REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTUPawłowa (Kwestionariusz Temperamentu) •Niebylicyn, Tiepłow,...
Transcript of REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTUPawłowa (Kwestionariusz Temperamentu) •Niebylicyn, Tiepłow,...
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
Opracowała©®: dr Anna Szałaoska
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU JANA STRELAUA
• INSPIRACJE: badania w Rosji, USA, Europa Zachodnia
• RTT to teoria: wielowymiarowa, zorientowana na osoby dorosłe, przyczynowa, zakładająca,
że temperament przejawia się we wszystkich zachowaniach człowieka.
2
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
ŹRÓDŁA
• Psychologiczna interpretacja typologii Pawłowa (Kwestionariusz Temperamentu)
• Niebylicyn, Tiepłow, Mierlin, Eysenck, Gray, Zuckerman, Thomas i Chess, Plomin i inni…
• Teoria czynności Tadeusz Tomaszewski
• Andrzej Eliasz, Tatiana Klonowicz
3
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
GŁÓWNE TEZY
• Temperament odnosi się do formalnych cech zachowania, do poziomu energetycznego i charakterystyki czasowej
• Aspekt energetyczny –cechy odpowiedzialne za poziom energetyczny organizmu : nagromadzenie i rozładowanie zmaganyzwanej energii
• Aspekt czasowy – najpierw zwrócono uwagę na ruchliwośd (szybka i adekwatna reakcja na zmiany środowiska) potem na elastycznośd procesu pobudzenia oraz labilnośd (powstawanie vs zanikanie pobudzenia )
) 4
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
POSTULATY
1. Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania.
2. Cechy formalne zachowania można opisad w kategoriach energetycznych i czasowych.
3. Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe różnice indywidualne.
4. Różnice indywidualne w temperamencie są powszechne, tzn. odnoszą się do wszelkich zachowao i reakcji.
5. Cechy temperamentalne obecne są od wczesnego niemowlęctwa.
6. Temperament występuje zarówno u człowieka, jak i u zwierząt.
5
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
POSTULATY
7. Temperament w swej pierwotnej formie jest wynikiem ewolucji biologicznej, stąd czynnik genetyczny, jak i określone mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne współdeterminują różnice indywidualne w temperamencie.
8. Cechy temperamentalne, chod względnie stałe, podlegają w ontogenezie powolnym zmianom (pod wpływem zmian rozwojowych oraz interakcji genów i środowiska).
9. Temperament pełni funkcję regulacyjną polegającą na modyfikacji (moderowaniu) wartości stymulacyjnej (energetycznej) i temporalnej sytuacji i zachowao, odpowiednio do posiadanych cech temperamentu.
10. Rola temperamentu w regulacji stosunków ze światem ujawnia się głównie w sytuacjach i/lub zachowaniach ekstremalnych.
6
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
• TEMPERAMENT – zespół podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, przejawiających się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych), występujących we wczesnym dzieciostwie i będących wspólnymi dla człowieka i zwierząt.
• Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne (neurobiochemiczne) cechy te podlegają zmianom zachodzącym pod wpływem precesów dojrzewania i starzenia się oraz niektórych czynników środowiskowych.
7
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
CECHY ENERGETYCZNE TEMPERAMENTU
• REAKTYWNOŚD EMOCJONALNA - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości emocjonalnej i niskiej odporności emocjonalnej. Duża pobudliwośd emocjonalna (reagują emocjami dośd łatwo i silnie, nawet na drobne i mało ważne zdarzenia, są nieśmiałe i łatwo zranid ich uczucia). Wykazują małą odpornośd emocjonalną, tendencję do załamywania się (obniżony poziom wykonania w stresie). Odczuwanie często napięcia emocjonalnego i sztywności w zachowaniu, wykazują duża labilnośd i małą dojrzałośd emocjonalną, są podejrzliwi, niepewni siebie, raczej wycofani z kontaktów społecznych i sytuacji trudnych.
8
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
CECHY TEMPERAMENTU
• WRAŻLIWOŚD SENSORYCZNA - zdolnośd reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej, wrażliwośd sensoryczna i emocjonalna, są delikatne, subtelne, na poziomie poznawczym spostrzegawcze, czujne, otwarte na otoczenie zewnętrzne.
