Publikacja "Z komputerem za pan brat"

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Publikacja jest rezultatem realizacji Projektu: Wykluczenie cyfrowe na Mazowszu

PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI PRIORYTET VII. Promocja integracji społecznej DZIAŁANIE 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora

ekonomii społecznej Poddziałanie 7.2.1. Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagroŜonych

wykluczeniem społecznym

ZESPÓŁ OPINIODAWCZO-WYDAWNICZY BoŜena Balcerzak-Paradowska (przewodnicząca),

Marek Bednarski, Zdzisław Czajka, Daria Szatkowska, Danuta Szymanowska, Gertruda Uścińska, Jerzy Wratny

Projekt okładki Luiza Patrycja Daab

Redakcja Beata Maria Mizerska

Redakcja techniczna Daria Szatkowska

Skład komputerowy Janina Magnuszewska

© Copyright by Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2011

Wszelkie prawa zastrzeŜone. KaŜda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezaleŜnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej,

komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy

ISBN 978-83-61125-58-7

Druk: „MATRIX” nakład 5000 egz., 12 ark. wyd.

SPIS TREŚCI

WSTĘP .................................................................................................................................7 Rewolucja informacyjna ..................................................................................................... 7

Cyfrowa postać informacji.............................................................................................................8

BUDOWA KOMPUTERA ....................................................................................................12 Sprzęt...........................................................................................................................................12

Oprogramowanie.........................................................................................................................16

Licencjonowanie programów komputerowych ...........................................................................18

OBSŁUGA SYSTEMU OPERACYJNEGO NA PRZYKŁADZIE WINDOWS.............................22 Pulpit ...........................................................................................................................................22

Klawiatura i mysz.........................................................................................................................24

Obsługa okien w systemie operacyjnym Windows......................................................................26

Uruchamianie i obsługa prostych programów.............................................................................29

Wielozadaniowość systemu Windows.........................................................................................41

Zarządzanie zasobami komputera ...............................................................................................43

Zapisywanie i otwieranie dokumentu .........................................................................................45

Eksplorator Windows ..................................................................................................................49

Zarządzanie katalogami ...............................................................................................................52

Schowek w systemie Windows....................................................................................................58

Operacje na plikach .....................................................................................................................62

Formaty plików............................................................................................................................63

Wyszukiwanie plików na dysku ...................................................................................................72

Wirusy komputerowe..................................................................................................................78

Pomoc w systemie Windows .......................................................................................................80

MICROSOFT WORD ..........................................................................................................82 Uruchomienie programu Word. ..................................................................................................82

Wprowadzanie i poprawianie tekstu...........................................................................................89

Formatowanie tekstu ..................................................................................................................94

Tabele ........................................................................................................................................102

Wstawianie grafiki .....................................................................................................................108

Kształty ......................................................................................................................................114

ARKUSZ KALKULACYJNY EXCEL ......................................................................................120 Elementy okna programu Ms Excel 2010 ..................................................................................120

Adresowanie i zaznaczanie komórek.........................................................................................121

Podstawowe formatowanie komórek .......................................................................................122

Wprowadzanie danych ..............................................................................................................124

Z komputerem za pan brat

6

Tworzenie formuł liczących .......................................................................................................126

Adresy komórek w formułach liczących ....................................................................................127

Kopiowanie formuły ..................................................................................................................128

Autosumowanie ........................................................................................................................129

Tworzenie wykresów.................................................................................................................130

Korzystanie z funkcji wbudowanych..........................................................................................131

INTERNET.........................................................................................................................134 Podłączenie do Internetu ..........................................................................................................134

Podłączenie komputera do sieci ................................................................................................136

Strony internetowe ...................................................................................................................139

Wyszukiwanie informacji w Internecie......................................................................................147

Pobieranie plików z Internetu. ..................................................................................................153

Poczta elektroniczna..................................................................................................................155

Inne usługi Google .....................................................................................................................166 Tłumacz ................................................................................................................................................... 166

Dokumenty.............................................................................................................................................. 167 Blog.......................................................................................................................................................... 168

Forum dyskusyjne......................................................................................................................171

Komunikatory ............................................................................................................................175

Portale społecznościowe ...........................................................................................................176

Netykieta ...................................................................................................................................179

Bezpieczeństwo systemu komputerowego ...............................................................................181

SŁOWNIK .........................................................................................................................183

LITERATURA.....................................................................................................................185

WSTĘP

Rewolucja informacyjna

Podręcznik powstał z myślą o osobach, które nie miały dotąd okazji korzystać z technologii informacyjnych bądź czują się zagubione wobec ogromnej ilości opcji pojawiających się po uruchomieniu komputera. Ucząc się obsługi kompute-ra, najlepiej mieć obok siebie osobę, która pokaże, jak wykonać różne czynności, którą można zapytać w przypadku niejasności.

Umiejętność posługiwania się komputerem – choćby w podstawowym zakre-sie – jest absolutnie niezbędna do funkcjonowania we współczesnym społeczeń-stwie.

Ogólnie rzecz ujmując, komputer jest urządzeniem, które służy do przetwa-rzania informacji. Nawet prosta z pozoru czynność – napisanie w komputerze notatki służbowej – jest przetworzeniem informacji, która do tej pory była czymś ulotnym i niejednoznacznym, a po zapisaniu na dysku jako plik, staje się doku-mentem elektronicznym, który można drukować i łatwo rozpowszechniać. Sieć komputerowa pozwala na wymianę informacji między komputerami (ich użyt-kownikami) w skali lokalnej (np. w sieci domowej czy firmowej) oraz globalnej (ogólnoświatowej).

Współczesne telefony komórkowe służą już nie tylko do „dzwonienia”. Po-mimo niewielkich rozmiarów, mogą być w pełni funkcjonalnymi komputerami służącymi do internetowej komunikacji. Niezależnie od tego czy użytkownik ko-rzysta z dużego systemu informatycznego, komputera osobistego, smartfona (który integruje w sobie funkcje telefonu komórkowego i komputera kieszon-kowego), jego działania można sprowadzić do wyszukiwania, przetwarzania, przechowywania i przesyłania informacji. W każdym przypadku tworzone są do-kumenty elektroniczne (teksty, zdjęcia, filmy), które zapisuje się na nośnikach pamięci i przesyła siecią.

Celem tego podręcznika jest przedstawienie podstawowych pojęć związa-nych z obsługą komputera i najczęściej stosowanych w biurze i w domu progra-mów komputerowych. Zakładamy, że Czytelnik ma przed sobą uruchomiony


8

komputer, odnajduje na ekranie elementy opisywane w książce, wykonuje opi-sane w niej czynności i odtwarza opisywane dokumenty. Poszczególne ćwiczenia można, a nawet należy powtarzać tak, żeby doprowadzić do sprawności w ich wykonywaniu. Ważne jest to, żeby poszczególne czynności wykonywać rozumiejąc, jaki jest ich sens. Zdarza się, że początkujący użytkownicy komputera edytują i zapisują swój dokument na dysku, ale nie potrafią go znaleźć następne-go dnia, bo zapisywanie pliku odbyło się bez świadomości, gdzie i z jaką nazwą dokument został zapisany. Początkujący użytkownik komputera czuje się często zagubiony wobec mnogości funkcji – przebycie zaproponowanych ćwiczeń po-zwoli na opanowanie „przyczółków”, które ułatwią dalsze samokształcenie. Wie-le czynności da się wykonać na kilka sposobów – ważne, żeby znać przynajmniej jeden z nich i rozumieć, co chcemy zrobić. Aby nie przeciążać Czytelnika, w książce skupiono się na przećwiczeniu choćby jednego, jak najbardziej uniwer-salnego sposobu wykonywania podstawowych czynności.

W podręczniku, który ma formę samouczka, skupiono się na rzeczach prak-tycznych i najistotniejszych. Pominięto szczegóły techniczne i zaawansowane opcje.

Cyfrowa postać informacji

Wszystko jest zerem lub jedynką

Ludzki świat jest bardzo skomplikowany. Dla przykładu, jeśli zadamy pytanie politykowi, na które możliwe są jedynie odpowiedzi tak lub nie, możemy się spo-dziewać, że odpowie on w trzeci sposób. Świat elektroniki jest prosty. W danym punkcie obwodu elektronicznego napięcie jest włączone lub wyłączone. Nie ma trzeciej opcji. Do zapisu danych komputer wykorzystuje tylko dwa stany: 0 i 1. Komputer wszystko zapisuje jako ciąg zer i jedynek. Taki sposób zapisu informacji nazywany jest systemem binarnym lub dwójkowym. Każda cyfra (0 lub 1) to bit. To właśnie bit jest jednostką ilości informacji używanej np. przy określaniu pręd-kości łącza internetowego. Oferowana przez Telekomunikację Polską usługa do-stępu do Internetu Neostrada 2Mb/s polega na podłączeniu do Internetu z możli-wością przesyłania danych z prędkością 2 miliony bitów na sekundę.

Należy uważać, aby nie pomylić się, ponieważ w informatyce korzystamy z dwóch podobnie brzmiących i podobnie zapisywanych jednostek: bit (zapisy-wany jako b) i bajt (zapisywany jako B). To przez istnienie tej drugiej jednostki komputer często marnotrawi pamięć na nośnikach danych. Okazuje się, że jeśli każemy komputerowi zapamiętać liczbę 2 (w systemie binarnym wygląda, jak nasze dziesięć: 10), to mimo że są to tylko dwie cyfry, zostanie ona zapisana za

Wstęp

9

pomocą ośmiu (00000010). Te osiem cyfr to jeden bajt (1B). W bajtach mierzy się objętość pamięci komputera, pojemność dysków, rozmiar plików. Bajt może przyjąć jedną z 256 wartości. Nie potrzeba się nad tym dłużej zastanawiać: bajt to ilość informacji, która odpowiada jednemu znakowi (literze lub cyfrze).1

Wszystkie informacje przechowywane w komputerze mają postać plików. Plik (ang. file) to ciąg danych o skończonej długości, posiadający szereg atrybu-tów i stanowiący pewną całość. Można powiedzieć, że plik to taka paczka zawie-rająca porcję informacji, np. tekst, rysunek, utwór muzyczny itp. Rozmiary plików mierzone są w bajtach i ten parametr jest dla użytkownika zazwyczaj istotny, choćby ze względu na możliwość zapisywania pliku na nośniku o ograniczonej pojemności lub przesyłania pliku przez Internet.

Żeby to lepiej sobie uświadomić, przyjmijmy, że jeśli w komputerze tworzymy notatkę (plik tekstowy) i wpisujemy kolejną literę to rozmiar pliku przyrasta o kolejny bajt (1 znak = 1 bajt). Na obrazku widać okienko programu Notatnik. Wpisany tekst zawiera 724 znaki (ze spacjami). Ta informacja zapisana na dysku jako plik tekstowy zajmuje 724 bajty (w przybliżeniu 1kB – jeden kilobajt).

__________ 1 ASCII [ang. American Standard Code for Information Interchange] najbardziej rozpowszech-

niony system kodowania znaków alfanumerycznych (obejmuje 128 znaków graficznych i sterują-cych); stosowany w telekomunikacji i informatyce.


10

Inny przykład związany jest z plikami graficznymi. Obrazy wyświetlane przez komputer składają się z pojedynczych punktów – pikseli. Rozważmy następujący przykład:

Obrazek przestawiający komputer został przygotowany w programie graficz-

nym. Składa się z 250x300=75 000 punktów (pikseli). Każdy z punktów składo-wych obrazka narysowany jest określonym kolorem z palety 256 kolorów – jeden punkt obrazka można opisać za pomocą jednego bajta. Tak więc ten obrazek zapisany na dysku zajmie ok. 75 000 bajtów, czyli 75kB. W przypadku obrazów o wysokiej jakości (fotografii) paleta 256 kolorów jest niewystarczająca: 1 piksel należy opisać za pomocą 3 bajtów (256x256x256 = 16 777 216 kolorów) – obra-zek zapisany w komputerze będzie odpowiednio 3 razy większy. Sprawa kompli-kuje się bardziej, bo obrazy komputerowe daje się kompresować – kosztem jako-ści można uzyskać mniejszy rozmiar pliku.

Do rozważenia: ile miejsca na dysku zajmie nieskompresowa-ny obrazek przedstawiający to, co jest wyświetlane na ekranie twojego komputera? (Znajdź informację o rozdzielczości ekra-nu Twojego komputera, policz, z ilu punktów składa się obraz, przyjmij, że jeden punkt ekranowy to kolor reprezentowany przez 3 bajty).

Wstęp

11

Z przytoczonych przykładów wynika, że każda informacja w komputerze, to plik, a więc obiekt, który zapisany na dysku można zinterpretować jako serię bajtów, czyli ostatecznie – zer i jedynek. Taki sposób przechowywania danych nazywa się zapisem cyfrowym w odróżnieniu od zapisu analogowego (np. ma-gnetofony czy magnetowidy z lat 90.). Zapis cyfrowy pozwala na wykonywanie kopii dokumentów bez pogorszenia ich jakości (pamiętasz, jaka była jakość kolej-nych kopii nagrania muzycznego w magnetofonie analogowym?). Zapis cyfrowy to także – a może przede wszystkim – możliwość łatwego przesyłania danych ze 100% gwarancją zgodności kopii z oryginałem. To ta właściwość decyduje o po-wodzeniu Internetu. Dotychczas stosowany zapis analogowy wypierany jest przez zapis cyfrowy jako bardziej niezawodny i uniwersalny (płyty analogowe zostały zastąpione płytami CD, zamiast magnetowidów z kasetami VHS używamy odtwarzaczy płyt DVD, w najbliższych latach wprowadzona zostanie telewizja cyfrowa, a tradycyjne książki systematycznie zastępowane będą przez cyfrowe audiobooki lub e-booki). Coraz więcej firm produkuje i sprzedaje już nie mate-rialne, ale cyfrowe produkty i usługi: e-książki, e-czasopisma, kursy internetowe, elektroniczne mapy i katalogi. Żeby korzystać z tych produktów należy obsługi-wać odpowiednie urządzenia, takie jak: telefon, smartfon, tablet, odbiornik GPS, odtwarzacz pyt DVD, odtwarzacz plików MP3, komputer.

Myśląc o komputerze, zazwyczaj wyobrażamy sobie laptopa lub zestaw kom-puterowy stojący na biurku. Komputerami są także tablety (tabliczka z ekranem dotykowym) oraz bardziej złożone telefony (smartfony) – mają one klawiaturę i umożliwiają np. przeglądanie Internetu czy pisanie tekstu. Proste komputery wbudowane są do urządzeń codziennego użytku, takich jak wspomniany wcze-śniej odtwarzacz płyt DVD. W tym przypadku użytkownik obsługuje urządzenie za pomocą pilota, bo liczba dostępnych w nim funkcji jest dość ograniczona.

Komputer osobisty jest urządzaniem uniwersalnym – jego obsługa wymaga znajomości obsługi programów komputerowych potrzebnych konkretnemu użyt-kownikowi. Komputery są zbudowane z różnych podzespołów i różnie wyposa-żone, mają zainstalowane różne systemy operacyjne i programy. Dlatego trudno przygotować jeden, uniwersalny opis i prostą instrukcję obsługi. Pewne zasady i reguły obowiązują jednak zawsze i na nie zwrócono uwagę w tym opracowaniu, mając nadzieję, że będzie ono przydatne niezależnie od używanego sprzętu i opro-gramowania. Opisy zawarte w tym podręczniku dotyczą komputera z systemem operacyjnym Windows 7.

BUDOWA KOMPUTERA

Sprzęt

Komputer osobisty to przede wszystkim sprzęt (ang. hardware). W przypadku komputera stacjonarnego metalowa lub plastikowa skrzynka zawierająca najważ-niejsze elementy elektroniczne nazywana jest jednostką centralną. Wewnątrz, na tzw. płycie głównej, zainstalowany jest procesor – elektroniczny układ decydują-cy o mocy obliczeniowej, czyli wydajności urządzenia (obecnie na rynku konkuru-ją właściwie tylko dwie firmy: Intel i AMD, oferując różne modele procesorów). Im nowszy, szybszy, wydajniejszy procesor, tym wyższa cena całego urządzenia. Tekst tego podręcznika pisany jest na komputerze z procesorem Intel Core i5.

Na płycie głównej instaluje się także pamięć operacyjną RAM. To istotny element współpracujący z procesorem. Właśnie tutaj umieszczane są programy i dane podczas pracy komputera. Generalnie im więcej pamięci, tym lepiej. We współczesnych komputerach osobistych instaluje się 2–4 GB pamięci RAM.

Kolejnym istotnym elementem jest twardy dysk (albo dysk stały). To niewiel-kie urządzenie montowane wewnątrz obudowy służy do przechowywania danych i programów komputerowych także wtedy, kiedy komputer jest wyłączony. Oczywiście z dysku korzysta się cały czas podczas normalnej pracy (choćby do zapisywania i odczytywania dokumentów). Podstawowy parametr dysku to po-jemność (obecnie np. 500 GB). W obudowie twardego dysku znajdują się wirują-ce metalowe talerze o średnicy 3,5 lub 2,5 cala, na których głowice magnetyczne zapisują dane w postaci wspomnianych wcześniej zer i jedynek. Użytkownik nie musi interesować się szczegółami technicznymi – dysk stały to miejsce, gdzie zapisujemy dane, które mają postać plików. Więcej o zarządzaniu zasobami dys-kowymi w dalszej części opracowania.

Karta graficzna to kolejny element niezbędny do korzystania z komputera. Służy ona do podłączenia monitora komputerowego – czasem jest kupowana i montowana w komputerze jako osobny element, a czasami jako układ elektro-niczny na płycie głównej (zintegrowana z płytą główną). W niektórych zastosowa-niach (zaawansowane gry, programy do obróbki grafiki czy wideo) dane przezna-

Budowa komputera

13

czone do wyświetlenia na ekranie komputera wymagają dużej mocy obliczeniowej i to zadanie wykonują specjalizowane (czasem bardzo drogie) karty graficzne.

Trudno sobie wyobrazić współczesny komputer bez możliwości pracy w sieci. Dlatego standardem w wyposażeniu jest także karta sieciowa. Podobnie jak tań-sze karty graficzne, karta sieciowa jest często zintegrowana z płytą główną. Wy-stające z obudowy gniazdo umożliwia podłączenie kabla sieciowego. Komputery przenośne – notebooki (laptopy) – oprócz karty sieciowej przystosowanej do pracy w sieci kablowej zawierają także kartę sieci bezprzewodowej.

