1

SCENARIUSZ

ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH KOŁA MŁODYCH HISTORYKÓW

Autor: Gabriela Walenta-Czerniejewska

Etap edukacyjny: szkoła podstawowa (klasy IV–VI)

Temat: Turniej rycerski nie na miecze, lecz na głowy

Czas: dostosowany do potrzeb uczniów

Cele ogólne: inspirowanie do aktywności poznawczej, rozwijanie zainteresowania historią

Cele szczegółowe:

Uczeń:

korzysta ze słowników, encyklopedii

gromadzi i selekcjonuje informacje dotyczące bitwy pod Grunwaldem, rycerzy

średniowiecznych i czasów, w których żyli

prezentuje swoją wiedzę i umiejętności w różnych formach

wygłasza własne opinie i argumentuje je

efektywnie pracuje samodzielnie i w grupie

myśli kreatywnie

Kształtowane umiejętności:

praca w grupie

komunikacja w grupie

korzystanie ze źródeł

Metody i formy pracy (według W. Okonia):

asymilacja wiedzy (pogadanka, dyskusja, praca z książką)

samodzielne dochodzenie do wiedzy (formułowanie problemów, burza mózgów)

praktyczne (ćwiczenia, realizacja zadań wytwórczych)

grupowa

indywidualna

Środki dydaktyczne i materiały:

karta pracy – diagram krzyżówki z objaśnieniami haseł (załącznik 1)

encyklopedie, słowniki, książki dla dzieci o tematyce historycznej, podręczniki historii

plansza z hasłem-rymowanką

duże arkusze papieru, mazaki, kredki, klej UHU, Patafix – masa klejąca nazywana

„glutkiem”

karta pracy – tabela do planowania prac (załącznik 2)

propozycje zadań i odpowiedzi dla uczniów szkoły podstawowej (załącznik 3)

i gimnazjum (załącznik 4)

Uwagi o realizacji lekcji:

Scenariusz dotyczy tematyki „grunwaldzkiej”. Obejmuje propozycję przygotowania przez

uczniów zainteresowanych historią „turnieju rycerskiego”sprawdzającego wiedzę o bitwie

pod Grunwaldem i przedstawia przykłady zadań turniejowych. Między opisanymi zajęciami

a przeprowadzeniem turnieju nauczyciel może realizować spotkania Koła Młodych

Historyków stanowiące kontynuację zaproponowanych zajęć. Liczba, częstotliwość i czas

trwania tych spotkań powinny być adekwatne do zakresu zaplanowanych zadań, poziomu

zainteresowania uczniów oraz ich zaangażowania w proces indywidualnego i grupowego

wykonywania prac (przydzielonych i ewentualnie takich, których uczniowie nie przewidzieli,

a są niezbędne dla powodzenia całego przedsięwzięcia) związanych z przygotowaniem

i organizacją turnieju.

Koordynując pracę uczniów, nauczyciel powinien umożliwić im korzystanie z zasobów

biblioteki szkolnej i pomocy nauczyciela bibliotekarza, zorganizować część spotkań

2

w pracowni komputerowej z dostępem do Internetu. Monitorując działania i ich postępy,

dobrze jest docenić zaangażowanie, samodzielność, współpracę itd. W razie potrzeby należy

uświadomić uczniom znaczenie starannej, przemyślanej aranżacji przestrzeni (w tym miejsca

dla widzów) i wystroju sali, w której odbędzie się turniej.

Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie

a) uczniowie indywidualnie rozwiązują krzyżówkę z hasłem (załącznik 1)

b) nauczyciel zaprasza dzieci do przygotowania „turnieju rycerskiego” dotyczącego bitwy

pod Grunwaldem, który oni – młodzi historycy – zorganizują dla rówieśników

c) uczniowie wyjaśniają, jak rozumieją określenie „turniej rycerski”, z czym je kojarzą i na

czym może polegać ich zadanie

d) uczniowie w grupach weryfikują trafność przedstawionych przez siebie wyjaśnień –

odszukują w słownikach i encyklopediach hasło „turniej rycerski”, sporządzają notatki

(mogą pisać, rysować na dużych arkuszach papieru, które zostaną wyeksponowane w sali)

oraz prezentują efekty swojej pracy

2. Projektowanie „turnieju rycerskiego”

a) nauczyciel informuje, że zapraszając uczniów do przygotowania „turnieju rycerskiego”

miał na myśli:

