1

Skamander

Skamander: grupa poetycka ukształtowana w Warszawie po 1918 roku, skupiona

wokół miesięcznika „Skamander” ukazującego się w latach 1920-28 i 1935-39.

Skład grupy: Jarosław Iwaszkiewicz – Jan Lechoń - Antoni Słonimski - Julian Tuwim

- Kazimierz Wierzyński.

Prehistoria: lata 1916-18: pisma „Pro Arte et Studio” - publikacja wiersza Wiosna –-

miesięcznik „Pro Arte”. W latach 1918-1919 poetyckie debiuty – popularność i krystalizacja.

Krąg „Skamandra”: Jerzy Liebert – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – Kazimiera

Iłłakowiczówna – Stanisław Baliński – Marian Hemar – Józef Wittlin.

Krytycy towarzyszący: Wilam Horzyca – Karol Wiktor Zawodziński – Emil Breiter –

Leon Piwiński – Tadeusz Boy-Żeleński – Irena Krzywicka.

Mieczysław Grydzewski – redaktor „Skamandra” i tygodnika „Wiadomości

Literackie”.

Inne instytucje: kawiarnia „Ziemiańska” – kabarety („Qui pro Quo”).

Nazwa: Akropolis Wyspiański: „Skamander połyska wiślaną świetląc się falą”.

Ogólnikowość deklaracji programowych: witalizm, prezenteizm, populizm, talentyzm.

Afirmacja Nowaczyńskiego = Skamander połyska wiślaną skrząc się falą (1921)

Krytyka Irzykowskiego = Programofobia/Talent jako fetysz

Skamander jako grupa sytuacyjna

Rozpad grupy: stosunek do polityki – sanacji – prawicy – komunizmu – Rosji – rok

1926 – 1935 – 1939 – LATA WOJNY.

2

Cechy poetyki i światopoglądu poetyckiego:

- tendencje klasycyzujące i franciszkańskie w poezji przez 1914: rola Leopolda Staffa

– także Kasprowicza – Miłaszewski - Przysiecki

- poezja nowoczesna: Artur Rimbaud, Charles Baudelaire, Emil Verhaeren, Walt

Whitman (Źdźbła trawy), poezja rosyjska (Aleksander Błok, Anna Achmatowa, Walery

Briusow, Konstanty Balmont)

- odrzucenie manieryzmów Młodej Polski (patos, koturn, wielosłowie, parnasizm)

- antyromantyzm

- witalizm - gest śmiechu – optymizm – biologizm - aktywizm (Nietzsche).

- bohater: homo ridens - homo ludens – „maska Dionizosa”

- poeta na ulicy/”reporter”.

- poezja codzienności

- urbanizm

- tłum

- „banalność”

- optymizm cywilizacyjny

Zwrot w stronę klasycyzmu w latach 30.: pesymizm – lęk przed tłumem –

katastrofizm - w stronę przeszłości (historia - klasycyzm) – romantyzm (opozycja ja-tłum).

Główni przedstawiciele:

1. Julian Tuwim (1894-1953)

Tomy: Czyhanie na Boga (1918) – Sokrates tańczący (1919) – Siódma jesień (1921) –

Słowa we krwi (1926 - przełomowy) – Rzecz czarnoleska (1929) – Biblia cygańska – Treść

gorejąca.

Wpływy ekspresjonizmu i futuryzmu w poezji wczesnej.

Wiosna (pochwała miasta – tłumu – biologizm – język).

Pochwała „człowieka prostego”: Pieśń sobotniego wieczoru

Do krytyków – autoportret – witalizm – irracjonalizm - kpina

3

Eksperymenty słowotwórcze (Słopiewnie – fascynacja pierwotnością, polszczyzną –

destrukcja czy rekonstrukcja – „futuryzm”). Poeta-słowiarz (Zieleń. Fantazja słowotwórcza).

Słowo jako problem poetycki. Ideały horacjańskie.

Lęk przed tłumem: Mieszkańcy, Et arceo

Katastrofizm: Bal w Operze.

Kazimierz Wierzyński (1894-1969)

Wczesna poezja: Wiosna i wino = Wróble na dachu = Laur olimpijski (złoty medal

olimpijski w 1928):

Odmienność kolejnych: zwłaszcza Pieśni fanatyczne (1929) oraz Wolność tragiczna

(1936).

Wierzyński: autor opowiadań Granice świata (1933) – recenzje teatralne W

garderobie duchów (1938). Redaktor tygodnika „Kultura” i „Przeglądu Sportowego”.

Członek PAL.

Od 1939 na emigracji (Francja, Portugalia, Brazylia, USA, Włochy).

Jan Lechoń (1899-1956) – właściwie Leszek Serafinowicz.