Napęd optyczny to urządzenie, które służy do odczytu, a także zapisu danych na/z płytach CD/DVD. Wiele programów komputerowych, wydawnictw elektro-nicznych jest sprzedawanych w postaci płyt CD lub DVD. Komputer może oczywi-ście służyć także do odtwarzania muzyki i filmów z płyt CD/DVD. W takim przy-padku przydaje się karta dźwiękowa (zazwyczaj zintegrowana z płytą główną). Gniazda karty dźwiękowej wyprowadzone są na zewnątrz obudowy tak, żeby możliwe było podłączenie głośników, słuchawek i mikrofonu.

Wymienione elementy są zamknięte wewnątrz jednostki centralnej (w przy-padku komputera stacjonarnego) lub obudowy komputera przenośnego (notebo-oka). Na zewnątrz wyprowadzone są niezbędne gniazda umożliwiające podłącza-nie dodatkowych elementów, czasem nazywanych urządzeniami wejścia-wyjścia.

Klawiatura służy zasadniczo do wprowadzania tekstu. Zdarzają się klawiatury bardzo rozbudowane (oprócz bloku klawiszy numerycznych także szereg dodat-kowych klawiszy funkcyjnych ułatwiających korzystanie z komputera). Klawiaturę można podłączyć przez dedykowane gniazdo PS2 albo przez uniwersalne złącze USB. Dotyczy to także notebooka, który może być uzupełniony o dodatkową, większą, wygodniejszą klawiaturę (podłączoną przez USB).


14

Myszka to urządzenie sterujące pracą programów komputerowych (wskazy-wanie i wybór różnych opcji programu na ekranie).

Obecnie najczęściej spotyka się myszy

optyczne. Są one wygodniejsze i bardziej nie-zawodne od wcześniejszych modeli zawierają-cych kulki i inne mechaniczne elementy. Ty-powa myszka komputerowa ma zazwyczaj dwa przyciski (lewy i prawy), często rolkę do przewijania. Mysz podłącza się do komputera kablem USB. Można spotkać także myszy bez-przewodowe (w gnieździe USB umieszcza się nadajnik współpracujący z myszką).

Mysz podłącza się także do komputera przenośnego, chociaż notebooki wyposażone są w tzw. touchpad. To odpowiednik myszy – zamiast przesuwania myszy, należy przesu-wać palcem po specjalnej powierzchni, obok której znajdują się, tak jak w myszce, dwa przy-ciski.

Monitor jest urządzeniem wyjściowym – pozwala na sterowanie kompute-

rem i oglądanie wyników pracy. Ze zrozumiałych względów jest to element kom-putera, który znacząco wpływa na komfort pracy. Warto więc zadbać o dobre parametry monitora. Współczesne monitory LCD wyświetlają kolorowy obraz składający się z wielu pikseli (punktów na ekranie). Przyjęto określać liczbę tych punktów jako rozdzielczość ekranu. I tak, np. monitor o rozdzielczości 1920x1080 pozwoli na oglądanie filmów w cyfrowej jakości HD. Wystarczająca może okazać się rozdzielczość nieco mniejsza (jeszcze niedawno standardem była rozdziel-czość SVGA 1024x786 punktów). Drugim parametrem jest przekątna ekranu po-dawana zwyczajowo w calach. Oferowane obecnie ekrany mają 20 i więcej cali. Inne parametry (istotne w przypadku szczególnych zastosowań) to jasność, kon-trast (te powinny być możliwie duże) i tzw. czas reakcji matrycy (najlepiej najniż-szy np. 5 ms). W przypadku notebooka monitor jest na stałe wbudowany do urządzenia. Typowy współczesny model ma ekran o przekątnej 15,6 cala i roz-dzielczość 1366x768 pikseli. Do notebooka można podłączyć zewnętrzny monitor o lepszych parametrach. Monitor podłącza się specjalnym przewodem D-SUB (sygnał VGA) albo kablem HDMI (pozwalającym przesłać cyfrowy obraz wysokiej rozdzielczości – Full HD).

Budowa komputera

15

Urządzeniem wyjściowym jest także drukarka, która umożliwia wydruk go-towych dokumentów na papierze. Ze względu na rodzaj wydruku drukarki dzieli się na kolorowe i czarno-białe, laserowe i atramentowe. Drukarki podłącza się do komputera kablem USB, choć czasem zdarza się, np. w firmach i urzędach, że drukarka jest podłączona do sieci i mogą z niej korzystać wszystkie komputery w danej instytucji.

Użytkownicy komputerów chętnie korzystają z pamięci zewnętrznej (pen-drive, dyski zewnętrzne). Podłączane przez gniazdo USB urządzenia pozwalają na przechowywanie dużych ilości informacji i przenoszenie ich między różnymi komputerami (pendrive 4 – 16 GB, dyski zewnętrzne 300 – 1000 GB).

Dawniej taką funkcję spełniały stacje dyskietek 3,5 cala, obecnie już raczej ich się nie spotyka.

Niektóre komputery mają gniazda do odczytu danych z kart pamięci, wyję-tych z cyfrowych aparatów fotograficznych lub telefonów komórkowych.

Przez gniazdo USB można podłączyć do komputera cyfrowy aparat fotogra-ficzny (w celu przeglądania lub kopiowania zdjęć) lub kamerę wideo – sieć kom-puterowa o dużej wydajności pozwala na przeprowadzenie wideokonferencji a więc połączenia, w którym możemy słyszeć i widzieć naszego rozmówcę.

Warto uzupełnić dane dotyczące dodatkowych urządzeń umożliwiających podłączenie komputera do sieci. Jeszcze kilka lat temu dość powszechne były modemy, umożliwiające podłączenie się do sieci przez sieć telefoniczną. Obecnie coraz więcej operatorów oferuje modemy, które pozwalają na bezprzewodowy dostęp do Internetu za pośrednictwem nadajników telefonii komórkowej. Takie modemy mają postać klucza USB.

Podsumowując, komputer to urządzenie składające się z wielu podzespołów starannie dobranych tak, żeby zapewnić ich właści-wą współpracę. Wybrany procesor można zastosować tylko na dedykowanej do niego płycie głównej. To pociąga za sobą dobór odpowiedniego rodzaju pamięci RAM. Dodatkowe karty i urzą-dzenia mogą być zainstalowane, jeśli dostępne są odpowiednia gniazda i złącza. Komputery kupowane do biur zazwyczaj są skła-dane w fabrykach, co gwarantuje poprawność doboru podzespo-łów. Domowi użytkownicy mogą samodzielnie złożyć zestaw komputerowy z części kupionych w sklepie, a następnie w szero-kim zakresie rozbudowywać go i modyfikować. Mniejsze możli-wości pod tym względem mają posiadacze notebooków – kom-putery przenośne są „zamkniętą” konstrukcją i właściwie nic się nie da tutaj zmodernizować.


16

Przeciętny użytkownik komputera nie musi interesować się szczegółami technicznymi i parametrami komputera, na którym pracuje (może poza sytuacją, kiedy kupujemy nowy komputer). Jeśli wszystko działa poprawnie, nie ma takiej potrzeby. Jeśli jednak stwierdzamy, że któryś z programów działa wolno lub w ogóle nie chce się uruchomić, warto zainteresować się konfiguracją komputera (typ procesora, ilość pamięci RAM, rozdzielczość ekranu, system operacyjny) i porównać te dane z wymaganiami programu. Informację o podstawowych pod-zespołach komputera można łatwo odnaleźć po jego uruchomieniu.

Zakładamy, że osoby korzystające z tego podręcznika mają dostęp do spraw-nego komputera (w domu albo w pracy).

Oprogramowanie

Sam komputer (czyli sprzęt), nawet najwyższej jakości, nie nadaje się jeszcze do użytku. Żeby z niego korzystać należy zainstalować w nim programy kompu-terowe. Pierwszym programem niezbędnym do działania komputera jest system operacyjny. Bez systemu operacyjnego nie da się korzystać z komputera!

Jak działa komputer? Jak połączone są ze sobą sprzęt i oprogramowanie? Każ-dy komputer jest tak skonstruowany, że po włączeniu zasilania urządzenie testuje sprawność swoich podzespołów, a następnie szuka na dysku stałym (lub w innej lokalizacji, np. na płycie CD) systemu operacyjnego i próbuje go uruchomić. Na ekranie obserwujemy więc różne napisy (to efekt wykonywanych testów) i wresz-cie po krótkim czasie wyświetla się ekran logowania.

Budowa komputera

17

Zanim zaczniemy pracę powinniśmy zadeklarować, kto będzie korzystał z kom-putera. Należy wybrać nazwę tzw. profilu użytkownika (na przykładowym ekranie Admin lub User) i ewentualnie wpisać hasło.2 Zwykły użytkownik ze względów bezpieczeństwa nie powinien korzystać z konta administratora systemu. Na ekranie są także przyciski do wyboru języka i rodzaju klawiatury (chodzi o sposób wprowadzania polskich znaków) oraz do zamykania systemu.

Po pomyślnym zalogowaniu się na ekranie wyświetli się pulpit systemu ope-racyjnego. Od tego momentu możliwe jest korzystanie z komputera. Najpopular-niejsze obecnie systemy operacyjne to Windows (w wersji 7 lub wcześniejsze Vista i XP) oraz Linux. Coraz popularniejsze także w Polsce są komputery MAC firmy Apple dostarczane użytkownikowi razem z systemem Mac-OS.

System operacyjny zazwyczaj kupuje się razem z komputerem. W fabryce program ten jest kopiowany na dysk twardy komputera tak, żeby użytkownik mógł od razu korzystać z urządzenia.

Zdarza się jednak, że mamy komputer bez systemu operacyjnego (dysk uległ awarii i został wymieniony albo nasz komputer jest składakiem złożonym z osob-no kupowanych elementów). W takim przypadku po włączeniu zasilania kompu-ter „zatrzyma się” po wykonaniu testów i nie będzie możliwe jakiekolwiek użycie urządzenia. Konieczne jest zainstalowanie systemu operacyjnego na dysku sta-łym. W tym celu należy uruchomić komputer z włożoną do napędu CD/DVD płytą instalacyjną systemu Windows (lub Linux). Po wykonaniu testów komputer po-winien rozpoznać obecność programu i zainstalować na dysku stałym system operacyjny.

Tę czynność lepiej powierzyć fachowcom. Podczas instalacji mogą się pojawiać różne komunikaty, pytania związane np. z instalacją tzw. sterowników – może to być niejasne dla po-czątkującego użytkownika.

Po zakończeniu procesu instalacji (kilkanaście minut aż do kilku godzin), nale-

ży usunąć płytkę z napędu i zresetować komputer. Po kolejnym uruchomieniu system zostanie odnaleziony na dysku stałym i użytkownik powinien zobaczyć

__________ 2 W przypadku komputera domowego taka możliwość wydaje się dziwna. Pomyślmy jednak

o systemie informatycznym w firmie. Z tego samego komputera może korzystać kilka osób. Każda z nich może mieć dostęp do różnych zasobów w sieci firmowej i do różnych urządzeń (drukarek). Np. użytkownik A powinien mieć dostęp tylko do jednego z katalogów w serwerze plików, a użyt-kownik B do wszystkich katalogów i dodatkowo do drukarki. Obaj użytkownicy nie powinni mieć uprawnień do instalowania nowych programów. Uprawnienia do wszystkich zasobów powinien mieć administrator komputera. Taka sytuacja oznacza, że w komputerze zadeklarowano tzw. profi-le użytkowników o różnych uprawnieniach.


18

pulpit systemu operacyjnego. W przypadku instalacji sytemu Windows niezbęd-na jest jeszcze aktywacja programu (rejestracja i potwierdzenie legalności opro-gramowania w firmie Microsoft – może odbyć się przez Internet).

Zarówno Windows, jak i Linux to programy komputerowe, które ciągle są po-prawiane i udoskonalane. Poprawki do swoich systemów operacyjnych produ-cenci umieszczają w Internecie po to, żeby możliwa była aktualizacja oprogra-mowania do najnowszej, bezpiecznej wersji. Tak więc, jeśli pracujący komputer jest podłączony do Internetu, to od czasu do czasu (bez wiedzy użytkownika) pobiera z sieci uaktualnienie i instaluje je. Aktualizacje komputera mogą spowol-nić nieco jego pracę albo wymusić restart komputera, ale są niezbędne do utrzymania w sprawności tego podstawowego oprogramowania. Podobnie aktu-alizują się inne programy zainstalowane w komputerze (szczególnie widoczne jest to w przypadku programu przeciwwirusowego – o tym nieco później).

Licencjonowanie programów komputerowych

W tym miejscu trzeba przedstawić kilka istotnych uwag na temat licencjono-wania programów komputerowych. Podlegają one ochronie na podstawie usta-wy o ochronie praw autorskich.3 Oznacza to, że korzystanie z danego programu jest możliwe na podstawie właściwej licencji, czyli umowy między autorem (wła-ścicielem lub dystrybutorem) a użytkownikiem programu. Taka umowa zostaje zawarta w momencie kupna lub instalacji programu. Większość programów kom-puterowych się KUPUJE!

Licencje na programy komputerowe są różne i właściwie za każdym razem, kiedy instalujemy program, należy uważnie przeczytać warunki umowy licencyj-nej. Większość programów komputerowych to produkty komercyjne. Autorzy napisali te programy i sprzedają je dla zysku. Zdarzają się jednak przykłady cał-kiem dobrych programów, które są tworzone np. przez grupę entuzjastów i roz-powszechniane bez żadnych opłat i ograniczeń. W krańcowym przypadku taki program można pobrać z Internetu i dowolnie modyfikować (jeśli tylko posiada się odpowiednie umiejętności).

Programy firmy Microsoft, z których korzysta przeważająca część polskich użytkowników w domach i w biurach, są produktami komercyjnymi. Decydując się na korzystanie z Windows i Microsoft Office, trzeba liczyć się z kosztami. Przy tym nie chodzi tu o zakup płyty instalacyjnej na giełdzie komputerowej lub baza-rze, ale o nabycie legalnej kopii programu. Atrybutem legalności jest nalepka z hologramem firmy Microsoft. Taka nalepka powinna być na obudowie naszego

__________ 3 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (DzU z 2006 r. nr 90,

poz. 631 z późn. zm.).

Budowa komputera

19

komputera (jeśli został kupiony z preinstalowanym systemem Windows) albo w pudełku lub kopercie, w którym znajdowała się płyta instalacyjna. W spornych przypadkach wystarczająca może być także faktura dokumentująca zakup opro-gramowania u autoryzowanego dostawcy.

Posiadanie i korzystanie z nielegalnego oprogramowania to przestępstwo, którym mogą zainteresować się organy ści-gania (w krańcowym przypadku komputer albo dysk podle-gają zatrzymaniu, a użytkownik nielegalnego oprogramowa-nia może być oskarżony o paserstwo).

System operacyjny Windows 7 występuje w kilku odmianach (32 lub 64 bi-

towa) i wersjach: •••• Home Premium to najprostsza (najtańsza – od 350 zł) wersja Windows,

w zupełności wystarczająca w zastosowaniach domowych. •••• Professional – wersja dedykowana dla firm zawiera dodatkowe możliwości,

np. praca w sieci z tzw. domenami Active Directory, tryb Windows XP (koszt ok. 500 zł).

•••• Ultimate – najbardziej rozbudowana (najdroższa – od ok. 700 zł) wersja Windows.

Podane ceny dotyczą licencji OEM. Licencja OEM oznacza przypisanie pro-

gramu do konkretnego komputera – nie można przenieść tej licencji na inny komputer, nawet jeśli ten pierwszy ulegnie awarii.

Tej niedogodności pozbawiona jest licencja typu BOX. W tym przypadku sys-tem Windows można odinstalować z komputera i użyć na innym sprzęcie. Ceny wersji BOX (tzw. pudełkowej) są nawet dwukrotnie wyższe.

Pakiet programów biurowych Microsoft Office również jest sprzedawany w różnych wersjach. Najmniej kosztowny jest pakiet MS Office do użytku domo-wego – można go kupić już za ok 270 zł. Zgodnie z warunkami licencji nie można używać tego programu do zastosowań komercyjnych. Osoby prowadzące firmę (także instytucje i urzędy) powinny zaopatrzyć się w wersję Professional do użyt-ku komercyjnego, która może kosztować nawet do 2000 zł!

Bywają programy komputerowe w jeszcze wyższych cenach (np. aplikacje do zastosowań inżynierskich mogą kosztować nawet kilkanaście tysięcy złotych).

Tak więc, legalne oprogramowanie stanowi znaczną część wartości stanowi-ska komputerowego, a czasem przewyższa wartość samego sprzętu. Nic w tym dziwnego, bo to właśnie oprogramowanie decyduje o tym, jakie zadania może wykonywać użytkownik komputera.


20

Istnieje alternatywa dla drogich komercyjnych programów. W sieci albo na płytach CD sprzedawanych z czasopismami komputerowymi można znaleźć sys-tem operacyjny Linux (w różnych odmianach – Mandrake, Ubuntu i inne) oraz pakiet Open Office. Korzystanie z tych programów jest darmowe! Nie są one tak dopracowane, jak produkty Microsoftu, więc ich obsługa może sprawić trochę kłopotów szczególnie początkującym użytkownikom, ale kolejne wersje są coraz doskonalsze. Zatem zamiast Windows 7 w komputerze można zainstalować sys-tem operacyjny Linux, a zamiast Microsoft Office – Open Office (pakiet Open Office może być zainstalowany na komputerze z systemem Windows).

W Internecie łatwo znaleźć miejsca, z których można pobrać programy kom-puterowe do różnych zadań.4 Za każdym razem należy sprawdzić, jakie są warun-ki licencji. Najczęściej spotykane to:

•••• Licencja Trial – oznacza instalację czasową, na próbę. Program będzie dzia-łać prawie tak, jak pełna wersja (niektóre funkcje, np. zapis na dysk mogą być niedostępne) np. przez 30 dni, a później przestanie funkcjonować.

•••• Licencja Shareware – oznacza możliwość zainstalowania pełnej wersji pro-gramu i legalnego używania przez jakiś czas, np. dwa tygodnie na próbę. Po tym czasie należy odinstalować program lub opłacić licencję (podczas pracy programu pojawiają się stosowne komunikaty). Taką płatność można zrealizować przez Internet.

•••• Licencja Freeware – oznacza programy darmowe. Nie zawsze są one tak doskonałe i rozbudowane, jak produkty komercyjne, ale w wielu przypadkach wystarczające do wielu zastosowań.

Warto też zwrócić uwagę, że niektóre licencje pozwalają na legalne używanie programów do celów domowych i niekomercyjnych. Natomiast ich wykorzy-stanie w komputerze firmowym może być niezgodne z warunkami licencji i nie-legalne.

