Studia Regionalne i LokalneWydanie specjalne 2011

ISSN 1509–4995

Adam Płoszaj*

rewitalizacja miast w Polityce sPójności 2004–2006

Artykułpoświęconyjestprojektomrewitalizacyjnymrealizowanymwpolskichmiastachwra-machpolitykispójności2004–2006.Projektytakiestanowiłyjedyniemałączęśćinterwencjipoli-tykispójnościwmiastach.Stosunkowomałenakładyorazniewielkaliczbaprojektówspowodo-waływyraźnerozproszenieinterwencji,coniejakozgóryprzesądzaoskaliefektów.Większośćprojektówzaklasyfikowanychjakorewitalizacyjnenieodpowiadałapojęciurewitalizacjikomplek-sowej,polegającejnaprzekształcaniustrukturprzestrzennychorazspołeczno-gospodarczych;byłyoneraczejinwestycjamiremontowo-modernizacyjnymi.Ogólneoddziaływanieprojektówsklasy-fikowanychjakorewitalizacyjnewskalikrajowejjestmałe,choćposzczególneprojektywwięk-szościmiałyzdecydowaniepozytywnywpływnanajbliższeotoczenie lubnawetnacałemiasto(szczególnieprojektydotyczącewiększychprzestrzenipublicznych).

Słowa kluczowe:rewitalizacja,rewitalizacjamiast,rewitalizacjawPolsce,politykaspójności

Rewitalizacjajestpojęciem,którewostatnichlatachstałosiębardzomodneinośne.Przyczyntejpopularnościmożnaupatrywaćprzedewszystkimwrealnejpotrzebiepodejmowaniatakichdziałań.Wpolskichmiastachzdegradowaneob-szarywymagającerewitalizacjistanowiąokoło20%terenówzurbanizowanychizainwestowanych(Jarczewski2009a).Równieistotnymczynnikiempopular-nościrewitalizacjiwydajesiębyćjejwłączeniedokatalogudziałańpodejmo-wanychwramachfunduszyunijnych.Mamyzatemz jednejstronyrzeczywi-styproblemdorozwiązania,azdrugiej–środkiprzeznaczonenatencel.Jednakmożliwościsąniewielkie,główniezewzględunaograniczeniabudżetowe,apo-trzeby–bardzoduże.Obszarywymagającerewitalizacjitonietylkostaredzielni-ceśródmiejskie,aletakżeblokowiska,terenypoprzemysłowe,powojskoweipo-kolejowe(Jarczewski2009b).Projektyrewitalizacyjnesąszczególnąformąinterwencjipublicznejskiero-

wanądomiast,bądź ichczęści, zagrożonychdegradacją społeczno-gospodar-czą.Wtymprzypadkuroląinterwencjijestodwracanieniekorzystnychtrendóworazstwarzanienowychmożliwości.Rewitalizacjazazwyczajpoleganietylkonainwestycjachinfrastrukturalnych,alerównieżna„miękkich”działaniachan-gażującychspołecznośćlokalną(Siemiński,Topczewska2009).Zewzględunaswójskomplikowanycharakterprojektyrozwojowewmiastachbardzoczęsto

* CentrumEuropejskichStudiówRegionalnychiLokalnychUniwersytetuWarszawskiego,Euroreg,ul.KrakowskiePrzedmieście30,00-927Warszawa;e-mail:aploszaj@gmail.com.

REWITALIZACJAMIASTWPOLITyCESPóJNOŚCI2004–2006 85

angażująwieleinstytucjiiprzeztostająsiędużymwyzwaniemzpunktuwidze-niazarządzania,wdrażaniaikoordynacjidziałań(Tosics,Dukes2005).Istotnącechą rewitalizacji jest to, żew jejwynikunadanymobszarze tworzona jestnowafunkcja(lubprzywracanafunkcja,którądanemiejscemiało,aleutraciło).Standardowymprzykłademrewitalizacjijestnadawanieobszaromlubobiektompoprzemysłowymfunkcjikulturowo-rozrywkowych(takjakwprzypadkuprze-kształcenialondyńskiejelektrowniBanksidePowerStationwgalerięsztukiTateModern,ElektrowniTramwajówMiejskichwWarszawiewMuzeumPowstaniaWarszawskiegoczy–wwiększejskali–przekształceniaobszarówpostindustrial-nychwregionieZagłębiaRuhrywNiemczech).Aspektnadawanianowychfunk-cjipozwalaodróżnićrewitalizacjęodmodernizacji(remontu).Jesttodośćistot-ne,ponieważobecniewPolscepojęcierewitalizacjiwydajesiębyćnadużywane.Zdarzasię,żezwykłepracemodernizacyjneczęstoprzedstawianesąjakopro-jektyrewitalizacyjne.Światowedoświadczeniawzakresierewitalizacjipokazują,żenajlepiejspraw-

dzasiętzw.zintegrowanepodejściedorewitalizacji.Polegaononatym,żeinwe-stycjomwfizycznąinfrastrukturę(renowacjairozbudowa)towarzysządziałania„miękkie”skierowanedospołecznościlokalnej,włączeniewprocesrewitalizacjiróżnychaktorówżyciaspołecznegoigospodarczegoorazinnychinteresariuszy,atakżedbałośćojakośćśrodowiskanaturalnegoiprzestrzeganiezasadtrwałegorozwoju(por.ryc.1).Efektywnarewitalizacjapowinnauwzględniaćgospodar-cze,społeczneiśrodowiskoweuwarunkowaniawystępującenadanymobszarze,asama interwencjapowinnastanowićkompleksspójnychdziałań inwestycyj-nychoraztzw.działańmiękkich(Rogers,Slowinski2004).