9
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
CECHY TEMPERAMENTU
• AKTYWNOŚD - tendencja do podejmowania zachowao o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowao dostarczających stymulacji zewnętrznej. Osoby aktywne zawodowo i społecznie, często też w sportowo (fizycznie). Towarzyscy, ekspansywni, elastyczni, wykazują tendencję do podejmowania wielu różnych zadao, często ryzykownych, są impulsywni. Duża odpornośd emocjonalna i pozytywny nastrój. Negatywnie reagują na brak zajęd, monotonię i brak nowych zadao czy zajęd (brak zmian).
10
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
CECHY TEMPERAMENTU
• WYTRZYMAŁOŚD - zdolnośd do adekwatnego reagowania w sytuacjach długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej. Wytrzymałośd na trudy i niewygody życia codziennego. Potrafią radzid sobie w niekorzystnych warunkach np. w hałasie, pracowad intensywnie i długo. Wytrwałe, sumienne. Duża odpornośd emocjonalna i na zagrożenia.
11
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
CECHY CZASOWE TEMPERAMENTU
• ŻWAWOŚD - szybkośd i tempo czlyli tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian otoczenia, elastycznośd w zachowaniu, plastycznośd intelektualną, czasami impulsywnośd, wrażenie pośpiechu, duża wytrwałośd w działaniu.
12
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
CECHY TEMPERAMENTU
• PERSEWERATYWNOŚD – powtarzane i utrzymywanie –czyli tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowao po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał; przejawia się w drobiazgowym analizowaniu zdarzeo, wielokrotnym wracaniu do minionych faktów życiowych (np. poszukiwania argumentów do podjętych już decyzji) i nadmiernej koncentracji na przeszłości. Często koreluje z dużą wrażliwością sensoryczna, tendencja do reagowania napięciem i lękiem w sytuacjach stresujących.
13
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
CECHY CZASOWE TEMPERAMENTU
• RYTMICZNOŚD - wysoko rytmicznośd to tendencja do regularnego i rytmicznego wykonywanie czynności związane z rytmami snu i czuwania oraz spożywania posiłków, utrzymywanie regularnego trybu życia nawet gdy okoliczności tego nie wymagają (weekend, urlop), podstawowy wymiar u dzieci
14
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
• Cechy te regulują stosunki człowieka z otoczeniem, to znaczy moderują wszystkie zachowania i sytuacje, w których aspekt energetyczny lub czasowy odgrywa ważną rolę w przystosowaniu.
• Patrzymy na zharmonizowanie cech energetycznych np. (wrażliwośd sensoryczna, reaktywnośd, wytrzymałośd, aktywnośd) i czasowych (żwawośd, rytmicznośd, persewarytywnośd)
15
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
BIOLOGICZNE PODSTAWY CECH RTTWSPÓŁCZYNNIK ODZIEDZICZALNOŚCI (250 par MZ i 213 DZ)
• Żwawośd -0,50
• Perseweratywnośd – 0,43
• Wrażliwośd zmysłowa – 0,42
• Reaktywnośd emocjonalna – 0,34
• Wytrzymałośd – 0,46
• Aktywnośd – 0,56
16
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
BIOLOGICZNE PODSTAWY CECH RTT
• Każde zachowanie, w którym przejawiają się parametry energetyczne i czasowe jest wynikiem interakcji wszystkich mechanizmów fizjologicznych i biochemicznych uczestniczących w regulacji aspektów czasowych i poziomów stymulacji
• [von Knorring – w OUN działa co najmniej 34 systemy neuroprzekaźników – wiedza dotycząca interakcji jest skąpa+
• INDYWIDUALNOŚD NEUROHORMONLANA – to biologiczne mechanizmy temperamentu, specyficzna konfiguracja systemów nerwowych i hormonalnych
17
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
18
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
19
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
EFEKTYWNOŚD REGULACJI STYMULACJI – dopasowanie dopływającej stymulacji do indywidualnych możliwości ich przetwarzania.
Efektywna regulacja stymulacji
• Duża wytrzymałośd i niska reaktywnośd emocjonalna oraz duża aktywnośd.