Tak więc, kwestia licencjonowania programów jest sprawą dość złożoną. In-stalowania kolejnych programów należy dokonywać rozważnie, tak żeby uniknąć kłopotów z prawem. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której użytkownik kompu-tera instaluje aplikację z płyty CD otrzymanej od kolegi, nie interesując się tym, czy jest to legalne.

Instalowanie programów w komputerze jest stosunkowo proste. Plik instala-cyjny (z płyty CD lub pobrany z Internetu) jest programem, który łatwo można uruchomić (dwukrotne kliknięcie myszą w ikonę pliku). Podczas instalacji, na twardy dysk kopiowane są odpowiednie pliki, a także, co ważne, modyfikowany jest system operacyjny (nowy program musi być widziany przez system i po-prawnie z nim współpracować). Cały proces odbywa się automatycznie, a na

__________ 4 Np. www.dobreprogramy.pl.

Budowa komputera

21

zakończenie może być konieczny restart systemu (czyli ponowne uruchomienie komputera). Niestety, usunięcie programów już nie jest takie proste i czasem nawet poprawna deinstalacja niepotrzebnej aplikacji zostawia w systemie ślad, powodujący wolniejszą pracę komputera. Trzeba unikać instalowania progra-mów, które nie są niezbędne. Nie należy instalować programów pochodzących z niepewnych źródeł.

OBSŁUGA SYSTEMU OPERACYJNEGO NA PRZYKŁADZIE WINDOWS

Pulpit

Wróćmy do pulpitu systemu Windows. Z punktu widzenia przeciętnego użyt-kownika współczesne systemy operacyjne są do siebie podobne – mówi się, że są obsługiwane za pośrednictwem graficznego interfejsu. Podczas instalacji systemu operacyjnego na dysku stałym komputera zainstalowały się tzw. sterowniki do poszczególnych urządzeń, takich jak monitor, klawiatura, mysz, karta graficzna i sieciowa. System operacyjny to także szereg programów umożliwiających wy-konywanie za pomocą komputera podstawowych czynności (pisanie prostych tekstów, rysowanie obrazków i przeglądanie Internetu oraz plików graficznych) i obsługę zasobów komputera (przeglądanie zawartości dysków, zakładanie kata-logów, kopiowanie i kasowanie plików itp.).

Po włączeniu komputera i pomyślnym uruchomieniu systemu operacyjnego, użytkownik ma dostęp do pulpitu wyświetlanego na ekranie monitora.

Pulpit systemu operacyjnego może wyglądać różnie (różny obrazek tła, różne ikony, pasek zadań, menu), jednak jego funkcja jest zawsze taka sama: umożliwić użytkownikowi dostęp do zasobów komputera. Mówi się, że pulpit, to jakby biurko z elementami niezbędnymi do pracy z komputerem.

Na rysunku pokazano przykład pulpitu systemu Windows 7. Na pulpicie mogą leżeć ikony często używanych programów albo ostatnio edytowane. Bardzo waż-ny i często używany jest przycisk Start – pozwala on na dostęp do wszystkich programów i zasobów zainstalowanych w komputerze (w tym do zmiany usta-wień systemu). Obok można znaleźć ikony programów „przypiętych do paska zadań” – chodzi o to, żeby często używane aplikacje były wprost pod ręką. Na pasku zadań umieszczane są także ikony uruchomionych aplikacji, umożliwiając przełączanie się między programami. Pasek systemowy zawiera ikony progra-mów, które udostępniają informacje o stanie komputera (w tym aktualną datę i godzinę) i programach działających „w tle” (np. program przeciwwirusowy).

Obsługa systemu operacyjnego na przykładzie Windows

23

Możliwa jest tutaj także zmiana niektórych ustawień (tryb pracy klawiatury, po-ziom dźwięku głośników/słuchawek).

Jeśli widoczny jest pulpit systemu operacyjnego, to znaczy, że możemy już

korzystać z komputera i wykonać choćby najprostsze czynności, np. przeglądanie zawartości dysku, napisanie prostej notatki, uruchomienie gry.

Podsumowując, system operacyjny to zestaw programów nie-zbędnych do pracy komputera. Bez niego nie da się używać komputera. Czasem użytkownik ocenia swój komputer jako zepsuty, podczas gdy tymczasem uszkodzeniu uległ system operacyjny (np. na skutek usunięcia ważnych plików).

Pierwsze systemy operacyjne nie były zbyt przyjazne dla użytkownika. Ich ob-

sługa polegała na wpisywaniu z klawiatury sekwencji skomplikowanych poleceń. Na ekranie wyświetlał się jedynie tekst. Obsługa współczesnych systemów ope-racyjnych z graficznym interfejsem jest intuicyjna i wygodna. Sprowadza się do sterowania za pomocą myszy i klawiatury obiektami, które pojawiają się na ekranie (okienka programów, przyciski oznaczające wybór różnych opcji). Nawet początku-jący użytkownik szybko opanuje sposób takiej komunikacji z komputerem.


24

Klawiatura i mysz

Klawiatura służy głównie do wprowadzania danych podczas korzystania z programów komputerowych (pisanie tekstu, wprowadzenie danych liczbo-wych). Oprócz przycisków, których znaczenie jest oczywiste (litery, cyfry, szeroki klawisz spacji, czyli odstępu), klawiatura zawiera szereg klawiszy funkcyjnych, w tym:

ESC – (od ang. Escape – ucieczka) – klawisz najczęściej służy do anu-lowania decyzji lub zamknięcia niepotrzebnych okien. Prosty przykład: naciśnij klawisz ze znakiem flagi Windows; na ekranie wyświetli się menu – można pozbyć się tego menu właśnie klawi-szem ESC.

F1 – F12 – klawisze funkcyjne – ich znaczenie jest różne w różnych progra-mach. Na przykład klawisz funkcyjny F1 zazwyczaj służy do urucho-mienia okienka, w którym wyświetlana jest pomoc do aktualnie uruchomionego programu. Podczas przeglądania Internetu klawi-szem funkcyjnym F12 można uruchomić tzw. tryb pełnoekranowy itd.

Shift – dwa klawisze – po lewej lub prawej stronie klawiatury. Podczas pisania tekstu służą do wprowadzania wielkich liter: np. przytrzyma-nie Shift i wciśnięcie klawisza a spowoduje wprowadzenie wielkiej litery A. Korzystając z przycisku Shift, można także wpisać w tekście znaki specjalne (górny opis klawiszy), takich jak !@#$%^&*().

Caps Lock – naciśnięcie tego przycisku przełącza klawiaturę w tryb pisania WIELKIMI LITERAMI (bez konieczności używania klawisza Shift) – włączenie tego trybu jest sygnalizowane lampką Caps Lock.

Alt – po lewej i prawej stronie klawisza spacji. Właściwie nie działają samodzielnie (choć naciśnięcie lewego Alt umożliwia dostęp do menu bieżącego programu). Używa się ich w kombinacji z innymi klawiszami, np. naciśnięcie i przytrzymanie Alt i F4 zamyka aktu-alnie używane okienko programu (mówi się w tym przypadku o kombinacji klawiszy Alt+F4). Prawy przycisk Alt ma także szcze-gólne znaczenie podczas wprowadzania polskich znaków do tek-stu. Otóż naciśniecie prawego Alt i dodatkowo litery powoduje uzyskanie w tekście polskiego znaku, np. Alt+a daje ą, Alt+c daje ć itd. (wyjątkiem od tej reguły jest znak ź: Alt+x). Naturalnie do uzyskania dużej polskiej litery potrzeba jeszcze dodatkowo użycia klawisza Shift.


25

Podczas pracy z okienkiem, w którym znajduje się dużo tekstu często potrze-ba przemieścić kursor po tekście (np. w celu dokonywania poprawek w edytorze tekstu). Służą do tego klawisze kierunkowe (ze strzałkami ↑↑↑↑→→→→↓↓↓↓←←←←) a także:

Home – kursor przeskakuje na początek wiersza.

End – kursor przeskakuje na koniec wiersza.

Ctr+Home – kursor przeskakuje na początek dokumentu.

Ctr+End – kursor przeskakuje na koniec dokumentu.

Page Up – kursor przenosi się na poprzednią stronę dokumentu (doty-czy oczywiście długich, wielostronicowych dokumentów).

Page Down – kursor przenosi się na następną stronę dokumentu.

Tab – w edytorze tekstu powoduje skok do tzw. punktu tabulacji (przesunięcie kursora o kilka znaków). Klawisze Ctr i Tab ma-ją także inne znaczenie. Na przykład Ctr+Shift+spacja – wstawia znak tzw. „twardej spacji”, a Alt+Tab pozwala na przemieszcza-nie się pomiędzy kilkoma otwartymi okienkami programów.

Print Screen – naciśnięcie klawisza powoduje wykonanie tzw. zrzutu ekra-nowego – funkcja ta zostanie opisana nieco później.

Insert – kolejne naciśnięcia włączają/wyłączają tzw. tryb nadpisywa-nia tekstu. Ta funkcja ma znaczenie wyłącznie podczas pracy w edytorze tekstu. Domyślnie, wprowadzanie znaków w ob-rębie już napisanego tekstu powoduje rozsuwanie się tekstu tak, żeby zmieścić nowo wprowadzane litery. Nadpisywanie oznacza, że na już napisanym teście wpisuje się poprawki.

Delete – użycie tego klawisza podczas pracy w edytorze tekstu powo-duje usuwanie znaków stojących za kursorem. Klawisz ten służy także do usuwania plików lub katalogów podczas prze-glądania zawartości dysków.

Backspace – kursor „cofa się”, kasując stojące przed nim znaki.

Enter – w edytorze tekstu klawisz ten służy do tworzenia nowego akapitu. Za każdym razem, kiedy w pisanym tekście rozpo-czynamy nową myśl, powinniśmy nacisnąć Enter – kursor przechodzi wtedy do nowego wiersza. Klawisz Enter służy także do potwierdzenia wyboru różnych opcji podczas dzia-łań związanych z obsługą systemu operacyjnego.


26

Zdarza się, że klawiatura jest wyposażona w jeszcze inne klawisze funkcyjne, np. do uruchomienia przeglądarki internetowej albo odtwarzacza plików mu-zycznych. W takim przypadku pewnie można odnaleźć przyciski do zwiększe-nia/zmniejszenia głośności.

Mysz komputerowa to urządzenie często używane podczas pracy z kompute-rem w systemie Windows. Służy do wygodnego sterowania pracą programów komputerowych (wskazywanie, wybieranie, zaznaczanie różnych elementów na ekranie komputera). Podczas przesuwania myszy (najlepiej, kiedy używamy myszy na specjalnej podkładce) na ekranie komputera przesuwa się odpowiadający poło-żeniu myszy wskaźnik – kursor. Może on mieć różne kształty, zazwyczaj jednak jest to strzałka. Czasem kursor przyjmuje kształt małej klepsydry (w Windows XP) lub wirującego kółka (co oznacza, że program jest zajęty np. otwieraniem doku-mentu i trzeba czekać na zakończenie aktualnie wykonywanej czynności), albo pionowej kreski (praca w edytorze tekstu – kreska oznacza miejsce, w którym pojawi się wpisywany tekst).

Mysz wyposażona jest w dwa przyciski, które służą do wybierania różnych opcji podczas obsługi programów komputerowych. W komputerowym żargonie mówi się o kliknięciu myszą, co oznacza wskazanie jakiegoś elementu na ekranie i naciśnięcie przycisku myszy. Częściej korzystamy z lewego przycisku myszy, czasem z prawego. Mówi się też o podwójnym kliknięciu, co oznacza dwukrotne naciśnięcie przycisku myszy (zazwyczaj lewego) w krótkim odstępie czasu. Nie-które myszy wyposażone są w dodatkową rolkę (do przewijania dokumentów, które nie mieszczą się na jednym ekranie).

W komputerach przenośnych można spotkać urządzenie, które jest odpo-wiednikiem myszy – touchpad. Ruch kursora odbywa się na skutek przesuwania palcem po powierzchni touchpada.

Inna możliwość sterowania pracą programów komputerowych pojawia się w przypadku komputerów wyposażonych w ekrany dotykowe (dotyczy to także tabletów i smartfonów) – w tym przypadku wszystkie czynności związane z ob-sługą programów polegają na wskazywaniu palcem elementów wyświetlanych na ekranie (możliwe jest także pisanie tekstu na klawiaturze wyświetlanej na ekranie).

Obsługa okien w systemie operacyjnym Windows

Korzystanie z pierwszych komputerów osobistych (lata 80. ubiegłego wie-ku) było dość kłopotliwe. System operacyjny DOS wymagał znajomości szeregu poleceń, które należało bezbłędnie wpisywać na klawiaturze. Współczesne


27

komputery, niezależnie od zainstalowanego systemu operacyjnego, obsługuje się za pomocą interfejsu graficznego – wszystkie programy maja postać okien sterowanych myszką.

Obsługa okien systemu operacyjnego Windows wydaje się być dość intuicyj-na – dla porządku jednak kilka informacji:

Podstawowe czynności związane z obsługą okienek za pomocą myszy:

Na pulpicie systemu Windows znajduje się ikona Kosz. Ikona ta wskazuje program, który służy do zarządzania plikami (dokumentami) skasowanymi przez użytkownika komputera. Dobrym nawykiem jest porządkowanie zasobów na dysku i usuwanie z komputera rzeczy niepotrzebnych. Skasowane dokumenty są przechowywane właśnie w Koszu. Gdyby okazało się, że któryś z dokumentów został nieumyślnie skasowany, możliwe jest odzyskanie go w łatwy sposób.

Kosz można opróżnić i wtedy znajdujące się tam dokumenty przepadają bez-powrotnie.

Prześledźmy na przykładzie programu Kosz podstawowe czynności związane z obsługą okienek za pomocą myszy.

Zaznaczanie elementu: Przesuń kursor myszy na ikonę Kosz. Po najechaniu kursorem nad ikonę w chmurce pojawia się podpowiedź, wyjaśniająca do czego służy program (albo co zawiera dokument).

Kliknięcie lewym przyciskiem myszy powoduje zaznaczenie tego elementu.

Klikając prawym przyciskiem myszy można uruchomić tzw. Menu podręczne. W tym przypadku w Menu znajduje się 5 opcji – wybór odbywa się lewym

przyciskiem myszy.

Opcja Opróżnij kosz jest nieodstępna (bo Kosz jest pusty), wyświetlona jest

więc w kolorze szarym.


28

Wybranie opcji Otwórz spowoduje otwarcie okienka – uruchomienie pro-gramu Kosz, w którym wyświetlane są skasowane dokumenty (w naszym przy-padku w Koszu nie ma żadnych plików). Program można otworzyć także przez dwukrotne kliknięcie lewym przyciskiem myszy ikony Kosz.

W obszarze roboczym programu Kosz (tak naprawdę to okienko Eksploratora

Windows) powinniśmy zobaczyć listę usuniętych plików – w tym przypadku lista jest pusta.

Odnajdź w prawym, górnym rogu okienka i wypróbuj przyciski:

Powiększanie okienka na cały ekran.

Po rozwinięciu okna na cały ekran – przywróć okienko do poprzed-niego rozmiaru.

Minimalizowanie okienka – program zostaje ukryty na pasku zadań. Klikając odpowiednią ikonę na pasku zadań, można przywrócić okienko do poprzednich rozmiarów.

Zamykanie okna – zakończenie pracy z programem (ten sam efekt uzyskamy za pomocą klawiatury – lewy Alt+F4).

W taki sposób obsługiwane są wszystkie programy w systemie Windows,

choć w przypadku innych aplikacji okienka mogą mieć nieco inny wygląd.


29

Uruchamianie i obsługa prostych programów

Dostęp do wszystkich programów możliwy jest po uruchomieniu menu Start (kliknięcie przycisku Start na dole, po lewej stronie pulpitu lub naciśnięcie przyci-sku okienek na klawiaturze).

Wyświetlone menu pozwala na: • Szybki dostęp do ostatnio używanych programów (reprezentowanych przez

ikony). • Dostęp do innych programów (kliknięcie na Wszystkie programy rozwija li-

stę aplikacji zainstalowanych w komputerze).


30

• Dostęp do tzw. Bibliotek – obszarów przeznaczonych do przechowywania dokumentów, obrazów, muzyki itp.

• Wybranie opcji Komputer pozwala na obejrzenie zasobów komputera (dys-ki stałe, pamięć i inne).

• Panel sterowania umożliwia zmianę ustawień komputera (zmiana wyglądu ekranu).

• Urządzenia i drukarki to możliwość przeglądu urządzeń podłączonych do komputera (głównie chodzi o drukarki).

• Programy domyślne umożliwiają dokonania ustawień, które decydują o pew-nej automatyzacji działania komputera, np. po włożeniu do napędu optycznego płyty audio, automatycznie zostanie włączony program do odtwarzania muzyki np. Windows Media Player, po kliknięciu na ikonę pliku pdf, otworzy się pro-gram Acrobat Reader itp.

• Pomoc i obsługa techniczna – tu można znaleźć odpowiedzi na pytania związane z obsługą komputera. Właściwie każdy program w systemie Windows jest wyposażony w system pomocy (taką opcję uruchomimy w Menu lub przez naciśnięcie klawisza funkcyjnego F1).

Wreszcie przycisk służący do kończenia/wstrzymania pracy komputera. To ważne: jeśli kończymy pracę komputera, należy wybrać z menu Start odpowiednią opcję, np. Zamknij system i poczekać aż komputer wyłączy się (czasem mogą po-jawić się komunikaty informujące o konieczności dokonania dodatkowych czynno-ści, np. zapisania otwartych dokumentów). Wyłączenie komputera w inny sposób (przez odłączenie kabla zasilającego) może spowodować uszkodzenie systemu operacyjnego lub utratę danych (niezapisanych na dysku stałym dokumentów).

Opcja Uśpij wprowadza komputer w stan hibernacji (uśpienia) tak, żeby po przerwie można szybko wznowić pracę systemu z uruchomionymi poprzednio programami.

Czasami (np. po instalacji nowego programu) komputer wymaga ponownego uruchomienia (Uruchom ponownie).