KAPITAŁ GOSPODARCZY

KAPITAŁ LUDZKI

KAPITAŁ SPOŁECZNY

KAPITAŁ NATURALNY

UWARUNKOWANIA

Przekształcenia struktur

gospodarczych

Poprawa jakości kapitału ludzkiego

Zarządzanie partycypacyjne

Dbałość o jakość środowiska oraz zasady rozwoju

trwałego

ZASADY REWITALIZACJI

Pprzekształcenia struktur

urbanistycznychi architektonicznych

Ryc. 1. Kompleksowe podejście do rewitalizacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Guzey 2009; Roberts, Sykes 2004; Ekins, Dresner 2007.

Metody

Prezentowanew tymrozdzialeanalizywykorzystująpodstawowedane ilo-ścioweozrealizowanychprojektachrewitalizacyjnych(bazaprojektów,doku-

Access via CEEOL NL Germany

ADAMPŁOSZAJ86

mentacja projektowa), dane z badania ankietowegoprzeprowadzonegowśródbeneficjentów projektów rewitalizacyjnych (uzyskano odpowiedzi dotyczące58projektów)orazinformacjezgromadzonewramachterenowychbadaństu-diówprzypadkuwpięciumiastach(programyrewitalizacji,wywiadyzprzedsta-wicielamilokalnejspołecznościitp.).Analizowanyzbiórobejmujeprojektyrewitalizacyjnezrealizowanewbada-

nychnajwiększychmiastachpolskichizakwalifikowanewedługbazyprojektówdonastępującychkategoriiinterwencji:•  odnowaiadaptacjazdegradowanychobszarówprzemysłowychiwojskowych(351);

•  odnowaterenówmiejskich(352);•  utrzymywanieiodbudowadziedzictwakulturowego(354).Projekty należące dowymienionych kategorii realizowane byływ ramach

trzechpriorytetówZPORR:•  ZPORR3.3Zdegradowaneobszarymiejskie,poprzemysłoweipowojskowe;•  ZPORR1.4Rozwójturystykiikultury;•  ZPORR3.2Obszarypodlegającerestrukturyzacji.Ponadto uwzględniono jeden projekt zrealizowany w ramach Programu

INTERREG III A 2004–2006 POLSKA (Województwo Lubuskie) –BRANDENBURGIA,działanie2.2:Poprawainfrastrukturytechnicznejikomu-nalnej.ProjekttenzrealizowanyzostałwGorzowieWielkopolskimipolegałnaadaptacjihaliprzemysłowejnahalętargowąorazprzyległegodoniejterenunaplactargowy.

Projekty rewitalizacyjne realizowane w ramach polityki spójności 2004–2006

Wbadanychmiastachzrealizowano99projektówfinansowanychześrodkówpolitykispójności2004–2006.NajwięcejprojektówrewitalizacyjnychwykonanowWarszawie–11.Wstolicyrównieżnajwiększebyłynakładynategotypupro-jekty(138mlnzł).Wkonurbacjiśląskiejzrealizowano10projektównałącznąkwotę71mlnzł(3wBytomiu,2wChorzowie,2wSosnowcu,awGliwicach,JaworznieiRudzieŚląskiejpojednym).Najwięcejprojektówdotyczyło rewitalizacji obiektówużytkowanychprzez

różne instytucjekultury (por. ryc.2).Z26projektów tego typu10dotyczyłobudynkówteatrów,7–szerokopojętychcentrówkultury,6–bibliotek,2–fil-harmonii,1–opery.Liczneprojektydotyczyłymuzeów(wtymzabytkowychobiektówmuzealnychtakichjaknp.pałacwwarszawskimWilanowieczyzamekKsiążwWałbrzychu).Licznągrupę(12)stanowiłyprojektydotyczącerewitaliza-cjiprzestrzenipublicznej,obejmującetakrozpoznawalneprojekty,jakmoderni-zacjaKrakowskiegoPrzedmieściawWarszawie,czybudowamostuCybińskiegomiędzyŚródkąaOstrowemTumskimwPoznaniu.11projektówdotyczyłomo-dernizacjibudynkówużytkowanychprzezszkoływyższe.Częśćztychprojek-tówpolegałanarenowacjiobiektówodużejwartościzabytkowej,np.restauracja

REWITALIZACJAMIASTWPOLITyCESPóJNOŚCI2004–2006 87

pałacuBranickichwBiałymstoku,wktórymsiedzibęmaAkademiaMedyczna,modernizacja i renowacja Collegium Minus wraz z Aulą Uniwersytetu im.AdamaMickiewiczawPoznaniu,rewitalizacjazabytkowegoobszaruUWprzyKrakowskimPrzedmieściuwWarszawie.Częśćprojektówtego typupolegałajednaknazaadaptowaniunacele szkolnictwawyższegoobiektówdo tejporyspełniającychinnefunkcje(częstobardzozaniedbanych),np.rewitalizacjabu-dynkupowojskowegonapotrzebydydaktyczneOWSIiZwOlsztynie,adaptacjabudynkupowojskowegoprzyul.Koszarowej17dlapotrzebASPwKatowicach.10projektówdotyczyłorewitalizacjibudynkówmieszkalnychlubusługowych(przedewszystkimstarychkamienic,np.wcentrumŁodziczynawarszawskiejPradze).Renowacjaobiektówsakralnychrealizowanabyławramach9projektów–remontowanoprzedewszystkimobiektyodużejwartościzabytkowej,takiejakOpactwoBenedyktówwTyńcu,poznańskaFara,czyPałacBiskupówwrazzoto-czeniemnaOstrowieTumskimwPoznaniu.8projektówobjęłobudynkiużytko-wanewszerokorozumianychcelachspołecznych.Jesttodosyćróżnorodnagrupaprojektów:odmodernizacjiośrodkaopiekiCaritasArchidiecezjiWarszawskiejwWarszawie,przezadaptacjębudynkuwWałbrzychunaOśrodekIntegracjidlaBezdomnych,pobudowęMiędzyszkolnegoBemowskiegoOśrodkaPiłkiNożnejwWarszawie.3projektydotyczyłybezpieczeństwapublicznego(monitoringwi-zyjnyStaregoMiastawToruniuiMiastaKazimierzowskiegowRadomiuorazmodernizacjaKomendyWojewódzkiejPaństwowejStrażyPożarnejwLublinie).