„Turniej rycerski

nie na miecze lecz na głowy,

kto w nim zwycięży

niech rozstrzygną białogłowy”

b) wiesza w widocznym miejscu planszę z zapisanym hasłem-rymowanką, zachęca uczniów

do skomentowania jego treści, wyjaśnia znaczenia słowa „białogłowy”

c) określa rolę uczniów w zawodach i zachęca, żeby przygotowali propozycje organizacji

„turnieju na głowy”

d) uczniowie w grupach generują pomysły (burza mózgów) i przedstawiają je w wybranej

przez siebie formie

e) grupy prezentują efekty swojej pracy i wybierają propozycję uznaną przez wszystkich za

najlepszą lub przygotowują modyfikację pomysłów grup, tworząc nową koncepcję

(nauczyciel zachęca dzieci do dyskusji, przedstawiania i argumentowania własnego

zdania)

3. Zaplanowanie działań związanych z organizacją turnieju

a) uczniowie przygotowują w grupach listę prac, które należy wykonać, prezentują swoje

propozycje i wspólnie sporządzają wykaz niezbędnych działań, wpisując je w tabelę

w układzie chronologicznym (załącznik 2)

b) uczniowie wspólnie ustalają przydział prac zależnie od ich umiejętności, zainteresowań

i gotowości do współdziałania z innymi – ustalenia zapisują w tabeli

4. Podsumowanie

a) uczniowie dzielą się wrażeniami z zajęć

b) uczniowie omawiają sposób organizacji pracy w ustalonych zespołach i informują się

wzajemnie, kto jakie materiały może przynieść i udostępnić

Wykaz załączników:

Załącznik 1 (karta pracy – krzyżówka)

Załącznik 2 (karta pracy – plan działań)

3

Załącznik 3 (karta pracy – turniejowe pytania i odpowiedzi dla uczniów szkoły podstawowej)

Załącznik 4 (karta pracy – turniejowe pytania i odpowiedzi dla gimnazjalistów)

Bibliografia: 1. Grunwald walka 600-lecia (praca zbiorowa), Narodowe Centrum Kultury, Warszawa

2010.

2. Kowalska Z. Krzyżacy w innym świetle, Wydawnictwo Janineum – Wien, Wydawnictwo

Diecezji Tarnowskiej BIBLOS, Tarnów 1996.s

3. Nowakowski A. O wojskach Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu

Niemieckiego w Jerozolimie zwanego krzyżackim, Ośrodek Badań Naukowych, Olsztyn

1988.

4. Pizuński P. Krzyżacy od A do Z, WydawnictwoArenga, Skarszewy 1999.

5. Podręczniki szkolne do nauki historii.

6. Polityka. Pomocnik historyczny, Wydanie specjalne 4/2010.

4

Załącznik 1

Karta pracy (krzyżówka)

Rozwiąż krzyżówkę, odszukaj i zaznacz na diagramie hasło

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

1. Dawna stolica Polski

2. Nauka o dziejach

3. Rodzaj dawnej broni

4. Walczyli na nich rycerze

5. Inaczej walka

6. Osłaniał się nią rycerz

7. Miejsce bitwy

8. Pieśń, którą śpiewali rycerze przed bitwą

5

Załącznik 2

Karta pracy (plan działań)

Zaplanujcie działania związane z organizacją „turnieju rycerskiego”

Lp. Co trzeba zrobić? Kto i z kim ma

to zrobić?

Kiedy zostanie

to zrobione??

Co jest

potrzebne do

wykonania?

1. Opracowanie regulaminu

2. Upowszechnienie informacji

o turnieju

6

Załącznik 3

Karta pracy (turniejowe pytania i odpowiedzi dla uczniów szkoły podstawowej)

Propozycje pytań i zadań do turnieju dla uczniów szkoły podstawowej

1. Kim byli giermkowie?

2. Podaj dokładną datę bitwy pod Grunwaldem.

3. Kto dowodził wojskami polsko-litewskimi w bitwie pod Grunwaldem?

4. Podaj nazwę pieśni zaśpiewnej przez Polaków przed bitwą pod Grunwaldem.

5. Jak się nazywał słynny polski rycerz, biorący udział w bitwie pod Grunwaldem, do dziś

uznawany za wzór cnót rycerskich?