31

Ćwiczenie:

Dokonaj przeglądu pozycji w Menu swojego komputera. Naucz się reagować na pojawiające się na pulpicie okna, komunikaty. Staraj się rozumieć, co się dzieje na pulpicie: zamykaj niepo-trzebne okna, nie zmieniaj żadnych ustawień. Korzystaj z myszy i klawiatury (Alt+F4, Esc). Odnajdź w menu grupę programów Akcesoria – uruchom program Kalkulator. Spróbuj wykonać ja-kieś obliczenia. Jeśli niezbyt pewnie posługujesz się myszką, od-najdź w Menu grę Pasjans. Korzystanie z tego programu pozwoli na przećwiczenie wszystkich czynności, które wykonuje podczas pracy z komputerem jego użytkownik. Instrukcja obsługi tej apli-kacji jest dostępna w menu programu (Pomoc) albo po naci-śnięciu klawisza funkcyjnego F1.

W każdym komputerze zawartość Menu Start może być inna. Niektóre z ele-

mentów są jednak takie same. Zawsze znajdziemy tam grupę programów Akce-soria. To zestaw prostych programów dostarczanych razem z Windows (inne aplikacje instaluje się dodatkowo). Za pomocą tych programów można przygo-tować proste dokumenty tekstowe lub rysunki, dokonać obliczeń. Na przykładzie tych programów prześledzimy podstawowe opcje i czynności, które wykonuje użytkownik komputera podczas pracy w programie.

Celem pracy na komputerze jest zazwyczaj przygotowanie jakiegoś doku-mentu: tekstu, obrazka, tabeli z obliczeniami. Programy komputerowe (aplikacje) pozwalają na opracowanie takich dokumentów (widać je na ekranie), wydruko-wanie na drukarce (wersja papierowa) i wreszcie zapisanie ich na dysku (elektro-niczna wersja dokumentu) do wykorzystania w przyszłości lub wysłania przez Internet. Omawiane wcześniej okienko programu Kosz nie służyło do przygoto-wania dokumentu. Tym razem za pomocą komputera zostanie przygotowany tekst (w programie Notatnik) i obrazek (w programie Paint). Oba dokumenty zostaną zapisane na dysku.

Odnajdź w Menu w grupie Akcesoria program Notatnik (wybieramy kolejno: Menu Start – Wszystkie programy – Akcesoria – Notatnik).

To bardzo prosty program. Okienko zawiera pasek tytułu, menu, obszar ro-boczy. Kliknij myszą w obszarze roboczym i wpisz tekst, jak na obrazku.

Oprócz liter, których wprowadzanie z klawiatury jest oczywiste, wstaw pol-skie znaki (z prawym Alt). Używaj Shift do wstawienia wielkich liter i znaków specjalnych + − ( ). Napisany tekst składa się z trzech akapitów. Do tworzenia nowego akapitu (po …obiektów., …Shift. i …Alt+x) zastosuj Enter – kursor prze-chodzi do nowego wiersza.


32

Utworzony w ten sposób dokument tekstowy istnieje tylko na ekranie (w pamię-ci operacyjnej komputera). Zapisanie dokumentu na dysku pozwoli na jego po-nowne odczytanie i dalszą edycję np. po kilku dniach.

Wybierz w menu Plik opcję Zapisz. Okienko Zapisywanie jako wygląda po-

dobnie we wszystkich programach.


33

Wypróbuj działanie przycisków do sterowania okienkiem: − powiększa-

nie, − po rozwinięciu okna na cały ekran powrót do poprzedniego rozmiaru,

− minimalizowanie okienka. Podczas pracy z programem, na pasku zadań (na dole ekranu) znajduje się odpowiadający mu przycisk. Służy on do przywró-cenia zminimalizowanego programu.

Każde okienko ma także swoje menu systemowe (otwierane przez naciśnię-

cie przycisku po lewej stronie u samej góry okienka lub kombinacji klawiszy lewy Alt+Spacja).

Wybierz miejsce, gdzie plik ma być zapisany (Biblioteka Dokumenty), kliknij myszą w polu Nazwa pliku i wpisz jego nazwę (np. notatnik). Kliknij przycisk Zapisz. Dokument został zapi-sany. W pasku tytułu pojawiła się nazwa pliku (poprzednio dokument był Bez tytułu).


34

Z tego menu można także sterować oknem programu. Uwaga: wybranie opcji

Zamknij lub klikniecie przycisku zamyka okno, co może wiązać się z utratą efektów wykonanej pracy. Przed zamknięciem programu należy zawsze zapisać efekt swojej pracy na dysku!

Często zdarza się, że użytkownik potrzebuje zmienić rozmiar lub położenie

okienka (np. chcemy wyświetlić koło siebie dwa okienka z różnymi programami). W celu zmiany rozmiaru okienka należy ustawić kursor na brzegu okienka tak, żeby jego kształt zmienił się odpowiednio na ←→↑↓. Należy wtedy przycisnąć lewy klawisz myszy i przesunąć odpowiednio mysz – nastąpi zmiana rozmiaru okna. (Niektóre okienka np. program Kalkulator mają stały rozmiar – nie da się go zmienić.)

Żeby przesunąć okienko w inne miejsce na ekranie należy ustawić kursor my-szy na pasku tytułowym, przytrzymać wciśnięty lewy klawisz myszy i przesunąć odpowiednio mysz – nastąpi przesunięcie okna.

Wypróbuj działanie opcji związanych ze zmianą rozmiaru i położenia okienka.


35

Kolejny przykład to obsługa programu z większą liczbą opcji, który wymaga większej sprawności w posługiwaniu się myszką.

Otwórz okienko programu Paint (wybieramy kolejno: Menu Start – Wszyst-kie programy – Akcesoria – Paint). Program ten to edytor graficzny – aplikacja, za pomocą której można przygotować proste rysunki.

Na górze znajduje się Pasek tytułu z nazwą edytowanego pliku (tymczasem

Bez tytułu – dokument nie ma jeszcze nazwy) i nazwą programu, przyciskami minimalizacji, powiększania/pomniejszania, zamknięcia okienka. Po lewej stronie umiejscowione są ikony paska narzędzi Szybkiego dostępu. Poniżej przycisk Me-nu Paint, pasek menu (w tym przypadku tylko dwie pozycje: Start i Widok) i tzw. Wstążka (pasek z ikonami oznaczającymi najczęściej wykonywane czynności).

Wreszcie największa część okienka to obszar roboczy: w przypadku programu Paint – obszar do rysowania. Na samym dole okienka znajduje się Pasek stanu zawierający informację o rozmiarze rysunku (w naszym przypadku 1000x500 punktów) oraz suwak do powiększania obszaru roboczego (wymiary obrazka można zmienić, wybierając w menu Paint opcję Właściwości). W przypadku in-nych programów okienko może wyglądać nieco inaczej i zawierać mniej lub wię-cej elementów w obrębie poszczególnych pasków. Ponadto użytkownik kompu-tera może modyfikować niektóre elementy okienka (dodawać lub ukrywać różne elementy np. na Wstążce).


36

Praca w programie Paint polega na rysowaniu. Prześledzimy to na prostym przykładzie, ćwicząc jednocześnie filozofię obsługi okienek systemu Windows i korzystanie z myszy. Zacznijmy od wypróbowania najprostszych możliwości.

Zwróć uwagę, że najechanie myszą na ikony w menu programu powoduje wyświetlenie podpowiedzi do czego służy dana opcja. Nie zawsze te podpowiedzi są oczywiste.

Wybór kolorów: Kolor 1 – kolor pierwszego planu – to kolor ołówka, którym będziemy za chwilę rysować. Kolor 2 to kolor tła w naszym rysunku lub kolor wypełnienia obiektów takich, jak prostokąt czy koło, które zamierzamy rysować. Kliknij na Kolor 1, a następnie na któryś z kolorów z dostępnej palety. Z Narzędzi wybierz Ołówek. Aktywny jest teraz przycisk Rozmiar (poprzednio był wyszarzo-ny – niedostępny). Kliknij Rozmiar i zdecyduj, jak grubą kreską chcesz rysować. Przejdź do obszaru roboczego, naciśnij lewy przycisk myszy i przeciągnij myszą – tak rysuje się w programie Paint. Zmień kolor, grubość ołówka, rodzaj pędzla i ponownie spróbuj rysowania. Wybierz z narzędzi Gumka i wypróbuj, jak można wymazać narysowane elementy – usuń wszystkie narysowane obiekty. (Gumka wymazuje na kolor tła, czyli Kolor 2). Rysowanie czegokolwiek w takim trybie („z wolnej ręki”) wymaga dużej wprawy. Paint to prosty program i nie nadaje się do bardziej złożonych zadań. Spróbujemy jednak inaczej. Trzeba przemyśleć za-wartość rysunku i kolejność wykonywanych czynności.

Dalej przedstawiamy gotowy rysunek i opis kolejnych czynności niezbędnych do wykonania go.

1. Narysuj komputer według pomysłu, jak na rysunku: na środku obszaru ro-boczego, dwa prostokąty (szare krawędzie, białe tło). Rysowanie prostokąta opi-sano na ilustracji.


37

2. Narysuj „ekran” komputera (prostokąt z zaokrąglonymi narożnikami – nie-

bieskie wypełnienie – Kolor 2). 3. Narysuj czerwone strzałki obok komputera (wcześniej wybierz odpowied-

nią opcję z zasobnika Kształty i zadeklaruj odpowiednie kolory). 4. Wstaw teksty do rysunku. Zmień Kolor 1 na czarny i wybierz z zasobnika

Narzędzia ikonę tekstu (litera A). Kliknij w miejscu, w którym ma się pojawić tekst. Zwróć uwagę, że w Menu pojawiła się nowa pozycja: Narzędzia tekstu – możliwa jest zmiana kształtu i wielkości czcionki – zmień rozmiar czcionki na 24 (bardziej szczegółowo zajmiemy się edycją tekstu później). Wpisz treść tekstu. Podczas korzystania z narzędzi można zmieniać rozmiar i położenie pola teksto-wego. Kliknięcie myszą poza obszarem pola tekstowego „przykleja” tekst do tła rysunku i nie jest już możliwa jego edycja.

We wszystkich programach Windows można cofnąć nieudaną czynność. Służy do tego polecenie Cofnij dostępne pod ikoną niebieskiej strzałki na pasku Szyb-kiego dostępu albo za pomocą kombinacji klawiszy Ctrl+Z. Można cofnąć nawet kilka niefortunnych czynności, wrócić do wcześniejszej wersji dokumentu i kon-tynuować pracę.

Wypróbuj, jakie opcje zawiera menu programu Widok (oglądanie dokumentu w powiększeniu). Po powiększeniu obszaru roboczego (kilkukrotnie kliknij na ikonę Powiększ) dobrze widać, że rysunek wykonany w programie Paint to mapa bitowa – zbiór punktów w różnych kolorach. Ten sam efekt (powiększenie rysun-ku) można uzyskać, korzystając z suwaka Powiększenie.

Zwróć uwagę, że obszar roboczy programu jest tak duży, że nie mieści się w okienku. W takim przypadku po prawej stronie i na dole obszaru roboczego


38

pojawiają się suwaki, które pozwalają przewijać obszar rysunku w pionie i/lub poziomie. Do przesuwania zawartości okna służą odpowiednie przyciski z trójką-tami. Można też „chwycić” belkę suwaka (kliknięcie i przytrzymanie lewego przy-cisku myszy) i przesunąć ją, przewijając zawartość okienka.

Wróć do oryginalnego rozmiaru okienka (powiększenie 100%). Gotowy rysunek nie został jeszcze zapisany na dysku (w pasku tytułu: Bez ty-

tułu – Paint). Jeśli w tym momencie wyłączysz komputer, rysunek może zostać utracony. Zapisanie dokumentu na dysku to kluczowa umiejętność użytkownika komputera. Odbywa się to podobnie, jak w opisywanym wcześniej przypadku programu Notatnik:

1. Kliknij menu Paint. 2. Wybierz opcję Zapisz jako… Zapali się okienko, które służy do zapisania

dokumentu. 3. Wybierz miejsce, w którym dokument (plik z rysunkiem) ma być zapisany −

może to być (jak w poprzednim przykładzie) Biblioteka Obrazy, Pulpit, dysk C albo pendrive. (O dyskach i folderach nieco później).

4. W polu Nazwa pliku należy wpisać na klawiaturze nazwę pliku. Obowiązuje tu duża dowolność (zabronione w nazwach plików są niektóre znaki specjalne). Warto przemyśleć sposób nazewnictwa własnych plików – nazwy powinny sugerować, zawartość plików, jednak ze względów praktycznych nie mogą być zbyt długie.

5. Rozwijane przez naciśnięcie strzałki pole Zapisz jako typ: służy do zamiany formatu pliku. Domyślnie rysunki tworzone w programie Paint mają rozszerzenie bmp (od ang. bitmap − mapy bitowe). Taki format pliku nie jest zbyt wygodny, ponieważ dokumenty zajmują dużo miejsca na dysku. Jeśli zależy nam na małym rozmiarze pliku, należy wybrać z listy dostępnych formatów plików jpg, png albo gif – rysunek zostanie zapisany na dysku po uprzedniej kompresji (może to być związane z pogorszeniem jakości obrazka albo ograniczeniem liczby kolorów).


39

Dokument został zapisany na dysku stałym w obszarze Biblioteka Obrazy –

na pasku tytułu pojawiła się nazwa pliku: komputer. Można teraz zamknąć pro-gram bez obawy utraty rysunku.

Żeby wrócić do rysunku w celu dokonania poprawek, należy ponownie uru-chomić program Paint, w menu przejrzeć listę ostatnio edytowanych dokumen-tów i z niej wybrać żądany rysunek.

Można też wybrać opcję Otwórz. Okienko Otwórz pozwala na wybranie miejsca na dysku, w którym przecho-

wujemy nasz dokument (Biblioteka, Pulpit, dysk i folder), a następnie wskazanie dokumentu, który ma być otwarty.


40

Przytoczone przykłady pokazują, na czym polega praca z aplikacjami systemu Windows i jak odbywa się obsługa okienek za pomocą myszki.

Zdarza się, że podczas pracy w systemie Windows jakiś program „zawiesi się”. Kursor wyświetla się razem z obracającym się kółkiem (lub jako klepsydra w Windows XP). Zwykle oznacza to, że należy chwilę poczekać, aż zakończy się aktualnie wykonywana czynność, np. zapis na dysk. Jeśli jednak ten stan przedłu-ża się, może to oznaczać, że program próbuje wykonać jakąś niedozwoloną ope-rację i system operacyjny zablokował jego działanie (nie działa menu, nie można nic zrobić…). W takim przypadku należy uruchomić sekwencję klawiszy: Ctrl+Alt+ +Delete. Równoczesne naciśnięcie tych trzech klawiszy spowoduje zapalenie ekra-nu startowego systemu Windows. Z dostępnych opcji (Zablokuj komputer, Prze-łącz użytkownika, Wyloguj...) należy wybrać Uruchom Menedżera zadań.

Wyświetli się lista uruchomionych programów. Prawdopodobnie zawieszony

program będzie oznaczony stanem Program nie odpowiada lub Brak odpowie-dzi. Należy wskazać zawieszoną aplikację i wybrać opcję Zakończ zadanie. Nie-stety, taki sposób zamknięcia programu może oznaczać utratę danych (nie zapi-sany dokument). Czasem zdarza się, że w trakcie pracy system samoczynnie zamyka wadliwie działający program. Wyświetla się wtedy komunikat: Program wykonał nieprawidłową operację i nastąpi jego zamknięcie. Jeśli problem bę-dzie się powtarzał, skontaktuj się ze sprzedawcą. W tym przypadku także nastąpi utrata dokumentu. Tak więc, regularne zapisywanie dokumentów podczas pracy na komputerze to bardzo dobry nawyk.


41

Wielozadaniowość systemu Windows

W systemie Windows może być uruchomionych jednocześnie kilka progra-mów. Uruchamiając kolejne programy (np. z menu Start), zaobserwujemy, że okienka będą wyświetlać się jedno nad drugim, zupełnie lub częściowo się zasła-niając. Jeden program jest w danym momencie aktywny – jego okienko znajduje się „na wierzchu”. Użytkownik może łatwo przełączać się między aplikacjami w zależności od potrzeb.

Jeśli podczas pisania tekstu trzeba wykonać obliczenia matematyczne, należy (nie zamykając edytora tekstu), przełączyć się do programu Kalkulator. Po wyko-naniu niezbędnych obliczeń, można szybko wrócić do edytora tekstu.

Często podczas pisania tekstu sprawdzamy jakieś informacje w Internecie, powinniśmy więc mieć uruchomioną przeglądarkę internetową (np. Internet Explorer). Przełączając się między okienkami, możemy na przemian wyszukiwać informacji w sieci i pisać tekst. Przełączanie się między okienkami w połączeniu z umiejętnością korzystania ze schowka (o czym później) pozwala na przenosze-nie pomiędzy programami fragmentów tekstu, grafiki itp.

Jednocześnie podczas pracy, „w tle” może być odtwarzana muzyka za pomo-cą programu Windows Media Player.

Każdy z uruchomionych pro-

gramów reprezentowany jest przy-ciskiem na pasku zadań (domyśl-nie na dole pulpitu, obok przyci-sku Start). Najechanie wskaźnikiem myszy na ikonę wyświetli minia-turę okienka aplikacji (lub kilka okienek). Kliknięcie na odpowie-dni przycisk powoduje przejście do tego programu – „wyciągnięcie” tego okienka na wierzch.

Jeśli na pulpicie widać kilka okienek, które leżą jedno obok drugiego lub czę-

ściowo się zasłaniają, to można łatwo wybrać program – okno, w którym chcemy pracować – należy kliknąć myszą w obszar tego okienka. Zostanie ono wyświe-tlone na wierzchu.

Wypróbujmy równoczesną pracę z wieloma okienkami. Uruchom kilka programów (np. Notatnik, Paint, Kalkulator, Pasjans) – wy-

szukaj te programy w menu Start. Zwróć uwagę, że kolejne programy uruchamia-


42

ją się jako okienka, zasłaniając się wzajemnie. Na wierzchu znajduje się okienko, w którym aktualnie pracujemy.

Sprawdź, czy na pasku zadań pojawiły się ikony odpowiadające poszczegól-nym aplikacjom. Wypróbuj, jak można przełączać się między okienkami, wybiera-jąc ikony z paska zadań.

Kliknij prawym przyciskiem myszy na obszar paska zadań i wypróbuj, jak można zarzą-dzać wyświetlaniem okienek za pomocą menu:

• Ułóż okna kaskadowo • Ułóż okna jedno nad drugim • Ułóż okna obok siebie

Na przykładowej ilustracji okna ułożone obok siebie. Przełączanie miedzy aplikacjami można zrealizować także za pomocą kombi-

nacji klawiszy Alt+Tab. Przy wciśniętym klawiszu Alt, kolejne wciśnięcia Tab po-wodują wybranie kolejnej aplikacji. Zwolnienie wciśniętych klawiszy spowoduje wybór aktualnie wskazanego okna.


