Szola

Scenariusz zawiera opis gry Szola. Gracze zjadą windą

kopalnianą na sam dół, a w trakcie jazdy poznają górnicze

realia i legendę o Skarbniku. Młodzież będzie pracować

w grupach, o zwycięstwie zadecyduje nie tylko wiedza, ale

i szczęście. Czyli fart.

13 – 15 LAT 45 MINUT

CELE

Po zajęciach uczestnicy potrafią opowiedzieć legendę o Skarbniku. Wiedzą, gdzie

znajdowała się KWK „Gliwice” oraz że nadal pracuje kopalnia w Sośnicy. Znają kilka

słów gwarowych, związanych z tradycją górniczą.

METODY

asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,

samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda przypadków, gra dydaktyczna.

Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?

Miarę krawiecką (100 cm, jeśli jest dłuższa, przycinamy) i 4-6 klamerek do

bielizny (każda w innym kolorze). Ilość klamerek zależy od liczby drużyn. Każda

drużyna powinna liczyć od 3 do 6 osób.

Wydrukowane pytania do gry – 1 egzemplarz dla prowadzącego.

Nagrodę dla zwycięskiej drużyny.

Tekst legendy Dobry duch kopalni. [Świat gliwickich legend. Cz.1 / zebr. i oprac.

Edmund Całka; il. Paweł Krzysztof Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic,

1993, s. 27-30.]

4-6 kostek do gry.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

1. Zanim przedstawimy zasady gry, tytułem wstępu do zajęć pytamy:

2. Gra Szola pozwala poznać nieco górnicze zwyczaje. Jej tematem jest legenda o

Skarbniku i górnicze słownictwo. Będziemy grać drużynowo, przy czym jedna

osoba nie będzie należała do żadnego zespołu i zostanie dyrektorem kopalni,

zajmie się przyznawaniem punktów i wyłonieniem zwycięskiego zespołu.

Dyrektorem zostaje ochotnik. Pozostali dzielą się na drużyny, każda otrzymuje

jedną klamerkę i kostkę do gry. Kolor klamerki jest bardzo ważny, należy go

zapamiętać.

3. Aby wygrać grę, trzeba dobrze znać legendę o Skarbniku. Prosimy dyrektora o

głośne przeczytanie legendy. Pozostali powinni uważnie słuchać i zapamiętać jak

najwięcej szczegółów.

4. Zasady gry Szola:

Dyrektor trzyma miarę krawiecką pionowo tak, aby setny centymetr znajdował

się na dole. Miara jest szybem windy, będziemy zjeżdżać tylko na głębokość 100

m (poziomy wydobywcze są zazwyczaj znacznie głębiej pod ziemią).

Wygra ta drużyna, która zjedzie jako pierwsza. Polem Start jest 1 cm. Tam

zaczynają wszystkie drużyny. Drużyny grają kolejno, w kolejności według ruchu

wskazówek zegara. Rozpoczyna dowolna drużyna. Po pierwszym rzucie kostką

każda drużyna przekazuje klamerkę dyrektorowi, który będzie nią oznaczał

Jakie kopalnie działały i działają w Gliwicach? Jak zostały zagospodarowane tereny byłej kopalni „Gliwice”? Czy w waszych rodzinach są osoby, które pracowały bądź pracują na kopalni? Czy znacie jakieś górnicze zwyczaje?

głębokość, na jaką drużynie udało się zjechać. Dyrektor musi pilnować, aby nie

pomylić kolorów drużyn.

W swoje kolejce drużyna rzuca kostką i porusza się o tyle pól, ile oczek wypadło.

Dyrektor odczytuje wartość, na jakiej się zatrzymała. Prowadzący sprawdza,

jakie zadanie jest przypisane do danego pola i głośno je odczytuje.

Rodzaje pól:

- Krankszychta! Cofacie się o dwa pola. [krankszychta = zwolnienie chorobowe],

- Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. [Szychta z bajką = dniówka

z nadgodzinami],

- Fajrant! – nic się nie dzieje.[fajrant = koniec dniówki albo przerwa w pracy],

- pytania otwarte dotyczące legendy,

- pytania jednokrotnego wyboru dotyczące górniczego słownika.

Pytania zadajemy tylko pierwszej drużynie, która zatrzyma się na danym polu

(prowadzący powinien zakreślać numery zadań, które już przeczytał). Jeśli

kolejna drużyna stanie na takim polu, nic się nie dzieje.

