WPROWADZENIE

2

BADANIA NAUKOWE: KILKA SŁÓW-KLUCZY

• TEORETYCZNE: koncentracja na tworzeniu, rozwijaniu, testowaniu i eksplorowaniu teorii i idei) i EMPIRYCZNE: w tym celu bazowanie na obserwacji i pomiarze rzeczywistości.

• NOMOTETYCZNE: celem podejścia naukowego jest poszukiwanie praw i reguł ogólnych (w odróżnieniu od idiografii – prawa i reguły odnoszące się do poszczególnych pojedynczych przypadków).

• PROBABILISTYCZNE: oparte na prawdopodobieństwie, dominacja podejścia statystycznego

• WYJAŚNIANIE: poszukiwanie wyjaśnień odkrytych i prawidłowości i reguł; znaczenie zwłaszcza związków PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH.

• METODYCZNE: badania naukowe są zawsze zaplanowane, celowe, przeprowadzone zgodnie z przyjętymi metodami i procedurami

3

1. Nowe zrozumienie człowieka2. Ustalenie wartości jakimi kierują się ludzie3. Powab estetyki, artyzm4. Zgoda środowiskowa5. Reformowanie społeczeństwa, emancypacja

1. Wyjaśnianie rzeczywistości2. Prognoza3. Prostota, reguła oszczędności4. Weryfikacja hipotez5. Praktyczna użyteczność teorii

KRYTERIA „DOBROCI”

TEROII

badania terenowe/etnografia, wywiady jakościowe, analiza dyskursu

sondaże, eksperymenty, ilościowa analiza treści

GŁÓWNE TECHNIKI

BADAWCZE

interpretowanie, rozumienie, poszukiwanie unikatowych aktów interpretacji; idiografia; śledzenie sieci znaczeń, wykorzystywanie teorii

odkrywanie uniwersalnych praw (nauka nomotetyczna); uogólnianie; konstruowanie i testowanie hipotez; przewidywalność, kontrola, rzetelność

CEL TEORII I DZIAŁAŃ

BADAWCZYCH

koncentracja na świadomych wyborach jednostek, wnikanie w motywy i wartości; przekonanie o roli wolnej woli jednostki

skłonność do podkreślania wagi czynników zewnętrznych kształtujących zachowanie ludzkie; wyjaśnianie abstrahujące od świadomości, model Bodziec � Reakcja

NATURA LUDZKA.

WOLNA WOLA.

poszukiwanie prawdy, ale wątpliwości co do możliwości odkrycia obiektywnej rzeczywistości; subiektywizm prawdy – nie da się oddzielić wiedzy o rzeczywistości od tego kto tę wiedzę odkrywa; wielość znaczeń i interpretacji, prawda to nie stan, ciągła walka o nią, przekonywanie innych.

prawda jest jedna; rzeczywistość jest poznawalna zmysłowo; widzieć, doświadczyć = uwierzyć; dobra teoria jest zwierciadłem natury

SPOSOBY ZDOBYWANIA

WIEDZY. PRAWDA.

HUMANIŚCI, INTERPRETATORZYSCJENTYŚCI, OBIEKTYWIŚCIZAGADNIENIA

2 NURTY BADAWCZE W NAUKACH SPOŁECZNYCH

4Idiograficzna, zależna od kontekstu społeczno-kulturowego i wartości, wiedza bardziej trafna

Nomotetyczna, ponadczasowa, niezależna od kontekstu badań i wartości kulturowych, wiedza bardziej rzetelna

TYP TWORZONEJ

WIEDZY

Wywiady jakościowe, analiza tekstu i obrazu, etnografia; naturalny, niewystandaryzowanypomiar, małe próby, otwarte, dynamiczne, elastyczne, niemożność prognozowania i uogólniania wyników, badany bardziej aktywny; więcej błędów z próby

Sondaże i eksperymenty; kontrolowany i wystandaryzowany, ustrukturyzowany pomiar, ograniczone sondowanie, możnośćprognozowania i uogólniania wyników, duże próby, bierna rola badanego, mniej błędów z próby

METODY I TECHNIKI

BADAWCZE

Badacz wewnątrz procesu, bezpośredni kontakt ze źródłem danych, konieczne specjalne predyspozycje; mniejsze zespoły badawcze (mniejsze ryzyko zniekształcenia informacji)

Badacz na zewnątrz procesu, ograniczony kontakt ze źródłem danych; mniejsze wymagania co do predyspozycji badacza; większe ryzyko tzw. efektu ankieterskiego; większe zespoły badawcze (wzrost ryzyka zniekształceń informacji)

ROLA BADACZA

Pytania DLACZEGO, JAK…Eksploracja, pogłębiony opis; Zrozumienie zachowań jednostek zgodnie z ich własnymi układami odniesienia

Pytania: ILE, JAK CZĘSTO…Ilościowe rozmieszczenie interesujących nas cech; poszukiwanie faktów i przypadków zjawisk bez zainteresowania subiektywnymi stanami zachowań jednostek

PROBEMY BADAWCZE

Podejście emic- subiektywne, od środkaholistyczne, nacisk położony na interpretacjęzjawisk, orientacja na proces. Cel: śledzenie znaczeń określających ludzkie istnienie, opis, wykorzystywanie teorii do interpretacji rzeczywistości, rozumienie zjawisk

Podejście etic – z zewnątrz; pozytywistyczne, obiektywne, praktyczne, nacisk położony na wyniki liczbowe, orientacja na wynik.Cel : wyjaśnianie, odkrywanie prawidłowości i praw uniwersalnych, przewidywanie, dowodzenie/falsyfikacja teorii

PODEJŚCIE I CEL

JAKOŚCIOWEILOŚCIOWE

BADANIA ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE

5

Programy badawcze dla uj ęćpozytywistycznych:

• program poznawczy (traktowanie ludzi jakom racjonalnych jednostek, które na podstawie przetworzonych informacji formułują swoje przekonania i postawy

• program behawioralny: zachowania ludzi sądeterminowane przez otoczenia i doświadczenia, traktowane jako „nagrody”lub „kary”

• program ekonomiczny: zachowania konsumenta maja na celu maksymalizacje użyteczności

• program strukturalistyczno-funkcjonalny: zachowania człowieka są determinowane

• przynależnością do grup społecznych i wpływie czynników społecznych

Charakterystyczne programy badawcze dla uj ęć interpretacyjnych:

• program fenomenologiczny: rola potocznej wiedzy, „czysty opis” badanej

• rzeczywistości, „wzięcie w nawias” założeń, analogii i konstruktów II stopnia, służących zwykle za rodzaj „siatki pojęciowej” badacza (Schutz, Circourel)

• program hermeneutyczny: interpretowanie działań konsumenta w podobny sposób,

• jak interpretuje się tekst pisany (Gadamer, Ricoer, Geertz)

• program strukturalistyczny: badanie mitycznych aspektów zachowań (Levy –Strauss)

• program humanistyczny (badanie wyższych wartości, wewętrznych przeżyć, doświadczeń, itp. (E. Hirschmann)

• program semiotyczny: symboliczne i semiotyczne aspekty zachowań

• program interakcyjny: interakcje symboliczne

PROGRAMY BADAWCZE CHARAKTERYSTCZNE DLA DWÓCH PODEJŚĆ BADAWCZYCH (Denzin)

6PROCES BADAWCZY

7

PROCES BADAWCZY

8

UNIWERSALNY ALGORYTM PROCESU

BADAWCZEGO (Babiński)1. Wstępne sformułowanie problemu2. Wyjaśnienie (eksplikacja)- szczegółowa analiza

problemu3. Operacjonalizacja problemu4. Przygotowanie narzędzi badawczych5. Pilotaż badań6. Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane

badaniu7. Realizacja badań empirycznych w terenie8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego9. Wstępne grupowanie materiału surowego10. Analiza materiału empirycznego11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań12. Pisanie raportu

9

1. Wstępne sformułowanie problemu:

Problem naukowy = pytanie, na które nie ma odpowiedzi. Pytanie takie musi spełniać następujące warunki: • dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy•powinno być wyrażone w języku naukowym•sformułowane w taki sposób, aby móc sensownie poszukiwać odpowiedzi na to pytanie•(2 ostatnie mogą być pominięte, gdy chodzi o nieznane dziedziny wiedzy)

Kwestie do przemyślenia na tym etapie:•w jaka formę pytania najlepiej przekształcić problem: czy...?, jak...?, dlaczego...?•w jakim celu podejmuje się badania (wypełnienie luki w wiedzy, rozstrzygnięcie spornych problemów i dostarczenie podstaw do działańpraktycznych?•czy potrzeba odwołać się do nowych danych empirycznych czy wystarcządane zasrane i literatura?•Czy wystarczy posługiwanie się istniejącym aparatem pojęciowym w danej nauce czy też trzeba odwołać się do innych nauk lub tworzyć inne pojęcia?

10

2. Wyjaśnienie (eksplikacja)- szczegółowa analiza problemu

Eksplikacja = a) wyrażenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających proste i zrozumiałe terminy oraz b) ukazanie powiązań będącego przedmiotem wyjaśnienia z problemami czy tematami pokrewnymi, c) postawienie hipotezParadoks eksplikacji: albo używamy pojęć równych zakresowo, ale tak samo ogólnych, albo bardziej szczegółowych, ale nie pokrywających się całkowicie z pojęciem wyjaśnianym. Zawsze potrzeba pewnej zmiany tematu i jego zawężenia

HIPOTEZA = zdanie, które stwierdza spodziewaną relację między jakimiś zjawiskami; propozycja twierdzenia naukowego, które zakłada możliwą lub oczekiwaną w danym kontekście sytuacyjnym naturę związkuW wyniku badań hipotezę można przyjąć (zweryfikować) lub odrzucić (sfalsyfikować). Hipotezy mogą łączyć też więcej niż 2 zmienne (zmienna niezależna to zmienna sprawcza; zmienna zależna ulega zmianom pod wpływem niezależnej)Hipotezy formułowane dla celów badawczych muszą spełniać warunki:•odnosi się jednoznacznie do badanej problematyki •posiada uzasadnienie •być sprawdzalne empirycznie – wymienione tam zmienne muszą być empirycznie uchwytne i mierzalne•zależność musi mieć charakter prawidłowości, nie może być związkiem niepowtarzalnym i przypadkowym•zależność ta może występować tylko w określonych okolicznościach, ale w tych okolicznościach musi stanowić regułęHipoteza musi mieć moc wyjaśniającą – musi być pomocna przy wyjaśnianiu obserwowanych zjawisk; ma silniejszą moc wyjaśniającą jeżeli związek ma charakter przyczynowy, oraz wtedy gdy możemy hipotezę uzasadnić jako teoretycznie konieczną(gdy dysponujemy zweryfikowaną teorią empiryczną, która potrafi opisać dlaczego związek określony w naszej hipotezie ma miejsce w określonych warunkach)

11

3. Operacjonalizacja problemu

Operacjonalizacja = wyłożenie pojęć i terminów teoretycznych w kategoriach operacyjnych.

