Środki Wyrazu Twórczego

WYBRANE ZAGADNIENIA Z TEORII BARWY ZAJĘCIA I

BARWA I KOLOR

Powstawanie kolorów • Kolory są tak oczywistym składnikiem naszego

życia, że rzadko zastanawiamy się nad sposobem ich powstawania. Zaczynamy się zastanawiać dopiero wtedy, gdy przyjdzie nam stworzyć "dzieło", którego jednym z elementów jest kolor.

W nocy wszystkie koty są czarne

• Aby widzieć kolory potrzebujemy światła

• Kiedy na jakiś przedmiot pada światło, jego część jest pochłaniana, reszta zaś odbijana

• Odbite promienie docierają do naszych oczu

• Co prowadzi do wytworzenia wizualnego wyobrażenia tego przedmiotu w mózgu

• W mózgu jest ono przetwarzane w kolorowy obraz

Teoria koloru

• Teoria koloru – interdyscyplinarny dział wiedzy zajmujący się powstawaniem u człowieka wrażeń barwnych, oraz teoretycznymi i praktycznymi aspektami czynników zewnętrznych biorących udział w procesie powstawania tych wrażeń. Teorię koloru można również nazywać teorią barwy, jednak w praktyce zwykło używać się pierwszego terminu.

Kolor a barwa

• Terminy kolor i barwa są w języku polskim synonimami. Kolor pochodzi z łaciny - color, a barwa, jako przetworzenie słowa farba, występuje w podobnie brzmiących słowach w językach krajów sąsiednich Polsce. Aczkolwiek np. w poligrafii upowszechnia się rozróżnienie na barwę (to konkretne wrażenie wzrokowe) i kolor (np. farba o określonym kolorze, która po nałożeniu na różne podłoża może dać efekt widzenia różnej barwy). Także w malarstwie używa się rozróżnienia pojęciowego: kolor jest cechą "materii" farby, także wtedy, gdy jest ona już położona na obrazie, barwa zaś jest rozumiana jako zjawisko psychofizyczne związane ze zdolnością do widzenia.

Kolor (barwa) jako wrażenie psychiczne

• Widzenie kolorów to wyłącznie subiektywne wrażenie psychiczne powstające w mózgu człowieka (a także części zwierząt). W fizyce mamy jedynie do czynienia z pewnym zakresem promieniowania elektromagnetycznego, które do odbiorcy dociera najczęściej w postaci mieszaniny fal o różnych częstotliwościach. W szczególności - ten sam kolor obserwator może odczuwać poprzez odbiór wielu różnych kombinacji ilościowych fal o różnych częstotliwościach, i odwrotnie: ta sama mieszanina fal może u obserwatora wywołać odmienne wrażenia kolorystyczne w zależności od wielu czynników dodatkowych, takich jak np.: rodzaj oświetlenia czy obecność innych kolorów w polu widzenia.

Barwa jako wielkość mierzalna

• Konkretną barwę można zmierzyć w zastanych warunkach za pomocą odpowiednich urządzeń (np. spektrofotometrem) i przedstawić w postaci liczbowej umieszczając ją w określonej przestrzeni barw. Żaden pomiar nie jest jednak w stanie oddać subiektywnego odczucia barwy przez oko ludzkie.

Barwa • Barwa należy do podstawowych elementów

składowych kompozycji florystycznej. Za pomocą barwy można w kompozycji wyrazić temat, wywołać emocje, budować przestrzeń. W systemie oceny prac florystycznych ustanowionym przez FLORINT barwa stanowi aż 20% sumy punktów i jest jedynym wyodrębnionym środkiem wyrazu artystycznego szczegółowo analizowanym przez sędziów. Na temat barwy dyskutowano od zawsze, napisano masę książek, wymyślono wiele teorii. W literaturze poświęconej florystyce na ogół funkcjonuje jedna – teoria barw Jana Ittena oparta na powszechnie znanym, składającym się z 12 części, kole barw.

FLORINT http://www.florint.org/ABOUT-US.12.0.html

Koło barw - graficzny model poglądowy służący do objaśniania zasad mieszania się i powstawania barw, mający postać koła, w którym wokół jego środka zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara wrysowano widmo ciągłe światła białego w ten sposób, że barwa fioletowa (najkrótsze promieniowanie widzialne) płynnie przechodzi w barwę czerwoną (najdłuższe promieniowanie widzialne) a więc widmo zostaje połączone w zamknięty cykl zmian barw.

Barwy znajdujące się po przeciwnych stronach środka koła nazywane są barwami dopełniającymi. Takie barwy nałożone na siebie w syntezie addytywnej dają barwę białą, a w syntezie subtraktywnej - barwę czarną, natomiast zmieszane dają neutralną szarość.