• Mała wytrzymałośd i wysoka reaktywnośd emocjonalna oraz mała aktywnośd.
Nieefektywna regulacja stymulacji
• Duża wytrzymałośd i niska reaktywnośd emocjonalna oraz mała aktywnośd (struktura z tendencją do niedostymulowania).
• Mała wytrzymałośd i wysoka reaktywnośd emocjonalna oraz duża aktywnośd (struktura z tendencją do przestymulowania).
20
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
STRUKTURA CECH TEMPERAMENTU
Struktura zharmonizowana - duże możliwości przetwarzania stymulacji
• Wysoka WT i mała RE + duża AK
• Oraz: duża WS i ŻW oraz mała PE
• Efektywna regulacja stymulacji i nastawienie na poszukiwanie stymulacji
• Duże możliwości przystosowawcze
• Typ sangwiniczny
21
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
STRUKTURA CECH TEMPERAMENTU
Struktura zharmonizowana - małe możliwości przetwarzania stymulacji
• Niska WT i duża RE + mała AK
• Oraz: mała WS i ŻW oraz duża PE
• Efektywna regulacja stymulacji i nastawienie na rozładowanie pobudzenia oraz unikanie stymulacji
• Małe możliwości przystosowawcze; lepsze funkcjonowanie w sytuacjach o małej wartości stymulacyjnej
• Typ flegmatyczny 22
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
STRUKTURA CECH TEMPERAMENTU
Struktura niezharmonizowana - duże możliwości przetwarzania stymulacji
• Wysoka WT i mała RE + mała AK
• Oraz: mała lub przeciętna WS, ŻW i PE
• Nieefektywna regulacja stymulacji i nastawienie na ograniczenie zachowao rozładowujących, w efekcie niskiego (nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia (bez tendencji do poszukiwania stymulacji)
• Typ flegmatyczny23
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
STRUKTURA CECH TEMPERAMENTU
Struktura niezharmonizowana -małe możliwości przetwarzania stymulacji
• Niska WT i duża RE + duża AK
• Też: duża lub przeciętna WS, ŻW i PE
• Nieefektywna regulacja stymulacji i nastawienie na rozładowanie wysokiego (nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia (bez tendencji do unikania stymulacji)
• Skłonnośd do zachowao impulsywnych, wybuchowości i reagowania gniewem
• Typ choleryczny 24
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
NIEZHARMONIZOWANIE STRUKTURY TEMPERAMENTU – PRZYKŁADY:
• Duża żwawośd i perseweratywnośd: wzór zachowania A – pośpiech, duża potrzeba osiągnięd, nastawienie rywalizacyjne; wiąże się z ryzykiem zachorowania na chorobę wieocową i wrzody żołądka;
• Duża reaktywnośd emocjonalna i aktywnośd (tendencja do przestymulowania): wzór zachowania A, reszta jak wyżej;
• Duża reaktywnośd emocjonalna i małą wytrzymałośd: szczególne narażenie na stres, choroby psychosomatyczne i inne zaburzenia zachowania np. przystosowania
• Mała żwawośd i mała perseweratywnośd: wzór zachowania C –tłumienie ekspresji, ugodowośd, biernośd, brak poczucia kontroli; wiąże się z ryzykiem choroby nowotworowej;
• Mała reaktywnośd emocjonalna i mała aktywnośd (tendencja do niedostymulowania): wzór zachowania C, reszta jak wyżej;
25
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
INTERAKCJA TEMPERAMENTU I ODDZIAŁYWAO RODZICIELSKICH
• Układ optymalny dla rozwoju: zapotrzebowanie na stymulację duże (niska reaktywnośd), stymulacja związana z warunkami życia: stosunkowo mała (np. szkoła, nastawienie na osiągnięcia), oddziaływania rodzicielskie stymulujące aktywnośd;
• Układ nerwicogenny: zapotrzebowanie na stymulację małe (wysoka reaktywnośd), stymulacja związana z warunkami życia duża, oddziaływania wychowawcze rodziców stymulujące aktywnośd;
• Układ psychopatyzujący: zapotrzebowanie na stymulację duże, stymulacja związana z warunkami życia mała, oddziaływania wychowawcze rodziców ograniczające aktywnośd;
26
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A DZIAŁANIE
• W sytuacjach trudnych wpływa na efektywnośd działania; wysoka reaktywnośd powoduje wówczas małą efektywnośd (większa podatnośd na prawo Yerkesa-Dodsona); wyjątek stanowią sytuacje niedoboru stymulacji (nuda i monotonia).