6. Kto dowodził wojskami krzyżackimi w bitwie pod Grunwaldem?

7. Podaj trzy dowolne elementy uzbrojenia rycerza podczas bitwy pod Grunwaldem.

8. Gdzie znajdowała się główna twierdza i jednocześnie stolica zakonu krzyżackiego?

9. Z jakiego państwa pochodził król Władysław Jagiełło?

10. Która strona miała przewagę liczebną?

11. Ile mieczy przynieśli posłowie zakonu krzyżackiego Władysławowi Jagielle i Witoldowi

przed bitwą pod Grunwaldem?

12. Ile godzin trwała bitwa pod Grunwaldem?

13. Kim był wielki książę Witold?

14. Jak wyglądało godło Polski w XV wieku?

15. Jak wyglądało godło zakonu krzyżackiego w XV wieku?

16. Czym była kopia?

17. Jak nazywał się wielki mistrz krzyżacki, który zginął w bitwie pod Grunwaldem?

18. Podaj imię i nazwisko polskiego malarza, który przedstawił na obrazie bitwę pod

Grunwaldem.

19. Po której stronie walczyli Tatarzy?

20. Na terenie jakiego państwa znajdował się Grunwald w czasie bitwy pod Grunwaldem?

21. Ilu walczących liczyły wojska polsko-litewskie przed bitwą pod Grunwaldem?

22. Ilu walczących liczyły wojska zakonu krzyżackiego przed bitwą pod Grunwaldem?

23. O jakiej porze dnia rozpoczęła się bitwa pod Grunwaldem?

24. Jakie trofea wojenne Władysław Jagiełło umieścił po bitwie na Wawelu?

25. Ile kilogramów ważyła zbroja rycerza w XV wieku?

26. Czym była kolczuga?

27. Podaj imię i nazwisko polskiego pisarza, który w swojej powieści Krzyżacy opisał bitwę

pod Grunwaldem.

28. W jakim celu rycerze dekorowali swoje tarcze herbami?

29. Gdzie został zawarty pokój kończący wojnę, podczas której miała miejsce bitwa pod

Grunwaldem?

30. Jaką część wojsk utracili Krzyżacy w bitwie pod Grunwaldem?

Odpowiedzi

1. Giermek – w średniowieczu młodzieniec pochodzący z rodziny szlacheckiej,

towarzyszący rycerzowi na wojnie. Walczył przy boku rycerza, nosił za

nim kopię, tarczę i hełm. Służba jego traktowana była jako pierwsza praktyka,

przygotowanie do stanu rycerskiego, które kończyło się uroczystym pasowaniem

na rycerza.

2. 15 lipca 1410 roku

3. Król Władysław Jagiełło

4. Bogurodzica

5. Zawisza Czarny

7

6. Wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen

7. Hełm, zbroja, tarcza, kolczuga, kopia, miecz, kusza, łuk

8. Malbork

9. Z Litwy

10. Wojska polsko-litewskie

11. Dwa

12. 6 godzin

13. Władca Litwy, dowódca wojsk litewskich podczas bitwy pod Grunwaldem

14. Biały orzeł w koronie na czerwonym tle

15. Czarny krzyż na białym tle

16. Kopia – broń ciężkozbrojnych rycerzy, złożona z grotu osadzonego na długim drzewcu

17. Ulrich von Jungingen

18. Jan Matejko

19. Polsko-litewskiej

20. Państwo zakonu krzyżackiego

21. Około 30000

22. Około 21000 lub 18000 (obie odpowiedzi są poprawne)

23. Południe

24. Chorągwie krzyżackie

25. Od 20 kg do 40 kg (należy uznać odpowiedź w tym przedziale)

26. Był to rodzaj pancerza wykonany z kolistych, bardzo drobnych elementów (stalowych

pierścieni), gęsto splecionych ze sobą, tworzących niemalże jednolitą tkaninę. Chroniła

rycerza przed zranieniem

27. Henryk Sienkiewicz

28. Dzięki temu wiadomo było, do jakiego rodu rycerz należy

29. W Toruniu

30. Około 50%.

8

Załącznik 4

Karta pracy (turniejowe pytania i odpowiedzi dla gimnazjalistów)

