

zasadniczo nie [nie wypowiedział się jeszcze TK]

- zasadniczo przedmiotem skargi nie może być zaniechanie ustawodawcy

- nie można kwestionować naruszeń praw konstytucyjnych spowodowanych:

· wydaniem wyroków decyzji i innych jednostkowych rozstrzygnięć

· błędnie dokonana wykładnia prawa przez organ je stosujący

6. WARUNKI DOPUSZCZALNOŚCI SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

- instytucja oparta na zasadzie subsydiarności

· cecha charakterystyczna we wszystkich krajach gdzie występuje

· skarga przysługuje w sytuacji, gdy skarżący uznaje iż jego prawa zostały

naruszone przepisem, na podstawie którego sąd lub organ administracyjny

orzekł ostatecznie o jego wolnościach, prawach lub obowiązkach

określonych w Konstytucji

- możliwość wniesienia po:

· wyczerpaniu drogi prawnej

· doręczeniu prawomocnego wyroku, lub innego ostatecznego

rozstrzygnięcia

w wypadku postępowania administracyjnego konieczne jest złożenie

skargi kasacyjnej do NSA

w postępowaniu karnym i cywilnym wyrok II instancji (kasacja to nadzwyczajny środek odwoławczy)

- konieczne jest wskazanie: · jakie prawa skarżącego zostały naruszone i w jaki sposób

· opisu stanu faktycznego

· które przepisy aktu normatywnego naruszają prawa skarżącego TK jest związany granicami skargi i bada konstytucyjność tylko

wskazanych przepisów

· - skargi nie można wnosić w imieniu osób trzecich jako tzw. actionpopularis

· skarga nie może dot. takich naruszeń Konstytucji, które nie naruszają praw skarżącego

· zasadniczo niedopuszczalna jest też skarga na: ew. potencjalne naruszenie praw

naruszenie praw, które już ustało

- przymus adwokacko-radcowski · musi być sporządzona przez adwokata, radcę prawnego, chyba że skarżący jest

sędzią, prokuratorem, notariuszem, dr hab. lub prof. nauk prawnych

- musi być złożona w 3m-ce od doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia

7. POSTĘPOWANIE

- spełnienie tych warunków jest wstępnie badane (kontrola wstępna) przez 1 sędziego TK

· w razie braku wzywa do uzupełnienia

· w razie nieuzupełnienia wydaje postanowienie o odmowie nadania dalszego

biegu skardze konstytucyjnej

- TK może wydać postanowienie o tymczasowym zawieszeniu, lub wstrzymaniu wykonania

orzeczenia jeżeli spowodowało by skutki:

* nieodwracalne

* wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego

* gdy przemawia za tym jego ważny interes, lub ważny interes publiczny

- postępowanie merytorycznego rozpoznania na takich samych zasadach jak postępowanie

wszczęte na wniosek, lub na skutek złożenia pytania prawnego

34

- przedmiotem postępowania nie jest bezpośrednio naruszenia praw samego skarżącego, ale

zgodność z Konstytucją wskazanego w skardze aktu normatywnego, lub jego części

- udział: · skarżący

· organ który wydał kwestionowany akt albo Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

wyznaczona przez RM do reprezentowania jej lub ministra · PG

- postępowanie kończy wydanie wyroku, w którym TK stwierdza:

· kwestionowany akt normatywny jest zgodny z konstytucją

wyrok interpretacyjny – przepis jest zgodny z konstytucją, pod

warunkiem że będzie rozumiany w określony sposób

nie można ponownie w przyszłości wystąpić ze skargą dot. tego

samego przepisu i tych samych powodów

· jest niezgodny

1 m na wystąpienie o wznowienie postępowania z inicjatywy

skarżącego – samo derogowanie zaskarżonych przepisów nie wywiera bezpośrednio skutków w sytuacji prawnej składającego skargę

skutki erga omnes – w efekcie dochodzi do uchylenia

niekonstytucyjnych przepisów

gdy TK odracza utratę mocy obowiązującej, to dla samego

skarżącego przewidziany jest przywilej korzyści umożliwiający wystąpienie o wznowienie postępowania

zwrot kosztów postępowania (w przeciwnym wypadku może)

8. skarga konstytucyjna w innych krajach

a. sensu stricto (Niemcy, Hiszpania, Czechy)

· przedmiotem postępowania jest zarzut naruszenia praw i wolności

konstytucyjnych

· przysługuje również na orzeczenie sądu, decyzję administracyjną a nawet

bezczynność sądu

b. sensu largo (Polska)

· przedmiotem postępowania nie jest bezpośrednio naruszenia praw samego

skarżącego, ale zgodność z Konstytucją wskazanego w skardze aktu normatywnego, lub jego części

· ograniczenie tylko do aktów normatywnych – obawa przed zalaniem TK

· często wskazuje się na zbyt wąski zakres · koncentruje się od razu na akcie normatywnym, nawet jak usunięcie

naruszenia byłoby możliwe przez uchylenie lub zmianę jednostkowego

rozstrzygnięcia

c. actiopopularis (Węgry)

II. Prawo do sądu

- przepisy Małej konstytucji i utrzymane w mocy przepisy konstytucji z 1952 nie wyrażały wprost prawa do

sądu, alewyinterpretowywał go TK z zasady państwa prawnego i sądowego wymiaru sprawiedliwości

- obecnie wyrażone wprost w: * Konstytucji

* Konwencji ws. Ochrony PC i Podstawowych Wolności * M-nar. Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych

1. prawo dostępu do sądu - przede wszystkim prawo jednostki do sprawiedliwego i

publicznegorozpatrzenia jej sprawy przez sąd

- jednostce przysługuje roszczenie o rozpoznanie jej sprawy przez sąd i jeśli z takim roszczeniem wystąpi to sąd ma obowiązek merytorycznierozpatrzyć sprawę

- prawo inicjowania postępowania w razie naruszenia chronionych praw jednostki - organ musi spełniać odpowiednie wymogi, nie może tylko być nazwany sądem

2. do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej - sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy – konieczność uwzględnienia szeregu

elementów tzw. sprawiedliwości proceduralnej

- procedura powinna być tak ukształtowana, by strona postępowania mogła w

pełni wyartykułować swoje racje - sąd ma podejmować rozstrzygnięcia w oparciu o wszystkie niezbędne przesłanki - prawo do uzyskania od sądu niezbędnych informacji o możliwościach, jakie

stronie w postępowaniu przysługują

- prawo zajęcia stanowiska co do kwestii rozpatrywanych w danej chwili przez sąd - prawo do rozpatrzenia przez sąd żądań strony zgłaszanych w trakcie postępowania

- możliwość zgłaszania przez strony postępowania wniosków dowodowych

3. do wyroku - prawidłowestosowanie przez sąd prawa na którym oparte jest rozstrzygnięcie

- nakaz publicznego i dwuinstancyjnego rozpatrywania spraw - nakaz rozpatrywania spraw w rozsądnym terminie

- prawo do skutecznego wyegzekwowania sądowych orzeczeń

4. do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpatrujących sprawy - wspomniał o tym TK, stwierdzając niezgodność z Konstytucją wymierzania

sprawiedliwości przez asesorów

- domniemanie kompetencji sądów, zwł. na rzecz sądów powszechnych –

w przypadku wątpliwości, czy jakaś kategoria spraw podlega kognicji sądów, to należy tą kognicję uznać

- ważne jest także, aby daną sprawę rozpatrywał właściwy sąd

- konieczne zagwarantowanie sędziowskiej niezawisłości, bezstronności i

niezależności sądów zwł. od innych władz

· gwarancjami immunitet sędziowski · instytucja wyłączenia sędziego

· nadzór judykacyjny jako jedyna forma kontroli orzecznictwa

- sądy wyjątkowe i tryb doraźny tylko w czasie wojny

35

III. Wystąpienie do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie naruszonych praw - charakter pośredni

- każdy może zwrócić się do RPO

* posiada szereg instrumentów prawnych, zarówno na płaszczyźnie stanowienia, jak i stosowania prawa, dzięki którym może skutecznie występować w ochronie PC

- maksymalnie odformalizowana procedura i wymogi wniosku

- możliwości działania

* może interweniować bezpośrednio

* może wskazać możliwe środki, lub przekazać spawę wg właściwości * może domagać się wszczęcia działania przez inne organy

- nie dysponuje stanowczymi instrumentami ochrony praw, jego działanie polega najczęściej na

inicjowaniu lub kontrolowaniu działań ochronnych

IV. Odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez działanie organów władzy publicznej

-środek o charakterze materialnoprawnym - od dawno znany innym konstytucjom, np. w Niemczech wywodzona z zasady państwa prawnego * w Konwencji o Ochronie PC i Podstawowych Wolności i w prawie wspólnotowym

* dotychczasowe przepisy konstytucyjne nie przewidywały instytucji odszkodowania za

działanie organów państwa, tylko ustawa, ale z licznymi ograniczeniami

- obecnie ma rangę konstytucyjną

* dot. wszystkich działań organów władzy publicznej

* nie jest oparta na zasadzie winy funkcjonariusza

* prawo do wynagrodzenia szkody powstaje, gdy spełnione są przesłanki: 1. mamy do czynienia z działaniem organu władzy publicznej

- dot. także zaniechania wymaganego działania i

- działań natury prawodawczej 2. działanie to jest niezgodne z prawem

3. powstała szkoda

4. istnieje związek przyczynowy między szkodą a działaniem organu

- wg TK i SN prawo do odszkodowania odnosi się do zdarzeń prawnych powstałych po wejściu w życie

Konstytucji

- KC reguluje także odpowiedzialność odszkodowawczą za: a. wydanie lub niewydanie aktu normatywnego (gdy było to prawem wymagane)

b. wydanie lub niewydanieprawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji (jw.)

Rozdział IV. Suwerenność w Konstytucji

1. Suwerenność*

1. najważniejsze zagadnienie konstytucyjne - konstytucja powinna określać skąd pochodzi władza, kto ją sprawuje i jaki jest jej zakres

2. koncepcje, teorie suwerenności: 1) teoria patrymonialna – nieograniczona władza monarchy pochodząca od Boga (J. Bodin)

2) suwerenność ludu (J.J. Rousseau)

lud zawiera umowę społeczną będącą źródłem władzy, a jej treść określa formy

i sposób sprawowania władzy i sposób w jaki tworzy się prawa

prawo jako wyraz woli powszechnej ludu, który może tworzyćprawo o dowolnej treści

3) suwerenność narodu (Mazzini, Jellinek)

źródłem władzy naród

państwo ma mieć charakter narodowy – rozumienie w sensie etnicznym 4) suwerenność państwa (Hegel)

suwerenem jest państwo

5) suwerenność prawa (H. Kelsen)

prawo tworzy państwo, a nie państwo prawo – prawo jest źródłem władzy

6) suwerenność organu państwowego

np. w GB suwerenem jest parlament złożony z 2-óch izb i monarchy

7) teoria marksistowska

suwerenem ludność pracująca miast i wsi

obecnie dominuje teoria suwerenności ludu i jej rozwój (pewien wpływ innych) * wola powszechna przejawia się:

- na płaszczyźnie ustrojodawczej – w konstytucji

- na płaszczyźnie ustawodawczej – ustawy zwykłe zgodne z konstytucją

3. aspekty suwerenności a. aspekt wewnętrzny – stanowienie prawa na danym terytorium

b. aspekt zewnętrzny – występowanie w relacji do innych państw i organizacji m-nar.

- władza najwyższa – wydającadecyzje niewywodzące się od kogokolwieki przez nikogoniepodważalne

- władza nieograniczona – bez wyjątków podlegają jej wszystkie osoby znajdujące się w jej zasięgu,

mogąca działać we wszystkich dziedzinach życia społecznego, na całym terytorium oraz mogąca posługiwać się dowolnymi formami (postaciami)

4. określenie suwerenności w Konstytucji 1x odwołanie do Narodu jako źródła władzy w konstytucji marcowej, która nawiązywała do

francuskich, idei suwerenności ludu Rousseau i konstytucji USA

brak takiego odwołania w kwietniowej

PRL jako republika ludu pracującego

- w interesie ludu pracującego prawo zezwalało na ograniczenia praw jednostek

nienależących do tego ludu - przewodnią siłą polityczną wyrażającą wolę ludu PZPR

- Front Jedności Narodu – odpowiedzialny za wybory i akceptuje kandydatów

36

obecna Konstytucja

- nawiązanie do marcowej i poglądów Rousseau - władza zwierzchnia w RP należy do Narodu

5. Konstytucja nie jest w stanie zdefiniowad pojęcia Narodu – jest ona w stosunku do niego wtórna

* naród nie zawdzięcza władzy zwierzchniej Konstytucji, ona tylko to sankcjonuje

* naród jest to pojęcie kulturowe, o którym decydują wyobrażenia danej społeczności, a na

gruncie Konstytucji jest to pojęcie polityczne: ~ Naród to żyjący we własnym państwie jest pewną wspólnotą spojoną przez liczne więzi

społeczne wykształcone na przestrzeni jego dziejów oraz przez pewne emocje, połączoną

również wspólnotą historii i doświadczenia – wypracowane przez inne nauki, do tego

rozumienie polityczne dodaje zainteresowanie i chęć wpływania na rozwój wspólnoty

6. Konstytucja sankcjonuje funkcjonowanie rozbudowanej struktury instytucji społecznych przez które

może dochodzić do wyrażania przez Naród swoich poglądów, ocen, postulatów itd.:

a. indywidualne postulaty obywateli b. swoboda prasy i środków masowego przekazu

c. system organizacji na czele z partiami politycznymi

d. obywatelska inicjatywa ustawodawcza, lub przeprowadzenia referendum

7. 2 sposoby sprawowania władzy przez Naród: a) przez swoich przedstawicieli – demokracja pośrednia (przedstawicielska)

- wymieniona jako pierwszy sposób, gdyż jest dominujący w obecnych realiach

państw, w niektórych państwach wyłącznym

- reprezentacyjność rozumiana jest jako upoważnienie do samodzielnego

podejmowania wszystkich zagadnień publicznych, przy uznaniu, że

rozstrzygnięcia wyrażają wolę Narodu - w tym kontekście ważne jest by reprezentanci realizowali interesy Narodu, a nie

swoje własne, co zabezpiecza kontrola Narodu nad organami przedstawicielskimi

b) bezpośrednio – demokracja bezpośrednia

8. problem ograniczenia suwerenności

a) ile władzy potrzeba by kogoś nazwać suwerenem b) czy podmiot suwerenności nadal jest suwerenem, skoro jest czymś związany (tu Konstytucją)

2. Powoływania organów przedstawicielskich – prawo wyborcze

1. przedstawicielstwo

a. prawo cywilne – przedstawiciel działa w imieniu i na rzecz osoby oraz zgodnie z wolą osoby,

którą reprezentuje (w ramach pełnomocnictwa)

b. prawo publiczne (konstytucyjne) - każdy z przedstawicieli reprezentuje cały Naród, również tych, którzy go nie wybrali

- reprezentuje wolę powszechną, a nie interesy partii i swoich wyborców

· zasada mandatu wolnego – nie jest skrępowany instrukcjami, realizuje go zgodnie ze swoim sumieniem

- wybory przyjmują funkcję legitymizacyjną

- prawo wyborcze ma realizować zasadę reprezentacji, ale ze względu na zapewnienie

zdolności prac mogą być wprowadzone pewne ograniczenia np. klauzule wyborcze

2. różne określenie reprezentantów

a. posłowie i senatorowie – reprezentanci Narodu

b. prezydent – najwyższy przedstawiciel RP c. przedstawiciele wspólnoty samorządowej

3. w przypadku wyborów do organów samorządu nie jest wyrażone wprost bierne prawo wyborcze

* TK wyprowadził go z art.4 ust.4 i z art. 16 * przy wyborach parlamentarnych nie można rozszerzać zakresu podmiotowego, ale przy wyborach lokalnych jest to możliwe (niezależnie od obywatelstwa) w związku z prawem UE

4. ZASADY:

a. do Sejmu wybory powszechne, równe, bezpośrednie, tajne

+ proporcjonalne (jako zasada określająca system wyborczy)

+ w Konstytucji nie wyrażono wprost zasady wyborów wolnych b. do Senatu bez zasady równości

c. prezydenckie powszechne, równe, bezpośrednie i tajne

5. ustawy – ordynacje wyborcze

* Ordynacja wyborcza so Sejmu RP i Senatu RP * ustawa o wyborze Prezydenta RP

6. koniecznośd odpowiedniego vacatio legis przy zmianach w prawie wyborczym

* min. 6 m-cy przed procedurą wyborczą, by nie naruszać zasady państwa prawnego

37

I. Zasada wolności wyborów i jej gwarancje*

~ wprowadzona po raz pierwszy w 1991r. w Ordynacji wyborczej do Sejmu

* podkreślenie sposobu wyłaniania przedstawicieli w państwie demokratycznym

* stosunkowo krótka historia tej zasady w porównaniu do pozostałych * 1x w Konstytucji Włoch z 1947 i ustawie zasadniczej RFN z 1949

* po 89’ w ustawodawstwie byłych państw socjalistycznych

1. związana z zasadą pluralizmu politycznego

* jeden z wyznaczników demokratycznościprzyjętego w danym państwie systemu wyborczego

2. umożliwia wyborcy nieskrępowany udział w wyborach

- korzysta z praw wyborczych w warunkach braku przymusy czy ograniczeń

3. niepisana zasada polskiego prawa wyborczegoniewyrażona wprost w przepisach

4. elementy zasady

1. prawne zagwarantowanie nieskrępowanego wysuwania kandydatów

2. kształtowanie programów wyborczych i propagowanie w sposób wolny od jakiegokolwiek monopolu

3. swoboda decyzjiwyborczych

wg TK dopełnieniem: · autentyczna wolność wypowiedzi i zgromadzeń · ład medialny w państwie w ogóle i dostępność do lokalnego rynku medialnego

· przejrzyste procedury pozyskiwania środków finansowych w kampanii

· rzeczywiste gwarancje ochrony praw wyborczych

5. gwarancje

1)nieskrępowane zasady zgłaszania kandydatów na posłów, senatorów i na urząd Prezydenta

* wyborcy i partie polityczne– posłów i senatorów (podkreśla szczególną rolę partii)

* 100 tyś obywateli – Prezydenta 2)swoboda tworzenia programów wyborczych i ich upowszechniania przez komitety

wyborcze wysuwające kandydatów w wyborach parlamentarnych i prezydenckich

- wyjątkiem zasady ujęte w art. 13 3)swoboda w podejmowaniu decyzji wyborczych

4) istnienie niezależnych organów wyborczych nadzorujących przebieg wyborów i ich zgodność z prawem wyborczym komisje wyborcze o wieloszczeblowej strukturze

I.1. PKW, okręgowe i obwodowe komisje wyborcze - skład i kompetencje

1. Paostwowa Komisja Wyborcza

- 3 sędziów TK wskazanych przez Prezesa TK

- 3 sędziów SN wskazanych przez Pierwszego Prezesa SN - 3 sędziów NSA wskazanych przez Prezesa NSA

~sędziów w skład PKW powołuje Prezydent, w drodze postanowienia ogłoszonego w „MP”

zadania:

1) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego

2) sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem i aktualizowaniem rejestru wyborców oraz

sporządzaniem spisów wyborców 3) powoływanie okręgowych kworaz rozwiązywanie okręgowych i obwodowych kw

po wykonaniu ich ustawowych zadań 4) rozpatrywanie skarg na działalność okręgowych kw

5) ustalanie wzorów urzędowych formularzy oraz druków wyborczych, a także wzorów pieczęci

okręgowych i obwodowych kw 6) ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyborów

2. okręgowe komisje wyborcze

wybory parlamentarne7 – 11 sędziów powoływanych przez PKW na podstawiezgłoszeniaMS

wybory prezydenckie 5 sędziów

zadania:

1) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawawyborczego przez obwodowe kw 2) rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych

parlamentarne: 3) ustalanie i ogłaszanie wynikówgłosowania i wyników wyborów w okręgu wyborczym

4) rejestrowanie okręgowych list kandydatów na posłów oraz senatorów

prezydenckie: 3) ustalanie zbiorczych wynikówgłosowania na kandydatów na Prezydenta i przekazanie

ich wraz z protokołami obwodowych kwdo PKW

3. obwodowe komisje wyborcze

wybory parlamentarne 6 - 10 osób powoływanych przez wójta, burmistrza

(prezydenta miasta) na terenie obwodu

wybory prezydenckie 5 – 9 osób

zadania:

1) przeprowadzenie głosowania w obwodzie 2) czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem przepisów prawa wyborczego w miejscu i w

czasie głosowania

3) ustalenie wyników głosowania w obwodzie i przekazanie ich właściwej okręgowej kw

38

I.2. Organy do spraw referendum i ich zadania

1. Paostwowa Komisja Wyborcza

- 3 sędziów TK wskazanych przez Prezesa TK

- 3 sędziów SN wskazanych przez Pierwszego Prezesa SN - 3 sędziów NSA wskazanych przez Prezesa NSA

~sędziów w skład PKW powołuje Prezydent, w drodze postanowienia ogłoszonego w „MP”

zadania:

1) sprawowanie nadzoru nad przygotowaniem referendum oraz przestrzeganiem

przepisówregulujących zasady i tryb przeprowadzenia referendum; 2) wyjaśnianie sposobu głosowania w referendum;

3) rozpatrywanie skarg na działalność komisarzywyborczych;

4) rozwiązanie komisji obwodowych po wykonaniu przez nie ustawowych zadań; 5) ustalenie regulaminu komisji obwodowych;

6) sporządzenie protokołuo wyniku referendum oraz sprawozdania z przebiegureferendum;

7) podanie do wiadomości publicznej oraz ogłoszenie w Dz.U. wyniku referendum;

2. komisarze wyborczy

1) zapewnienie, we współdziałaniu z właściwymi organami samorządu terytorialnego;

prawidłowego przygotowania i przeprowadzenia referendum;

2) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów ustawy przez komisje obwodowe; 3) rozpatrywanie skargna działalność komisji obwodowych;

4) dostarczanie komisjom obwodowym kart do głosowania;

5) ustalenie wyników głosowania i przekazanie ich do PKW;

3. obwodowe komisje do spraw referendum

- powołuje wójt lub burmistrz (prezydent miasta) spośród osób uprawnionych do udziału w

referendum, stale zamieszkałych na obszarze danej gminy (wyjątek na statku)

zadania:

1) przeprowadzenie głosowania w obwodzie;

2) czuwanie nad przestrzeganiem przepisów ustawy w miejscu i w czasie głosowania; 3) ustalenie wyników głosowaniaw obwodzie i podanie ich do wiadomości publicznej;

4) przekazanie protokołu głosowania w obwodzie właściwemu komisarzowi wyborczemu;

II. Zasada powszechności wyborów i jej gwarancje*

a. pojmowane jako prawo do udziału w wyborach

b. jako obowiązek udziału (np. w Belgii)

1. określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze

- pełne zobiektywizowanie kryteriów jest bardzo trudne

2. w RP brak cenzusów wyborczych, występują jedynie kryteria społeczne i moralnie uzasadnione,

ograniczające zakres podmiotowy korzystania z praw wyborczych – nigdy nie da się zrealizować w 100%

3. czynne prawo wyborcze a) klauzule pozytywne – warunki nabycia prawa wybierania

* cenzus wieku i obywatelstwaobywatel polski, który ukończył 18 lat życia * domicylu – miejsca zamieszkania

- stałe zamieszkanie na terenie gminy w RP określa się w oparciu o KC – nie

decyduje wprost meldunek, ale więź z miejscem pobytu

b) klauzule negatywne – ich zaistnienie powoduje pozbawienie czynnego prawa wyborczego

* nie ubezwłasnowolniony i * nie pozbawiony praw publicznych lub praw wyborczych prawomocnym

orzeczeniem sądu

* nie pozbawiony praw wyborczych orzeczeniem TS

4. bierne prawo wyborcze

* posiadanie czynnego prawa wyborczego

* ukończenie 21roku życia najpóźniej w dniu wyborów – Sejm (30- Senat, 35 – Prezydent) * dodano ograniczenie dot. osób skazanych prawomocnym wyrokiem, konieczne przesłanki:

· prawomocny wyrok

· kara pozbawienia wolności (także w zawieszeniu) · przestępstwo umyślne

· z oskarżenia publicznego

// kontrowersje – penalizowanie przeciwników politycznych przez tworzenie przepisów karnych,

oraz czy to nie obywatele sami powinni decydować

5. gwarancje

- rejestry – prowadzone ciągle przez gminę// opisać je na egzaminie spisy wyborców – sporządzane na potrzeby konkretnych (najbliższych) wyborów

* zasada jawności rejestru i spisu + prawo wniesienia reklamacji do wójta,

burmistrza, (prezydenta miasta)) - umożliwienie głosowania osobom znajdującym się poza obszarem stałego zamieszkania

- sposób tworzenia obwodów glosowaniaumożliwiający największej liczbie wyborców

uczestnictwo w głosowaniu(dla niepełnosprawnych i w zakładach zamkniętych) * występowanie obwodów „zamkniętych”, na statkach i za granicą

6. zasada incompatibilitas – może ograniczać powszechność występując na 2-óch etapach:

* klasycznie:po wyborze, z ew. możliwością zrezygnowania ze stanowiska

* wykluczenie możliwości kandydowania

39

II.1. Rejestry a spisy wyborców

1. są mechanizmem gwarantującym przestrzeganie zasady powszechności wyborów

2. Rejestry wyborców

- prowadzone przez wszystkie gminy na terytorium Polski - urzędowe dokumenty zawierające dane osobowe:

* imię, nazwisko, imię ojca, datę urodzenia, PESEL i adres zamieszkania osób, którym przysługuje prawo wybierania, a zamieszkałych na stałe na obszarze gminy

- wpisy następują z urzędu (wyjątkiem osoby zameldowane na okres czasowy – na wniosek)

- osoby nie zamieszkałe, ale przebywające na terenie gminy – na wniosek

- służy do sporządzenia spisów wyborców w wyborach parlamentarnych, prezydenckich i

samorządowych

3. Spisy wyborców

- urzędowe dokumenty sporządzane przez gminy na podstawie rejestru wyborców i obejmują osoby stale zamieszkałe na obszarze gminy, a którym przysługuje prawo wybierania

w nadchodzących wyborach (lub głosowania w referendum)

- osoby przebywające czasowo na terenie gminy i nigdzie niezamieszkałe – dodane na wniosek

- możliwość dopisania się na wniosek (do10 dni wcześniej)

- osoby niepełnosprawne mogą na wniosek wybrać (w obrębie gminy, na której mieszkają)

lokal wyborczy stwarzający warunki głosowania przez osobę niepełnosprawną

w dniu głosowania:

- nieujęcie w spisie (dopisanie) * udokumentowanie stałego zamieszkania na obszarze gminy (np. dowód)

* potwierdzenie (telefoniczne) przez urząd gminy nieotrzymania zawiadomienia o

utracie przez wyborcę praw wyborczych - dopisanie na podstawie zaświadczenia o prawie do głosowania

* wydaje urząd gminy w miejscu stałego zamieszkania

- osoby mieszkające na stałe za granicą – na podstawie paszportu

4. zasada jawności rejestru i spisu

* każdy może wnieść reklamację do wójta, burmistrza (prezydenta miasta)

* nieuwzględnienie reklamacji skarga do sądu rejonowego (wydaje ostatecznepostanowienie)

III. Zasada równości wyborów, jej realizacja i gwarancje*

1. celem zagwarantowanie każdemu wyborcy takiego samego wpływu na wynik wyborów

a. ujęcie formalne – każdy wyborca posiada jednakową liczbę głosów (zwykle 1) b. ujęcie materialne– siła (waga) głosu każdego wyborcy jest taka sama

2. ostatecznie uznana w paostwach demokratycznych w XX * wcześniej rozwiązania sprzeczne np. głosowanie wielokrotne przez uprzywilejowanych

* równość materialna nie jest tak powszechna, co wynika m.in. z: - potrzeby zapewnienia odpowiedniej, a nie zawsze równej w sensie materialnym,

reprezentacji interesów części składowych państwa federacyjnego

- specyfiki ludności państwa, określonej przez dużą migrację

~ wpływ na przestrzeganie równości materialnej ma gł. wielkość okręgu wyborczego i liczba

przypadających na niego mandatów ~ zasada jest spełniona jeśliproporcja wyborców okręgów wyborczych do liczby

mandatów wnich obsadzanych jest we wszystkich okręgach taka sama (lub zbliżona)

* okręgi wyborcze nie są nigdy idealnie równe

3. gwarancje 1) ujęcie wyborcy wyłącznie w 1 spisie wyborczym

- potwierdzeniem jest wykreślenie ze spisu wyborców osoby, która uzyskała

zaświadczenie o prawie do głosowania

2) obowiązek osobistego, pisemnego poświadczenia podpisem odbioru karty do głosowania

- uniemożliwia kilkukrotne pobranie karty

4. 2 sposoby realizacji równości materialnej a. zmiana granic okręgów b. zmiana ilości mandatów

w wyborach do Sejmu oba, ale do Senatu tylko 1. – nie gwarantuje realizacji

5. obowiązywanie w polskim prawie wyborczym zasady równości nie jest pełne

* występuje przy wyborach do Sejmu i prezydenckich * w wyborach do Senatu ogranicza się do równości formalnej

A. wybory do Senatu

2-etapowy mechanizm określający zarówno:

· wielkość okręgów wyborczych

· liczbę mandatów senatorskich w nich obsadzanych

liczba, wielkość okręgów i liczba obsadzanych mandatów jest powiązana ze strukturą wojewódzką ustawodawca bezpośrednio określił il. mandatów obsadzanych w woj.

· najwięcej (13) mazowieckie i śląskie, najmniej (3) np. opolskie i lubuskie

w okręgu wyborczym wybiera się 2-4 senatorów, nieliczne woj. stanowią jeden okrąg

jeśli na obszarze woj. ustanowiony jest więcej niż 1 okrąg, to liczbę senatorów

wybieranych w okręgu ustala się przez jednolitą wojewódzką normę

przedstawicielstwa

· dzieli się liczbę mieszkańców woj. przez liczbę senatorów w nim wybieranych

brak obiektywnych mechanizmów określających powszechnie obowiązujące

proporcje między liczbą wyborców w okręgu a liczbą wyłanianych senatorów

· nie gwarantuje to równości materialnej

40

B. wybory do Sejmu

realizacja równości materialnej przez umiejętną konstrukcję okręgów wyborczych,

gwarantującą we wszystkich okręgach max zbliżoną proporcję liczby mandatów do liczby mieszkańców

podziału terytorium państwa na okręgi dokonuje się w oparciu o jednolitą normę

przedstawicielstwa (obliczaną dla całego terytorium państwa)

· proporcja między ilością wyborców a ilością mandatów

· dzieli się liczbę mieszkańców kraju przez ogólną liczbę posłów wybieranych w okręgach wyborczych (460)

· pozwala na podział na okręgi i ustalenie liczby posłów w nich wybieranych

okrąg wyborczy obejmuje obszar woj. lub jego część, a jego granice nie powinny naruszać granic powiatów i miast na prawach powiatu

· okręgi mają charakter wielomandatowy – wybiera się min 7 posłów

ogranicza to dowolność w tworzeniu okręgów i gwarantuje przestrzeganie zasady

równości materialnej – równa siła głosu

niekorzystny wpływ klauzul zaporowych, ale wymaga tego zasada racjonalności pracy parlamentu

C. wybory prezydenckie

realizacja równości materialnej wynika z faktu, że obsadzany jest 1 mandat, a

okręgiem wyborczym jest terytorium całej Polski

6. wg TK zasada równości dot. całego procesu wyborczego

* od zgłaszania kandydatów po stwierdzenie ważności

* możliwe są jednak odstępstwa np. brak konieczności rejestracji list w pozostałych okręgach, gdy udało się to uczynić w ½ okręgów

IV. Zasada bezpośredniości wyborów i jej gwarancje*

~ uwzględniona przez Konstytucję jako jedne z przymiotników określających wybory do Sejmu, Senatu

i na urząd Prezydenta

1. wymóg ukształtowania procesu wyborczego, w którym zagwarantowane jest prawo każdego wyborcy do wskazania swojego przedstawiciela

* wybory jednostopniowe (bez pośrednictwa elektorów)

* oddawanie głosu na konkretnego preferowanego kandydata

2. wymóg wyłącznie osobistego uczestnictwa każdego wyborcy w wykonywaniu przyznanych mu praw wyborczych (w znaczeniu podmiotowym)

- zasady bezpośredniości nie narusza głosowanie przez pośrednika, czy też przez Internet, gdyż zasada ta tego nie dotyczy ważne jest, że wyborca osobiście dokonuje wyboru, a nie w jaki sposób to robi

3. gwarancje

- konieczne jest osobiste stawiennictwo w lokalu komisji wyborczej w celu oddania głosu

- potwierdzanie wydania karty do głosowania podpisem - wymóg osobistego oddania głosu przez wyborcę

* pomoc niepełnosprawnemu (wyłączenie członków komisji i mężów zaufania)

- wskazanie oddawanym głosem konkretnego kandydata Prezydenckie – na jednego z kandydatów

Senat – na najwyżej tylu kandydatów ilu senatorów jest wybieranych w okręgu

Sejm – metoda głosowania preferencyjnego (imiennego) * oddanie głosu na listę poprzez wyrażenie poparcia dla jednego z

kandydatów znajdujących się na tej liście

- nie jest to tzw. głosowanie na listy zamknięte– polegające na oddawaniu głosu na całą listę, a mandaty są rozdzielane wg

kolejności umieszczenia kandydata na liście

* pierwszeństwo dla wskazanego kandydata w otrzymaniu mandatu * mimo okręgów wielomandatowych wyborca dysponuje 1 głosem

~ zlikwidowanie tzw. list ogólnopolskich

· rywalizacja o mandaty poselskie następowała dwuetapowo

· znaczna część mandatów była rozdzielana w wielomandatowych okręgach wyborczych pomiędzy tzw. listy okręgowe

· reszta mandatów przypadły na listy ogólnopolskie, na które wyborca bezpośrednio nie

głosował, o tym ile mandatów otrzymywały poszczególne takie listy decydowało poparcie

udzielone listom okręgowym zgłoszonym przez ten sam komitet wyborczy

· gwarantowało uzyskanie mandatów przez czołowych kandydatów poszczególnych

komitetów wyborczych, nawet w braku bezpośredniego poparcia

41

V. Zasada tajności głosowania i jej gwarancje*

1. odnosi się tylko do jednej z faz postępowania wyborczego tzn. głosowania

2. tylko tajny sposób oddania głosu spełnia wymogi paostwa praworządnego

* gwarantuje on wyborcy, że nikomu poza nim samym nie będzie znana treść jego decyzji wyborczej

* chroni to wyborcę przed jakimikolwiek skutkami pozytywnymi lub negatywnymi

3. konstytucja wymienia tajnośd głosowania jako zasadę określającą wszystkie rodzaje wyborów

4. gwarancje

- w postanowieniach ordynacji wyborczych zorganizowanie w lokalach obwodowych komisji wyborczych miejsc (pomieszczeń) zapewniających tajność głosowania

- przepisy określające wymogi technicznejakim muszą odpowiadać karty do głosowania

- przepisy formułujące warunki gromadzenia i przechowywania kart

5. Tajnośd głosowania jest zasadą rodzącą określone w ustawie obowiązki po stronie organów przygotowujących i przeprowadzających wybory

* dla obywateli zasada ta ma charakter przywileju - granicę dowolności stanowi jedynie zakaz agitacji w lokalu wyborczym

- nieudanie się do pomieszczenia zapewniającego tajność głosowania jak i wrzucenie

karty do urny w sposób inny niż opisany w ustawie nie mogą być przesłanką uznania głosu za nieważny

- potencjalną sankcją wniesienie protestu wyborczego związanego z zarzutem

naruszenia przepisów Ordynacji dotyczących głosowania

VI. Systemy wyborcze

– w szerszym znaczeniu – całokształt zasad determinujących wybory do danego organu tj. ogół

regulacji dot. prawa wyborczego

– w ścisłym znaczeniu – treść reguł określających sposób ustalania wyników wyborów tj. przeliczania głosów na mandaty

VI.1. System większościowy - istota, rodzaje, wady i zalety*

1. historycznie wcześniejszy

2. w okręgach gł. jednomandatowych + wielomandatowych

cel wyłonienie większości, zwycięscy

3. mandat zdobywa kandydat w okręgu jednomandatowym lub kandydaci, czy też listy w okręgu wielomandatowym, którzy uzyskają większośd oddanych głosów

4. wiele odmian, najważniejsze:

a) system większości zwykłej – do zdobycia mandatu konieczne jest uzyskania przez

kandydata/listę największej liczby głosów spośród wszystkich rywalizujących * zwyciężyć może kandydat/lista, która wcale nie uzyskała poparcia rzeczywistej

większości wyborców danego okręgu wyborczego

* wybory do Senatu RP (ale okręgi są 1,2,3 i 4 mandatowe)

b) system większości bezwzględnej – do uzyskania mandatu konieczne jest uzyskania przez

kandydata/listę więcej niż połowę wszystkich ważnie oddanych głosów * większość bezwzględna = liczba, większa od połowy liczby oddanych głosów,

a jednocześnie tej połowie najbliższa (błędnie definiowana jako 50% + 1 głos)

* często wymaga II tury [różne modele i liczba dopuszczonych] * wybory Prezydenta RP

5. zalety: - realizacja zasady bezpośredniości (głosowanie na konkretną osobę)

- zwiększa szanse silnych partii – preferuje dominującą większość

- mniejsza liczba partii w parlamencie – mniejsze rozdrobnienie - stabilny rząd – możliwy niekolizyjny, ale mniej reprezentatywny

- lepszy z punktu widzenia mandatu wolnego – mniejsza zależność od partii

6. wady

- zmarnowany głos, oddany na kandydatka, który nie zwyciężył

- nie oddaje w pełni poglądów politycznych – gorzej legitymizuje proces wyborczy - konieczność II tury w przypadku systemu większości bezwzględnej

- wrażliwy na terytorialne skupienie

- umożliwia zbyt duży wpływ elit wyborców (tzw. selektorat)

42

VI.2. System proporcjonalny - istota, wady i zalety*

1. rozdzielenie mandatów pomiędzy listy kandydatów proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów

2. muszą być spełnione 3 przesłanki

1) tylko wielomandatowe okręgi wyborcze 2) zasada rywalizacji pomiędzy listami kandydatów (a nie pojedynczymi osobami)

3) określenie metody przeliczania liczby otrzymanych głosów na liczbę uzyskanych w wyniku

wyborów mandatów * nie wystarczy prosta proporcja matematyczna – systemy proporcjonalne różnicuje

gł. mechanizm dokonywania obliczeń wyniku wyborów

(np. d’Hondta, Sainte-Lague)

cel ma jak najwierniej odzwierciedlić preferencje społeczeństwa w składzie parlamentu

* wybory do Sejmu RP – system przeliczania d’Hondta

3. zalety:

- większe szanse mniejszych, słabszych partii - nie marnowanie głosów – mała deformacja woli wyborców

- nakierowanie na odzwierciedlenie w wyborach politycznego układu sił

4. wady:

- rozdrobnienie w ciele przedstawicielskim

* często stosuje się minimalne progi procentowe (tzw. progi wyborcze, klauzule zaporowe), w RP: 5% dla partii oraz 8% dla koalicji partyjnych

- słabszy i mniej stabilny rząd (konieczne koalicje)

- głosowanie na listy, a nie konkretne osoby (słabiej spełnia zasadę bezpośredniości)

- prowadzi do demokracji partyjnej –miejsce w parlamencie dużo bardziej zależy od władz partii

- zagraża wprowadzeniem „mandatu partyjnego”

VI.3. Inne czynniki kształtujące wybory*

- stopień koncentracji władzy / dominacja egzekutywy / monizm-dualizm egzekutywy - system partyjny / konformacyjny-kompromisowy model współdziałania grup politycznych

- unitarna-federacyjna struktura

- kształt sądownictwa konstytucyjnego

VII. System obowiązujący w Polsce

VII.1. Procedura ustalania wyników wyborów do Sejmu i Senatu

1. Konstytucja (art. 96 ust.2) przesądza proporcjonalny charakter wyborów do Sejmu

2. mandaty poselskie zostają proporcjonalni rozdzielone pomiędzy okręgowe listy kandydatów wg tzw. systemu d’Hondta- metoda stosowana do podziału mandatów w proporcjonalnych systemach wyborczych z listami kandydatów(nazwa od nazwiska belgijskiego matematyka Victora d'Hondta)

- stosowana też w wyborach samorządowych (do rad gmin powyżej 20 tys. mieszkańców, rad

powiatów oraz sejmików województw)

3. zasada działania:

przyznawanie mandatów listom kandydatów:

a. dzielenie liczby głosów uzyskanych przez poszczególne listy kandydatów kolejno przez

liczby naturalne (1,2,3,4...)

b. uzyskane ilorazy uszeregowuje się wg kolejności (w liczbie odpowiadającej ilości pozostających do obsadzenia okręgu mandatów)

c. każdej z list przyznaje się odpowiednio tyle mandatów, ile przypada na nią największych

ilorazów

wskazanie konkretnych kandydatów z list, którym przypadną mandaty:

a. decyduje liczba głosów jaką otrzymał kandydat

b. większa liczna obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów uzyskał więcej głosów c. losowanie przez przewodniczącego OKW

4. jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia:

a. pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów

b. o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów.

~ uchodzi za dogodną dla ugrupowań o dużym poparciu, powodując nawet ich „nadreprezentację”

w parlamencie

5. instytucja tzw. klauzul zaporowych (minimalny próg procentowy)

a) w podziale mandatów w okręgach wyborczych mogą uczestniczyć tylko okręgowe listy

kandydatów tych komitetów, których listy otrzymały min. 5 % ważnych głosów b) w przypadku okręgowych list kandydatów zgłoszonych przez koalicyjne komitety wyborcze

próg wynosi 8%

6. Ordynacja wyborcza przewiduje, że wybory do Senatu oparte są na zasadzie większości zwykłej *za wybranych do tej Izby w okręgu wyborczym uważa się kandydatów, którzy otrzymali

kolejno najwięcej oddanych głosów ważnych

* w okręgach 2,3,4-mandatowych odpowiednio 2,3,4 kandydatów

* jeśli z powodu równej liczny głosów uprawnionych do uzyskania mandatów jest więcej niż mandatów do rozdzielenia – o pierwszeństwie decyduje:

a. zwycięstwo danego kandydata w większej liczbie obwodów b. losowanie przewodniczącego okręgowej kw

43

VII.2. Wygaśnięcie mandatu posła i senatora

1. przesłanki wygaśnięcia mandatu p/s precyzuje Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i Senatu RP: 1) utrata prawa wybieralności;

2) pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu; 3) zrzeczenie się mandatu (odmowa złożenia ślubowania = zrzeczenie)

4) śmierć posła;

5) stwierdzenie nieważności wyboru 6) zajmowanie w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów

Konstytucji albo ustaw nie można łączyć z mandatem p/s, jeżeli nie złoży on MSejmu/

Senatu, w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia przez PKW wyników wyborów oświadczenia o złożeniu rezygnacji z zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji.