• W sytuacjach „normalnych” wpływa na styl działania.Funkcje indywidualnego stylu działania: godzenie wymagao środowiska z temperamentalnie uwarunkowanymi potrzebami zapewniając efektywnośd funkcjonowania.
27
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A DZIAŁANIE:
• Wysoka reaktywnośd sprzyja stylowi „wspomagającemu”: duży udział czynności przygotowawczych, kontrolnych, korekcyjnych, czynności te stanowią odrębne fazy działania (struktura funkcjonalna działania), powoduje też częste przerwy w pracy i preferowanie różnorodnych czynności (struktura czasowa działania), prowadzi też do preferowania warunków pracy ubogich w stymulację i stałych (preferowane warunki pracy);
28
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A DZIAŁANIE
• Niska reaktywnośd powoduje styl „prostolinijny”: dominacja czynności zasadniczych, czynności pomocnicze nie są wyraźnie wyodrębnione (struktura funkcjonalna działania), sprzyja też ciągłości pracy i preferowaniu czynności jednorodnych (struktura czasowa działania), powoduje też preferowanie warunków pracy bogatych w stymulację (preferowane warunki pracy);
• Wysoka reaktywnośd i wysoka ruchliwośd są ujemnie skorelowane.
29
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A INNE CECHY OSOBOWOŚCI
• Zainteresowania:
– Wysoka reaktywnośd - silna koncentracja na bodźcach społecznych;
– Niska reaktywnośd - słabsza koncentrację na bodźcach społecznych;
• Preferencje zawodowe:
– Wysoka reaktywnośd: Odrzucanie zawodów silnie stymulujących;
– Niska reaktywnośd: Odrzucanie zawodów o małej wartości stymulacyjnej;
• Potrzeba osiągnięd:
– Wysoka reaktywnośd: mała;
– Niska reaktywnośd: duża;30
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A INNE CECHY OSOBOWOŚCI
• Poziom aspiracji:
– Wysoka reaktywnośd: aspiracje nierealistyczne, zawyżone lub zaniżone;
– Niska reaktywnośd: aspiracje realistyczne;
• Stosunek do ryzyka:
– Wysoka reaktywnośd: asekuranci, ważniejsze prawdopodobieostwo niż wartośd wygranej;
– Niska reaktywnośd; ryzykanci, wartośd wygranej ważniejsza niż jej prawdopodobieostwo;
• Konformizm:
– Wysoka reaktywnośd: duża podatnośd na nacisk grupy;
– Niska reaktywnośd: mała podatnośd na nacisk grupy;31
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A INNE CECHY OSOBOWOŚCI
• Tendencje makiawelistyczne:
– Wysoka reaktywnośd: brak;
– Niska reaktywnośd: stosunkowo częste i silne;
• Percepcja społeczna:
– Wysoka reaktywnośd: ostrożnośd, unikanie ocen;
– Niska reaktywnośd: pochopne sądy, skrajnośd ocen;
• Poziom samoakceptacji:
– Wysoka reaktywnośd: stosunkowo niski;
– Niska reaktywnośd: stosunkowo wysoki;
• Agresja:
– Wysoka reaktywnośd: raczej sprowokowana, częściej ukryta;
– Niska reaktywnośd: raczej „spontaniczna”, częściej jawna; 32
-
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU
DANE EMPIRYCZNE - FUNKCJONALNE ZNACZENIE CECH TEMPERAMENTU
• RE zwiększa wpływ stresorów na ogólny stan zdrowia psychicznego, intensywnośd symptomów neurotycznych i dobrostan jednostki;
• Pacjenci depresyjni charakteryzują się obniżoną ŻW, WT i AK oraz podwyższoną RE i PE (w porównaniu z grupą kontrolną);