26

20

12

11

10

9

8 3 Kultura

Muzea, zabytki

Przestrzeń

Szkolnictwo wyższe

Budynki (mieszkaniowe, usługowe itd.)

Obiekty sakralne

Społeczne

Bezpieczeństwo

Ryc. 2. Projekty rewitalizacyjne – liczba projektów w poszczególnych kategoriachŹródło: opracowanie własne.

Ponad3/4nakładównaprojektyrewitalizacyjnewbadanychmiastachzosta-łoprzeznaczonenaprojektydotyczącekultury,muzeówizabytkóworazprze-strzenipublicznej(por.ryc.3).NajwiększympodwzględemkosztówprojektembyłabudowagmachuOperyKrakowskiej(nowybudynekzostałdobudowanydozabytkowegobudynkuoperetkibędącegopierwotnieujeżdżalniąkoni).Wartośćcałegoprojektuto88,7mlnzł,jednakwtymprzypadkudofinansowaniezfun-duszyUEbyło stosunkowomałe, stanowiłobowiem jedynie34%wszystkichkosztów.Kolejneprojektypodwzględemnakładówtoprojektyowartościpowy-żej25mlnzł:modernizacjaiadaptacjaXIX-wiecznegobudynkupofabryczne-

ADAMPŁOSZAJ88

godlaMuzeumSztukiwŁodzi(54,5mlnzł),remontiprzebudowapałacuPodBlachąwzespoleZamkuKrólewskiegowWarszawie(41,2mlnzł),moderniza-cjanawierzchniulicyKrakowskiePrzedmieście(34,8mlnzł),MonsUniversitatis–rozbudowai remontMuzeumŚląskaOpolskiegowOpolu(30mlnzł),pro-jektKulturaitradycjawłókienniczejŁodzi–modernizacjaizagospodarowaniekompleksufabrycznegoGeyera(29,6mlnzł),rozbudowazabytkowegoobiek-tuWojewódzkiejiMiejskiejBibliotekiPublicznejwGorzowieWielkopolskim(27,9mlnzł).

364

242,1

140,8

68,1

42,855,5

31,8 1,8Kultura

Muzea, zabytki

Przestrzeń

Szkolnictwo wyższe

Budynki (mieszkaniowe, usługowe itd.)

Obiekty sakralne

Społeczne

Bezpieczeństwo

Ryc. 3. Projekty rewitalizacyjne – wartość projektów w poszczególnych kategoriach (w mln zł)

Źródło: opracowanie własne.

Zaangażowanie społeczności lokalnej w projekty rewitalizacyjne

Wprzypadku ponad połowy projektów respondenci twierdzili, że społecz-nośćlokalnaniebyłazaangażowanawichrealizację(por.ryc.4).Brakwłącze-niaspołecznościlokalnejwrealizacjęprojektówtłumaczonyjestprzedewszyst-kimichcharakterem.Dośćdobrzeoddajetoodpowiedźjednegozrespondentów:„Realizowany projekt polegał na pracach rewitalizacyjnych i budowlanych,wzwiązkuzczymzaangażowanielokalnejspołecznościniebyłomożliwe.Pracewykonywanebyłyprzezwykwalifikowanychpracowników”.Takaopiniabyłabardzorozpowszechniona.Świadczytootym,żeprojektyrewitalizacyjnepo-strzeganesąwoderwaniuodszerszegokontekstuspołecznegoitraktowanejakodziałaniaprzedewszystkiminwestycyjne.Jeżeli respondenci twierdzili, że społeczność lokalna była zaangażowana

wprojekt, tonajczęściejoceniali tozaangażowanie jakoraczejduże(25,9%),aznacznierzadziejjakobardzoduże(6,9%);zkoleiraczejmałeibardzomałeza-angażowaniedotyczyło15%projektów.Włączeniespołecznościlokalnejwreali-zacjęprojektówpolegałoprzedewszystkimnaprzeprowadzaniukonsultacjispo-łecznych,szczególniezwiązanychzopracowywaniemprogramówrewitalizacji.Ponadtojakozaangażowaniespołecznościlokalnejrespondenciokreślalipopro-stuzainteresowanieludnościprojektem,conależyuznaćzazdecydowaniebier-nąformęzaangażowania.Ponieważwiększośćprojektówdotyczyłade facto re-montówbudynkówzabytkowychwykorzystywanychgłównieprzez instytucje

REWITALIZACJAMIASTWPOLITyCESPóJNOŚCI2004–2006 89

publicznezwiązanezkulturą,włączeniespołecznościlokalnejbyłoograniczo-neiwiązałosięzzainteresowaniemdośćwąskichkręgówbezpośredniozwiąza-nychzdanąinstytucją(czyteżzainteresowanychjejrozwojem,tzn.użytkowni-kówteatrów,bibliotekitd.).