7) powołanie w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których stosownie do

przepisów Konstytucji albo ustaw nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu 8) wybór w toku kadencji na posła do Parlamentu Europejskiego;

9) sprawowania przez p/s albo powołania go na stanowisko lub funkcję:

a) radnego rady gminy, rady powiatu lub sejmiku województwa, b) w zarządzie powiatu, zarządzie województwa lub zarządzie związku komunalnego,

c) wójta lub burmistrza (prezydenta miasta).

w wypadku 6-9 następuje z dniem powołania/wybrania

2. wygaśnięcie mandatu stwierdza M Sejmu/Senatu w drodze postanowienia i ogłasza się w „MP” oraz

doręcza niezwłocznie PKWwymagane jest uzupełnienie składu izby

VII.3. Procedura uzupełniania składu Sejmu i Senatu w trakcie kadencji Izb

1. wygaśnięcie mandatu poselskiego

- nie przeprowadza się wyborów uzupełniających

- w miejsce ustępującego wstępuje kolejny kandydat z listy, z której mandat otrzymał poprzedni poseł – zawiadamia o tym MS na podstawie informacji PKW

- posłem zostaje kandydat, który w wyborach otrzymał kolejno największą liczbę głosów

- przy równej liczbie głosów o pierwszeństwie decyduje kolejność umieszczenia kandydata na danej liście okręgowej

kandydat może zrzec się pierwszeństwa do obsadzenia mandatu na rzecz kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. Oświadczenie o ustąpieniu pierwszeństwa

powinno być złożone MS w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o przysługującym

mu pierwszeństwie do mandatu

2. wygaśnięcie mandatu senatora

- Prezydent zarządza w terminie 3 m-c od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu – wyborów

uzupełniających na zasadach identycznych, jak wybory „właściwe”

- postanowienie Prezydenta PKW podaje do wiadomości publicznej, w formie obwieszczenia, na obszarze okręgu wyborczego, w którym wybory mają być przeprowadzone

- zasięg terytorialny obejmuje tylko okręg wyborczy, z którego pochodzi wakujący mandat

- głosowanie tylko na terytorium kraju - wyborów uzupełniających nie przeprowadza się w okresie6 m-c przed dniem, w którym

upływa termin zarządzenia wyborów do Sejmu

VIII. Gwarancje praworządności wyborów i ich weryfikacja

VIII.1. Rejestracja kandydatów do Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta

1. od rejestracji uzależnione jest uczestnictwo kandydatów i komitetów wyborczych w ścisłej

kampanii wyborczej, oraz walka o uzyskanie mandatów poselskich, senatorskich i prezydenckiego

2.Kandydatów na posłów i senatorów zgłaszają wyborcy i partie polityczne, a kandydatów na Prezydenta 100 tyś. obywateli ~ do działania w imieniu wyborców lub partii politycznych dział upoważnione są komitety wyborcze

3.Kandydaci mogą byd zarejestrowani dopiero po uzyskaniu poparcia wyborców

- uzależnienie rejestracji kandydatów na Prezydenta, posłów i senatorów od uzyskania przez nich pewnego minimalnego poparcia stanowi rodzaj ich wstępnej weryfikacji ~ każdy wyborca może udzielić poparcia dowolnej liczbie kandydatów i list

A. PKWprzyjmuje zgłoszenie i rejestruje kandydatów na urząd Prezydenta

zgłoszenia kandydata w PKW dokonuje komitet wyborczy powołany przez min 15

os., który musi wcześniej zostać zarejestrowany przez PKW

elementy zgłoszenia kandydata na Prezydenta RP

- dane osobowe kandydata (imię, nazwisko, wiek, wykształcenie, zawód)

- nazwa komitetu wyborczego + imię, nazwisko i adres pełnomocnika i pełnomocnika finansowego

- wykaz co najmniej 100 tyś.wyborców popierających zgłoszenie

pod formalnym zgłoszeniem kandydat składa PKW zgodę na kandydowanie i oświadczenie lustracyjne

- oświadczenie niezwłocznie przesyłane do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania kandydata – sąd wszczyna z urzędu

postępowanie lustracyjne

w przypadku stwierdzenia przez PKW wad zgłoszenia – wzywa pełnomocnika komitetu do ich usunięcia

od decyzji PKW (nakazujące usunięcie wad, odmawiającej zarejestrowania kandydata, lub wcześniej komitetu) przysługuje pełnomocnikowi komitetu skarga

do SN– ostatecznie rozstrzyga

B. Okręgowe KWprzyjmują zgłoszenie i rejestrują okręgowe listy kandydatów na posłów

i na senatorów

elementy zgłoszenia listy kandydatów w wyborach do Sejmu

- dane kandydatów (imię, nazwisko, zawód, miejsce zamieszkania)

- oświadczenie o liczbie podpisów wyborów popierających listę wraz

z wykazem podpisów [min. 5000 wyborców z danego okręgu]

- zwolnienie z obowiązku komitetów, które zarejestrowały listy

kandydatów w co najmniej ½ okręgów wyborczych w kolejnych

mogą rejestrować listy bez konieczności poparcia wyborców dla tych list

· dołączają tylko odpowiednie zaświadczenie PKW - pisemna zgoda kandydata na kandydowanie

- oświadczenie kandydata mówiące czy był pracownikiem, lub

współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa w 1944-1990

komitet może zgłosić w każdym okręgu 1 okręgową listę kandydatów na posłów

44

w wyborach do Senatu

- zasadniczo te same elementy

- komitet wyborczy może zgłosić max tylu kandydatów ile przypada

mandatów w danym okręgu

- przy zgłoszeniu każdego z kandydatów należy dołączyć odrębne listy

poparcia min 3000 wyborców stale zamieszkałych w okręgu, w którym kandydat ma zamiar kandydować

w przypadku stwierdzenia wad w zgłoszeniu komicja wzywa komitet wyborczy

do ich usunięcia w terminie 3 dni

- jeśli nie zostaną usunięte odmawia rejestracji listy w części, lub w całości, lub rejestracji kandydata na senatora

- pełnomocnikowi komitetu przysługuje odwołanie od decyzji do PKW, a

jej decyzja ma charakter ostateczny

VIII.2. Weryfikacja ważności wyborów parlamentarnych i prezydenckich

1. 3 rodzaje systemów weryfikacji ważności wyborów

a. weryfikacja parlamentarna – najstarszy, kontrolę przeprowadza organ przedstawicielski * 1x w czasie rewolucji francuskiej Zgromadzenie Narodowe // (iudex in causa sua)

b. weryfikacja jurysdykcyjna – kompetencje do kontroli posiadają sądy, lub organy o

charakterze sądowym * 1x w GB w 1868 // źródło w podziale władzy i niezawisłych sądach

c. system mieszany * np. do Bundestagu – ważność stwierdza on sam, ale instancją odwoławczą jest

Związkowy Trybunał Konstytucyjny

2. w RP weryfikację ważności wyborów parlamentarnych i prezydenckich przeprowadza niezależny organ władzy sądowniczej tj. SN

3. wybory do Sejmu i Senatu

* rozstrzygnięcie o ważności wyborów poprzedzone przedstawieniem przez PKW sprawozdania

z wyborów i wydaniem przez SN opinii w efekcie rozpatrzenia protestów wyborczych

* w składzie: Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych * SN rozstrzyga nie później niż w 90 dniu od dnia głosowania o ważności wyborów, oraz

ważności wyboru posła, lub senatora, przeciwko któremu wniesiono protest

* uchwała przedstawiona Prezydentowi, M Sejmu i Senatu, PKW i ogłoszona w Dz.U.

* SN może stwierdzić nieważność wyborów w całości, lub w odniesieniu do konkretnych

posłów, lub senatorów konieczność określenia mandatów, które uległy wygaśnięciu

i zarządzenie przez Prezydenta RP ponownych wyborów

4. wybory prezydenckie * do nowelizacji ustawy o wyborze Prezydenta 1995r. przeprowadzało Zgromadzenie Narodowe

* rozstrzygnięcie podjęte przez SN w formie uchwały na podstawie sprawozdania z

wyborów przedstawionego przez PKW, oraz po wcześniejszym rozpatrzeniu przez SN protestów wyborczych nie później niż w 30 dniu po podaniu wyników wyborów do

wiadomości publicznej przez PKW * uchwała przedstawiona M Sejmu, PKW i ogłoszona w Dz.U. * MS zarządza nowe wybory najpóźniej w ciągu 5 dni od ogłoszenia uchwały SN

o nieważności wyborów w Dz.U.

VIII.3. Protest wyborczy w wyborach parlamentarnych i prezydenckich i procedura jego

rozpatrywania

1. wyborcy mają prawo wnoszenia protestów wyborczych w wyborach parlamentarnych:

a) ograniczone przedmiotowo – podstawą protestów mogą być jedynie:

* popełnienie przestępstwa przeciwko wyborom

* naruszenie Ordynacjiwyborczej dot. wyłącznie określonych momentów w procesie

wyborczym tj.: głosowania + ustalania wynikówgłosowania oraz wynikówwyborów

b) ograniczone podmiotowo

ogół wyborców może wnieść jedynie protesty:

* uzasadniane popełnieniem przestępstwa przeciw wyborom

* uzasadnione naruszeniem przez PKW przepisów Ordynacjidot. ustalania wyników

głosowania i wyników wyborów do Sejmu i Senatu

w przypadku protestów przeciwko ważności wyborów w okręgu lub przeciwko ważności

wyboru p/s prawo do ich wnoszenia przysługuje tylko wyborcom, których nazwisko było umieszczone w spisie wyborców w tym okręgu w dniu głosowania

prawo do wnoszenia protestów wyborczych przysługuje pełnomocnikom komitetów

wyborczych i przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej

c) ograniczone czasowo – może być wniesiony do SNw terminie 7 dniod ogłoszenia

wynikówprzez PKWw Dz.U.

wymagana forma pisemna, SN rozpatruje w składzie 3 sędziów

2. protesty wyborcze w wyborach prezydenckich:

a) ograniczone przedmiotowo – mogą być wnoszone z powodu:

* naruszenia przepisów ustawyo wyborze Prezydenta

* przestępstwa przeciwko wyborom

w przypadku, jeśli to naruszenie lub przestępstwo miało wpływ na wynik

b) ograniczone podmiotowo – prawo do wnoszenia protestów przysługuje:

* wyborcom, którzy w dniu wyborów byli umieszczeni w spisie wyborców w

jednym z obwodów głosowania

* komitetom wyborczym kandydatów * komisjom wyborczym

c) ograniczone czasowo – forma pisemna, nie później niż w ciągu 3 dniod podania wyników

wyborów do publicznej wiadomości przez PKW

45

IX. Okręgi wyborcze

1. W celu przeprowadzenia wyborów do Sejmu tworzy się wielomandatowe okręgi wyborcze

* w okręgu wyborczym wybiera się co najmniej 7 posłów

* okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego część, granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic wchodzących w jego skład powiatów i miast na prawach

powiatu.

2. W celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się na obszarze poszczególnych województw

okręgi wyborcze * w okręgu wyborczym wybiera się od 2 do 4 senatorów

* granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic okręgów wyborczych utworzonych

dla wyborów do Sejmu.

3. Instytucje jednoosobowe: Prezydent, oraz wójtowie gmin, burmistrzowie i prezydenci miast nie są

wybierani w okręgach wyborczych * można przyjąć zwyczajowo, że okręgiem, w którym dokonuje się wyboru Prezydenta RP

jest obszar całej Rzeczypospolitej Polskiej, zaś w przypadku wójta/burmistrza/prezydenta

miasta jest to gmina lub miasto, w którym wybierana jest osoba.

4. w skład obwodów wchodzą okręgi wyborcze

a) tworzone na zasadzie terytorialnej - przez rady gmin, obejmują 500 – 3000 mieszkańców (wyjątkowo < 500)

b) zamknięte

- w szpitalach i zakładach opieki społecznej (min 50 wyborców) - w zakładach karnych i aresztach śledczych

c) na polskich statkach morskich

- minimum 15 wyborców - możliwość przekazania okręgowej kw wyników

d) dla obywateli polskich przebywających za granicą

- w drodze rozporządzenia MSZ - w polskich placówkach dyplomatycznych i konsularnych

3. Formy demokracji bezpośredniej

demokracja bezpośrednia – zakłada, że władza sprawowana jest osobiście przez ogół uprawnionych do

tego obywateli (suweren wyraża swoją wolę osobiście)

* w Atenach w V pne – władzę sprawuje zgromadzenie ludowe ludzi wolnych (ecclesia)

* w starożytnym Rzymie – conciliumplebis podejmuje decyzje jako plebiscitum * wsparcie w doktrynie JJ. Rousseau

* w nowożytności w Szwajcarii i Koloniach Brytyjskich w Ameryce

zalety: * rozstrzygnięcia zapadłe w taki sposób są najbardziej demokratycznie legitymowane

* sprzyja edukacji społecznej

* wzrost świadomości społ. w sferze odpowiedzialności za bieg spraw publicznych

wady: * trudna do stosowania w dużych państwach - powszechnie stosowana jest jednak demokracja

przedstawicielska – ogół obywateli upoważnia swoich reprezentantów do sprawowania władzy w ich imieniu

* zawodna w sprawach skomplikowanych

* kosztowna

- instytucje demokracji bezpośredniej: 1. zgromadzenie ludowe

- spotkanie ogółu ludności uprawnionej do podejmowania decyzji w ramach

sprawowania władzy - Landsgemeinde w 2-óch małych kantonach Szwajcarii, twonmeeting w

niewielkich gminach USA, parishmeeting w niewielkich gminach Anglii i Walii

2. referendum i jego szczególna forma – plebiscyt - plebiscyt rozumiany jest jako:

1) synonim referendum

2) powszechne głosowanie dla wyrażenia zaufania obywateli dla osób sprawujących władzę, choć formalnie jegoprzedmiotem jest akt prawny

3) instytucja prawa m-nar. publicznego – wyrażenie stosunku ludności

do zmiany statusu prawnego części lub całości terytorium państwa

3. inicjatywa ludowa

4. weto ludowe

- polega na przyznaniu prawnie określonej grupie obywateli prawa do

sprzeciwu wobec aktu prawodawczego ustanowionego przez uprawniony

organ państwowy i żądania przeprowadzenia w tej sprawie referendum

- 1x w Szwajcarii w XIX

5. konsultacje społeczne

- prawnie niewiążąca moc i stosunkowo luźna forma dająca sposobność do

przedstawiania przez uczestników własnych uwag, postulatów, propozycji - organy zarządzające konsultacje swobodnie interpretują ich wynik

6. recall (w niektórych stanach USA)

- prawo do odwoływania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych

46

I. Referendum

- polega na możliwości wyrażenia swojego stanowiska w określonej sprawie w głosowaniu, przez ogół uprawnionych do tego obywateli * pierwsze w XVIII dot. uchwalenia konstytucji niektórych stanów w USA i jakobińskiej

1. problem zakresu spraw poddanych pod głosowanie

- wg Rousseau – wszystkie - obecnie wprowadzono ograniczenia przedmiotowe

* zwolennicy – w sposób najbardziej demokratyczny rozwiązuje problemy nawet te aksjologiczne np. dot. aborcji

* przeciwnicy – a sprawach aksjologicznych nie może rozstrzygać większość, a niektóre sprawy

zwł. dot. praw człowieka mają charakter autonomiczny – są ponadkonstytucyjne + większość też nie może decydować mniejszości

~ spór na płaszczyźnie aksjologicznej – konstytucja nie wprowadza formalnych zakazów tzw. norm wieczystych, które są niezmienna (jak np. Niemcy)

~ na płaszczyźnie technicznej – problem poddawania spraw zbyt skomplikowanych

2. wiążący charakter dla władzy publicznej - referendum ma sens tylko gdy ma char. wiążący - problem ustalenia większości, wymogu i progu frekwencji

~ przeciwnicy – utrudnia posługiwanie się

~ zwolennicy – konieczny jest ciężar legitymizacji

3. problem wykonania referendum – tj. znaczenia wiążącego charakteru

- samo w sobie nie jest źródłem prawa, musi być dopiero wdrożone

4. w RP prawo do udziału ma: -tylko obywatel polski

- który najpóźniej w dniu głosowania ukończył 18 lat

- nie został prawomocnym orzeczeniem sądu ubezwłasnowolniony, lub

- pozbawiony praw publiczny, lub wyborczych

I.1. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

1. art. 125.sprawy o szczególnym znaczeniu dla paostwa

* podmiot decydujący o zarządzeniu decyduje o celowości poddania określonej kwestii pod

głosowanie powszechne * poniekąd ocena głosujących przez frekwencję

2. charakter fakultatywny – przeprowadzenie możliwe, ale nie konieczne

3. kompetencje do zarządzenia

1. Sejmuchwałabezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ½ulp 2. Prezydent (nie wymaga podpisu Prezesa RM) za zgodą Senatuwyrażoną bezwzględną

większością głosów w obecności co najmniej postanowienie (Senat ma 14 dni)

~ ogłaszane w Dz.U. przeprowadza się max w 90 dniuod ogłoszenia uchwały / postanowienia

4. wniosek o zarządzenie referendum: (nie ma charakteru wiążącego)

1. Senat

2. RM 3. Grupa co najmniej 500 tyś. Obywateli

4. Posłowie co najmniej 69, Prezydium Sejmu, lub komisja sejmowa

5. zakres przedmiotowy wniosku składanego przez obywateli nie może dotyczyd

1. Wydatków i dochodów (zwł. podatków i innych danin publicznych) 2. Obronności państwa

3. Amnestii

6. organ zarządzający referendum ustala treśd pytao bądź wariantów rozwiązao

7. referendum wyznacza sięna dzieo wolny od pracy (2-dniowe w dzień wolny i poprzedzający)

8.wynik - jest wiążący, jeśli wzięła udział więcej niż ½ uprawnionych do głosowania

* konieczne jest precyzyjne i jednoznaczne określenie sprawy poddanej pod głosowanie

9. rozstrzygnięcie – gdy na pytanie oddano większość ważnych głosów pozytywnych lub negatywnych,

gdy na jeden z wariantów rozwiązań oddano najwięcej ważnych głosów

10. obowiązek podjęcia przez właściwe organy paostwowe

- max 60 dni od ogłoszenia uchwały SN o ważności referendum - czynności w celu realizacji wyniku referendum poprzez wydanie aktów normatywnych lub

podjęcie innych decyzji (samo ref. nie wywołuje bowiem przeobrażeń w sferze prawnej)

47

max 45 dni od dnia uchwalenia ustawy

zmieniającej Konstytucję przez Senat

I.2. Referendum wyrażające zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej

kompetencje

1. art. 90 ust.1 – przedmiotem referendum ogólnokrajowego może byd kwestia wyrażenia zgody na

ratyfikację przez Prezydenta umowy m-nar, na podstawie której RP przekazuje organizacji m-nar lub

organowi m-nar kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach

2. forma zgody na taką ratyfikację

*Sejmw formie uchwałybezwzględnąwiększościąw obecności min ½ ulp podejmuje decyzję

o wyborze 1 z 2-óch możliwych sposobów wyrażenia zgody na ratyfikację: a) w drodze ustawy uchwalanej przez Sejm i Senat większością 2/3 (w każdej z izb)

- przy braku większości umowa nie może być ratyfikowana, ale można

ponownie wnieść projekt ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację

b) w drodze referendum

3. referendum zarządza Sejm lub Prezydent za zgodą Senatu (uchwała Sejmu w przedmiocie formy

wyrażenia zgody na ratyfikację nie wywołuje skutku w postaci zarządzenia referendum) - zarządzają te same organy co ref. ws. o szczególnym znaczeniu dla państwa

- gdy zarządza Sejmwyłączna możliwość złożenia wniosku z własnej inicjatywy

* Posłowie co najmniej 69, Prezydium Sejmu, lub komisja sejmowa

4. wynik - jest wiążący, jeśli wzięła udział więcej niż ½ uprawnionych do głosowania

jeśli niewiążące Sejm może ponownie podjąć uchwałę ws. wyboru trybu wyrażenia zgody na

ratyfikację

5. rozstrzygnięcie - gdy na pytanie oddano większość ważnych głosów pozytywnych lub negatywnych

- pozytywne Prezydent uzyskuje zgodę na ratyfikację

- negatywne Prezydent nie uzyskuje zgody (umowa nie może być ratyfikowana)

6. ważnośd w ciągu 60 dni stwierdza SN

~ problem – czy jeżeli Sejm wybierze 1 tryb i się nie powiedzie, to czy można skorzystać z 2

* szkoła restrykcyjna – gdy referendum jest wiążące to zamyka drogę * wykładnia rozszerzająca – możliwy jest 2 tryb

~ problem przekazania kompetencji – w przypadku UE faktycznie nie wiadomo do końca jakie kompetencje przekazano, a wykładnia ETS jest rozszerzająca

I.3. Referendum zatwierdzające ustawę o zmianie Konstytucji

1. art. 235 – referendum zatwierdzające ustawę zmieniającą przepisy zamieszczone w

Rozdziale I - Rzeczpospolita,

II -Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

XII- Zmiana Konstytucji

2. charakter fakultatywny – przeprowadzenie możliwe, ale nie konieczne

3. charakter zatwierdzający– najpierw uchwala się zmianę Konstytucji

* uchwalana w jednakowym brzmieniu: 2/3 Sejm i bezwzględną Senat

4. Inicjatywę ws. przeprowadzenia referendum konstytucyjnego mają podmioty dysponujące prawem

inicjatywy zmiany Konstytucji: * 1/5 ustawowej liczby posłów

* Senat

* Prezydent

~ adresatem wnioski jest MS - ma 60 dni na zarządzenie referendum od dnia otrzymania wniosku

5. pytanie powinno rozpoczynad się„Czy jesteś za przyjęciem zmiany Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia

1997 r., dokonanej ustawą z dnia (tytuł ustawy)?”

6. wiążący charakter referendum nie zależy od frekwencji 7. ważnośd w ciągu 60 dni stwierdza SN uchwałą ogłoszoną w Dz.U.

* MS przedstawia Prezydentowi RP do podpisu ustawę o zmianie Konstytucji

* Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszeni w Dz.U.

~ problem kiedy dotyczy wymienionych rozdziałów zwł. gdy przepis dot. pośrednio np. II-instancyjność * restrykcyjnie – tylko treść rozdziałów (wykładnia językowa)

* rozszerzająco – może dot. przepisów powiązanych lub uszczegółowiających

I.4. Referendum lokalne

- forma decydowania wspólnoty samorządowej o sprawach jej dotyczących tzw. sprawy lokalne

~ problem oddzielenia spraw lokalnych od krajowych np. budowa elektrowni atomowej

- uregulowane w ustawie, ale ustrojodawca wskazał jedno zagadnienie mogące być przedmiotem

* odwołanie pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego

48

I.5. Protest przeciwko ważności referendum i procedura jego rozpoznawania

1. protest ma prawo wnieśd

a) każdy uprawniony do udziału (niezależnie czy go brał) * przestępstwo przeciwko referendum

* naruszenie przepisów ustawy o referendum ogólnokrajowym przez PKW

b) każdy ujęty w spisie okręgów

* naruszenie przepisów przez obwodowe komisje ds. referendum lub przez komisarza

wyborczego

c) przewodniczący komisji obwodowej

d) podmiot uprawniony do prowadzenia kampanii referendalnej

2. protest wnosi się do 7 dni od dnia ogłoszenia wyniku referendum przez PKW w Dz.U. * SN wydaje opinie o zasadności / o niezasadności protestu

3. procedura fakultatywna

4. może byd powtarzana (w przeciwieństwie do stwierdzenia ważności referendum)

II. Inicjatywa społeczna

II.1. Obywatelska inicjatywa referendalna

1. zakres przedmiotowy wniosku składanego przez obywateli nie może dotyczyd

1. Wydatków i dochodów (zwł. podatków i innych danin publicznych)

2. Obronności państwa

3. Amnestii

2. referendum lokalne

* inicjatywę mają mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego * w przypadku referendum obligatoryjnego ws. odwołania organów stanowiących samorządu

terytorialnego jest to jedyna forma zainicjowania referendum - w przypadku zgromadzenia wymaganej liczby prawidłowo zebranych podpisów

referendum musi zostać przeprowadzone

II.2. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza

1. prawo do przeprowadzenie dla 100 tyś. obywateli posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu

2. projekt nie może dotyczyd

1) materii gdzie wyłączną inicjatywę posiada RM

- ustawa budżetowa i ustawa o prowizorium budżetowym

- ustawa o zaciągnięciu długu publicznego i o udzieleniu gwarancji finansowych

2) materii co do których Konstytucja odrębnie określa krąg podmiotów mających prawo inicjować

- projekt ustawy o zmianie konstytucji

Rozdział V. Sejm i Senat

1. Sejm i Senat w konstytucyjnej strukturze organów państwa

I. Jako organy władzy publicznej

- Konstytucja powierza realizację celów Paostwa Polskiego organom władzy publicznej, poprzez

działanie na podstawie i w granicach prawa

* nie wskazuje imiennie osób, a abstrakcyjniejedno-, lub wieloosobowe instytucje publiczne

* są uprawnione do podejmowania w imieniu państwa czynności prawnych ze skutkiem wiążącym dla innych podmiotów Sejm i Senat to organy władzy publicznej w takim znaczeniu

- należą do najważniejszych, konstytucyjnych organów RP * organy centralne – ich uprawnienia rozciągają się na całe terytorium RP

> prawo występowania przed TK jako uczestnik sporu kompetencyjnego

- oba zgromadzenia wykonują władzę paostwową w zakresie ustawodawstwa

* uprawnienie do regulowania:

- w sposób ogólny i abstrakcyjny wszelkich dziedzin życia społecznego

- stosunków prawnych między os. fizycznymi i innymi podmiotamiprawnymi - tam, gdzie można się spotkać z rygorem stosowania środków przymusu

II. Jako organy przedstawicielskie

1. posiadają legitymację o najpełniej demokratycznym charakterze * kreacjaw demokratycznych i bezpośrednich wyborach

* Naród sprawuje władzę bezpośrednio, lub przez swoich przedstawicieli, za których uznani

zostali expressis verbisposłowie i senatorowie

2. założona jestpewna przewaga Sejmu i Senatu, co nie przekreśla zasady podziału władzy

* poszczególne władze (dokładniej ich organy) pozostają rozdzielone organizacyjnie i funkcjonalnie

* działać powinny tylko w granicach swoich kompetencji * ich pozycja powinna być zrównoważonanie chodzi tu o równość, czy równouprawnienie , ale

o wyeliminowanie nadrzędności

* nie oznacza to całkowitej wzajemnej niezależności * podkreślenie przewagi parlamentu to element polskiej tradycji ustrojowej

* preponderancja izb parlamentu, wynikająca z ich szczególnego związku z Narodem,

potwierdzona przez zakres ich uprawnień to główna przesłanka sformułowania poglądu o

panowaniu w RP systemu parlamentarnego

// ale silnie zmodyfikowanego w porównaniu do klasycznych wzorów

3. pluralizm polityczny parlamentu

* zasiadają w nim osoby reprezentujące odmienne poglądy * głowa państwa jako organ jednoosobowy symbolizuje natomiast pewną jedność, wspólnotę

* tylko izby parlamentarne jako wieloosobowe mogą odzwierciedlać faktyczny pluralizm

społeczeństwa

49

III. Jako izby parlamentu

1. definicja i rodzaje parlamentów * za parlament lub jego izbę uznawany jest organ państwowy, który:

1. ma charakter kolegialny – z reguły ciało o dużej liczebności (nawet kilkaset os.)

2. stanowi reprezentację społeczeństwa – pośredni, lub bezpośredni wybór w

demokratycznych wyborach

3. bierze udział w sprawowaniu władzy państwowej – co najmniej przez wiążący

udział w uchwalaniu norm prawnych o randze ustawowej

4. obraduje jawnie 5. członkowiecieszą sięszczególnym statusem prawnym (immunitet)

* współcześnie parlamenty posiadają właściwie monopol w sprawowaniu f. ustawodawczej * najbardziej znany jest podział na jedno- i dwuizbowe (bikameralne) wtedy składa się z

2-óch odrębnych zgromadzeń (izb) zasadniczo obradujących i działających osobno - konieczne jest odrębne rozpatrzenie sprawy przez obie izby

- ich rola i kompetencje nie muszą być w pełni tożsame

- pojęcia izby wyższej i niższej są historyczne

* zgodnie z konstytucją Sejm uchwala ustawy i jest on w tym zakresie instytucją rozstrzygającą

* nie może dojść do uchwalenia ustawy bez pozytywnego głosowania dla projektu w Sejmie * obie izby parlamentu biorą nierówny udział w stanowieniu ustaw

2. Senat jako druga izba parlamentu

* ze względu na zakres uprawnień i relacje między izbami wyróżnia się modele:

1. dwuizbowość egalitarna – model równorzędnej pozycji obu izb

- każdy akt skierowany przez parlament na zewnątrz (zwł. ustawa)

jest wyrazem woli całości - żadna z izb nie może przy ich formułowaniu narzucić drugiej

swojego stanowiska

- dla uchwalenia ustawy potrzeba zgodnych uchwał obu zgromadzeń

2. dwuizbowość niepełna („ułomna”) – model nierównorzędnej pozycji obu izb

- jedna z izb ma pozycję uprzywilejowaną, dominującą wyrazem tego:

- np. udzielenie jej w pewnych istotnych dziedzinach aktywności

parlamentu wyłączności kompetencji i wyeliminowanie w tych

sprawach udziału drugiej izby (np. kontrola rządu)

- przyznanie możliwości podjęcia ostatecznej decyzji w razie

różnicy stanowisk w określonej kwestii – prawo przeforsowania

własnego poglądu wbrew woli drugiej części parlamentu

- // póki działania „słabszej” izby nie mają tylko charakteru doradczo-

opiniodawczego nadal jest uważana za element parlamentu

* kompetencje Senatu wykraczają poza ramy doradztwa czy wyrażania opinii - potwierdzają to uprawnienia w zakresie zmian Konstytucji

- obsadzania niektórych najwyższych stanowisk w państwie

w tych dziedzinach ma on samodzielną pozycję

* udział w ustawodawstwie niewiele odbiega od konstrukcji obligatoryjnej konsultacji, bo

Sejm może odrzucić propozycje Senatu w sposób stosunkowo łatwy - uchwały Senatu w tej materii nie są tylko niezobowiązującą sugestią, lub formą opinii

3. problem zasadności istnienia dwuizbowego parlamentu w Polsce * klasyczna idea podziału władzy zakłada konieczność dodatkowego, wewnętrznego

rozdzielenia uprawnień w ramach poszczególnych władz - argument stracił na znaczeniu bo dominującą rolę w kierowaniu państwem zajmują

partie polityczne– izby o zbliżonych obliczach partyjnych nie mogą wzajemnie się hamować

* jako uzasadnienie bikameralnej struktury parlamentu: 1. federalna struktura państwa

- jedna izba reprezentuje cały naród

- druga przedstawia interesy części składowych (stanów, landów...) 2. dążenie do polepszenia jakości ustawodawstwa

- druga izba odgrywa rolę kontrolną (izba refleksji, rozwagi) - przeciwdziałać ma to pośpiechowi i przypadkowi w prawodawstwie

- zapewnia pogłębioną analizę projektów przez 2 osobne gremia

3. chęć stworzenia reprezentacji o charakterze niepolitycznym - idea izby samorządowej

* konstrukcja polskiego Senatu powoduje że zalicza się go do izb refleksji

- jednoznacznym nawiązaniem do teoretycznej koncepcji izby refleksji jest

podwyższenie min wieku senatorów (30) w porównaniu z posłami (21)

2. Mandat przedstawicielski i status prawny p i s

I. Mandat parlamentarny

1. rodzaje mandatu ze względu na stopień swobody deputowanego przy wykonywaniu jego uprawnień,

oraz dopuszczalność środków oddziaływania na postawę przedstawiciela przez wyborców

a) mandat związany (imperatywny)

- członek parlamentu przekazuje na jego forum tylko wolę i stanowisko

sformułowane przez swoich wyborców - otrzymuje prawnie wiążące wytyczne (instrukcje)

- kontrolapropozycji i ocenwyrażanych przez niego w parlamencie

b) mandat wolny

- członek parlamentu samodzielnie wyraża wolę elektoratu

- w wyborach otrzymuje umocowanie do wyrażania stanowiska w imieniu Narodu-

suwerena wedle samodzielnej oceny - wyborcy nie mają prawnie wiążących instrumentów wpływu na jego postawę

2. Konstytucja RP jednoznacznie przyjmuje koncepcję mandatu wolnego, a posłowie i senatorowie

wykonując mają kierować się dobrem Narodu – są bowiem przedstawicielami Narodu – suwerena

* mandat uniwersalny (reprezentują cały Naród), niezależny, nieodwołalny

* obowiązuje od momentu ogłoszenia przez PKW wyników

* brak możliwości odwołania p/s przez wyborców (brak tzw. koncepcji mandatu odpowiedzialnego) * zasada incompatibilitas(niepołączalności)

a) aspekt formalny - zakaz łączenia mandatu p/s z pewnymi funkcjami,

stanowiskami państwowymi, np. jednocześnie być posłem i senatorem b) aspekt materialny - zakaz podejmowania, wykonywania określonej działalności

gospodarczej 3. obowiązki wobec elektoratu, ale ich realizacja nie jest zabezpieczona sankcją prawną

* np. informowanie o swojej pracy i działalności izby

* np. przyjmowanie opinii, postulatów, wniosków wyborców i branie ich pod uwagę

50

II. Gwarancje prawidłowego wykonywania mandatu

1. gwarancje służą prawidłowemu i rzetelnemu wypełnianiu przez cały parlament jego zadań

a. immunitet – forma ochronydeputowanegowobec działań władzy wykonawczej i sądowniczej

* immunitet materialny – zasadniczyzakaz pociągania p/s do odpowiedzialności za

wszelkie działania wchodzące w zakres sprawowania mandatu, choćby nosiły

znamiona przestępstwa [chroni p/s też po zaprzestaniu piastowania mandatu]

* immunitet formalny – od dniaogłoszenia wyborów przezczas piastowania mandatu parlamentarnegop/s nie może być zasadniczo pociągnięty do odpowiedzialności

karnej, chyba że sam wyrazi na to zgodę lub uczyni to Sejm / Senat

b. przywilej nietykalności - zakaz legalnego naruszania nietykalności osobistej p/s tj.

stosowania jakichkolwiek środków przymusu bezpośredniego

c. gwarancje materialne – uprawnienia o charakterze finansowym i rzeczowym

zapewniające parlamentarzyście:

- bądź zwrot ponoszonych w związkuz wykonywaniem mandatu kosztów,

- bądź wynagrodzenia za wykonywane w parlamencie obowiązki

* świadczenia materialne na rzecz p/s

- diety poselskie– zryczałtowana rekompensata za wydatki związane ze

sprawowaniem mandatu

- uposażenie– otrzymują je tzw. p/s zawodowi, tj. tacy dla których

wykonywanie obowiązków parlamentarzysty stanowi odpowiednik pracy

zawodowej, lub działalności zarobkowej > wynosi tyle co wynagrodzenie podsekretarza stanu (v-ce ministra)

* zapewnienie trwałości zatrudnienia p/s w zakładzie, z którym łączy go stosunek pracy - ochrona stosunku pracy p/s przebywającego na urlopie bezpłatnym:

* nie można go rozwiązać ze strony pracodawcy w czasie

trwania kadencji i 2 lata po jej zakończeniu bez zgody Prezydium Sejmu / senatu

- obowiązek pracodawcy do udzielenia p/s na jego wniosek bezpłatnego

urlopu na czas wykonywania obowiązków w parlamencie - pracodawca nie może wymagać świadczenia pracy przez p/s w czasie

zajęć w izbie, lub jej organach

II.1. Immunitet materialny parlamentarzysty

immunitet – forma ochrony deputowanego wobec działań władzy wykonawczej i sądowniczej

1. immunitet materialny - Konstytucja RP ustanawia zasadniczy zakaz pociągania p/s do

odpowiedzialności za wszelkie działania wchodzące w zakres sprawowania mandatu, choćby nawet

nosiły one znamiona przestępstwa

* obejmuje wszystkie działania, będące bezpośrednio realizacją praw i obowiązków p/s

np. jak precyzuje Ustawa o wykonywaniu mandatu p/s jest to:

- zgłaszanie wniosków, wystąpienia, głosowanie na posiedzeniach Sejmu, Senatu,

ZN, ich organów, klubów, kół i zespołów zrzeszających parlamentarzystów // jest to tylko przykładowy katalog – nie ma charakteru wyczerpującego

* inne działania „związane nieodłącznie z wykonywaniem mandatu”

dot. zachowań, które wydają się być zabronione, ale w tym wypadku nie są (kontratypy)

2. chroni p/s również po zaprzestaniu piastowania przez niego mandatu, ale dot. kwalifikacji prawnej

działań podejmowanych w okresie sprawowania funkcji – w tym aspekcie trwa do momentu śmierci i

nie może być uchylany – nieograniczony czasowo

3. charakter bezwzględny w stosunku do innych niż Sejm/Senat organów * p/s może ponosić tylko odpowiedzialność regulaminową (dyscyplinarną, lub finansową)

przed Sejmem / Senatem

* absolutny i nieodwołalny – nie można się go zrzec, ani uchylić

4. nie jest całkowity – nie są nim objęte czyny naruszające prawa osób trzecich

* np. w przypadku naruszenia dóbr osobistych innej osoby w przemówieniu sejmowym

5. celem istnienia immunitetu materialnego jest ochrona członków parlamentu przed próbami ograniczania ich niezależności, w szczególności - swobody głosowania - wolności wypowiedzi

6. problem kiedy działanie mieści się w zakresie wykonywania mandatu

* jeśli w parlamencie – domniemanie, że chroni immunitet materialny * poza – odwrotne domniemanie

51

II.2. Immunitet formalny parlamentarzysty i procedura jego uchylenia

immunitet – forma ochrony deputowanego wobec działań władzy wykonawczej i sądowniczej

1. immunitet formalny – p/s nie może być zasadniczo pociągnięty do odpowiedzialności karnej (nie

może zostać przeciwko niemu wszczęte postępowanie karne), chyba że sam wyrazi na to zgodę, lub

uczynią to Sejm / Senat

* stanowi jedynie przeszkodę procesową, ale nie wyłącza przestępności czynu * nie jest przywilejem, a gwarancją dla zasady przedstawicielstwa

2. ma charakter: a) względny – może być uchylony, a sam zainteresowany może wyrazić zgodę na

pociągnięcie do odpowiedzialności

b) czasowy – od dnia ogłoszenia wyników wyborów, przez okres zasiadania w parlamencie

3. postępowanie karne wszczęte przed dniem wybory p/s w skład parlamentu może zostać zawieszone do

czasu wygaśnięcia mandatu na wniosek p/s za zgodą większości 3/5 ulczłonków izby

4. procedura uchylania

1) przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego

* prawo zwrócenia się w tej sprawie przysługuje Prokuratorowi Generalnemu

(pośrednik między organem wnioskującym: np. prokuratorem prowadzącym

postępowanie przygotowawcze, a odpowiednią izbą)

2) w sprawach z oskarżenia prywatnego * tzw. przymus adwokacji tj. konieczność sporządzenia i podpisania wniosku o

uchylenie immunitetu przez adwokata, lub radcę prawnego

* wniosek taki można złożyć dopiero po wniesieniu sprawy do sądu 3) wniosek składa się do M Sejmu/Senatu kieruje go do właściwej komisji

sejmowej/senatorskiej, oraz informuje p/s o wpłynięciu wniosku

4) p/s może „dobrowolnie” zrezygnować w danej sprawie z ochrony immunitetowej w wyznaczonym wcześniej terminie

5) komisja rozpatruje wniosek, wysłuchuje zainteresowanego i uchwala sprawozdanie z

propozycją przyjęcia lub odrzucenia wniosku

6) uchylenie immunitetu (

* w drodze uchwałypodjętej bezwzględną większością głosówul p/s (231p / 51s)

7) osoba której dot. uchwała ma możliwość przedstawienia wyjaśnień i składania własnych wniosków w formie pisemnej

5. uchylenie immunitetu ma charakter skonkretyzowany pod względem:

a) podmiotowym – wskazanie konkretnego imienia i nazwiska

b) przedmiotowym – dot.tylko określonego czynu zabronionego, którego popełnienie zarzuca

wnioskodawca

6. uchylenie, lub zrzeczenie się immunitetu dotyczyd może tylko czynów niewchodzących w zakres wykonywania mandatu

II.3. Przywilej nietykalności parlamentarzysty

1. zakaz legalnego naruszania nietykalności osobistej p/s tj. stosowania jakichkolwiek środków

przymusu bezpośredniego

* p/s nie może być zatrzymany, ani aresztowany bez zgody odpowiedniej izby parlamentu

2. wyjątkiem złapanie na gorącym uczynku przestępstwa, pod warunkiem, że zatrzymanie jest

niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania * nie wynika wprost z Konstytucji – w nadzwyczajnych sytuacjach (np. obrona konieczna, stan wyższej konieczności) wolno podejmować wobec członka parlamentu czynności niecierpiące

zwłoki polegające na ograniczeniu jego wolności osobistej

3. w przypadku zatrzymania p/s należy niezwłocznie powiadomić M Sejmu/Senatu, na których żądanie

parlamentarzystę należy niezwłocznie uwolnić

4. zakaz pozbawienia wolności nie dotyczy wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej

prawomocnym wyrokiem sądu

5. wniosek o wyrażenie zgody na aresztowanie / zatrzymanie

* składany jest za pośrednictwem PGdoM Sejmu/Senatu

// procedura analogiczna do uchylenia immunitetu formalnego

1) MS kieruje wniosek do właściwej komisji sejmowej/senatorskiej, oraz informuje p/s o wpłynięciu wniosku

2) p/s może „dobrowolnie” zrezygnować w danej sprawie z ochrony immunitetowej w

wyznaczonym wcześniej terminie 3) komisja rozpatruje wniosek, wysłuchuje zainteresowanego i uchwala sprawozdanie z

propozycją przyjęcia lub odrzucenia wniosku

4) zgoda na tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie następuje w drodze uchwałypodjętej bezwzględną większością głosówul p/s (231p / 51s)

5) osoba której dot. uchwała ma możliwość przedstawienia wyjaśnień i składania własnych

wniosków w formie pisemnej

52

III. Uprawnienia posłów i senatorów

1. najważniejsze - prawo do brania udziału w dyskusjach i głosowania na forum odpowiedniej izby

i w organach wewnętrznych, czynne i bierne prawo wyborcze do nich i możliwośćskładania wniosków * może zwracać się do komisji sejmowej /senackiej o rozpatrzenie określonej sprawy

* może uczestniczyć w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych

(Senatu / poselskich), oraz w rozpatrywaniu projektówustaw i uchwał

2. prawo zrzeszania się w kluby, koła i zespoły parlamentarne

3. posłowie indywidualnie uczestniczą w sprawowaniu przez Sejm funkcji kontrolnej * instytucja interpelacji i zapytań

* interwencje poselskie - na m.in. instytucje publiczne nałożony jest obowiązek udzielania

posłom w terminie 14 dni informacji o stanie sprawy, w której poseł podjął interwencję w

wykonywaniu swoich obowiązków poselskich * senatorowie mają możliwość podejmowania interwencji na analogicznych zasadach

4. senatorowie i posłowie mają prawo uzyskiwania informacji i wyjaśnień od:

- członków rządu

- przedstawicieli organów i instytucji państwowych i samorządowych

w sprawach wynikających z wykonywania obowiązków poselskich lub senatorskich

5. senatorowienie mają prawa interpelowania, ani zgłaszania zapytań i pytań w sprawach bieżących

* RM nie jest politycznie odpowiedzialna przed Senatem

* ale podobną rolę spełniają tzw. oświadczenia senatorskie- zawierające określone wnioski i

uwagi z prośbą o zapoznanie się i zajęcie stanowiska

* odpowiedni członkowie rządu i inni adresaci udzielają odpowiedzi na skierowane do nich

oświadczenie senatorskie w ciągu 30 dni

7. dostęp posłów i senatorów do informacji i materiałów instytucji państwowych i samorządowychdot.

także spółek z udziałem Skarbu Państwa i zakładów / przedsiębiorstw państwowych i samorządowych

IV. Obowiązki posłów i senatorów oraz zakazy ich dotyczące

1. czynne uczestnictwo w pracach izby i ZNto prawo i obowiązek zagrożony pociągnięciem do

odpowiedzialności regulaminowej i zmniejszenia świadczeń finansowych

2. obowiązek składania oświadczeo o stanie majątkowymzagrożony pociągnięciem do

odpowiedzialności regulaminowej, a w przypadku podania nieprawdy – odpowiedzialności karnej jak

prze składaniu fałszywych zeznań

* zasoby pieniężne, nieruchomości, udziały i akcje w spółkach prawa handlowego, dane o prowadzeniu działalności gospodarczej

3. najważniejszy zakaz – zasada incompatibilitas(niepołączalności)

a) aspekt formalny - zakaz łączenia mandatu p/s z pewnymi funkcjami państwowymi, np.