Propozycje pytań i zadań do turnieju dla uczniów gimnazjum

1. Kto dowodził wojskami zakonu krzyżackiego w bitwie pod Grunwaldem?

2. Jak nazywał się naczelny wódz wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem?

3. Jak nazywał się dowódca wojsk litewskich w bitwie pod Grunwaldem?

4. Wymień dwa ludy, które walczyły wraz z wojskami polsko-litewskimi pod Grunwaldem

5. Po której stronie wojsk była liczebna przewaga?

6. Jakiego typu wojska znajdowały się w chorągwi?

7. Co znajdowało się na chorągwiach poszczególnych wojsk?

8. Ile chorągwi liczyło wojsko polskie?

9. Ile chorągwi liczyły siły litewskie?

10. Ile chorągwi wystawił zakon krzyżacki?

11. Jaką rolę w bitwie pełnił Dżadżal ad-Din?

12. Pod jaką nazwą w terminologii niemieckiej jest znana bitwa pod Grunwaldem?

13. Wyjaśnij, dlaczego król Władysław Jagiełło opóźniał rozpoczęcie walki?

14. Dlaczego dwaj posłowie zakonu krzyżackiego przynieśli Władysławowi Jagielle

i Witoldowi dwa nagie miecze przed bitwą?

15. Podaj nazwę pieśni zaśpiewnej przez Polaków przed bitwą pod Grunwaldem

16. O jakiej porze dnia rozpoczęła się bitwa pod Grunwaldem?

17. Z jakiego miejsca naczelny wódz wojsk polsko-litewskich dowodził w bitwie pod

Grunwaldem?

18. Jaki rodzaj sił polsko-litewskich ruszył jako pierwszy do ataku?

19. Ile godzin trwała bitwa pod Grunwaldem?

20. Kim byli kopijnicy?

21. Podaj imię i nazwisko kronikarza, który przedstawił przebieg bitwy pod Grunwaldem

22. Jaki rodzaj broni obecny w bitwie pod Grunwaldem został po raz pierwszy użyty w tej

części Europy?

23. Podaj nazwę co najmniej jednego rodzaju broni użytego przez strzelców podczas bitwy

pod Grunwaldem

24. Kim był Zawisza Czarny?

25. Które skrzydło wojsk polsko-litewskich zostało zmuszone do odwrotu w czasie bitwy?

26. Podaj pełną nazwę zakonu krzyżackiego

27. Jaką nazwę nosi wojna, podczas której toczyła się bitwa pod Grunwaldem?

28. Wymień trzy rodzaje broni użyte w bitwie pod Grunwaldem

29. Podaj trzy elementy uzbrojenia, które chroniły rycerza przed zranieniem w czasie walki

30. Jakie były postanowienia I pokoju toruńskiego?

Odpowiedzi

1. Ulrich von Jungingen

2. Władysław Jagiełło

3. Wielki książę Witold

4. Rusini i Tatarzy

5. Wojsko polsko-litewskie

6. Jazda rycerska

7. Godła

8. 50

9. 40

10. 51

9

11. Dowódca wojsk tatarskich

12. Bitwa pod Dannenbergiem

13. Władysław Jagiełło opóźniał celowo rozpoczęcie walki, licząc na to, że letnie słońce

osłabi zakutych w zbroję rycerzy zakonu stacjonujących na polanie; wojska polsko-

litewskie stały w cieniu w lesie

14. Krzyżacy chcieli sprowokować stronę polsko-litewską do rozpoczęcia bitwy

15. Bogurodzica

16. Około południa

17. Ze wzgórza

18. Lekka jazda

19. 6 godzin

20. Ciężkozbrojna jazda uzbrojona w kopie i miecze

21. Jan Długosz

22. Artyleria

23. Kusza, łuk

24. Najsłynniejszy polski rycerz, niepokonany w licznych turniejach i bitwach; jest symbolem

cnót rycerskich; brał udział w bitwie pod Grunwaldem

25. Prawe skrzydło

26. Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie

27. Wielka wojna z zakonem krzyżackim

28. Kusza, łuk, miecz, kopia, topór, tasak, korda

29. Zbroja płytowa lub kolczuga, hełm, tarcza

30. Litwa odzyskała Żmudź na czas życia Władysława Jagiełły i Witolda; Polska odzyskała

ziemię dobrzyńską