51,7%

5,2%10,3%

25,9%

6,9%

n = 58

Brak zaangażowaniaBardzo małe zaangażowanieRaczej małe zaangażowanie Raczej duże zaangażowanieBardzo duże zaangażowanie

Ryc. 4. Zaangażowanie społeczności lokalnej w realizację projektów

Źródło: opracowanie własne.

Kompleksowość projektów

Zuwaginato,żewramachfunduszy2004–2006zrealizowanorelatywniemałoprojektówrewitalizacyjnych,trudnomówićokompleksowościinterwencjiwtymzakresie.Projektyotyletworząwiększącałość,oilewpisująsięwdługofalowepro-gramyrewitalizacjiistrategierozwojumiasta.Biorącpoduwagętakąperspektywę,należypodkreślić,żeokres2004–2006byłwstępnymetapemrewitalizacjipolskichmiast,mającymrównieżwalorpilotażowyiprzygotowującymdoszerszegozakre-sudziałań.Zrealizowanoprojektyzjednejstronynajbardziejoczywiste,zdrugiej–takie,którebyłyjużprzygotowywaneczyteżłatwedowdrożenia.Możetotłu-maczyć,dlaczegowzasadzie(znielicznymiwyjątkami)niewybieranoprojektówpolegającychnaprzekształceniunietylkostrukturmaterialnych,aleteżspołecz-nychigospodarczych.Jednocześnietrzebaprzyznać,żeprojektyrewitalizacyjne(równieżwsensiegłówniemodernizacyjnym)realizowanebyłytakżeześrodkówinnychniżtedostępnewramachpolitykispójności(zarównoprywatnychjakipu-blicznych).ZkoleipewnymdopełnieniemdziałańrewitalizacyjnychbyłyliczneprojektyspołeczneidotyczącekapitałuludzkiegorealizowanegowramachEFS.Dośćdobrymprzykłademkompleksowegopodejściadorewitalizacjisądzia-

łania na Śródcew Poznaniu.Oprócz projektów „twardych” podejmowane sątaminicjatywy„miękkie”,takiejakCentrumInnowacjiSpołecznejczyCentrumEkonomii Społecznej, które realizowały projekty dotyczące sfery społecznej(Górecki,Zębik2009).

Wpływ projektów na sytuację społeczną

Oceniajączdecydowanąwiększośćprojektów,respondencitwierdzili,żemia-łyonebardzopozytywnywpływ(51,8%)lubraczejpozytywnywpływ(42,9%)

ADAMPŁOSZAJ90

nasytuacjęspołeczną(por.ryc.5).Dowynikówtychnależypodchodzićjednakzdużąostrożnością, pamiętająco tym, jakiego rodzajuprojektybyły realizo-wane.Wpływnasytuacjęspołecznąpolegałprzedewszystkimnapodniesieniujakościświadczeniausługprzezinstytucjefunkcjonującewzrewitalizowanychobiektach,awięcprzedewszystkiminstytucjekultury.Częśćprojektówmiaławpływbardziejbezpośredni–dotyczytoprzedewszystkimmodernizacjibudyn-kówwykorzystywanychprzezinstytucjezwiązanezopiekąspołeczną(moderni-zacjaośrodkaopiekiCaritasArchidiecezjiWarszawskiejwWarszawie,adaptacjasegmentubudynkuwRudzieŚląskiejnaCentrumProfilaktyki,renowacjazabyt-kowegozespołuobiektówOśrodkaSzkolno-Wychowawczegodladzieciniesły-szącychwPoznaniu,adaptacjabudynkuprzyul.Pocztowej22wWałbrzychunaOśrodekIntegracjidlaBezdomnych,remontimodernizacjalokaluprzyul.Wielkopolskiej32wSzczeciniedlaosóbniepełnosprawnych).Wprzypadkujed-negoprojektuwpływnasytuacjęspołecznąnazrewitalizowanymobszarzejestdyskusyjny(ocena„raczejnegatywny”).Chodzioprojektbudowymostumię-dzyOstrowemTumskimaŚródką.OtóżwrazzrosnącąatrakcyjnościąŚródki(iprzewidywanymdalszymjejwzrostem)rosnącenywynajmulokali,copowo-duje,żeczęśćdotychczasowychmieszkańcówmusiszukaćinnego,tańszegolo-kum.Przykładtenpokazuje, jakskomplikowanymprocesemjestrewitalizacjaijakszerokotrzebaprzewidywaćjejoddziaływanie.

3,6% 1,8%

42,9%51,8%

n = 56

Brak wpływuRaczej negatywny wpływRaczej pozytywny wpływBardzo pozytywny wpływ

Ryc. 5. Wpływ projektów na sytuację społeczną na zrewitalizowanym obszarze

Źródło: opracowanie własne.

Wpływ projektów na sytuację gospodarczą

Wpływzrealizowanychprojektówrewitalizacyjnychnasytuacjęgospodarcząjestocenianyrównieżbardzooptymistycznie.Ichoddziaływaniewopiniirespon-dentówbyłobardzopozytywne(38,9%)lubraczejpozytywne(42,6%).Wprzy-padku18,5%stwierdzonobrakoddziaływania(por.ryc.6).Wpływprojektówpo-legałprzedewszystkimnazwiększeniuatrakcyjnościzarównodlamieszkańców,jakidlaturystów.Wwynikurealizacjiwieluznichpowstałamożliwośćuloko-waniawzrewitalizowanychbudynkachnowychprzedsiębiorstw,przedewszyst-kimzwiązanychzobsługąruchuturystycznego(np.kawiarnie,restauracje,księ-