• Najsilniejszymi predyktorami zespołu stresu pourazowego jest RE (korelacja dodatnia) i AK (korelacja ujemna) [badania ofiar powodzi stulecia w Polsce w 1997 roku];
• RE i AK stanowią pośredni czynnik ryzyka raka płuc *RE i AK → poziom depresyjności i uległości oraz palenie tytoniu → choroba raka płuc+
33
-
FCZ-KT
• FCZ-KT Strelaua – skale: żwawośd, perseweratywnośd, wrażliwośd sensoryczna, reaktywnośd emocjonalna, wytrzymałośd, aktywnośd;
• Zawadzki B. i Strelau J. (1997). Formalna charakterystyka zachowania - kwestionariusz temperamentu (FCZ-KT) . Warszawa: Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Psychologiczne. ( podręcznik + skale)
34
-
FCZ-KT
• Stosowany od 15 roku życia: indywidualnie, grupowo
• Badanie trwa 20-30 minut
• Mało stronniczy (językowo, demograficznie, oraz ze względu na status społeczno – ekonomiczny)
• Cele badao: poradnictwo zawodowe, wychowawcze, badania kierowców, badania kliniczne,
• Osoby badane same czytają pytania i udzielają odpowiedzi TAK lub NIE (zachęcamy do odpowiedzi na wszystkie pytania)
35
-
FCZ-KT
OBLICZANIE WYNIKÓW
• 1 punkt za odpowiedź diagnostyczną (dla każdej ze skali od 0 do 20 punktów)
• Im większa sumą punktów (wyższy wynik w danej skali) tym większa: żwawośd, reaktywnośd emocjonalna, aktywnośd, wrażliwośd sensoryczna, wytrzymałośd, perseweratywnośd)
• Po obliczeniu wyników surowych dla każdej skali przekształcamy je wg. norm na skale staninowe (wynik znormalizowany ze względu na płed i 6 grup wiekowych)
36
-
FCZ-KT
INTERPRETACJA WYNIKÓW
• 1-3 stanin – wyniki niskie
• 4-6 – wyniki przeciętne (średni poziom)
• 7-9 – wyniki wysokie
Interpretacja profilowa – wnioskowanie na podstawie pojedynczej cechy albo struktury
Interpretacja funkcjonalna – znaczenie poszczególnych cech temperamentu w procesie adaptacji do wymagao stymulacyjnych środowiska, opis możliwości adaptacyjnych jednostki do środowiska zawodowego lub szkolnego lub ewentualnej dezadptacji np., pogorszenie stanu zdrowia, chorób psychosomatycznych, zaburzeo zachowania.
37
-
NORMY Z 1997
• Zawadzki B. i Strelau J. (1997). Formalna charakterystyka zachowania - kwestionariusz temperamentu (FCZ-KT) . Warszawa: Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Psychologiczne. ( podręcznik + skale)
38
-
FCZ-KT - NORMY
39
-
FCZ-KT - NORMY
40
-
FCZ-KT - NORMY
41
-
FCZ-KT - NORMY
42
-
FCZ-KT - NORMY
43
-
FCZ-KT - NORMY
44
-
FCZ-KT - NORMY
45
-
FCZ-KT - NORMY
46
-
FCZ-KT - NORMY
47
-
FCZ-KT - NORMY
48
-
FCZ-KT - NORMY
49
-
FCZ-KT - NORMY
50
-
NORMY Z 2016
• Cyniak – Cieciura M, Zawadzki B. i Strelau J. (2016). Formalna charakterystyka zachowania - kwestionariusz temperamentu: Wersja Zrewidowana FCZ-KT (R) . Warszawa: Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Psychologiczne. ( podręcznik + skale)
51
-
NORMY Z 2016 – PRZEDZIAŁY UFNOŚCI
52
-
NORMY Z 2016 – PRZEDZIAŁY UFNOŚCI
53
-
NORMY Z 2016
54
-
NORMY Z 2016
55
-
NORMY Z 2016
56
-
NORMY Z 2016
57
-
NORMY Z 2016
58
-
NORMY Z 2016
59
-
NORMY Z 2016
60
-
NORMY Z 2016
61
-
NORMY Z 2016
62
-
NORMY Z 2016
63
-
NORMY Z 2016
64
-
NORMY Z 2016
65