43

W systemie Windows 7 możesz także spróbować klawisz Windows+Tab.

Otwarte okienka prezentują się przestrzennie. Kolejne naciśnięcie Tab wybiera kolejne okno.

Wypróbuj też działanie kombinacji klawiszy Windows+D – wszystkie okienka

chowają się na pasku zadań, pokazując obszar pulpitu.

Zarządzanie zasobami komputera

Zazwyczaj efektem pracy na komputerze są dokumenty: teksty, rysunki, tabe-le, filmy, muzyka, animacje (to opracowanie także powstało na komputerze). Podczas edycji dokumentu jest on widoczny na ekranie. Gotowy dokument przeważnie drukuje się, ale należy także zapisać go tak, żeby można było wrócić do niego następnego dnia, wysłać go przez Internet itp.

Wszystkie informacje zapisywane w komputerze mają postać plików. Plik (ang. file) to ciąg danych o skończonej długości, posiadający szereg atrybutów i stanowiący dla użytkownika systemu operacyjnego pewną całość.

Każdy plik ma rozmiar mierzony w bajtach (było o tym wcześniej) i jednost-kach pochodnych: 1 kB (kilobajt) = 1000 B, 1 MB (megabajt) = 1000 KB, 1 GB (gi-gabajt) = 1000 MB.


44

Domyślnie urządzeniem, które służy do zapisywania dokumentów jest twardy dysk. Z wcześniejszej lektury wiadomo, że na dysku tym znajduje się system opera-cyjny, a także wszystkie programy komputerowe. System operacyjny i programy to także pliki. Są one przechowywane w osobnych folderach i przeciętny użytkownik nie powinien się nimi interesować, bo może niechcący unieruchomić komputer.

Użytkownik może zapisywać swoje dokumenty zarówno na twardym dysku, jak i na innych nośnikach (przenośne dyski zewnętrzne, pendrive, płyty CD/DVD).

Po wybraniu z menu Start – Komputer uruchamia się program Eksplorator Windows – uzyskujemy informację o dostępnych zasobach dyskowych.

W każdym komputerze może to wyglądać inaczej. Na podanym przykładzie użytkownik ma dostęp do dwóch twardych dysków lokalnych (C: i D:), napędu optycznego – stacji dysków DVD RW (E:), pamięci przenośnej – dysk (F:). Eksplo-rator Windows pokazuje także informację o objętości poszczególnych nośników i wolnym miejscu.

Jak widać stacje dysków oznaczone są kolejnymi literami. Pierwsze dwie lite-ry alfabetu zarezerwowane są dla stacji dyskietek, używanych powszechnie jesz-cze kilka lat temu (wydaje się, że dyskietki przeszły już bezpowrotnie do historii). Literą C oznaczono twardy dysk, zainstalowany w obudowie komputera. Obecnie sprzedawane dyski twarde mają dużą objętość (300 – 600 GB). Czasem, jak w przypadku pokazanym na obrazku, dzieli się je na dwie części (tzw. partycje) – jedna to dysk C (może być przeznaczona na system operacyjny), a druga dysk D (domyślnie służy do przechowywania danych użytkownika).


45

Dyski optyczne to płyty CD (pojemność ok. 700 MB) lub DVD (pojemność 4,7 GB). Danych zapisanych na płycie CD/DVD zasadniczo nie można zmienić, chyba że korzystamy z płyt oznaczonych jako RW (takie płyty umożliwiają kasowanie da-nych i ich ponowne nagranie). Stacja dysków optycznych oznaczona jest kolejną literą − w tym przypadku E.

Jeśli jest potrzeba przenoszenia danych do innego komputera albo wykona-nia kopii bezpieczeństwa danych z naszego komputera, można podłączyć do nie-go przez łącze USB zewnętrzny dysk twardy (pojemność od 250 do 1000 GB).

Pendrive to bardzo wygodne urządzenie do przechowywania danych kompu-terowych (małe rozmiary, niewielki koszt, duża pojemność). Pendrive wsuwa się do gniazda USB i po chwili Eksplorator Windows rozpoznaje go jako kolejny dysk. Pendrive ma pojemność od 2 do 16 GB.

Do gniazda USB można podłączyć inne urządzania, w których mogą być prze-chowywane pliki, np. cyfrowy aparat fotograficzny, kamera wideo, aparat telefo-niczny. Po podłączeniu system rozpoznaje urządzanie, instaluje potrzebne ste-rowniki i po chwili uzyskujemy dostęp do plików przechowywanych na karcie pamięci (fotografie, filmy i inne). Karta pamięci aparatu cyfrowego przechowu-je dane tak samo, jak inne nośniki, a pliki utworzone w aparacie fotograficz-nym mają format zgodny z obowiązującymi standardami (np. jpg) i dlatego mogą być skopiowane, a potem przeglądane w każdym komputerze (Windows, Linux, Mac).

Użytkownik komputera musi rozumieć, jakie informacje znajdują się na dys-kach komputera, jak są zorganizowane, jak roztropnie nimi zarządzać. Odnajdo-wanie na dysku potrzebnych plików, porządkowanie ich (kopiowanie, przenoszenie, kompresowanie, a czasem usuwanie) to podstawowa i niezbędna kompetencja związana z obsługą komputera.

Zapisywanie i otwieranie dokumentu

We wcześniejszych ćwiczeniach utworzyliśmy dwa proste dokumenty (tekst w programie Notatnik i obrazek w programie Paint). Dokumenty te oglądaliśmy na ekranie komputera. Zostały one także zapisane na dysku jako pliki.

Jeszcze jeden przykład: Uruchom program WordPad z grupy Akcesoria. Praca w programie WordPad

polega na pisaniu tekstu i formatowaniu. Dokładniej zajmiemy się możliwościami edytora tekstu nieco później. Tym razem rozpoznamy tylko podstawowe funkcje.

Okienko WordPada jest podobne do poznanych wcześniej: pasek tytułu, me-nu ze wstążką opcji, obszar roboczy, pasek stanu. Po napisaniu tekstu można go sformatować, tj. zmienić wygląd dokumentu tak, żeby był on przejrzysty, dobrze czytelny, efektowny... Napisz jedno – dwa zdania, jak w przykładzie na rysunku.


46

Podstawowe narzędzia do formatowania tekstu zawiera menu Czcionka. Za-

cznij od zaznaczenia całego tekstu. Kliknij lewym przyciskiem myszy przed pierw-szą literą w teście i przeciągnij mysz aż do ostatniej kropki. Można też zastoso-wać kombinację klawiszy Ctrl+a.

Zmień wielkość liter, wybierając z menu Czcionka liczbę oznaczającą rozmiar znaków w tzw. punktach (wypróbuj działanie przycisku A). Zmień kształt czcionki (zamiast domyślnej czcionki Calibri, można wybrać inną).

Kliknij myszą w obrębie okienka poza zaznaczonym fragmentem tekstu – za-znaczenie tekstu powinno zniknąć.

Zaznaczaj teraz (przeciągając myszą) pojedyncze wyrazy lub fragment tekstu i zastosuj pogrubienie, zmianę koloru czcionki, wybierając odpowiednie opcje (pa-miętaj, że najechanie myszą na poszczególne elementy menu wyświetli podpowiedź, do czego dany przycisk służy). Wypróbuj także inne opcje dostępne w menu.

Gotowy dokument zapisujemy na dysku.


47

Ponieważ dokument jest zapisywany po raz pierwszy, niezależnie od tego, czy wybierzemy w menu opcję Zapisz czy Zapisz jako (można też skorzystać z ikony dyskietki – Zapisz – w pasku narzędzi Szybki dostęp), wyświetli się okienko Zapisz jako:

W polu Nazwa pliku należy wpisać nazwę dokumentu (nazwę pliku) – „edytor tekstu” i nacisnąć Enter lub kliknąć przycisk Zapisz. Dokument został zapisany jako plik na twardym dysku w obszarze Biblioteka – Dokumenty. Zapisywanie dokumen-tów odbywa się tak samo we wszystkich programach systemu Windows. Można już zamknąć program WordPad. Dokument jest przechowywany na twardym dysku i będzie dostępny także po zamknięciu komputera i ponownym jego włączeniu.

W wyniku wykonanych ćwiczeń mamy na dysku naszego komputera kilka do-kumentów. Można je w każdej chwili otworzyć i poddać dalszej edycji. Wyszuka-nie i otwieranie dokumentów może odbyć się na różne sposoby. Zacznijmy od najprostszego przypadku.

Jeśli chcemy poprawić coś w pisanym przed chwilą dokumencie tekstowym musimy ponownie uruchomić program do edycji tekstu WordPad.

Otwiera się okienko programu gotowe do tworzenia nowego dokumentu. Po kliknięciu w menu WordPad wyświetli się lista ostatnio edytowanych dokumen-tów – zobaczymy na niej nazwę pliku zapisanego na dysku w poprzednim ćwi-czeniu. Proponuję jednak wybrać opcję Otwórz.

Zapalone okienko pozwala na wskazanie miejsca w komputerze, w którym spodziewamy się znaleźć dokument. Lokalizację bieżącego folderu na dysku wi-dać po lewej stronie. Może to być dysk twardy, pendrive, płyta CD. W naszym przypadku otwiera się domyślnie obszar Biblioteki – Dokumenty. Tam właśnie był zapisany nasz dokument, zobaczymy więc jego nazwę na liście plików – po kliknięciu ikony dokumentu, po prawej stronie wyświetli się podgląd pliku (to


48

przydatne, jeśli nie jesteśmy pewni, który plik ma być otwarty). Przycisk Otwórz lub dwukrotne kliknięcie w nazwę pliku spowoduje otwarcie dokumentu. Możli-wa jest jego dalsza edycja…

W praktyce użytkownikom zdarza się, że nie mogą odnaleźć swojego doku-

mentu albo otwarty dokument okazuje się jakąś inną wersją dokumentu edytowa-nego jeszcze poprzedniego dnia. Jakie mogą być tego przyczyny? W podanych przykładach dokumenty zapisywane były w domyślnej lokalizacji (w Bibliotece), przeznaczonej na dokumenty użytkownika. Jeśli jednak dokument został zapisa-ny w innej lokalizacji (na innym dysku, w innym niż domyślny folderze, na pen-drivie albo nawet w sieci komputerowej lub użytkownik nadał nazwę, którą zdą-żył zapomnieć, sprawa nie jest tak oczywista.

Rozważmy jeszcze jedną sytuację, która sprawia czasem nieco kłopotów, szczególnie początkującym użytkownikom. Dokument o nazwie edytor tekstu jest zapisany na dysku i otwarty do edycji. W otwartym dokumencie dokonaj jakiej-kolwiek poprawki (dostaw choćby jedną spację w obrębie tekstu). Jeśli teraz spróbujesz zamknąć okno (np. Alt+F4) zapali się komunikat:

Za każdym razem, kiedy taki komunikat się pojawia należy dokładnie przeczy-

tać jego treść i rozważnie wybrać jedną z opcji. Najczęściej w tym przypadku wy-bieramy Zapisz. Jeśli nie zależy nam na poprawionej wersji dokumentu, wybie-


49

ramy Nie zapisuj − na dysku będzie przechowywana poprzednia wersja pliku. Opcja Anuluj powoduje powrót (bez zapisywania) do trybu edycji dokumentu.

Zwróć uwagę, że takie okienko nie zapali się, jeśli dokument przed próbą za-mknięcia programu został zapisany na dysku. Regularne i świadome zapisywanie efektu swojej pracy na dysku to dobry nawyk użytkownika komputera.

Nierozważne wybranie opcji Nie zapisuj w przypadku, gdy zostały naniesione zmiany, może spowodować utratę wielu godzin pracy. Wyobraźmy sobie użyt-kownika, który cały dzień przepisywał tekst do komputera. Na zakończenie, w po-śpiechu zamyka okienko programu i na pytanie Czy chcesz zapisać zmiany? od-powiada Nie zapisuj. Program się zamyka, a na dysku pozostaje wersja dokumentu z poprzedniego dnia – kilka godzin pracy zostało zmarnowane.

Należy czytać i starać się rozumieć komunikaty systemu operacyjnego.

Eksplorator Windows

Sprawdźmy, jak zapisały się dokumenty przygotowane w poprzednich ćwi-czeniach. Kliknij przycisk menu Start. Z menu od razu dostępne są Biblioteki. Po kliknięciu otwiera się okienko Eksploratora Windows przedstawiające zasoby dyskowe komputera.

Eksplorator Windows to program służący do przeglądania zasobów dyskowych komputera (dysków, plików i katalogów). Jego obsługa jest bardzo prosta: po lewej stronie okienka znajduje się lista dysków, folderów. Kliknięcie w wybrany obiekt powoduje wyświetlenie jego zawartości w centralnej części okna. Wybierzmy folder Biblioteki Obrazy – Eksplorator wyświetla listę plików wewnątrz tego obszaru.


50

Na liście plików widać plik o nazwie komputer. Można odczytać datę utwo-rzenia (lub ostatniej modyfikacji) pliku, informację o typie pliku (Obraz – mapa bitowa) oraz rozmiar pliku w tym przypadku ok. 1500 kB (wszystko się zgadza: 1000x500pikselix3 Bajty/piksel – daje 1 500 000 B czyli 1500 kB). Obok może pokazać się podgląd wybranego pliku.

Klikając prawym przyciskiem na nazwę pliku, można otworzyć menu pod-ręczne. Wybieramy Właściwości. W okienku, które się zapala można wyczytać szereg informacji o dokumencie. Zwróć uwagę, że w okienku znajdują się cztery zakładki – najwięcej informacji zawiera w tym przypadku zakładka Szczegóły.

Podobnie w folderze Biblioteka Dokumenty możemy odnaleźć obiekt no-

tatnik – to plik tekstowy utworzony w Notatniku oraz edytor tekstu – dokument przygotowany w WordPadzie (kliknij prawym przyciskiem myszy Właściwości i sprawdź ile miejsca na dysku zajmują pliki tekstowe).


51

Okienko Eksploratora Windows może służyć także do szybkiego uruchamiania programów i otwierania dokumentów zapisanych na dysku. Otóż wystarczy dwu-krotnie kliknąć plik na liście obiektów w Eksploratorze Windows – powinien urucho-mić się program „skojarzony” z danym plikiem i otworzyć wskazany dokument.

Jeszcze kilka informacji na temat Eksploratora Windows i zarządzania zaso-bami dyskowymi. Na przykładzie poniżej widać zasoby dyskowe komputera.

Oprócz dysków twardych C: i D:, mamy tutaj stację dysków DVD RW (E:).

Każdy z tych nośników pamięci ma dużą objętość i może zawierać nawet tysiące plików. Wyobraź sobie, że otwierasz w okienku Eksploratora dysk twardy i wi-dzisz listę 10 000 plików (programy, sterowniki, dokumenty itp.). Przeglądanie takiej długiej listy i znalezienie swoich dokumentów byłoby bardzo trudne, wręcz niemożliwe.

Ponadto trudno byłoby się zorientować, który plik do czego jest potrzebny. Łatwo więc przypadkowo usunąć ważne pliki z komputera.

Rozwiązaniem tego problemu jest system folderów i podfolderów (inaczej katalogów i podkatalogów), które zakłada się na dyskach w celu pogrupowania różnych plików. Foldery to, obrazowo rzecz ujmując, odrębne obszary dysku przeznaczone na różne informacje. (Tak naprawdę folder to plik zawierający in-formację o tym, jakie inne pliki zostały do danego folderu przypisane). Wewnątrz folderów tworzy się podfoldery.

Foldery na dysku C: zostały utworzone podczas instalacji systemu operacyj-nego. Użytkownik nie powinien się nimi interesować, ponieważ jakakolwiek inge-rencja w zawartość tych katalogów (szczególnie chodzi o folder Windows i Pro-gram Files) może uszkodzić system operacyjny. Niektóre foldery są zabezpieczone w taki sposób, że zwykły użytkownik nie ma prawa niczego w nich edytować.


52

Obszar przeznaczony domyślnie na dokumenty użytkownika to Biblioteki (tu-taj zapisywaliśmy dokumenty). Użytkownik może zapisywać pliki także na Pulpi-cie. (Biblioteki i Pulpit to także foldery na dysku C:).

W innych lokalizacjach, np. na pendrivie użytkownik może samodzielnie two-rzyć katalogi i dowolnie zarządzać ich zawartością. Podczas pracy w Eksplorato-rze Windows bardzo użyteczne jest korzystanie z prawego przycisku myszy. Klik-nięcie na plik lub folder powoduje wyświetlenie menu kontekstowego z wieloma użytecznymi opcjami. Będziemy do tego wracać, omawiając poszczególne czyn-ności związane z zarządzaniem zasobami dyskowymi.

Zarządzanie katalogami

Ćwiczenie na katalogach i plikach przeprowadzimy na pendrivie. Włóż pen-drive do gniazda USB. Po chwili komputer wyświetli okienko z komunikatem Au-

toodtwarzanie. To okienko służy do tego, żeby zdecydować, co ma zrobić komputer z właśnie

wykrytym nośnikiem danych – możliwe jest np. natychmiastowe uruchomienie pokazu obrazów lub odtworzenie muzyki (jeśli takie dane zawiera wsunięty dysk). W naszym przypadku wybieramy opcję Otwórz folder, aby wyświetlić pliki. W efekcie otwiera się okienko Eksploratora Windows, wyświetlając zawar-tość pendrive’a. (Jeśli nie masz pendrive’a, otwórz z menu Start opcję Komputer i wybierz dysk, na którym będziesz ćwiczyć zarządzanie plikami i katalogami. Naj-lepiej, jeśli będzie to pendrive. Może to być jednak dysk C:).


53

W zapalonym okienku wyświetla się zawartość wybranego dysku. Sposób po-ruszania się w okienku Eksploratora Windows już poznaliśmy przy okazji zapisy-wania/otwierania dokumentów w poprzednich ćwiczeniach. Dysk/folder wybiera się z listy po lewej stronie, po środku wyświetla się lista podkatalogów i plików i ewentualnie po prawej stronie podgląd pliku. Na pendrivie, którego zawartość po-kazano na rysunku, znajduje się kilkanaście plików różnego typu oraz dwa katalogi.

Patrząc na listę plików, trudno rozpoznać, jaki jest ich format, jaką informację

zawierają (obecnie na liście wyświetlają się jedynie nazwy plików). Okienko programu Eksplorator Windows zawiera bardzo dużą ilość opcji i usta-

wień. Proponuję zmienić jedno z nich (innych ustawień lepiej nie zmieniać). Z menu u góry okienka wybierz Organizuj, a następnie Opcje folderów i wyszukiwania.