REWITALIZACJAMIASTWPOLITyCESPóJNOŚCI2004–2006 91

garnie).Wzwiązku z tympowstawały równieżnowemiejscapracy.Ponadtosameinstytucje,mającdodyspozycjinowelubodnowioneobiekty,zwiększałyzatrudnienie.Zarównowzrostliczbyprzedsiębiorstw,jakizatrudnieniajesttrud-nydooszacowania.Biorącpoduwagęjedynieprojekty,dlaktórychotrzymanoankiety(58projektów),idodatkowowykluczającprojektydotycząceprzestrzenipublicznej(takiejakremontKrakowskiegoPrzedmieścia),liczbęprzedsiębiorstwfunkcjonującychwzmodernizowanychobiektach(nieliczącinstytucjipublicz-nych)szacujesięnaokoło70.Ciekawymprojektemwkontekściewspieraniaprzedsiębiorczościjest„RewitalizacjaWyspyMłyńskiejwBydgoszczynacelerozwojuprzedsiębiorczości”.Wramachprojektunietylkozrewitalizowanoważ-ny,adotejporyzaniedbany,fragmentcentrummiasta,aleteżstworzonowarunkidlafunkcjonowaniaCentrumPracyiPrzedsiębiorczości,któreprowadzistałedo-radztwowzakresiem.in.dofinansowańnazałożeniedziałalnościgospodarczej,tworzeniabiznesplanu,doradztwazawodowego.Kilkanaścierazywrokuorga-nizowanesąszkoleniaiwarsztatyzwiązanezszerokorozumianątematykąbiz-nesuirynkupracy(worganizowanychprzezCentrumPracyiPrzedsiębiorczościwlatach2008–2010wróżnegotypuwarsztatach,seminariach,wykładachwzię-łoudziałponad3500osób).

18,5%

42,6%

38,9%

n = 54

Brak wpływu

Raczej pozytywny wpływBardzo pozytywny wpływ

Ryc. 6. Wpływ projektów na sytuację gospodarczą na zrewitalizowanym obszarze

Źródło: opracowanie własne.

Skala oddziaływania projektów

Jakpokazujerycina7.,wedługopiniirespondentówprojektymiałyszerokieoddziaływaniewskaliponadmiejskiej (58,6%) luboddziaływałynacałemia-sto(25,9%).Jedynie15,5%projektówocenianychbyłojakomająceznaczenielokalne lubponadlokalne(alenienacałemiasto).Takaocena jestoczywiściepochodną rodzaju zrealizowanych projektów. Skoro bowiemmodernizowanoznaczącezabytkilubdużeinstytucjekulturyczyszkoływyższe,zasięgoddzia-ływaniamusibyćduży.Alewydajesię,żejesttoprzedewszystkimzasięgsa-mychinstytucji,aniewpływprojektu.Niemniejjednakprojektytypumoderni-zacjaKrakowskiegoPrzedmieściawWarszawieczyrewitalizacjaStaregoMiastawLegnicymająogromneznaczeniewskalicałychmiast.

ADAMPŁOSZAJ92

12,1%3,4%

25,9%58,6%

n = 58

Oddziaływanie lokalne (na najbliższą okolicę)

Oddziaływanie ponadlokalne, ale nie na całe miasto

Oddziaływanie na całe miasto

Oddziaływanie w skali ponadmiejskiej (regionalnej, krajowej)

Ryc. 7. Zakres oddziaływania zrealizowanych projektów rewitalizacyjnych

Źródło: opracowanie własne.

Problemy przy realizacji projektów rewitalizacyjnych

Wprzypadku połowy projektówwystąpiły problemy z ich realizacją (por.ryc. 8). Najczęściej dotyczyły one kwestii formalnych związanych z realiza-cjąprojektu(procedury,zamówieniapubliczne,sprawozdawczość)orazkwestiitechnicznychzwiązanychprzedewszystkimztym,żeremontowanoobiektyza-bytkowe,częstoobjęteochronąkonserwatorską.Wymagałotospecjalnegopodej-ścia,częstowydłużającegorealizacjęorazwprowadzającegozmianywprojekcie(wprzypadkuodkrycianieznanychwcześniejobiektów,np.śladówgrodziskanadziedzińcupałacupodBlachąwWarszawieczymalowidełwośrodkuopiekimo-dernizowanymprzezCaritasArchidiecezjiWarszawskiej).

50%50%

n = 58

Brak problemów

Występowanie problemów

Ryc. 8. Występowanie problemów podczas realizacji projektów rewitalizacyjnychŹródło: opracowanie własne.

Programy rewitalizacji i projekty w miastach badanych w ramach studiów przypadku

Lublin

TrzyprojektyrewitalizacyjnezrealizowanewLublinie(ochronaikonserwa-cjaZamkuLubelskiego,renowacjaarchikatedryśw.JanaiorganizacjaMuzeum

REWITALIZACJAMIASTWPOLITyCESPóJNOŚCI2004–2006 93

200-leciaArchidiecezjiLubelskiej, stworzenie strefy bezpieczeństwapublicz-negonaobszarzeulicyMetalurgicznejwLublinie–projektrealizowanyprzezKomendęWojewódzkąPaństwowej Straży PożarnejwLublinie),wpisują sięprzestrzenniewLokalnyProgramRewitalizacjidlaMiastaLublina(tworzonyiaktualizowanyodroku2005),niemniejjednakniepojawiająsięwnimexpli-cite.Projektydotyczącezamkuiarchikatedryniewątpliwiepoprawiłystanza-bytkowejtkankimiastaorazwpłynęłynaatrakcyjnośćturystyczną.WramachprojektuKomendyWojewódzkiejPSPprzeprowadzonokompleksowąmoderni-zacjęOśrodkaSzkoleniaStrażyPożarnej,coprzełożyłosięnapoprawęwarun-kówfunkcjonowaniaośrodkai–pośrednio–nawzrostbezpieczeństwawmie-ścieiregionie.Niemniejjednakzuwaginamałąskalędziałańrewitalizacyjnychichwpływnaogólnystanmiastajestśladowy.