Jeśli drużyna odpowie na pytanie prawidłowo, zostaje na polu. Jeśli odpowie źle

– cofa się o dwa pola i niezależnie od tego, na jakim polu się teraz zatrzyma, nic

się już nie dzieje (nie działają krankszychty i szychty z bajką, nie otrzymuje

kolejnego pytania).

Gra toczy się do momentu, aż jedna z drużyn stanie na polu 100 lub przekroczy

je. Mamy wtedy zwycięzców, których w miarę możliwości nagradzamy.

Dziękujemy dyrektorowi za dobre zarządzanie kopalnią, a wszystkim za wspólną

zabawę.

Opisy pól:

pytanie albo akcja odpowiedź

1. START!

2. Anszleger to: a. młot górniczy, b. nastawiacz przy windzie kopalnianej, c. ciężki młot.

b. nastawiacz przy windzie kopalnianej

3. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

4. Badyhaus to: a. łaźnia górnicza, b. naramiennik, c. podkład. a. łaźnia górnicza

5. Folowocz to: a. górnik ładowacz, b. górnik pchacz, c. cieśla górniczy.

a. górnik ładowacz

6. Bajan to: a. maszyna górnicza, b. przerwa, c. lampa górnicza. a. maszyna górnicza

7. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

8. Badymajster to: a. chłopiec, b. kierownik, c. łazienny. c. łazienny

9. Fajrant! – nic się nie dzieje.

10. Kiedy przypada święto górników? 4 grudnia

11. Fajrant! – nic się nie dzieje.

12. Fyjderpusz to: a. ogień, b. hełm, c. pióropusz. c. pióropusz

13. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

14. Barbóra to: a. święto, b. ciężki młot, c. dniówka. b. ciężki młot

15. Barda to: a. ozdobna szabla górnicza, b. bryła, c. łaźnia. a. ozdobna szabla górnicza

16. Jaka święta jest patronką górników? Święta Barbara

17. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

18. Beler to: a. beczkowóz, b. maszyna górnicza, c. bardzo duża bryła węgla.

c. bardzo duża bryła węgla

19. Fajrant! – nic się nie dzieje.

20. W którym roku miała miejsce opowiedziana przez staruszka historia?

1911 r.