54

Okienko to zawiera trzy zakładki (Ogólne, Widok, Wyszukiwanie). Wybierz zakładkę Widok, a następnie odszukaj na liście opcję Ukryj rozszerzenia znanych typów plików. Jeśli opcja ta jest aktywna – wyłącz ją i kliknij OK. Od tej pory Eks-plorator Windows będzie zawsze wyświetlał pełne nazwy plików z rozszerzenia-mi, co ułatwi użytkownikowi przeglądanie katalogów i rozpoznawanie plików.

Wypróbuj teraz jak można wyświetlać zawartość katalogów w Eksploratorze Windows.

Naciśniecie przycisku Zmień widok – Więcej opcji pokazuje listę dostępnych

możliwości: pierwsze cztery to wyświetlanie plików w postaci mniejszych lub większych ikon.

Wypróbuj inne sposoby wyświetlania zawartości katalogu. Wydaje się, że

w wielu przypadkach najbardziej użyteczna będzie opcja Szczegóły. Informacje o plikach to lista zawierająca oprócz małej ikony i nazwy pliku także datę modyfi-kacji pliku, typ pliku oraz jego rozmiar.


55

Obok przycisku Zmień wygląd znajduje się przycisk Pokaż/ukryj podgląd pli-

ku. Wypróbuj jego działanie. Klikając na odpowiednie nagłówki w tabeli wyświetlającej informacje o pli-

kach, można spowodować sortowanie plików – wyświetlanie ich na liście według nazwy, daty utworzenia (od najstarszych do najnowszych lub odwrotnie), roz-miaru (od najmniejszych do największych lub odwrotnie).

Sprawdź, czy umiesz odnaleźć swoje pliki znajdujące się w obszarze Bibliotek

(w Obrazach powinien znaleźć się plik z obrazkiem narysowanym w programie Paint, w Dokumentach pliki utworzone w Notatniku i WordPadzie). Wypróbuj różne sposoby wyświetlania zawartości katalogów, sortowanie plików.


56

Przejdź na pendrive’a (lub na inny dysk) i utwórz katalog ze swoimi plikami ćwiczebnymi. Służy do tego przycisk Nowy folder w menu Eksploratora Windows. Można też kliknąć prawym przyciskiem w obrębie obszaru roboczego i z pod-ręcznego menu wybrać Nowy…, a potem Folder.

Na liście pojawia się nowy obiekt o nazwie Nowy folder. W tym momencie

należy wpisać nazwę nowo utworzonego folderu – wpisz Ćwiczenia. Jeśli coś się nie udało, zawsze można kliknąć prawym przyciskiem myszy na folder o niewła-ściwej nazwie i z podręcznego menu wybrać opcję Zmień nazwę.

Kliknij dwukrotnie w folder Ćwi-czenia. Folder jest pusty. W obrę-bie tego folderu utwórz kolejne podfoldery Teksty, Obrazki, Inne.

Wypróbuj poruszanie się po po-

szczególnych podkatalogach.


57

Zajmijmy się teraz plikami. W programie Notatnik otwórz dokument notatnik.txt zapisany w Bibliotece

Dokumenty (zwróć uwagę, że, przeglądając zawartość katalogów, oprócz nazwy pliku widać teraz także rozszerzenie nazwy pliku, w tym przypadku txt). Z menu wybierz opcję Plik – Zapisz jako i wskaż miejsce zapisu pliku: najpierw wybierz dysk przenośny (pendrive), następnie katalog Ćwiczenia i podkatalog Teksty. Kliknij Zapisz.

Obecnie w komputerze są dwie kopie pliku notatnik.txt (jedna w folderze Bi-

blioteka Dokumenty, a druga na pendrivie w katalogu Ćwiczenia\Teksty. Za chwilę spróbujemy innego sposobu kopiowania plików. Tymczasem wykonaj ponownie te same czynności ze swoimi dokumentami utworzonymi w programie Paint i WordPad: otwórz dokumenty z Biblioteki i zapisz je na pendrivie (obrazek do katalogu Ćwiczenia\Obrazki, tekst do katalogu Ćwiczenia\Teksty).

Sprawdź zawartość katalogów na pendrivie – zwróć uwagę na daty ostatniej modyfikacji (czasem właśnie po dacie można rozpoznać plik, którego nazwy za-pomnieliśmy).

Przełącz się do okienka Eksploratora Windows i sprawdź, co znajduje się na pendrivie w folderze Ćwiczenia\Teksty i Ćwiczenia\Obrazy.


58

Schowek w systemie Windows

Schowek to bardzo użyteczny mechanizm w systemie operacyjnym. Służy do kopiowania i przenoszenia różnych informacji. Najpierw wypróbujemy kopiowa-nie informacji w obrębie jednego programu.

Przełącz się do programu WordPad (otwarty dokument edytor tekstu.rtf). Załóżmy, że z jakichś powodów potrzebujemy jeszcze raz napisać pierwszy akapit tekstu w naszym dokumencie. Można oczywiście przepisać to zdanie. Spróbujmy jednak wykonać operację kopiowania z użyciem schowka.

Zaznacz fragment tekstu, jak na rysunku (kliknij na początku zdania i prze-

ciągnij myszką). Wybierz w menu opcję (przycisk) Kopiuj. W dokumencie nic się nie zmieniło; jednak do tzw. schowka skopiowany został zaznaczony fragment tekstu.

Kopiowanie do schowka może się odbyć także przez uruchomienie menu

podręcznego (prawym przyciskiem myszy kliknij zaznaczony tekst) i wybranie Kopiuj (można także na klawiaturze wybrać Ctrl+C).

Schowek można wyobrazić sobie jako wydzieloną część pamięci operacyjnej komputera, w której można coś umieścić. W tej chwili znajduje się tam tekst „Edytor tekstu, taki jak WordPad nadaje się do przygotowania prostych doku-mentów tekstowych, jak: notatka służbowa, podanie, życiorys.” Ten tekst będzie w schowku, dopóki nie umieścimy tam czegoś innego albo do czasu wyłączenia komputera.


59

Umieszczamy teraz kursor na końcu dokumentu (kliknij myszą po ostatniej

kropce i naciśnij Enter). Zamiast pisać ponownie ten sam tekst, wklejamy w miejscu kursora zawar-

tość schowka. Można to zrobić na trzy sposoby: • z menu opcją (przycisk) Wklej, • kombinacją klawiszy Ctrl+V, • po uruchomieniu menu podręcznego (prawym przyciskiem myszy) – Wklej. Możliwe jest wielokrotne wklejenie zawartości schowka (w dokumencie po-

jawi się wiele razy ten sam fragment tekstu).

Nasz dokument został zmieniony. Dobrym nawykiem jest zapisywanie efektu

swojej pracy na dysku. Tym razem wystarczyłoby kliknąć ikonę Zapisz. Dokument zostałby zapisany z tą samą nazwą (edytor tekstu.rtf) w katalogu, z którego został


60

otworzony (czyli na pendrivie folder Ćwiczenia/Teksty). Załóżmy jednak, że orygi-nalną wersję pliku chcielibyśmy zachować bez zmian. Wybieramy więc opcję Zapisz jako i w okienku zapisu wpisujemy nową nazwę pliku, np. schowek, i klikamy Zapisz.

W folderze Teksty będą dwa pliki rtf – jeden oryginalny i drugi z wielokrotnie

powtórzonym fragmentem tekstu. To często stosowany zabieg: zachowujemy z inną nazwą kolejne wersje jednego dokumentu, jeśli przewidujemy, że pier-wotna wersja będzie nam do czegoś potrzebna (tworzymy w ten sposób rodzaj szablonu dokumentu).

Wróćmy do schowka. W tej chwili w schowku jest tekst. W schowku mogą być umieszczone inne obiekty, np. obrazek, wynik obliczeń matematycznych (a na-wet plik lub katalog).

Nie zamykając WordPada, przełącz się do programu Paint i otwórz obrazek komputer.bmp. Na wstążce kliknij opcję Wybierz, a następnie Zaznaczenie pro-stokątne.

Zaznacz w obszarze roboczym fragment rysunku obejmujący narysowany

schemat.


61

Zaznaczony obszar jest prostokątem obrysowanym niebieską, kropkowaną

linią. Jeśli zaznaczanie nie udało się, spróbuj ponownie. Jeśli podczas zaznaczania coś „popsuło się w rysunku (zaznaczony obszar można przesunąć w inne miejsce) – pamiętaj o opcji Cofnij.

Skopiuj zaznaczony fragment do schowka: przycisk Kopiuj w menu na wstążce albo w menu podręcznym lub Ctrl+C. Obecnie w schowku znajduje się rysunek.

Przełącz się do okienka programu Word Pad i ustaw kursor na końcu tekstu. Wybierz z menu opcję Wklej (albo Ctrl+V).


62

Pod tekstem pojawił się schemat narysowany w programie Paint. Obrazek ten jest traktowany jako zamknięty obiekt i nie można go edytować, tak jak w Paint’cie.

W taki sposób przenoszone są informacje między różnymi dokumentami, a także między różnymi programami.

Zapisz plik na dysku. Obecnie dokument schowek.rtf zawiera zarówno tekst, jak i grafikę.

Operacje na plikach

W schowku można umieścić fragmenty tekstu, grafikę, ale także pliki i kata-logi. Otwórz pendrive’a, a potem folder Ćwiczenia\Teksty. Kliknij na plik scho-wek.rtf – z menu Organizuj można wybrać Kopiuj. Wygodniejsze jest jednak kliknięcie prawym przyciskiem myszy na plik i wybranie opcji Kopiuj z menu kontekstowego. W schowku znajduje się obecnie cały plik. W Eksploratorze Windows otwórz Bibliotekę Dokumenty. Kliknij prawym przyciskiem myszy w obszarze roboczym i wybierz Wklej (albo z klawiatury Ctrl+V). W obszarze Dokumenty pojawi się kopia pliku schowek.rtf, który do tej pory był zapisany na pendrivie. Jeszcze jedną kopię pliku umieścimy na pulpicie. Naciśnij kombi-nację klawiszy Windows+D (zwinięcie wszystkich okienek do paska zadań). Otwórz ponownie folder Ćwiczenia\Teksty na pendrivie. Kliknij lewym przyci-skiem myszy na plik schowek.rtf, przeciągnij go poza obszar okienka na pulpit i puść przycisk myszy.


63

Na pulpicie pojawił się nowy obiekt – kopia pliku schowek rtf. Taka technika nosi nazwę „przeciągnij i upuść”. Przejdź do folderu Ćwiczenia i spróbuj tą samą metodą skopiować na pulpit cały folder Obrazki.

Uwaga: Domyślnie przeciąganie pliku z jednego nośnika da-nych na drugi (np. z pendrive’a na dysk C) powoduje jego kopiowanie, natomiast przeciąganie obiektu w obrębie tego samego dysku (np. z katalogu do katalogu na pendrivie) po-woduje jego przesuniecie – plik/katalog jest usuwany z jed-nej lokalizacji i pojawia się w drugiej.

Operacje na plikach z użyciem myszy („przeciągnij i upuść”) można wyko-

nywać nie tylko na pojedynczych plikach, ale także na grupie kilku plików (za-znaczenie ich odbywa się przez klikanie na kolejne z wciśniętym klawiszem Ctrl lub Shift).

Przy okazji wypróbuj usuwanie dokumentów. W Eksploratorze Windows lub na pulpicie kliknij plik przeznaczony do usunięcia (np. schowek.rft) – w menu znajduje się opcja Usuń. Wygodniejszym sposobem jest kliknięcie prawym przy-ciskiem myszy na niepotrzebny plik i wybranie z menu kontekstowego opcji Usuń – wybrany plik znika z folderu. Można także zastosować technikę „przeciągnij i upuść”, przeciągając plik nad ikonę Kosza.

Skasowane pliki umieszczane są w Koszu (jeśli okaże się, że dokument zo-stał usunięty omyłkowo, można go przywrócić, chyba że Kosz został wcześniej opróżniony). Spróbuj usunąć z pulpitu, a następnie przywrócić z kosza skaso-wany plik.

Formaty plików

Jak rozważaliśmy to wcześniej, plik komputerowy to pewna porcja informacji. Na dysku twardym przechowywane są w postaci plików dokumenty przygotowa-ne przez użytkownika, ale także pliki programów i inne pliki niezbędne do prawi-dłowego działania komputera. Wiemy też, że pliki mają objętość mierzoną w Bajtach (kilobajtach, megabajtach) i nazwę pliku. Nazwa pliku zazwyczaj składa się z dwóch części: nazwy właściwej (wymyślonej przez użytkownika) i rozszerze-nia nazwy pliku, np. plik z przykładu 1 ma nazwę notatnik.txt. Plik powstał w edytorze tekstu Notatnik. Podczas zapisywania pliku jego nazwa (notatnik) została ustalona przez autora, a rozszerzenie (txt) zostało do nazwy pliku dodane


64

automatycznie przez program Notatnik. Zdjęcia zrobione aparatem cyfrowym zazwyczaj mają rozszerzenie jpg, a rysunki przygotowane w programie Paint – bmp. Tak więc, po rozszerzeniu nazwy pliku użytkownik może zorientować się, jakiego rodzaju informacje dany plik zawiera. Rozszerzenia nazwy plików pozwa-lają także na „skojarzenie” pliku z odpowiednim programem komputerowym i szybkie uruchamianie programu: wystarczy kliknąć dwukrotnie w ikonę pliku notatnik.txt, żeby otworzył się program Notatnik i wyświetlił zawartość pliku. Dzieje się tak dlatego, że format plików txt jest domyślnym formatem dokumen-tów tworzonych za pomocą Notatnika. Jeśli kliknąć na plik z rozszerzeniem bmp w nazwie pliku – otworzy się program Paint (docx – Word, xlsx – Excel itd.). Te ustawienia można zmienić.

Kolejne ćwiczenie pokazuje, jak ta sama informacja może być przechowywa-na w plikach różnego formatu. Opisane czynności są okazją do manipulowania plikami.

Otwórz z menu Start program Microsoft Word. To rozbudowany edytor tek-stu, którym bardziej szczegółowo zajmiemy sią później. Program na pierwszy rzut oka jest podobny do WordPada i podstawowe funkcje są podobne. W obszarze roboczym tego programu wpisz informacje o komputerze, na którym obecnie pracujesz, jak na przykładzie poniżej.

Jak znaleźć te informacje? Kliknij prawym przyciskiem myszy na Komputer

w menu Start i wybierz Właściwości. Można tu przeczytać informacje o parame-trach komputera.


65

Rozdzielczość ekranu można odnaleźć, klikając prawym przyciskiem myszy

w obszar pulpitu i wybierając z menu pomocniczego opcję Rozdzielczość ekranu:

W przypadku pokazanym na obrazku rozdzielczość ekranu wynosi 1366x768

co oznacza, że obraz, który właśnie oglądasz na ekranie swojego komputera, ma 1366 punktów (pikseli) w poziomie i 768 w pionie.

Oczywiście parametry Twojego komputera mogą być inne. Sformatuj dokument (pogrubienie, kolor i rozmiar czcionki). Zapiszemy ten dokument na dysku w kilku różnych formatach. Z menu Plik wybieramy Zapisz jako. Wybieramy katalog Ćwiczenia na pen-

drivie, ustalamy nazwę pliku mój komputer.


66

Zwróć uwagę, że w polu Zapisz jako typ: program proponuje Dokument pro-

gramu Word (*.docx). Takie rozszerzenie nazwy pliku oznacza domyślny format dokumentów programu Word w wersji 2007, 2010. Kliknij Zapisz – dokument został zapisany (plik Mój komputer.docx).

Ponownie wybieramy Zapisz jako. Miejsce zapisu pliku i nazwę pozostawia-my bez zmian. Tym razem wybieramy inny typ pliku. Należy rozwinąć listę Zapisz jako typ: widoczne są tutaj formaty plików, w jakich można zapisać dokument.


67

Zapisanie dokumentu w formacie Dokument programu Word 97-2003 (*.doc) oznacza, że będzie on mógł być otwarty we wcześniejszych wersjach programu Word, a także w programie WordPad. Kliknij Zapisz – dokument został zapisany tym razem z nazwą Mój komputer.doc.

Ponownie zapisz dokument, tym razem wybierając Zwykły tekst (*.txt), a po-tem PDF (*.pdf) – nazwę i miejsce zapisu dokumentu pozostaw bez zmian. W tym momencie w katalogu Ćwiczenia znajdują się 4 pliki o nazwie Mój komputer.

Utworzymy jeszcze trzy obrazki zawierające informację o komputerze. W tym celu wykonamy tzw. zrzut ekranowy. Podczas pracy w Wordzie naciśnij przycisk Prt Sc (Print Screen). Spowoduje to umieszczenie w schowku obrazka, przedsta-wiającego zawartość ekranu.

Uwaga: Kombinacja klawiszy Alt+Prt Scr umieszcza w schowku zawartość bieżącego okienka a nie całego ekranu.

Uruchamiamy ponownie program Paint i z menu wybieramy opcję Wklej.

W obszarze roboczym pojawił się rysunek z zawartością ekranu. Na wstążce należy wybrać opcję Wybierz, która służy do zaznaczenia frag-

mentu rysunku. Wyznaczamy fragment rysunku z informacjami o komputerze, jak na przykładowym rysunku powyżej, a następnie wybieramy Przytnij.


68

Tak przygotowany obrazek zapisujemy na dysku w katalogu Ćwiczenia z na-zwą mój komputer i jako plik typu:

• Mapa bitowa 24 bitowa (*.bmp), • JPEG (*.jpg), • PNG (*.png).

Jak wspomniano wcześniej, w pliku bmp informacja jest zapisywana bez

kompresji. Plik przechowuje dane o kolorach poszczególnych pikseli (każdy piksel 24 bity – 3 Bajty). Z tego powodu plik jest dość duży. W przypadku pliku jpg pro-gram kompresuje dane tak, żeby zmniejszyć rozmiar pliku, co może skutkować pogorszeniem jakości. Zdjęcia wykonane aparatem cyfrowym zazwyczaj mają właśnie format jpg. Formant png jest stosowany w plikach graficznych przezna-czonych do umieszczenia w Internecie.