Obejmuje ona:

•dobór wskaźników

•wybór zbiorowości badanej

•wybór metod i technik

•wybór bazy źródłowej

•wybór zasad, kryteriów i technik analizy wyników badania

12

4. Przygotowanie narzędzi badawczychCzynimy to dopiero po ostatecznym sformułowaniu problemu, eksplikacji i operacjonalizacji, po wyborze populacji badanej i po przynajmniej wstępnym zdecydowaniu, w jaki sposób będą analizowane wyniki badań.Odpowiedzieć sobie na pytania:•Po co zadaje się takie pytania?•Dlaczego jest ono tak sformułowane?•Jak jest jego wartość wskaźnikowa (czego dotyczy)?•Jakie odpowiedzi można uzyskać, zadając to pytanie?•Dlaczego zostało umieszczone w tym miejscu?•W jaki sposób będą analizowane odpowiedzi na pytanie?

5. Pilotaż badań3 funkcje:•stwierdzenie poprawności problemu badawczego (czy może być rozwiązany przy użyciu przyjętych metod i technik, czy jest całkowicie i prawidłowo zoperacjonalizowany, jaka jest wartość przyjętych wskaźników, czy wszystkie pojęcia maja jednoznaczny sens empiryczny, czy problem w ogóle istnieje?)•sprawdzenie narzędzi badawczych (gł. poprawności pytań, potrzeby pytańotwartych, czasu wywiadu itp.)•sprawdzenie techniczno-organizacyjne badań

13

6. Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane badaniu)Kryteria merytoryczne (problem badawczy, charakter zbiorowości itp.) co najmniej tak samo ważne jak kryteria statystyczne.Dobór próby następuje dopiero po ostatecznym przygotowaniu programu badań. O liczebności próby decyduje: wielkość badanej zbiorowości; stopieńjej jednorodności; oczekiwana dokładność wyników; rodzaj doboru próby; ilość i charakter zmiennychStosowana metoda i technika, badań, sposób analizy i wykorzystania wyników

7. Realizacja badań empirycznych w terenie

8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego8a) wstępna weryfikacja: •poznanie stopnia realizacji próby•poznanie kierunków zniekształceń próby•eliminacja materiałów niepełnych i błędnych•ustalenie problemów szczegółowych•ocena stopnia istotności8b) weryfikacja pogłębiona: •ocena wiarygodności materiału empirycznego

14

9. Wstępne grupowanie materiału surowegoZbudowanie instrukcji kodowej (zasad klasyfikacji)Kodowanie danych i łączenie jednostkowych informacji w ogólniejsze klasy oraz przypisywanie im nazw bądź symboli cyfrowych (kodowych)Redukcja przestrzeni własności (czyli tworzenie zmiennych wielowymiarowych)

10. Analiza materiału empirycznegoKonfrontacja danych z pytaniami i hipotezamiAnaliza jakościowa: typologieAnaliza ilościowa: jedno-, dwu- lub wielozmiennowa

11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badańNastępstwo analizy materiału, wnioskowanie z siły i kierunków zależności między analizowanymi cechami o słuszności założeń badawczych i prawdziwości twierdzeń, zawsze charakter analizy jakościowej (pojęcia, twierdzenia, uogólnienia)

12. Pisanie raportuNa które pytania uzyskano zadowalające odpowiedzi?Które hipotezy zostały sprawdzone i z jaka mocą?Jakie nowe prawidłowości czy fakty poznano?Jakie pojawiły się nowe pytania, problemy, wątpliwości

ORIENTACJE, METODY,PROCEDURY i TECHNIKI BADAWCZE

.

16

ORIENTACJA ORIENTACJA = zespół założeń określający sposób ujmowania świata (ontologia) i sposoby jego poznawania (epistemologia)ORIENTACJA TEORETYCZNA: Zespół założeń i twierdzeństanowiących hipotezy i uzasadnioną wiedzę socjologicznądotyczące danej dziedziny socjologii. Teoria w której osadzamy problem.ORIENTACJA METODOLOGICZNA: Odnosi się do charakterystyki procesu poznawczego i pewnej ogólnej wizji rzeczywistości, sformułowana na gruncie metodologii i filozofii nauki

PARADYGMAT: orientacja, która podaje gotowe wzorce rozwiązania wszystkich etapów poznania

17

GŁÓWNE ORIENTACJE W SOCJOLOGII

• POZYTYWIZM/NEOPOZYTYWIZM

• FUNKCJONALIZM

• STRUKTURALIZM

• INSTYTUCJONALIZM

• HISTORYZM

• SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA: KULTURALIZM, INTERAKCJONIZM, FENOMENOLOGIA

18

METODAMETODA = stałe (systematyczne, powtarzalne) sposoby rozwiązywania problemów poznawczych lub praktycznych; określony, powtarzalny, planowy i wyuczalny sposób/ schemat/ wzór postępowania świadomie skierowanego na realizacje pewnego celu poprzez dobór odpowiednich środków.Metody danej nauki to schematy poszczególnych czynności badawczych faktycznie stosowane lub zalecane w danej nauce.Każda metoda jednocześnie obejmuje elementy algorytmu i elementy twórczości.Metoda w sensie szerszym nie tylko wskazuje drogęrozwiązywania problemu, ale obejmuje również skondensowane implikacje zaczerpnięte z orientacji (metodologicznej).W metodzie zawarte są twierdzenia danej teorii przekształcone w reguły i przepisy wskazujące jak powinny przebiegać myślenie i działanie w procesie poznawczym, aby doprowadził do nowego, wiarygodnego rezultatu. Metoda w sensie węższym = zalecane lub faktycznie stosowane w danej nauce schematy czynności służących do udzielania odpowiedzi na formułowane pytania badawcze.

19

NAJWAŻNIEJSZE METODY BADAWCZE

• Metoda statystyczna

• Metoda eksperymentalna

• Metoda monograficzna

• Metoda ekologiczna

• Metoda historyczno-porównawcza Metoda biograficzna

• Metoda typologiczna

• Metoda semiologiczna

• Metoda sytuacyjna

PROCEDURY BADAWCZE

21

PROCEDURY BADAWCZEW przeciwieństwie do metody, procedura badawcza kładzie akcent na aspekt prakseologiczno-organizacyjny. Metoda zawsze w jakiejś mierze implikowana orientacjami metodologicznymi, pośrednio teżteoretycznymi. Procedura nie jest uwikłana w szereg założeń ontologiczno-epistemologicznych; pewna niezaleznośćproceduryProcedura = sposób realizacji pewnych faz badawczych: 1. faza doboru jednostek analizy; 2. faza wytwarzania danych; 3. faza analizy

22

KWESTIE DO USTALENIA W PROCEDURZE

• Identyfikacja celu badania • Wskazanie jaki aspekt rzeczywistości chcemy poznać: uchwycić aspekt istnienia czy aspekt zmiany (uwzględnienie czynnika czasu)

• Sposób wykorzystania danych (powiązane z technikami otrzymywania danych)

• Sposób opracowania danych (struktura, zawarte elementy)

• Sposoby weryfikacji danych, kontrola danych• Kwestie prakseologiczne: efektywność,

wiarygodność badań, czas otrzymywania i opracowania danych, kolejność faz badawczych, techniki, scenariusz badań

23

PODZIAŁ EMPIRYCZNYCH PROCEDUR BADAWCZYCH1. KRYTERIUM: TYPY EWIDENCJI DANYCH/SPOSOBY POZYSKIWANIA DANYCH1.1.ARCHIWALNE: wykorzystanie źródeł zastanych różnej natury od dokumentów po świadectwa materialne (np. roczniki statystyczne, dane GUS-u itp.). Potrzebna porównywalność wyników.1.2.SZTABOWO-LABORATORYJNE: wywoływanie danych za pomocątechnik komunikacyjnych lub obserwacyjnych. Standaryzacja i kontrola układu warunków uzyskiwania danych, reprezentatywność (sondaże, eksperymenty).1.3.TERENOWE: bazują na różnych źródłach, niezbędne jest uczestnictwo w życiu poznawanej jednostki, grupy, zbiorowości. Bazowanie na przeżyciach badanych, próba ich zrozumienia. Uczestnictwo badacza ma tutaj wpływ na badaną przez niego rzeczywistość.1.4. OSOBISTE: ewidencja bazująca na doświadczeniu osobistym, doświadczalna, ale nie empiryczna (nie umożliwia porównań, powtórzeń, z braku standaryzacji danych); wykorzystuje samoobserwację, intuicję, introspekcję, niealgorytmiczne wyjaśnianie -rozumienie

24

2. KRYTERIUM: JEDNOKROTNY LUB KILKUKROTNY KONTAKT Z RZECZYWISTOŚCIĄ EMPIRYCZNĄ + DZIAŁANIE SAMOISTNE (INDYWIDUALNE) LUB RÓWNOLEGŁE

2.1. Badania jednorazowe, samoistne

2.2. Badania jednorazowe synchroniczne, porównawcze

2.3. Badania wielokrotne, samoistne

2.4. Badania wielokrotne, porównawcze

3. KRYTERIUM: ZNACZENIE DOBORU PRÓBY DLA PROCESU POZNANIA

3.1. z doborem próby (+)

3.2. bez doboru próby (-)

25

26

TECHNIKI BADAWCZETechnika: to swoiste uszczegółowienie procedury postępowania badawczego, podanie konkretnych rozwiązań dla poszczególnych elementów badania.Narządzie badawcze: to instrument za pomocą którego dokonujemy pomiaru np. ankieta, formularz wywiadu, karta, skaner, kamera i tp. Typologia technik badawczych wg. Lutyńskiej:3 kryteria podziału: 1) ZE WZGLĘDU NA OBSERWACJĘ: t. obserwacyjne (np. wywiad) i nieobserwacyjne (np. ankieta)2) ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB KOMUNIKOWANIA SIĘ: - t. bezpośrednie (np. wywiad) i pośrednie (np. ankieta) 3) ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ KONTROLI – t. kontrolowane (np. wywiad) i niekontrolowane (np. ankieta).

27

TECHNIKI OTRZYMYWANIA DANYCH - TABELA

28TECHNIKI INSTRUMENTALIZACJI

29

INDEKSY I SKALEPodobieństwa:• indeksy i skale są porządkowymi miernikami zmiennych.

Porządkują jednostki analizy w kategoriach konkretnych zmiennych, takich jak religijność, alienacja, uprzedzenia.

• wynik danej osoby na przykład na skali lub indeksie religijności stanowi wskazanie co do względnej religijności tej osoby w porównaniu z innymi badanymi.

• są złożonymi miernikami zmiennych – wynik jest uzależniony od odpowiedzi na kilka (kilkanaście) pytań.

Różnice:• Sposób ustalania wyniku punktowego przy każdej z

metod. Skalę mają generalnie tę wyższość nad indeksami, że uwzględniają intensywność obrazowania danej zmiennej przez różne pytania.