Wczesny debiut –1912 tom Na złotym polu a w 1914 Po różnych ścieżkach.

Utwory satyryczne: m. in. Facecja republikańskie (1920, wraz z Słonimskim). Szopki

polityczne (od 1922 do 1931).

Wiersze: Karmazynowy poemat (1920) oraz Srebrne i czarne (1924).

Zamilknięcie poety – powrót do twórczości na emigracji. Sławny Dziennik (od 1949).

Samobójcza śmierć w roku 1956 w Nowym Jorku.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (1891-1945) – Poetka, autorka komedii (Mrówki,

Kochanek Sybilli Thompson) i dramatów (Baba-dziwo, współautorka zagonionej sztuki

Koniec świata napisanej z Witkacym). Debiutowała w 1922 tomikiem Niebieskie migdały,

potem wydała jeszcze 12 książek poetyckich m. in. Różowa magia; Pocałunki, Dansing,

Cisza leśna, Paryż, Profil białej damy, Krystalizacje, Szkicownik poetycki.

Literatura kobieca = Kazimiera Iłłakowiczówna, Beata Obertyńska, Zofia

Nałkowska, Zofia Kossak-Szczucka, Maria Dunin-Kozicka, Herminia Naglerowa, Irena

Krzywicka, Wanda Melcer, Maria Dąbrowska.

4

„Kobiecość” poezji Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

Światopogląd: fascynacja naturą – jedność człowieka z naturą („wszyscyśmy bracia”,

„wiem, żeś moją ojczyzną, o morze prześliczne!”) – inteligencja natury – wpływy

Maeterlincka i Schopenhauera = hylozoizm i panpsychizm.

Dwa okresy w twórczości Pawlikowskiej:

Pierwszy do mniej więcej 1928 – jasny – hedonizm, sensualizm – wirtuozeria

formalna – biologiczny optymizm – komizm. Okres drugi: przesunięcie dominant – ciemność

– pesymizm – tonacja tragiczna metafizyczność: spirytyzm i magia (motyw palingenezy-

wpływy Wschodu: buddyzmu). Doświadczenie przemijania – obsesja śmierci – starości.

Jarosław Iwaszkiewicz (1894-1980) = poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista. Urodził

się w Kalniku na Ukrainie, ze zubożałej rodziny ziemiańskiej. Wychowywał się w kręgu

ziemiańsko-inteligenckim – rola rodziny Szymanowskich, zwłaszcza Karola (autor potem

libretta do opery Król Roger 1926).

Bardzo bogata i ważna twórczość = proza: nowelistyka (Panny z Wilka, Brzezina,

Młyn nad Utratą), powieść historyczna Czerwone tarcze (1934), powieści współczesne (m. in.

Zmowa mężczyzn, Pasje błędomierskie), dramaty (Lato w Nohant), dzienniki, eseje, listy;

wspomnienia Książka moich wspomnień (1942).

Wiersze: debiutanckie Oktostychy (1918), Księga dnia i księga nocy (1929), Lato 1932

(1933) oraz Inne życie (1937).

Cechy poezji Iwaszkiewicza: dualistycznej struktura: kultura-prywatność, estetyzm-

obywatelskość, pasja życia-fascynacja śmiercią, Wschód-Zachód (Jerzy Kwiatkowski)

Iwaszkiewicz bliski jest dwudziestowiecznym klasycyzmom: Mandelsztam, Eliot,

Achmatowa, George, Valèry – wpływ Schopenhauera na charakterystyczny dla

Iwaszkiewicza pesymizm – dominanta rezygnacyjna:

Tomasz Burek: charakterystyczny dla Iwaszkiewicza: spór między tym co

transcendentne i immanentne, chrześcijańskim postulatem duchowego istnienia i

nieśmiertelności a dionizyjskim kultem ciała i zmysłowej miłości. Napięcie wyznaczone

biegunem perwersji (zboczenia, zepsucia, błądzenia) i konwersji (odwrotu, nawrócenia,

odrodzenia). Symbolika wody.

German Ritz: Iwaszkiewicz jako pisarz pogranicza.

5

Oktostychy: ostentacyjna błahość tematyczna, kameralność, ahistoryczność,

impresjonistyczny sensualizm, wirtuozeria formalna (w tomie Iwaszkiewicz jako pierwszy

wprowadził do poezji polskiej asonanse i rymy katalektyczne). Wpływy: akmeizmu, Wilde’a i

Gautiera.

Lato 1932 – cykl 50 krótkich wierszy – prostota, kameralność, prywatność,

meliczność (ludowa piosenkowość) – metafizyczność/religijność.

Noc mistyczna – „ciemna noc duszy” (św. Jan od Krzyża) - pavor nocturnus – bojaźń

Boża.