Koło Barw Jana Ittena

Powstawanie kolorów

• Możemy je podzielić na grupy kolorów podstawowych, drugorzędnych oraz trzeciorzędnych.

Barwy podstawowe

Są to trzy główne barwy w kole barw w najczystszej formie: żółta, czerwona, niebieska. Barwy te nazywane są jako generatywne kolory pierwotne, barwy zasadnicze lub barwy pierwszorzędowe. Są one podstawowe w tym sensie, że żadnej z nich nie można otrzymać w wyniku zmieszania z innymi barwami i żadna nie posiada jakiegokolwiek wspólnego elementu z dwoma pozostałymi.

• Kolory podstawowe to te, które nie powstały w wyniku mieszania innych. Jeśli zmiesza się je w różnych ilościach, można otrzymać niemal nieskończoną liczbę barw. Trzy podstawowe kolory pigmentów to żółcień, czerwień i błękit.

• Kolory drugorzędne powstające w wyniku zmieszania dwóch sąsiednich barw podstawowych. Efektem poszczególnych połączeń barw podstawowych są następujące kolory drugorzędne: fiolet (czerwień+błękit), oranż (żółcień+czerwień), zieleń (błękit+żółcień). Aby otrzymać czysty kolor drugorzędny, należy barwy podstawowe zmieszać w równych proporcjach.

Barwy pochodne Pomiędzy barwami podstawowymi w kole

znajdują się barwy pochodne, nazywane drugorzędnymi, złożonymi, pośrednimi lub wtórnymi. Są to pomarańczowa, zielona, fioletowa. Powstają one w wyniku zmieszania w równych częściach sąsiadujących barw podstawowych: żółty + czerwony = pomarańczowy niebieski + żółty = zielony czerwony + niebieski = fioletowy (nazywany także purpurowym).

Barwy trzeciorzędowe

Jeżeli połączy się barwy pierwszorzędowe i drugorzędowe, wówczas otrzyma się barwy trzeciego stopnia, które zajmują pozostałe miejsca w kole barw.

• Kolory trzeciorzędne to, jak sama nazwa wskazuje, trzecia kategoria na kole kolorystycznym. Mieszczą się pomiędzy każdą z barw podstawowych i drugorzędnych. Każdy kolor trzeciorzędny uzyskuje się mieszając podstawowy z najbliższym drugorzędnym. Czyli kolor trzeciorzędny to barwa drugorzędna składająca się w jednej trzeciej z podstawowej i w dwóch trzecich z innej. Istnieje sześć kolorów trzeciorzędnych. Poza powyższym podziałem, kolory możemy również podzielić na ciepłe, zimne lub neutralne.

• Kolory ciepłe kojarzą się z gorącem i wrażeniem bliskości. Przykładami takich barw są czerwienie i żółcienie, ich kolory trzeciorzędne i - niekiedy - drugorzędne. Barwa traci ciepło, gdy w mieszance zaczyna dominować błękit. Jednak błękitna zieleń może wydawać się ciepła, gdy zestawi się ją z czystym błękitem. Temperatura barwy często zależy od zestawienia. Sposób, w jaki postrzegamy czy "czujemy" barwę, często zależy też od skojarzeń wizualnych, na przykład błękitu z zimą, żółcieni ze słońcem, czerwieni z krwią i przemocą, zieleni ze wzrostem, fioletu z tajemnicą, czerni ze śmiercią, bieli z czystością.

• Kolory zimne to wszystkie barwy, które stwarzają wrażenie chłodu i odległości, jak błękit, błękitnawozielony i szary. Barwy te wykorzystuje się w obrazach takich jak pejzaże zimowe, pejzaże morskie i sceny nocne. Używa się ich także, by stworzyć złudzenie odległości, na przykład od gór czy nieba. Kolory zimne wykorzystujemy do tworzenia nastrojów malarskich: romantycznych, tajemniczo-fantazyjnych czy spokojnych.

• Kolory neutralne to takie, które neutralizują się po zmieszaniu z barwami dopełniającymi, czyli leżącymi dokładnie po przeciwnej stronie koła kolorystycznego. Na przykład czerwień i zieleń: zależnie od proporcji w mieszance, jeden lub drugi kolor zblaknie i zszarzeje. Dzięki zneutralizowaniu barwy unika się nieprzyjemnych wibracji optycznych, które powstają czasem po nałożeniu na siebie niektórych kolorów. Interesujące w łączeniu barw z przeciwległych stron koła jest to, że jeśli zmieszamy w równych proporcjach trzy kolory trzeciorzędne, uzyskamy czerń.