30Opracowanie własne na podst. http://www.socialresearchmethods.net/kb/scalgen.php

SKALOWANIE

31

RODZAJE SKAL STOSOWANYCH W BADANIACH SPOŁECZNYCH

32

A. PODZIAŁ WG MOCY MIERZONEJ ZMIENNEJ (Stevens)

• Skala ilorazowa

• Skala interwałowa

• Skala porządkowa

• Skala nominalna

• ,

33

SKALA ILORAZOWA

bardzo podobna do skali interwałowej

różnica - na tej skali mierzymy zmienne, które mają naturalny punkt zerowy

możemy powiedzieć ile razy jeden pomiar jest większy od drugiego (a nie tylko o ile)

przykłady: waga, wzrost, czas

SKALA INTERWAŁOWA

obok możliwości porządkowania zbioru obserwacji w terminach relacji >, można również określić dokładnąodległość pomiędzy kolejnymi obserwacjami i jest ona stała

oprócz możliwości stwierdzenia, że jeden obiekt jest większy od drugi, możemy określić, o ile dokładnie jednostek pierwszy jest większy od drugiego

musimy dysponować dokładną jednostką pomiaru

zero na tej skali ma charakter arbitralny

przykłady: rok kalendarzowy, temperatura w oC, iloraz inteligencji

SKALA PORZĄDKOWA

zmienne, które nie tylko można zaklasyfikować, ale też porządkować ze względu na określone relacje.

typowymi relacjami są „wyższy”, „większy”, „bardziej pożądany”, „trudniejszy”. Relacje te można przedstawić za pomocą symbolu > (<)

osiągnęliśmy porządkowy poziom pomiaru, jeżeli relacja > (obok równoważności) zachodzi dla wszystkich obserwacji tworzących zbiór w pełni uporządkowany

liczby wykorzystywane do uporządkowania obiektów nazywamy wartościami rangowymi

przykłady: wykształcenie, prestiż społeczny,

SKALA NOMINALNA

cyfry lub inne symbole wykorzystuje się do klasyfikowania obiektów lub obserwacji do określonej liczby kategorii

zbiór obiektów musi być zaklasyfikowany na kategorie, które będą wyczerpujące, wzajemnie rozłączne i każdej kategorii zostanie przypisany inny symbol, który będzie ją reprezentował

zjawiska znajdujące się w jednej kategorii są sobie równe, lecz nie są równe zjawiskom znajdującym sięw innej kategorii (zachodzi relacja równoważności)

przykłady: płeć, narodowość, kolor oczu, itp.

34

B.PODZIAŁ SKAL WG ZASAD KONSTRUKCJI

� Skale jednowymiarowea. Skala Bogardusab. Skala Thurstone’ac. Skala Likertad. skala Guttmana

� Skale wielowymiarowea. dyferencjał semantyczny Osgooda

35

SKALA BOGARDUSA (SKALA DYSTANSU SPOŁECZNEGO)• Skala ta służy do pomiaru skłonności

ludzi do uczestniczenia w –zróżnicowanych co do stopnia bliskości – stosunkach społecznych z innymi grupami ludzi.

• Osoba, która akceptuje pewien stopieńintegracji, będzie też przypuszczalnie skłonna zaakceptować wszystkie możliwości poprzedzające go na liście –czyli o mniejszej intensywności.

36

Członka każdej rasy (grupowo, a nie najlepsze i najgorsze jednostki jakie znałem) chętnie uznałbym, zgodnie z moją pierwszą reakcją, za

członka jednej lub kilku kategorii, które zaznaczam kółkiem

37

Jak ustalamy wynik?• 1. Przypisujemy cyfry poszczególnym pozycjom

(np. 5 = najmniejszy dystans)• 2. Obliczamy ile osób w danej zbiorowości

udzieliło odpowiedzi „tak” na poszczególne twierdzenie. Zliczone odpowiedzi „tak”wyrażamy procentowo (frekwencja dla całej zbiorowości).1 – 20%2 – 10%3 – 30%4 – 20%5 – 20%

38

2. Ważymy poszczególne pozycje, mnożąc przypisane im cyfry przez uzyskane frekwencje. 1 – 20% 0,2x1= 0,22 – 10% 0,1x2= 0,23 – 30% 0,3x3= 0,94 – 20% 0,2x4= 0,85 – 20% 0,2x5= 1,0

3. Posługując się uzyskanymi w ten sposób liczbami, dla każdej osoby ostatecznie zliczamy punkty.

39

SKALA THURSTONE’A

• Skala przeznaczona do mierzenia postaw. Postawy są rozumiane tutaj jako stopniowane w swym natężeniu; badanie poziomu postawy (założenie, ludzie nie różnią się posiadaniem postawy ale stopniem jej intensywności).

• Dążenie konstruktora do budowy skali interwałowej, skala Thurstone’a jest jednak skalą porządkową (interwały sąsubiektywnie równe, nie są miarami liczbowymi a psychologicznymi).

40

KROKI POSTĘPOWANIA1. Wybór tego, co skala ma mierzyć.2. Zaplanowanie i wybór zestawu stwierdzeń wiążących się bezpośrednio lub

pośrednio z obiektem postawy. (zwykle 80-100). Ujednolicenie ich formy.

Thurstone i Chave zebrali 130 takich twierdzeń służących do badania postaw wobec Kościoła) np.(...) Sądzę, iż uczęszczanie do kościoła jest dobrym świadectwem moralności społeczeństwa(...) Sądzę, że kościół jest pasożytem w społeczeństwie(...) Jestem wierzący, ale rzadko chodzę do kościoła

3. Powołanie grupy sędziów (zwykle 40-80).4. Każdy sędzia otrzymuje w porządku losowym kartki z poszczególnymi

stwierdzeniami. Tworzymy hipotetyczną skalę z przedziałami (zazwyczaj 11 grup) i prosimy sędziów, aby odpowiednio ulokowali wylosowane stwierdzenia. UWAGA: Sędziowe oceniają w jakim stopniu każde stwierdzenie wyraża stosunek przychylny do badanej kwestii.

5. Sędziowie numerują wszystkie stwierdzenia według numeru kategorii, do której je zaliczyli; np.

1 = najbardziej przychylny stosunek do…11- najmniej przychylny stosunek do…

41

KROKI POSTĘPOWANIA6. Zebranie wszystkich ocen poszczególnych stwierdzeń. Analiza

rozkładu ocen każdego stwierdzenia.

kategorie A B C D E F G H I J K S Q punkty 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 f 2 2 6 2 6 62 64 26 18 8 4 p 0,01 0,01 0,03 0,01 0,03 0,31 0,32 0,13 0,09 0,04 0,02 cp 0,01 0,02 0,05 0,06 0,09 0,40 0,72 0,85 0,94 0,98 1,00

6,8 1,7

N= 200 S – wartość skalowa

f – liczba sędziów, którzy kartkę z danym twierdzeniem umieścili w danej kategoriip – proporcja liczby kartek umieszczonych w danej kategoriicp – skumulowana proporcja

42

KROKI POSTĘPOWANIA7. Na podstawie tabeli obliczamy statystyki: mediana i odchylenie kwartylowe. Na ich podstawie dokonujemy wyboru twierdzeń: twierdzenia powinny różnić się o jednakowe wartości mediany; o tym które ze stwierdzeń o odpowiedniej wartości mediany ma wejśćdo skali decyduje wartość odchylenia kwartylowego(jak najniższa wartość Q).

8. Wybrane stwierdzenia wraz z ich wartościami wydrukowane w porządku losowym – wyrażenia aprobaty lub dezaprobaty – odczytywanie wartości, z którymi respondent się zgodził, ich mediana oznacza wynik respondenta.

43

SKALA LIKERTA• Z założenia skala interwałowa• Skala zależnościowa (zależność

wewnętrzna skali)• Respondent zajmuje stanowisko wobec

kompletu stwierdzeń (do których jesteśmy intuicyjnie przekonani, że dotyczą mierzonej cechy). Wybranym przez respondentów odpowiedziom nadajemy wartości liczbowe tak, by rosły zawsze wg jednego założenia, w tym samym kierunku

44

Zasady skalowaniaPodejście Likerta1. Całkowicie się zgadzam 2. Zgadzam się3. Nie mam zdania4. Nie zgadzam się5. Zupełnie się nie zgadzam______________________Podejście A.L Edwardsa i

F.P. Kilpatrika1. Całkowicie się zgadzam 2. Zgadzam się3. Raczej się zgadzam4. Raczej się nie zgadzam5. Nie zgadzam się6. Zupełnie się nie zgadzam

Podejście komplementarne1. Całkowicie się zgadzam 2. Zgadzam się3. Raczej się zgadzam4. Trudno powiedzieć5. Raczej się nie zgadzam6. Nie zgadzam się7. Zupełnie się nie zgadzam

45

SKALA LIKERTA

Zdecydowa-nie się nie zgadzam

Nie zgadzam

się

Raczej sięnie

zgadzam

Nie mam zdania

Raczej sięzgadzam

Zgadzam się

Zdecydowa-nie się

zgadzam

xZajmowanie się

dziećmi wymaga ode mnie zbyt wiele

xDzieci w sumie

powodująwięcej

radości niżciężarów

xDzieci zbliżają

małżonków do siebie

1234567

46

KROKI POSTĘPOWANIA1. Wybór tego, co skala ma mierzyć.2. Zaplanowanie i wybór zestawu stwierdzeń wiążących się

bezpośrednio lub pośrednio z obiektem postawy. (zwykle 80-100). Selekcja i jednolicenie ich formy. Wśród stwierdzeń powinno być ok. 20% twierdzeń „odwrtotnych”.

3. Pierwotny zestaw twierdzeń poddajemy ocenie respondentom. Respondenci są proszeni o zajęcie stanowiska względem każdego ze stwierdzeń.

4. Zakodowanie odpowiedzi respondentów. Przypisujemy wartości liczbowe poszczególnym możliwościom odpowiedzi (symbole kodowe są liczbami (!)). Musimy postanowić, czy wysoki wynik ma oznaczać postawę pozytywną czy negatywną. Trzeba być konsekwentnym.

5. Obliczamy łączną liczbę punktów uzyskanych przez respondenta poprzez zsumowanie wartości punktowych jego odpowiedzi na każde ze stwierdzeń.

47

KROKI POSTĘPOWANIA - cd.6. Obliczamy poziom korelacji między odpowiedziami na każde

pytanie z osobna a sumą (lub średnia) odpowiedzi na wszystkie pozostałe pytania. Eliminujemy z dalszych analiz połowę ogólnej liczby twierdzeń (tych o najniższych współczynnikach korelacji)

7. Obliczenie mocy rozdzielczej pozostałych twierdzeń – średnia oceny każdego twierdzenia dokonana przez 25% badanych o najniższej i 25% o najwyższej punktacji łącznej. Jeżeli dane stwierdzenie odnosi się do badanego wymiaru, to w grupie „górnej” powinno się uzyskać inną liczbę punktów niż grupie „dolnej”. Po obliczeniu średnich, obliczamy test istotności statystycznej (zazwyczaj test t) i sprawdzamy, czy średnie istotnie się różnią.

8. Wybieramy te twierdzenia, które uzyskały największą wartość t. T jednak nie może spaść poniżej pewnej dolnej granicy, którąokreślają: 1. liczba stopni swobody (df) i przedział ufności.