21. Fajrant! – nic się nie dzieje.

22. Gruba to: a. chodnik, b. wyrobisko, c. kopalnia. c. kopalnia

23. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

24. Bergmóniok to: a. dyrektor kopalni, b. łazienny, c. mundur górniczy.

c. mundur górniczy

25. Czako to: a. młot górniczy, b. czapka górnicza, c. bryła węgla. a. młot górniczy

26. Hajer to: a. górnik przodowy, b. wolny dzień, c. kierownik. a. górnik przodowy

27. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

28. Na jakiej głębokości założono pierwszy poziom w kopalni „Gliwice”?

183 metry

29. Fajrant! – nic się nie dzieje.

30. Hangowanie to: a. zjazd na dół, b. hamowanie, c. kopanie. a. zjazd na dół

31. Fajrant! – nic się nie dzieje.

32. Hercówka to: a. łopata w kształcie serca, b. piersiówka, c. czapka.

a. łopata w kształcie serca

33. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

34. Blicka to: a. czapka górnicza, b. lampa sztygara, c. bryła. b. lampa sztygara

35. Szola to: a. winda kopalniana, b. kilof, c. młot pneumantyczny. a. winda kopalniana

36. Borhamer to: a. pneumatyczny młot górniczy, b. nastawiacz przy windzie, c. materiał wybuchowy.

a. pneumatyczny młot górniczy

37. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

38. Bómba to: a. ładunek wybuchowy, b. elektryczna lampa górnicza, c. łaźnia.

b. elektryczna lampa górnicza

39. Fajrant! – nic się nie dzieje.

40. Ile lat miał staruszek, gdy zaczął pracować? Kilkanaście

41. Fajrant! – nic się nie dzieje.

42. Brałza to: a. młot, b. puszka na kanapki, c. prysznic w łaźni kopalnianej.

c. prysznic w łaźni kopalnianej

43. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

44. Bakać to: a. pchać, b. ciężko pracować, c. kopać. b. ciężko pracować

45. Flaps to: a. wybuch, b. zupa regeneracyjna, c. szpadel. b. zupa regeneracyjna

46. Staruszek opowiadał, że węgiel był twardy jak… granit

47. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

48. Krankszychta to: a. zwolnienie chorobowe, b. nocna zmiana, b. sufit.

a. zwolnienie chorobowe

49. Fajrant! – nic się nie dzieje.

50. Mitak to: a. ładunek, b. księga dniówek, c. druga zmiana. c. druga zmiana

51. Fajrant! – nic się nie dzieje.

52. Bumelka to: a. opuszczenie dnia pracy, b. kamizelka górnicza, c. pokład węgla.

a. opuszczenie dnia pracy

53. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

54. Geltag to: a. wypłata, b. stołówka, c. młot. a. wypłata

55. Burlok to: a. palnik, b. mundur, c. wieża wiertnicza. c. wieża wiertnicza

56. Ile wózków dziennie musieli ufedrować bohaterowie legendy? 15

57. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

58. Biydaszyp to: a. radca górniczy, b. chodnik, c. nielegalny płytki szyb.

c. nielegalny płytki szyb

59. Cióngocz to: a. cieśla górniczy, b. górnik ciągnący wózki, c. kierownik

b. górnik ciągnący wózki

60. Ciskosz to: a. górnik pchacz, b. cieśla górniczy, c. pomocnik. a. górnik pchacz

61. Fajrant! – nic się nie dzieje.

62. Bika to: a. orkiestra, b. szabla górnicza, c. duży młot górniczy. c. duży młot górniczy

63. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

64. Cyndel to: a. młot, b. miara górnicza, c. lont. c. lont

65. Kto to jest sztygar? kierownik w kopalni

66. Bergkapela to: a. orkiestra górnicza, b. załoga, c. zespół pomocników.

a. orkiestra górnicza

67. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

68. Damf to: a. maszyna parowa, b. lampa górnicza, c. beczkowóz. a. maszyna parowa

69. Fajrant! – nic się nie dzieje.

70. Diagonala to: a. świder, b. chodnik biegnący ukośnie, c. hełm. b. chodnik biegnący ukośnie

71. Fajrant! – nic się nie dzieje.

72. Bónkel to: a. miejsce w kopalni, gdzie zbiera się woda, b. element drewniany, c. wóz przewożący węgiel.

a. miejsce w kopalni, gdzie zbiera się woda

73. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

74. Jakimi słowami przywitał się z chłopcami starszy górnik? Szczęść Boże!

75. Dukla to: a. stołówka, b. pochylnia, c. komora w kopalni na urobek.

c. komora w kopalni na urobek

76. Dozór to: a. stróż, b. nadzór kopalniany, c. prysznic. b. nadzór kopalniany

77. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

78. Fajrant to: a. koniec dniówki, b. fajka, c. ozdobna szabla górnicza.

a. koniec dniówki

79. Fajrant! – nic się nie dzieje.

80. Farszlik to: a. wieża wiertnicza, b. lżejszy młot górniczy, c. świder.

b. lżejszy młot górniczy

81. Fajrant! – nic się nie dzieje.

82. Ile wózków węgla ufedrowali chłopcy i starszy górnik 30

pierwszego dnia wspólnej pracy?

83. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

84. Farta to: a. przerwa, b. drabina szybowa, c. karta. b. drabina szybowa

85. Fedrunek to: a. mundur, b. urobek, c. meldunek. b. urobek

86. Żelozko to: a. żelazko, b. jendostronny klinowaty młotek, c. świder.

b. jendostronny klinowaty młotek

87. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

88. Jaki posiłek chłopcy przynosili z domu dla starszego górnika? Śniadanie

89. Fajrant! – nic się nie dzieje.

90. Fela to: a. belka, b. obuch, c. nienaruszony pokład węgla. a. belka

91. Fajrant! – nic się nie dzieje.

92. Flekorz to: a. górnik liczący wózki z urobkiem, b. górnik pchacz, c. górnik grający w orkiestrze.

a. górnik liczący wózki z urobkiem

93. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

94. Szychta to: a. dniówka, b. drabina, c. płótni. a. dniówka

95. Ile pieniędzy odstąpili starszemu górnikowi chłopcy? Po 20 marek każdy

96. Fojera to: a. pokład, b. ogień. C. belka. b. ogień

97. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

98. Jak nazywa się poziomy korytarz w kopalni? chodnik

99. Fajrant! – nic się nie dzieje.

100. META

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?

Nasz szola to nic w porównaniu z prawdziwą windą w kopalni. Możemy

wyświetlić film, pokazujący działanie windy, np. ten:

https://www.youtube.com/watch?v=4c39bxwZa9I.