* jednoczesne członkowstwo w obu izbach

* łączenie z fotelem prezydenckim * … z wykonywaniem zawodu sędziego

b) aspekt materialny - zakaz podejmowania czy też wykonywania określonej działalności

gospodarczej, np. z wykorzystaniem mienia państwowego / komunalnego * podlega odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu

mandatu p/s nie można łączyć ze stanowiskami: * Prezesa NIK, Prezesa NBP

* RPO, Rzecznika Praw Dziecka * członka KRRiTV, członka Rady Polityki Pieniężnej

p/s nie może być:

* ambasador, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz służb ochrony państwa, pracownik kancelarii Sejmu, senatu, Prezydenta, osoba

zatrudniona w administracji rządowej (wyjątkiem członkowie RM i sekretarze stanu)

mandat wygasa w razie sprawowania, lub powołania na stanowisko/funkcję: * radnego w radzie gminy/miasta, powiatu, sejmiku województwa

* wójta, burmistrza, prezydenta miasta

* członka zarządu powiatu, województwa, związku komunalnego * członka PE

4. zakaz podejmowania dodatkowych zajęć i przyjmowania darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców – funkcja antykorupcyjna

* obowiązek informowania M Sejmu/Senatu o podjęciu dodatkowych zajęć

5. zakaz zasiadania we władzach zarządzających, kontrolujących i rewizyjnych przedsiębiorstw

z bezpośrednim, lub pośrednim udziałem państwowych, lub komunalnych osób prawnych

* dot. także zakazu bycia pełnomocnikami handlowymi takich przedsiębiorstw

6. zakaz posiadania pakietu udziałów, lub akcji przekraczającego 10% w spółkach prawa handlowego

tego typu

53

V. Odpowiedzialność regulaminowa parlamentarzystów

1. za naruszenie lub niedopełnienie obowiązków

Prezydium Sejmu,w drodze uchwały podjętej po rozpatrzeniu opinii Komisji Regulaminowej

i Spraw Poselskich, lub sama Komisja w drodze uchwały może:

1) zwrócić posłowi uwagę

2) udzielić posłowi upomnienia 3) udzielić posłowi nagany

od uchwały Prezydium Sejmu przysługuje (w terminie 14 dni) odwołanie do Sejmu, rozpatrywane na najbliższym posiedzenia - nie przeprowadza się dyskusji

od uchwały Komisji (w terminie 14 dni) - odwołanie do Prezydium Sejmu

2. uniemożliwianie przez posła pracy Sejmu, lub jego organów

Prezydium Sejmu może podjąć uchwałę o obniżeniu uposażenia lub diety parlamentarnej posła, (max 1/2 uposażenia poselskiego lub pełnej diety parlamentarnej miesięcznie) na max 3 m-ce

w terminie 7 dni możliwy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów

3. MS zarządza obniżenie uposażenia i/lub diety parlamentarnej: a) o 1/30 za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na posiedzeniu Sejmu lub za

niewzięcie w danym dniu udziału w więcej niż 1/5 głosowań * dot. także sytuacji wykluczenia posła z posiedzenia Sejmu przez MS

b) o 1/30 za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na posiedzeniu komisji, jeżeli

liczba nieobecności przekroczyła 1/5 posiedzeń komisji w miesiącu

o zarządzeniu potrącenia MS powiadamia posła, podając liczbę i wykaz dni

wykazy takie sporządza się w 14 dni od zakończenia każdego miesiąca przysługuje (w terminie 14 dni) wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez MS

informacje dot. potrąceń są jawne

4. wykluczenie posła z posiedzenia Sejmu przez MS

* gdy nadal uniemożliwia prowadzenie obrad a na tym posiedzeniu został już upomniany Prezydium Sejmu może podjąć uchwałę o obniżeniu posłowi uposażenia (max1/2 uposażenia),

lub o utracie prawa do pełnej diety parlamentarnej na 6 m-cy

w terminie 7 dni możliwy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Prezydium Sejmu

po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów

3. Kadencja Sejmu i Senatu

1. Konstytucja ustanawia długośd kadencji na 4 lata * początek od dnia zebrania się nowo wybranego Sejmu na I posiedzenie

* czasowa ciągłość prac Sejmu i senatu – zakończenie kadencji parlamentu następuje w

przeddzień zebrania się nowo wybranych posłów na I posiedzenie izby * brak tzw. przerwy międzysesyjnej

2. zasada całkowitej równoczesności kadencji Sejmu i Senatu

3. zakooczenie kadencji a) w zwyczajny sposób

* po upływie 4-letniego terminu pełnomocnictw

b) w nadzwyczajny sposób

* podjęcie przez Sejm uchwały o skróceniu kadencji

- wymaga kwalifikowanej większości 2/3 liczonej od ustawowej (nominalnej) lp,

oraz quorum307 posłów

- wyższe wymagania niż przy ustawie o zmianie konstytucji

- Senat nie uczestniczy w decyzji, ale jego też dotyczy

* skrócenie kadencji przez Prezydenta 1) fakultatywne – uzależnione od uznania , gdy ustawa budżetowa nie zostanie

przedstawiona do podpisu w terminie 4 m-c od złożenia przez rząd jej projektu

- Prezydent ma na to 14 dni

2) obligatoryjne – w razie nieudzielenia wotum zaufania RM powołanej w tzw. II

rezerwowej procedurze tworzenia rządu

w obu przypadkach wymagane jest zasięgniecie opinii Marszałków obu izb

zakończenie kadencji to też dzień poprzedzający początek kadencji nowo wybranego sejmu, a w okresie przejściowym „rozwiązany” parlament nadal korzysta ze swoich uprawnień

od dnia skrócenia kadencji do dnia wyborów max 45 dni

od dnia wyborów do I posiedzenia max 15 dni

c) wyjątkowo po upływie przedłużonej kadencji

* przedłużenie kadencji następuje, gdy jej koniec przypadałby na okres obowiązywania

któregoś ze stanów nadzwyczajnych, lub w mniej niż 90 dni po jego zakończeniu

* wówczas nie mogą odbywać się wybory parlamentarne, ani nie może być skrócona kadencja

54

I. Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych i wyjątki od niej

1. ze względu na los projektów, będących w momencie upływu okresu pełnomocnictw parlamentu w

trakcie rozpatrywania wyróżnia się:

a) zasadę kontynuacji – nowo wybrany parlament przejmuje sprawy niezałatwione, i zachowana zostaje proceduralna ciągłość jego prac

b) zasada dyskontynuacji – koniec kadencji przerywa ciągłość (sekwencję) prac parlamentarnych, a wszelkie inicjatywy znajdujące się na poszczególnych etapach trybu

rozpatrywania, ale przed ostateczną decyzją parlamentu, uważa się za „odrzucone”

2. w RP nie jest to uregulowane ani w konstytucji, ani w regulaminach parlamentarnych

* nieskodyfikowana norma, której źródłem jest zwyczaj

* utrwalona w historii polskiego i światowego parlamentaryzmu z czasów parlamentów stanowych *przyjęcie zasady dyskontynuacji, ale nie posiadającej charakteru absolutnego

3. inicjatywy ustawodawcze

* projekty, co do których postępowanie nie zostało zakończone nie są ponownie

rozpatrywany – należy ew. 2x wystąpić z inicjatywą ustawodawczą - ustawa uchwalona przez Sejm i skierowana do Senatu nie jest rozpatrywana

- Sejm nie ustosunkowuje się do zgłoszonych przez Senat poprawek

3. wyjątki: a) projekty złożone w sejmie w ramach wykonywania obywatelskiej inicjatywy

ustawodawczej, które przeszły kontrolę formalną

- termin 6 m-cy od dnia I posiedzenia nowego Sejmu na przekazanie do I czytania

b) wnioski o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej c) sejm nowej kadencji może rozpatrzyćsprawozdanie komisji śledczej przyjęte jeszcze w

poprzedniej kadencji

4. argumenty za:

* nowi posłowie (zwł. członkowie komisji) muszą dokładnie zapoznać się z projektami

* nieobciążanie nowego parlamentu niedokończonym dziedzictwem poprzedniego, co mogło by zastopować prace nad nowymi inicjatywami

* nieobciążanie izby rozwiązaniami przyjętymi przez inny skład osobowy(np. inny ideologicznie) * tradycja - w brytyjskiej Izbie Lordów projekty nieuchwalone w czasie sesji są odrzucane

4. Zasady działania Sejmu i Senatu

I. Zasada permanencji a zasada sesyjności

1. zasada sesyjności posiedzeo parlamentu – podział czasu kadencji na okresy aktywności parlamentu

(sesje) i czas, gdy obradować nie może (okresy międzysesyjne, lub pozasesyjne)

* związana z wpływem władzy wykonawczej na terminy posiedzeń, ma równoważyć pozycje władz * o terminach posiedzeń nie decyduje sam parlament

zasadą jest, że otwarcia sesji parlamentu dokonuje inny organ (np. głowa państwa). tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. wojna) istnieje możliwość zwołania specjalnej sesji,

która odbywa sie poza wyznaczonymi w prawie terminami

* taki tryb prac parlamentu obowiązuje np. w Stanach Zjednoczonych

* w PRL-u Rada Państwa zwoływała Sejm na sesje zwyczajne (jesienną i wiosenną), oraz

nadzwyczajne, albo z własnej inicjatywy, albo 1/3 lp

2. w Konstytucji przyjęto system permanencji obrad parlamentu

* parlament może obradować przez cały okres swojej kadencji

* zgodnie z zasadą autonomii izb – same określają terminy posiedzeń

* o terminach konkretnych posiedzeń decydują wyłącznie organy wewnętrzne izb w czasie trwania kadencji, bez żadnych formalnych ograniczeń czasowych

- parlament może bez problemu obradować przez cały czas

3. Konstytucja określa, że Sejm i Senat obradują na posiedzeniach

* brak przepisów oddających komukolwiek (np. władzy wykonawczej) prawa ustalania okresów pracy parlamentu i zwoływania jego posiedzeń

* izby są zawsze gotowe do zebrania się na posiedzenia plenarne decyzją wewnętrznego

organu kierowniczego (Marszałka Sejmu / Senatu)

4. dot. Sejmu i Senatu – ale działania Senatu są w pewien sposób zdeterminowane aktywnością

ustawodawczą senatu – musi zająć stanowisko co do ustawy w określonym terminie, czyli musi się w tym terminie zebrać

II. Zasada jawności

1. jeden z wyróżników parlamentu wśród innych kolegialnych organów paostwa (np. RM)

* charakter konstytucyjny – odnosi się do obrad Sejmu i Senatu, oraz ZN

2. polega na dopuszczeniu przedstawicieli środków masowego przekazu i publiczności do

obserwowania ich przebiegu i sporządzania zapisów

* brak charakteru bezwzględnego – każda z izb może wyjątkowo bezwzględną większością

uchwalić tajność obrad jeśli wymaga tego dobro państwa * z mocy prawa niejawne są obrady dot. rozpatrywania wniosku o uchwalenie tajność

3. nie dot. automatycznie organów wewnętrznych

* obrady komisji sejmowych – przewodniczący może dopuścić obecność na sali osób

niebędących parlamentarzystkami * jawność obrad komisji senackich

55

III. Zasada autonomii regulaminowej Sejmu i Senatu

1. zasada autonomii izb - sprawy wewnętrznej organizacji i trybu pracy określane są przez same izby

izby są autonomiczne – same ustalają obowiązujące je normy organizacyjno-

proceduralne (nieprzekraczalną granicą Konstytucja)

2. Konstytucja przyjmuję autonomię izb

* przewiduje samodzielne utworzenie organów (konstytucyjnie wyznaczeni Marszałkowie i komisje)

* upoważnia izby do uchwalania własnych regulaminów określających: - organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu i senatu

- tryb powoływania i działalności jego organów

- sposoby wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów

państwowych wobec Sejmu i senatu

- tryb udzielania obywatelom informacji o działalności izb i dostępności

dokumentów parlamentarnych i wstępu na posiedzenia izb

4. zasada autonomii w relacji między Sejmem i Senatem

- nie mają uprawnień wzajemnego ingerowania w swoje internum

- regulaminy mają formę uchwał, a nie ustaw (uniemożliwia to także ingerencję Prezydenta)

6. ograniczenia konstytucyjne:

- organy konstytucyjne

- czasem szczegółowo określa procedury (np. przy wotum nieufności dla RM) - zastrzega określenie pewnych trybów postępowania ustawie (gł. w kompetencjachkreacyjnych)

7. regulaminy jako dokumenty wewnętrzne - nie są powszechnie obowiązującym źródłem prawa(są sui genesis aktami prawa wewnętrznego)

* czasem określają sposób wykonywania obowiązków innych organów państwawobec S/S

* nie mogą być podstawą nakładaniapowinności – ale mogąprecyzowaćprocedurę ichrealizacji - podlegają kontroli TK jeśli chodzi o zgodność z konstytucją

- problem zgodności z ustawami – przyjmuje się, że część regulaminu, która dot. zagadnień

uregulowanych w ustawie powinna być z nią zgodna (jako z aktem prawa powszechnie obowiązującego)

IV. Zasada kierowania pracami izby przez Marszałka

5. Wewnętrzna organizacja Sejmu i Senatu

I. Marszałek Sejm (Senatu) i jego kompetencje

1. Konstytucyjny organ izby

2. wybierani uchwałą na I posiedzeniu kolejnej kadencji * wymóg uzyskania bezwzględnej większości głosów, ew. kolejne tury bez najsłabszego

3. możliwośd odwołaniaM Sejmu na wniosek 1/10 posłów, a v-ce marszałka 15 posłów

M Senatu na wniosek 34 senatorów

* w obydwu przypadkach bezwzględną większością * konstruktywny wniosek – z nazwiskiem nowego kandydata

* w wypadku śmierci zastępuje najstarszy członek izby

4. KOMPETENCJE

A) parlamentarne * zasada kierowania pracami izby przez Marszałka

- zwoływanie i porządek dzienny

- decydowanie o przedłużeniu czasu przemówień ponad regulaminowe limity * straż marszałkowska (policja sesyjna) – czuwają nad porządkiem i spokojem na terenie S/S

* kierowanie pracami Prezydiów i przewodniczą obradom Konwentów Seniorów

* oceniają pracę izby i jej organów wewnętrznych zwł. komisji pod względem terminowości * decydują o ew. obniżeniu diety parlamentarzysty

* wyłączne prawo wnioskowania w niektórych sprawach, lub kwestiach proceduralnych

- M Sejmu - kontrole formalne i nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym (do I czytania)

B) pozaparlamentarne

* Marszałek Sejmu - tymczasowe zastępowanie Prezydenta, gdy urząd jest nieobsadzony, lub głowa

państwa czasowo nie może wykonywać swoich obowiązków // zastępuje M Senatu

- jest z urzędu przewodniczącym ZN// zastępuje M Senatu

- wyrażania opinii w przedmiocie przedterminowego zakończenia kadencji

parlamentu w wyniku zarządzenia Prezydenta // M Senatu też - ma prawo złożenia wniosku do TKws. konstytucyjności aktu normatywnego// M Senatu

- ma prawo wystąpić do TK ws. rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego// M Senatu też

- Prezydent obligatoryjnie zasięga opinii, gdy zamierza podpisać ustawę

z pominięciem przepisów uznanych przez TK za niekonstytucyjne - wyłączne prawo wnioskowania o odwołanie RPO przed upływem kadencji - może zgłaszać Sejmowi kandydatury na stanowisko Prezesa NIK

- rozpisuje wybory prezydenckie

5. faktycznie Marszałkowie nie tylko przewodniczą obradom izb, ale kierują w decydującym stopniu ich działalnością od strony proceduralnej(niezależnie od pewnych uprawnień Prezydiów)

56

II. Prezydium Sejmu (Senatu) - skład i kompetencje

~ pozakonstytucyjny (regulaminowy) organ izby 1. Prezydia to organy sprawujące pomocniczą rolę w organizowaniu i kierowaniu pracami izb

2. ciała kolegialne: Marszałek + wicemarszałkowie * w Sejmie – ilość v-ce jest ustalana każdorazowo w odrębnej uchwale (ok. 4-5)

* w Senacie – też nie określona regulaminowo, ale max 4

- wicemarszałkowie nie są organami izb, ich zadaniem jest zastępowanie Marszałka w określonym zakresie, gł. w prowadzeniu obrad plenarnych

- wybierani na I posiedzeniu po wyborze Marszałka, w tym samym trybie

3. miejsca w Prezydiach dzielą między siebie najsilniejsze kluby, aby Prezydium cieszyło się zaufaniem jak największej liczby członków izby

4. FUNKCJE:

Prezydium Sejmu:

1) ustala plan prac Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów 2) ustala tak zwane tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3-miesięcznym

3) organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania

Prezydium Senatu: 1) zleca komisjom rozpatrzenie spraw w określonym zakresie, 2) czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków

Wspólne: 1) opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu / Senatu

2) ustala zasady organizowania doradztwa naukowego, powoływania doradców, oraz korzystania z opinii i ekspertyz

3) dokonuje wykładni Regulaminu - najważniejsze uprawnienie o charakterze wiążącym

// porządek dzienny i termin posiedzenia Prezydium ustala Marszałek

// w posiedzeniach Prezydium bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii

Sejmu/Senatu + MS może zaprosić na posiedzenie Prezydium również inne osoby // Prezydium podejmuje uchwały większością głosów, wypadku równej liczby głosów

decyduje głos Marszałka

5. tak jak izby Prezydia działają bez przerw międzykadencyjnych

- zapewnia ciągłość w realizacji kompetencji, niezwiązanych z pracą izb, a wynikających z ustaw zwykłych

III. Konwenty Seniorów - skład i kompetencje

~ pozakonstytucyjny (regulaminowy) organ izby 1. zadaniem Konwentu Seniorów jest zapewnienie współdziałania klubów parlamentarnych

* wzajemne porozumiewanie się frakcji działających w izbie

* udzielanie organizacyjno-politycznej pomocy organom wewnętrznego kierownictwa * usuwanie możliwości powstawania konfliktów w toku obrad plenarnych

2. uprawnienia mają wyłącznie charakter opiniodawczy

3. skład:

* członkowie Prezydium

* w Sejmie:

- przedstawiciele klubów parlamentarnych, klubów poselskich, oraz porozumień

poselskich liczących min. 15 posłów - przedstawiciele kół poselskich reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji

osobną listę wyborczą

* w Senacie: - kluby parlamentarne, kluby i porozumienia senackie z min. 7 senatorami

4. reprezentacja oparta na zasadzie równości klubów – niezależnie od siły po 1 przedstawicielu

* nie dokonuje żadnych rozstrzygnięć (jak np. komisje główne w niektórych parlamentach), a

dokonuje tylko uzgodnień i ustaleń * w Sejmie reprezentantami są przewodniczący, lub wiceprzewodniczący klubów

* w Senacie klub ustala swojego kandydata

5. UPRAWNIENIA

1) opiniowanie projektów planów prac, porządku dziennego, terminów posiedzeń

2) opiniowanie kwestii dot. wyborów organów wewnętrznych 2) wnioski dot. sposobu prowadzenia dyskusjinad poszczególnymipunktami porządku dziennego

3) w Senacie: wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych

4) w Sejmie: opiniowanie pracy Kancelarii Sejmu

57

IV. Komisje parlamentarne

1. komisje parlamentarne – wyspecjalizowane organy o charakterze pomocniczym, opiniodawczo-

inspirującym (konstytucyjny organ izb) * powoływanie komisji i określenie ich składu osobowego należy dokażdej z izb

* skład powinien być proporcjonalny do liczebności poszczególnych klubów i kół

2. rodzaje komisji ze względu na trwałośd: 1) stałe (zwyczajne) – powoływane na okres całej kadencji w celu prowadzenia prac nad

określonym kompleksem zagadnień

2) nadzwyczajne – powoływane ad hoc dla rozpoznania konkretnego zagadnienia, którego

rozwiązanie wyznacza zakończenie prac komisji

a) powołane w celu rozpatrzenia szczególnie ważnych lub pilnych ustaw

- ma przyspieszyć prace i skoncentrować je w jednym ośrodku

np. powoływane do rozpatrzenia kodeksów lub zmian w nich

b) komisje śledcze (art. 111)

3. rodzaje komisji ze względu na właściwośd: 1) resortowe

- ich zakres zainteresowań pokrywa się z obszarem właściwości jednego lub kilku

działów administracji – wobec których komisje pełnią funkcje kontrolne

2) pozaresortowe

~ komisje sejmowe nazywane są organami kontroli sejmowej w zakresie określonym przez

Konstytucję

4. komisje właściwe w kwestii integracji europejskiej * powoływane w obydwu izbach (sejmowa Komisja ds. UE + senacka Komisja Spraw UE)

* prawo bezpośredniego kierowania do RM opinii o projektach aktów prawnych Uniioraz

o stanowisku jakie RM ma zamiar zająć podczas rozpatrywania tych projektów w Radzi UE - obowiązek zasięgnięcia opinii obu komisji(w II przypadku)

* kompetencja występowania wobec rządu w imieniu całych izb – związane z określonymi z góry

ramami czasowymi procesu decyzyjnego w instytucjach unijnych, ilością i skomplikowaniem - ustawa kooperacyjna – sejmowa komisja jest „silniejsza” niż senacka

* skład komisji ma odzwierciedlać proporcjonalną reprezentację klubów i porozumień > 15

posłów + dokładna matematyczna formuła dokonywania podziału w Regulaminie

IV.1. Sejmowa komisja śledcza - skład, kompetencje, postępowanie i jego skutki

1. przykład komisji nadzwyczajnej

* projekt uchwały ws. powołania może być wniesiony przez Prezydium Sejmu lub min 46 posł

* do projektu dołącza się uzasadnienie wskazujące potrzebę i cel powołania komisji

* uchwała o powołaniu określa przedmiot jej działań – komisja jest nim związana - może określać zasady działania i termin złożenia sprawozdania

* Sejm decyduje bezwzględną większością głosów

2. Zadaniem jest wyjaśnienie określonej sprawy, gł. pod kątem: - ustalenia przyczyn pewnego stanu rzeczy - osób odpowiedzialnych

- ew. pociągnięcia ich do odpowiedzialności politycznej, czy konstytucyjnej

zakres śledztwa komisyjnego nie może wykraczać poza zakres przedmiotowy kontroli sejmowej

* nie obejmuje on: Prezydenta RP, Prezesa NBP, oraz sądów i trybunałów

3. skład: max 11 posłów– powinien odzwierciedlać reprezentacje w sejmie klubów i kół poselskich

mających reprezentację w Konwencie Seniorów – powołuje i odwołuje Sejm bezwzględną większością

* kandydaci na członków zgłaszani są MS przez przewodniczących klubów i kół

* wyłączenie z udziału osób mogących być osobiście zainteresowanymi wynikiem prac

4. komisji śledczej nie przysługuje inicjatywa ustawodawcza i uchwałodawcza

5. PRAWA:

- wzywanie i przesłuchiwanie wezwanych osób

- żądanie akt, lub pisemnych wyjaśnień od instytucji publicznych

- zwrócenie się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności - powoływanie biegłych i ekspertów

- nie związana stanowiskiem innych organów państwowych ani innych komisji

6. ma obowiązek przedstawić Sejmowi sprawozdanie ze swojej działalności

* sprawozdanie zawiera stanowisko komisji w sprawie określonej w uchwale o jej powołaniu

* może złożyć wstępny wniosek o pociągnięcie określonych osób do odpowiedzialności

przed Trybunałem Stanu

* Sejm nie może ingerować w treść i nie głosuje – tylko słucha posła sprawozdawcy

// gdy nie zakończyła swojej działalności przed końcem kadencji Sejmu, który ją powołał,

postępowanie przez nią prowadzone ulega zamknięciu z dniem zakończenia kadencji

// Sejm nowej kadencji może rozpatrzyć sprawozdanie komisji śledczej przyjęte w poprzedniej

kadencji – wyjątek od zasady dyskontynuacji

7. duże znaczenie od 2003r. * „aferowy” charakter spraw

* transmitowanie obrad komisji (o ile nie są wyjątkowo utajnione)

58

V. Kluby, koła i zespoły parlamentarne – reprezentacja polityczna

~ nie są organami wewnętrznymi izby

1. kluby

* min. 15 posłów, lub 7 senatorów

* prawo do reprezentacji w Konwencie Seniorów i szczególnego traktowania w zakresie

limitów czasu wystąpień w dyskusji * liczba podpisów wymaganych dla złożenia poselskiej inicjatywy ustawodawczej, lub

uchwałodawczej jest zbieżna z minimalną wielkością tej formy zrzeszania się posłów * możliwość tworzenia wspólnych, poselsko-senatorskich klubów parlamentarnych

2. koła

* min. 3 posłów, albo senatorów

* możliwość zawierania porozumień co do wspólnej reprezentacji w Konwencie Seniorów warunkiem jest osiągnięcie przez porozumiewające się koła liczebności min. takiej jak klub

* dopuszcza się upoważnienie przez koło określonego klubu do reprezentowania go w KS

zakaz przynależności do więcej niż jednego koła lub klubu (Regulamin Sejmu)

* zapobiega nadmiernemu rozrostowi, co mogło by sparaliżować KS

kluby i koła powinny posiadad regulaminy (statuty) wewnętrzne, które wraz ze składem osobowym

należy przekazać do wiadomości Prezydium Sejmu

* obowiązki przyjęte przez posła z chwilą wstąpienia do klubu / koła (np. dyscyplina partyjna podczas głosowań, przekazywanie części diet itd.) nie mogą być obwarowane sankcją

prawnązwł. w postaci utraty mandatu, lub ograniczeń w uprawnieniach parlamentarzysty

* poseł nie może być wiążąco ograniczany w swoim zachowaniu w izbie

3. zespoły

* kryterium przynależności nie ma charakteru politycznego, np. terytorialny, zawodowy

* np. Parlamentarna Grupa Kobiet

6. Funkcje Sejmu i Senatu

- klasycznie 2 funkcje parlamentu : ustawodawcza i kontrolna

- obecnie wyróżnia się 5 funkcji: 1. ustrojodawcza

2. ustawodawcza 3. współuczestniczenie w określaniu polityki państwa (w jej ramach f. budżetowa)

4. kreacyjna

5. kontrolna (zwł. nad działalnością rządu i egzekwowanie jego odpowiedzialności politycznej) + funkcja integracyjna („europejska”)

- wyróżnienie ze względu na sposób realizacji 1. realizowane tylko przez ZN

2. przez Sejm przy współudziale Senatu 3. przez Sejm samodzielnie

4. przypisane tylko Senatowi

właściwie tylko wyrażenie zgody na rozpisanie przez Prezydenta ogólnonarodowego referendum

I. Funkcja ustrojodawcza

1. obejmuje określenie: - zasad ustroju politycznego i gospodarczego

- organizacji aparatu państwowego i możliwości jego wpływu na życie społ. i statut jednostki

- od strony formalnej – możliwość uchwalania i zmiany ustawy zasadniczej

2. zmiana Konstytucji w Rozdziale XII(wyraża szczególną formę)

- projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyd: * min 1/5ulp

* Senat * Prezydent

- zmiana w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie

w max 60 dni przez Senat

* stanowisko Senatu musi być jednolite w stosunku do całego tekstu uchwalonego

wcześniej rzez Sejm – nie może „przyjąć” części ustawy i wprowadzić poprawek

* Sejm nie może w żaden sposób przełamać uchwały Senatu, w której odrzucono ustawę – ew. tylko ponowienie całej procedury w Sejmie

- I czytanie projektu nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy

- Sejm większością 2/3 głosów w obecności ½ ulp, oraz Senat bezwzględną większością ½ uls

- uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII nie wcześniej

niż 60 dnia po I czytaniu projektu - jeżeli ustawa o zmianie dot. przepisów rozdziału I, II lub XII,1/5 ulp, Senat, Prezydentmogą

zażądać (w 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat)referendum zatwierdzającego

II. Funkcja ustawodawcza

59

II.1. Zwykły tryb ustawodawczy - postępowanie w Sejmie

~tryb ustawodawczy – procedura prowadząca do uchwalenia ustawy i jej wejścia w życie

1. inicjatywa ustawodawcza – złożenie gotowego tekstu do „laski marszałkowskiej”

1) Senat – cały organ na wniosek min. 10 senatorów lub komisji >> uchwała 2) RM – cały organ po uchwale

3) Prezydent

4) 15 posłów lub komisja

MS przeprowadza kontrolę formalną, gdyż wnioskodawca musi przekazać uzasadnienie:

* wskazanie obecnego stanu rzeczy i ew. zmian * skutki finansowe wykonania ustawy i ew. wskazanie źródeł finansowania

* oświadczenie o zgodności z prawem UE

* założenia ew. aktów wykonawczych (RM musi zawrzeć projekty tych aktów) // zakwestionowanie – odrzucenie bez możliwości zaskarżenia

kontrola merytoryczna przez MS – zgodność z prawem

// w razie wątpliwości projekt powinien być oceniony przez Komisję Ustawodawczą // większością 3/5Komisja Ustawodawczamoże zaopiniować jako niedopuszczalny

// MS nie powinien, ale może nadać dalszy bieg

MS zarządza wydrukowanie i przekazanie posłom (min. 7 dni na zapoznanie)

2. przekazanie do I czytania{MS sam decyduje kiedy to zrobić}

czytanie – sformalizowane, dokonywane w trybie regulaminowym rozpatrywanie określonego

projektu ustawy / uchwały jako osobnego punktu porządku dziennego

przed I czytaniem wnioskodawca może wnieść autopoprawki(automatycznie zmieniające treść) * brak możliwości przy projekcie obywatelskim

I czytanie polega naprzedstawieniu założeń i uzasadnienia projektu przez

wnioskodawcę, pytań posłów i odpowiedzi wnioskodawcy na temat gł. założeń a. na posiedzeniu właściwej merytorycznie komisji

b. na posiedzeniu plenarnym (ważne ustawy, lub po skierowaniu przez MS)

- tylko wtedy Sejm może odrzucić projekt

3. prace w komisji sejmowej [brak terminu]

możliwość podjęcia decyzji o publicznym wysłuchaniu przez podmioty, które zgłosiły

zainteresowanie pracami nad projektem określonej ustawy [antylobbing]

analiza przepisów ustawy pod względem merytorycznym i formalnym – sprawozdanie: a. proponuje przyjęcie przez Sejm projektu bez zmian

b. proponuje poprawki do projektu [może nanosić wnioskodawca, poseł, RM]

c. proponuje odrzucenie projektu

4. przekazanie do II czytania (na posiedzeniu plenarnym)

przedstawienie sprawozdania komisji przez posła sprawozdawcę możliwość poprawek [wnioskodawca, RM, 15 posłów, przewodniczący i v-ce klubu, porozumień]

fakultatywne przekazanie do komisji, gdy pojawiły się poprawki – dodatkowe sprawozdanie do zakończenia II czytania wnioskodawca może wycofać projekt

5. przekazanie do III czytania (na posiedzeniu plenarnym)

przedstawienie dodatkowego sprawozdania (jeśli był w komisji)

głosowaniezwykłą większością przy obecności ½ ulp * najpierw rozpatruje ew. wniosek o odrzucenie, a potem od najdalej idących poprawek

projekt ustawy staje się ustawą - MS przekazuje tekst M Senatu i Prezydentowi - etap senacki

II.2. Zwykły tryb ustawodawczy - postępowanie w Senacie

i formułowanie inicjatywy ustawodawczej przez Senat

1.inicjatywa ustawodawcza – złożenie gotowego tekstu do „laski marszałkowskiej” – zgłoszenie projektu

ustawy w Senacie jest prawnie bezskuteczne

1) RM – cały organ po uchwale

2) Prezydent

3) 15 posłów lub komisja

4) Senat

wniosek min. 10 senatorów, lub komisji

projekt podlega trzem czytaniom na zasadach podobnych do trybu

ustawodawczego w Sejmie

pomiędzy czytaniami jest rozpatrywany przez właściwe merytorycznie komisje

uchwałę o wniesieniu inicjatywy ustawodawczej Marszałek Senatu

przekazuje Marszałkowi Sejmu

o wniesieniu do Sejmu inicjatywy ustawodawczej Marszałek

Senatuzawiadamia Prezesa RM

2. MS po uchwaleniu ustawy w III czytaniu niezwłocznie przekazuje jej tekst M Senatu

a) rozpatrywanie ustawy przez właściwe komisje senackie

· w ciągu 18 dni (możliwość wyjątkowego przedłużenia przez M Senatu) komisja powinna przygotować projekt uchwały Senatu i odpowiednie

wnioski

b) debata i podjęcie uchwały na posiedzeniu plenarnym Senatu - 3 możliwości ustosunkowania się (wg kolejności głosowania:

· odrzucenie w całości

· przyjęcie ustawy bez zmian przekazanie do Prezydenta

· uchwalenie poprawek

uchwała musi być podjęta w ciągu 30 dni lub 14 w przypadku projektu

pilnego, inaczej ustawa jest przekazywana Prezydentowi w 2 ostatnich przypadkach - MS przekazuje uchwałę izby Sejmowi, i rozpoczyna

się kolejny postępowanie w sejmie ws. propozycji Senatu

3. dopuszczalny zakres przedmiotowy poprawek

* wyznaczony jest przez tekst ustawy uchwalonej przez Sejm

* może proponować nawet b. daleko idące zmiany w stosunku do przyjętych przez Sejm rozwiązań, ale bez możliwości wkraczania poza materię ustawową tj. zakres zagadnień

które chciał uregulować Sejm

60

II.3. Postępowanie w Sejmie ws. propozycji Senatu

1. w RP przyjęto model dwuizbowości nierówno rzędnej – definitywna decyzja co do przekazania

Prezydentowi ustawy do podpisu oraz co do jej treści należy do Sejmu

2. 2 fazy postępowania jeśli Senat w terminie wyraził swoje zastrzeżenia co do ustawy

1) rozpatrywanie propozycji Senatu przez komisje, które poprzednio pracowały nad projektem

2) debata i głosowanie na posiedzeniu Sejmu

- może przyjąć, lub odrzucićuchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu

- może przyjąć tylko część poprawek

- odrzucenie uchwały bezwzględną większością – w braku – przyjmuje się, że Sejm

zaakceptował stanowisko Senatu

- przy rozpatrywaniu stanowiska Senatu Sejm nie może dokonywać żadnych

modyfikacji ustawy z własnej inicjatywy

3) po głosowaniu MS obowiązkowo ponownie przekazuje tekst ustawy w ostatecznym brzmieniu

Prezydentowi – nie następuje to gdy Sejm nie zdołał odrzucić uchwały Senatu

II.4. Weto ustawodawcze a wniosek do TK

1. ustawa trafia do Prezydenta w celu podpisania w przypadku: a. przyjęcia bez zmian przez Senat

b. nie podjęcia przez Senatu stosownej uchwały w odpowiednim terminie (30 dni) c. odrzucenia poprawek lub uchwały Senatu odrzucającej ustawę, bezwzględną większością

d. przyjęcia poprawek przez Sejm

2. Prezydent może w ciągu 21 dni od dnia otrzymania ustawy (7 dni przy pilnym projekcie)

a. podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie- zakończenie procesu ustawodawczego

b. odmówić podpisania i wystąpić z umotywowanym wnioskiem do Sejmu o ponowne

rozpatrzenie – tzw. weto ustawodawcze

etap przygotowawczy – prace komisji i sprawozdanie z wnioskiem o ponowne

uchwalenie, lub nieuchwalenie tj. przyjęcie weta

debata i głosowanie – ponowne uchwalenie wymaga 3/5 głosów (bez Senatu)

zakaz modyfikacji tekstu ustawy, gdy Prezydent zakwestionował tylko niektóre postanowienia

c. zastosować kontrolę prewencyjną – zwrócić się przed podpisaniem do TK

w przypadku niezgodności nie podpisuje ustawy

w przypadku częściowej niezgodności

· podpisuje z pominięciem niekonstytucyjnych przepisów

· zwraca ustawę do Sejmu w celu usunięcia niezgodności

Regulaminy S/S zakładają, że rozpatrzenie sprawy usunięcia niezgodności dokonywane jest przez obie izby i przebiega jak

„normalny” tryb ustawodawczy

problem interpretacji, czy nie wystarczy uchwała Sejmu ze zmianami realizującymi orzeczenie TK

· po rozpatrzeniu przez obie izby MS przekazuje Prezydentowi tekst ustawy do podpisu ze wskazaniem uchwalonych zmian

III. Modyfikacje trybu ustawodawczego

III.1. Tryb pilny

1. prawo określenie projektu jako pilnego przysługujetylko RM w stosunku do jej własnej inicjatywy

ustawodawczej

* Sejm nie może kwestionować decyzji RM

* nie dopuszczalne jest uznanie za pilne projektów ustaw dot.: a. prawa podatkowego b. prawa wyborczego

c. ustroju i właściwości władz publicznych

d. projektów kodeksów

2. przed rozpoczęciem II czytania Rada Ministrów może wycofać klauzulę pilności 3. MODYFIKACJE:

1) MS nadając bieg projektowi ustawy wniesionemu do Sejmu przez Radę Ministrów w

trybie pilnym ustala jednocześnie orientacyjny kalendarz prac w Sejmie nad

projektem 2) doręczenie projektu posłom może być - w uzasadnionych wypadkach - zastąpione

podaniem do wiadomości, że druki projektu są wyłożone do odbioru w Kancelarii

Sejmu 3) I czytanie może odbyć się bez uwzględnienia 7 dniod dnia doręczenia projektu posłom

4) MSkierując pilny projekt ustawy do komisji, ustala im jednocześnie termin

przedstawienia sprawozdania, nie dłuższy niż 30 dni 5) Pilny projekt ustawy MS wprowadza do porządku dziennego posiedzenia Sejmu,

najbliższego po zakończeniu prac komisji

6) MS odmawia poddania pod głosowanie poprawki dotyczącej pilnego projektu

ustawy która uprzednio nie była przedstawiona komisji w formie pisemnej

7) MS przesyła max. w ciągu3 dni od dnia uchwalenia przez Sejm ustawy pilnej,

Marszałkowi Senatu i Prezydentowi 8) Senat ma termin 14 dni na zgłaszanie propozycji podjęcie uchwały

9) Prezydent ma 7 dni na decyzję o podpisaniu ustawy

61

III.2. Tryb uchwalania ustaw wykonujących prawo UE

zasada autonomii instytucjonalnej i proceduralnej – przy wykonywaniu aktów UE

* prawo UE determinuje w pewnym zakresie treść aktów prawodawczych

wydawanych przez państwa członkowskie, ale te posiadają swobodę w określeniu

swojego ustroju i wskazania organów kompetentnych do wykonania prawa UE

1. rząd ma obowiązek wcześniejszego przekazywania Sejmowi i Senatowi dokumentów UE, zwł. projektów unijnych aktów prawnych, oraz projektów swojego stanowiska wobec nich

2. zasadniczo projekty ustaw wykonujących prawo UE zgłasza RM przy jego złożeniu powinna wyraźnie

zaznaczyć, że chodzi o realizację zobowiązań wynikających z przynależności do UE

* MS może uznać za projekt takiego rodzaju inicjatywę ustawodawczą innych podmiotów * RM powinna wnieść taki projekt z odpowiednim wyprzedzeniem (3 lub 5 m-cy)

3. MODYFIKACJE:

1. dążenie do przyspieszenia prac ustawodawczych np.

1.1. MSnadając bieg projektowi ustawy wykonującej prawo UE, ustala jednocześnie kalendarz

prac w Sejmie nad projektem, biorąc pod uwagę terminy wykonania prawa UE

2. przed przystąpieniem do szczegółowego rozpatrzenia projektu właściwa komisja ustala

harmonogram prac nad tym projektem zgodny z kalendarzem prac w Sejmie

3. poprawkę do projektu może, na posiedzeniu komisji, zgłosić grupa co najmniej

3 posłóww formie pisemnej

4. II czytanie projektu odbywa się na posiedzeniu Sejmu najbliższym po doręczeniu posłom

sprawozdania komisji, chyba że MS, po zasięgnięciu opinii prezydium komisji, ustali późniejszy

termin 5. właściwa komisja senacka może zwrócić się do Komisji Spraw UE o wyrażenieopinii

6. rozpatrzenie poprawek Senatu następuje na posiedzeniu Sejmu najbliższym po doręczeniu

sprawozdania komisji

III.3. Tryb uchwalania kodeksów i zmian do nich

1. MS nadając bieg projektowi, rozstrzyga ostatecznie, czy jest on projektem:

a. kodeksu

b. zmiany kodeksu c. przepisów wprowadzających kodeks

d. zmian przepisów wprowadzających kodeks

// wniesione łącznie i połączone tematycznie elementy są rozpatrywane przez Sejm w tym

samym postępowaniu legislacyjnym

2. I czytanie: * projektu kodeksu lub projektu przepisów wprowadzających kodeks nie wcześniej niż

30 dnia od doręczenia posłom druku projektu

* projektu zmian kodeksu lub projektu zmian przepisów wprowadzających kodeks nie

wcześniej niż 14 dnia od doręczenia posłom druku projektu

3. Sejm może powołać (i to jeszcze przed I czytaniem projektów) Komisję Nadzwyczajną do

rozpatrzenia takiej inicjatywy:

1) KN może w każdym czasie wystąpić do Sejmu z wnioskiem o debatę na temat wybranych

zagadnień dot. projektu kodeksu

2) może tworzyć podkomisje stałe do szczegółowego rozpatrzenia projektu oraz zespoły

robocze, także w ramach podkomisji

członek KN może wchodzić w skład nie więcej niż dwóch jej podkomisji

podkomisje mogą odbywać posiedzenia wspólne

3) KNpowołujezespół stałych ekspertów, z których1/3 wskazuje wnioskodawca projektu kodeksu

podkomisja może powołać zespół stałych ekspertów podkomisji 4) przewodniczący KN może powołać doraźnie ekspertów do opracowania poszczególnych zagadnień.

5) KN może przedstawić Sejmowi sprawozdanie w formie zestawienia przyjętych przez nią poprawek

wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez KN mogą być zamieszczone

w sprawozdaniu jako wnioski mniejszości, po ich zgłoszeniu w formie pisemnej, na

żądanie min. 5 posłów - członków KN

4. II czytanieprojektu: * może odbyć się nie wcześniej niż 14 dnia od doręczenia posłom sprawozdania KN

* w przypadku zgłoszenia w II czytaniu poprawki albo wniosku projekt kieruje się

ponownie do KN

62

III.4. Tryb uchwalania ustaw budżetowych

1. budżet – dokument uchwalany przez Sejm przy udziale senatu w formie ustawy określający

dochody i wydatki państwa na rok kalendarzowy

* szczególny rodzaj ustawy, gdyż ma z góry określony czas obowiązywania, dot.

konkretnych adresatów i upoważnia do określonych, konkretnych czynności

2. ODMIENNOŚCI PROCEDURALNE

a) inicjatywa ustawodawcza –tylko RM

* zobowiązana złożyć projekt budżetu najpóźniej na 3 m-ce przed rozpoczęciem

roku budżetowego

* analogicznie w przypadku ustaw o prowizorium budżetowym (obowiązującym krócej niż rok) i nowelizacji ustawy budżetowe

b) I czytanie projektu odbywa się zawszena posiedzeniu plenarnym c) w trakcie prac komisyjnych – szczególna rola sejmowej Komisji Finansów Publicznych

* składa izbie całościowe sprawozdanie z wnioskami

* inne komisje resortowe rozpatrują tylko odpowiednie części projektu, przekazując KFP swoje stanowiska z wnioskami, opiniami i propozycjami poprawek

d) ograniczenie swobody posłów w modyfikowaniu projektu rządowego

* zakaz zwiększania deficytu budżetowego (w drodze wzrostu planowanych wydatków, lub ograniczenia dochodów)

e) 20 dni na ustosunkowanie się przez Senat * Senat nie może odrzucić - tylko przyjąć lub uchwalić poprawki

f) uchwalenie nie jest tylko prawem, ale i obowiązkiem parlamentu * sankcja – jeśli w ciągu 4 m-cyod dnia złożenia projektu nie zostanie

przedstawiona Prezydentowi do podpisu– może w ciągu 14 dni zarządzić

skrócenie kadencji Sejmu i rozpisać nowe wybory

g) Prezydent ma 7 dni na podpisanie – brak weta, ale może do TK

III.5. Inne modyfikacje

1) ustawy o wyrażeniu zgody na ratyfikację umowy m-nar. na podstawie której RP przekazuje organizacji m-nar. lub organowi m-nar. kompetencji organów władzy paostwowej w niektórych sprawach

- Sejm bezwzględną większością podejmuje decyzję o wyborze 1 z 2-óch

możliwych sposobów wyrażenia zgody na ratyfikację: a) w drodze ustawy uchwalanej przez Sejm i Senat większością 2/3 (w każdej)

- wymóg dalej idący w porównaniu z dokonaniem zmian w Konstytucji

- przy braku większości umowa nie może być ratyfikowana, ale można ponownie wnieść projekt ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację

b) w drodze referendum, które jest wiążące jeśli wzięła udział więcej niż ½

uprawnionych do głosowania i rozstrzyga zwykła większość głosów

2) ustawy, co do których Sejm postanowił o przyspieszeniu prac - Sejm może po I czytaniu zdecydować o przystąpieniu niezwłocznie do II czytania

i o nieuwzględnieniu pewnych terminów dot. doręczenia posłom druków sejmowych

· pominięcie etapu prac komisyjnych

3) ustawy, których projekty zostały złożone w wyniku obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej - MS kontroluje prawidłowość złożonych podpisów, a w razie wątpliwości zwraca

się do PKW, gdy się nie zgadza to odmawia nadania dalszego biegu

· postanowienie MS można zaskarżyć do SN w ciągu 14 dni

- nie obowiązuje zasada dyskontynuacji

- przedstawiciel komitetu inicjatywy ustawodawczej ma prawo udziału w pracach

parlamentarnych nad projektem - przed I czytaniem wnioskodawcanie może wnieść autopoprawki

63

IV. Funkcja kreacyjna

1. kompetencja izby poselskiej i senatorskiej do powoływania innych organów państwowych tj. do

decydowania o obsadzie personalnej innych struktur państwa

* zapewnia im demokratyczną legitymację (powołanie przez organy przedstawicielskie)

2. prawo powoływani ≠ odwoływania – możliwe jeśli Konstytucja lub ustawy to przewidują i tylko w określonych przez nie sytuacjach

3. kompetencje kreacyjne

a) wykonywane wyłącznie przez Sejm * wybór Prezesa RM

- na jego propozycję RM w tzw. rezerwowej procedurzeformowania rządu

- konstruktywne wotum nieufności jako specyficzna forma wyboru rządu * całości składu TK

* zastępców przewodniczącego i członków Trybunału Stanu b) Sejm przy udziale Senatu - po wyborze przez Sejm konieczność zdobycia akceptacji Senatu

* Rzecznik Praw Obywatelskichi Rzecznik Praw Dziecka

* Prezes NIK * Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

* Prezes IPN – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

c) Sejm na wniosek Prezydenta Sejm może wskazanego odrzucić, ale sam nie może przedstawiać kandydatur

* Prezes NBP

d) wybór części składu odrębnie przez Sejm i Senat

Sejm Senat

Krajowa Rada Sądownictwa 4 posłów 2 senatorów

KRRiTV 2 os. 1 os.