9. Sumujemy odpowiedzi respondenta na zaakceptowane przez nas stwierdzenia

48

SKALOGRAM GUTTMANA • Guttman przywiązywał duże znaczenie do zagadnienia

odtwarzalności i jednowymiarowości skali.• Skala opiera się na założeniu, że każdy kto wykazuje wysoki

poziom danej zmiennej będzie wykazywał także poziomy niższe. Twierdzenia skali Guttmana dają się zatem uporządkować(zasada kumulatywności) i mają charakter addytywny.

• W technice tej wykorzystuje tzw. pytania monotoniczne = dzielące zbiorowość posiadających pewną cechę ilościową na 2 grupy: tych którzy odpowiadają „tak” i tych którzy odpowiadają„nie”. Tworzy się kontinuum pytań z tzw. momentami krytycznymi (punkt, w którym następuje jakościowy skok uzyskiwanych odpowiedzi) i umieszcza się na nich odpowiedzi respondentów. Zsumowane odpowiedzi „tak” są charakterystyką liczbowąpostawy respondenta.

• Nie wiemy z góry czy dane pytanie ma charakter monotoniczny i w którym miejscu znajduje się jego mement krytyczny -ustalamy to empirycznie w trakcie badania.

49

TWORZENIE SKALOGRAMU1. Zdefiniowanie przedmiotu

badań2. Wybór twierdzeń (80-

100) i określenie ich trafności fasadowej

3. Sprawdzenie czy twierdzenia te tworząjednowymiarową skalęWybór stwierdzeńdokonujemy technikąCornella (najmniejsza liczba błędów). Kroki:3a. każdemu respondentowi przypisujemy miaręodpowiadającą liczbie udzielonych przez niego pozytywnych odpowiedzi �

50

3b. Następnie porządkujemy pytania wg liczby punktów uzyskanych przez respondentów �

51

3c. Następnie porządkujemy pytania wg liczby potwierdzeńjakie na nie dano. Kreskami oddzielamy w każdym ze stwierdzeńodpowiedzi „tak” od odpowiedzi „nie”�Tylko przy pytaniu doskonale monotonicznym kreska jest równocześnie momentem krytycznym pytania (tutaj pyt. nr 7 i 2). Jako tzw. błędy traktowane sąwszystkie sytuacje wyłamujące się z szeregu. Zasada jest taka, by postawićkreskę w takim miejscu by liczba błędów była jak najmniejsza (w tym przykładzie ta zasada nie zawsze została zastosowana)

52

Analiza skalogramuma pomóc w przekonaniu się w jakiej mierze nasze twierdzenia i stosunek badanych do nich �

odchylają się od idealnego wzorca skali(który w tym przykładzie winien wyglądaćnastępująco) �

53

Najczęściej uzyskujemy tabele, które nie sącałkiem regularne, co podważa w pewniej mierze odtwarzalność danej skali. Tego rodzaju odchylenia nazywamy tutaj błędami. Ważne, żeby nie było ich więcej niż 10%. 3d. Obliczamy tzw. współczynnik odtwarzalności wg wzoru:

R = 1 - ---------------------------------

Skala jest niezadowalająca jeśli ten współczynnik jest niższy niż 0,9.

liczba błędów

liczba odpowiedzi (liczba stwierdzeń x liczba respondentów)

54

DYFERENCJAŁ SEMANTYCZNY• Technika zaproponowana przez C. E. Osgooda, G. J. Suciego i P. H.

Tannenbauma jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia (obrazu), jakie obiekty otaczającego świata sprawiają na osobie badanej

• Zawsze dokonujemy oceny owego obrazu w porównaniu z obrazami innego rodzaju obiektów lub tego samego obiektu w innej jednostce czasu.

• Technika polega na zebraniu par opozycyjnych przymiotnikówukładających się w kilka odrębnych wymiarów. (U Osgooda pary przeciwstawnych określeń np. dobry-zły odnoszą się do trzech wymiarów: ocena (O), aktywność (A) i siła (S)). Ważne jest by każdy wymiar mierzony był za pomocą takiej samej ilości przeciwstawnych określeń.

• Pary przeciwstawnych określeń powinny także tworzyć continuum np. dobry – 6-bardzo 5-średnio 4-trochę 3-brak zdania 2-trochę 1- średnio 0-bardzo – zły. Każdemu punktowi na continuum odpowiada określona liczba (odcinki są równej długości)

• Najprostszą formą analizy jest wykreślenie profilu graficznego porównywanych obrazów. Powstaje on w wyniku połączenia linią wartości liczbowych jaki uzyskał badany obiekt na każdej ze skal ewaluacji. W tym celu obliczamy następujące statystyki: wartość średnią dla każdej pary kontrastowych cech oraz odchylenie standardowe od owych średnich; syntetyczny wskaźnik oceny obiektu w postaci średniej obliczonej łącznie dla wszystkich par cech ewaluatywnych.

55

Przykład badania stereotypów narodowych techniką dyferencjału

Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 171.

56Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 190.

57Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 180.

58Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 173.

59Źródło: Błuszkowski J. (2003) Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ss. 191.

60

PROBLEMY ZWIĄZANE Z BUDOWĄ SKAL

1. Zebranie propozycji wskaźników (twierdzeńpytań, faktów) pokrywających cały „obszar zmiennej”.

2. Prostota i jednoznaczność wskaźników. 3. Dokonanie analizy wartości pozycji (trafności

poszczególnych wskaźników)4. Wpływ niektórych cech osobowościowych

respondentów oraz wzorów kulturowych5. Reprezentatywność próby, na której

dokonywany jest pilotaż skali6. Rzetelność skali7. Trafność skali

61

RZETELNOŚĆ I TRAFNOŚĆ POMIARU

Rzetelny, ale nietrafny Trafny, ale nierzetelny Trafny i rzetelny

62

RZETELNOŚĆ SKALI= dana technika stosowana do tego samego przedmiotu, daje za każdym razem ten sam wynik.

SPOSOBY ZAPEWNIENIA/POPRAWIENIA RZETELNOŚCI:1. metoda testu powtórnego – powtórzenie pomiaru. 2. metoda połówkowa – losowe podzielenie pytań (np.

związanych z uprzedzeniami), na dwa zbiory. Każdy zbiór powinien tworzyć dobry miernik .... (tu: uprzedzeń), a oba zbiory powinny prowadzić do takiej samej klasyfikacji respondenta.

3. stosowanie ustalonych mierników – stosowanie mierników, których rzetelność została udowodniona w poprzednich badaniach.

63

TRAFNOŚĆ SKALI= adekwatność do mierzonej zmiennej; skala jest trafna gdy mierzy to, co ma mierzyć w intencji jej konstruktora.

SPOSOBY SPRAWDZANIA TRAFNOŚCI SKALI1. poprzez logiczną (teoretyczną) analizę skali. Jest to odwołanie się do

wcześniejszej wiedzy oraz założeń teoretycznych u podstaw budowy skali. Często analiza zdroworozsądkowa.

2. poprzez opinie sędziów. Założenie, że zgoda kilku osób jest częściej prawdziwa niż ocena jednej osoby.

3. poprzez porównywanie grup o znanych właściwościach. Polega to na pomiarze tą samą skalą dwóch zbiorów ludzi różniących się wyraźnie stopniem natężenia badanej zmiennej. Jeżeli skala jest trafna, to wykaże istniejące różnice.

4. poprzez analizę pozycji skali. Przyjmuje się, że korelacja wewnętrzna pozycji skali (homogeniczność) jest dowodem jej trafności. Kryterium pomocnicze.

5. poprzez stosowanie niezależnych kryteriów trafności (cechy społeczno-demograficzne badanych osób, zachowania badanych osób, wyniki pomiaru dokonane za pomocą innej, zbliżonej tematycznie skali)

64TECHNIKI DOBORU PRÓBY

65

DOBÓR PRÓBYEtap badania obejmujący proces wyboru odpowiednich (możliwie jak najbardziej reprezentatywnych) elementów populacji do badań pozwalający na generalizowanie z wystarczająco wysoką pewnościąuzyskanych wyników na całą populację, bez konieczności badania wszystkich jej desygnatów.

66

KIEDY STOSUJEMY DOBÓR PRÓBY?• Nie jesteśmy w stanie przebadać całości stanowiącej

jednostkę badań• Możemy przebadać całość, ale jest to postępowanie

nieefektywne lub nieekonomiczne (zbyt wysoki koszt badań)

• Gdy zależy nam na wyraźnym określeniu pewności i dokładności naszych wyników, gdy chodzi nam o osiągnięcie reprezentatywności statystycznej

• Niekiedy sama metoda wymaga zastosowania doboru próby – nie można przeprowadzić sensownych badańeksperymentalnych bez doboru porównywalnych prób

• Niektóre rodzaje badań zakładają wielokrotny kontakt z jednostką badań. Wówczas – by nie „męczyć”zbiorowości – możemy dobierać z niej kilka porównywalnych prób

67

TERMINOLOGIA ZWIĄZANA Z DOBOREM PRÓBY

Element: obiekt o którym zbieramy informacje i który dostarcza podstaw do analiz. W badaniach sondażowych to najczęściej ludzie lub typy ludzi (np. robotnicy), ale mogą być nimi także rodziny, firmy, stowarzyszenia, tytuły prasowe itp. (np. Polacy, studenci UAM w Poznaniu) Populacja (theoretical population): określony teoretycznie zbiór elementów badania wykazujących określone cechy; zbiór lub grupa na temat której chcemy generalizować (np. zbiorowość wszystkich ludzi mieszkających w Polsce; zbiorowość studentów socjologii UAM)Populacja badana (study population): zbiór elementów, z którego próba jest faktycznie pobrana; Najczęściej jest to zbiór elementów o do których możemy zdobyć dostęp (np. osoby figurujące w spisach meldunkowych/ książkach telefonicznych; lista studentów socjologii UAM

68

Lista/operat (The Sampling Frame): lista dostępnej części populacji, z której jest pobierana próba (np. spis telefonów w książce telefonicznej w przypadku sondażowych wywiadów telefonicznych)

Próba (The Sample): część zbiorowości, której elementy dobierane są przy zachowaniu określonych zasad warunkujących zarówno liczbę owych elementów, jak i relację występującą pomiędzy próbą a populacją. Elementy wybrane do danych badań.

Jednostka doboru próby: pojedynczy obiekt z populacji, z której będzie pobierana próba. Uwaga: obiekt nie zawsze równy jest osobie np. rodziny wielkomiejskich robotników, województwa, szkoły, gminy, gospodarstwa domowe.