Tonacje barwne

Zależności między barwami

Monochromatyczne łączenie barw

Polega na łączeniu odcieni jednej barw, np. jasnoniebieski + niebieski + ciemnoniebieski. Ten rodzaj kompozycji kolorystycznej nazywany jest także jako harmonia monochromatyczna ton-sur-ton, harmonia małych kontrastów lub harmonia zgodności tonów.

Analogiczne łączenie barw

Dopasowuje się do siebie barwy leżące bezpośrednio koło siebie w kole barw, np. żółty + żółtozielony + zielony. W literaturze ten sposób łączenia barw określany jest jako harmonia polichromatyczna ton-sur-ton, harmonia barw sąsiadujących i podobnie jak wcześniej, harmonia małych kontrastów.

Komplementarne łączenie barw Polega na tworzeniu kontrastowych połączeń barw, które w kole

znajdują się w prostej linii naprzeciwko siebie. Najsilniejsze efekty uzyskuje się zestawiając barwy podstawowe i pochodne, w proporcjach: czerwony + zielony (50% : 50 %), żółty + fioletowy (25% : 75%), niebieski + pomarańczowy (70% : 30%). W przypadku kombinacji złożonych z trzech barw w układzie komplementarnym łączy się barwę podstawową z barwami trzeciorzędowymi znajdującymi się po obu bokach barwy naprzeciwległej, np. żółty + niebieskofioletowy + czerwonofioletowy. Jeżeli w kompozycji mają być użyte cztery barwy to wpisuje się do koła barw kwadrat lub prostokąt – ich boki wskazują barwy, które ze sobą tworzą podwójny kontrast komplementarny, np. zielony + żółtopomarańczowy + czerwony + niebieskofioletowy. Kontrast komplementarny nazywany jest inaczej jako kontrast dopełniający, harmonia barw dopełniających, a także harmonia dużych kontrastów.

Kontrast „kolor kontra kolor”

Ten rodzaj kontrastu dotyczy barw czystych. Najsilniejszym przykładem jest kombinacja trzech barw podstawowych: żółtej, czerwonej i niebieskiej. Kontrast ten bywa nazywany harmonią trójkątną ponieważ barwy w nim użyte tworzą układ trójkąta równobocznego wpisanego w koło barw.

Kontrast kolor – nie kolor Czerń i biel nie znajdują się na kole barw

dlatego nie są uważne za kolory, podobnie jak wszystkie odcienie szarego. Czerń interesująco kontrastuje z ciemnymi, ciężkimi barwami (np. bordo), biel z lekkimi, pastelowymi (np. róż).

Kontrast ilościowy

Stosowany przy kompozycjach bardzo bogatych kolorystycznie, wręcz wzorzystych, w których niektóre barwy tylko się akcentuje, inne stanowią zaś dominantę. W celu zrównoważenia efektu pomocny jest opracowany przez Goethego system punktacji: żółty – 9, pomarańczowy – 8, czerwony – 6, zielony – 6, niebieski - 4, fioletowy – 3. Punkty wskazują że np. barwa niebieska musiałaby w kompozycji mieć dwa razy większy udział niż pomarańczowa, żeby osiągnąć ten sam efekt ilościowy.

Kontrast ilościowy

Kontrast jakościowy

Ten kontrast jest utworzony przez barwy czyste i złamane. Barwy czyste to w pierwszej kolejności barwy podstawowe. Są proste, surowe w przeciwieństwie do barw złamanych, które charakteryzują się większą subtelnością i naturalnością.

Kontrast jakościowy

Kontrasty „ciepły-zimny”, „jasny-ciemny”, „aktywny-pasywny”

Ze względu na temperaturę można wyróżnić barwy ciepłe jasne (np. jasnożółty), ciepłe ciemne (np. fuksja), zimne jasne (np. limonkowy), zimne ciemne (np. oliwkowy), neutralne (np. szary). Barwy ciepłe jasne dają kompozycji energię, mają przyjazny i aktywny charakter, mocno rzucają się w oczy. Barwy ciepłe ciemne budzą skojarzenia z tradycją i odprężeniem. Zimne jasne nie skupują uwagi, dają poczucie ładu i spokoju. Barwy zimne ciemne są pasywne, wyrażają stabilność i jakość.

Kontrast "jasny-ciemny"

Harmonia barw

Harmonia barw - takie dobranie barw, które pozwala stworzyć jednorodną kompozycję obrazu.