Poznań

DziałaniarewitalizacyjnewPoznaniusąorganizowaneprzezMiejskiProgramRewitalizacjidlam.Poznania(któryjestsukcesywnierozwijanyodroku2005).RewitalizacjacentrummiastajestjednymzpriorytetówPlanu Rozwoju Miasta Poznania na lata 2005–2010.Wramachpolitykispójnościwlatach2004–2006zrealizowano w Poznaniu siedem projektów o charakterze rewitalizacyjnym.Byłytojednakprzedewszystkimprojektyremontowo-modernizacyjne,aniere-witalizacyjnewścisłymsensie(tzn.prowadzącedoprzemianstrukturnietylkoprzestrzennych,aleteżgospodarczychispołecznych).Ichoddziaływaniewpły-waraczejnaestetykęmiastaiwzwiązkuztympodniesienieatrakcyjnościtu-rystycznej(dotyczytowszczególnościnastępującychprojektów:modernizacjai adaptacja zabytkowychbudynkówMuzeum iArchiwumArchidiecezjalnegowPoznaniu;kontynuacjakonserwacjipoznańskiejFary;renowacjaipracere-montowekościoła św.AntoniegoPadewskiego).Projekty„Modernizacja i re-nowacjaCollegiumMinuswrazzAuląUniwersytetuim.AdamaMickiewicza”oraz„ModernizacjazabytkowegogmachuTeatruWielkiegoim.St.MoniuszkiwPoznaniu”miałydodatkowowalorpodniesieniajakościinfrastrukturyważnejdlafunkcjimetropolitalnychmiasta.JedyniedwaprojektywpisująsiębezpośredniowMiejskiProgramRewitalizacji

dotyczącyrewitalizacjiŚródki,tzn.budowamostuCybińskiegomiędzyŚródkąaOstrowemTumskimorazrenowacjazabytkowegozespołuobiektówOśrodkaSzkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niesłyszących przy ul. Bydgoskiej naŚródce.PierwszyprojektmadużeznaczeniedlapowodzeniacałegoprogramurewitalizacjiŚródki,ponieważumożliwiajejbezpośrednieiwygodnepołączeniezOstrowemTumskim–wefekciemożepowstaćjedenobszarturystyczny.Zko-leiprojektrenowacjizabytkowegobudynkuszkoływośrodkudladzieciniesły-szącychłączyzesobąwalorodnowyzabytkowejzabudowyŚródkiorazpopra-węstanuinfrastrukturyspołecznej.Pojawiająsięjednak–oczymwspomnianojużwyżej–głosyomożliwymnegatywnymoddziaływaniuprzedsięwzięćrewi-talizacyjnychnaŚródce.

ADAMPŁOSZAJ94

Respondenciwwywiadachdośćzgodniepodkreślają,żewzakresierewita-lizacjijestjeszczedużodozrobieniaiżeodnowazabytkowejtkankimiejskiejdo chwili obecnej realizowana była głównie przez prywatnychwłaścicieli zaprywatne pieniądze (dotyczy to przede wszystkim staromiejskich kamienic).Podsumowując, należy stwierdzić, że rewitalizacjawPoznaniu jest nawcze-snymetapiezaawansowania(trzebatakżezaznaczyć,żewładzemiastaprowa-dząintensywnedziałaniazmierzającedointensyfikacjirewitalizacji,m.in.stałyrozwójMiejskiegoProgramuRewitalizacji).Zrealizowaneprojekty–pókico–mająmałeznaczeniewkontekściecałegomiasta.Jednakwmiarędalszychinwe-stycji(szczególnienaŚródceinaOstrowieTumskim),któreniejakodopełniądotejporyzrealizowaneinwestycje,efektcałościowymożebyćbardzopozytywny.

Rybnik

RybnikdysponujeLokalnymProgramemRewitalizacji (dwiewersje2004–2006 i 2007–2013). Projekty rewitalizacyjnew ramach funduszy 2004–2006są w nim uwzględnione w Programie (kompleksowa modernizacja budyn-kuRybnickiegoCentrumKulturynapotrzebymieszkańcówregionu, renowa-cjazabytkowejkamienicyprzyul.Rynek1wRybnikuwrazzadaptacjąnacelegospodarcze,adaptacjawieżyciśnieńnacele turystyczno-rekreacyjnena tere-nieZabytkowejKopalni „Ignacy”wRybniku).ProjektydotyczącekamienicyprzyrynkuorazCentrumKulturypoprawiływizerunekorazatrakcyjnośćmia-sta.Podobneznaczeniemaadaptacjawieżyciśnień.Jednaktenprojektmabardzoograniczoneoddziaływanieipodtymwzględemjestkontrowersyjny.Dostępdowieżyjestograniczonywczasie–2dniwtygodniuwgodzinach9–12,powcze-śniejszymuzgodnieniutelefonicznym.