69

RODZAJE DOBORU PRÓBY

Probabilistyczny/ losowy- bardziej reprezentatywny niżinne rodzaje doboru próby- reprezentatywnośćstatystyczna (oszacowana na podstawie rachunku prawdopodobieństwa) = możliwość matematycznego obliczenia poziomu błędu i poziomu dokładności oszacowań

- wymaga wiedzy i kwalifikacji- stosunkowo wysokie koszty

Nieprobabilistyczny/nielosowy

- mniejsza reprezentatywność niżprzy doborze losowym

- reprezentatywność typologiczna = niemożliwośćmatematycznego obliczenia poziomu błędu i poziomu dokładności oszacowań. Nigdy nie wiadomo w jakim stopniu skonstruowana próba odzwierciedla skład populacji.- łatwy do przeprowadzenia- stosunkowo niski koszt

70

PROBABILISTYCZNY DOBÓR PRÓBY –ZASADY I ZAŁOŻENIA

1. Próba jest losowa gdy:

a. każda jednostka skończonej populacji generalnej –niezależnie od posiadanych cech - ma równą, dającąsię obliczyć szansę na znalezienie się w próbie.

b. próba posiada taką samą zmienność jak populacja

2. Jakość próby zależna jest od jakości listy (operatu) z którego próba jest losowana

3. Prawidłowo wylosowana nieobciążona próba może być reprezentatywna w różnym stopniu z powodu statystycznych fluktuacji. Skład próby nie odzwierciedla nigdy ściśle charakterystyki całej populacji. W doborze losowym możemy jednak obliczyćprawdopodobieństwo popełnienia błędu wynikającego z losowej natury próby.

71

RACHUNEK PRAWDOPODOBIEŃSTWA A DOBÓR LOSOWY PRÓBY

Parametr: syntetyczny opis jakiejś zmiennej w populacji (np. rozkład wykształcenia Polaków lub miesięczna średnia zarobków dla jednego członka rodziny).

Estymator parametru z populacji: jest to wielkość, dzięki której można szacować rozkład danej cechy w populacji generalnej

Statystyka z próby: rozkład cechy interesującej badacza, której wynik otrzymujemy po realizacji badań z przykładowo dobranej cechy (zmiennej); syntetyczny opis zmiennej w próbie.

72

Wiele tak dobranych prób tworzy rozkład zbliżony do rozkładu normalnego:

73

Rachunek prawdopodobieństwa 1. mówi nam, że statystyki z prób są

rozproszone wokół parametru w pewien znany sposób; prawdziwa wartość jest w pobliżu 50%

2. Dostarcza wzoru dla oszacowania na ile blisko statystyki z określonych prób sąskupione wokół prawdziwej wartości = pozwala oszacować tzw. błąd losowy z próby/ błąd statystyczny/ błąd standardowy/odchylenie standardowe rozkładu z prób

74

Ad1. Pewne frakcje estymatorów mieszcząsię w określonych odległościach

• w 68% prób estymatory odchylają się +/- o 1 błąd statystyczny

• 95% prób mieści sięw granicach +/- 2 błędów standardowych

• 99,7 % prób mieści się +/- w granicach 3 błędów standardowych

75

• σx – odchylenie standardowe, które oblicza się wg następującego wzoru:

• x – średnia parametru w próbie• σ2 – rozproszenie populacji generalnej

(wariancja)• N - liczebność populacji generalnej• n - liczebność próby

Ad2.Wzór na błąd losowy z próby

76

Z tego wzoru wynika, że wielkość błędu z próby jest funkcją parametru populacji i wielkości próby:

• σx – jest tym większe, im większe σ2. Im większa zgodność w populacji (brak zmienności) tym bardziej otrzymujemy takie same wartości estymatorów z każdej próby.

• σx – jest tym mniejsze im większe jest n, czyli gdy wielkość próby rośnie, próby skupiają się bliżej prawdziwej wartości. By błąd z próby zmalał o połowę, trzeba 4 krotnie zwiększyć wielkość próby

• W przypadku kiedy próba stanowi małą częśćbadanej zbiorowości wartości pod 2 pierwiastkiem można pominąć

77

W przypadku wystarczająco licznej próby odpowiednią wartościąszacunkową rozproszenia zbiorowości generalnej może być rozproszenie w próbie

78

.W przypadku cech dychotomicznych rozproszenie z

próby wynosi: s 2 = p (1-p) = p x q

Przy czym p oznacza udział jednej wartości danej cechy, q udział drugiej wartości; σpwynosi wówczas

UWAGA: Wobec zmiennych jakościowych przyjmujących więcej niżdwie wartości stosuje się dychotomizację i wówczas p oznacza udział jednej wartości, q udział wszystkich pozostałych wartości

79

PRZYKŁAD 1 W reprezentatywnej próbie mieszkańców Poznania stwierdzamy, że średnia liczba lat nauki w szkole x wynosi 12, rozproszenie zaś s = 16, zatem po podstawieniu do wzoru σx = 0,1. Jest to szacunkowa wartość odchylenia dla wszystkich możliwych prób. Na tej podstawie możemy powiedzieć, że wartość rzeczywista z prawdopodobieństwem 68,3% mieści się w granicach 12 +/- 1x 0,1 a więc między 11,9 a 12,1, lub z prawdopodobieństwem 95,5% między 12 +/- 2 x 0,1 czyli pomiędzy 11,8 a 12,2, lub z prawdopodobieństwem 99,7% między 12 +/- 3 x 0,1 czyli pomiędzy 11,7 a 12,3.

80

PRZYKŁAD 2

Załóżmy, że poszukując odpowiedzi na pytanie, jaki procent ludności Wielkopolski woli szkoły publiczne, jaki zaś szkoły prywatne, posłużyliśmy się próbą n=100 i że 80 osób w tej próbie opowiedziało się za szkołami publicznymi, a 20 za szkołami prywatnymi. Wówczas: p = 0,8 q = 0,2 s2 = p q = 0,16

Ponieważ z racji wielkości zbiorowości generalnej czynnik korygujący można pominąć, więc σp= 0,04.

Z prawdopodobieństwem 99,9% można więc stwierdzić, że rzeczywisty udział zwolenników szkół publicznych waha się w granicach 0,8 +/- 3 x 0,04, a więc między 68% a 92%. Przedziałufności jest tak wielki, ponieważ próba n=100 jest relatywnie mała. Przy próbie wynoszącej n=1600 udział ten można z tym samym prawdopodobieństwem określić jako wahający sięmiędzy 77% a 83%.

81

Jak obliczać niezbędnąwielkość próby

82

We wzorze tym:

n = poszukiwana wielkość próby

t = współczynnik będący funkcją odpowiedniego poziomu istotności współczynnika ufności. Dla prawdopodobieństwa = 0,95 t=1,96

dla prawdopodobieństwa = 0,99 t=2,58.

p = oszacowanie frakcji osób w danej populacji posiadających daną cechę

1-p = oszacowanie frakcji osób w danej populacji, nie posiadających danej cechy

d = półprzedział ufności, a więc dopuszczalna przez nas różnica między parametrem populacji a statystyką próby (różnicę tę wyrażamy w % lub ułamkach np. 3% lub 0,03).

83

Przykład 3Jak wielka powinna być próba, aby frakcje z niej uzyskane mogły być uogólnione na populację z prawdopodobieństwem 0,95 nie popełniania błędu większego niż +/- 3%?

Tak więc próba niezbędna dla takich badań winna liczyćteoretycznie 1066 osób, zaś w praktyce winna ona się mieścić w przedziale od 1000 do 1100 osób.

84

Tablica niezbędnych wielkości próby przy p=0,50 dla współczynnika ufności 0,95.

• . Wielkość półprzedziału ufności d=

Wielkość próby n przy współczynniku ufności = 0,95 (t=1,96

1% 9604 2% 2401 3% 1066 4% 600 5% 384 6% 260 7% 244 8% 196 9% 118 10% 96

85

Tablica niezbędnych wielkości próby przy p=0,50 dla współczynnika ufności 0,99.

• . Wielkość półprzedziału ufności d=

Wielkość próby n przy współczynniku ufności = 0,99 (t=2,58)

1% 16641 2% 4160 3% 1860 4% 1040 5% 666 6% 430 7% 340 8% 205 9% 166 10% 150

86

RODZAJE PROBABILISTYCZNEGO DOBORU PRÓBY

• A1. prosty dobór losowy (simple random sampling)

• A2. dobór systematyczny (systematic random sampling)

• A3. dobór warstwowo-losowy (stratificatedrandom sampling)

• A4. dobór grupowy/gronowy/wiązkowy(cluster sampling)

• A5. losowanie wielostopniowe (multistagesampling)

87

A1.Prosty dobór losowy• Dobry do badań masowych postaw, opinii, cech indywidualnych • pobierany przy niewielkiej wiedzy o rzeczywistości badanej.

Jest to sytuacja najbardziej „poprawna” statystycznie ( tylko wtedy można stosować bez zastrzeżeń reguły wnioskowania statystycznego)

• może być stosowany nawet wówczas gdy dysponujemy jedynie wiedzą o liczebności populacji

• stosujemy wówczas kiedy mamy przekonanie o jednorodności badanej populacji

• ujmuje jednostki niepowiązane z sobą, wyrwane ze społecznego kontekstu

• wyłania mniej reprezentatywne próby niż dobory zwarstwowane; dokładność pomiaru zawsze zależna od przedziału ufności +/- 2 błędy standardowe.

• Próba losowana z ponumerowanego operatu przy użyciu tablic liczb losowych lub komputera

88

• 10480 • 22368• 24130• 42167• 37570• 77921• 99562• 96301• 89579• 85475• 28918• 63553• 09429• 10365• 07119• 51085• 02368• 01011• 52162

• 07056

• 48663• 54164• 32639

• 29334• 02488• 81525

• 29676• 00742• 05366

• 91921• 00582• 00725

• 69011• 25976• 09763

Tablice liczb losowych

89

Przykład• Dla populacji 100 osób

zarejestrowanych w urzędzie bezrobotnych próba ma wynosić 10 osób

• Numerujemy owe osoby na operacie losowym od 001 do 100 i następnie wybieramy osoby posługując sięzredukowaną tablicą liczb losowych

• Potem wybieramy poszukiwane 10 osób według schematu:

• 104 • 223• 241• 421• 375• 779• 995• 963• 895• 854• 289• 635• 094*• 103• 071*• 510• 023*• 010*

• 521• 070*• 486• 541• 326• 293• 024*• 815• 296• 007*• 053*• 919• 005*• 007(2. raz)• 690• 259• 097*

90

A.2. Dobór systematyczny

• dobór jej polega na włączeniu do badań co k-tej jednostki. Interwał losowania (k) uzyskuje się z ilorazu N/n, gdzie N jest równe liczebności populacji generalnej a n odpowiada wielkości próby.