Rada Polityki Pieniężnej NBP 3 os. 3 os.

Kolegium IPN 7 os. 2 os.

4. kompetencje kreacyjne mają też organy izb (zwł. marszałkowie)

*np. sejmowa Komisja ds. UE + opiniuje kandydatury zgłaszane przez rząd na ważne stanowiska w

instytucjach UE (np. członka Komisji Europejskiej, sędziów Trybunału Sprawiedliwości, Sądu I Instancji)

V. Funkcja współuczestniczenia w określaniu polityki państwa

1. ustawa budżetowa(jak w modyfikacjach) 2. uchwalanie innych ustaw dot. finansów publicznychzwł.zasady:

- zaciągania długu publicznego

- udzielania gwarancji finansowych przez państwo - ustanawiania monopolu

3. konieczność aprobaty Sejmu dla programu działań nowej RM

- obowiązek premiera przedstawienie expose i uzyskania wotum zaufania 4. uchwalanie przez Sejm rezolucji i apeli

- są to uchwały zawierające wezwania do określonego działania

- nie są prawnie wiążące, ale mają dla rządu poważne znaczenie polityczne 5. nadzwyczajne uprawnienie Sejmu do ogłaszania stanu wojny i decydowania o zawarciu pokoju

- uchwałę o stanie wojny Sejm może podjąć w razie agresji zbrojnej na państwo, lub w

związku z zobowiązaniem do wspólnej obrony, wynikającym z umowy m-nar.

V.1. Formy współpracy Sejmu i Senatu z Radą Ministrów w sprawach dotyczących UE

1. obowiązek współpracy RM z Sejmem i Senatem ws. UE określaustawa kooperacyjna

2. Sejm i Senat uczestniczą w kształtowaniu stanowiska przedstawicieli RM w Radzie UE zwł. dot.

projektów aktów prawa unijnego przez specjalne komisje * rząd ma obowiązek wcześniejszego przekazywania Sejmowi i Senatowi dokumentów UE,

zwł. projektów unijnych aktów prawnych i projektów swojego stanowiska wobec nich

* RMma ustawową powinność zwrócenia się o opinię odpowiednich komisji przed ustaleniem swojego ostatecznego stanowiska ws. aktów prawa UE

* opinia ta powinna być podstawą stanowiska RM, ale RM nie jest prawnie nią związana

* RM powinna przedłożyć komisjom wstępną propozycję stanowiska, i musi wytłumaczyć

powody, dla których nie przychyliła się do zdania posłów

3. obowiązek RM przedstawiania obu izbom info. o udziale RP w pracach UE nie rzadziej, niż co6 m-cy

* półroczny okres związany z cyklem tzw. prezydencji w Radzie UE

* Sejm, Senat i ich „komisje europejskie” mogą w każdym czasie zażądać informacji w

konkretnej sprawie z tego kompleksu zagadnień

- pozwala na wyrażenie własnego stanowiska i wywarcie wpływu na politykę RM

- ew. możliwość pociągnięcia przez Sejm członków RM do odpowiedzialności politycznej

4. odrębna procedura trybu ustawodawczego w przypadku projektów ustaw wykonujących prawo UE – zasadniczo zgłaszanych przez RM

- obowiązek RM wnoszenia projektów ustaw wykonujących prawo UEna 3 m-ceprzed

upływem terminu wykonania, a jeśli termin przekracza 6 m-cy to RM wnosi projekt na

5-mcyprzed upływem terminu * wg Lizbońskiego – Komisja Wspólnot Europejskich będzie bezpośrednio

przekazywać parlamentom projekty aktów ustawodawczych i inny dokumentów * parlamenty europejskie będą mogły przedstawiać opinie ws. niezgodności

projektów z zasadą subsydiarności (każdy kraj po 2 głosy, w RP po 1 S i S)

5. obowiązek izb powołania organów właściwych ws. współpracy z RMws. zagadnień związanych z

integracją europejską - sejmowa Komisja ds. UE

* skład Komisji ma odzwierciedlać proporcjonalnie reprezentację w sejmie

klubów i porozumień liczących min. 15 posłów

- senacka Komisja Spraw UE

6. Sejmowa Komisja ds. UE niewiążąco opiniuje kandydatury na ważne stanowiska unijne

7. problem ~~ deparlamentaryzacja – wzmocnienie pozycji egzekutywy

* reprezentuje w Radzie UE, decyduje o składzie Komisji

* zobowiązanie parlamentów do wprowadzania w życie i wykonania aktów powstałych przez

realizację funkcji prawodawczej rządów

64

VI. Funkcja kontrolna

- kontrola – całość działań polegających na badaniu i analizie określonej sytuacji faktycznej i

porównaniu jej ze stanem, który powinien istnieć

* może być pod względem legalności (zgodności z prawem) i celowości (skuteczności działań)

1. kontrola parlamentarna – obejmuje uprawnienia do uzyskania wiedzy o stanie faktycznym i

wyrażenia oceny określonych działań lub zamierzeń innych organów państwa poprzez egzekwowanie

odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej

* związane są z nią też środki niewiążące prawnie – oddziaływania na kierunki polityki

innych organów państwa (np. rezolucje i apele)

* dominuje aspekt celowości, natomiast legalności wyjątkowo, gł. w związku z

odpowiedzialnością konstytucyjną

2. Konstytucja formułuje wprost ogólną zasadę parlamentarnej kontroli relacji Sejm – RM- odsuwaSenat

a. podstawowym środkiem wotum nieufności – zasadniczy element przyjętego

w Konstytucji systemu rządów parlamentarno-gabinetowych b. absolutorium

c. wotum zaufania – prewencyjna forma kontroli RM po powołaniu jej przez

Prezydenta (akceptacja dla przedstawionego przez premiera programu działań rządu)

d. interpelacje, zapytania + tzw. informacji bieżącej, pytania ws. bieżących

3. wograniczonym zakresie kontroli parlamentarnej podlega Prezydent * ZN może ocenić tylko przestrzeganie przez niego Konstytucji i ustaw

* nie może ingerować w prowadzenie bieżącej polityki

* wyjątki,gdy kontrola działań Prezydenta obejmuje aspekt celowości:

- obowiązek uzyskania uprzedniej zgody w formie ustawy na ratyfikację

ważniejszy umów m-nar.

- obligatoryjna zgoda Sejmu na przedłużenie (ale nie na wprowadzenie)

obowiązywania stanu wyjątkowego

- możliwość uchylenia przez Sejmrozporządzenia o wprowadzeniu stanu

wojennego, lub wyjątkowego

- konieczna zgoda Senatu (bezwzględna większość) na zarządzenie referendum

4. kontrola może byd urzeczywistniana przez: 1) cały parlament, lub jego izby 2) indywidualnie przez parlamentarzystów

3) podległe im, wyspecjalizowane organy kontrolne

a. NIK– wyspecjalizowany organ kontrolny podły Sejmowi 4) komisje – jako wewnętrzne organy powołane do sprawowania kontroli

a. dezyderaty i opinie komisji

b. komisja śledcza – nastawiona wyłącznie na kontrolę c. sejmowa Komisja do spraw Służb Specjalnych

- opiniowanie kierunków pracy i kandydatur na szefówinstytucji

zajmujących się informacjami dot. zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa - rozpatrywanie corocznych sprawozdań z działalności tych instytucji

- przeciwdziałanie zjawiskom szczególnie groźnym dla prawidłowego

funkcjonowania władzy publicznej - podlegają jej służby specjalne : CBA, Służba Wywiadu Wojskowego,

Służba Kontrwywiadu Wojskowego, ABW, Agencja Wywiadu - max 9 członków – dostęp do tajemnic państwowych

VI.1. Interpelacje, zapytania, pytania w sprawach bieżących, informacje bieżące

1. interpelacja

a) poseł b)do każdego z członków RM

c) dot. spraw zasadniczych o strategicznym charakterze związanych z działaniem państwa

d) forma pisemna do MS – ten przesyła ją interpelowanemu e) odpowiedź pisemna w max 21 dni do MS – ten przesyła odpis interpelantowi

* w 30 dni od dnia otrzymania niezadowalającej odpowiedzi może wnioskować o

dodatkowe wyjaśnienia - udzielane w terminie 21 dni

2. wniosek o przedstawienie informacji bieżącej a) klub poselskie, lub grupa min 15 posłów

b) do każdego z członków RM

c) dot. spraw zasadniczych o strategicznym charakterze związanych z działaniem państwa d) forma pisemna do 21:00 dnia poprzedzającego

* decyzję o umieszczeniu w dziennym porządku obrad podejmuje Prezydium Sejmu

po zasięgnięciu opinii Konwentu seniorów – jeśli stanowisko jest niejednolite to rozstrzyga Sejm

e) rozpatrzenie na posiedzeniu Sejmu

* uzasadnienia wniosku (max 5 min) * udzielenie ustnej odpowiedzi przez przedstawiciela RM (max 10 min)

* przeprowadzenie dyskusji (każdy poseł max 2 min)

3. zapytanie poselskie

a) poseł b) do każdego z członków RM

c) w sprawach incydentalnych,o charakterze jednostkowym

d) forma pisemna do MS (jak interpelacja) e) odpowiedź pisemna do 21 dni (jak interpelacja)

4. pytania w sprawach bieżących

a) poseł

b) do każdego z członków RM c) w sprawach incydentalnych, o charakterze jednostkowym

d) ustnie na posiedzeniu Sejmu

* do 21:00 dnia poprzedzającego poseł informuje pisemnie MS o adresacie i tematyce e) bezpośrednia (to samo posiedzenie) odpowiedź ustna (max 6 min)

* brak dyskusji, ew. dodatkowe pytanie a po nim uzupełniająca odpowiedź

65

VI.2. Dezyderaty i opinie komisji

środki wpływu komisji na działalność instytucji publicznych (kompetencje kontrolne) * dają możliwość uzyskania informacji (nie forma nacisku na sposób realizacji kompetencji)

1. dezyderat – uchwała komisji zawierający postulaty komisji w określonych sprawach

a) może być skierowany do:

1 – RM i członek RM 2 - Prezes NIK

3 - Prezes NBP

4 - Prokurator Generalny 5 - Główny Inspektor Pracy

b) przedstawiany przez przewodniczącegokomisji do MS, ten przesyła odpowiednim

organom * MS może zwrócić komisji dezyderat z umotywowanym zaleceniem ponownego

rozpatrzenia sprawy

c) organ ma obowiązek ustosunkować się do niego i pisemnie powiadomić MS o zajętym

stanowisku w ciągu 30 dni chyba że MS, na wniosek zainteresowanego organu, po porozumieniu z prezydium komisji, ustali inny termin

* odpowiedzi oraz informacje o przebiegu realizacji dezyderatów są rozpatrywane na

posiedzeniach komisji * w razie braku odpowiedzi w terminie lub uznania odpowiedzi za

niezadowalającą, komisja może:

* ponowić dezyderat

* przedłożyć MS wniosek o zwrócenie odpowiedzi jako niezadowalającej

* przedłożyć Sejmowi projekt odpowiedniej uchwały lub rezolucji

2. opinia – uchwała zawierająca stanowisko komisji w określonej sprawie

a) może być przedstawiona tym co dezyderat + innym centralnym urzędom i instytucjom

państwowym

b) komisja może zwrócić się do adresata opinii o przedstawienie stanowiska w sprawach

podniesionych w opinii i o informacje o przebiegu realizacji wniosków wynikających z opinii

* adresat jest obowiązanyna żądanie komisjiprzedstawić stanowisko w terminie i

trybie takim jak w przypadku dezyderatu * tak samo w przypadku braku, lub niezadowalającej odpowiedzi

VI.3. Procedura udzielania wotum nieufności dla RM

1. Istnienie rządu uzależnione jest od poparcia Sejmu

Konstytucja formułuje zasadę kontroli parlamentarnej w relacji Sejm – RM

* podstawowym środkiem, poprzez który izba poselska dokonuje oceny rzeczywistych działań rządu – wotum nieufności

* stanowi zasadniczy element systemu rządów parlamentarno-gabinetowych

dla całej RM - rodzaj odpowiedzialności solidarnej (zbiorowej) dla Ministra - rodzaj odpowiedzialnościindywidualnej

2. wymogi formalne dla procedury uchwalania wniosku (RM): a) prawo zgłoszenia wniosku – grupa min. 46 posłów w formie pisemnej

b) wniosek składa się z 2 części

- projekt uchwały Sejmu zawierający wyrażenie wotum nieufności dla RM

- wskazujący imiennie kandydata na stanowisko Prezesa przyszłej RM

c) konstruktywne wotum nieufności - w 1 głosowaniu 2 decyzje:

* o obaleniu dotychczasowego rządu

* o wyborze nowego Prezesa RM – w naturalny sposób początek formowania nowego gabinetu

d) poddanie wniosku pod głosowanie nie wcześniej niż po 7 dniach od daty zgłoszenia

- gwarancja, że decyzja nie będzie pochopna i pod wpływem emocji - rząd zyskuje czas na podjęcie działań ochronnych

e) uchwalenie wniosku większością ulp

2. wymogi formalne dla procedury uchwalenia wniosku (Minister): a) może dotyczyć każdego członka RM, bez premieramin 69 posłów– forma pisemna c) poddanie wniosku pod głosowanie nie wcześniej niż po 7 dniach od daty zgłoszenia

j.w. + czas na podjęcie decyzji o podaniu się do dymisji – wniosek staje się bezprzedmiotowy

d) nie może zawierać imiennego wskazania kandydata na nowego członka rządu * za dobór członków RM odpowiada prezes RM

3. procedura sejmowa

a) MS ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia Prezydenta i Prezesa RM o złożeniu

wniosku,oraz ew. przesłania uchwały o wyrażeniu wotum nieufności

~ wniosek podlega zaopiniowaniu przez odpowiednią komisję sejmową – niewiążąca

b) możliwe zgłoszenie kilku wniosków jednocześnie

c) zakaz zgłaszania wniosku o wotum nieufności przez 3 m-ce od dnia, w którym poprzedni

wniosek w tej sprawie nie został uchwalony

* wyjątek – gdy wniosek poparło min 115 posłów

4. skutki wotum nieufności dla RM: a) obowiązek złożenia Prezydentowi dymisji RM przez dotychczasowego Prezesa RM * ma obowiązek przyjęcia i powierzenia dalszego pełnienia obowiązków do czasu

powołania nowej RM

b) Prezydent powołuje wybranego przez Sejm Prezesa RM – następuje podjęcie zasadniczej

procedury powołania RM

4. skutki wotum nieufności dla ministra: a) Prezydent ma obowiązek odwołać – akt prezydencki bez kontrasygnaty Prezesa RM

* Prezes RM nie ma możliwości ustosunkowania się do dymisji członka gabinetu

66

VI.4. Procedura udzielania RM wotum zaufania

1. forma odpowiedzialności politycznej RM - 2 przypadki stosowania: a) forma wyrażenia przez Sejm aprobaty dla przedstawionego składu i programu nowej

RM w zasadniczej i II rezerwowej procedurze jej powoływania * forma nadania inwestytury gabinetowi umożliwiającej efektywne rządzenie

b) sposób wzmocnienia RM

* Prezes RM może zwrócić się do Sejmu o podjęcie uchwały ws. udzielenia wotum z. * stosowane w sytuacji, gdy rząd cieszący się poparciem koalicyjnej większości traci

to poparcie w odniesieniu do niektórych projektów ustaw – wniosek może

zdyscyplinować posłów tworzących ową większość (stawia zasadnicze pytanie: czy popierają wyłoniony przez siebie rząd

2. procedura

* monopol na składanie wniosku dla Prezesa RM

* pełna swoboda w podjęciu decyzji o tym, kiedy wystąpić z wnioskiem * głosowanie zwykłą większością głosów w obecności min ½ ulp(łatwiej niż wotum nieufności)

3. skutki a) przegłosowanie wniosku i uzyskanie

* RM zostaje wzmocniona politycznie - odnawia niejako legitymację do rządzenia b) nie uchwalenie wniosku

* oznacza, że RM przestała być rządem większościowym i wyczerpała możliwości rządzenia

* obowiązek dla Prezesa RM złożenia Prezydentowi dymisji rządu * obowiązek przyjęcia i powierzenia dalszego pełnienia obowiązków do czasu

powołania nowej RM

* wszczęta zostaje zasadnicza procedura powoływania nowej RM

VI.5. Absolutorium i procedura jego uchwalania

1. absolutorium – uchwała sejmu akceptująca wykonanie przez rząd ustawy budżetowej, oraz

przyjmująca informację o stanie zadłużenia państwa

* udzielenie oznacza formalnie pozytywną ocenę wykonania przez rząd ustawy budżetowej * jest jedną z postaci odpowiedzialności parlamentarnej rządu

2. udzielenie absolutorium nie wpływa w znaczący sposób na trwanie rządu

* uchwała taka jest politycznie korzystna dla RM

* Konstytucja nie określa skutków nieudzielenia RM

* fakt, że sprawozdania rządowego nie poparła nawet zwykła większość może świadczyć, że

rząd utracił poparcie większościowe

* poddanie się przez RM do dymisji uzależnione jest tylko od woli Prezesa RM - premier zapewne uzależni to od konkretnych okoliczności politycznych

towarzyszących nieudzieleniu przez Sejm absolutorium rządowi

3. procedura (określona w Konstytucji)

a) RM w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi

sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa

b) analiza NIK – przedstawia Sejmowi wyniki analizy+ opinię w przedmiocie absolutorium

c) w ciągu 90 dni od otrzymania sprawozdania Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu, lub odmowie udzielenia RM absolutorium zwykłą większością

7. Zgromadzenie Narodowe i jego kompetencje

1. ZN – stanowi je Sejm i Senat obradujące wspólnie w przypadkach określonych w Konstytucji * szczególna forma działania Sejmu i Senatu/ Tuleja: odrębny organ państwa

* w latach 92 – 97 nazywane było konstytuantą – było wybierane w celu uchwalenia Konstytucji * kompetencje i przypadki działania określone tylko w Konstytucji

2. członkami są „automatycznie” posłowie i senatorowie

- identyczne obowiązki i uprawnienia

- waga głosów wszystkich członków ZN jest jednakowa + liczone są razem - przewodniczącym ZN jest M Sejmu, lub (tylko w zastępstwie) M Senatu

* przewodniczący przygotowuje i zwołuje posiedzenia ZN

- prawo uchwalenia własnego Regulaminu w formie uchwały

3. SYTUACJE DZIAŁANIA I FUNKCJE ZN:

a) wyłączne prawo do pociągania Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej, oraz odpowiedzialności karnej przed Trybunałem Stanu

- nie pozbawia samodzielnie urzędu

- z chwilą podjęcia uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności sprawowanie

urzędu ulega czasowemu zawieszenia – do momentuuprawomocnienia orzeczenia TS

b)stwierdzenie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia

- wiążące i oficjalne stwierdzenie istniejącego stanu rzeczy – ZN weryfikuje ocenę lekarską pod kontem stwierdzenia, czy istotnie uniemożliwione jest wykonywanie

obowiązków Prezydenta

[w a i b]uchwała podejmowana jest kwalifikowaną większością 2/3 głosów

z momentem jej podjęciafunkcje Prezydenta automatycznie przechodzą na MS

c) członkowie ZN jako świadkowie złożenia przysięgi przez Prezydenta

- fakt zwołania ZN potwierdza spełnienie wszelkich wymagań dla objęcia urzędu

głowy państwa przez określoną osobę - uroczyste złożenie przez Prezydenta-elekta zobowiązania do przestrzegania

Konstytucji przez ZN powiązane jest z jego uprawnieniem do wyciągania ew. konsekwencji przez inicjowanie postępowania przed TS

- posiedzenie jest krótkie i obejmuje: otwarcie, powołanie sekretarzy, złożeni

przysięgi i fakultatywnie wygłoszenie orędzia przez Prezydenta, odczytanie

protokołu i zamknięcie obrad

d) wysłuchanie orędzia głowy paostwa

- MS ma obowiązek zwołania posiedzenia, gdy Prezydent zgłosi zamiar skorzystania

- Konstytucja zabrania przeprowadzenia nad orędziem jakiejkolwiek debaty

[w c i d]niedopuszczalne są wystąpienia posłów i senatorów

67

Rozdział VI. Rada Ministrów

1. Systemy rządowe

~ relacje między najwyższymi organami władzy publicznej w oparciu o zasadę podziału władzy

I. Parlamentarny

1. dualizm egzekutywy (prezydent – rząd / monarcha – rząd) 2. ograniczony charakter władzy głowy państwa (gł. kompetencje reprezentacyjne)

3. wybór głowy państwa przez parlament

* nie ponosi jednak bezpośrednio przed nim odpowiedzialności 4. rząd wyłaniany przez parlament

* najistotniejsze założenie – rząd sprawuje bowiem władzę, póki ma poparcie parlamentu

* odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem (wotum nieufności) 5. egzekutywa może rozwiązać parlament

* zwykle prezydent, pełniący rolę arbitra między parlamentem i rządem

I.1. Racjonalizacja parlamentaryzmu

~ rząd odpowiadał przed parlamentem, ale zbyt łatwo tracił poparcie i następowała destabilizacja - we Francji - k. XIX (III Republika) + Niemcy – po II wojnie

1. zmiana relacji pomiędzy rządem i parlamentem - utrudnienie obalenia rządu (konstruktywne wotum nieufności)

- wzmocnienie kompetencji legislacyjnych rządu

- utrudnienie rozwiązania parlamentu 2. związek ze zmianami w systemie wyborczym i partyjnym

- progi wyborcze

- status partii w systemie wyborczym - finansowanie partii

I.2. System parlamentarny w Polsce

~ racjonalizacja parlamentaryzmu

1. nie równoważny dualizm legislatywy – 2 izby o zróżnicowanej pozycji

- Sejm uchwala ustawy - polityczna odpowiedzialność rządu tylko przed Sejmem

2. dualizm władzy wykonawczej - klasyczne – politykę państwa prowadzi rząd

- odstępstwa: * Prezydent wybierany w wyborach powszechnych

* sfery, gdzie kompetencje Prezydenta są istotne i wykraczają poza klasyczne

- stosunki m-nar. (np. ratyfikuje umowy m-nar.) - obronność państwa (np. mianuje naczelnych dowódców sił zbrojnych)

3. polityczna zależność rządu od Sejmu (wotum zaufania i konstruktywne wotum nieufności)

4. polityczna pośrednia zależność Prezydenta od Sejmu - nie odpowiada politycznie, ale pośrednio przez premiera

- kontrasygnata – przejęcie odpowiedzialności politycznej przez Prezesa RM

- enumeratywnie wyliczone prerogatywy

5. odseparowanie władzy sądowniczej

I.3. Zwierzchnictwo parlamentu – GB

1. 3 elementy składowe parlamentu (Izba Lordów, Izba Gmin i monarcha)

- konieczna zgoda wszystkich trzech dla podjęcia decyzji przez parlament

2. parlament personifikuje ogół poddanych Jej Królewskiej Mości 3. suwerenność parlamentu (nie ludu)

- problem czy to podział władzy, czy jednolitość

II. Rządów zgromadzenia – komitetowy

~ pierwowzór w konstytucji jakobińskiej 1. jednolitość władzy państwowej – brak zasady trójpodziału

2. parlament posiada władzę: ustawodawczą, wykonawcza, a czasem też sądowniczą

3. rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu * jest mu bezpośrednio podporządkowany

* odpowiada przed nim politycznie

4. głową państwa jeden z członków rządu – wyłania go parlament

II.1. System rządów zgromadzenia w Szwajcarii

1. w 2000 nowa konstytucja – dalekie odejście od tego systemu - ewolucja w stronę podziału władzy

2. parlament łączył kompetencje ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze

3. rząd wyłaniany spośród członków parlamentu - są szefami resortów

- rząd tylko organem wykonawczym 4. parlament nie może zostać rozwiązany, a ministrowie odwołani

III. System kanclerski – RFN

1. wynik krytyki konstytucji weimarskiej

2. podstawą zasada podziału władzy - oparta nie na separacji, a na współdziałaniu legislatywy i egzekutywy

3. egzekutywa czerpie legitymację z zaufania parlamentu

4. samodzielny ustrojowo kanclerz RFN - bezpośrednio odpowiada politycznie przed parlamentem

- konstruktywne wotum nieufności i wotum zaufania

- kompetencje zwierzchnie nad członkami egzekutywy 5. w obu rodzajach władz mogą być te same osoby

68

IV. Prezydencki

1. jednolitość egzekutywy - prezydent głową państwa i szefem rządu

2. prezydent wybierany przez naród

* bezpośrednia legitymacja demokratyczna 3. członkowie egzekutywy odpowiedzialni politycznie przed prezydentem

4. prezydent nie odpowiada politycznie przed parlamentem * odpowiedzialność tylko konstytucyjna

5. prezydent nie może rozwiązać parlamentu

6. odseparowanie egzekutywy i legislatywy

IV.1. System prezydencki w USA

1. separacja władzsystem hamulców i równowagi (checks and balances) - 3 grupy organów władzy

- rozdzielność w płaszczyźnie organizacyjnej

2. władza ustawodawcza – Kongres (Izba Reprezentantów i Senat)

- szeroki zakres ustawodawstwa i kontrola nad egzekutywą

3. władza wykonawcza – Prezydent (jako piastun władzy wykonawczej)

- wybory pośrednie i domniemanie kompetencji na jego rzecz

4. funkcje prezydenta: * promotor i egzekutor ustaw

* szef administracji federalnej * kieruje polityką zagraniczną

* głównodowodzący sił zbrojnych

* posiada funkcje kreacyjne

5. system hamulców (przewaga instrumentów hamujących nad pobudzającymi)

* weto zwykłe i kieszonkowe Prezydenta * władza „nad sakiewką” ze strony Kongresu

* wymóg zgody Senatu na zawieranie traktatów i na nominacje

* weto legislacyjne – Kongres zastrzega, że ustawa nieodpowiednio realizowana traci moc

6. Sąd Najwyższy – może aktywnie wkraczać w działalność legislatywy i egzekutywy

IV.2. System semi-prezydencki we Francji

1. dwuczłonowa egzekutywa

2. prezydent z wyborów powszechnych

- posiada własne kompetencje - jest arbitrem między rządem i parlamentem

- strażnik konstytucji

- nie odpowiada politycznie

3. rząd powoływany przez prezydenta

- rząd odpowiada politycznie przed Prezydentem, a nie parlamentem 4. ograniczenia kompetencji ustawodawczych parlamentu

- brak domniemania kompetencji ustawodawczej na jego rzecz

- stanowi tylko tam, gdzie wskazano, a gdzie indziej ustawodawstwo dla egzekutywy

2. Działalność lobbingowa w świetle ustawy o lobbingu

1. działalnością lobbingową jest każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa

2.zawodową działalnością lobbingową jest zarobkowa działalnośd prowadzona na rzecz osób trzecich * może być wykonywana przez przedsiębiorcę albo przez osobę fizyczną niebędącą

przedsiębiorcą na podstawie umowy cywilnoprawnej

* może być wykonywana po uzyskaniu wpisu do rejestru podmiotów wykonujących

zawodową działalność lobbingową (prowadzi minister właściwy ds. administracji publicznej)

- wpis na podstawie zgłoszenia

- rejestr jest jawny (udostępniony w BIP bez os. fizycznych) i zawiera: 1) firmę, siedzibę i adres przedsiębiorcy / imię, nazwisko i adres osoby fizycznej

2) przedsiębiorcy - nr w rejestrze przedsiębiorców w KRS albo w ewidencji

działalności gospodarczej

~wykonywanie czynności wchodzące w zakres zawodowej działalności lobbingowej bez

wpisu do rejestru, podlega karze 3 - 50 tyś.

3. RM przygotowuje min 1x/6m-cy program prac legislacyjnych RM dot. projektów ustaw

* RM, Prezes RM i ministrowie przygotowują swoje programy prac legislacyjnych dot.

projektów rozporządzeń

* z chwilą udostępnienia w BIP programów prac legislacyjnych (albo projektu niezawartego w programie prac legislacyjnych) każdy może (na urzędowym formularzu) zgłosić

zainteresowanie pracami nad projektem ustawy lub rozporządzenia

a) prace nad projektem ustawy - do organu odpowiedzialnego za opracowanie projektu założeń projektu ustawy

- do organu odpowiedzialnego za przedłożenie projektu ustawy RM - jeżeli nie

opracowywano projektu założeń projektu ustawy b) prace nad projektem rozporządzenia

- do organu odpowiedzialnego za opracowanie projektu rozporządzenia

4. W ZGŁOSZENIU:

1) imiona, nazwiska, adresy osób uprawnionych do reprezentowania w pracach nad projektem

2) nazwę i siedzibę tej osobyprawnej / imię i nazwisko oraz adres podmiotu innego niż os. prawna 3) interes, który zamierza chronić oraz rozwiązanie prawne, o którego uwzględnienie będzie

zabiegać

4) do zgłoszenia załącza się: a. gdy podmiotwystępuje w ramach zawodowej działalności lobbingowej -

zaświadczenie o wpisie do rejestru

b. gdywystępuje na rzecz osoby prawnej zarejestrowanej w KRS - wyciąg z KRS dot.

tej osoby prawnej

~ zmiany danych w zgłoszeniu max 7 dni od dnia ich wystąpienia (tym organom cozgłoszenie) ~ zgłoszenie ogłasza się w BIP (z wyjątkiem adresów osób fizycznych)

5. po wniesieniu projektu ustawy do Sejmu może zostad przeprowadzonejego wysłuchanie publiczne

* udział może wziąć podmiot, który zgłosił zainteresowanie pracami nad projektem ustawy

* na zasadach określonych w regulaminie Sejmu

69

3. Powoływanie rządu

~ rozumienie pojęcia rząd: 1. ogół zasad i mechanizmów opisujących sposób sprawowania władzy państwowej

2. część aparatu państwowego – władza wykonawcza wraz z administracją

3. Rada Ministrów

~ powoływanie rządu: - czynności prawne tj. wywołujące skutki prawne

- czynności o charakterze poufnym (konsultacje i uzgodnienia)

~ zainicjowanie procesu formowania RM następuje z chwilą, gdy dymisja poprzedniego gabinetu została

przyjęta

* Konstytucja wprowadza gradację procedur powoływania rządu(jak Mała Konstytucja, alenie 5) * są ze sobą ściśle powiązane i konstytucyjnie określona jest kolejność ich uruchamiania

* procedury i nieprzekraczalne terminy mają zapobiec kryzysom rządowym

* procedury oparte na podziale kompetencji pomiędzy Prezydentem i Sejmem (z jego przewagą)

I. Kiedy Prezes RM składa dymisję RM – przesłanki powoływania rządu

1. RM nie jest organem kadencyjnym – powoływany na czas prawnie nieokreślony

* powoływanie RM jest wynikiem przyjęcia przez Prezydenta dymisji poprzedniego rządu

2. DYMISJA RZĄDU NASTĘPUJE:

1) na I posiedzeniu nowo wybranego Sejmu

- w parlamentarnych systemach ustrojowych jest regułą, że wyłoniona w wyborach większość bierze na siebie odpowiedzialność rządzenia państwem

- dotychczasowy rząd podaje się do dymisji

- w większości państw jest to prawnie nieuregulowane, ale w RP było już w Małej Konstytucji i jest obecnie

2) w przypadku nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania RM

3) w przypadku wyrażenia RM przez Sejm wotum nieufności

* dymisja RM składana jest Prezydentowi przez Prezesa RM

* w powyższych przypadkach Prezydent ma obowiązek przyjęcia dymisji

* brak terminów kiedy Prezydent ma przyjąć dymisję, wyj. przypadek dymisji na skutek

wyłonienia po wyborach nowego Sejmu

- Prezydent jeśli nie chce utracić inicjatywy w formowaniu rządu (w zasadniczej

procedurze powoływania rządu) – powinien przyjąć dymisję natychmiast po jej

złożeniu

4) o ile Prezydent przyjmie rezygnację Prezesa RM z dalszego pełnienia funkcji

- jedyny przypadek, gdy Prezydent nie ma obowiązku przyjęcia dymisji

- jeśli nie przyjmie to dotychczasowy rząd z jego szefem nadal sprawują swoją funkcję - brak sprecyzowanych powodów złożenia dymisji przez Prezesa RM – mogą być

polityczne jak i osobiste

3. wyliczenie przesłanek formowania nowej RM w Konstytucji nie ma charakteru enumeratywnego

* nie wskazaną przesłanką prowadzącą do dymisji gabinetu np. śmierć Prezesa RM

II. Procedura zasadnicza powoływania Rady Ministrów

1. w razie zaistnienia którejkolwiek z przesłanek formowania rządu– wszczęta zostaje zasadnicza procedura

I. ETAP – PREZYDENCKI

1. inicjuje Prezydent aktem desygnacji Prezesa RM - akt ten oznacza wyznaczenie kandydata na Prezesa RM i upoważnienie go

do podjęcia działań zmierzających do sformowania nowego gabinetu - Konstytucja nie wnika w metody Prezydenta selekcji kandydatów

· zwykle konsultacje w ramach elit politycznych

2. konstytucyjnie nie jest określony zakres działań desygnowanego Presa RM prowadzących

do utworzenia gabinetu

- prowadzi on zwykle konsultacje – ich wynikiem nie tylko skompletowanie składu rządu, ale często też podstawy programoweumowy koalicyjne

3. okres konstruowana składu nie może przekroczyć 14 dni

- od dnia I posiedzenia Sejmu, lub przyjęcia dymisji rządu

- charakter terminu zawitego – musi w nim nastąpić nie tylko desygnowanie

nowego szefa rządu, ale i skompletowanie składu

· aktem zamykającym proces kształtowania składu RM – wręczenie

przez Prezydentaaktów powołania Prezesowi RM i pozostałym

członkom RM i złożenie przez nich przysięgi wobec Prezydenta

II. ETAP – SEJMOWY

1. w ciągu kolejnych 14 dniPrezes RM ubiega się o uzyskanie ze strony sejmu

inwestytury

- przedstawia Sejmowi program działania swojego gabinetu i przedkłada

wniosek o udzielenie mu wotum zaufania

· w nowym Regulaminie Sejmu zrezygnowano z opiniowania przez

komisje członków rządu przed udzieleniem wotum zaufania · utrzymano debatę nadexposepremiera – przedstawicieleklubów

mogą wypowiadać opinie na temat proponowanego programu i składu

· Konstytucja nie określa terminu w którym Sejm ma przeprowadzićdebatę

2. udzielenie inwestytury następuje w drodze uchwalenia wotum zaufaniabezwzględną

większością w obecności min ½ ulp

- uprawdopodobnia pogląd, że powołany rząd jest rządem większościowym - Konstytucja nie wskazuje terminu przeprowadzenia głosowania nad

uchwaleniem wotum zaufania (problem czy też musi nastąpić w ciągu 14 dni)

3. uchwalenie nowo powołanemu rządowi wotum zaufania kończy zasadniczą

procedurę powoływania rządu

2. szczególnym przypadkiem – gdy uchwalono rządowi wotum nieufności * formowanie rządu nie rozpoczyna się od desygnacji Prezesa RM, ale od wyboru nowego

Prezesa RM przez Sejm – który jednocześnie uchwalił wotum nieufności poprzedniej RM * Prezydentnie desygnuje, tylkodokonujeaktupowołania nowego premiera

~ problem, czy na pewno jest to I procedura rezerwowa, bo jest podobna do II

3. możliwości fiaska w wielu przypadkach np.

- na skutek odmowy przyjęcia desygnacji przez każdego z wybranych kandydatów - niemożliwość skompletowania składu rządu przez desygnowanego Presa RM

- nieuzyskanie wotum zaufania

70

III. Pierwsza procedura rezerwowa powoływania Rady Ministrów

1. inicjowana jest przez Sejm w wypadku fiaska zasadniczej procedury

* aktem rozpoczynającym ją jest wybór przez Sejm nowego Prezesa RM

* Sejm musi to uczynić w ciągu 14 dniod dnia, w którym upłynął termin na:

- powołanie RM przez Prezydenta w zasadniczej procedurze

- wyrażenie przez Sejm rządowi wotum zaufania w procedurze zasadniczej - gdy Sejm nie udzielił wotum zaufania RM (na etapie sejmowym)

2. kandydatury mogą zgłaszad pisemnie w terminie wyznaczonym przez MS grupy min 46 posłów

* wybór Prezesa RM następuje bezwzględną większością w obecności min ½ ulp

- sygnał o wyłonieniusię większości zdolnej dowzięciaodpowiedzialności za rządzenie * głosowanie ma charakter imienny – instrument dyscyplinujący posłów większości sejmowej

3. nowy Prezes RM prowadzi konsultacje polityczne w celu skompletowania składu RM

* musi on w powyższym terminie 14 dni przedstawić Sejmowi skład swojego rządu i jego program

* i uzyskać akceptację Sejmu, który stosunek do programu w expose i składu gabinetu Sejm

wyraża w drodze głosowania ws. wyboru RM bezwzględną większością w obecności ½ ulp

- zakłada wyłonienie rządu większościowego

- wybór nowej RM odbywa się łącznie (a nie odrębnie każdej kandydatury) - mamy do czynienia z formalnym wyborem rządu przez Sejm

4. pomyślny wybór potwierdzony jest w aktach powołania, które Prezydent wręcza członkom nowej RM

* Prezydent ma obowiązek zaakceptowania wyboru dokonanego przez Sejm

* ostatnim aktem rezerwowej procedury jest odebranie od członków RM przysięgi przez

Prezydenta

5. możliwośd fiaska np. - Sejmowi nie uda się wybrać nowego premiera

- wybranemu Prezesowi RM nie uda się skompletować składu

IV. Druga procedura rezerwowa powoływania Rady Ministrów

- oparta na założeniu, że skoro obie wcześniejsze procedury nie doprowadziły do powstania RM –

niezbędne jest obniżenie progu poparcia sejmowego niezbędnego dla jej powstania

to samo co przy zasadniczej, ale:

- udzielenie inwestytury następuje w drodze uchwalenia wotum zaufaniazwykłą większością w obecności min ½ ulp

* za udzieleniem RM wotum zaufania musi opowiedzieć się więcej niż

przeciw, ale nie uwzględnia się głosów wstrzymujących

- powołany rząd może być mniejszościowym mającym mniejszą swobodę działania

- ostatnia szansa Sejmu na doprowadzenie do powołania RM

* gdy się nie powiedzie Prezydent ma obowiązek skrócenia kadencji Sejmu (a co za tym idzie Senatu) i zarządzenia wyborów parlamentarnych

V. Zmiany w składzie RM

1. zmiana w składzie RM – czynności prowadzące do częściowej wymiany, lub uzupełnienia

dotychczasowego składu dot. 3 sytuacji: 1) osoba zajmująca dotąd stanowisko członka RM traci zajmowane dotąd stanowisko, a

następnie zostaje ono obsadzone przez nową osobę

2) skład RM zostaje trwale pomniejszony o członka rządu, gdyż zajmowane przez niego stanowisko uległo likwidacji

3) dotychczasowy rząd zostaje poszerzony o nowego członka RM

2. procedura zmiany dot. wszystkich kategorii członków RM, z wyjątkiem Prezesa RM

* jego ustąpienie oznacza kres działalności gabinetu któremu przewodził

3. etapy zmiany w składzie RM 1) złożenie Prezesowi RM dymisji przez członka RM, lub udzielenie mu dymisji przez

samego Prezesa RM

- dymisja członkaRM może być aktem jego woli, lub negatywnej oceny premiera - w przypadku złożenia przez członka RM dymisji warunkiem jej skuteczności

jest wyrażenie na nią zgody przez Prezesa RM

2) przyjęcie dymisji przez Prezydenta

---- powyższe etapy nie mają miejsca w przypadku tylko poszerzenia RM o nowego członka

3) złożenie Prezydentowi przez Prezesa RM wniosku o powołanie konkretnego kandydata w skład RM

4) powołanie przez Prezydenta kandydata zaproponowanego przez Prezesa RM w skład RM

4. Mała Konst. dawała Prezydentowi dowolnośd w uwzględnieniu wniosków personalnych Prezesa RM

* obecnie Prezydent zobowiązany do dokonania zmian w składzie RM w zakresie określonym przez Prezesa RM – ale Konstytucja nie wskazuje terminu (może odwlekać)

* Prezydent nie może powołać w skład RM osoby nieobjętej wnioskiem Prezesa RM

- dodatkowym zabezpieczeniem kontrasygnataaktu powołania lub odwołania

5. przykładowe przyczyny rekonstrukcji rządu: * zmiana uczestników koalicji rządowej

* tworzenie lub likwidacja stanowiska członka rządu, a nawet osobiste animozje

~ podkreśla szczególną pozycję Prezesa RM i daje mu istotne narzędziew sprawowaniu kontroli nad

członkami RM

71

4. Skład i struktura Rady Ministrów

I. Obligatoryjni i fakultatywni członkowie RM

1. skład i struktura rządów we współczesnych paostwach demokratycznych ma różną wielkośd i kształt * determinuje jewielkość rządu, tradycja, aktualnepotrzeby polityczne, zakres nałożonych zadań

* duże rozmiary czasem wymagają wyłonienie w ramach rządu węższych gremiów decyzyjnych (np. Prezydium Rządu kiedyś)

2. w Polsce też ulegają zmianom pod wpływem czynników: a. organizacyjnych – tworzenie organów dla realizacji nowych zadań rządu

b. politycznych – skutki koalicyjnego charakteru rządu

3. liczba członków RM nie jest konstytucyjnie zdeterminowana – jest kształtowana elastycznie

* skład RM został określony przez Konstytucję ogólnie, poprzez wyliczenie kategorii jej

członków 2 kategorie:

1) OBLIGATORYJNI CZŁONKOWIE RM

a. Prezes RM

- odpowiedzialnyza skompletowanie składuRM i uczestniczy w

rekonstrukcji - tworzy rząd od strony merytorycznej i organizuje pracę RM

- jego ustąpienie oznacza kres działalności gabinetu któremu przewodził

- ma zasadniczy wpływ na ustanowienie w swoim rządzie

fakultatywnych członków RM

b. ministrowie resortowi – kierujący działem administracji rządowej

- zakres ich działań obejmuje sprawy z obrębu danego

działuadministracji rządowej -określa je ustawa o działach administracji rządowej

- powoływani są na stałe

- mogą wydawać rozporządzenia (w przeciwieństwiedo zadaniowych) - do dyspozycji mają ministerstwo

· każdy dział administracji rządowej z ustawy musi być

obsadzony, ale w dowolny sposób, np. 1 minister / 2 działy

2) FAKULTATYWNI CZŁONKOWIE RM

a. wiceprezesi RM

- powoływanie gł. ze względów koalicyjnych, oraz by odciążyć

Prezesa RM

- zastępują Prezesa RM - czasem powoływani by podkreślić szczególne znaczenie

ministerstwa np. minister finansów

- nie posiadają własnych funkcji (często więc łączą się z funkcją ministra) b. przewodniczący określonych w ustawach komitetów

- ich pozycja jest porównywalna z pozycją ministra

- ustawa rozstrzyga, czy taki przewodniczący jest członkiem RM c. ministrowie zadaniowi (bez teki)

- zadania określone w rozporządzeniu Prezesa RM np. ds.

koordynacji służb specjalnych

- powoływani albo na określony czas, lub na stałe

II. Minister resortowy a minister zadaniowy - pojęcia i różnice

ministrowie kierujący działem administracji rządowej ministrowie wypełniający zadania

wyznaczone im przez Prezesa RM

obligatoryjni członkowie - fakultatywni członkowie - decyzja o powołaniu wynika z

przesłanek politycznych lub

przekonania premiera o konieczności szczególnego potraktowaniaokreślonej

kategorii ważnych zadań

powoływani na stałe powoływani na stałe, lub jakiś okres

- obok uczestnictwa w pracach RM sprawują funkcję

kierowaniawyodrębnionymdziałemadministracji

rządowej - wykonują zadania jako jednoosobowe naczelne organy

administracji kierujące podległą im strukturą administracyjną danego działu lub działów administracji rządowej

* rodzaje i zakresy poszczególnych działów

administracyjnych określa ustawa o działach administracji rządowej

- nie stoją na czele wyodrębnionego

działu administracji rządowej - wykonują tylko zadania

wyznaczone

im przez premiera(ministrowie zadaniowi)

zakres ich działań określaustawa o działach administracji

rządowejtzw. sprawy z obrębu danego działy adm. rządowej - ich zadania określone są w

rozporządzeniu

- Prezes RM określa w drodze rozporządzenia ministerstwo, które zapewniać będzie ministrowi obsługę administracyjną

* obowiązek inicjowania i opracowywania polityki RM w

stosunku do działu, którym kieruje i przedkładania w tym zakresie rządowi relacji i projektówaktów normatywnych

- też potrzebują posiadać aparat

wykonawczy - zostaje on określony przez Prezesa

RM w drodze rozporządzenia, może nim być zarówno ministerstwo, jak i

inny urząd administracji rządowej

- kompetencje do wydawania aktów normatywnych –

rozporządzeń i zarządzeń

- wydawanie decyzji administracyjnych i innych aktów

administracyjnych w toku postępowania administracyjnego

- nie mogą wydawać rozporządzeń

- jedynie zarządzenia

- nadzór nad realizacją polityki RM przez organy, urzędy

i jednostki organizacyjne, które mu podlegają * w drodze obwieszczenia ustala wykaz jednostek

podległych mu i nadzorowanych jednostek organizacyjnych

- nadzór nad państwowymi osobami prawnymi w ramach

swojego działu

* w kierowaniu niektórymi działami wkomponowana jest

kompetencja do sprawowania nadzoru nad pewnymi instytucjami centralnymi

np. minister właściwy ds. zdrowia nadzór nad

Generalnym Inspektoratem sanitarnym i Głównym Inspektoratem Farmaceutycznym

minister właściwy ds. wewnętrznych – nad

działalnością Policji, Staży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Obrony Cywilnej Kraju

- ministerstwo składa się z:

* elementu politycznego (ministrowie, sekretarze i pods.)