W katalogu Ćwiczenia znajduje się obecnie 7 plików. Wszystkie zawierają tę samą informację. Zapisane są jednak na różne sposoby, co powoduje, że mają różną objętość, ale, co bardziej istotne, mogą być otwierane w różnych progra-mach. I tak, plik docx może być otworzony i edytowany za pomocą programu Microsoft Word w wersji 2007 lub 2010. Posiadacze wcześniejszych wersji Wor-da nie mogą otworzyć tego pliku – dostępny dla nich jest format doc. Plik ten można otworzyć także WordPadem. Plik txt da się otworzyć nawet prostym pro-gramem Notatnik (sprawdź i przekonaj się, że zapisując dokument jako txt, utra-ciliśmy informację o formatowaniu tekstu). Format pdf to uniwersalny format zapisu dokumentów. Pliki w tym formacie można otworzyć darmowym progra-mem Acrobat Reader w każdym systemie operacyjnym. Pliki graficzne bmp, png i jpg można przeglądać wbudowanymi do każdego komputera przeglądarkami plików graficznych.


69

Oceń wielkość plików. Czy rozumiesz skąd biorą się różnice w objętości plików graficznych i tekstowych?

Jeszcze jedna uwaga: Pliku pdf nie można edytować, podobnie jak plików gra-

ficznych – poprawienie czegokolwiek na rysunkach w tym przypadku byłoby bardzo kłopotliwe. Nie ma takich problemów z plikami tekstowymi (docx, doc, txt). Tak więc, przygotowane w tych ćwiczeniach pliki można podzielić na edytowalne i nie-edytowalne.

Zastanów się, w jakim formacie wyślesz swoje CV do firmy. Doc, docx? Nie wiadomo, czy w firmie korzystają z Worda (z jakiej wersji)? Poza tym czytający Twoje CV nie potrzebują pliku edytowalnego. Bmp albo jpg? Pliki graficzne mogą być dość duże. W tej sytuacji chyba najlepszym wyborem jest pdf. Dokument przygotowany jako pdf jest nieedytowalny (nikt go już nie poprawi), da się wy-świetlić i wydrukować z dobrą jakością na każdym komputerze (Windows, Linux, Mac) i ma stosunkowo niedużą objętość.

I jeszcze jedna możliwość związana z zarządzaniem plikami: tworzenie ar-chiwum. Czasem zachodzi konieczność przesłania przez Internet pliku o dużej objętości albo kilku czy kilkunastu plików. Użyteczną opcją oferowaną przez sys-tem Windows jest możliwość stworzenia archiwum.

Otwórz folder Ćwiczenia i zaznacz 7 plików utworzonych przed chwilą (naj-wygodniej zrobić to, klikając kolejne pliki z wciśniętym klawiszem Ctrl). Następnie prawym przyciskiem myszy wywołujemy menu podręczne, w którym należy wy-brać Wyślij do, a potem Folder skompresowany zip. W efekcie w folderze Ćwi-czenia powstaje kolejny plik, tym razem o rozszerzeniu zip. Ten plik to tzw. ar-chiwum zawierające wskazane wcześniej pliki.


70

Zwróć uwagę, że jego rozmiar jest mniejszy niż suma objętości wszystkich

plików razem. Plik zip zachowuje się jak folder: dwukrotne kliknięcie otwiera okienko Eksploratora, w którym można zobaczyć, co zawiera archiwum.

Przy okazji można zobaczyć, w jakim stopniu skompresowały się poszczegól-

ne pliki w archiwum. Najlepiej skompresował się plik bmp. Pliku jpg w ogóle nie opłaca się kompresować.

Jak wynika z dotychczasowych rozważań, format pliku oznacza sposób zapi-su informacji. Różne pliki zawierają różnego rodzaju informacje (tekst, grafika, dźwięk) i muszą być przygotowane w sposób zrozumiały dla aplikacji, która z tych danych korzysta.

Doświadczeni użytkownicy komputerów rozpoznają po rozszerzeniu typy pli-ków, a więc rodzaj informacji, jakie plik zawiera. Dalej w tabeli znajduje się ze-stawienie typów plików i programów, za pomocą których można je otworzyć. Takie informacje mogą pomóc przy porządkowaniu zasobów komputerowych (porządkowanie dysków i katalogów, usuwanie niepotrzebnych danych w celu zwolnienia miejsca na dysku).


71

TXT Dokument tekstowy – Notatnik i wszystkie edytory tekstu

DOC Dokument Microsoft Word

DOCX Dokument Microsoft Word 2007 i 2010

RTF Dokument Rich Text Format – Word Pad, Word

SXW Dokument tekstowy StarOffice/OpenOffice

XLS Skoroszyt Microsoft Excel (97-2003)

XLSX Skoroszyt Microsoft Excel 2007

PPS Pokaz Microsoft PowerPoint

PPT Prezentacja Microsoft PowerPoint

JPG Najpopularniejszy format plików graficznych z kompresją stratną; używany w sieci Internet. Obsługiwany przez wszystkie programy graficzne

PNG Popularny format grafiki (szczególnie internetowej); obsługiwany przez większość przeglądarek WWW i edytorów grafiki, możliwość zadeklarowania koloru przeźroczystego

GIF Popularny format grafiki (szczególnie internetowej); obsługiwany przez większość przeglądarek WWW i edytorów grafiki, możliwość zadeklarowania koloru przeźroczystego, możliwość przechowywa-nia kilku obrazków w jednym pliku tak, że tworzą one animację

BMP MS Paint – zapis z kompresją lub bez kompresji, wykorzystywany m.in. przez program MS Paint. Pliki bmp występują w kilku odmianach

SVG Format oparty na języku XML; promowany jako standard grafiki wektorowej; umożliwia tworzenie animacji

WMF Format grafiki wektorowej stosowany np. w clipartach Office

SWF Adobe Flash – format grafiki wektorowej popularny w Internecie; umożliwia tworzenia animacji. Efektowne, animowane reklamy na stronach WWW to właśnie grafika wektorowa flash

ZIP Archiwum plików obsługiwane przez Eksploratora Windows

RAR Archiwum plików – program WinRar

PDF Portable Document Format (przenośny format dokumentów) – uniwersalny format zapisu dokumentów. Zasadniczo pliki pdf są nieedytowalne. Można je otworzyć, przeczytać wydrukować na każdym komputerze

HTM, HTML

Plik tekstowy opisujący strukturę informacji wewnątrz strony in-ternetowej. Domyślnie otwiera się w przeglądarkach interneto-wych (Internet Explorer, Mozilla Firefox)

cd. tabeli na następnej stronie


72

WMV, WMA

Plik z muzyką lub filmami (format opracowany przez firmę Microsoft). Wszystkie pliki multimedialne otwierane są przez Win-dows Media Player

MP3 Popularny format plików dźwiękowych

AVI Popularny format pików wideo. Występuje w różnych odmia-nach

MPG, MPEG

Format plików multimedialnych zawierających audio/wideo

EXE Pliki wykonywalne (ang. executable files) – programy komputerowe (uwaga: uruchamianie takich plików może być związane z niebez-pieczeństwem zainstalowania szkodliwego oprogramowania)

Każdy plik może mieć atrybuty (Właściwości): •••• Tylko do odczytu – jeśli plik został tak oznaczony to jest chroniony przed

zmianą lub przeniesieniem. •••• Ukryty – pliki w okienku Eksploratora są niewidoczne chyba, że zadeklaro-

wano w ustawieniach Pokaż ukryte pliki. •••• Systemowy – oznacza pliki wykorzystywane przez system operacyjny. •••• Archiwalny – taki atrybut pliku określa, czy dany element został zmodyfi-

kowany od momentu jego ostatniej archiwizacji. Zazwyczaj jest nadawany każ-demu plikowi zaraz po utworzeniu go lub zmodyfikowaniu.

•••• Szyfrowany – oznacza, że podczas zapisu zawartość pliku jest szyfrowana, a podczas odczytu deszyfrowana w sposób niewidoczny dla użytkownika.

•••• Skompresowany – oznacza, że podczas zapisu, zawartość pliku jest kom-presowana, a podczas odczytu dekompresowana w sposób niewidoczny dla użytkownika.

•••• Tymczasowy – oznacza plik tworzony przez system operacyjny podczas pracy aplikacji.

Wyszukiwanie plików na dysku

Przeglądanie zawartości dysków i folderów to jedna z częściej wykonywanych czynności. Użytkownik czasem poszukuje potrzebnych plików zawierających tek-sty, obrazy, muzykę, filmy w różnych lokalizacjach: na twardym dysku, na płycie CD na pendrivie (także w sieci). Użytkownicy, którzy od początku pracy z nowym komputerem świadomie i konsekwentnie zapisują swoje pliki do uprzednio przy-gotowanych folderów są w stosunkowo dobrej sytuacji. Jednak zdarza się, że jakieś dokumenty „zgubią się”. Ponadto po pewnym czasie używania komputera w różnych lokalizacjach może uzbierać się bardzo dużo plików, a ich nazwy nie są


73

na tyle jednoznaczne, żeby rozpoznać, co który dokument zawiera. W tym przy-padku niezwykle użyteczną funkcją Eksploratora Windows okazuje się Wyszuki-wanie plików.

Po kliknięciu przycisku Start pojawia się okienko wyszukiwania. Należy wpi-sać do niego fragment poszukiwanej nazwy pliku. Już podczas wpisywania tekstu wyświetlają się wyniki poszukiwania:

Czasem wynik jest satysfakcjonujący – znalezienie pliku schowek.rtf okazało

się łatwe (po lewej). Więcej kłopotu sprawia poszukiwanie pliku o nazwie kom-puter. Otóż wyszukiwarka odnajduje nie tylko pliki, które tak się nazywają, ale także pliki, które zawierają taką kombinację liter w treści pliku lub w jego opisie (Właściwości pliku). Na przykładzie po prawej stronie w obszarze Dokumenty znalazło się aż 6750 elementów zawierających w nazwie lub opisie pliku (Wła-


74

ściwości pliku) kombinację liter „komputer”. Po poprawnym wpisaniu całej na-zwy pliku (komputer.bmp) sytuacja się poprawia. Niestety, często nie pamięta-my dokładnej nazwy pliku (rozszerzenia nazwy pliku) i taki sposób wyszukiwania może okazać się zawodny.

Zdecydowanie lepiej przeprowadzić poszukiwania naszego dokumentu, wy-bierając wcześniej konkretną lokalizację, w której spodziewamy się znaleźć po-szukiwany plik.

W Eksploratorze Windows należy otwo-rzyć okienko z dyskiem lub katalogiem (np. dysk E: – pendrive). Tym razem pole Szukaj znajduje się po prawej stronie u góry.

Wpisanie fragmentu nazwy pliku i klikniecie Szukaj spowoduje wyświetlenie

listy plików, które spełniają warunki wyszukiwania.

Teraz na liście plików znalazło się 9 pozycji. Podczas wpisywania nazwy pliku

użyteczny okazuje się znak *. Zastępuje on dowolną kombinację liter w nazwie szukanego pliku. Jeśli więc zupełnie nie pamiętamy, jak nazwaliśmy nasz plik, ale pamiętamy, że był to obrazek przygotowany w programie Paint można spróbo-wać wyszukiwania pliku o nazwie *.bmp.

W naszym przypadku okazuje się, że na dysku znalazły się 2 pliki z rozszerze-niem bmp. Jeśli zmodyfikować filtr wyszukiwania na: k*.*, będzie to oznaczało wyszukiwanie wszystkich plików, których nazwa rozpoczyna się na literę „k” – na dysku znalazło się 10 takich dokumentów.


75

W przypadku niektórych typów plików wyszukiwanie może być nieco bardziej

kłopotliwe – zazwyczaj w komputerze znajduje się wiele plików jpg (zdjęcia wy-konane aparatem cyfrowym przechowywane na twardym dysku). Plików takich może być bardzo dużo i w dodatku mają one niejednoznaczne nazwy (kombina-cja liter i cyfr).

W przedstawionym przykładzie wyszukiwarka znalazła prawie 8000 plików

jpg na dysku D:. Znalezienie konkretnego zdjęcia wydaje się zadaniem niewyko-nalnym. W takim przypadku należy zawęzić obszar poszukiwań – zamiast dysku D: wybrać do wyszukiwania tylko konkretny folder, np. Zdjęcia, a następnie warto posortować pliki według daty. Wyszukiwarka oferuje także filtry, pozwalające na odnalezienie plików, które powstały (lub zostały zmodyfikowane) w wybranym przedziale czasu.


76

W przykładzie zastosowano filtr: znalezione zostały pliki jpg utworzone

w przedziale czasu 8−12 sierpnia. Obecnie mamy więc do przejrzenia 3 pliki (a nie jak wcześniej 8000).

Jeszcze jedna uwaga dotycząca plików multimedialnych (zdjęcia, dźwięki, fil-my): przeciętny użytkownik rzadko edytuje te pliki, częściej używa komputera do ich przeglądania − do Windows wbudowane są programy do przeglądania mul-timediów.

W folderze czerwiec2011 na dysku D: znajduje się blisko 200 plików jpg – zdjęć wykonanych aparatem cyfrowym.

Jeśli przeglądanie ich jako ikon nie jest satysfakcjonujące, wystarczy dwu-

krotnie kilknąć dowolne ze zdjęć – powinien otworzyć się program Przeglądarka fotografii Microsoft Windows. Program ten można także uruchomić, klikając prawym przyciskiem myszy na dowolne zdjęcie i wybierając: Otwórz za pomocą i Przeglądarka fotografii (oczywiście można wybrać także inny program graficzny zainstalowany w komputerze).


77

Przeglądarka fotografii umożliwia wygodne przeglądane kolejnych zdjęć.

Przełączanie może się odbyć przyciskiem Następny albo Poprzedni (na dole ekranu) lub strzałkami z klawiatury. Można też uruchomić pokaz sladów (F11) – kolejne zdjęcia będą wyświetlać się w trybie pełnoekranowym w ustalonym czasie (np. co 3 sekundy).

Do słuchania plików z nagraniami dźwię-kowymi i filmów służy wbudowany do systemu Windows Media Player. Można go uruchomić, klikając myszą plik multime-dialny albo wybierając z menu podręczne-go Otwórz za pomocą.

Na rysunku obok widać okienko odtwa-rzacza Windows Media Player, w którym odtwarzany jest plik muzyczny (w przy-padku filmu w okienku pojawia się obraz). Okienko pozwala na przewijanie utworów i regulację głośności.

Program Windows Media Player może uruchomić się automatycznie po wy-

kryciu muzyki, np. na płycie CD włożonej do stacji dysków optycznych lub filmu na płycie DVD. Zdarza się tak, że w komputerze zainstalowano inny program do odtwarzania multimediów, ale jego funkcje są takie same.


78

Wirusy komputerowe

Istotną cechą współczesnych komputerów jest to, że zazwyczaj są one podłą-czone do sieci i wymieniają dane z innymi komputerami. To ogromna zaleta i ważna funkcjonalność systemów komputerowych. Wiąże się z tym jednak wiele zagrożeń, z których powinien zdawać sobie sprawę użytkownik komputera. O bezpiecznych i zgodnych z regułami netykiety zachowanych użytkownika w sieci będzie nieco dalej. Tymczasem kilka uwag na temat podstawowego zabezpieczenia kompute-ra przed zagrożeniami z sieci: przed wirusami komputerowymi.

Wirusy komputerowe to specjalne programy pisane przez zaawansowanych użytkowników komputerów w złej woli, a czasem dla zabawy. Takie programy najczęściej uszkadzają system operacyjny w taki sposób, że podmieniają niektóre z plików systemu operacyjnego i powodują zaplanowane przez autora wirusa złośliwe działania i nieodwracalne szkody. Wirus może uszkodzić dokumenty przechowywane na twardym dysku, czasem może unieruchomić jakiś program, a czasami uszkodzić system i unieruchomić komputer. Bardzo groźne są wirusy nazywane „koniami trojańskimi”, które pozwalają hakerowi przejąć kontrolę nad komputerem.

Jak wirus może znaleźć się w komputerze? Zazwyczaj do „zakażenia” wiru-sem dochodzi podczas korzystania z Internetu (przeglądanie stron internetowych zawierających złośliwy kod, otwieranie podejrzanych załączników poczty elek-tronicznej, uruchamianie programów komputerowych pobranych z niepewnych źródeł w Internecie), także podczas instalowania programów z niesprawdzonego źródła (płyty CD od znajomych, kupione na giełdzie). Zarażenie wirusem polega na zmodyfikowaniu plików systemowych przez kod wirusa. Zazwyczaj system zachowuje się tak, żeby powielać kod wirusa w kolejnych plikach lub do kolej-nych komputerów. Użytkownik komputera zwykle nie ma świadomości, że jego komputer został zarażony. Dopiero po jakimś czasie pojawiają się komunikaty o błędach systemu, przestają działać jakieś programy, giną pliki, komputer spo-walnia lub w ogóle przestaje działać. Ocenia się, że komputer bez stosownego zabezpieczenia przeciwwirusowego już po kilkunastu minutach od podłączenia do sieci może zostać zarażony wirusem.

Z tych powodów jednym z istotnych elementów, w które należy wyposażyć komputer jest program przeciwwirusowy. Taki program należy zainstalować jako jeden z pierwszych po instalacji systemuoperacyjnego. Bardziej znane programy przeciwwirusowe to Norton AntiVirus, MacAfee, Avast, Kaspersky, wreszcie Co-modo. Niektóre z tych programów są w pełni komercyjne (licencja roczna to koszt 100−200 zł), niektóre do celów domowych są darmowe.

Jak działa program przeciwwirusowy? Po zainstalowaniu antywirusa i po-nownym uruchomieniu systemu uruchamia się on automatycznie (bez żadnego


79

działania ze strony użytkownika) i cały czas działa „w tle”, śledząc wszystkie czynności wykonywane przez komputer. Jeśli program przeciwwirusowy wykry-je podejrzane działanie, które może być skutkiem działania wirusa (np. próba modyfikacji plików systemowych), zablokuje je, nie dopuszczając do zainfeko-wania komputera. Są tysiące wirusów komputerowych i codziennie przybywają nowe. Producenci programów antywirusowych uaktualniają więc nieustannie bazę wirusów, a programy przeciwwirusowe codziennie są aktualizowane przez Internet.

Program przeciwwirusowy działa przez cały czas w tle (analizuje wszystko, co dzieje się podczas pracy systemu), spowalniając w pewnym stopniu pracę komputera. Ponadto od czasu do czasu, np. raz na tydzień warto dokonać tzw. skanowania systemu, czyli dokładnej analizy zawartości wszystkich plików na dysku twardym komputera w celu poszukiwania kodu wirusów. Dostęp do tzw. konsoli programu antywirusowego możliwy jest z menu Windows.