Warszawa

WarszawaposiadaLokalnyProgramRewitalizacjim. st.Warszawyna lata2005–2013,którypełnifunkcjęstrategiirewitalizacjimiasta,obejmującejdzia-łaniaocharakterzeprzestrzennym,społecznymorazgospodarczym.Wramachprogramuopracowanodzielnicowemikroprogramy,powołanezostałyspecjalnegrupyrobocze,awpracenadkształtemirealizacjąprogramuwłączanisąróżniinteresariusze.Projektyzrealizowanewramachperspektywy2004–2006wpisu-jąsięwtenprogram.Częśćznichwystępujewoficjalnychdokumentachijesttam obszernie omawiana (budowa Międzyszkolnego Bemowskiego OśrodkaPiłkiNożnejprzyulicyObrońcówTobruku,modernizacjaośrodkaopiekiCaritasArchidiecezjiWarszawskiejwWarszawie,renowacjakamienicpraskichozna-czeniuhistorycznymwrazzadaptacjąpomieszczeńnacelespołeczne,rewitali-zacjaotoczeniafragmentówmurugettawarszawskiego).Inneprojektywpisująsięwprogramprzezpołożenienaobszarachwyznaczonychjakoprzewidzianedorewitalizacji(obejmująone11%powierzchnistolicy,zamieszkiwaneprzez32%ludnościmiasta).

REWITALIZACJAMIASTWPOLITyCESPóJNOŚCI2004–2006 95

Wramachpolitykispójności2004–2006zrealizowanowWarszawie11projek-tówformalnieprzypisanychdokategoriiinterwencjiobejmującejrewitalizację.Jednakżede factowiększośćznichniespełniakryteriówrewitalizacjiwsensiezintegrowanychdziałańprowadzącychdospójnychprzekształceństrukturprze-strzennychispołeczno-gospodarczych.Wtakimodelwpisujesięcałkowiciewza-sadzietylkojedenprojektdotyczącyrenowacjidwóchzabytkowychkamienicnaPradzewrazzprzystosowaniemczęścipowierzchninaświetlicęsocjoterapeu-tyczną.Jesttoprzykładbardzoczęstoprzywoływanyprzezrespondentówioce-nianybardzopozytywnie.Niemniejjednaknajbardziejspektakularnymwarszaw-skimprojektemwtymzakresiebyłamodernizacjanawierzchniKrakowskiegoPrzedmieścia.Trudno jednakw tymprojekciewskazaćwątek społeczny, stądteżprojekt tenmaraczejwalormodernizacjiprzestrzenipublicznej ibudowa-niawtensposóbmiastaprzyjaznegomieszkańcomiatrakcyjnegoturystycznie.Niewątpliwierealizacjaprojektuprzyczyniłasiębardzoistotniedoożywienia,także gospodarczego, tej części Traktu Królewskiego. Dobrym dopełnieniemtej inwestycjimiejskiej jest rewitalizacja zabytkowego obszaruUniwersytetuWarszawskiegoprzyKrakowskimPrzedmieściu.Głównymjejcelembyłamo-dernizacjabudynkówUniwersytetu,alewefekciepowstałtakżefragmentzadba-nejprzestrzenipublicznej.Ponadtoprojektemkształtującymprzestrzeńpublicz-ną,choćwznaczniemniejszejskaliniżtewcześniejomawiane,byłarewitalizacjaotoczeniafragmentówmurugettawarszawskiego.ZkoleiprojektdotyczącybudowyMiędzyszkolnegoBemowskiegoOśrodka

PiłkiNożnejprzyulicyObrońcówTobrukułączyaspektprzestrzenny(adaptacjaimodernizacjaistniejącychterenówpowojskowych)ispołeczny(infrastrukturasportowa).Aspektspołecznyobecnyjesttakżewprojekcieobejmującymmoder-nizacjęośrodkaopiekiCaritasArchidiecezjiWarszawskiej.Jednaktrudnotumó-wićonadaniunowejfunkcji–ośrodekopiekiistniałwtymsamymmiejscuprzedremontem.Byłtozatemprojektmodernizacyjny,przyczyniłsiędozachowaniasubstancjizabytkowejbudynkóworazpodniesieniajakościusługdlaosóbkorzy-stającychzośrodka,aleniebyłrewitalizacjąwścisłymznaczeniu.Inneprojekty–formalnierewitalizacyjne–polegałyprzedewszystkimnamo-

dernizacjiobiektówzabytkowychodużymznaczeniukulturowymihistorycz-nym:remontiprzebudowapałacuPodBlachąwzespoleZamkuKrólewskiego,restauracjawnętrz pałacuwWilanowie. Ichwpływ namiasto polega przedewszystkim nawzmacnianiu atrakcyjności turystycznej. Z kolei dwa projekty,wktórychzaadaptowanopomieszczenianapotrzebyteatrów(przebudowapo-mieszczeńpomagazynachZarząduDomówKomunalnychwceluutworzeniaTeatruOtwartego,adaptacjakinaPolonianaTeatrPolonia)wzmocniłyofertękul-turalnąstolicy.Lata2004–2006przyniosłykilkaważnychwskalimiastainicjatywrewitali-

zacyjnych.Jednakpotrzebnesąwtymzakresiebardziejkompleksowedziałania.Koniecznejestobjęcierewitalizacjąwiększychcałościprzestrzennych–nietyl-kotychocharakterzezabytkowym,aletakżeosiedliwielkopłytowych(itobar-dziejprzemyślanychniżtermomodernizacja).

ADAMPŁOSZAJ96

ZielonaGóra

WZielonejGórzenierealizowanoprojektówrewitalizacyjnychwramachfun-duszy2004–2006(należyzaznaczyćjednak,żemiastoposiadaMiejskiProgramRewitalizacji).