• nie jest tutaj konieczne kolejne ponumerowanie operatu• pierwszy element wybierany z użyciem tablic liczb losowych!• próba taka jest najbardziej adekwatna w sytuacji, gdy operat

jest uporządkowany według kryteriów nieznanych badaczowi • łatwiejsza od losowej prostej (z tablic korzysta się tylko raz)• próba jest rozłożona równomiernie wzdłuż całej populacji, co

może poprawiać reprezentatywność o ile cecha wg której uporządkowana jest lista ma związek z badaniem

• Możliwość wystąpienia zniekształceń, gdy 1. uporządkowanie jednostek w operacie wykazuje pewien trend; 2. interwałlosowania współgra z cyklicznością ułożenia operatu

91

A3.Dobór warstwowo-losowy• Stosujemy wówczas gdy populacja badana jest heterogeniczna – dzieli się na wyraźnie wyodrębnione podzbiory •Podzbiory te wydziela się w taki sposób, by elementy należące do jednej grupy były do siebie bardziej podobne niż elementy należące do populacji jako całości•Celem badań jest przeprowadzenie analizy porównawczej miedzy warstwami i wyjaśnienie zaobserwowanych różnic•Gdy badana zbiorowość jest wyraźnie zróżnicowana i gdy jednocześnie niewielka uprzednia wiedza o badanej zbiorowości nie pozwala przeprowadzićbardziej skomplikowanych zabiegów przygotowawczych, poza jej podziałem na warstwy•Żadna z interesujących badacza grup nie zostanie pominięta•Każda z grup będzie reprezentowana w próbie w sposób reprezentatywny•Reprezentatywność próby – przy uzasadnionym merytorycznie podziale na warstwy - będzie większa niż w prostej próbie losowej• Istnieje możliwość nadreprezentacji wybranych warstw – losowanie warstwowe z nierównym prawdopodobieństwem. Pamiętać trzeba jednak na poziomie analizy o zważeniu uzyskanych odpowiedzi. • Dobór warstwowo-losowy stanowi najskuteczniejsze narzędzie zmniejszania błędu statystycznego. W szerszym stopniu możliwe są też analizy porównawcze

92

A3.a. Próba warstwowo-losowa z alokacja optymalną

• Liczebności jednostek losowanych z poszczególnych warstw są proporcjonalne do wewnętrznego zróżnicowania tychże warstw.

• Zalety:� Zwiększa się reprezentatywność próby� Zmniejsza się liczebność próby� Pozwala na wyodrębnienie frakcji o

znanym wewnętrznie zróżnicowaniu� Pozwala na przeprowadzenie

uzasadnionych analiz porównawczych

93

A4. Dobór grupowy/gronowy/wiązkowy

• Podział populacji na szereg grup i losowanie spośród tych grup. Nie losujemy jednostek badania, ale losujemy grupy takich jednostek

• Następnie badamy wszystkie jednostki w wybranych grupach (d. g. jednostopniowy) lub dalej losujemy subgrupy (d.g.wielostopniowy)

• Celem jest by osoby należące do tej samej próby miały większe szanse znalezienia sięrazem w próbie niż osoby z innych grup

94

GŁÓWNE TRUDNOŚCI SPOTYKANE PRZY DOBORZE PRÓBY

1. Nieaktualne i niekompletne operaty

2. Imienna próba osób, adresowa próba osób, grupa gospodarstw - różnice

3. Dopuszczalne przyczyny niezrealizowania wywiadu

4. Kategorie osób wykluczonych z badańkwestionariuszowych

5. Ważenie odpowiedzi

95

Próba imienna osób

• Znane są dane personalne konkretnych osób z próby, wskazane jednoznacznie.

• Nie można na jej miejsce wybrać kogoś innego• Jeśli wylosowana osoba nie mieszka pod

wskazanym adresem – ankieter na własną rękępodejmuje próbę ustalenia aktualnego adresu. Jeżeli badany mieszka w rejonie badań ankietera, wówczas przeprowadza z nim wywiad; jeśli mieszka w innym rejonie, ankieter informuje instytut badawczy o tym a ten zleca wykonanie badania innemu ankieterowi

96

Próba adresowa osób

• 2 fazy doboru próby:

1. losowanie adresów gospodarstw domowych (realizuje instytut bad.)

2. wybór respondenta spośród członków danego gospodarstwa domowego wg ustalonej z góry procedury (realizuje ankieter, ale jego rola jest bierna)

* Wylosowanej osoby nie można zastąpić inną.

Procedury doboru w 2. fazie

• Formularz składu gospodarstwa domowego: Ankieter wpisuje rozpoczynając od osoby najstarszej, nadając im odpowiednie numery porządkowe. Za pomocą tablicy liczb losowych lub tzw. tablic Kischa zamieszczonych w formularzu dokonuje wyboru osoby. Wymóg ułożenia osób w formularzu wg instrukcji!

• Reguła ustalenia płci i wieku osób, spośród których wylosowany będzie badany. Wybór wg reguły decyzji np. jeśli respondenta wybieramy spośród 2 osób, 2 K-starsza K, 1 M i 1K – K; 2 M –młodszy M. Różni ankieterzy otrzymują różne wytyczne

• Reguła wyboru osoby która ostatnio obchodziła urodziny

97

Próba gospodarstw

• Jednostkami losowania nie osoby ale gospodarstwa domowe

• Czynna rola ankietera w doborze osób do badania • Dopuszczalna zastępowalość osób spełniających

kryteria doboru przez osoby spełniające je w mniejszym stopniu!

• Dobór wg wytycznych, np.:* „głowa gospodarstwa”* osoba dokonująca zakupów dóbr codziennego użytku* różne bloki pytań dla różnych osób (kompetencja w danej kwestii)* dowolna osoba z gospodarstwa domowego

98

Metoda ustalonej ścieżki (random route)

• Służy odnalezieniu mieszkania/domu z którego zostanie dobrany respondent do badań

• Punkt wyjścia – ankieter posiada konkretny adres („adres startowy”), na podstawie którego szukać będzie innego adresu wg ustalonej z góry procedurym np. do adresu startowego (ul. Jaśminowa 7) doliczyć 2 kolejne adresy (Jaśminowa 8 i 9) i pod drugim ustalonym adresem dobrać respondenta zgodnie z wytycznymi zapisanymi kwestionariuszu rekrutacyjnym.

• Każdy ankieter stosując się do wyznaczonej procedury powinien dobrać badanego pod tym samym adresem docelowym. Ankieterowi nie wolno zmieniać zasad doboru w trakcie realizacji badania.

99

Ad 3.DOPUSZCZALNE PRZYCZYNY NIEZREALIZOWANIA WYWIADU

• Nieistniejący adres wylosowanej osoby/gospodarstwa

• Błędne dane personalne wylosowanej osoby• Wylosowana osoba nie żyje• Wylosowana osoba nie należy do badanej

zbiorowości• Niedostępność badanej osoby w terminie realizacji

badania• Wyczerpanie wymaganej liczby prób

skontaktowania się z wylosowaną osobą• Odmowa uczestnictwa w badaniu

100

AD.4. KATEGORIE OSÓB WYKLUCZONYCH Z BADAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH

• Osoby, których wykonywany zawód i prowadzona działalność kolidują z tematyką badań

• Osoby pracujące dla konkurencji

• Osoby które w ostatnim czasie uczestniczyły (z reguły 6 miesięcy) już w innych badaniach

101

NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE PRÓB NIEPROBABILISTYCZNYCH

1. dobór oparty na dostępności danych/ dobór wg wygody/ próba łatwego dostępu (accidental, haphazard or convenience sampling)

2. dobór kwotowy/udziałowy (quota sampling); próba kwotowa proporcjonalna, próba kwotowa nieproporcjnalna

3. dobór celowy (purposive sampling)4. dobór ekspercki/ dobór próby złożonej z sędziów

kompetentnych (export/judgemental sampling)5. metoda „kuli śnieżnej” (snowball sampling)6. dobór parami

102

Ad.1. Dobór oparty na dostępności danych

• Dobór próby poprzez np. zatrzymywanie ludzi na ulicy lub w innym miejscu

• Uzasadniona gdy chcemy zbadać cechy osób przechodzących w określonych porach w danych miejscach lub gdy nie ma innych możliwości doboru jednostek badanych.

• Zalety: poręczność; niskie koszty realizacji

• Słabość: brak kontroli nad reprezentatywnością, nigdy nie mamy dowodu że próba jest reprezentatywna dla populacji

103

Ad 2.Dobór kwotowy/udziałowy• Bierzemy pod uwagę kilka wybranych cech społeczno-

demograficznych i/lub konsumenckich – głównie tych które znamy, do których możemy dotrzeć (najczęściej płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie). Tworzymy macierz/tabele uwzględniającą odpowiednie kwoty próby, proporcjonalne do rozkładu tych cech w zbiorowości generalnej. Gdy uwzględnia siękilka cech jednocześnie muszą być one poszukiwane w formie „wiązanej”

• Każda potencjalna osoba, która spełnia wyznaczone kryteria może stać się respondentem.

• Ważne - ankieter sam szuka osób, które odpowiadają założonej konfiguracji cech (nie ma losowania !)

• Reprezentatywność doboru kwotowego nie jest mierzona poziomem istotności ani przedziałem ufności

• Słabe strony: osoby badane najczęściej pochodzą ze środowiska społecznego, z którego pochodzi ankieter; problem niedoborów –przy tym doborze próby raczej nie ma niedoborów; cechy na podstawie których dokonano podziału kwotowego mogą byćpowiązane z przedmiotem badania tylko pośrednio

104

Ad.3.Dobór celowy/arbitralny

• Dopuszczalny gdy prowadzi się badania wybranych indywidualnych przypadków

• Nie musi być zachowany wymóg reprezentatywności; nierzadko poszukuje się jednostek/zbiorowości nietypowych w celu poznania ich problemów i faktów. Powinien być jednak znany stopień nietypowości badanych obiektów

• Badana zbiorowość powinna tworzyć „całośćspołeczną”, nie może to być luźny agregat jednostek/grup

• Zbiorowość ta winna być także względnie izolowana, samodzielna, pełna. Badanie winno określić stopień jej typowości

105

Ad.4. Dobór ekspercki

• Idea doboru próby podobna do doboru celowego

• Stosujemy przy niektórych odmianach FGI oraz przy tworzeniu narzędzi badawczych, np. skali Thurstone’a.

• Istnieją zasadniczo dwa powody dla których wybieramy ten rodzaj doboru próby:

1. gdy chcemy poznać punkt widzenia jednostek posiadających doświadczenie i wiedzę w interesującej nas sferze

2. gdy chcemy dokonać oceny wiarygodności i trefności zastosowanej techniki lub narzędzia badawczego

106

Ad.5.Metoda kuli śniegowej• Stosuje się ją przy badaniu sieci powiązań relacji

międzyludzkich, tworzenia i funkcjonowania więzi sąsiedzkich towarzyskich oraz innych układów nieformalnych. Dopuszczalna, gdy trudno odszukaćprzedstawicieli jakiejś specyficznej populacji (np. bezdomni, nielegalni emigranci, homoseksualiści)

• Polega na realizacji wywiadów w poszczególnych badanych grupach, gdzie uzyskuje się informacje o innych respondentach wchodzących w skład sieci społecznych (każda odszukana osoba podaje kolejne)

• Poznaje się wtedy naturalne kręgi, powiązania między jednostkami

• Wymaga dokładnej wiedzy o badanej populacji• Dobór próby jest równoznaczny z samą realizacją badań

107

Ad 6.Dobór parami

• Rzadko stosowany

• Technika stosowana w badaniach eksperymentalnych oraz porównawczych

• Wybieramy dwie próby: eksperymentalną i kontrolną lub próby z dwóch zbiorów, pomiędzy którymi dokonuje się porównań

• Zróżnicowanie wewnętrzne prób(proporcje) zależy tutaj od zróżnicowania populacji bądź celu badań

CHARAKTERYSTYKA METOD

BADAWCZYCH

METODA EKSPERYMENTALNA

.

110

Badania eksperymentalne traktowane są jako najbardziej rygorystyczne ze wszystkich schematów badawczych lub jako „złoty standard” oceny pozostałych badań.