* elementu merytorycznego (apolityczni pracownicy)

72

III. Prezes RM

~ Konstytucja kreuje silną pozycję ustrojową Prezesa RM

* mimo czynników ograniczających jegowładzęo charakterzeinstytucjonalno-prawnym (Sejm)

oraz politycznych (koalicyjna struktura rządu i większość sejmowa) wyraźniedominuje w składzie RM

III.1. Udział premiera w powoływaniu rządu i jego rekonstrukcji

1. udział premiera w powoływaniu rządu uległ wzmocnieniu w stosunku do Małej Konstytucji * bez względu na konkretną procedurę, wg której powoływana jest RM, premier spełnia

kluczową rolę w formowaniu przyszłego rządu

* zarówno desygnowany (w zasadniczej i II rezerwowej) jak i wybrany przez Sejm ( I r.)

Prezes RM odpowiedzialny jest całkowicie za kompletowanie składu RM

2. swoboda w doborze współpracowników nie jest całkowita

* uzależnienie od większości parlamentarnej–poparcie jest niezbędne do uzyskania wotum zaufania

* osobista pozycja polityczna – lider ugrupowania tworzącego większość ma większą swobodę

3. praktyka nie jest jednoznaczna * przypadki niemal całkowicie swobodnego decydowania przez premiera o składzie gabinetu * sytuacje wskazujące na daleko posunięte oparcie kompetencji w doborze na gremia partyjne

4. ustawa o RM (1997) – zwiększyła uprawnienia w zakresie liczbowego określania składu rządu

* czynniki niezależne wymuszające powołanie ministrów resortowych

- np. Konstytucja obliguje do powołania Ministra: ON + Sprawiedliwości - każdy dział administracji rządowej z ustawy musi być obsadzony, ale w dowolny sposób,

np. 1 minister / 2 działy

* możliwość wnioskowania o powołanie w skład rządu osób, których zakres działania

określa samodzielnie – kieruje się swoim rozeznaniem potrzeb i koncepcją programową rządu

* w praktyce premierzy kompletując skład gabinetu kierują się zarówno przesłankami

politycznymi jaki merytoryczną przydatnością kandydatów

5. rola Prezesa RM w procedurze dokonywania zmian w rządzie jest zasadniczo samodzielna

* wg Małej Konstytucji musiał zabiegać o zgodę Prezydenta na dokonanie zmiany w rządzie

* teraz decyzja Prezesa RM o konieczności dokonania rekonstrukcji gabinetu jest wystarczającą

przesłanką dla jej dokonania przez Prezydenta

* jedynym warunkiem formalnym jest wniosek premiera skierowany do Prezydenta

- od niego uzależniony jest prezydencki akt odwołania członku rządu (nie może sam)

6. rekonstrukcja rządu może byd szeroka

* może objąć wszystkich członków z wyjątkiem Prezesa RM * doprowadzając do zmiany w składzie RM, premier nie musi zabiegać o jej formalną

akceptację ze strony Sejmu (ale jego poparcie faktycznie decyduje o egzystencji gabinetu)

* z tego powodu RM może funkcjonować w składzie dalece odbiegającym od początkowego

8. jedynym przypadkiem, w którym dokonanie zmiany w składzie rządu odbywa się bez udziału

Prezesa RM (a nawet wbrew jego woli) jest sytuacja gdy Prezydent odwołuje członka RM w wyniku

uchwalenia mu wotum nieufności przez Sejm

III.2. Wpływ premiera na trwałość rządu

1. kluczowa rola Prezesa RM spełniana wobec jego rządu - ujawnia się szczególnie we wpływie na jego

trwałość:

1) kres pełnienia funkcji szefa rządu z przyczyn leżących po jego stronie wyznacza także

koniec działalności rządu, na czele którego stał

- bez względu na to, czy zakończenie działalności dokonane jest na drodze

prawnej (przyjęcie przez Prezydenta dymisji premiera ze względu na jego rezygnację z dalszego pełnienia funkcji)

- czy na skutek przyczyn pozaprawnych (np. zgon premiera)

2) jedyną formą dymisji Prezesa RM jest uchwalenie wotum nieufności całemu rządowi

- Prezydent nie posiada prawnych możliwości samodzielnego zdymisjonowania

- uprawniony jest do tego tylko Sejm - brak możliwości indywidualnego wotum nieufności wobec szefa rządu,

konieczne jest obalenia całego gabinetu

3) kompetencja Prezesa RM wystąpieniado Sejmu z wnioskiem o udzielenie jego rządowiwotum

zaufania - rzadko wykorzystywane (1x przez L. Millera w 2003) - udzielenie wotum zaufania w trakcie działalności RM ma na celu potwierdzenie

istnienia sejmowego poparcia dla rządu

- decyzja o wystąpieniu z wnioskiem należy tylko do Prezesa RM, nie może wypłynąć od RM

- w przypadku nieuzyskania – Prezes składa Prezydentowi dymisję rządu

2. wpływa także na trwałośd administracji rządowej * w przypadku dymisji rządu dymisję składają też osoby z klucza politycznego ministerstwa tj. ministrowie, ale także sekretarze i podsekretarze stanu (nie będący członkami RM)

- przyjęcie ich dymisji zależy od nowego ministra

73

III.3. Wpływ premiera na tok i kierunek prac rządu

1. premier posiada zasadniczy wpływ na tok i kierunek prac rządu

* praźródłem tego wpływu jest fakt, że rząd działa opierając się na programie

przedstawionym w expose premiera (zwykle skonstruowanym pod jego kierunkiem i identyfikowanym ze jego osobą)

2. Prezes RM, obok doboru składu rządu odpowiada za jego podstawy programowe

* kieruje się gł. programami wyborczymi ugrupowań, ale rząd jest w charakterystyczny sposób

utożsamiany z jego osobą * daje mu to pewną swobodę w ustalaniu priorytetów programowych RM

2. podstawą prawną dla kierowania pracami rządu przez Prezesa RM jest Konstytucja i ustawa o RM

* kierowanie pracami rządu to takie uprawnienia jak:

1. zwoływanie posiedzeń rządui + otwieranie i zamykanie jego obrad 2. określanie porządku posiedzeń

3. przewodniczenie obradom

4. decydowanie o sposobie przyjęcia konkretnego rozstrzygnięcia w postaci uzgodnienia, głosowania lub w trybie obiegowym

5. określa kto poza konstytucyjnym składem RM może uczestniczyćw jej

posiedzeniach 6. decyduje o utajnieniu części lub całości posiedzenia

7. dodatkowo może:

a. wyznaczyć ministrowi zakres spraw, w których działa z jego upoważnienia

b. żądać informacji, dokumentów i sprawozdańokresowych lub dot.danej

sprawy c. zarządzić przeprowadzenie korespondencyjnego uzgodnienia

stanowisk członków RM

d. zwoływać, brać udział i przewodniczyć posiedzeniomorganówpomocniczych

e. rozstrzygać o zakresie działania w razie sporu kompetencyjnego między

ministrami

3. rola Prezesa RM nie ogranicza się tylko do organizowania jej prac

* premier zapewnia wykonywanie polityki RM i określa sposoby jej wykonania

* dobiera współpracowników odpowiednich do zadań wynikających z programu rządu

* określa kierunki i formy realizacji przyjętych zamierzeń * formalnie samodzielnie określa sposób działania członków gabinetu

* Konstastwarza podstawy normatywneprzywództwa organizacyjnego i programowego premiera w RM

III.4. Wpływ premiera na pracę członków rządu

1. kompetencje o charakterze koordynacyjnym wobec członków rządu * uzasadnione, bo rząd kompetencyjniejak i pod względem składu osobowego jest strukturąrozległą

* koordynacja realizowana przez premiera prowadzi do uzgodnienia działalności

poszczególnych członków rządu w celu realizacji założonych zadań

* sprzyja spójności pracy rządu

* możliwości Prezesa RM: 1. możliwośćzarządzenia korespondencyjnego uzgodnienia stanowiskprzezczłonków

RM 2. prawo tworzenia organów pomocniczych rządu i premiera + ich zwoływanie i

przewodniczenie im stale lub doraźnie

3. Kancelaria Prezesa RM o kompetencjach koordynacyjnych realizowanych z

upoważnienia premiera

2. uprawnienia kontrolne * konsekwencja faktu, że premier w poważnym stopniu określa zadania członka rządu – bo to on

określa szczegółowy zakres działania ministra

* kontrola rozumiana szeroko– weryfikacja zgodności działania członków RM z:

- przepisami określającymi określony wzór zachowań osób tworzących RM

- dyrektywami ustalonymi w drodze pozaprawnej (np. wynikającymi z programu) * funkcje:

- dyscyplinowaniu w realizacji nałożonych zadań

- służy reagowaniu na krytykę (gł. parlamentarną) postępowania członków RM * realizacja:

- prawo Prezesa RM żądania od wszystkich członków rządu informacji, dokumentów

i sprawozdań okresowych lub dot. poszczególnej sprawy albo rodzaju spraw - premiera wspiera Kancelaria Prezesa RM

a. kontrola realizacji zadań wskazanych przez premiera i RM

b. przedstawianie wniosków z przeprowadzonych kontroli * ostateczną sankcją w dyspozycji premiera jest zdymisjonowanie członka rządu

3. uprawnienia kreacyjne Prezesa RM

* powoływaniena wniosek właściwego ministrasekretarza i podsekretarzy stanu w

ministerstwach * powoływanie i odwoływanie wojewodów i wicewojewodów

* wynikające z odrębnych ustaw prawo powoływania i odwoływanianiektórych urzędników

centralnych

4. Prezes RM jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej 5. możliwe jest łączenie stanowiska Prezesa RM z funkcją innego członka rządu * skorzystał z tego W. Cimoszewicz

74

IV. Wiceprezesi Rady Ministrów

- fakultatywni członkowie RM

* o tym czy powołać takie stanowisko w ramach RM decyduje Prezes RM

* powoływanie gł. ze względów koalicyjnych, oraz by odciążyć Prezesa RM

- dopuszczalne jest powołanie rządu, w którym nie ma wicepremiera (np. przed uchwaleniem

Konstytucji – w rządzie J. Olszewskiego), występuje jeden lub kilku

* gdy nie ma premier może upoważnić jednego z członków rządudo zastępowania go

w wypełnianiu obowiązków

- zakres działao nie jest określony konstytucyjnie

* Prezes RM określa wicepremierowi zadania i kompetencje, które ten wykonuje w jego

imieniu (muszą się one mieścić w granicach kompetencji posiadanych przez Prezesa RM)

* wiceprezes RM wykonuje, w imieniu Prezesa RM , zadania i kompetencje tylko w zakresie powierzonym przez Prezesa RM

- także wiceprezes może łączyć swoją funkcję z funkcją ministra (zezwala na to Konstytucja) * taka unia personalna spotykana zwykle w celu:

- podkreślenia szczególnej roli resortu którym kieruje wicepremier

- wskazanie obszaru działań rządu do którego przywiązuje szczególną wagę - szczególnie często przewodniczą oni stały komitetom RM

V. przewodniczący określonych w ustawie komitetów

- tradycja funkcjonowania naczelnych organów administracji rządowej o charakterze kolegialnym o

nazwie komisji lub komitetu

- współcześnie przeważa forma jednoosobowego kierowania działem administracji przez ministra

- konstytucja dopuszcza wariant kolegialny (wieloosobowy) * naczelny organ administracji rządowej o charakterze kolegialnym powoływany jest

w drodze ustawowej

* przewodniczącego takiego kolegium zwanego zwykle komitetem może wchodzić w skład RM * jest to członek fakultatywny - zależy od Prezesa RM

* pozycja przewodniczącego komitetu w RM jest porównywalna z pozycją ministra

VI. Organy wewnętrzne Rady Ministrów

1. organy kierownicze - powoływane dla podejmowania wiążących decyzji

2. organy pomocnicze - dla wspierania rządu w wykonywaniu jego zadań gł. poprzez przygotowywanie

projektów decyzji rządowych

3. organy doradcze - zaplecze fachowe

1) organy pomocnicze

a. komitet stały RM

- m.in. wiceprezes jako przewodniczący i członek RM jako wiceprzewodniczący

i sekretarze stanu z ministerstw - zadanie: przygotowanie i przedstawienie RM lub premierowi rozstrzygnięć,

albo stanowisk b. komitety RM

- węższy zakres przedmiotowy - wyspecjalizowany w zakresie określonym

zarządzeniem Prezesa RM o jego powołaniu - wykonują czynności o char.:

· pomocniczym (przygotowanie projektów rozstrzygnięć)

· realizacyjnym(przegląd wykonania zadań przez organy administracji)

· kierowniczym (nakładają na członków komitetów zadania) * nie są upoważnione do zastępowania RM, ani podejmowania w jej imieniu rozstrzygnięć

władczych – są przejawem działalności rządu – dla zwiększenia efektywności

c. komitety doraźne - powoływane przez premiera z inicjatywy własnej, lub na wniosek RM do

rozpatrzenia indywidualnej, konkretnej sprawy

d. rady i zespoły o charakterze pomocniczym, lub opiniodawczo-doradczym

2) komisje kodyfikacyjne - do opracowania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa

- powoływane w drodze rozporządzenia RM - skupiają wybitnych przedstawicieli

3) komisje wspólne - powoływanew uzgodnieniu z zainteresowaną instytucją, lub środowiskiem

4) Rada Legislacyjna

- działa przy Prezesie RM, ale wykonuje swoje zadania także na użytek rządu - osoby powoływane w skład (max.20) przez Prezesa RM wyróżniają się wiedzą prawniczą

- zadania:

· opiniowanie rządowych projektów ustaw i ich założeń · opiniowanie projektów ustaw wniesionych przez inne podmioty, a

charakteryzujących się szczególną doniosłością

· dokonywanie okresowych ocen stanu określonych dziedzin prawa z uwzględnieniem dostosowania do norm konstytucyjnych i prawa wspólnotowego

· formułowanie uwag i opinii dot. stosowania Konstytucji i związanych z procesem

stanowienia prawa

5) Rządowe Centrum Legislacji

- opracowuje projekty aktów na podstawie założeń przedstawionych przez ministrów

75

5. Kompetencje Rady Ministrów

FUNKCJE:

1. RM jako organ prowadzący politykę wewnętrzną i zagraniczną

- klauzula domniemania kompetencji – do RM należą sprawy polityki państwa niezastrzeżone

dla innych organów - nie chodzi tu tylko o wykonywanie ustaw w ścisłym tego słowa znaczeniu

2. funkcja kierowaniaRM kieruje całą administracją rządową

- dot. organów szczebla centralnego (np. ministrowie)

- podporządkowanych jej organów terenowych (np. wojewodowie)

kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności zw. w drodze katów prawnych

3. funkcja rządzenia funkcja o charakterze samoistnym

- wytyczanie generalnych zasad polityki państwa

- podejmowanie decyzji o charakterze strategicznym

- podkreśleniem zasada domniemania kompetencji (nie działa w stosunku do Parlamentu) - promuje nowe rozwiązania i środki działania

KOMPETENCJE:

1. inicjatywne w stosunku do innych organów paostwa - prawo inicjatywy ustawodawczej * wyłączna inicjatywa ustawodawcza dla RM w odniesieniu do:

1. ustawy budżetowej i jej zmiany

2. ustawy o prowizorium budżetowym 3. ustawy o zaciągnięciu długu publicznego

4. ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo

- pełne uzależnienie parlamentu w tych sprawach od inicjatywy rządowej

* RM jest organem dysponującym pełną wiedzą o stanie finansowym i gospodarczym

* gdy Sejm nie uchwali budżetu, żaden inny podmiot nie może wnieść nowego projektu, a podstawą gospodarki finansowej staje się rządowy projekt budżetu

- kierując projekt ustawy do Sejmu, rząd wyznacza ministra lub kierownika urzędu centralnego

do reprezentowaniaw trakcie prac parlamentarnych(uczestniczy w obradachS/S i ich organów) - wobec Prezydenta

* możliwość rezygnacji premiera z dalszego pełnienia funkcji

* przedkładanie mu wniosku o wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego

2. wykonawczo-realizujące względem aktów i decyzji innych organów

- kierowanie realizacją ustaw w tym budżetu(w drodze działań faktycznych i prawnych - akty)

- sprawozdania i informacje o działalności zwł. z wykonania budżetu i stanie zadłużenia państwa

3. samodzielne kompetencje bieżącego kierownictwa paostwowego - kierownicze – kreowanie wiążących prawnie dyrektyw działania

- koordynacyjne – ujednolicanie działania organów rządowych przez uzgadnianie ich działań - kontrolujące – egzekwowanie zgodności postępowania tych organów z normami i zadaniami

* odpowiedzialność polityczna RM za działalność podporządkowanych jej organów

4. nadzorcze i kontrolne wobec organów i instytucji niepodporządkowanych RM - Prezes RM w stosunku do samorządu

* zawieszenie organów gminy i ustanowienie zarządu komisarycznego na 2 lata ~ w razie braku skuteczności w zakresie wykonywania zadań publicznych

* możliwość wystąpienia do Sejmu o rozwiązanie rady gminy

~ przy powtarzającym się naruszaniu Konstytucji lub ustaw

I. Udział RM w procedurze uchwalania ustaw i zawierania umów m-nar.

>> UCHWALANIE USTAW

1. kompetencje inicjatywne wobec innych organów paostwa – w tym prawo inicjatywy ustawodawczej * wyłączna inicjatywa ustawodawcza dla RM w odniesieniu do:

1. ustawy budżetowej i jej zmiany 2. ustawy o prowizorium budżetowym

3. ustawy o zaciągnięciu długu publicznego

4. ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo * pełne uzależnienie parlamentu w tych sprawach od inicjatywy rządowej

- RM jest organem dysponującym pełną wiedzą o stanie finansowym i gospodarczym

- gdy Sejm nie uchwali budżetu, żaden inny podmiot nie może wnieść nowego projektu budżetu, a podstawą gospodarki finansowej państwa staje się rządowy

projekt budżetu

2. kierując projekt ustawy do Sejmu, rząd wyznacza ministra lub kierownika urzędu centralnego do jego reprezentowania w trakcie prac parlamentarnych * obowiązki – uczestniczenie w obradach S/S i ich organów w trakcie prac nad projektem rządu

3. możliwośd nadania projektowi klauzuli pilnościco przyspiesza prace (np. Senat 14 dni, Prezydent 7)

* Sejm nie może kwestionować decyzji RM * nie dopuszczalne jest uznanie za pilne projektów ustaw dot.

a. prawa podatkowego

b. prawa wyborczego

c. ustroju i właściwości władz publicznych

d. projektów kodeksów

* przed rozpoczęciem II czytania RM może wycofać klauzulę pilności

4. możliwośd wnoszenia poprawek zarówno na posiedzeniu plenarnym jak i w czasie prac w komisjach

>> ZAWIERANIE UMÓW M-NAR.

* przy nieratyfikowanych kompetencje posiada w całości RM

* przy ratyfikowanych

- inicjuje i zatwierdza RM - Prezes RM deleguje do negocjacji

- rząd przedkłada Prezydentowi do ratyfikacji

1. Prezes RM wyznacza organ właściwy do prowadzenia negocjacji, który z kolei po uzgodnieniu

Ministrem Spraw Zagranicznych wnioskuje do Prezesa RM o udzielenie mu zgody na podpisanie umowy

2. organ właściwy do prowadzenie negocjacji za pośrednictwem Ministra SZ wnioskuje do RM

o ratyfikację lub zatwierdzenie umowy m-nar.

a) przez zatwierdzenie RM

- uchwała RM o zatwierdzeniu umowy m-nar.

- zawarcie może też nastąpić przez podpisanie lub wymianę not b) ratyfikacja

- RM podejmuje uchwałę o przedłożeniu umowy Prezydentowi do ratyfikacji * ew. zgoda ustawowa jeśli jest wymagana

- Minister SZ przedkłada umowę Prezydentowi z uzasadnieniem i projektem dokumentu ratyfikacyjnegopo ratyfikacji staje się źródłem prawa

76

II. Udział Prezydenta w procedurze uchwalania ustaw i zawierania umów międzynarodowych

>> UCHWALANIE USTAW

1. prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji(K)

2. prawo inicjatywy ustawodawczej (W)

* prawo zgłaszania autopoprawek tj. do projektów ustaw zgłaszanych przez siebie(K)

3. prawo weta ustawodawczego (W)

* może z umotywowanym wnioskiem przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia * do odrzucenia weta wymagana jest większość 3/5 przy obecności min ½ ulp

* zakładając weto kwestionuje ustawę w całości nie dysponuje prawem weta selektywnego

pozwalającym zakwestionować tylko wybrane przepisy * jeśli Sejm nie zdąży rozpatrzyć weta przed upływem, kadencji postępowanie ustawodawcze

zostaje zakończone bez dojścia ustawy do skutku (w tym wypadku charakter absolutny)

4. przed podpisaniem ma prawo wystąpid z wnioskiem do TK o zbadanie jej zgodności z Konst.(W)

* jedyny podmiot mogący inicjować prewencyjną kontrolę konstytucyjności ustaw * jeśli TK orzeknie o niezgodności tylko niektórych przepisów i nie stwierdzi, że są one

nierozerwalnie związane z całą ustawą może (W):

- podpisać ustawę z pominięciem zakwestionowanych przepisów - zwrócić Sejmowi ustawę w celu usunięcia niezgodności

5. Prezydent podpisuje ustawy (W)

* oznacza to potwierdzenie dojścia ustawy do skutku

* potwierdzenie że sygnowany tekst jest identyczny z tekstem przyjętym przez Sejm

6. zarządza ogłoszenie ustawy w Dz. U. (W)

>> ZAWIERANIE UMÓW M-NAR.

1. ratyfikuje i wypowiada umowy m-nar. (K)

* przed ratyfikacją ma prawo wystąpi z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności umowy z Konstytucją (W) – jako jedyny ma prawo inicjowania prewencyjnej kontroli ich

konstytucyjności

2. jego kompetencje uzupełniają się z kompetencjami RM w przypadku ratyfikowanych umów m-nar. * ratyfikacja - RM podejmuje uchwałę o przedłożeniu umowy Prezydentowi do ratyfikacji

* ew. zgoda ustawowa jeśli jest wymagana

- Minister SZ przedkłada umowę Prezydentowi z uzasadnieniem i projektem dokumentu ratyfikacyjnego po ratyfikacji staje się źródłem prawa

3. zarządza ogłoszenie w Dz.U.

6. Akry prawne własne wydawane przez RM i jej członków

~ akty prawne rządu są jednym z podstawowych środków realizacji funkcji rządu

1) akty powszechnie obowiązujące – jedynym jest rozporządzenie a. RM b. Prezes RM

c. ministrowie, tylko resortowi

d. przewodniczący określonych w ustawie komitetów

- rozporządzenia mają charakter wykonawczy w stosunku do ustaw - publikowane są w Dz. U.

· podstawowym wymogiem, od którego uzależnione jest wydanie rozporządzenia, jest

upoważnienie zawarte w ustawie:

* powiązanie treściowe – rozwinięcie ustawy

* powiązanie kompetencyjne – wydane na podstawie ustawy · powinno być szczegółowe i zawierać:

a. wskazanie jednoznacznieorganu właściwego do wydania rozporządzenia

zakaz subdelegacji – przekazywania swojej kompetencji przez organ upoważniony do wydania innemu organowi

b. określenie zakresu spraw, które mają być poddane regulacji

c. wytyczne dot. treści (wskazówki określające sposób regulacji)

~ problem na ile delegacja ustawowa jest obligatoryjna dla organu

- niewydanie może być bowiem formą hamowania władzy ustawodawczej przez rząd - fakultatywne upoważnienie - organ upoważniony sam ocenia przydatność takiej regulacji

- gdy w ustawie zawarte jest upoważnienie obligatoryjnekonieczne jest wydanie rozporządzenia

2) akty wewnętrzne - obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu - nie mogą regulować stosunków wobec podmiotów hierarchicznie im niepodporządkowanych,

obywateli i osób prawnych

a. zarządzenia – Prezes RM i ministrowie obu kategorii

- wyłączną podstawą prawną do wydania są ustawy

· określają organ upoważniony do wydania, oraz przedmiot regulacji - RM może uchylić zarządzenie ministra na wniosek premiera

- mogą regulować działania całej administracji rządowej (Prezesa RM)

- lub poszczególnych jej działów (minister)

b. uchwały RM

- nie mają charakteru wykonawczego, a samoistny

- RM wydając nie musi powoływać się na upoważnienie ustawowe

- rząd może samodzielnie podejmować działania w sferze nieregulowanej ustawowo · środek kierowania przez rząd całością podporządkowanych mu organów

- nie mogą naruszać sfery praw i wolności obywatelskich w szerokim ich

znaczeniu tj. także w stosunkach obywatela z aparatem państwowym - zaliczane do tzw. aktów kierownictwa wewnętrznegoniemogą byćpodstawą

wydania decyzji administracyjnych wobec obywateli i ich zrzeszeń

- publikowane w MP - rząd może wydawaćuchwały nienormatywne (niebędące aktami prawa

wewnętrznego) np. w celu wyrażenia własnego stanowiska w danej sprawie

77

I. Akty prawne własne wydawane przez Prezydenta

- Prezydent RP korzystając ze swoich konstytucyjnych kompetencji wydaje akty urzędowe

* akty urzędowe – wszelkie czynności, poprzez które Prezydent realizuje swoje kompetencje

* działania podejmowane dla ich realizacji mają charakter prawny – aktów prawnych

- AKTY PRAWOTWÓRCZE:

1. rozporządzenia

* podstawowym wymogiem, od którego uzależnione jest wydanie rozporządzenia, jest

upoważnienie zawarte w ustawie * powiązanie treściowe – rozwinięcie ustawy

* powiązanie kompetencyjne – wydane na podstawie ustawy

2. rozporządzenie z mocą ustawy 1. akt prawny powszechnie obowiązujący o szczególnym charakterze

2. moc równa ustawie zwykłej- ogłaszane w Dz.U.

3. wydawanie przez prezydenta na wniosek RM (słabsza legitymacja)

* w czasie stanu wojennego, gdy sejm nie może zebrać się na posiedzenie * podlegają zatwierdzeniuna najbliższym posiedzeniu sejmu

4. może określad: 1. Zasady i zakres działania organów władzy publicznej

2. Zakres w jakim mogą być ograniczone w stanie wojennym wolności i prawa czł.

3. Zasady wyrównywania szkód powstałych z tytułu tych ograniczeń

3.zarządzenia wydawane na podstawie ustawy - POSTANOWIENIA:

– wszelkie akty urzędowe nie mające charakteru prawotwórczego np.

- powoływanie Prezesa RM

- skracanie kadencji parlamentu - ratyfikacja umowy m-nar.

5. Konstytucja nie przewiduje odpowiedzialności politycznej Prezydenta przed parlamentem, ale wprowadza jako ogólną zasadę wymóg kontrasygnaty dla jego aktów urzędowych * 30 różnego rodzaju aktów urzędowych zostało na zasadzie wyjątku zwolnione spod

kontrasygnaty * wyliczenie to ma charakter wyczerpujący, a wszystkie akty urzędowe Prezydenta w formie

pisemnej niewymienione wymagają kontrasygnaty – zasada domniemania kontrasygnaty * brak zwyczaju związanego z tzw. kontrasygnatą obecności

6. kontrasygnaty udziela Prezes RM

- pociąga za sobąprzejęcie przez premiera odpowiedzialności politycznejprzedSejmemzaakt

* ma prawo odmówić * nie zwalnia Prezydenta z odpowiedzialności konstytucyjnej

- w przypadku wydania aktu sprzecznego z prawem odpowiedzialność

konstytucyjną ponoszą obaj - brak kontrasygnaty oznacza nieważność danego aktu urzędowego

7. Zasady funkcjonowania rządu

~ w porównaniu do Małej Konstytucji –mniej postanowień wprost kreujących zasady działania RM

1. zasada kolegialności działania (proceduralna – determinuje gł. tryb pracy)

a. obowiązek udziału wszystkich członków RM w podejmowaniu decyzji rządowych b. możliwość dyskutowania na forumspraw będących przedmiotem prac

c. podstawowym sposobem wypracowywania stanowiska konsensus, w ostateczności

głosowanie - wymóg akceptacji min. większości członków dla podjęcia rozstrzygnięcia

d. prawo przedstawiania przez członków zróżnicowanych poglądów i rozwiązań

- wymóg poszukiwaniarozwiązań kompromisowych e. możliwość uczestniczenia wszystkich członków w ustalaniu przez rząd polityki państwa

f. gwarancje: - posiedzenia jako podstawowa forma działalności RM

- inne formy pracy (np. tryb obiegowy) rozwiązaniami wyjątkowymi

- koordynowanie pracy w praktyce nie przez jednoosobowego przełożonego (premiera, upoważnionego ministra) ale przez kolegialne organy pomocnicze

g. brak organów o węższym składzie osobowym zastępujących RM (np. Prezydium Rządu)

- możliwe powołanie organów tylko doradczych lub pomocniczych

umożliwia wpływ ugrupowań koalicyjnych wchodzących w skład rządu

2. zasada kierowania pracami przez premiera(szczegółowo w kompetencjach premiera)

- 2 aspekty: * węższy – odnosi się do posiedzeń

> tylko on może upoważnić innego członka rządu do zastępowania go w

przewodniczeniu posiedzeniom > determinuje porządek posiedzeń, zakres i tryb podejmowania rozstrzygnięć

* szerszy – wpływ na pracę poszczególnych członków RM >uprawnienia kontrolne - stały i incydentalny nadzór nad realizacją zadań

> uprawnienia koordynacyjne i kreacyjne

ma charakter konstytucyjny – pierwszeństwo przed nie zawartą w konstytucji zasadą

kolegialności działania

3. zasada reprezentowania RM przez Prezesa w kontaktach z innymi organami paostwa

- obowiązek reprezentowania RM

- dualizm egzekutywy wymaga kontaktów z Prezydentem, choć nie jest obowiązek

- w kontaktach z Sejmem

* osobiście przedstawia najważniejsze dokumenty rządowe (np. założenia programowe polityki rządu w danych dziedzinach)

* za jego pośrednictwem wszelki obieg dokumentów między rządem a Sejmem

* za jego pośrednictwem zawiadomienie od MS o wniosku o wotumnieufności * przesyła rządowe inicjatywy ustawodawcze

- rząd może być poza premierem reprezentowany w pracach parlamentarnych przez: * wicepremiera

* ministra

* kierownika urzędu centralnego * sekretarza / podsekretarza stanu – koniczne upoważnienie Prezesa RM

78

4. zasada związania członków rządu i jego przedstawicieli stanowiskiem RM

- obowiązek przestrzegania zgodności swojej działalności ze stanowiskiem rządu

* członkowie rządu * personel urzędniczy zatrudniony w organach rządowych:

- ministerstwa, urzędy centralne, wojewodowie, urzędy wojewódzkie

- wojewoda jako przedstawiciel rządu

- wykluczenie podejmowania działań podważających rozstrzygnięcia a nawet linię

programowąi polityczną rządu

- podstawa normatywna:

* „RM kieruje administracją rządową” - prawo do koordynowania i kontrolowania prac jej organów

- prawo RM (na wniosek Prezesa RM) do uchylenia rozporządzeń i zarządzeń ministrów * brak określonych powodów

- ustawa o RMczłonek RM realizujepolitykę ustaloną przez RM

w swoich wystąpieniachma prezentować ustalenia przyjęte przez RM - Regulamin pracy RM nakaz powstrzymywania się od działań osłabiających wewnętrzną

spójność polityki Rządu

Rozdział VII. Prezydent RP

1. Mandat prezydencki

I. Objęcie urzędu

1. Konstytucja nie określa terminu objęcia urzędu przez nowo wybranego Prezydenta - powinno to nastąpić następnego dnia po ostatnim dniu kadencji poprzednika, a przy

opróżnieniu najszybciej jak to możliwe

- objęcie urzędu następuje po złożeniu przysięgi wobec ZN, które powinien zwołać MS * przysięga koniecznym warunkiem

* dopiero wówczas zostaje Prezydentem i może wykonywać kompetencje

* w przypadku odmowy złożenia zastępstwo obejmuje MS

II. Wygaśnięcie mandatu – opróżnienie urzędu

1. normalną przesłanką wygaśnięcia mandatu prezydenckiego jest upływ kadencji * 5 lat – może ulec przedłużeniu tylko w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnegow

związku z zakazem przeprowadzania wyborów w czasie jego trwania w przez 90 po zniesieniu * w zestawieniu z 4-letnią kadencją S/S podkreśla niezależność i odrębność głowy państwa

* max czas przerwy między kadencyjnej nie powinien przekroczyć kilkunastu godzin

- od północy dnia, w którym upływa kadencja, do momentu objęcia urzędu w kolejnym dniu - może się wydłużyć w przypadku stwierdzenia nieważności wyboru, lub nie objęcia urzędu

przez następcę (np. odmowa złożenia przysięgi)

2. mandat prezydencki może wygasnąd wcześniej w wyniku opróżnienia urzędu z powodu:

a. śmierci

b. zrzeczenia się urzędu (nie wymaga kontrasygnaty)

c. złożenia z urzędu orzeczeniem TS

d. uznanie przez ZN trwałej niezdolnoścido sprawowania urzęduze względu na stan

zdrowia, uchwałą podjętą 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN

3. instytucje paostwowe muszą działad w sposób ciągły

* obowiązki Prezydenta przejmuje ex lege MS, a gdy on nie może to M Senatu

* wykonuje je do czasu wyboru nowego Prezydenta, a w praktyce do momentu objęcia przez niego urzędu

- dysponuje takim samym zakresem kompetencji jak Prezydent

- brak prawa skrócenia kadencji Sejmu - ograniczona legitymacja pozwala na decyzjews. niecierpiących zwłoki

* MS max w 14-tym dniu po opróżnieniu urzędu zarządza wybory

- wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy w 60 dni od dnia zarządzenia wyborów

79

III. Przejściowa niemożność sprawowania urzędu przez Prezydenta – ciągłość funkcjonowania urzędu

1. instytucje paostwowe muszą działad w sposób ciągły * prawo reguluje instytucję zastępstwa Prezydentaw przypadku niemożności sprawowania

urzędu

* 2 sytuacje: - opróżnienie urzędu przed upływem 5-letniej kadencji lub wyniku upływu kadencji,

gdy nastąpiło nieobjęcie urzędu przez następcę

- Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu

2. czasowa niemożnośd sprawowania urzędu może wynikad z: A) przeszkód faktycznych (np. choroba)

* jeżeli Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu powinien zawiadomić o tym MS

* jeśli nie jest w stanie sam, lub nie chce zawiadomić to o stwierdzeniu przeszkody rozstrzyga

TK na wniosek MS (ma na celu wykluczenie ew. sporów między Prezydentem a MS)

* MS przejmuje czasowo wykonywanie obowiązków Prezydenta na podstawie jego

zawiadomienia, lub decyzji TK * Konstytucja nie reguluje jednak ponownego przejęcia obowiązków przez Prezydenta

- przyjmuje się, że MS sprawuje zastępstwo aż do momentu usunięcia przeszkody

B) z przyczyn natury prawnej

* sprawowanie urzędu Prezydenta ulega zawieszeniu z dniem podjęcia uchwały ZN o

postawieniu go w stan oskarżenia przed TS

* MS przejmuje wykonywanie obowiązków ex lege gdy on nie może to M Senatu

* Konstytucja nie określa do kiedy Prezydent nie może sprawować urzędu

- przyjmuje się, że zastępstwo trwa do wydania orzeczenia uniewinniającego, choćby nie było ono prawomocne

* w razie uprawomocnienia się orzeczenia o złożeniu z urzędu MS kontynuuje wykonywanie obowiązków do chwili objęcia urzędu przez nowo wybranego Prezydenta

- MS max w 14-tym dniu zarządza wybory

- wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów

~ MS dysponuje takim samym zakresem kompetencji jak Prezydent - bez prawa skrócenia kadencji Sejmu

- ograniczona legitymacja pozwala na podejmowanie decyzji ws. niecierpiących zwłoki

IV. Zasada incompatibilitas

1. nie może piastowad żadnego innego urzędu ani pełnid żadnej innej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych związanych ze sprawowaniem urzędu

- ustawy z mocy prawa powierzają pełnienie określonych funkcji i urzędów np.

przewodniczy Kapitule Orderu Orła Białego - musi złożyć wszystkie inne piastowane urzędy i ew. mandat parlamentarny

nie może wchodzić w skład żądnego innego organu państwowego - nie powinien zostać powołany na żaden inny urząd ani nawet kandydować, choć zasada incompatibilitas nie pozbawia biernego prawa wyborczego

2. następstwo zasady podziału władzy – w aspekcie personalnym w skład różnych organów

państwowych powinny wchodzić różne osoby

- dodatkowo jest to ochrona autorytetu urzędu

3. inne zakazy wynikają z ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby

pełniące funkcje publiczne

2. Charakterystyka Prezydenta (Art. 10 i 126)

1. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej 2. czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji

3. stoi na strażysuwerenności, bezpieczeństwa państwa i nienaruszalności i niepodzielności jego

terytorium

4. wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach

zadania a kompetencje: * kompetencja – konkretny środek działania przyznany podmiotowi przez prawo - nie wolno ich domniemywać

- kompetencje związane - służą wyłącznie do realizacji prawnie określonych zadań, o

ile takie określono (przeciwieństwem kompetencje dyskrecjonalne) * zadanie organu państwowego – kierunek działania tego organu, cel do którego ma dążyć

- ma obowiązek realizować swoje zadania wykorzystując do tego kompetencje, i

może to robić tylko za pomocą tych kompetencji

wszystkie kompetencje prezydenckie są związanymi i mogą służyd tylko dla ochrony wartości wskazanych w Konstytucji (np. weto umotywowane zagrożeniem naruszenia tych wartości)

* istnieje pogląd, że Konstytucja zadania Prezydenta można wyinterpretować np. z przepisów

konstytucyjnych uznających go za jeden z organów władzy wykonawczej

80

3. Funkcje prezydenta

I. Funkcja reprezentacyjna i symboliczna

1. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP i reprezentantem w stosunkach zewnętrznych 2. uosabia autorytet władzy paostwowej – symbol jedności i trwałości państwa

- dla spełniania tej funkcji nie jest istotny zakres kompetencji

- to czy będzie postrzegany jako autorytet moralny, stojący ponad partyjnymi sporami,

integrujący społeczeństwo zależy od umiejętności politycznych danej osoby

II. Funkcja arbitrażu

1. wyprowadzana z ogółu przepisów konstytucyjnych

A) prezydent ma byd czynnikiem stabilizującym system rządowy

- czuwa nad harmonijnym i sprawnym funkcjonowaniem pozostałych władz

- ma służyć rozwiązywaniu konfliktów powstających przy współdziałaniu poszczególnych organów państwa

- pełni funkcję władzy neutralnej – „moderującej”

* interweniuje w granicach kompetencji w sytuacjach kryzysowych zwł. w czasie kryzysu gabinetowego

* gdy kryzys zostanie zażegnany powinien odsunąć się na dalszy plan

- może zadecydować o odwołaniu się do arbitrażu wyborców – skrócenie kadencji

B) prezydent stoi na straży nadrzędnych wartości, na których się opiera paostwo a. ciągłość władzy państwowej

b. przestrzeganie Konstytucji

c. suwerenność d. bezpieczeństwo państwa

e. nienaruszalność i niepodzielność terytorium państwowego

powinien interweniować ilekroć te wartości są zagrożone, ale za

pomocą sowich kompetencji

arbitraż prezydencki ≠ funkcja rządzenia państwem tj. wytyczanie kierunków polityki państwa (RM przy współudziale parlamentu)

arbitraż prezydencki ≠ prowadzenie polityki państwa tj. przedstawianie

propozycji rozwiązań problemów gospodarczych, społecznych itd. (RM)

III. Funkcja wykonawcza

1. wymieniony jako organ władzy wykonawczej – dot. gł. polityki zagranicznej i obronnej

- ratyfikowanie i wypowiadanie umów m-nar.

- przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących przedstawicieli obcych państw - nadawanie stopni wojskowych

- powoływanie i odwoływanie ambasadorów

- uczestnictwo w realizacji polityki imigracyjnej – nadawanie obywatelstwa

2. Rada Bezpieczeostwa Narodowego – organ doradczy

3. na podstawie ustaw i w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia

4. ambiwalentny (dwoisty) charakter roli Prezydenta: * z 1 str. – jako arbiter nie powinien zajmować się sprawami bieżącej polityki

* z 2 str. – Konstytucja powierza mu pewne kompetencje w tej dziedzinie

4. Kompetencje Prezydenta

I. Prezydent a suweren

1. prerogatywy a. zarządza referendum ws. o szczególnym znaczeniu dla państwa za zgodą Senatu

wyrażoną bezwzględną większością przy obecności min ½ uls b. prawo skrócenia kadencji parlamentu i zarządzenia wyborów do Sejmu i Senatu

2. kontrasygnata a. prawo żądania przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie

Konstytucji uchwaloną przez parlament jeżeli dot. przepisów I,II,XII rozdziału

3. pozaprawne - orędzie do narodu, podróże po kraju, spotkania z obywatelami

II. Prezydent a władza ustrojodawcza

1. prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie konstytucji

- wątpliwość, czy zwolnione z pod kontrasygnaty – Konstytucja wyraźnie mówi o inicjatywie

ustawodawczej, a nie przedłożeniu projektu ustawy o zmianie Konstytucji przyjęcie

wymogu kontrasygnaty

III. Prezydent a władza ustawodawcza

1. kompetencje związane z wyborami – gł. charakter organizacyjno-techniczny

A. prerogatywy a. zarządza wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dzień

- głosowanie w dzień wolny od pracy, w ciągu 30 dni przed upływem

kadencji S i S

- przy skrócenia kadencji max w 45 dni po zarządzeniu skrócenia

b. zwołuje I posiedzenie S i S

- w 30 dni od wyborów, przy skróceniu 15

c. otwiera I posiedzenie Senatu (ale Sejmu nie) – wynika za Regulaminu Senatu

B. kontrasygnata a. wyznacza Marszałka Seniora w Sejmie i Senacie

2. kompetencje związane z funkcją arbitra – prerogatywy - prawo skrócenia kadencji izb, jeżeli w 4 m-ceod dnia przedłożenia Sejmowi projektu

ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu (ma 14 dni)

- obowiązek skrócenia, gdy nie uda się powołać rządu w II procedurze rezerwowej

* nie określony termin, ale powinien to uczynić bez zwłoki

- w obu przypadkach obligatoryjnie zasięga opinii Marszałków obu izb

- nie może skróć w czasie stanu nadzwyczajnego

- Konstytucja używa określenia „skrócenie kadencji” a nie „rozwiązanie parlamentu” – nie

powoduje natychmiastowego zakończenia prac (odbiega od rozwiązań klasycznych)

jest to sankcja na wypadek nieutworzenia rządu lub nieuchwalenia budżetu (presja)

- prawo zwrócenia się z orędziem do Sejmu, Senatu lub ZN

* mają obowiązek wysłuchania, nie przeprowadza się debaty

3. kompetencje związane ze stanowieniem ustaw

81

IV. Prezydent a władza wykonawcza

1. problem rozdziału kompetencji i zadao - Konstytucja zakłada dualizm egzekutywy

- Prezydent posiada uprawnienia, które może wykorzystywać dla ukierunkowania polityki rządu,

ale jest zbyt słaby by sobie go podporządkować

* rola organu kontrolującego i w pewnym sensie korygującego politykę rządu * konieczne jest współdziałanie

- domniemanie właściwościws. polityki państwa na rzecz RM

2. kompetencje związane z powoływaniem RM i przyjmowaniem jej dymisji a. desygnuje i powołuje Prezesa RM w procedurze zasadniczej a w II rezerwowej powołuje

- w sys. parlamentarnym zwyczaj nakazuje desygnować przywódcę większości

- (K) na jego wniosek powołuje RM w pełnym składzie (w zasadniczej i II

rezerwowej) i odbiera przysięgę - spór czy może odmówić powołania składu zaproponowanego przez premiera

b. w I rezerwowej powołuje Prezesa RM wybranego przez Sejm

- (K) na jego wniosek powołuje pozostałych członków RM i obiera przysięgę - „notariusz republiki” – tu nie morze odmówić powołania premiera i rządu

c. (K) obowiązkowo dokonuje zmian na stanowiskach ministrów na wniosek premiera

d. obowiązkowo odwołuje ministra, któremu sejm uchwali wotum nieufności

e. przyjmuje dymisję RM i powierza dalsze sprawowanie obowiązków do powołania nowej

- obowiązkowo w przypadku wotum nieufności / zaufania, a fakultatywnie w

przypadku rezygnacji premiera

3. kompetencje w zakresie stanowienia aktów podustawowych

4. kompetencje w zakresie polityki zagranicznej i obronności(K)

- w przeciwieństwie do Małek Konstytucji ogólne kierownictwo w zakresie bezpieczeństwa i

polityki zagranicznej należy do RM (w tym w zakresie stosunków z organizacjami m-nar. i

polityki wobec UE)

Prezydent posiada w tym zakresie też ważne kompetencje, ale niemal wszystkie objęte

kontrasygnatą (z wyjątkiem inicjowania prewencyjnej kontroli konstytucyjności umów) * ma obowiązek współdziałać z Prezesem RM i właściwym ministrem

* na forum m-nar. nie może podejmować samodzielnych inicjatyw

a. ratyfikuje i wypowiada umowy m-nar.

- (P) jako jedyny ma prawo zainicjowania prewencyjnej kontroli przed TK

- umowy które mogą być ratyfikowane / wypowiedziane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego dot.:

o pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych o wolności, praw, obowiązków obywatelskich z Konstytucji

o członkostwa w organizacji m-nar.

o znacznego obciążenia finansowego państwa o spraw uregulowanych w ustawie, lub w których Konstytucja

wymaga ustawy

b. mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach

c. przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim

przedstawicieli państw obcych

jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych

* w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad SZ za pośrednictwem MON

a. powołuje i odwołuje: - Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych – w czasie wojny na wniosek premiera

- Szefa Sztabu Generalnego WP - dowódców rodzajów sił zbrojnych

- (P) członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego

o organ doradczy w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewn., ale nie posiada żadnych uprawnień władczych

b. nadaje stopnie wojskowe na wniosek MON

c. kompetencje określone w ustawach (K):

- na wniosek MON określakierunki rozwoju SZ

- na wniosek Prezesa RM

o zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego

o postanawia o wprowadzeniu, albo zmianie określonego stanu

gotowości obronnej państwa

- na wniosek RM postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza graniami

państwa

5. pozostałe kompetencje związane z władzą wykonawczą (P)

a. może zwoływać posiedzenia Rady Gabinetowejws. szczególnej wagi dla państwa

- RM obradująca pod jego przewodnictwem, bez kompetencji RM

b. tylko on występuje z wnioskiem o powołanie przez Sejm Prezesa NBP

c. powołuje 2 członków KRRiT

- (K) może ich odwołać w przypadkach określonych w ustawie

d. może zlecić przeprowadzenie kontroli NIK

e. nadaje obywatelstwo i zwalnia z niego

f. nadaje ordery i odznaczenia

g. nadaje statut Kancelarii i powołuje / odwołuje jej szefa - zapewnia doradztwo fachowe, zbiera informacje, przeprowadza analizy

- opracowuje projekty aktów prawnych

- przygotowuje od strony merytorycznej wizyty zagraniczne

82

V. Prezydent a władza sądownicza (P)

1. obsadza wiele stanowisk w organach władzy sądowniczej– jedna z gwarancji apolityczności

- wykluczenie oddziaływania rządu i większości parlamentarne - w większości prerogatywy

a. mianuje sędziów na wniosek KRS

· nie może powołać osoby nieprzedstawionej, ale może odrzucić

b. powołuje: · I Prezesa SN i prezesów SN

· Prezesa NSA i wiceprezesów NSA

- spośród kandydatów przedstawionych przez ZO Sędziów NSA

· Prezesa i Wiceprezesa TK

- spośród kandydatów przedstawionych przez ZO sędziów TK

c. (K)wskazuje 1 członka KRS d. uruchamia kontrolę praworządności innych organów:

· wniosek do TK o zbadanie konstytucyjności aktu normatywnego

· wniosek do TK o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego

· (K) wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS członków RM i osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe

e. prawo łaski (z wyjątkiem skazanych przez TS)

VI. Uprawnienia prezydenta w stanach nadzwyczajnych (K)

1. uprawnienia przewidziane na wypadek zagrożenia paostwa – odpowiadają charakterystyce Prezydenta

jako organu stojącego na staży suwerenności i bezpieczeństwa RP - wszystkie objęte wymogiem kontrasygnaty, by zapobiec nadużyciu władzy

a. postanawia o stanie wojny (instytucja prawa m-nar.), gdy: - zbrojna napaść na terytorium RP / zobowiązanie do obrony i

- Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

· gdy obraduje, to decyduje Sejm b. na wniosek RM wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego

- podczas stanu wojennego kieruje obroną państwa we współdziałaniu z RM

- podczas stanu wyjątkowego na wniosek Prezesa RM może postanowić o użyciu SZ do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa

c. na wniosek Prezesa RM zarządzapowszechną lub częściową mobilizację sił zbrojnych i

użycie SZ do obrony RP – w sytuacji bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa

d. rozporządzenia z mocą ustawy

- na wniosek RM, gdy Sejm nie może się zebrać w czasie stanu wojennego

5. Rodzaje i sposoby egzekwowania odpowiedzialności wobec Prezydenta

1. odpowiedzialnośd polityczna – za celowośd prowadzonej polityki - nie ponosi odpowiedzialności politycznej ani przed parlamentem, a nie przed żadnym

innym organem państwowym – jedna z podstawowych zasad systemu parlamentarnego

· nie możliwe jest pozbawienie urzędu z przyczyn politycznych

· nie może być adresatem interpelacji, zapytań (aktów kontrolnych parlamentu) · polityka Prezydenta nie stanowi przedmiotu obrad parlamentarnych

- jego działania zostają objęte odpowiedzialnością polityczną przed parlamentem, gdyż jego

akty wymagają kontrasygnaty Prezesa RM, który przejmuje odpowiedzialność · wymóg kontrasygnaty obejmuje tylko pisemne akty urzędowe Prezydent

zasada domniemania kontrasygnaty ale istnieje 30 wyjątków w

wyczerpującym wyliczeniu w Konstytucji nie zwalnia Prezydenta z odpowiedzialności konstytucyjnej

wydanie aktu sprzecznego z prawem – ponoszą jąoboje

2. odpowiedzialnośd „wyborcza”

- powszechne wybory i sfera kompetencji wykonywanych samodzielnie skutkują szczególnym rodzajem odpowiedzialności politycznej – przed wyborcami

· pozaprawne formy oddziaływania (np. presja opinii publicznej)

· formy zinstytucjonalizowane (np. wybory starającego się o reelekcję)

3. odpowiedzialnośd konstytucyjna – za naruszenie Konstytucji lub ustawy (tzw. delikt konstytucyjny)

- obiektywny char. przesłanki – fakt naruszenia konkretnej normy prawnej

- tylkoczyny dokonanew zakresie urzędowania, lub w związku z zajmowanym stanowiskiem

· za wszelkie działania i zaniechania podjęte z i bez kontrasygnaty Prezesa RM

- sankcje nie tylko honorowe, ale i represyjne

- postępowanie wszczyna się na wniosek złożony MS przez min 1/4 członków ZN

· kieruje się go do Sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej · sprawozdanie przedstawia ZN – może postawić Prezydenta w stan oskarżenia

przed TSuchwałą podjętą większością min 2/3ul członków ZN (374)

· brak większości - przewodniczący ZN stwierdza umorzenie postępowania - postawienie w stan oskarżenia powoduje zawieszenie piastowania urzędu – do czasu

orzeczenia obowiązki Prezydenta wykonuje MS

4. odpowiedzialnośd karna - zarówno za czyny związane ze sprawowaniem urzędu, jak i za wszelkie inne

niezwiązane z pełnieniem swojej funkcji, jeśli wypełniają znamiona przestępstwa

- może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed TS

- procedura identyczna jak przy egzekwowaniu odpowiedzialności konstytucyjnej

· decyzja o ściganiu należy do ZN

· nie może być ścigany z urzędu przed sądami powszechnymi w sprawach

karnych w czasie sprawowania urzędu, a w przypadku przestępstw popełnionych w tym okresie, też po zakończeniu kadencji

- szczególny rodzaj immunitetu formalnego, który może być uchylony tylko przez ZN, oraz

privilegiumfori – może być sądzony tylko przez specjalny sąd (ochrona powagi urzędu)

5. odpowiedzialnośd cywilna - brak przeszkód do pozwania przed sądem cywilnym

83

6. Rodzaje i sposoby egzekwowania odpowiedzialności wobec członków RM

1. odpowiedzialnośd polityczna

- solidarna (zbiorowa) w odniesieniu do całej RM * wotum zaufania - jako udzielenie aprobaty dla przedstawionego składu i programu

RM, lub jako środek wzmocnienia RM już w czasie jej funkcjonowania

* wotum nieufności – na wniosek min46 posłów, który jest konstruktywny, a w po uchwalenia większościąulpobowiązek złożenia dymisji RM Prezydentowi

* absolutorium – nie skutkująca negatywnymi sankcjami, ale istotna dla RM uchwała

Sejmu akceptująca wykonania przez nią ustawy budżetowej

- indywidualna – w stosunku do każdego członka rządu z wyłączeniem Prezesa RM

* wotum nieufności dla członka rządu - wnioskuje grupa min 69 posłów

- nie może zawierać wskazania kandydata na nowego członka rządu

*wniosek podlega zaopiniowaniu przez odpowiednią komisję sejmową * uchwalane większością ulpskutek:

- Prezydent ma obowiązek odwołać – akt bez kontrasygnaty Prezesa RM

- Prezes RM nie ma możliwości ustosunkowania się do dymisji członka gabinetu

2. odpowiedzialnośd wyborcza

- nie wybranie w kolejnych wyborach parlamentarzysty – członka RM

- pośrednio – nie wybranie partii popierającej rząd, lub z której się wywodzi jego członek

3. odpowiedzialnośd konstytucyjna - członkowie RM (również Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed TS zadelikt konstytucyjny

naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie

urzędowania - charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka RM z osobna

* wnioskować może Prezydent lub grupa 115 posłów na ręce MS

* MS przekazuje go Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej * ta przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne Sejmu

* postawienie członka RM w stan oskarżenia przed TS wymaga większości 3/5ulp

- w przypadku popełnienia deliktu konstytucyjnego sankcjami są: * utrata zajmowanego stanowiska

* utrata praw wyborczych

* utrata orderów i odznaczeń

* zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia określonych funkcji

4. odpowiedzialnośd karna - zasadniczo przed sądem karnym, ale możliwa jest odpowiedzialność przed TS:

* przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem * konieczność łącznego popełnienia przestępstwa i deliktu konstytucyjnego

(łączna odpowiedzialność konstytucyjna i karna)

* konieczna jest specjalna uchwała Sejmu - gdy członek RM jest także parlamentarzystą konieczna jest zgoda Sejmu na pociągnięcie do

odpowiedzialności karnej w celu uchylenia immunitetu formalnego

5. odpowiedzialnośd cywilna - brak przeszkód do pozwania przed sądem cywilnym

Rozdział VIII. Organy władzy sądowniczej

1. Zasady organizacji i funkcjonowania sądownictwa

I. Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości

1. dwa elementy zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości * podmiotowy – podmioty, którym jest powierzone:

- SN

- sądy powszechne - sądy administracyjne

- sądy wojskowe

~ sądy wyjątkowe i tryb doraźny mogą być ustanowione tylko na czas wojny * przedmiotowy – niezdefiniowane konstytucyjnie pojęcie ‘wymierzania sprawiedliwości’

- wg doktrynydziałalność polegająca na rozwiązywaniu sytuacji spornych,

powstających na gruncie obowiązujących przepisów prawnych, przez podmiot niezaangażowany w spór,

który rozstrzyga tą sytuację wykorzystując środki przymusu państwowego

~ rozstrzygnięcie takie jest wydawane z upoważnienia państwa

- to sądy jako organy niezawisłe i bezstronne gwarantują rozwiązywanie sporów w myśl

takiej def. „wymierzania sprawiedliwości”

2. nie wszystkie działania wykonywane przez sądy obejmują „wymierzanie sprawi.” * rejestracja tytułów prasowych i stowarzyszeń, prowadzenie KRS, kontrola zgodności z

ustawami prawa miejscowego, stwierdzanie ważności wyborów przez SN

* w tych sferach działalności wykorzystywany jest szczególny status sądów gwarantujący niezależność i praworządność realizacji zadań

3. zasada ta odnosi się do konstytucyjnej gwarancji prawa każdego człowieka do sądu * są organami, przed którymi może dojść od rozstrzygania spornych spraw między jednostkami

4. Konstytucja realizuje postulat sadowego wymiaru sprawiedliwości z wyjątkami * przepisy przejściowew 4 lata po wejściu w życie Konstytucjiw sprawach o

wykroczenia orzekać miały nadal kolegia ds. wykroczeń przy sądach rejonowych

- wyjątek od zasady, ale obarczony ograniczeniami:

>organizacyjnymi – funkcjonowały przy sadach rejonowych >funkcjonalnymi – o karze aresztu mógł orzekać tyko sąd, który też

rozpatrywał odwołania od każdego orzeczenia kolegium

* sprawiedliwość w pewnym sensie sprawują też inne organy:

- TS – osądzając delikty konstytucyjne i pod pewnymi warunkami przestępstwa

* działania wchodzą w zakres wymierzania sprawiedliwości * Konstytucja zalicza sądy i trybunały do władzy sądowniczej

* analogiczny do sędziów status członków TS

- niezawisłość, podległość Konstytucji i ustawom * stosowanie w działaniach przepisów KPK

* jest on organem o charakterze quasi-sądowym

- TK – zwł. przy orzekaniu o zgodności działalności partii z Konstytucją

84

II. Zasada niezależności sądownictwa

1. podstawowa zasada dla określenia pozycji ustrojowej i roli wypełnianej przez sądy

* Konstytucja proklamuje podział władzy i czyni sądy i trybunały organami odrębnej,

niezależnej od innych władz - władzy sądowniczej

* doniosłość regulacji istotna zwł. z punktu zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości

* stwarza szczególną predyspozycję do rozstrzygania kwestii spornych, oraz podejmowania innych działań, gdzie wymagana jest bezstronność i obiektywizm

* ujęta w 2-óch uzupełniających się aspektach, ale na obu nie ma charakteru absolutnego

2. płaszczyzna organizacyjna * samodzielność i odseparowanie od innych organów państwowych

* ograniczenia na rzecz parlamentu:

- konstytucyjny wymóg ustawowego określenia ustroju sądów np. ustawa o SN,

Prawo o ustroju sądów powszechnych … administracyjnych … wojskowych * ograniczenia na rzecz egzekutywy:

- problem tzw. administracyjnego wykonywania sprawiedliwości

> konkretyzowanie struktury wewnętrznej sądów > polityka etatowa

> zarządzanie środkami finansowymi i rzeczowymi

- kompetencje: >Prezydenta wobec NS i NSA

>M Sprawiedliwości wobec sądów powszechnych i administracyjnych >M Obrony Narodowej wobec sądów wojskowych

- w żadnym wypadku nie dochodzi jednak do przekazania całości uprawnień z

zakresu administracji sądowej, a ingerencja ogranicza się tylko do sfery administracyjnej – nie może oddziaływać na przebieg i treść postępowania

3. aspekt funkcjonalny

* wyodrębnienie przedmiotu działalności sądów od sfer aktywności innych władz

* nie możność przejęcia przez legislatywę i egzekutywę kontroli nad działalnością orzeczniczą

* ograniczenia na rzecz parlamentu: - ustawowe regulowanie właściwości i postępowania przed sądami

- ustawowe określanie zasad amnestii i abolicji

* ograniczenia na rzecz egzekutywy:

- prezydenckie prawo łaski (nie dot. skazanych przez TS)

III. Zasada niezawisłości sędziów i jej gwarancje

1. fundamentalna zasada – ściśle personalny charakter związany z osobą sędziego * sędzia nie może być narażony na jakiegokolwiek rodzaju naciski i inne oddziaływania

* decyzje powinny być oparte na treści obowiązującego prawa i własnym przekonaniu

odnośnie oceny ustalonych okoliczności sprawy (ASPEKT WEWNĘTRZNY)

* odnosi się do działań orzeczniczych sędziego, nie obejmuje czynności związanych z administracją sądową (dopuszczalna w pewnych granicach ingerencja)

2. ASPEKT ZEWNĘTRZNY (GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI):

1. zasada podległości tylko Konstytucji i ustawom (chroni gł. przed wł. wykonawczą)

- konsekwencja bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji i tego, że sędzia nie

może kierować się tylko przekonaniem w działalności jurysdykcyjnej - nie mogą badać zgodności ustaw z Konstytucją, ale mogą przeprowadzać

incydentalną kontrolę aktów podustawowych i nie zastosować w konkretnym przypadku + pytanie prawne

- pierwszeństwo stosowania umów m-nar. z tzw. dużej ratyfikacji i związanie

prymatem prawa wspólnotowego 2. odebranie przez ustrojodawcę TK kompetencji do ustalania legalnej wykładni ustaw

3. immunitet o charakterze formalnym i nietykalność osobista

- zakaz pociągania sędziego do odpowiedzialności karnej oraz pozbawiania

wolności bez zgody sądu dyscyplinarnego

- nie może być zatrzymany, ani aresztowany(wyj. gorący uczynek)

- o zatrzymaniu powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie

- wyłącznie dyscyplinarna odpowiedzialność sędziów za popełnione wykroczenia

4. zasada nieusuwalności i powołanie na czas nieokreślony (tj. do przejścia w stan spoczynku 65l.) - wyjątki

- na wniosek kolegium sądu, gdy w zaświadczeniu lekarskim stwierdzona jest

niezdolność, lub gdy ze względów zdrowotnych przez rok nie pełnił obowiązków - na swój wniosek po 55r. kobiety a 60r. mężczyźni (dalej pobiera uposażenie)

· możliwość przedłużenia po 65r. – na wyraźną wolę sędziego,

zaświadczenie lekarskie (prawidłowość bada M Spraw.), max do 70r. - opróżnienie urzędu – orzeczenie sądu dyscyplinarnego, lub karnego, gdy orzeknie

pozbawienie praw publicznych, lub zakaz zajmowania stanowiska sędziego

- sędziów powołuje Prezydent, ale na wniosek KRS, której podstawowym zadaniem jest stanie na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów

5. nieprzenoszalność sędziego wbrew jego woli – wyjątki

- zmiany organizacyjne w sądach

- zawarcie związku małżeńskiego z innym sędzią z tego samego wydziału

- orzeczenie sądu dyscyplinarnego z uwagi na powagę stanowiska, lub kary

przeniesienia 6. zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności

publicznej niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów

- niepołączalność ze sprawowaniem mandatu p/s

- ograniczenia spowodowane nadrzędnością wymogu bezstronności i obiektywizmu

7. konstytucyjna regulacja materialnych warunków prawy i wynagrodzenia

- warunki powinny odpowiadać godności urzędu i zakresowi obowiązków –nieostre

85

IV. Zasada wieloinstancyjności postępowania sądowego

1. Konstytucja nie determinuje ostatecznie liczby instancji, wskazuje tylko ich dolną granicę *postępowanie sądowe powinno być co najmniej dwuinstancyjne * gwarancja prawa każdej ze stron zaskarżenia orzeczeń wydanych w I instancji

* konieczne w świetle standardów demokratycznego państwa prawnego, by podejmowane przez

sąd rozstrzygnięcie mogło być zweryfikowane też przez sąd: * pod kątem zgodności z prawem

* prawidłowości przyjętejinterpretacjiustalonych w sprawieokoliczności faktycznych

2. w przypadku sądów powszechnych – zrealizowane z nawiązką (2 rodzaje środków odwoławczych)

* apelacja – od orzeczeń sądów I instancji (rejonowych, albo okręgowych)

* kasacja (PK) lub skarga kasacyjna (PC) – służy stronie kwestionującej określone w przepisach

proceduralnych okoliczności – powoduje ponowne rozpatrzenie sprawy, ale tylko pod kątem

zgodności podjętego rozstrzygnięcia z prawem (właściwość SN)

3. spełnienie również w przypadku sądów wojskowych

- apelacja od wojskowego sądu garnizonowego do wojskowego sądu okręgowego

- kasacja do SN

4. w przypadku sądów administracyjnych

- w I i II instancji sprawę rozpatrują najpierw organy administracyjne - jedna instancja sądowa (Wojewódzki Sąd Administracyjny)

* spełnienie prawa do sądu, ale nie ma konieczności zapewnienia II instancji sądowej

- kasacja do Naczelnego Sądu Administracyjnego

V. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

1. zasada proklamowana w konstytucji, ale to ustawa ustala konkretne formy - wcześniejsze przepisy konstytucyjne znały tzw. ławników ludowych odzwierciedlenie w

przepisach ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych … sądów wojskowych - nie wykluczone odejście od takiej formy, na rzecz sądów przysięgłych lub obydwu form

2. nie rozciąga się w sposób konieczny na całą działalnośd i na wszystkie kategorie sądów - ustawodawca określa w jakim postępowaniu i przed jakimi sądami udział ławników jest

gwarantowany, a w jakich sytuacjach orzekają tylko sędziowie zawodowi - odnosi się tylko do działalności sądów objętej pojęciem „sprawowania wymiaru sprawi.”

3. powoływanie ławników do sądów okręgowych i rejonowych należy do właściwości rad gmin

* wyłaniają ich na 4 letnią kadencję spośród kandydatów zgłoszonych przez: - prezesów sądów

- stowarzyszenia

- organizacje i związki zawodowe - grupy min 25 obywateli mających czynne prawo wyborcze

4. w zakresie orzekania ławnicy mają prawa równe z sędziami zawodowymi w składzie sędziowskim

* nie dysponują wszystkimi gwarancjami niezawisłościstanowią element kontroli społecznej

5. przepisy proceduralne nie przewidują udziału ławników w postępowaniu odwoławczym, oraz wprowadzają liczne wyjątki od ich udziału w rozpatrywaniu spraw w I instancji

2. Sąd Najwyższy

1. SKŁAD:

a. I Prezes SN

- wybiera Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez ZO Sędziów

SN na 6 lat

- kieruje pracami i reprezentuje + administracja sądowaq

b. Prezes SN

- powołuje Prezydent, kieruje pracą poszczególnej izby

a. Izba Cywilna b. Izba Karna

c. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

d. Izba Wojskowa

- zasada wzajemnej autonomii izb – każda sprawuje nadzór judykacyjny nad

orzecznictwem ws. jej przypisanych

c. Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN

d. zgromadzenie sędziów izby SN

e. Kolegium SN

I. Nadzór judykacyjny sprawowany przez Sąd Najwyższy

1. podstawowa funkcja SN - sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania

* SN posiada także inne kompetencje, takie jak rozpatrywanie protestów wyborczych, czy stwierdzanie ważności wyborów (parlam. / prez.) oraz referendum ogólnokrajowego

* nadzór jurysdykcyjny uległ przejściowo rozszerzeniu także na sądy administracyjne

- do czasu wejścia ustaw dot. postępowania przed sądami administracyjnymi, które miały być uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji

- do tego czasu obowiązywałyprzepisy dot. rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń NSA do SN

> w chwili wejścia w życie Konstytucji 1-instancyjna struktura sądownictwa adm.

2. jako nadzór instancyjny - polega na rozpoznawaniu środków odwoławczych od orzeczeń sądów niższej

instancjikasacje (PK) i skargi kasacyjne (PC) oraz zażalenia na postanowienia

3. jako nadzór pozainstancyjny – polega na podejmowaniu uchwał wykładniczych

a. rozstrzygające wątpliwości interpretacyjne

- występuje: * skład orzekający SN

* sądy orzekające w II instancji

- wiążąca są tylko w jednostkowej sprawie, obowiązkowe jest zastosowanie się

b. rozstrzygające rozbieżności w orzecznictwie

- występuje: * I Prezes SN * PG

* RPO * Rzecznik Ubezpieczonych

- jeżeli SN uzna, że przedstawione mu zagadnienie:

* wymaga wyjaśnienia, a rozbieżności rozstrzygnięcia podejmuje uchwałę

* w przeciwnym razie odmawia jej podjęcia * jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne umarza postępowanie

- jeśli uchwała nie uzyska mocy zasady prawnej to jest niewiążąca

86

4. zasady prawne SN

- moc zasady prawnej uchwale może nadać skład 7 sędziów

* uchwały ex lege wiążące jeśli podjął je skład: - całej izby

- połączonych izb

- wszyscy sędziowie SN

-uchwała taka może uzyskać moc zasady prawnej * wiąże i w konkretnej sprawie i wszystkie składy orzekające w SN tak długo, jak zasada nie zostanieprzełamana

jeżeli jakikolwiek skład SN zamierza odstąpić przedstawia powstałe zagadnienie prawne

do rozstrzygnięcia pełnemu składowi izby

odstąpienie od zp uchwalonej przez izbę, połączone izby, pełny skład SN wymaga rozstrzygnięcia (uchwały) odpowiednio przez właściwą izbę, połączone izby lub pełny skład

jeżeli skład 1 izby SN zamierza odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez inną izbę,

rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały obu izb

~ nie są nimi związane sądu powszechne, gdy sprawa trafi do SN jest on związany zasadą prawną

3. Sądy wojskowe

1. kontrowersje związane z powołaniem * problem zapewnienia niezależności i niezawisłości

* naruszenie zasady równości obywateli wobec prawa

2. przydatnośd z uwagi na: - specyfikę niektórych przestępstw (np. szpiegostwo) – konieczność tajemnicy

- struktura na wypadek wojny

3. regulacja w ustawie Prawo o ustroju sądów wojskowych

- sędziami tylko oficerowie pełniący zawodową służbę wojskową - wojskowe sądy garnizonowe wojskowe sądy okręgowe

- nie jest sądem wojskowym Izba Wojskowa SN (ale ma kompetencje nadzorcze)

4. Organy sądów powszechnych i ich kompetencje

1. ich kompetencja w zakresie wymierzania sprawiedliwości jest zasadą, od której wyjątkiem jest zastrzeżenie określonych dziedzin spraw dla innej kategorii sądów * domniemanie właściwości w spornych przypadkach na rzecz sądów powszechnych

* regulacja ustawowa ich ustroju i właściwości w Prawie o ustroju sądów powszechnych

* sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne – rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego,

cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, pracy i ubezpieczeń społecznych * wewnętrzny podział oparty na domniemaniu właściwości sądów rejonowych

2. sędziowie uczestniczą w czynnościach z zakresu administracji sadowej za pośrednictwem organów

* przejaw respektowanianiezależności sądów, ograniczonejjednak nadzorem M Sprawiedliwości

* w sądach okręgowych i apelacyjnych kolegium sądu i prezes sądu, w rejonowych tylko prezes

3. prezes sądu - powołuje i odwołuje M Sprawiedliwości

- s. apelacyjny z kandydatów spośród sędziów tego sądu

- s. okręgowy spośród sędziów tego sądu lub s. apelacyjnego - s. rejonowy spośród sędziów tego sądu lub s. okręgowego

- kadencja 6 lat, a w s. rejonowym 4

- zadania:

· kierowanie pracami sądu i reprezentowanie go na zewnątrz

· wykonywanie czynności administracji sądowej

· nadzór nad działalnością administracyjną sądów niższej instancji · w zakresie administracji sądowej są organami podległymi M Spr.

4. Kolegium sądu apelacyjnego i okręgowego

- osoby wybierane przez zgromadzenie ogólnespośród jego członków na 2 letnią

kadencjęprzewodniczącym ex lege prezes sądu - zadania:

· ustalanie podziału czynności w sądach

· przedstawianie zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach na stanowisko sędziego

5. zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego - organ samorządu sędziowskiego złożony z sędziów s. apelacyjnego

- zgromadzenie ogólne sędziów okręgu – dodatkowo delegaci wyłonieni przez sędziów s. rejonowych działających na obszarze właściwości danego s. okręgowego

- zadania: · przedstawianie KRS kandydatów na stanowiska sędziów spośród osób

zaopiniowanych przez kolegium właściwego sądu

· wybieranie członków kolegium sądu

87

5. Kompetencje sądów administracyjnych

1. NSA jest bezpośrednio zakotwiczony w Konstytucji, otwarta droga do rozbudowy o dalsze sądy

* Prezesa NSA powołuje Prezydent na 6-letnią kadencję spośród osób wskazanych przez

Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA

* Prawo o ustroju sądów administracyjnych – NSA w Warszawie + wojewódzkie sądy administracyjne

* organami NSA – Prezes, Zgromadzenie Ogólne Sędziów, Kolegium

- podzielony na izby: Finansową, Gospodarczą, Ogólnoadministracyjną

2. podstawową funkcją s. administracyjnych – kontrola działalności administracji publicznej * podmiotowo obejmuje ona: - działalność administracji rządowej - wykonywana przez samorządy (terytorialny i zawodowy)

- inne podmioty powołane z mocy prawa do załatwiania spraw z zakresu

administracji publicznej

3. kontrola administracji publicznej ujawnia głównie na płaszczyźnie badania legalności podejmowanych przez organy administracji rozstrzygnięd władczych w indywidualnych sprawach

* w postępowaniu adresat rozstrzygnięcia i organ który je podjął zajmują równorzędne pozycje * sąd jako podmiot zewnętrzny wobec sporu rozwiązuje go kierując się jedynie kryterium

zgodności rozstrzygnięcia z obowiązującym prawem

4. badanie legalności zgodności z ustawami przepisów zawartych w aktach prawa miejscowego

* uchwały organów samorządu terytorialnego

* akty normatywne terenowych organów administracji rządowej

- kontrola nie ma tylko charakteru konkretnego (incydentalnego) tak jak to ma miejsce w

wypadku kontroli legalności aktów podustawowych przez każdego sędziego w związku z toczącym się postępowaniem

- kontrola abstrakcyjna – prowadzona w oderwaniu od konkretnego postępowania

* stwierdzenie nieważności wadliwego aktu bądź zawartych w nim przepisów * dopełnia kompetencję TK, którego właściwość zasadniczo nie obejmuje kontroli

aktów prawa miejscowego

5. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwośd między: - organami jednostek samorządu terytorialnego

- samorządowymi kolegiami odwoławczymi

- między tymi organami, a organami administracji rządowej

* uzupełnienie analogicznej funkcji TK wobec centralnych konstytucyjnych organów państwa

6. kontrola legalności rozstrzygnięd nadzorczych podejmowanych przez organy administracji rządowej wobec organów samorządu terytorialnego * jest w tej kwestii gwarantem respektowania zasady samorządności i samorządności gminy

6. Trybunał Konstytucyjny

I. Kontrola konstytucyjności i legalności aktów normatywnych przez sądy

1. uruchomienie kontroli konkretnej TK przez pytanie prawne - każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z

Konstytucją ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na

pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem

~ ma skutki erga omnes –przesądza tylko o dopuszczalności zastosowania przepisu w konkretnej sprawie

2. podległość sędziów tylko Konstytucji i ustawom

- nie mogą samodzielnie przeprowadzić kontroli ustawy z Konstytucją i odmówić jej

zastosowania w konkretnym przypadku - akty normatywne hierarchicznie niższych niż ustawy

* mogą być przedmiotem pytania prawnego

* incydentalna kontrola legalności aktów podstawowych przez sędziów - samodzielna kontrola i niezastosowanie (ale nie uchylenie) w konkretniej sprawie

3. sądy administracyjne - badanie zgodności z ustawami przepisów zawartych w aktach prawa miejscowego

* nie ma jedynie charakteru konkretnego (incydentalnego) kontrola abstrakcyjna

II. Pozycja ustrojowa polskiego TK

1. podstawa prawna organizacji i funkcjonowania

- Konstytucja (Rozdział VIII. „Sądy i trybunały” podtytuł „Trybunał Konstytucyjny”)

- ustawa o TK

- dopełnienie Regulamin Trybunału Konstytucyjnego

2. zaliczony przez ustrojodawcę do kategorii organów władzy sądowniczej

- organ w wielu elementach podobny do sądów: * cecha niezależności (w stopniu porównywalnym z SN i NSA)

* status sędziów TK prawie identyczny jak sędziów sądów - zwłaszcza niezawisłość i jej gwarancje

1. Immunitet formalny

2. Zakaz przynależności do partii i związków zawodowych 3. Zakaz prowadzenia działalności niedającej się pogodzić z

zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów

4. Niepołączalność z piastowaniem mandatu parlamentarnego

- ale sędziowie TK podlegają tylko Konstytucji

* podobieństwo sfery aktywności – sprawowanie wymiaru sprawiedliwości - zwł. kompetencja orzekania o sprzeczności z Konstytucją działań

partii politycznych

3. powinien być traktowany jako osobny wobec sądów rodzaj organu państwowego

88

II.1. Organy TK, sposób powoływania i kompetencje

1. Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK a) POWOŁYWANIE SĘDZIÓW

- 15 sędziówwybieranych indywidualnieprzez Sejm na 9 lat

- kandydat - kwalifikacjedo zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA

- kandydatury przedstawiać mogą: grupa co najmniej 50 posłów i Prezydium Sejmu

- uchwała ws. wyboru zapada bezwzględną większością głosów w obecności ½ ulp

b) KOMPETENCJE - wyrażanie zgody na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności karnej lub

pozbawienia wolności (większością 2/3 głosów)

- uchwalanie regulaminu Trybunału - wybór kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa TK

- podejmowanie decyzji ws. dochodów i wydatków

2. Prezes TK

a) powoływanie

- Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent spośród 2-óch kandydatów

przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne – prerogatywa Prezydenta

(do 3 m-cy przed upływem kadencji poprzedniego)

b) kompetencje - reprezentowanie TK na zewnątrz

- zapewnienie TK organizacyjnych i administracyjnych warunków pracy

II.2. Status sędziego TK i sposób jego powoływania

1. powoływanie sędziów (jak wyżej) 2. sędziowie TK podlegają tylko Konstytucji

3. niezawiśli w sprawowaniu urzędu – GWARANCJE:

1. Immunitet formalny

2. Zakaz przynależności do partii i związków zawodowych 3. Zakaz prowadzenia działalności niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i

niezawisłości sędziów

4. Niepołączalność z piastowaniem mandatu parlamentarnego 5. Zakaz usunięcia ze stanowiska w trakcie kadencji

6. Zakaz wybierania sędziego na kolejną kadencję

4. ustawa zapewnia sędziom TK po zakończeniu kadencji prawo powrotu na poprzednio zajmowane

(albo równorzędne) stanowisko

5. przypadki wygaśnięcia mandatu

1. - zrzeczenie się stanowiska

- stwierdzenie orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków z powodu choroby, ułomności lub upadku sił

2. skazanie prawomocnym wyrokiem sądu

3. prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska

III. Funkcje TK

1. podstawowe funkcje

1. orzekanie ws. konstytucyjności i legalności aktów normatywnych

- art. 188 pkt. 1 - ustaw i umów m-nar z Konstytucją

- art. 188 pkt. 2 – ustaw z ratyfikowanymi umowami m-nar, których ratyfikacja

wymagała uprzedniej zgodywyrażonej w ustawie

- art. 188 pkt. 3 – przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe

2. orzekanie ws. skarg konstytucyjnych (art. 188 pkt. 5)

3. orzekanie ws. konstytucyjności celów i działalności partii politycznych (art. 188 pkt. 4)

4. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami

państwa

5. Rozstrzyganie ws stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

2. w obecnej Konstytucji brak prawa do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw

3. TK bada także kompetencje oraz dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do wydania

aktu lub zawarcia i ratyfikacji umowy

4. TK jest gwarantem: - szczególnej mocy prawnej Konstytucji

- spójności i niesprzeczności całego systemu prawa (nie jako jedyny) * funkcja sygnalizacyjna – sygnalizowanie organom stanowiącym prawo o

stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla

zapewnienia spójności systemu prawnego RP

III.1. Przedmiot i wzorce kontroli konstytucyjności prawa w Polsce

1. orzekanie ws. zgodności ustaw i umów m-nar z Konstytucją - art. 188 pkt. 1 a) przedmiotemustawa, wzorcemKonstytucja * w tym rozporządzenie z mocą ustawy

* inne akty ustawodawcze wydane na podstawie przepisów obowiązujących przed

dniem wejścia w życie Konstytucji z 1997 b) p:umowa międzynarodowa // w:Konstytucja

* umowy m-nar ratyfikowane i nieratyfikowane

2. orzekanie ws zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami m-nar, których ratyfikacja wymagała

uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie - również umowy, których ratyfikacja nastąpiła za zgodą wyrażoną przez referendum

3. kontrola przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe - art. 188 pkt. 3

- wzorcem: Konstytucja // ratyfikowane umowy m-nar (za zgodą ustawowąi bez) // ustawy

- przedmiot: przepisy normatywne o charakterze powszechnie i wewnętrznie obowiązującym * nie tylko wydawane przez centralne i jednocześnie konstytucyjne organy państwa

* wyłączono kontrolę prawa miejscowego uchwalanego przez

organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej 4. skarga konstytucyjna

- wzorcemtylkoKonstytucja (konkretnie art. dotyczący sprawy)

- przedmiotem akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzeczono o wolnościach, prawach lub obowiązkach określonych w Konstytucji

89

III.2. Rodzaje orzeczeń TK w przedmiocie kontroli konstytucyjności prawa

1. pozytywne - stwierdzające zgodność z Konstytucją negatywne - stwierdzające niezgodność z Konstytucją

- Proste – „przepis x jest / nie jest zgodny z y”

- Zakresowe – „przepis x w zakresie jakim dotyczy „kogoś” jest/ nie jest zgodny z y” - Interpretacyjne – „przepis x rozumiany jako (..) jest / nie jest zgodny z y”

2. tylko negatywne - Aplikacyjne – TK stwierdza czy obywatele mogą np. wystąpić o zwrot lub o wznowienie

postępowania

- Odroczenie – odsunięcie w czasie * normalnie wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia

* max 18 m-cy w wypadku ustawy

* max 12 m-cy w wypadku innych aktów normatywnych * do tego czasu obowiązuje

3. przywilej korzyści - w przypadku skargi konstytucyjnej

* 3 m-ce na wystąpienie o wznowienie postępowania

* umożliwia wystąpienie o wznowienie

- w przypadku pytania prawnego

* dla konkretnej sprawy rozstrzygnięcie tak, jakby wadliwy przepis nie obowiązywał

1. Orzeczenie merytoryczneTrybunał wydaje wyroki w sprawach dotyczących: 1) kontroli konstytucyjności i legalności aktów normatywnych ,

2) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

2. Orzeczenie niemerytoryczneTrybunał wydaje postanowienia w sprawach:

1) sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

2) rozstrzygania o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta 3) powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta

III.3. Ostateczność i moc powszechnie obowiązująca orzeczeń TK

~ Art. 190 ust. 1 – „Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne”

- także te wydane w ramach wykonywania pozostałych funkcji TK

1. Ostateczność orzeczenia oznacza, że nie istnieje żadna droga odwołania od orzeczenia, a orzeczenie

jest wiążące dla wszystkich adresatów.

~ Również sam Trybunał Konstytucyjny nie może w żadnym trybie dokonać zmiany orzeczenia.

2. Moc powszechnie obowiązująca oznacza, że orzeczenie TK

- W wypadku stwierdzenia konstytucyjności badanego aktu normatywnego, w zakresie w tym wyroku określonym, stanowi autorytatywną i wiążącą wypowiedź o braku podstaw do

podważenia domniemania konstytucyjności, o skutkach zarówno w sferze materialnoprawnej

(wiążące dla wszystkich adresatów norm prawnych), jak i procesowej (zakaz ne bis in idem)

- W wypadku stwierdzenia niekonstytucyjnościpozbawia normę jej mocy obowiązującej.