Może się ona opierać na gamach kolorystycznych: tonicznej - składa się z pojedynczych stopniowanych kolorów oraz czerni i bieli;

związana jest ze stopniem zaciemnienia barw, harmonicznej - zawiera kolory, które są do siebie podobne pod względem odcieni i

kontrastów. Można wyróżnić trzy podstawowe jej rodzaje: gama kolorów ciepłych - składa się z kolorów znajdujących się obok siebie na kole

barw, od żółtego ochry, czerwieni, sjeny, umbry, do karminu, gama kolorów zimnych - składa się z kolorów znajdujących się również obok siebie na

kole barw, ale po przeciwnej jego stronie, od błękitu, fioletu, do zieleni, gama kolorów złamanych - składa się z kolorów powstałych przez mieszanie kolorów

dopełniających, znajdujących się naprzeciw siebie w kole barw, ale w nierównych częściach. W zależności od tego, jaka gama przeważa w mieszaninie, mogą mieć one charakter zimny lub ciepły. Należą tu: brązy, beże, odcienie khak

http://www.forumkwiatowe.pl

Tekst, kompozycje i zdjęcia: Piotr Salachna Kierownik Podyplomowych Studiów Florystyka ZUT Szczecin

Propozycja podania pomidorów koktajlowych, w które umieszczono kwiaty nasturcji. Smacznego!

Kolory funkcjonalne i niefunkcjonalne

Kolory funkcjonalne mają na celu:

• Przyciąganie

• Tworzenia nastroju

• Informowanie

• Porządkowanie

• Uczenie

(str. 200)

Wybór koloru

Kontekst kolorystyczny i kombinacje kolorów (str. 204)

Kolory, które szepczą Kolory, które mówią

Kolory, które krzyczą

Podsumowanie (str. 205)

Kolory w pomieszczeniach czyli ergonomia i higiena pracy

Przed podjęciem decyzji co do koloru wnętrza pomieszczeń należy wziąć pod uwagę jego przeznaczenie i funkcję użytkową. Pod uwagę należy brać czy praca jest monotonna (dużo kolorów), czy też wymaga dużej koncentracji (kolory jasne, jednolite). Płaszczyzny większe należy malować barwami mało nasyconymi, a mniejsze – bardziej nasyconymi, w zestawieniu z barwami neutralnymi. Warto przy tym pamiętać, że poszczególne powierzchnie barwne różnią się między sobą współczynnikami odbicia światła. Białe sufity odbijają światło w dużym stopniu (ok. 80%), a ciemna podłoga betonowa znacznie mniej, bo tylko około 12% światła. W odniesieniu do pomieszczeń pracy podstawowym kryterium doboru barw są zasady prawidłowego rozkładu jasności w polu widzenia w całym pomieszczeniu. Dla komfortu wzroku duże powierzchnie barwne powinny zapewniać dobre wykorzystanie oświetlenia, dzięki właściwemu odbijaniu światła. Zaleca się stosować w pomieszczeniach pracy kolory jasne, odbijające powyżej 50% światła.

Emocje w sztuce

W malarstwie emocje można ukazywać za pomocą rozmaitych "operacji". Malarz może "działać" kształtem malowanych postaci, barwą, w tym walorem, akcentem kolorystycznym itp. Operacje malarskie uwydatniające emocje • Radość – barwy: "cukierkowe", błyszczące, zwykle ciepłe lub zimne kształty : idealnie proporcjonalne • Smutek – barwy: zimne, matowe, lub odcienie czerni i bieli, czasem barwy złamane, kształty: zniekształcone, zaburzone proporcje • Miłość - barwy: łagodne odcienie czerwieni lub różu, również w towarzystwie z czernią, kształty: doskonałe, uwypuklające piękno postaci

Zadanie: Uzupełnij tabelkę przynajmniej 15 przykładami roślin

Kolor/Barwa Opis tego koloru

Jakie wywołuje emocje?

Przykład kwiatu/rośliny

Na jaką okazję można wykorzystać ten kwiat/roślinę?

Czerwony Kolor podstawowy, ciepły

namiętność Róża ROSA GRAND GALA ROSA MERCEDES

Jako podarunek dla ukochanej kobiety

Podsumujmy

Barwy

• Podstawowe i dopełniające

• Ciepłe i zimne

• Achromatyczne i chromatyczne

Koło barw pozwala ustalić jak zestawić kolory, żeby uzyskać kompozycję kontrastową lub stonowaną

Barwy jasne i ciepłe zaliczane są do barw lekkich, bliskich

człowiekowi, powinny znajdować się w górnych partiach

kompozycji, natomiast kolory zimne, ciemne – a przez to

wydające się cięższymi – winny stanowić akcent dolny.

Literatura, którą polecam

• Bergströn B., Komunikacja wizualna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.

• Hornung D. Kolor. Kurs dla artystów i projektantów, Wydawnictwo Universitas.

Dziękuję za uwagę!!!

Na następne zajęcia przynosimy:

Na każde zajęcia warto nosić blok techniczny przynajmniej A4 lub szkicownik

Ołówki, cienkopisy, mazaki, kredki (Bambino), kredki ołówkowe, pastele, węgiel rysunkowy itp.