Prawidłowo i skutecznie przeprowadzony eksperyment jest prawdopodobnie najsilniejszym badaniem jeśli wziąćpo uwagę rzetelność i trafność, która jest w centrum zainteresowania wszystkich relacji przyczynowo-skutkowych.

jeśli X, to YTo jednak nie wystarczy by mówić o przyczynie i skutku

(może być wiele innych powodów, dla których Y zachodzi); musimy wykazać jednocześnie, że:

jeśli ~ X, to ~ YJesteśmy w stanie udowodnić te dwie kwestie

jednocześnie, jedynie wtedy gdy wyizolujemy interesującą nas zmienną od wpływu innych zmiennych, potencjalnie będących przyczyną Y.

111

CECHY CHARAKTERYSTYCZNEEksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji. Stany rzeczy i ich zmiany są planowo tworzone i wywoływane przez badacza.Eksperyment to powtarzalny zabieg polegający na planowej zmianie przez badacza jednych czynników w badanej sytuacji przy równoczesnej kontroli innych czynników, podjęty w celu uzyskania w drodze obserwacji odpowiedź na pytanie o skutki zmiany. Celowo, w kontrolowanych warunkach wywołujemy ściśle określone zjawiska, by poznać związki przyczynowo-skutkowe istniejące między tymi zjawiskami a zjawiskami którymi manipulujemy. 3 pojęcia:•MANIPULACJA co najmniej 1 zmienną niezależną (czynnik eksperymentalny)•KONTROLA zmiennych niezależnych ubocznych i zakłócających•OBSERWACJA/POMIAR zmienności zmiennej zależnej, wywołanej zamierzonymi przez badacza wpływami na nią zmiennej niezależnej głównej

112

ZASTOSOWANIE

• Sprawdzanie hipotez; dostarczanie danych o związkach między zmiennymi –przede wszystkim wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych

• Pomocne, gdy chcemy zmienić istniejącąrzeczywistość (Jakie będą skutki planowanych zmian?)

113

TRAFNOŚĆ W EKSPERYMENCIE

• Trafność teoretyczna: określenie rodzaju manipulacji, po wykonaniu której można będzie zasadnie przyjąć sprawdzaną hipotezę.

• Trafność wewnętrzna: możliwość eliminacji alternatywnych wyjaśnień zaobserwowanej zmiennej

• Trafność zewnętrzna: związana z zakresem stosowalności wniosków, możliwości ich uogólniania (na inne zbiorowości, warunki zewnętrzne, sytuacje)

114

ZAKŁÓCENIA TRAFNOŚCI W EKSPERYMENCIE(Campbell, Stanley)

1. ZAKŁÓCENIA TRAFNOŚCI WEWNĘTRZNEJ• Historia • Dojrzewanie• Pomiar/sam pretest• Zmiana zasad pomiaru i narzędzi w trakcie badania

• Selekcja w doborze grup • Wymieranie grup• Rozpowszechnianie lub naśladowanie • Rekompensata; rywalizacja o rekompensatę• Zniechęcenie• Regresja statystyczna

115

2. ZAKŁÓCENIA TRAFNOŚCI ZEWNĘTRZNEJ

• Interakcja pretestu z postępowaniem badanych. Wpływ pomiaru wstępnego.

• Wpływ sytuacji eksperymentalnej. • Wpływ wielokrotnych pomiarów

116

MOCNE I SŁABE STRONY ESPERYMENTÓW

• Izolacja zmiennej eksperymentalnej i jej wpływu w czasie

• Doskonałe w kontrolowanych badaniach procesów przyczynowych

• Sztucznośćprowadząca do artefaktów

117

DOBÓR PRÓBY

• Dobór losowy• Dopasowanie • Randomizacja

118

RODZAJE EKSPERYMENTÓW• Laboratoryjny: badanie działania

wprowadzonego czynnika eksperymentalnego odbywa się w warunkach nienaturalnych dla danego zdarzenia/procesu. Łatwo izolowaćzmienne niezależne.

• Naturalny: warunki, w których badamy działanie czynnika eksperymentalnego są naturalne = typowe dla danego zjawiska/procesu, w trakcie normalnych wydarzeń społecznych. Czynnik eksperymentalny działa łącznie z innymi zmiennymi

119

SCHEMATY EKSPERYMENTALNE

• Klasyczny schemat eksperymentalny• Schemat z grupą kontrolną bez pretestu• Dwukrotny pomiar w 1 grupie• Schemat szeregów czasowych • Schemat Salomona• Schemat bez pretestu i grupy kontrolnej• Schemat z powtarzaniem badania w 1 grupie• Schemat rotacyjny/krzyżowy• Schematy dynamiczne• Schematy czynnikowe

120

SCHEMAT KLASYCZNY

P1E B P2E

≈ = = test t lub u

P3K x P4K

≈ test t lub u

wpływ bodźca d = (P2-P1) – (P4-P3)

METODA SONDAŻOWA

.

122

GENEZA BADAŃ SONDAŻOWYCH

• Przyczyny polityczne

• Przyczyny rynkowe

• Przyczyny społeczno-administracyjne

• Przyczyny naukowe

123

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE BADAŃ SONDAŻOWYCH

• Oparte na agregatowej wizji społeczeństwa (indywidualizm metodologiczny, zasada one person - one vote - one value)

• Najlepsze z dostępnych metod badania/opisu populacji zbyt dużej by obserwować ją bezpośrednio. Za pomocą próby losowej otrzymujemy próbę reprezentatywną co do której możemy zakładać, że ich cechy odzwierciedlają cechy szerszej populacji

• Dobre narzędzie pomiaru poglądów, potrzeb, wartości, postaw itp. dużej populacji; badanie stanów subiektywnych

• Badania poglądów dominujących i zmarginalizowanych• Starannie skonstruowane, wystandaryzowane narzędzia pomiaru

dostarczające danych w tej samej formie od wszystkich respondentów

• Badania stanu obecnego społeczeństwa, opinie współczesnych (AKTUALNOŚĆ, „BIERZĄCY PULS SPOŁECZENSTWA”)

• Metodologia: dobór próby (REPREZENTATYWNOŚĆ), budowa narzędzi i kontrola warunków zbierania danych (STANDARYZACJA), analiza danych (METODY STATYSTYCZNE)

124

ZALETY i OGRANICZENIA

• Przydatne przy opisywaniu cech większej populacji – wyniki ogólne, dokładne, całościowe

• Umożliwiają stosowanie dużych prób

• Większa elastyczność niżw eksperymentach

• Zastosowanie tych samych definicji do wszystkich badanych

• rzetelność

• Standaryzacja –upychanie materii do zbyt ciasnej formy, zasada najmniejszego wspólnego mianownik

• Sztuczność sytuacji badawczej

• Artefakty • Nie mierzą działań, tylko

deklaracje, opinie• trafność

125

TECHNIKI BADAWCZE STOSOWANE W BADANIACH SONDAŻOWYCH

INDYWIDUALNY WYWIAD

KWESTIONARIUSZOWY

127

INDYWIDUALNY WYWIAD KWESTIONARIUSZOWY

Technika komunikacyjna, bezpośrednia, wysoce wystandaryzowana

• Indywidualny � rozmowa ankietera tylko z jednąosobą zwaną respondentem/informatorem; zbieramy indywidualne opinie

• Wywiad � wzajemna konwersacja w odgórnie ustalonych rolach rozmówców (ankieter zadaje pytania, respondent odpowiada); „rozmowa kontrolowana”

• Kwestionariuszowy � treść pytań podana jest w formularzu z którego odczytuje je ankieter. Użycie kwestionariusza i stosowanie się do zasad przeprowadzania wywiadu „usztywnia” rozmowę

128

INDYWIDUALNY WYWIAD KWESTIONARIUSZOWY

Kwestie których trzeba rygorystycznie przestrzegać: UJEDNOLICENIE NARZĘDZI BADAWCZYCH:

- ujednolicone, identyczne dla wszystkich respondentów pytania- ujednolicone, identyczne dla wszystkich ankieterów instrukcje zawarte w narzędziach i informatorach, ujednolicone zasady

STANDARYZACJA WARUNKÓW przeprowadzenia wywiadu- nie wolno zastosować innej techniki zastępczo, np. przeprowadzić wywiad telefonicznie lub zostawićrespondentowi formularz do wypełnienia- wywiad najczęściej przeprowadzamy w domu respondenta, chyba że instrukcja badania przewiduje inaczej- podczas wywiadu nie powinny być obecne tzw. „osoby trzecie”.

129

MOCNE I SŁABE STRONY• Duża kontrola nad

procesem pozyskiwania danych

• Stosunkowo najniższy odsetek braków danych

• Duża przewidywalność i możliwość oszacowania czasu realizacji badania

• Możliwość większej mobilizacji respondentów do udzielania odpowiedzi

• Uzyskane odpowiedzi bardziej wyczerpujące i pełne

• Większy koszt niżinnych badańsondażowych

• Sztuczność sytuacji badawczej

• Możliwość tworzenia artefaktów

• Uzyskiwane odpowiedzi mogą być mniej szczere niż w przypadku innych technik sondażowych

• Negatywne konsekwencje tzw. wpływu ankieterskiego

SONDAŻE TELEFONICZNE. .

131

SONDAŻ TELEFONICZNY

• Paraosobista technika zbierania danych• Ograniczony kontakt z respondentem,

brak możliwości użycia środków pozawerbalnych

• Wraz z upowszechnianiem się telefonów, wzrost stosowalności techniki w badaniach społecznych

132

SONDAŻ TELEFONICZNY: ZALETY

• Przeciętne koszty realizacji badania niższe niż przy bezpośrednich wywiadach kwestionariusz.

• Możliwość dotarcia w krótkim czasie do dużej liczby respondentów

• Odsetek odpowiedzi wyższy niż przy innych sondażach • Możliwość zbadania heterogenicznych populacji• Możliwość dotarcia do osób które niechętnie biorą

udział w badaniach pocztowych lub indywidualnych wywiadach

• Większa możliwość uzyskania odpowiedzi nieakceptowanych społecznie

• Większe bezpieczeństwo badanych i ankieterów• Duża możliwość kontroli pracy ankieterów (CATI-

superwizja)• Możliwość szybkiego opracowania danych (CATI)

133

SONDAŻ TELEFONICZNY: SŁABE STRONY

• Możliwość przerwania wywiadu – właściwy dla tej techniki rodzaj braku odpowiedzi

• Możliwość odmowy udzielenia odpowiedzi na drażliwe pytania (np. o dochody czy postawy polityczne)

• Dostarcza mniej informacji niż wywiad bezpośredni, brak dodatkowych informacji o badanym i jego otoczeniu

134

SONDAŻ TELEFONICZNY: cechy specyficzne

• Ankieter: głos, dykcja, sposób wysławiania się, odporność na stres, błyskotliwość, inteligencja, umiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktów telefonicznych i dostosowywania tempa rozmowy do tempa mówienia badanego, umiejętnośćobsługi komputera i programu prowadzenia wywiadów (CATI), nieokazywanie emocji, znajomośćnarzędzia badawczego

• Aranżacja wywiadu: krótka i rzeczowa, wzbudzająca zaufanie, niedopuszczanie badanych do zadawania pytań,

• Monitoring pracy ankieterów

135

CATI (Computer-AssistedTelephone Interview)

- wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo

136

CATIZalety

• słabsza skłonność do udzielania społecznie akceptowanych odpowiedzi

• automatyczne rozsyłanie wylosowanych numerów telefonu respondentów na stanowiska ankieterskie (ograniczenie efektu ankieterskiego)

• zapisywanie powodów niezrealizowania wywiadów (np. zajęta linia)

• dotarcie do respondentów trudno dostępnych przy zastosowaniu tradycyjnych metod (np. wyższa kadra kierownicza)

Ograniczenia • wyposażenie gospodarstw

domowych w telefony (wypaczenie próby)

• „szybkie” odpowiedzi, przerywanie odczytywania kafeterii

• skrótowe, schematyczne, nie pogłębione odpowiedzi na pytania otwarte

• silniejsza skłonność do „zgadzania się”(„potakiwania”)

• skłonność do wyboru skrajnych punktów skali

• brak komunikacji niewerbalnej

• możliwość przerwania wywiadu przez badanego /system omówień ma temu zapobiegać/

BADANIA ANKIETOWE.