Podsumowanie

Wpływpolitykispójności2004–2006narewitalizacjęmiastbyłmały,awięk-szośćprojektówniemiałacharakterukompleksowego.Niewielkienakładyorazznikomaliczbaprojektówspowodowaławyraźnerozproszenie interwencji,coniejakozgóryprzesądzaoskaliefektów.Niemniej jednakwydajesię,żebezwsparciazfunduszyUEwielezrealizowanychprojektówniedoszłobydoskut-ku.Niezmieniatofaktu,żeogólneoddziaływanieprojektówrewitalizacyjnychwskalikrajowejjestraczejmałe,choćposzczególneprojektywwiększościmiałyzdecydowaniepozytywnywpływnanajbliższeotoczenielubnawetnacałemia-sto(szczególnieobejmujetoprojektydotyczącewiększychprzestrzenipublicz-nych).Ponadtowydajesię,żeoddziaływanieprojektówrewitalizacyjnychjestbardziejwidocznewmniejszychmiastach,gdziełatwiejosiągnąćefektkoncen-tracji,takjaknp.wLegnicy,czyżyrardowie,niżwwiększych,gdziewidocznemogąbyćjedynienajwiększeprojekty.Pozytywneoddziaływanieprojektówpolegałoprzedewszystkimnamoderni-

zacjiipoprawieestetyki,cowprzypadkuobiektówkulturyorazzabytkówprze-kładasięnawzrostatrakcyjnościturystycznej.Istotnabyłatakżepoprawawarun-kówfunkcjonowaniainstytucjidziałającychwodnowionychbudynkach.Wpływnasferęgospodarcząwystąpiłwograniczonymzakresie.Podobniejakwpływnasytuacjęspołeczną,którypolegałgłównienastworzeniu lubpoprawiewa-runkówfunkcjonowaniainstytucjiszerokorozumianejpolitykispołecznej.Takieprojektystanowiłyjednakmałączęśćwszystkichdziałańrewitalizacyjnych.Natejpodstawiemożnatwierdzić,żeinterwencjawzakresierewitalizacjibyławma-łymstopniukompleksowainiespełniaławymogówrewitalizacjizintegrowanej(por.Rogers,Slowinski2004).Większośćprojektówbyłode factoinwestycjamiremontowymi.WniosektenpotwierdzająbadaniaSiemińskiegoiTopczewskiej(2009),którzytwierdzą,żeczęśćwładzlokalnychpotraktowałarewitalizacjęjakosposobnośćdoprzeprowadzeniazaległychremontów.Perspektywę2004–2006politykispójnościmożnatraktowaćjakowstępdore-

witalizacjipolskichmiast.Rewitalizacjabyławtedytematemraczejnowym,sła-boznanym,amiastadopierozaczynałyprzygotowywaćjejplany.Zbiegiemlatsytuacjawtymzakresieznaczącosiępoprawia.Stądteżnależyoczekiwać,żewmiarępodejmowanianowychinicjatywrewitalizacjastaniesiębardziejkom-pleksowa, a zrealizowanew latach 2004–2006 projekty będą stanowić częśćwiększejcałości.

REWITALIZACJAMIASTWPOLITyCESPóJNOŚCI2004–2006 97

Literatura

EkinsP.,DresnerS.,2007,„Thefour-capitalmethodofsustainabledevelopmentevalua-tion”,European Environment,t.18,s.63–80.

GóreckiJ.,ZębikG.,2009,„Ocenazjawiskpsychospołecznychidemograficznychtowa-rzyszącychdotychczasrealizowanymwybranymprojektomrewitalizacjiwBędzinie,PoznaniuiWarszawie”,w:A.Zborowski(red.),Demograficzne i społeczne uwarun-kowania rewitalizacji miast w Polsce,Kraków:InstytutRozwojuMiast.

GuzeyO.,2009,„Urbanregenerationandincreasedcompetitivepower:Ankarainaneraofglobalization”,Cities,t.26,nr1,s.27–37.

JarczewskiW.,2009a,„Podsumowanie”,w:W.Jarczewski(red.),Przestrzenne aspekty rewitalizacji. Śródmieścia, blokowiska, tereny poprzemysłowe, pokolejowe i powoj-skowe,Kraków:InstytutRozwojuMiast.

JarczewskiW.(red.),2009b,Przestrzenne aspekty rewitalizacji. Śródmieścia, blokowiska, tereny poprzemysłowe, pokolejowe i powojskowe,Kraków:InstytutRozwojuMiast.

Roberts P., Sykes, H., 2004, Urban Regeneration: A Handbook, London: SagePublications.

Rogers N., Slowinski K., 2004, Towards an Evaluation Framework for Urban Regeneration in South Australia,DiscussionPaper, StrategicPlanning&ResearchDepartmentforFamilies&Communities.

SiemińskiW.,TopczewskaT.,2009,Rewitalizacja miast w Polsce przy wsparciu fundu-szami UE w latach 2004–2008,Warszawa:Difin.

TosicsI.,DukesT.,2005,„Urbandevelopmentprogrammesinthecontextofpublicad-ministrationandurbanpolicy”,Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie,t.96,nr4,s.390–408.

revitalization of Polish cities in cohesion Policy 2004−2006

ThepaperdiscussesurbanrenewalprojectsimplementedinPolishcitiesintheframeworkofCohesionPolicy2004−2006.Renewalprojectsconstitutedonlya smallportionof the interventionunder theCohesionPolicyprogrammes incities.Relativelysmalloutlaysandasmallnumberofprojectsresultedinacleardiffusionof the intervention,whichundoubtedly affected the scaleof results.Mostundertakingsclassifiedas renewalprojectswerenotcomprehensive, i.e.theydidnotconsistinrestructuringofspatial,socialandeconomicstructures,butwereratherrepairandmodernizationinvestments.Thegeneralinfluenceoftheprojectsclassifiedasrenewalprojectsatthedomesticlevelwassmall,eventhoughmostindividualprojectshadadefinitelypositiveimpactontheirdirectsurroundingsoreventhewholecity(especially theprojectsconcerninglargerpublicspaces).

Key words:revitalization,urbanrenewal,revitalizationinPoland,CohesionPolicy.