Od tego momentu dotychczasowa norma przestaje być regułą właściwego zachowania, jest eliminowana z systemu prawnego

3. Orzeczenia wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia (jeśli TK nie określi innego terminu) * w dzienniku urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony

* jeśli nie był to w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”

4. Ograniczenie czasowe ostateczności

* w okresie 2 lat od wejścia w życie Konstytucji orzeczenia TK o niezgodności z Konstytucją

ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie były ostateczne, podlegały rozpatrzeniu

przez Sejm, który mógł odrzucić orzeczenie TK większości 2/3 głosów w obecności min ½ ulp

* nie dotyczyło orzeczeń będących następstwem pytań prawnych)

90

IV. Kontrola TK prewencyjna a represyjna - pojęcia i różnice

1. kontrola represyjna

* zasadniczy charakter kontroli konstytucyjności i legalności prawa przez TK

* możliwa dopiero po ustanowieniu (wydaniu) kwestionowanego aktu - stwierdzenie konstytucyjności / niekonstytucyjności prawa już ustanowionego

* w przypadku kontroli konstytucyjności celów partii politycznych - represyjna (następcza) prowadzona w trakcie bieżącej działalności partii

2. kontrola prewencyjna * umożliwia orzekanie o konstytucyjności aktów przed zakończeniem procedury ich stanowienia

- Prezydent może przed podpisaniem ustawy lub ratyfikacją umowy m-nar wystąpić

do TK z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją

(Art. 122 ust. 3 / Art. 133 ust. 2)

* w przypadku kontroli konstytucyjności celów partii politycznych - prewencyjna (profilaktyczna) dokonywana przed wpisem partii do ewidencji,

lub przed wprowadzeniem zmian do statutu 3. różnice

- przedmiot badanie aktu ustanowionego / jeszcze nieustanowionego

- skutki nie wejście aktu (lub jego części) w życie / uchylenie obowiązywania aktu (lub jego części)

i konieczność uzupełnienia luki w prawie ( negatywne)

w 1: brak skutków z wyjątkiem wykluczenia możliwości ponownego orzekania w tej samej sprawie z wniosku (zasada res iudicata) / w 2: Prezydent jest zobligowany do podpisania

ustawy, lub ma możliwość ratyfikacji

- podmiot inicjujący * prewencyjną tylko Prezydent

* w przypadku kontroli konstytucyjności celów partii politycznych – tylko Sąd Okręgowy w

Warszawie

V. Kontrola TK abstrakcyjna a konkretna - pojęcia i różnice

1. kontrola abstrakcyjna - przeprowadzana w oderwaniu od konkretnych zdarzeń związanych ze stosowaniem

kwestionowanych przepisów

- nie jest wykonywana w celu przesądzenia dopuszczalności stosowania danego przepisu w konkretnej sprawie

- procedura in abstracto – bez odnoszenia się do okoliczności faktycznych stosowania prawa

- przykładem środka uruchamiającego jest wniosek

2. kontrola konkretna

- związana funkcjonalnie z jednostkowym postępowaniem, dla którego udzielenie odpowiedzi na pytanie prawne (przykładem środka uruchamiającego) jest warunkiem podjęcia

rozstrzygnięcia z zastosowaniem kwestionowanego przepisu prawnego

3. różnice - skutki w obydwu przypadkach erga omnes / w 2 także inter partes

- podmiot inicjujący w 2 przypadku tylko sądy jeśli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy

rozstrzygnięcie sprawy toczonej przed sądem / w 1 podmioty z Art. 191 ust.1

VI. Wniosek do TK składany przez podmioty legitymowane ogólnie

1. może dotyczyć każdego aktu podlegającego kontroli TK

2. inicjatorzyArt. 191 ust 1 1. Prezydent RP

2. Marszałek Sejmu i Senatu

4. Prezes RM 5. 50 posłów / 30 senatorów

7. Pierwszy Prezes SN i Prezes NSA

9. Prezes NIK 10. Prokurator Generalny

11. Rzecznik Praw Obywatelskich

3. wymogi formalne wniosku

1. Wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt normatywny 2. Określenie kwestionowanego aktu normatywnego, lub jego części

3. Zarzut niezgodności

4. Uzasadnienie zarzutu + dowody na jego poparcie

4. nie podlega wstępnejkontroli

VII. Wniosek do TK składany przez podmioty legitymowane szczególnie

1. organy mogące kwestionować akty normatywne, które dotyczą spraw objętych ich zakresem

działania

1. Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego

2. Ogólnokrajowe organy związków zawodowych 3. Ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych

4. Kościoły i związki wyznaniowe

~ podlegają procedurze kontroli wstępnej (1 sędzia na posiedzeniu niejawnym)

2. Krajowa Rada Sądownictwa - może inicjować postępowanie ws zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w

jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawiłości sędziów

3. wymogi formalne wniosku

1. Wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt normatywny

2. Określenie kwestionowanego aktu normatywnego, lub jego części 3. Zarzut niezgodności

4. Uzasadnienie zarzutu + dowody na jego poparcie

+ powołanie przepisu prawa lub statutu, wskazującego, że kwestionowany akt

normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskującego organu

91

VIII. Pytanie prawne do TK

1. każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją

ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem

~ Konstytucja pozbawiła takiej możliwości centralne organy administracji państwowej i samorządowe kolegia odwoławcze

2. forma tzw. kontroli konkretnej * związana funkcjonalnie z jednostkowym postępowaniem, dla którego udzielenie odpowiedzi

na pytanie prawne (przykładem środka uruchamiającego) jest warunkiem podjęcia

rozstrzygnięcia z zastosowaniem kwestionowanego przepisu prawnego

3. skutki: pozytywne zastosowanie kwestionowanego przepisu przez sąd

negatywneerga omnes i inter partes ( pominięcie wadliwego przepisu w tej konkretnej

sprawie przez sąd i uchylenie mocy obowiązującej wadliwego przepisu)

4. wymogi formalne

- powinno wskazywać w jakim zakresie odpowiedź może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy - wymienić organ przed którym toczy się sprawa, w związku z którą postawiono pytanie prawne

- oznaczenie sprawy

IX. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych przez TK

1. spór kompetencyjny

- pozytywny – sytuacja w której 2 (lub więcej) organy państwowe uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy

- negatywny – organy te uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy

2. TK rozpatruje spoty pomiędzy centralnymi i jednocześnie konstytucyjnymi organami państwa

- poza zakresem spory z udziałem organów terenowych i niekonstytucyjnych

3. dla rozstrzygnięcia konieczne jest dokonanie interpretacji obowiązujących norm prawnych,

skutkujące przesądzeniem właściwości któregoś z organów (podobne do ustalania wiążącej interpretacji ustaw) 4. z wnioskiem wystąpić mogą (nie musi uczestniczyć w sporze): 1. Prezydent RP

2. Marszałek Sejmu i Senatu

4. Prezes RM 5. Pierwszy Prezes SN i Prezes NSA

7. Prezes NIK

5. wszczęcie postępowania przed TK powoduje zawieszenie postępowania przed organami

prowadzącymi spór kompetencyjny 6. rozstrzygnięcie następuje w pełnym składzie sędziów TK (min 9) * postanowienie jest ostateczne i ma moc powszechnie obowiązującą

X. Postępowanie wstępne w procedurze kontroli konstytucyjności prawa

1. występuje

- w przypadku skarg konstytucyjnych

- w przypadku inicjatywy kontroli przez 1. Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego

2. Ogólnokrajowe organy związków zawodowych 3. Ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych

4. Kościoły i związki wyznaniowe

2. 1 sędzia na posiedzeniu niejawnym

3. postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu

* wniosek bezzasadny lub zawiera brak formalne nieusunięte w terminie 7 dni

pomimo stosownego wezwania

* przysługuje zażalenie (rozpatruje 3 sędziów)

4. wymogi formalne wniosku

1. Wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt normatywny

2. Określenie kwestionowanego aktu normatywnego, lub jego części 3. Zarzut niezgodności

4. Uzasadnienie zarzutu + dowody na jego poparcie

+ powołanie przepisu prawa lub statutu, wskazującego, że kwestionowany akt

normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskującego organu

X.1. Umorzenie postępowania przed TK

UMORZENIE:

1. Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie: 1) jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne

2) na skutek cofnięcia wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej,

3) jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał

- wyjątki: * wydanie orzeczenia jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw

* akt normatywny jest nadal stosowany

2. Jeżeli okoliczności te ujawnią się na rozprawie, Trybunał wydaje postanowienie o umorzeniu

postępowania.

ODMOWA NADANIA DALSZEGO BIEGU:

1. Wniosek bezzasadny lub zawiera brak formalne nieusunięte w terminie 7 dni pomimo wezwania

* skargi i wnioski podmiotów legitymowanych szczególnie

92

XI. Skutki orzeczeń TK

XI.1. Dla systemu prawa i prawodawcy – kontrola następcza

1. dla systemu prawa

* pozytywne

brak skutków w obowiązującym stanie prawnym res iudicata – brak możliwości orzekania w tej samej sprawie z wniosku, pytania

prawnego innego podmiotu

* negatywne wadliwe przepisy tracą moc obowiązującą (erga omnes) z dniem ogłoszenia

2. dla prawodawcy

* pozytywne (brak)

* negatywne

powinien zareagować, jeśli pojawią się luki w prawie

XI.2. Dla spraw w toku - kontrola następcza

~ fakt istotny z punktu widzenia jednostki

1. gdy wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia

* pozytywne brak skutków

* negatywne wadliwy przepis jest niestosowany sąd może zastosować inny przepis

2. w przypadku odroczenia

- ODROCZENIE – odsunięcie w czasie utraty mocy obowiązującej przez wadliwy przepis

* normalnie orzeczenia TK wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia

* max 18 m-cy w wypadku ustawy * max 12 m-cy w wypadku innych aktów normatywnych

* do tego czasu obowiązuje

- Przywilej korzyściw przypadku pytania prawnego

* dla konkretnej sprawy rozstrzygnięcie tak, jakby wadliwy przepis nie

obowiązywał

XI.3. Dla spraw prawomocnie zakończonych - kontrola następcza

~ fakt istotny z punktu widzenia jednostki

* skutki względem postępowań (sądowych, administracyjnych), które zakończyły się jeszcze przed wydaniem orzeczenia przez TK, a podjęte w nich rozstrzygnięcia zostały wydane na

podstawie przepisów ocenionych przez TK jako nielegalne (niekonstytucyjne)

1. Zasada wznawiania postępowań, uchylania ostatecznych decyzji, prawomocnych orzeczeń

sądowych i innych rozstrzygnięć, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego, którego

sprzeczność z Konstytucją, umową m-nar, lub ustawą stwierdził TK w swoim orzeczeniu

2. termin 1 m na wystąpienie o wznowienie postępowania

XI.4. Wydanych w trybie kontroli prewencyjnej

1. kontrola prewencyjna - umożliwia orzekanie o konstytucyjności aktów przed zakończeniem procedury

ich stanowienia

a) wniosek Prezydenta do TK przed podpisaniem ustawy (art. 122 ust.3)

* pozytywne Prezydent zobligowany do podpisania ustawy

* negatywne Prezydent ma obowiązek niepodpisania wadliwej ustawy - może podpisać ustawę z pominięciem wadliwych przepisów (o ile TK nie stwierdzi

w orzeczeniu, że wadliwe przepisy są nierozerwalne z całą ustawą)

- może zwrócić ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności

b) wniosek Prezydenta do TK przed ratyfikowanie umowy m-nar (art. 133 ust 2)

* pozytywne umożliwia Prezydentowi ratyfikację

* negatywne Prezydent nie może ratyfikować umowy

c) kontrola prewencyjna (profilaktyczna) dot. konstytucyjności celów partii politycznych

inicjowana przez Sąd Okręgowy w Warszawie

* pozytywne wpis do ewidencji partii politycznych * negatywne brak możliwości wpisu

XII. Modele kontroli konstytucyjności prawa

KONTYNENTALNY

(KELSENOWSKI)

AMERYKAŃSKI

(JUDICAL REVIEW)

Scentralizowany - bada tylko TK Zdecentralizowany – bada każdy sąd

kontrola abstrakcyjna - bez odnoszenia się do

okoliczności faktycznych stosowania prawa

kontrola konkretna - związana funkcjonalnie z

jednostkowym postępowaniem

Inicjują organy państwowe zewnętrzne w stosunku do TK – brak inicjatywy własnej

Inicjatywa własna sądu kontrolującego

kontrola prewencyjna (uprzednia) -

umożliwia orzekanie o konstytucyjności

aktów przed zakończeniem procedury ich stanowienia

kontrola represyjna (następcza) -

stwierdzenie konstytucyjności / niekonstytucyjności prawa już ustanowionego

Kontrola tylko represyjna (następcza) -

stwierdzenie konstytucyjności / niekonstytucyjności

prawa już ustanowionego

sformalizowane postępowanie – odrębna

procedura zakończona orzeczeniem

Odformalizowane postępowanie – sędzia sam

sprawdza zgodność, brak orzeczenia (ew. informacja

w uzasadnieniu)

Skutki erga omnes – w stosunku do wszystkich (uchylenie przepisu – traci on moc

obowiązującą)

Skutki inter partes – dotyczą tylko sprawy (skutkiem pominięcie przepisu)

MODEL BADANIA KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA W POLSCE

Podstawą model Kelsenowski, ale zapożyczenia z amerykańskiego:

1. kontrola aktów prawnych przez sąd 2. występuje kontrola konkretna (np. pytanie prawne, skarga konstytucyjna)

3. orzeczenia mają znaczenie i erga omnes i inter partes

93

7. Trybunał Stanu

I. Pozycja ustrojowa TS i sposób powoływania jego członków

1. podstawowe znaczenie – fakt zaliczenia do organów niezależnej od innych władzy sądowniczej * ustrojodawca rozstrzyga kontrowersje towarzyszące kwalifikacji w poprzednich przepisach

* daleko idące podobieństwo realizowanej przez TS funkcji z działalnością orzeczniczą sądów * egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej, a w pewnych przypadkach też karnej

upodobnia go do sądu karnego jednak nie jest on sadem

2. skład: 1) przewodniczący - ex lege Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego

- powołuje go Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez

Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego (brak kompetencji

kreacyjnej Sejmu) 2) 2 zastępców

3) 16 członków

- wybierani przez bezwzględną większością przy obecności min ½ ulp przez

Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres kadencji Sejmu - kandydatury członków i zastępców przewodniczącego przedstawiane mogą

być przez MS i grupę min 35 posłów

3. ścisłe powiązanie długości kadencji TS z kadencją Sejmu

* organizacyjny przejaw powiązania TS z Sejmem

* dodatkowo potwierdza to przypisanie kompetencji parlamentowi lub jednej z izb kompetencji

do wszczęcia postępowania przed TS

* czasem określany „sądem sejmowym”

4. zakaz łączenia członkowstwa w TS z piastowaniem mandatu parlamentarnego

5. zastępcy przewodniczącego i co najmniej ½ członków TS musi posiadad kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego (nie jest konieczny ściśle prawniczy skład całości organu)

6. osoby zasiadające w TS są w sprawowaniu funkcji sędziego TS niezawisłe i podlegają tylko Konst. i ustawom

* zbliża ich status do stanowiska sędziego sadu powszechnego

* podstawową gwarancją niezawisłości – immunitet formalny członków TS

- chroni przed pociągnięciem bez uprzedniej zgody TS do odpowiedzialności karnej, pozbawieniem wolności jaki i zatrzymania lub aresztowania z wyjątkiem:

* ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, o ile zatrzymanie jest

niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania - w razie zatrzymania niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego TS, który

może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego

* inną gwarancją niezawisłości enumeratywne wymienienie w ustawie o TS przesłanek

odwołania z zajmowanego stanowiska

II. Jakie podmioty i za jakie czyny ponoszą odpowiedzialność przed TS

1. poprzednio obowiązywała ogólna klauzula określająca krąg podmiotów osoby zajmujących najwyższe stanowiska paostwowe * obecna Konstytucja samodzielnie i całościowo określa zamknięty katalog urzędów, z

pełnieniem których wiązać się może ponoszenie odpowiedzialności konstytucyjnej

1) Prezydent (zastępujący go M Sejmu lub Senatu)

2) Prezes RM i członkowie RM 3) posłowie i senatorowie

4) inne:

a. Prezes NBP i NIK

b. członkowie KRRiTV

c. Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

d. osoby, którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem (obecnie kat. pusta)

~ dla niektórych to jedyna forma odpowiedzialności (Prezydent) a dla innych istnieje też inna

procedura egzekwowania odpowiedzialności za niezgodne z prawem działania

2. zakres przedmiotowy odpowiedzialności ulega zróżnicowaniu w odniesieniu do poszczególnych kategorii os.

1) Prezydent

a. naruszenie Konst. lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem, lub w

zakresie swojego urzędowania (tzw. delikt konstytucyjny)

b. popełnienie przestępstwa (nie może być postawiony przed innym sądem karnym)

2) Prezes RM i członkowie RM

a. tak samo rozumiany delikt konstytucyjny b. popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem

- wyjątek od zasady rozpatrywania ich czynów przez sąd powszechny

- konieczne zaistnienie 3 przesłanek: · przestępstwo w związku z zajmowanym stanowiskiem

· równocześnie musi być popełniony delikt konstytucyjny

(razem odpowiedzialność konstytucyjna i karna) · uchwała Sejmu o celowości

3) posłowie i senatorowie

a. złamanie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego jak i nabywania tego majątku

- najwęższy zakres, jest do delikt konstytucyjny, ale rozumiany wąsko

4) inne

a. tylko delikt konstytucyjny

- brak możliwości egzekwowania przed TS od tych osób odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwa

3. tak wyznaczony zakres przedmiotowy ulega pewnemu zawężeniu * ustawowa regulacja problemu przedawnienia – ściganie przed TS jest dopuszczalne w

okresie 10 lat od popełnienia czynu, chyba że czyn stanowi przestępstwo skarbowe, dla

którego jest przewidziany dłuższy okres przedawnienia

4. egzekwowaniu odpowiedzialności przed TS nie stoi na przeszkodzie, że oskarżony nie sprawuje już urzędu - znaczenie ma to, że dany urząd był zajmowany w chwili popełnienia czynu rodzącego

odpowiedzialność przed TS

94

II.1. Postępowanie ws. postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed TS

1. unormowanie przebiegu postępowania prowadzącego do wyegzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej, bądź też karnej najwyższych urzędników paostwowych jest zróżnicowana * w odniesieniu do niektórych stanowisk w tym Prezydenta pewne elementy postępowania zostały unormowane w samej Konstytucji, inne wynikają z ustawy o TS i pośrednio z

regulaminów SN i Sejmu

2. całośd postępowania można podzielid na 2 etapy: - wstępny – przed organami podejmującymi decyzjęo postawieniu konkretnej osoby przed TS - zasadniczy – postępowanie przed samym TS

3. etap wstępny rozpoczyna wniesienie tzw. wniosku wstępnego nie będącego aktem oskarżenia, a raczej rodzajem zawiadomienia o złamaniu prawa przez danego urzędnika paostwowego

- w przypadku Prezydenta – wnieść może grupa członków ZN licząca min ¼ ulc, inicjatywa

samych senatorów jest ograniczona z powodu zbyt małej liczebności

- konieczne elementy wniosku: * wskazanie czynu

* kwalifikacja prawna czynu

* dowody * dane osobowe

- kierowany na ręce MS, który przekazuje go do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej

kontrola formalna MS, który może wezwać do uzupełnienia i odmówić nadania dalszego biegu w przypadku nieuzupełnienia

* stała komisja sejmowa, która bada zgodność wniosku

* przewodniczący Komisji niezwłocznie zawiadamia Prezydenta

* Komisja może przesłuchiwać świadków, badać treść akt i dokumentów, korzystać

z pomocy PG i NIK

* Prezydent ma możliwość składania wyjaśnień, wniosków i korzystania z obrońcy * zwolnienie świadków, biegłych i os. składających wyjaśnienia z obowiązku

zachowania tajemnicy państwowej * Komisja kończy postępowanie sprawozdaniem i sformułowaniem wniosku

- adresatem ustaleń jest ZN

- wniosek dot. postawienia Prezydenta w stan oskarżenia, lub umorzenia

postępowania (w przypadku wniosku o mnożenie postępowania–

uzasadnienie faktyczne i prawne)

- sformułowane przez Komisję konkluzje nie mają mocy prawnej

4. ostateczną decyzję o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia podejmuje ZN uchwałą przyjętą większością 2/3 ustawowej l. członków

- niepodjęcie uchwały = umorzenie postępowania w sprawie zainicjowanej wnioskiem

- skutkiem podjęcia uchwały -zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezydenta i zastępstwo - uchwała ZN nie jest aktem oskarżenia przed TS

* organ musi samodzielnie sforować dokument odpowiedniej treści, ale zwykle

oparty o ustalenia Komisji zawarte we wniosku i sprawozdaniu - ZN wywołuje ze swojego grona 2-óch oskarżycieli reprezentujących w postępowaniu przed TS

* muszą mieć kwalifikacji do zajmowania stanowiska sędziego * nie muszą rekrutować się z różnych izb

5. dot. też MS zastępującego Prezydenta

II.2. Postępowanie ws. pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej innych osób

1. unormowanie przebiegu postępowania prowadzącego do wyegzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej, bądź też karnej najwyższych urzędników paostwowych jest zróżnicowana

* w odniesieniu do niektórych stanowisk (w tym członków RM, posłów i senatorów) pewne elementy postępowania zostały unormowane w samej Konstytucji, inne wynikają z ustawy o TS

* odpowiedzialność przed TS jest zawsze indywidualna, nawet gdy delikt konstytucyjny popełnił cały organ

2. całośd postępowania można podzielid na 2 etapy: - wstępny –przed organami podejmującymi decyzję o postawieniu konkretnej osoby przed TS - zasadniczy – postępowanie przed samym TS

3. etap wstępny rozpoczyna wniesienie tzw. wniosku wstępnego nie będącego aktem oskarżenia, a raczej rodzajem zawiadomienia o złamaniu prawa przez danego urzędnika paostwowego

- w przypadku członków RM – wnieść może min 115 posłów i Prezydent (bez kontrasygnaty)

- w przypadku posłów M Sejmu, a senatorów – M Senatu

- inne osoby – Prezydent (ale z kontrasygnatą), min 115 posłów, sejmowa komisja śledcza

- konieczne elementy wniosku:

* wskazanie czynu

* kwalifikacja prawna czynu * dowody

* dane osobowe

- kierowany na ręce MS, który przekazuje go do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej

kontrola formalna MS, który może wezwać do uzupełnienia i odmówić nadania

dalszego biegu w przypadku nieuzupełnienia

* stała komisja sejmowa, która bada zgodność wniosku * przewodniczący Komisji niezwłocznie zawiadamia osobę, której dotyczy wniosek

* Komisja może przesłuchiwać świadków, badać treść akt i dokumentów, korzystać

z pomocy PG i NIK * możliwość składania wyjaśnień, wniosków korzystania z pomocy obrońcy

* zwolnienie świadków, biegłych i os. składających wyjaśnienia z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej

* Komisja kończy postępowanie sprawozdaniem i sformułowaniem wniosku

- kierowane są na posiedzenie plenarne Sejmu

- wniosek dot. propozycji pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej,

lub umorzenia postępowania

- musi on spełniać wymogi przewidziane w KPK dla aktu oskarżenia - przy wniosku o mnożenie postępowania– uzasadnienie faktyczne i prawne

- sformułowane przez Komisję konkluzje nie mają mocy prawnej

4. ostateczną decyzję o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej, bądź również karnej, Prezesa RM i członków RM podejmuje Sejm większością 3/5 ustawowej liczby posłów w przypadku innych podmiotów bezwzględną większością w obecności min ½ ulp

- niepodjęcie uchwały = umorzenie postępowania w sprawie zainicjowanej wnioskiem

- skutkiem podjęcia uchwały –zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy * nie dot. p i s, -nie ma instytucji zawieszenia sprawowania mandatu parlamentarnego

* uchwała Sejmu jest równocześnie wnioskiem o uchylenie immunitetu - aktem oskarżenia staje się uchwała Komisji

- gdy sprawa dot. Prezesa RM, albo jej członka – w uchwale Sejmu przesądzona zostaje

dopuszczalność i celowość łącznego rozpatrywania przez TS również kwestii ich ew. odp. karnej - Sejm wybiera ze swojego grona 2-óch oskarżycieli, min 1 musi mieć kwalifikacje prawnicze

95

III. Postępowanie przed TS, w tym sankcje stosowane przez TS

1. unormowanie przebiegu postępowania prowadzącego do wyegzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej , bądź też karnej najwyższych urzędników paostwowych jest zróżnicowana

2. całośd postępowania można podzielid na 2 etapy:

- wstępny + zasadniczy

3. postępowanie przed TS jest 2-instancyjne

* wymuszone koncepcją właściwości TS jako organu egzekwującego również odpowiedzialność karną, a takie postępowanie musi być co najmniej 2-instancyjne

* w I instancji – przewodniczący i 4 członków

* w II instancji (jako organ odwoławczy) – przewodniczący i 6 członków (ale inni niż w I )

* stosowanie są odpowiednio przepisy KPK

4. sankcje

- z Konstytucji można wyinterpretować sankcje w przypadku Prezydenta i parlamentarzystów

* w wypadku złożenia Prezydenta najważniejszą sankcją jest złożenie z urzędu * wobec posła lub senatora łamiącego usadowe zakazy ograniczenia prowadzenia

działalności gospodarczej i zarobkowej TS może orzec pozbawienie mandatu, co

jest dla nich jedyną konsekwencją stwierdzonego naruszenia prawa - ustawa o TS różnicuje wymierzone sankcje w zależności od rodzaju odpowiedzialności

* w przypadku deliktu konstytucyjnego

- utrata praw wyborczych - utrata wszystkich / niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych

- zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji

związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych

// kary i zakazy na czas 2-10 lat

- w uzasadnionych przypadkach może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego i nie wymierzyć żadnej z wymienionych sankcji

* w razie stwierdzenia naruszenia prawa

- wobec urzędującego Prezydenta – złożenie z urzędu - wobec innych – utratę zajmowanego stanowiska

* stwierdzając, że doszło do złamania przepisów karnych TS wymierza kary

przewidziane w tych przepisach * osoby skazane przez TS nie mogą skorzystać z prezydenckiego prawa łaski

5. zmiany ustawy o TS rozstrzygnęły wątpliwości dot. możliwości wniesienia kasacji do SN - możliwość wniesienia kasacji do SN od wyroku TS wydanego w II instancji

- wykluczenie takiej możliwości było by uzasadnione tylko w przypadku osądzenia kwestii deliktu konstytucyjnego, ale naruszało by zasadę równości wobec prawa zwł. że w przypadku

członków RM możliwe jest łączne rozpatrywanie przez TS kwestii odpowiedzialności

konstytucyjnej i karnej

6. problem obejmowania spraw rozpatrywanych przez TS ustawami amnestyjnymi - praktyka wskazuje, że taka możliwość istnieje

- w przypadku odpowiedzialności karnej dopuszczenie takiej możliwości jest wręcz konieczne

7. sprawy rozpoczęte przed wejściem w życie Konstytucji, powinny byd prowadzone zgodnie z przepisami konstytucyjnymi obowiązującymi w dniu rozpoczęcia sprawy

Rozdział IX. Władza kontrolująca

1. Krajowa Rada Sądownictwa

I. Pozycja ustrojowa skład i kompetencje KRS

1. trudne jest jednoznaczne określenie charakteru ustrojowego KRS

- nie jest ona z pewnością sądem

- z uwagi na skład trudno nazwać ją organem samorządu sędziowskiego

- przyjmuje się, żejest to organ sui generisdziałający w sferze szerokorozumianej administracji publicznej

2. zakotwiczona w Konstytucji, wg której stoi on na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów

* normuje także skład KRS, budując go wg zasady członkowstwa z urzędu i z wyboru

* skład (z urzędu): 1. Pierwszy Prezes SN

2. Prezes NSA

3. Minister Sprawiedliwości * skład (z wyboru:)

4. 15 członków wybranych spośród sędziów wszystkich rodzajów sądów

5. 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów 6. 2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów

7. osoba powołana przez Prezydenta

3. kadencja członków wybieranych trwa 4 lata, natomiast członkowie z urzędu są członkami KRS przez okres pełnienia tych funkcji * spośród swoich członków KRS wybiera przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących

4. Konstytucja przyznaje KRS w celu realizacji jej najważniejszego, konstytucyjnego zadania istotną kompetencję - prawo kierowania do TK wniosków ws. zgodności z Konstytucją aktów normatywnych

dot. niezależności sądów i niezawisłości sędziów

5. Rada wykonuje zadania określone w ustawach, a w szczególności: 1) rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego SN i NSA i w sądach

powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i w sądach wojskowych

a. zgłaszane są one odpowiednio przez zgromadzenia ogólne sędziów tych sądów

2) przedstawia Prezydentowi wnioski o powołanie sędziów w wyżej wymienionych sądach 2) wysłuchuje informacji o stanie kadry sędziowskiej i wypowiada się o tym stanie

3) czuwa nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej

a. uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i czuwa nad ich przestrzeganiem b. wybiera rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych

c. występuje z żądaniem podjęcia czynności dyscyplinarnych wobec sędziego

4) opiniuje:

a. ws. powołania i odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu

b. projekty aktów prawnych ws. wynagrodzeń sędziowskich c. projekty aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów

5) przedstawia Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi informację z rocznej działalności i postulaty

co do problemów i potrzeb wymiaru sprawiedliwości

96

2. NIK

I. Pozycja ustrojowa Najwyższej Izby Kontroli

1. podstawy dla organizacji i funkcjonowania w Konstytucji * zaliczona do „organów kontroli państwowej i ochrony prawa” + rozwinięcie w ustawie o NIK

2. wg Konstytucji NIK jest naczelnym organem kontroli paostwowej - zajmuje najwyższą pozycję w całym systemie organów i instytucji realizujących

kompetencje kontrolne w państwie

- ustawa nakłada na inne organy kontroli obowiązek współdziałania z NIK, m.in.:

* wykorzystywanie przez NIK wyników kontroli prowadzonych przez inne organy * przeprowadzanie kontroli wspólnych

* zlecanie tym organom przez NIK przeprowadzenia kontroli doraźnych

3. NIK jest organem podlegającym Sejmowi - powiązania organizacyjne i funkcjonalne

- wzmacnia to skuteczność kontroli parlamentarnej - przesłanka uzasadniająca i legitymująca zakres i kryteria działań kontrolnych NIK

- funkcjonalne wsparcie Sejmu ze strony NIK obowiązki dot. przedkładania posłom:

* analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej * opinii w przedmiocie absolutorium dla RM

* informacji o wynikach kontroli

* wniosków i wystąpień

4. powiązanie z Sejmem nie może powodowad zagrożenia dla walorów wykonywanych przez ten organ kompetencji (fachowości, rzetelności i obiektywizmu), gwarancje:

- konstytucyjnie określony szczególny status Prezesa NIK

- uprzednie wskazanie kryteriów kontroli poszczególnych sfer życia publicznego w państwie

II. Struktura i zasady działania NIK

1. zasada podległości NIK Sejmowi odzwierciedlenie w postanowieniach dot. kreowania tego organu - obsadzanie najważniejszych stanowisk należy bowiem do Sejmu

2. na czele stoi Prezes NIK, który odpowiada za jej pracę

- powołuje Sejm na zgodą Senatu na 6-letnią kadencję z możliwością 1x ponownego

- posiada szczególny status prawny * wymóg apolityczności

* zakaz zajmowania innego stanowiska (wyj. prof. szkoły wyższej)

* niepołączalność z piastowanie mandatu parlamentarnego * gwarancja w postaci immunitetu ew. uchylanego przez Sejm

- Sejm i jego organy powołują i odwołują także wiceprezesów NIK (2-4) 4. konstytucyjną zasadą organizacji NIK jest kolegialnośd działania tego organu - realizacja określonych kompetencji jest zastrzeżona dla NIK, a nie samego Prezesa - Kolegium NIK jest organem decydującym we wszystkich ważniejszych kwestiach

związanych z funkcjonowaniem NIK

* świadczy o tym rodzaj i doniosłość rozstrzygnięć, których podejmowanie jest zastrzeżone dla Kolegium NIK

* posiada uprawnienia zatwierdzające, stanowiące i opiniodawcze

* 14 członków powoływanych przez Sejm na wniosek Prezesa NIK, Prezes NIK, wiceprezesi, dyrektor generalny NIK

5. bieżącą działalności kontrolną realizują jednostki organizacyjne NIK (departamenty i delegatury)

III. Prezes NIK - sposób powoływania, odwoływania i kompetencje

1. powołuje Sejm za zgodą Senatu na 6-letnią kadencję z możliwością 1x ponownego powołania - prawo zgłaszania kandydatur: * MS

* grupa min 35 posłów

- dla powołania konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości w obecności min ½ ulp - uchwałę o wyrażeniu zgody na powołanie kandydata Senat powinien wyrazić w ciągu 1m-ca

od dnia otrzymania uchwały Sejmu

* niepodjęcie uchwały w terminie oznacza wyrażenie zgody * odmowa akceptacji oznacza konieczność ponowienia procedury, wobec innej osoby

- na wyrażeniu zgody na powołanie PrezesaNIK– kończą się kompetencje Senatu

3. szczególny status prawny Prezesa NIK

- wymóg apolityczności - zakaz zajmowania innego stanowiska bądź wykonywania innych zajęć zawodowych z wyj.

zajmowania stanowiska prof. szkoły wyższej

- zakaz piastowania mandatu parlamentarnego

- przywilej immunitetu formalnego, o uchyleniu którego decyduje Sejm

- ustawowe określenie przesłanek wygaśnięcia kadencji: * śmierć

* orzeczenie TS o utracie zajmowanego stanowiska

*odwołanie, o którym decyduje Sejm, ale przesłanki są enumeratywnie wymienione - zrzeczenie się stanowiska

- uznanie trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków na skutek choroby

- skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwa lub za

złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego

- orzeczenie przez TS zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk lub

pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych

4. Prezesa NIK nie mogą spotkad żadne sankcje o charakterze politycznym

- brak możliwości politycznie uwarunkowanego odwołania

- nie można go odwołać, gdyby kierunek działań kontrolnych NIK, lub też przedstawione

rezultaty kontroli byłyby ocenione jako niewłaściwe, lub nierzetelne *Sejm może ich nie brać pod uwagę, lub wytyczyć inne kierunki kontroli

5. Prezes NIK kieruje Izbą i odpowiada przed Sejmem za jej działalnośd - podporządkowanie Sejmowi przejawia się np. w obowiązkowym uczestnictwie w posiedzeniach

Sejmu

6. Sejm powołuje także 2-4 wiceprezesów NIK - wraz z Prezesem, 14 członkami powołanymi przez Sejm i dyrektorem generalnym NIK tworzą

Kolegium NIK, organ decydujący w najważniejszych kwestiach związanych z

funkcjonowaniem NIK

97

IV. Kolegium NIK - skład i kompetencje

1. konstytucyjną zasadą organizacji NIK jest kolegialnośd działania tego organu - realizacja określonych kompetencji jest zastrzeżona dla NIK, a nie samego Prezesa - realizacją tej zasady jest przede wszystkim funkcjonowanie Kolegium NIK

2. jest organem decydującym we wszystkich ważniejszych kwestiach związanych z funkcjonowaniem NIK

- świadczy o tym rodzaj i doniosłość rozstrzygnięć, których podejmowanie jest jemu zastrzeżone

- posiada kompetencje zróżnicowane pod względem charakteru prawnego:

a. zatwierdzające

- zatwierdzanie analizy wykonania budżetu państwa i założeń

polityki pieniężnej (przedstawianej Sejmowi w trakcie prac nad

udzieleniem absolutorium RM)

b. stanowiące – uchwalanie: - opinii w przedmiocie absolutorium dla RM

- wniosków w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów

związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne - wystąpień zawierających zarzuty wynikające z kontroli

- projektów statutu NIK

- budżetu NIK

- okresowych planów pracy NIK

c. opiniodawcze – dot.:

- programów kontroli i informacji o wynikach szczególnie

ważnych kontroli wniesione przez Prezesa NIK - innych spraw wniesionych przez Prezesa NIK

- spraw przedstawionych przez min 1/3 członków Kolegium NIK

3. w skład wchodzi: - 14 członków powoływanych przez Sejm na wniosek Prezesa NIK

- Prezes NIK i wiceprezesi (2-4) - dyrektor generalny NIK

są niezawiśli w sprawowaniu swoich funkcji

* gwarantuje to prawo zgłaszania zdania odrębnego wobec uchwał podejmowanych

przez Kolegium NIK

V. Kontrola przez NIK podmiotów państwowych

1. zgodnie z Konstytucją NIK jest naczelnym organem kontroli paostwowej - jedną z podstawowych przesłanek zobiektywizowania kontroli jest ścisłe i jednoznaczne

określenie kryteriów, wg których jest przeprowadzana - Konstytucja nie tylko wylicza takie kryteria, ale przypisuje je do odpowiednich zakresów kontroli realizowanych przez NIK, kryteria takie to:

* legalność - czy działalność jednostki kontrolowanej posiada podstawię

prawną i jest zgodna z obowiązującym prawem * gospodarność - …czy poniesione nakłady przyniosły możliwie max efekty

* celowość - .czy realizowane działania prowadziły do osiągniecia zamierzonego celu

* rzetelność - … zgodności podejmowanych działań z wymaganiami wiedzy i techniki oraz z zasadami dobrej wiary

2. podstawowy zakres kontroli NIK określony w Konstytucji obejmuje szeroko ujęte: A. organy państwowe

B. państwowe jednostki organizacyjne

3. ustawodawca zwykły dokonuje jednak dalszego zróżnicowania związany z przedmiotem kontroli NIK 1 GRUPA:

a. organy administracji rządowej

b. NBP c. państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne

ich kontrola przeprowadzana w oparciu o kryterium legalności, gospodarności, celowości i rzetelności * przedmiotem zainteresowania NIK jest zatem całokształt działalności tych podmiotów

- chodzi o działalność gospodarczą, finansową i organizacyjno-administracyjną zwł.

zaś wykonywanie budżetu państwa i realizacja ustaw oraz innych aktów normatywnych

2 GRUPA:

a. Kancelarie Prezydenta, Sejmu i Senatu b. KRRiTV

c. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych d. IPN – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiem

e. Państwowa Inspekcja Pracy

NIK kontroluje tylko wykonanie budżetu państwa, oraz gospodarkę finansową i majątkową

* w szerszym zakresie (jak przy 1 grupie) możliwa tylko na zlecenie Sejmu, Prezydenta

Senatu, odnośnie ich Kancelarii

3 GRUPA:

a. TK b. RPO

c. SN i NSA

e. Krajowe Biuro Wyborcze

kontrola NIK obejmuje jak poprzednio - tylko wykonanie budżetu państwa oraz gospodarkę

finansową i majątkową, ale wykluczona jest kontrola w szerszym zakresie, z uwagi na niezależny charakter tych instytucji

4. kontrola NIK we wszystkich grupach ma charakter obligatoryjny

98

VI. Kontrola przez NIK podmiotów samorządowych

1. oprócz szeroko rozumianych organów paostwowych zakres kontroli NIK tworzą: * organy samorządu terytorialnego

* komunalne osoby prawne

* komunalne jednostki organizacyjne

2. przez „organy samorządu terytorialnego” należy rozumied:

a. gminę

b. powiat

c. samorząd województwa

d. inne samorządowe osoby prawne i samorządowe jednostki organizacyjne

3. kontrola całokształtu ich działalności opiera się na kryterium legalności, gospodarności i rzetelności

4. kontrola NIK w tym przypadku ma charakter fakultatywny, o czym świadczy użycie przez ustrojodawcę zwrotu „może kontrolowad” - podjęcie kontroli następuje na zlecenie Sejmu, lub jego organów

- na wniosek Prezydenta, Prezesa RM

- z własnej inicjatywy

VII. Kontrola przez NIK podmiotów prywatnych

1. oprócz szeroko rozumianych organów paostwowych, oraz organów samorządu terytorialnego zakres kontroli NIK obejmuje: - działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych

(przedsiębiorców) w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe

lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa, w szczególności:

1) wykonują zadania zlecone lub powierzone przez państwo lub samorząd terytorialny

2) wykonują zamówienia publiczne 3) wykonują prace interwencyjne albo roboty publiczne

4) działają z udziałem państwa lub samorządu terytorialnego

5) korzystają z mienia państwowego lub samorządowego 6) wykonują zadania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego

3. kontrola NIK w tym przypadku ma charakter fakultatywny, o czym świadczy użycie przez ustrojodawcę zwrotu „może kontrolowad”

- podjęcie kontroli następuje na zlecenie Sejmu, lub jego organów

- na wniosek Prezydenta, Prezesa RM

- z własnej inicjatywy

VIII. Środki pokontrolne i konsekwencje kontroli NIK

1. procedura kontrolna spełnia podstawowe standardu praworządnego postępowania

- warunki dla bezstronnego i fachowego przeprowadzenia czynności kontrolnych - zachowuje prawo jednostki kontrolowanej do przedstawienia własnego stanowiska

- mechanizmy ograniczające arbitralność

2. proces kontrolny kooczy się sporządzeniem: - protokołu - wystąpienia pokontrolnego – zawiera oceny działalności podmiotu kontrolowanego, wnioski

i uwagi dot. usunięcia uchybień, oraz odnoszące się do osób winnych stwierdzonych uchybień

gdy wyniki kontroli w jednostce kontrolowanej uzasadniają podejrzenie popełnienia

przestępstwa lub wykroczenia, NIK zawiadamia o tym organy powołane do ich ścigania

3. konsekwencje działao kontrolnych NIK mogą dotyczyd: * bezpośrednio podmiotu kontrolowanego

* organów wyższych (gł. które kontrolę zlecały lub o nią wnioskowały) konsekwencje kontroli dla tych organów są istotne z punktu widzenia ustrojowego

4. uprzywilejowaną pozycję posiada Sejm i jego organy –ma wiążące prawo zlecania przeprowadzenia kontroli

A) udział NIK w podejmowaniu uchwały w przedmiocie absolutorium

- polega na przedstawieniu Sejmowi analizy wykonania budżetu państwa i założeń

polityki pieniężnej + opinii w kwestii absolutorium dla RM

* analiza przesyłana jest równolegle ze sprawozdaniem rządu z wykonania

budżetu - kontratyp dla weryfikacji danych przedstawionych przez RM

* opinia daje wyraz stanowiska NIK na temat oceny wykonania budżetu

B) NIK przedkłada corocznie: * sprawozdanie ze swojej działalności

* informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm i jego organy, oraz

wnioskowanych przez Prezydenta i rząd

C) instrumentem służącym wykorzystaniu przez NIK informacji na temat działalności

podmiotów kontrolowanych są jej wnioski i wystąpienia kierowane do Sejmu *wnioski – dot. rozpatrywania przez Sejm problemów działalności organów

wykonujących zadania publiczne, dostrzeżonych w trakcie działań kontrolnych

*wystąpienia – zawierają wynikające z kontroli zarzuty dot. działalności > członków RM

> osób kierujących urzędami centralnymi

> Prezesa NBP > osób kierujących instytucjami pomocniczymi najwyższych organów

w odniesieniu do niektórych wystąpienia NIK mogą stanowić podstawę podejmowania działań realizujących ich odpowiedzialność polityczną, bądź konstytucyjną

6. z efektów kontroli korzystają także Prezydent i Prezes RM - NIK przedkłada im informacje o wynikach kontroli wszczynanych na ich wniosek, oraz o

wynikach innych przeprowadzonych kontroli

7. delegatury NIK przedkładają właściwym wojewodom, sejmikom samorządowym i radom gmin wyniki ważniejszych kontroli dot. działalności terenowych organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego

99

3. RPO

I. Pozycja ustrojowa RPO, jego wybór odwoływanie

1. RPO został zaliczony w Konstytucji do odrębnej grupy organów określonych mianem „organów kontroli paostwowej i ochrony paostwa” * podkreśla to jego specyficzną funkcję jako samodzielnego organu państwowego o statusie

konstytucyjnym, wyraźnie oddzielonego od organów administracji i sądownictwa

* fundamentalne znaczenie 2 zasad o randze konstytucyjnej: - niezawisłość – dot. gł. płaszczyzny funkcjonalnej, RPO jest niezawisły wdziałalności

- niezależność – dot. gł. aspektu organizacyjnego i braku podległości, z wyjątkiem

ograniczonej odpowiedzialności wobec Sejmu

2. gwarancje niezawisłości i niezależności - immunitet formalny i przywilej nietykalności

* bez zgody Sejmu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, ani

pozbawiony wolności * zgoda Sejmu konieczna do zatrzymania lub aresztowania, z wyj. ujęcia na gorącym

* w razie zatrzymania konieczne jest niezwłoczne powiadomienie MS, który może

nakazać natychmiastowe zwolnienie

3. RPO powołuje Sejm za zgodą Senatu nawiązanie do skandynawskiego modelu ombudsmana

- pewne powiązania z parlamentem są konieczne

- prawo zgłoszenia kandydata: MS lub grupa min 35 posłów

- głosowanie nad kandydatami poprzedza ich zaopiniowanie przez właściwe komisje sejmowe - Sejm dokonuje wyboru uchwałą podjętą bezwzględną większością w obecności min ½ ulp

* jeśli żaden z kandydatów nie uzyska większości, to do kolejnych tur nie przechodzi

kandydat z najmniejszą liczbą głosów - wyrażenie zgody przez Senat zwykłą większością w obecności min ½ ulsw ciągu 1m-ca

* niepodjęcie rozstrzygnięcia w terminie = wyrażenie zgody

* gdy Senat nie wyrazi zgody – procedura ponowiona (wobec innego kandydata) - przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków RPO składa przed Sejmem ślubowanie

* kadencja trwa 5 lat (możliwa 1 reelekcja)- zaczyna się od dnia ślubowania

4. kandydat na RPO musi wyróżniad się - wiedzą prawniczą

- doświadczeniem zawodowym

- wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną

5. Sejm odwołuje RPO przed upływem kadencji, uchwałą podjętą większością 3/5 w obecności min ½uls (z wyj. zrzeczenia się wykonywania obowiązków), na wniosek MS, gdy: - trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił

- złożył nieprawdziwe oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu - sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu [problem nieostrości tego kryterium]

6. ograniczenia z wiązane z pełnieniem stanowiska RPO - niepołączalność z piastowaniem mandatu parlamentarnego i stanowiska głowy państwa