138

ANKIETA• specyficzny rodzaj wywiadu: wywiad pisemny,

sporządzonym w postaci kwestionariusza ankiety

• zadaniem badań ankietowych jest zazwyczaj szybkie przebadanie dużej zbiorowości możliwie małym nakładem sił i środków

• rola badacza ograniczona jest tylko do zbudowania odpowiedniego kwestionariusza i instrukcji jego wypełnienia, a następnie wysłanie/rozdanie go respondentom

139

RODZAJE TECHNIK ANKIETOWYCH

– ankieta pocztowa– ankieta prasowa– ankieta radiowa– ankieta telewizyjna– ankieta internetowa– ankieta audytoryjna – ankieta rozdawana– ankieta roznoszona

140

BADANIA ANKIETOWE -ZALETY

• „szybkie” narzędzie, pozwalające przeprowadzićsamodzielnie nawet duże badanie ilościowe

• ograniczenie kosztów i czasu badania (nie ma potrzeby angażowania ankieterów do rozmowy z każdym respondentem z osobna, co pociąga za sobą duże koszty i jest procesem czasochłonnym). Zysk: w tym samym czasie, mniejszym nakładem można przebadać znacznie większązbiorowość.Przy próbie liczącej kilka tysięcy osób, jest to w zasadzie jedyna technika, która pozwala zbadać taką populację.

• większe poczucie bezpieczeństwa i anonimowości badanych• większa skłonność badanych do udzielania szczerych

odpowiedzi, nawet na bardzo intymne tematy.

141

BADANIA ANKIETOWE –SŁABE STRONY

• Niski odsetek odpowiedzi, a w efekcie skrzywienie próby i stronniczość badania

• Wymaga prostych, nielicznych pytań i czytelnych instrukcji

• Niepełne, lakoniczne lub nieprawidłowe odpowiedzi badanych na niektóre z pytań

• Niezrozumienie niektórych pytań przez badanych

• Kwestionariusz wypełniany w dowolnej kolejności i wg własnego mniemania badanych

• Brak możliwości sondowania badanych = niemożność dogłębnego poznania opinii respondentów na określone tematy

• Utrata kontroli nad tym, kto udziela odpowiedzi; możliwość odpowiedzi „uzgodnionych”

142

BADANIA ANKIETOWE –SŁABE STRONY cd.

• niemożność wychwycenia indywidualnych różnic pomiędzy respondentami

• niemożność brak kontaktu fizycznego z badaczem na niektórych respondentów wpływa niekorzystnie, ograniczając liczbę szczerych odpowiedzi.

• stosunkowo duży odsetek ludzi, którzy nie są w stanie wypełnić właściwie ankiety (przyczyny np. słabe wykształcenie respondenta, brak skupienia, niezrozumienie, zła wola)

• nie jest możliwe wychwycenie wszelkich dodatkowych informacji o badanych

• badacz nigdy nie jest w stanie przewidziećefektywności i trafności uzyskanych wyników.

143

ANKIETA POCZTOWA

– ankieta rozsyłana – konsultacja wewnątrzdomowa” - opinie

zakotwiczone społecznie, nie zaśindywidualne

– więcej czasu na udzielenie odpowiedzi = odpowiedzi mniej spontaniczne (bardziej wyważone) niż w wywiadzie kwestionariusz.

144

ANKIETA POCZTOWA: ZASTOSOWANIE

• Badana próba jest rozproszona geograficznie• Ograniczony budżet na badania• Niedługa lista tematów• Użycie pytań zamkniętych • Respondenci co najmniej średnio zainteresowani

tematyką ankiety• Chęć zapewnienia badanym poczucia prywatności• Zastosowane pytania lepiej zrozumiałe podczas

czytania niż słuchania• Brak dużej liczby ankieterów do przeprowadzenia

badań

145

ANKIETA POCZTOWA:ZALETY

• Stosunkowo niski koszt badania• Możliwość zbadania bardzo dużej liczby rozproszonych

osób w stosunkowo krótkim czasie• Daje badanemu czas na przemyślenie, sformułowanie,

skonsultowanie odpowiedzi i ewentualne zebranie potrzebnych informacji

• Zwiększenie poczucia anonimowości/prywatności u badanych

• Działają na respondenta obrazem (dla wzrokowców)• Możliwość wypełniania ankiety w czasie dogodnym dla

respondenta• Obniżenie błędu stronniczości/ wpływu ankietera na

uzyskane odpowiedzi

146

ANKIETA POCZTOWA:SŁABE STRONY, ŹRÓDŁA BŁĘDÓW

• Niski odsetek odpowiedzi ( średnio 40%), a w efekcie skrzywienie próby i stronniczość badania

• Niepełne lub nieprawidłowe odpowiedzi badanych na niektóre z pytań

• Niezrozumienie niektórych pytań przez badanych • Wymaga prostych pytań i czytelnych instrukcji• Brak możliwości sondowania badanych• Utrata kontroli nad tym, kto udziela odpowiedzi

147

ANKIETA POCZTOWA A WYWIAD KWESTIONARIUSZOWY

– brak różnic w odpowiedziach na pytania o fakty

– w przypadku pytań o opinie odpowiedzi bardziej stonowane, mniej skrajne

– obszerniejsze odpowiedzi na pytania otwarte (dodatkowo bardziej „wiarygodne”)

148

Kto ponosi win ę za przedłu żający si ę strajk?

Ankieta Wywiadstudenci 1,2 1,1Komisja rz ądowa 52,4 70,2 obie strony 41,9 27,6

Jakiego rodzaju postulaty powinni wysuwa ć studenci?Ankieta Wywiad

wyłącznie studenckie 38,6 22,3wyłącznie społ.-polit. 0,0 0,0i studenckie i społ.-polit. 58,9 76,6

Czy studenci mieli prawo o śmiesza ć Ministra?Ankieta Wywiad

tak 43,9 61,7nie 45,2 30,9

Źródło: F. Sztabi ński, Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy(Badanie podczas strajku studenckiego w r. 1981)

149

Jak osiągnąć wysoki procent odpowiedzi na ankietę rozsyłaną?• List przewodni (wyjaśniający): treść, argumentacja,

personalizacja • Metoda zwrotu• Poufność i anonimowość• Listy przypominające • Zachęty, nagrody (pieniężne i rzeczowe)• Długość ankiety, format pytań, struktura• Instrukcje wypełniania ankiety• Kolor kwestionariusza, estetyka tekstu• Zleceniodawca badania, sponsoring • Terminy: czas wysyłania, czas nadsyłania zwrotów• „Dyspozycyjność” badacza

150

ANKIETA AUDYTORYJNA• Odmiana ankiety wypełnianej samodzielnie przez

respondenta w obecności badacza• Wypełniana jednocześnie przez wielu respondentów

zebranych w jednym pomieszczeniu• Badani mają też zwykle możliwość zadawania pytań

wyjaśniających obecnym w pobliżu badaczom/organizatorom przedsięwzięcia.

• Ankieta jest krótka i prosta a rekrutacja nie wymaga wielkiego wysiłku

• Ważne w realizacji: etap przygotowania i aranżacji badania

151

ANKIETA AUDYTORYJNA: ZASTOSOWANIE

• Badania w szkołach/ uczelniach (np. badania ewaluacyjne)

• Badania rynkowe (testy produktów, reklam, opakowań) w siedzibie instytutu badawczego lub w wynajętych salach

• Badania w firmach/zakładach pracy (np. badania satysfakcji pracowników)

• Badania kategorii społecznych trudno dostępnych (np. eksperci w danej dziedzinie) realizowane najczęściej podczas zjazdów, targów, szkoleń, spotkań lub kongresów

• Badania kategorii respondentów dla których nie ma operatów losowania ani możliwości dotarcia do nich

152

ANKIETA AUDYTORYJNA: ZALETY

• Efektywność czasowa i finansowa (niskie koszty + możliwość przebadania stosunkowo dużej liczby respondentów w krótkim czasie)

• Anonimowość respondentów• Wysoka standaryzacja realizacji badań (jednoczesna

prezentacja materiału badawczego w identyczny sposób całej grupie)

• Bardzo wysoki procent zwrotów (100%)• Możliwość przebadania trudno dostępnych kategorii

społecznych oraz z respondentami o niższych kompetencjach, statusie, wykształceniu

• Możliwość zadania pytań trudniejszych/ złożonych

153

ANKIETA AUDYTORYJNA: SŁABE STRONY

• Utrata kontroli nad procesem udzielania odpowiedzi przez badanych: możliwe braki danych, niepełne odpowiedzi itp.

• Respondenci mogą się komunikować w trakcie wypełniania ankiety, wzajemnie sobie przeszkadzać, powielać odpowiedzi sąsiadów

• Część badanych może kontestować badania• Badani mogą się krępować zadać pytania o

niezrozumienie pytań lub braku umiejętności odpowiedzi na nie

• Badacz prowadzący sesję winien posiadać umiejętnośćprzeprowadzania badań ilościowych jak i jakościowych

154

WYWIADY W MIEJSCACH PUBLICZNYCH

• Techniki badawcze w których dobór i realizacja badania odbywa się w dużych skupiskach ludzkich, gdzie łatwo znaleźćbadanych (centra handlowe, supermarkety, ulice, imprezy masowe, parki, przystanki MPK lub komunikacji dalekobieżnej itp..)

155

WYWIADY W MIEJSCACH PUBLICZNYCH – specyfika

• Konieczność zgody administratora przestrzeni publicznej na możliwość prowadzenia badań* miejsce realizacji w góry określone – uzyskanie zgody w zakresie organizatora badania* miejsce realizacji określane przez ankietera

• Ubiór ankietera: * w pomieszczeniu zamkniętym* na wolnym powietrzu

• Korzystanie z narzędzi i materiałów pomocniczych (torba na ramię, podkładka pod kwestionariusz, materiały wspomagające włożone do kwestionariusza)

• Nadzór nad badaniem* ze strony koordynatora/superwizora z instytucji badawczej* ze strony klienta