- zakaz zajmowania innego stanowiska i zajęć zawodowych (wyj. prof. szkoły wyższej) * gwarancja powrotu na poprzednie, albo równorzędne stanowisko

- zakaz przynależności od partii politycznej, związku zawodowego, prowadzenia działalności

niedającej się pogodzić z godnością urzędu

I.1. Środki działania RPO podejmowane w interesie konkretnej osoby

1. podstawowym zadaniem RPO jest stanie na straży praw i wolności człowieka i obywatela określonych w Konstytucji - łatwa dostępność stron do RPO i odformalizowane postępowanie przed RPO

- podstawowymśrodkiem ochrony praw i wolności każdego człowieka jest prawowystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej

- minimalne wymogi formalne wnioskuinicjującego postępowanie, może go złożyć:

* obywatel, organizacja obywateli ale i bezpaństwowcy i cudzoziemcy * orany samorządowe

* Rzecznik Praw Dziecka

* działania podjęte z inicjatywy własnej RPO

- RPO w pełni samodzielnie decyduje o podjęciu lub odmowie podjęcia sprawy

* konieczne jest zawiadomcie wnioskodawcy o sposobie załatwienia sprawy

* może tylko wskazać wnioskodawcy przysługujące mu środki działania, lub

przekazać sprawę wg. właściwości * może skorzystać z przysługujących mu środków działania

2. środki o charakterze kontrolno-wyjaśniającym

- służą wszechstronnemu zbadaniu sprawy i ustaleniu, czy rzeczywiście doszło do naruszenia prawa, bądź zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej

* może zbadać sprawę na miejscu, żądać wyjaśnień, ma wgląd do akt, może zlecić

sporządzenie opinii lub ekspertyz, żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy… * może korzystać z pomocy innych organów i instytucji, zwł. nadzoru i prokuratury

- obowiązek współdziałania i udzielania mu pomocy

* za pośrednictwem Sejmu może zainicjować czynności kontrolne NIK

3. środki o charakterze sygnalizacyjno-interwencyjnym

- stosowane, gdy stwierdzi naruszenie w wyniku czynności wyjaśniających

* jeśli nie to powiadamia wnioskodawcę, że mnie stwierdził naruszenia

1)podstawowym środkiem działania tzw. wystąpienie kierowanie do podmiotu, w którego

działaniach stwierdzono naruszenie * nie jest to środek władczo rozstrzygający sprawę, zawiera tylko postulaty i opinie co do sposobu jej załatwienia

* może zawierać żądanie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, lub sankcji

służbowych * adresat musi w max 30 dni poinformować o podjętych działaniach lub stanowisku

2) może zwrócić się także do organu nadrzędnego wobec danej jednostki o podjęcie działań

3) środki związane z postępowanie sądowym lub administracyjnym: * żądanie wszczęcia postępowania ws. cywilnych

* żądanie wszczęcia przez oskarżyciela postępowania przygotowawczego ws. o

przestępstwa ścigane z urzędu

* prawo zaskarżenia decyzji do sądu administracyjnego

* prawo udziału w każdym toczącym się postępowaniu na prawach prokuratora * wystąpienie z wnioskiem o ukaranie oraz o uchylenie prawomocnego

rozstrzygnięcia w postępowaniu ws. o wykroczenia

* wniesienie kasacji od każdego prawomocnego orzeczenia // żaden z środków RPO nie ma jednak charakteru władczego, ich celem jest inicjowanie i

oddziaływanie na postępowanie i rozstrzygnięcia pewnych organów i instytucji

100

I.2. Środki działania RPO podejmowane w interesie ogółu

1. podstawowym zadaniem RPO jest stanie na straży praw i wolności człowieka i obywatela określonych w Konstytucji * dysponuje on kompetencjami, za pomocą których może chronić wolności i prawa w szerszym,

niż tylko indywidualnym, wymiarze

2. środki o charakterze inspiracyjnym: 1. przedstawianie organom, organizacjom i instytucjom ocen wniosków zmierzających do:

- zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności człowieka i obywatela

- usprawnienia tryby załatwiania ich spraw

2. obowiązek adresatów ustosunkowania się do ocen, opinii i uwag RPO

3. wystąpienie do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy

ustawodawczej, o wydanie lub zmianę aktów prawnych ws. dot. wolności i praw czł. i obywatela - pozwala widzieć w RPO dodatkową gwarancję dla najwyższej mocy prawnej

Konstytucji w aspekcie pozytywny

- przesłanką jej wykorzystania może być także stwierdzenie zaistnienia luk w systemie aktów normatywnych, czego skutkiem byłaby niemożliwość realizacji

przewidzianych w Konstytucji praw i wolności

4. wystąpienie do TK ws. kontroli konstytucyjności i legalności aktów normatywnych (raga konstytucyjna uprawnienia)

5. możliwość uczestniczenia w postępowaniu ws. skarg konstytucyjnych

6. możliwość występowania do SN o podjęcie uchwały wykładniczej mającej na celu wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości, lub rozbieżności w orzecznictwie

- podobnie jak wniosek do TK służy eliminacji sprzeczności zachodzących w

systemie prawa, zarówno poprzez eliminowanie wadliwych przepisów, jak i ich właściwą wykładnię

3. środki o charakterze informacyjno-edukacyjnym

- informowanie obydwu izb parlamentu o swojej działalności, ale także o stanie

przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela

- jego sprawozdanie jest podawane do wiadomości publicznej

- istotną zaletą takiego rozwiązania w wymiarze publicznym jest fakt zwiększenia świadomości

społecznej w sferze ochrony wolności praw jednostek * zwł. jakie prawa i wolności przysługują i jakie są środki służące ich ochronie

- analiza dokumentów przedstawianych przez RPO opinii publicznej jest czynnikiem

edukacyjnym, który zwł. powinien dot. olbrzymiej rzeszy urzędników i funkcjonariuszy publicznych

* to gł. ich na co dzień dot. problem realizacji i przestrzegania wolności i praw

Rozdział X. Niezależne od rządu organy regulujące

1. Narodowy Bank Polski

I. Organy

1. zasada gospodarki rynkowej wymaga uczynienia z funkcjonującego w kraju pieniądza rzeczywistego wyznacznika wartości towarów i usług i całości dóbr materialnych (i nie osłabia tego jej „społeczność”)

* podmiotem kierującym systemem pieniężnym Polsce jest NBP * emituje pieniądze podstawowym konstytucyjnym zadaniem NBP jest

odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza

* mimo niezależności od RM ma obowiązek wspierania polityki gospodarczej rządu, ale nie może to ograniczać podstawowego celu NBP tj. utrzymania stabilnego poziomu cen

2. NBP posiada co najmuje dwoisty charakter * jest bankiem, prowadzącym charakterystyczną dla takiej instytucji działalność finansową

* jego organy są jednocześnie organami państwa

3. naczelną ideą ustrojową dot. NBP jest jego niezależnośd od parlamentu i rządu - chodzi o niezależność polityczną, wyrażającą się w braku możliwości dezaprobaty dla

merytorycznej działalności NBP

* kontrola nad NBP przypada NIK, ale jest to kontrola fachowa, a nie polityczna

4. NBP działa przez swoje organy 1) Rada Polityki Pieniężnej

- Prezes NBP + po 3 członkówpowoływanych przez Sejm, Senat i Prezydenta · brak wymogu kontrasygnaty oraz brak wpływu rządu na skład

- wszyscy na 6-letnie, jednorazowe i rozpoczynające się jednocześnie kadencje

- organy powołujące mogą odwołać, ale tylko w wypadku:

· zrzeczenia się funkcji · choroby trwale uniemożliwiającej jej sprawowanie

· skazania wyrokiem sądowym za przestępstwo

· złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu

· nie zawiesili działalności w partii lub związku zawodowym

- naczelny, konstytucyjny organ NBP obradujący przynajmniej 1x/miesiąc

- konstytucyjnym zadaniem jest ustalanie corocznie założeń polityki pieniężnej

2) Zarząd NBP

- Prezes NBP, 2 wiceprezesów, i 4-6 członków powoływanych przez

Prezydenta nawniosek Prezesa NBP (wymóg kontrasygnaty)

- wykonuje uchwały RPP

3) Prezes NBP

- Sejm na konieczny wniosek Prezydenta na 6-letniąkadencję (możliwość 2x) - funkcje reprezentacyjne + na czele i przewodniczy RPP i Zarządowi NBP

- reprezentuje państwo w międzynarodowych instytucjach bankowych - tylko on podlega odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS

101

II. Zadania NBP

1. zasada gospodarki rynkowej wymaga uczynienia z funkcjonującego w kraju pieniądza rzeczywistego wyznacznika wartości towarów i usług i całości dóbr materialnych (i nie osłabia tego jej „społeczność”)

* podmiotem kierującym systemem pieniężnym Polsce jest NBP

2. podstawowym konstytucyjnym zadaniem NBP jest odpowiedzialnośd za wartośd polskiego pieniądza * emituje on pieniądze w ustalonej przez siebie wielkości i podejmuje wszelkie decyzje, od których zależy utrzymanie dobrej kondycji pieniądza naszego kraju poprzez ustalanie np.

- stopy procentowej

- wysokości rezerwy pieniężnej, którą bankom nie można będzie dysponować

- kursów walut obcych

3.zgodnie z konstytucją Rada Polityki Pieniężnej corocznie ustala założenia polityki pieniężnej - uchwalone założenia są przedstawiane do wiadomości Sejmu równocześnie z przedłożeniem

przez RM projektu budżetu państwa - odpowiednio wcześniej takie założenia przedstawiane są RM opracowującej projekt

budżetu, który jest opiniowany przez RPP, ale tylko na użytek RM

- z prowadzonej polityki pieniężnej RPP przedstawia Sejmowi sprawozdanie w terminie 5 m-cy

od zakończenia roku budżetowego, co pokrywa się z terminem sprawozdania RM z wykonania

budżetu

* wykonanie założeń jest kontrolowane przez NIK, ale nie jest przedmiotem absolutorium

4. mimo niezależności od RM na NBP ciąży obowiązek wspierania polityki gospodarczej rządu, co jednak nie może ograniczyd podstawowego celu NBP - utrzymania stabilnego poziomu cen

- organy NBP mogą opiniować rządowe projekty ustaw z zakresu polityki gospodarczej i

mające znaczenie dla systemu bankowego

- RM zobowiązana jest do współpracy RPP przy wykonywaniu polityki walutowej, zwł. przy określaniu zasad ustalania kursu złotego w stosunku do obcych walut

- RM ma prawo badać i zatwierdzać roczne sprawozdanie finansowe NBP

5. Prezes NBP oprócz funkcji kierowniczych w stosunku do organów NBP: - reprezentuje państwo w międzynarodowych instytucjach bankowych, oraz (jeśli RM nie postanowi inaczej) finansowych

- przedstawia Sejmowi kwartalne informacje o bilansie płatniczym i roczne zestawienie

międzynarodowej pozycji inwestycyjnej

6. inne zadania NBP: - reguluje płynność banków

- prowadzi bankową obsługę budżetu państwa i jego najważniejszych organów

Rozdział XI. Przykładowe kazusy dr M. Florczak-Wątor

1. Zenon Z., który został oskarżony przed sądem karnym o pobicie ze skutkiem śmiertelnym, nieoczekiwanie

otrzymał mandat senatorski w wyborach parlamentarnych. Po ogłoszeniu wyników wyborów przesłał do

sądu pismo z prośbą o zawieszenie postępowania karnego na czas trwania kadencji Senatu. Uzasadniając swoją prośbę powołał się na chroniący go od dnia wyboru na senatora immunitet formalny. Sąd uznał,

że prośba ta jest bezzasadna, gdyż senator nie został zaprzysiężony i, kontynuując postępowanie, wydał

postanowienie o tymczasowym aresztowaniu Zenona Z. Po miesiącu od zatrzymania i osadzenia w

areszcie Marszałek Senatu dowiedział się z prasy o całym zdarzeniu i uznając, że mandat tego

senatora wygasł z chwilą aresztowania, rozpisał wybory uzupełniające do Senatu. Z uwagi na fakt, że do

końca kadencji tej izby pozostało zaledwie 3 miesiące, nie zgłosił się żaden kandydat i wybory

uzupełniające odwołano. Marszałek Senatu przydzielił wówczas mandat senatorski kolejnej osobie,

która otrzymała największą ilość głosów w okręgu, z którego pochodził aresztowany senator. Oceń powyższy stan faktyczny w świetle obowiązujących przepisów.

a) Zenon nie może powoływać się na chroniący go immunitet formalny, ponieważ przestępstwo zostało popełnione przed wyborem na senatora - decydujące jest bowiem to, kiedy został

pociągnięty do odpowiedzialności karnej

b) wniosek senatora RP do sądu nieskuteczny, ponieważ postępowanie może zawiesić tylko uchwała izby

- powinien wnioskować do M Senatu o zawieszenie postępowania karnego

c) potrzebna jest zgoda izby na aresztowanie - nie zaistniała przesłanka do zatrzymania w postaci ujęcia na gorącym uczynku

- samo aresztowanie nie oznacza utraty mandatu

- M Senatu powinien zostać niezwłocznie powiadomiony o zatrzymaniu i może żądać zwolnienia (przepis ten nie ma zastosowania do aresztowania)

d) uzupełnienie składu Senatu następuje jedynie przez wybory, w kazusie błędnie użyto procedury

uzupełniania składu Senatu, ponieważ pomieszano ją z procedurą uzupełniania składu Sejmu - wyborów uzupełniających do Senatu nie przeprowadza się jeśli do końca kadencji

parlamentu pozostało mniej niż 6 miesięcy (w kazusie 3 miesiące)

2.

Do Sejmu wpłynął obywatelski projekt ustawy budżetowej, który po czterech miesiącach został

uchwalony i przekazany do Senatu. Trzy tygodnie później Prezydent ogłosił, że skraca kadencje obu

izb, o czym poinformował ich Marszałków. Senat nowej kadencji, uznając, że zasada dyskontynuacji

nie obowiązuje w stosunku do projektów obywatelskich, kontynuował prace nad przekazanym mu

wcześniej projektem ustawy budżetowej. Kilka dni później Sejm zebrał się na pierwsze posiedzenie, podczas którego niezwłocznie po wyborze Marszałka Sejmu posłowie również rozpoczęli prace nad tym

samym projektem ustawy budżetowej.

Prezydent, widząc chaos w parlamencie, ponownie skrócił jego kadencję i zarządził przerwę

międzykadencyjną w jego obradach.

Oceń powyższy stan faktyczny w świetle stosownych przepisów.

a) obywatele nie mogą występować z projektem ustawy budżetowej - wyłączna inicjatywa RM

b) prezydent mógł zarządzić skrócenie kadencji (nie przedstawiono mu do podpisu w ciągu 4 m-cy

ustawy budżetowej), ale musiałby uczynić to w ciągu 14 dni (a nie 3 tygodnie jak w kazusie) - wcześniej musiał zasięgnąć opinii Marszałków obu izb, a nie tylko ich poinformować

102

c) przy inicjatywie obywatelskiej nie funkcjonuje zasada dyskontynuacji

- konieczne, aby projekt przeszedł jednak kontrolę formalną MS

- prace zaczyna się od początku (w Sejmie), a nie np. od etapu Senackiego jak kazusie d) Senat nie może zebrać się wcześniej niż nowo wybrany Sejm na pierwsze posiedzenie

e) prezydent nie mógł skrócić kadencji (brak przesłanek)

f) prezydent nie mógł zarządzić przerwy między kadencjami - zasada permanencji polega na tym, że nie ma przerw między kadencjami

- przerwę w pracach mogą zarządzić tylko wewnętrzne organy izby

3.

Prezydent w wygłoszonym wobec Zgromadzenia Narodowego przemówieniu dotyczącym Święta Niepodległości wezwał posłów i senatorów do uchwalenia ustawy podwyższającej emerytury byłym

opozycjonistom. W debacie, która miała miejsce bezpośrednio po tym przemówieniu, posłowie

wskazywali, że słowa Prezydenta stanowią niedopuszczalną formę lobbingu na rzecz osób trzecich (tj. opozycjonistów) i korzystnych dla nich rozwiązań ustawowych. W związku z tym grupa 200 posłów

wystąpiła z wnioskiem o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. Sejm

decyzję uwzględniającą ten wniosek podjął większością 2/3 ustawowej liczy członków. Kilka dni później do Sejmu wpłynął prezydencki projekt ustawy o podwyższeniu emerytur byłym opozycjonistom.

Prezydent poprosił o rozpoznanie projektu w trybie pilnym, wnosząc jednocześnie o zaproszenie go na

wysłuchanie publiczne w charakterze osoby zainteresowanej pracami nad tym projektem. Oceń powyższy stan faktyczny w świetle obowiązujących przepisów.

a) nie było to ZN, bo jest ono kompetentne tylko do wysłuchania orędzia, a nie przemówienia Prezydenta

- o tym czy to jest orędzie decyduje sam Prezydent, a w kazusie było to tylko

przemówienie - jeśli byłoby to orędzie to nie można przeprowadzać nad nim debaty

b) Prezydent mógłby być lobbystą, bo nie jest wykluczony w ustawie o lobbingu

- jest przecież obywatelem i może być zainteresowany projektem - przeciwko lobbingowi prezydenta przemawiają natomiast kwestie etyczne, gdyż

występuje on w procesie stanowienia prawa

- każdy jednak kto chce brać udział w wysłuchaniu publicznym musi wypełnić i wysłać formularz, a w kazusie mowa jest tylko o zaproszeniu

- w kazusie jednak nie rozpatrujemy problemu w świetle ustawy, gdyż ona dotyczy

tylko projektów rządowych, zatem prezydent nie może lobbować, bo jest to projekt prezydencki a nie rządowy

c) z wnioskiem o postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed TS musi wystąpić 140 członków

ZN

- zatem mogą to być sami posłowie (natomiast Senatorowie nie gdyż jest ich tylko

100)

- decyzję podejmuje ZN a nie Sejm większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN d) Prezydent nie może nadać klauzuli pilności projektowi, może to uczynić jedynie RM w stosunku

do własnych projektów

e) Prezydent RP postawiony w stan oskarżenia nie może pełnić swoich funkcji

4.

Żądny przygód Prezydent RP postanowił rowerem udać się w podróż dookoła świata. Pracowników

swojej kancelarii poinformował, że przez całą dobę będzie dostępny pod telefonem komórkowym. U wybrzeży Afryki Prezydent stracił zasięg i ślad po nim zaginął. W kraju kompetencje głowy państwa

przejął wówczas Marszałek Sejmu. Kilka miesięcy później zarządził nowe wybory prezydenckie i jako

jedyny zgłoszony w nich kandydat wybory te wygrał. Po stwierdzeniu przez Państwową Komisję

Wyborczą ważności wyborów, nowy Prezydent skrócił kadencję parlamentu oraz kadencję Rady

Ministrów. Kilka dni później do kraju powrócił poprzedni Prezydent, który niezwłocznie zwołał

Zgromadzenie Narodowe celem stwierdzenia trwałej niezdolności samozwańczego Prezydenta do

wykonywania obowiązków. Ten ostatni zrzekł się urzędu głowy państwa i powrócił do pełnienia funkcji

Marszałka Sejmu.

Oceń powyższy stan faktyczny w świetle stosownych przepisów.

a) Marszałek Sejmu w tym przypadku może jedynie zastępować prezydenta

- nie może uczynić tego z własnej inicjatywy - możliwe jest to tylko gdy TK uzna przejściową niezdolność do sprawowania urzędu,

lub Prezydent zawiadomi MS o czasowej niezdolności do sprawowania urzędu

b) opuszczenie kraju przez Prezydenta na tak długi czas jest możliwe jednakże może skutkować pociągnięciem go do odpowiedzialności za niewywiązywanie się z swych obowiązków

c) MS nie może zarządzić nowych wyborów do momentu kiedy nie nastąpi opróżnienie urzędu

Prezydenta

- w tym wypadku dopóki zaginiony Prezydent nie zostanie uznany za zmarłego wg prawa

cywilnego

d) w wyborach nie może wziąć udział tylko 1 kandydat, w takiej sytuacji rozpisuje się nowe wybory

e) ważność wyborów stwierdza SN, nie PKW

f) Prezydent nie mógł skrócić kadencji Sejmu, gdyż nie było ku temu przesłanek - RM odpowiada tylko przed Sejmem i nie jest organem kadencyjnym

g) ZN zwoływane jest przez MS, a nie Prezydenta

- jedyną przesłanką podjęcia uchwały o trwałej niezdolności do sprawowaniu urzędu przez prezydenta jest zły stan zdrowia

h) „ samozwańczy prezydent” nie mógł wrócić na stanowisku MS gdyż w kazusie nastąpiła zmiana

składu Sejmu i wygasł jego mandat poselski

5.

Po porażce polskiej reprezentacji narodowej w finale piłkarskich mistrzostw Europy Euro 2012 w kraju wybuchły zamieszki. Tysiące kibiców wyszło na ulice domagając się ukarania bramkarza, który podczas

finałowego meczu pozował do zdjęć dla Przeglądu Sportowego. W odpowiedzi na te wydarzenia

Prezydent wprowadził w kraju stan wojny i zarządził powszechną mobilizację Sił Zbrojnych.

Niezwłocznie wniósł on również do Sejmu projekt ustawy o zniesieniu urzędu Ministra Obrony

Narodowej, który to projekt choć spotkał się ze sprzeciwem Prezes Rady Ministrów został uchwalony

przez popierającą głowę państwa większość parlamentarną. Następnie Prezydent, powołując się na art. 126 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym stoi on na straży bezpieczeństwa państwa, ogłosił, że na podstawie

tej normy przejmuje bezpośrednie zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi. Oceń powyższy stan

faktyczny w świetle stosownych przepisów.

a) brak przesłanek (tj. zbrojnej napaści) do wprowadzenia stanu wojny, ewentualnie mógł być

wprowadzony stan wyjątkowy ale konieczny byłby wniosek RM b) powszechna mobilizacja sił zbrojnych mogła być przez prezydent wprowadzona tylko na

wniosek RM

- w tym przypadku nie było przesłanek, ani nie była zachowana procedura

103

c) zniesienie Ministerstwa Obrony Narodowej nie mogło nastąpić w drodze ustawy, gdyż jest to

urząd konstytucyjny, musiała by nastąpić zmiana konstytucji

d) Prezydent nie mógł przejąć bezpośrednio zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi - z zadań nie można wyprowadzać kompetencji, co uczynił Prezydent

- w czasie pokoju sprawuje takie zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministerstwa

Obrony Narodowej, a w czasie wojny za pośrednictwem Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych

6. Mieszkańcy Małopolski postanowili wystąpić z żądaniem przeprowadzenia referendum w sprawie

przeniesienia stolicy do Krakowa. Pod wnioskiem podpisało się 100.000 osób w różnym wieku (w tym

liczna grupa uczniów krakowskich szkół średnich), inicjatywę poparli również swoimi podpisami turyści obywatele innych państw, którzy w tym czasie przebywali w Krakowie. Wniosek o

przeprowadzenie referendum został złożony na ręce Marszałka Sejmu, który uznał, że jego uwzględnienie

wymagałoby zmiany Konstytucji. W związku z tym wniosek ten potraktował jako obywatelską

inicjatywę ustrojodawczą. Po uchwaleniu ustawy o zmianie Konstytucji grupa 500.000 obywateli,

głównie mieszkańców Warszawy, wystąpiła z wnioskiem o przeprowadzenie referendum w sprawie jej

uchylenia. Wnioskodawcy podnieśli, że przeniesienie stolicy to sprawa o szczególnym znaczeniu dla państwa, stąd powinna być poddana pod rozstrzygnięcie Narodu w trybie art. 125 Konstytucji. W

referendum zarządzonym przez Marszałka Sejmu wzięło udział 50% uprawnionych do głosowania, z

czego 30% głosujących opowiedziało się za uchyleniem ustawy, 20% - przeciwko, zaś 50% w dowód

protestu przeciwko absurdalności referendum w tej sprawie wrzuciło do urn puste karty do głosowania.

Zdaniem wnioskodawców taki wynik referendum zobowiązuje właściwe organy państwowe do

wystąpienia z inicjatywą uchylenia ustawy o przeniesieniu stolicy do Krakowa. Oceń powyższy stan faktyczny w świetle stosownych przepisów.

a) przedmiot inicjatywy referendalnej jest ok., natomiast wymagane jest 500.000 podpisów a było 100.000 podpisów (możliwe 14 dni na uzupełnienie)

- uczniowie szkół średnich mogli podpisać, ale o ile ukończyli 18 lat

- obywatele innych państw nie mogli poprzeć podpisami, to prawo tylko obywateli polskich, mających pełne prawa wyborcze

b) M Sejmu nie posiada kompetencji do przekwalifikowania inicjatywy referendalnej w

ustrojodawczą - działa tylko w granicach konstytucji i obowiązującego prawa, zatem nie można

domniemywać jego kompetencji

c) w Polsce nie obowiązuje weto ludowe, zatem obywatele nie mają instrumentów np. w postaci referendum by uchylić ustawę

d) Marszałek Sejmu nie zarządza referendum dot. spraw o szczególnym znaczeniu dla państwa,

gdyż czyni to Sejm

e) aby wynik referendum był wiążący frekwencja musi wynosić więcej niż 50% głosów, a nie 50%

- nieważne karty głosowania wpływają co prawda na frekwencję, jednakże na

rozstrzygnięcie wpływają tylko ważne głosy - z powodu zbyt niskiej frekwencji organy

7. Parlament uchwalił ustawę o zmianie art. 2 i art. 90 ust. 1 Konstytucji. Pierwszy z tych przepisów,

umiejscowiony w rozdziale I Konstytucji, otrzymał następującą treść: Rzeczpospolita Polska jest

państwem totalitarnym, realizującym zasady sprawiedliwości społecznej. Drugi przepis objęty nowelizacją, znajdujący się w rozdziale III Konstytucji, miał brzmieć: Z dniem 1 stycznia 2010 r. Rzeczpospolita

Polska przekaże Międzynarodowej Organizacji Państw Totalitarnych wszystkie atrybuty władzy

państwowej . Nowe uregulowania wzbudziły wątpliwości Prezydenta, który zarządził referendum w sprawie ich odrzucenia przez obywateli. Z uwagi na fakt, że termin referendum zbiegł się w czasie

z finałem Mistrzostw Europy w piłce nożnej, w którym grała polska reprezentacja, w referendum wzięło

udział 10 % uprawnionych do głosowania. 55 % głosujących opowiedziało się za przyjęciem

uchwalonej nowelizacji. Prezydent uznał jednak, że skoro skutkiem zatwierdzonej zmiany Konstytucji ma być przekazanie organizacji międzynarodowej kompetencji państwowych, to konieczne jest

uprzednie zarządzenie przez niego referendum, o którym mowa w art. 90 ust. 3 Konstytucji, co też

niezwłocznie uczynił. Z uwagi na fakt, że termin tego referendum zbiegł się w czasie z żałobą narodową spowodowaną porażką polskiej reprezentacji w finale Mistrzostw Europy, w referendum wzięło udział 5

% głosujących, z których 90 % opowiedziało się przeciwko przekazaniu kompetencji państwowych na

rzecz Międzynarodowej Organizacji Państw Totalitarnych. Oceń przebieg i skutki prawne obu referendów.

a) Parlament mógł uchwalić ustawę o zmianie konstytucji, ale problem dot. przekazania

kompetencji całości tej międzynarodowej organizacji państw totalitarnych, gdyż RP nie może przekazać całości kompetencji, bo musi zachować swoją suwerenność

b) Referendum 1 (dot. zmiany Konstytucji) : Prezydent może wnioskować, ale zarządza MS

c) Referendum 2 (dot. przekazania kompetencji) : zarządza Prezydent ale za zgodą Senatu, lub Sejm

- w kazusie nie ma mowy o zgodzie Senatu

d) pod referendum podaje się całą ustawę o zianie Konstytucji: - Referendum 1: wiążące, bo frekwencja nie ma znaczenia, MS daje do podpisu

prezydentowi ustawę, który musi ją podpisać i ogłosić

- Referendum 2: frekwencja ma znaczenie, więc referendum nie było wiążące gdyż nie wzięło w nim udział więcej niż 50 % uprawnionych do tego, Sejm jeszcze raz może

podjąć decyzję o sposobie wyrażenia zgody na ratyfikację takiej umowy

międzynarodowej

8.

Do TK wpłynęło pytanie prawne Sądu Koleżeńskiego Partii Miłośników Szwajcarskiego Systemu Bankowego dotyczące niezgodności z ustawą o wolności działalności gospodarczej niektórych przepisów

ustawy o opodatkowaniu nieujawnionych dochodów posłów i senatorów, a ponadto zgodności z

Konstytucją uchwały Sejmu pozbawiającej mandatu dwóch posłów tej partii, którzy oświadczyli, że nie posiadają nieujawnionych dochodów. Sąd wskazał, że przepisy obu wymienionych wyżej ustaw są

wzajemnie sprzeczne i tylko orzeczenie TK może spowodować usunięcie wątpliwości

interpretacyjnych związanych z ich stosowaniem. Sąd wyjaśnił jednocześnie, że kilka tygodni temu

wydał rozstrzygnięcie o wydaleniu z grona członków Partii Miłośników Szwajcarskiego Systemu

Bankowego obu posłów, którzy nie przyznali się do posiadania nieujawnionych dochodów, zaś orzeczenie

TK stwierdzające wadliwość zaskarżonych przepisów spowoduje automatyczne uchylenie tego

rozstrzygnięcia. Dzień przed wyznaczoną rozprawą ustawa o opodatkowaniu nieujawnionych dochodów

posłów i senatorów została uchylona. Jakie rozstrzygnięcie powinien wydać TK w tej sprawie?

a) sąd koleżeński nie jest w rozumieniu Konstytucji RP sądem, zatem nie może zadać pytania

prawnego

b) uchwała wspomniana w kazusie nie podlega kontroli TK, gdyż nie ma charakteru normatywnego, brak w niej norm generalno-abstrakcyjnych zatem (w kazusie normy mają

charakter konkretno-indywidualny)

c) ustawa może być kontrolowana tylko z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi (tj. z aktem wyższym), a nie z inną ustawą, bo obie zajmują taką samą

pozycję w hierarchii źródeł prawa

d) TK od 1997 roku nie może rozstrzygać wątpliwości interpretacyjnych, bo nie ma kompetencji do tworzenia powszechni e obowiązującej wykładni ustaw, treść orzeczenia może jedynie

nieformalnie zawierać taką interpretację

e) pytanie prawne może być zadane w trakcie sprawy i odnośnie przepisu na podstawie którego sąd ma wydać orzeczenie, w kazusie sprawa już się zakończyła.

104

f) osoba poszkodowana musi zainicjować wznowienie postępowania, gdyż orzeczenie TK nie

powoduje automatycznego uchylenia rozstrzygnięcia opartego o niekonstytucyjne przepisy

g) w tej sprawie TK powinien wydać postanowienie o umorzeniu postępowania - nie może wydać merytorycznego orzeczenia, bo zły jest podmiot pytania

prawnego, złe wzorce, a ustawa została uchylona

9.

Sejm uchwalił ustawę o rozwiązaniu Polskiego Związku Piłki Nożnej i przejęciu jego majątku przez

Skarb Państwa, która weszła w życie 14 dni po jej podpisaniu przez Prezydenta. Ustawa spotkała się z brakiem zrozumienia ze strony działaczy piłkarskich, zaś Prezes Związku Jarosław Nęcina w specjalnym

zarządzeniu ogłoszonym w Dzienniku Ustaw zobowiązał struktury terenowe Związku do bojkotu tej

ustawy. Dzień po wejściu w życie ustawa została zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego przez

związek zawodowy kibiców i pseudokibiców. W uzasadnieniu wniosku podali oni, że przejęcie majątku

PZPN przez Skarb Państwa jest sprawą, która dotyczy ich bezpośrednio. W tym samym czasie do

Trybunału wpłynęła skarga konstytucyjna Prezesa Związku Jarosława Nęciny. Wskazał on, że ustawa, która pozbawia go możliwości kierowania Związkiem, narusza jednocześnie konstytucyjnie gwarantowaną

mu wolność wykonywania zawodu.

Jakie rozstrzygnięcie wyda Trybunał i jak je uzasadni?

a) normy ustawy muszą być generalno-abstrakcyjne, a nie konkretno-indywidualne (jak w

kazusie), zatem akt prawny nie ma charakteru normatywnego - jeżeli byłaby to ustawa, ta powinna zostać opublikowana w Dz.U.,

- w kazusie nie ma mowy o publikacji, zatem ustawa nie obowiązuje

a) vacatio legis w wymiarze 14 dni powinno być liczone od momentu ogłoszenia ustawy w Dz.U., a nie od momentu podpisania jej przez prezydenta

b) prezes PZPN może wydać zarządzenie, bo w Konstytucji katalog podmiotów uprawnionych do

tego jest otwarty - dodatkowo przemawia za tym fakt, że PZPN jest strukturą zorganizowaną

hierarchicznie

- zarządzenie wymaga jednak upoważnienia ustawowego - dodatkowo może, choć nie musi być ogłoszone w Monitorze Polskim, Dzienniku

Urzędowym Ministra, Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym

- nie mogło zostać ogłoszone w Dz.U. - nieprawidłowa jest treść zarządzenia, bo jest niezgodna z ustawą, nawoływuje do

łamania praw i wolności

c) związek zawodowy nie miał prawa zaskarżenia ustawy do TK - konieczne jest sprawdzenie, czy dana materia została uregulowana w statucie

związku, ponieważ akt musiałby dotknąć bezpośrednio owego związku

d) prezes może wnieść skargę, ale musi ona spełnić warunki formalne, tzn.: musi być sporządzona

przez osobę upoważnioną (przymus adwokacki)

- nie wystąpiły warunki, gdyż nie było ostatecznego orzeczenia sądu

- nie można zaskarżyć tego aktu, gdyż nie dotyczył on prezesa, a PZPN e) TK wyda postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu zarówno skardze jak i wnioskowi

- w przypadku wniosku wniosły go podmioty nie posiadające legitymacji

- w przypadku skargi nie zostały spełnione wymogi formalne.

10.

Dwaj posłowie na Sejm RP oraz Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji dokonali zuchwałego

napadu na bank, a następnie wraz ze zdobytym łupem odjechali z miejsca przestępstwa limuzyną rządową. Po 20 minutach pościgu wszyscy trzej politycy zostali zatrzymani przez Policję. Obaj posłowie,

zasłaniając się immunitetem materialnym, nie zgodzili się na zatrzymanie, dlatego też po ustaleniu ich

tożsamości zostali oni zwolnieni. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał natomiast

policjantom polecenie niezwłocznego własnego zwolnienia i za wykonanie tego polecenia nagrodził ich

pokaźną kwotą z pozyskanych funduszy bankowych. Po kilku dniach, kiedy całe zdarzenie zostało

opisane w prasie, postanowiono jednak pociągną wszystkich trzech polityków do odpowiedzialności karnej lub konstytucyjnej. W jaki sposób można to uczynić?

a) posłowie mogli się zasłaniać nie immunitetem materialnym a przywilejem nietykalności - mogli zostać zatrzymani, gdyż zostali złapani na gorącym uczynku, a takie

zatrzymanie niewątpliwie było konieczne dla zapewnienia prawidłowego toku

postępowania - o zatrzymaniu powinien zostać powiadomiony MS i to on ew. mógł zażądać

natychmiastowego ich zwolnienia

b) posłowie będą mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej, ale za zgodą Sejmu, gdyż konieczne jest uchylenie ich immunitetu formalnego

- poniosą oni odpowiedzialność karną przed sądem powszechnym, bo popełnili

przestępstwo pospolite, a nie delikt konstytucyjny c) minister nie mógł nakazać własnego zwolnienia

- jeżeli jednocześnie był posłem, mógłby to ew. uczynić MS zawiadomiony o

zatrzymaniu d) minister, jako członek RM może odpowiadać przed TS, gdyż w kazusie doszło do popełnienia

przez niego jednocześnie przestępstwa karnego i deliktu konstytucyjnego w związku z

zajmowanym stanowiskiem - Sejm w specjalnej uchwale musi uznać za celowe łączenie tych dwóch typów

odpowiedzialności

- w przeciwnym razie poniesie on odpowiedzialność karną przez sądem powszechnym, a jeśli jest posłem, to konieczne będzie wyrażenie zgody Sejmu, jak

w przypadku jego współtowarzyszy napadu

11.

W wyborach do Sejmu wzięło udział 7 partii politycznych. W skali całego kraju poszczególne partie

uzyskały następujące poparcie: A - 25 %, B 22 %, C - 12 %, D 8 %, E 8 %, F 6 %, G 2 %. Każda z w.w. partii politycznych wystawiła swoją listę kandydatów w okręgu wyborczym X, w którym do

obsadzenia było 7 mandatów poselskich. Poszczególne listy uzyskały w tym okręgu następujące poparcie:

A 26 tys., B 21 tys., C 17 tys., D 14 tys., E 8 tys., F 6 tys., G 6 tys. Dokonaj podziału mandatów

pomiędzy poszczególne listy. Którym kandydatom z list mandaty te przypadną?

A B C D E F G

1 26 tyś. 21 tyś. 17 tyś. 14 tyś. 8 tyś. 6 tyś. 6 tyś.

2 13 tyś. 10,5 tyś. 8,5 tyś. 7 tyś. 4 tyś. 3 tyś. 3 tyś.

3 8,6 tyś. 7 tyś. 5,6 tyś. 4,6 tyś. 2,6 tyś. 2 tyś. 2 tyś.

Partia A – 3 mandaty Partia B – 2 mandaty Partia C i D – po 1 mandacie

- mandaty poselskie zostają proporcjonalni rozdzielone pomiędzy okręgowe listy kandydatów wg tzw. systemu d’Hondta - metoda stosowana do podziału mandatów w proporcjonalnych systemach wyborczych z listami kandydatów

105

- przyznawanie mandatów listom kandydatów:

a. dzielenie liczby głosów uzyskanych przez poszczególne listy kandydatów kolejno przez

liczby naturalne (1,2,3,4...)

b. uzyskane ilorazy uszeregowuje się wg kolejności (w liczbie odpowiadającej ilości

pozostających do obsadzenia okręgu mandatów) c. każdej z list przyznaje się odpowiednio tyle mandatów, ile przypada na nią największych

ilorazów

12.

W Sejmie od kilku miesięcy trwały prace nad wydaniem ustawy transponującej do polskiego prawa

przepisy unijnego rozporządzenia wprowadzającego bezwzględny wymóg noszenia przez studentów

jednolitych strojów (tzw. mundurków uniwersyteckich). Do czasu wydania stosownej ustawy Rada

Ministrów postanowiła zagadnienie to uregulować w rozporządzeniu z mocą ustawy, które następnie

zostało zatwierdzone przez Sejm i Senat. Rozporządzenie określało ogólnopolski wzór mundurku

uniwersyteckiego oraz przypadki, w których student mógł zostać zwolniony z obowiązku jego noszenia.

Nowe uregulowania prawne wywołały opór w środowisku studenckim. Z inicjatywy studentów UJ

parlament przegłosował zmianę Konstytucji, dodając do niej art. 35a o następującej treści: Zapewnia się

wolność ubierania.

Ograniczenie tej wolności może nastąpić jedynie za zgodą osób zainteresowanych . Powołując się na ten przepis studenci odmówili podporządkowaniu się obowiązkowi noszenia mundurków uniwersyteckich,

twierdząc, że wspomniane wyżej rozporządzenie z mocą ustawy jest niekonstytucyjne, a tym samym

nieważne. Prezydenta RP, będący gorącym zwolennikiem umundurowania polskiej młodzieży, w specjalnym orędziu telewizyjnym do niej skierowanym ogłosił, że nieważne jest nie tylko rozporządzenie

z mocą ustawy, ale i art. 35a Konstytucji. Rozporządzenie unijne w przeciwieństwie do obu polskich

aktów prawnych nie przewiduje bowiem możliwości zwolnienia studentów z obowiązku noszenia mundurków uniwersyteckich.

Zgodnie zaś z zasadą nadrzędności prawa wspólnotowego rozporządzenie unijne ma pierwszeństwo przed

każdym aktem prawa krajowego, w tym również Konstytucją i rozporządzeniem z mocą ustawy. Skoro te ostatnie akty są sprzeczne z prawem wspólnotowym, to jako nieważne nie mogą być dłużej stosowane.

Zdaniem studentów UJ interpretacja przyjęta przez Prezydenta narusza art. 8 ust. 1 Konstytucji oraz zasadę

suwerenności narodu polskiego. Oceń powyższy stan faktyczny w świetle stosownych przepisów.

a) z prawa wspólnotowego wynika, że rozporządzenie UE nie wymaga implementacji do krajowego systemu prawnego, więc nie wydaje się ustawy transponującej jego postanowienia

b) zgodnie z Konstytucją RM nie może wydać rozporządzenia z mocą ustawy

- wydać może tylko prezydent, o ile zaistnieją ku temu odpowiednie przesłanki, a w

kazusie Sejm pracował, więc mógł zebrać się na posiedzenie

- poprawnie wydane rozporządzenie z mocą ustawy zatwierdza tylko Sejm, bez

udziału Senatu (jak w kazusie) c) studenci UJ nie mogli zainicjować zmiany Konstytucji, ew. tylko wskazać konieczność takiej

zmiany

d) przepisy rozporządzenia z mocą ustawy obowiązują aż do ich formalnego uchylenia, a obywatele mają obowiązek ich przestrzegania

e) art.35 a w kazusie jest przepisem nadrzędnym w stosunku do prawa wspólnotowego, które musi

być zgodne z Konstytucją, jednakże w świetle zasady nadrzędności prawa wspólnotowego nie jest to do końca jasne i budzi liczne problemy interpretacyjne nie tylko w Polsce

13.

Między Rzeczypospolitą Polską a Chińską Republiką Ludową została zawarta umowa międzynarodowa

dotycząca zwalczania procederu podejmowania nielegalnej pracy zarobkowej przez obywateli jednego państwa na terytorium drugiego. Umowa ta nakładała na obywateli każdego z państw obowiązek

wcześniejszego zgłoszenia stosownym władzom zamiaru wyjazdu do drugiego państwa, celu wyjazdu oraz

miejsca planowanego pobytu. Umowa międzynarodowa została zatwierdzona przez Radę Ministrów i

zaczęła obowiązywać jak wynikało z jej treści po upływie tygodnia od dnia jej zatwierdzenia. Sześć

miesięcy po wejściu w życie umowy do Prezesa Rady Ministrów zaczęły napływać sygnały, że obywatele

polscy nie respektują jej postanowień, a nawet w większości nie mają wiedzy o jej obowiązywaniu. Prezes

Rady Ministrów upoważnił w związku z tym Ministra Spraw Zagranicznych do wydania

rozporządzenia umożliwiającego nakładanie kar pieniężnych na obywateli ignorujących obowiązki

prawnomiędzynarodowe. Minister ten przekazał polecenie Premiera Ministrowi Sprawiedliwości, uznając, że wydanie tego rodzaju rozporządzenia należy do jego kompetencji. Rozporządzenie Ministra

Sprawiedliwości zostało opublikowane w Gazecie Wyborczej.

Oceń powyższy stan faktyczny w świetle stosownych przepisów.

a) umowa m-nar. wymaga ratyfikacji za zgodą ustawową, bo nakłada obowiązki na obywateli.

b) umowa m-nar. gdyby była ratyfikowana to wymagałaby ogłoszenia, które powinno nastąpić w Dz.U.

- z treści kazusu wynika, że umowa nie została ratyfikowana, więc może, ale nie musi

być ogłoszona w Monitorze Polskim c) vacatio legis biegnie od momentu ogłoszenia aktu, a nie od momentu zawarcia umowy, a w

kazusie nie ma mowy o ogłoszeniu aktu

- gdyby umowa była ogłoszona vacatio legis powinno wynosić 14 dni lub być dłuższe, bo umowa dot. ważnego interesu państwa i nie naruszałoby to zasady państwa

prawnego

d) Minister SZ może wydawać rozporządzenie, bo jest ministrem kierującym dział administracji rządowej

- nie może go do tego upoważnić prezes RM, bo wymagane jest upoważnienie

ustawowe - Minister SZ nie mógł przekazać kompetencji do wydania rozporządzenia Ministrowi

Sprawiedliwości – Konstytucja wprowadza zakaz subdelegacji

- w myśl zasady nulla poena sine lege kary nakładane na obywateli powinny zostać określone w ustawie, a nie w kacie wykonawczym

e) rozporządzenie zostało źle opublikowane

- wymagało ogłoszenia w DzU, a zostało ogłoszone w Gazecie Wyborczej