Na ilustracji przedstawiono okienko programu Comodo Antivirus z dostęp-

nymi opcjami (np. Uruchom skanowanie). To, czy program działa prawidłowo, możemy sprawdzić, obserwując ikonę po

prawej stronie na pasku zadań. Obecność tej ikony oznacza działający program przeciwwirusowy – komputer jest zabezpieczony.


80

Czasem w tym miejscu może pojawić się ikona oznaczająca zagrożenie:

ochrona przed wirusami przestała działać (np. wygasła licencja) albo nie udało się

zaktualizować bazy wirusów. W takim przypadku należy ustalić, co jest przyczyną

braku ochrony przed wirusami i podjąć stosowne kroki.

Pomoc w systemie Windows

W komputerze można zainstalować wiele programów komputerowych, które służą do wykonywania różnych zadań (pisanie, liczenie, rysowanie, przeglądanie obrazów i filmów, słuchanie muzyki, rozrywka itd.). Każdy z tych programów może mieć inne menu, inny zestaw dostępnych funkcjonalności, inny obszar roboczy. Niektóre aplikacje są bardzo proste, inne tak rozbudowane, że przecięt-ny użytkownik korzysta zaledwie z kilku procent ich możliwości. Mało tego, ko-lejne wersje tego samego programu mogą się znacznie różnić. Nie jest możliwe nauczenie się i zapamiętanie wszystkich opcji związanych z obsługą programu zwłaszcza, że ten sam efekt końcowy (np. konkretne ułożenie tekstu i grafiki w dokumencie) można osiągnąć na różne sposoby.

Na pewno ułatwieniem w pracy z każdym programem są podpowiedzi poja-wiające się w chmurce po najechaniu na ikonę polecenia. Nawet, jeśli jakaś pod-powiedź zostanie opacznie zrozumiana i dokument „popsuje się”, to i tak zawsze istnieje możliwość naprawienia błędu (Cofnij).

W przypadku napotkania jakichś problemów oczywiście najlepiej spytać bar-dziej doświadczonego użytkownika: jak to zrobić?.

Warto jednak zwrócić uwagę na opcję wbudowaną do wszystkich aplikacji Windows: system pomocy. Opcja Pomoc znajduje się w menu każdego z progra-mów. Niezależnie od tego, pracując w jakimkolwiek programie, wystarczy naci-snąć F1, żeby otworzyć okienko z pomocą do danego programu. Czasem infor-macje pomocy są bardzo zwięzłe, a czasem okienko pomocy zwiera tak wiele definicji i opisów, że trudno odnaleźć potrzebną pomoc i wtedy należy sięgnąć po spis tematów i wyszukiwarkę. Zdarza się, że wywołanie pomocy przełącza użyt-kownika na stronę internetową producenta oprogramowania.


81

W podanych przykładach widać okienka Pomocy programów Paint oraz

Word 2010. W pierwszym przypadku opis aplikacji (stosunkowo prostej) dostęp-ny jest w jednym okienku. W drugim przypadku tematy pomocy podzielone są na Kategorie (np. Nagłówki, stopki i numery stron) otwierane na odrębnych pod-stronach. Użytkownik programu, który napotka podczas pracy w programie na jakiś problem, powinien otworzyć odpowiedni temat. Można też skorzystać z wy-szukiwarki (w polu wyszukiwarki można wpisać, czego dotyczy problem, np. Dru-kowanie).

Problemem może być oczywiście znajomość terminologii. Na przykład osoba, która dopiero zaczyna pracę w edytorze tekstu, może nie wiedzieć, że potrzebna jej funkcja programu nazywa się „stopka” albo „przypis dolny”.

Bardzo użytecznym narzędziem dla początkujących użytkowników są samo-uczki udostępniane na stronach internetowych producentów oprogramowania. Pokazują one pracę w programie podczas tworzenia konkretnego dokumentu (przykłady). Także ćwiczenia proponowane w tym opracowaniu mają na celu zapoznanie użytkownika z podstawowymi funkcjonalnościami niektórych pro-gramów oraz terminologią podczas tworzenia prostych dokumentów.

EDYTOR TEKSTU WORD

Edytor tekstu Word wchodzi w skład pakietu programów biurowych firmy Microsoft − Office. Pakiet Microsoft Office składa się z kilku aplikacji służących do typowych zadań realizowanych w biurze. Tak więc, jest tu program do pisania i edycji tekstu (Word), arkusz kalkulacyjny − program do prowadzenia obliczeń (Excel), program do tworzenia prezentacji multimedialnych (PowerPoint), baza danych (Access), program do zarządzania pocztą elektroniczną (Outlook) i inne. W tym opracowaniu zajmiemy się edytorem tekstu i arkuszem kalkulacyjnym chyba najczęściej używanymi na każdym stanowisku pracy. Opis dotyczy wersji pakietu Office 2010. Wcześniejsze wersje to Office 2003 (dość znacznie różniący się od wersji 2010) i Office 2007 (bardzo podobny do wersji bieżącej).

Edytor tekstu to aplikacja niezbędna na każdym stanowisku pracy. W każdej instytucji zachodzi potrzeba pisania listów, notatek, raportów, sprawozdań, ulo-tek, ofert itp. Dokumenty przygotowane w edytorze tekstu można dowolnie po-prawiać, sprawnie formatować, przygotować w różnych wersjach. Gotowe pliki można wydrukować, a także zapisać na dysku w celu późniejszego wykorzystania. Można wreszcie je wysłać przez Internet pocztą elektroniczną.

Program Microsoft Word to aplikacja bardzo rozbudowana. Podręczniki za-wierające szczegółową instrukcję obsługi programu liczą po kilkaset stron tekstu. Przeciętny użytkownik korzysta na co dzień z opcji podstawowych, na których skupimy się w tym opracowaniu. Są to funkcje niezbędne do stworzenia prostego dokumentu, a ich odnalezienie i stosowanie pozwoli na zrozumienie filozofii ob-sługi programu i na dalsze, samodzielne rozwijanie umiejętności.

Uruchomienie programu Word

Program Word można uruchomić z menu Start. Jeśli ikony Word nie ma w menu szybkiego dostępu, uruchom Wszystkie programy, a potem Microsoft Office i Microsoft Word.

Edytor tekstu Word

83

Po uruchomieniu programu powinno otworzyć się okno jak poniżej:

Ikonę programu Word można przypiąć do menu Start lub do paska zadań, co ułatwi uruchamianie programu w przy-szłości (po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na ikonę Microsoft Word w menu, zapala się menu z odpowiednimi opcjami).


84

Warto poświęcić chwilę czasu na zapoznanie się z elementami okienka pro-gramu Word.

Pasek tytułu – wyświetla się na nim nazwa edytowanego pliku oraz nazwa programu – Microsoft Word. Zawiera on także standardowe przyciski Minimali-zuj, Przywróć i Zamknij.

Pasek szybki dostęp – zawsze dostępny zestaw narzędzi – przycisków pozwa-lających na uruchomienie często używanych funkcji (Zapisz, Cofnij, Otwórz). Do tego obszaru można dodać inne polecenia według własnego upodobania (Dosto-suj pasek narzędzi, Szybki dostęp).

Menu Plik – otwiera dostęp do zestawu poleceń związanych z zapisywaniem, otwieraniem, tworzeniem nowego i drukowaniem dokumentu.

To menu umożliwia także dostęp do informacji o pliku (statystyki, informacji

o autorze, dacie utworzenia dokumentu i innych). Wreszcie menu umożliwia otwarcie Pomocy, zmianę ustawień programu tak, żeby dopasować go do wła-snych potrzeb i upodobań (Opcje) i zakończenie pracy programu (Zakończ).

Menu Plik znajduje się w obrębie tzw. Wstążki. Jest to zestaw tzw. kart za-wierających pogrupowane polecenia i opcje programu. W taki sam sposób zor-ganizowane są menu w innych programach firmy Microsoft (Excel, PowerPoint). Z takim menu (choć zawierającym stosunkowo niewiele opcji) spotkaliśmy się przy okazji programu Paint. Liczba dostępnych opcji świadczy o złożoności pro-gramu. Wstążka może wyglądać różnie w poszczególnych komputerach – w za-leżności od rozmiaru monitora może zawierać więcej lub mniej elementów (tak-że użytkownik może modyfikować jej wygląd).

Edytor tekstu Word

85

Wszystkie narzędzia pogrupowane są w karty (Narzędzia główne, Wstawia-nie, Układ strony, Odwołania, Korespondencja, Recenzja, Widok, Developer). Podczas pracy z Wordem menu programu może ulec zmianie – na wstążce mogą pojawić się dodatkowe karty. Na przykład po ustawieniu kursora w obrębie wstawionej do dokumentu tabeli lub rysunku, na wstążce pojawią się odpowied-nio karty Tabela lub Narzędzia obrazów zawierające narzędzia do formatowania tych obiektów.

W naszym przypadku aktualnie wybrana jest karta Narzędzia główne.

Polecenia – ikony i przyciski, służące do wykonywania różnych czynności na

edytowanym tekście – podzielone są na kilka grup. W przypadku karty Narzędzia główne są to Schowek, Czcionka, Akapit, Style, Edytowanie. Jeśli na wstążce brakuje jakiejś opcji, można kliknąć w przycisk obok nazwy grupy i rozwinąć okienko, które umożliwi dostęp do wszystkich opcji programu.


86

Najechanie myszką na ikonę polecenia powoduje wyświetle-nie w chmurce podpowiedzi do-tyczącej wybieranej opcji.

Linijka to pomocniczy element na ekranie – ułatwia orientację w rozłożeniu

tekstu. Dokument jest tworzony na ekranie komputera, który może być większy albo mniejszy. Linijka pokazuje rzeczywiste rozmiary kolumny tekstu (w cm). Na linijce znajdują się także suwaki do ustalania marginesów i wcięć.

Pasek przewijania z suwakami i przyciskami do przewijania – to istotne szczególnie w przypadku długich dokumentów.

Pasek stanu wyświetla informacje dotyczące edytowanego dokumentu, np. liczba stron i wyrazów. Klikając prawym przyciskiem myszy w obszar paska stanu, można uruchomić menu Dostosuj pasek stanu i wybrać, jakie informacje mają być w nim wyświetlane.

Przyciski wyświetlania pozwalają zmieniać tryb wyświetlania edytowanego dokumentu. Domyślnie, pracując w Wordzie, widzimy dokument w takiej postaci, w jakiej zostałby on wydrukowany. Dlatego ten tryb wyświetlania nazywa się Układ wydruku. W obszarze roboczym można więc zobaczyć zarys kartki (w pol-skich biurach domyślny rozmiar papieru to A4), na stronie widać marginesy i wreszcie tekst pisany wybraną czcionką. W widoku Odczyt pełnoekranowy dokument wyświetla się na całej powierzchni ekranu (powrót – klawisz Esc). Jeśli tworzony dokument jest przeznaczony do opublikowania na stronie internetowej można ocenić jego wygląd w widoku Układ sieci web. Opcja Konspekt jest uży-teczna podczas formatowania dokumentów o hierarchicznej strukturze (tytuły, podtytuły na kilku poziomach ważności) – dotyczy to złożonych dokumentów, np. książek. Podczas wprowadzania tekstu nie musimy interesować się, jak jest on sformatowany – można korzystać wtedy z opcji Widok roboczy. Wypróbuj przyci-ski na pasku widoku.

Powiększenie – suwak umożliwiający wyświetlanie dokumentu w powięk-szeniu.

Wróćmy do opcji Plik. Ta opcja jest bardzo istotna – zazwyczaj tutaj rozpo-czynamy i kończymy pracę z naszymi dokumentami. Sprawdź, jak otwiera się dokument zapisany wcześniej na dysku: Plik – Otwórz… (znajdź w swoim kompu-terze edytowany wcześniej w Word Padzie plik schowek.rtf):

Edytor tekstu Word

87

Zwróć uwagę, że Word potrafi otworzyć dokumenty w wielu różnych forma-

tach (stworzone we wcześniejszych wersjach programu, ale także dokumenty przygotowane w innych programach – OpenOffice, WordPerfect).

Zapisz dokument na dysku tym razem w domyślnym formacie Worda docx: Plik – Zapisz jako.

Należy wybrać odpowiedni typ pliku. Nazwa i lokalizacja pliku pozostają bez

zmian. W edytorze tekstu można pracować równocześnie z kilkoma otwartymi do-

kumentami. Można otwierać kolejne pliki z dysku, możliwe jest także utworzenie nowego dokumentu. Wybierz Plik – Nowe. Opcja domyślna to Pusty dokument (nowy dokument to pusta kartka).


88

W oknie Nowe znajduje się lista wzorców typowych dokumentów tzw. sza-

blonów. Szablony pogrupowane są w różne kategorie. Firma Microsoft udostęp-nia szablony typowych dokumentów na swojej stronie internetowej. Po wybra-niu szablonu otworzy się sformatowany dokument, który należy wypełnić własnymi treściami – wpisać właściwy tekst w przygotowane pola. Na przykładzie jest otwarty szablon faksu.

Korzystając z szablonu nie musimy martwić się o formatowanie dokumentu, wystarczy skupić się na jego treści. To duże ułatwienie w przypadku typowych zadań biurowych. Użytkownik może sam tworzyć szablony z własnych doku-mentów.

Edytor tekstu Word

89

W przypadku pracy z kilkoma otwartymi dokumentami można przełączać się między nimi, korzystając z paska zadań – najechanie myszą na ikonę Word wy-świetla miniatury otwartych dokumentów – wybór odobywa się przez kliknięcie miniatury. Z tego poziomu można także zamknąć wybrany dokument – przycisk Zamknij.

Kolejna opcja Drukowanie wydaje się dość oczywista – po wybraniu Drukuj zapala się okno pozwalające wybrać różne opcje (wybór drukarki, wydruk całego dokumentu lub wybranych stron itp.).

Zamykanie programu Word powinno być poprzedzone zapisaniem wszyst-kich otwartych dokumentów na dysku.

Wprowadzanie i poprawianie tekstu

Praca w edytorze tekstu sprowadza się do dwóch zasadniczych czynności: wprowadzanie tekstu i jego formatowanie (ustalanie kształtu i wielkości czcionki, układanie tekstu na stronie). Najlepiej zacząć pracę od napisania tekstu bez ja-kiegokolwiek formatowania. To tak naprawdę najtrudniejsza część pracy! Forma-towaniem dokumentu należy zająć się na końcu.

Otwórz edytor tekstu Word (Nowy dokument). W obszarze roboczym mamy kartkę, na której będzie tworzony dokument. Dla porządku: w Europie standar-


90

dowy rozmiar papieru to kartka formatu A4 – 210x297 mm – taki papier wkłada się do drukarki (w Ameryce używają rozmiaru Letter − 215,9x279,4 mm). Żadna drukarka nie drukuje od samego brzegu kartki (zresztą taki dokument nie wyglą-dałby najlepiej). Dlatego w dokumencie deklarujemy marginesy, poza które tekst nie powinien wychodzić.

Przejdź do karty Układ strony i odszukaj ustawienia dotyczące strony w do-kumencie: Sprawdź rozmiar papieru (A4). Orientacja strony – pionowa (w nie-których przypadkach zachodzi potrzeba przygotowania dokumentu na poziomo ułożonej kartce). I wreszcie Marginesy: domyślnie wszystkie są jednakowe – po 2,5 cm od góry i dołu, z lewej i prawej strony od brzegów kartki. Sprawdź, jak można to zmienić: wybierz Marginesy niestandardowe i zmień je w okienku, jak na przykładzie − ustaw margines lewy na 3 cm, a prawy na 1,5 cm.

Efekt tego ustawienia widoczny będzie choćby na linijce górnej (szerokość

kolumny tekstu zwiększyła się). Przystępujemy do pisania tekstu. Kolejne znaki i wyrazy będą układać się w ob-

szarze wyznaczonym przez marginesy. Komputer sam tworzy nowe wiersze. W przy-padku zapełnienia całej strony program automatycznie przechodzi do nowej strony.

W tym momencie należy wyjaśnić pojęcie akapitu. Jest ono związane z uży-ciem klawisza Enter, który ma szczególne znaczenie podczas wprowadzania tek-stu. Używamy go wtedy, kiedy zamierzamy rozpocząć w tekście nową myśl. Nie należy używać klawisza Enter w środku zdania, oceniając, że następny wyraz nie

Edytor tekstu Word

91

zmieści się w wierszu. Podczas pisania tekstu program automatycznie rozmiesz-cza wyrazy w kolejnych wierszach tak, żeby tekst „wlewał się” między ustalone marginesy.

Naciśniecie klawisza Enter powoduje, że kursor przechodzi do nowego wier-

sza – tworzony jest nowy akapit. Można powiedzieć, że tekst pisany za pomocą edytora tekstu składa się z odrębnych akapitów – bloków tekstu zakończonych znakiem końca akapitu wstawianego właśnie klawiszem Enter.

Wpisz do edytora tekstu nieco dłuższy tekst, jak w przykładzie poniżej.

Podczas pisania tekstu klawisz Enter został użyty 3 razy. Dokument składa się

z 3 akapitów (właściwie mamy jeszcze jeden akapit, który jest pustym wierszem – na końcu dokumentu).


92

Na poprzednim ekranie pojawiły się tzw. znaki niedrukowalne. Widać je pod-czas pisania i edycji tekstu, co ułatwia orientację w strukturze dokumentu i daje piszącemu pełną kontrolę nad tekstem. Znaki te nie będą widoczne na wydruku. Włączenie/wyłączenie znaków niedruko-walnych odbywa się przez naciśnięcie przycisku Pokaż wszystko w karcie Na-rzędzia główne – grupa Akapit.

Najczęściej występujące znaki niedrukowalne:

Znak nowego wiersza – końca akapitu

Tzw. miękki Enter: naciśnięcie kombinacji klawiszy Shift+Enter po-woduje wymuszone przejście kursora do nowego wiersza bez two-rzenia nowego akapitu

Znak tabulatora – naciśnięcie klawisza Tab powoduje przesuniecie kursora do pozycji wyznaczonej przez tzw. punkty tabulacji

Znak spacji

Przy tej okazji kilka uwag dotyczących używania spacji (odstępu).

Dobrze Źle

Generalnie stosujemy po-jedyncze spacje między po-szczególnymi wyrazami – nie należy używać spacji do układania tekstu w wierszu.

Spację wstawiamy po krop-ce i przecinku (a nie przed) – kropka i przecinek powi-nny przylegać do wyrazu, po którym stoją.

Spacja powinna być wsta-wiona przed nawiasem otwierającym i po nawiasie zamykającym.

Nie przestrzeganie podanych reguł może spowodować niespodziewane efek-

ty (np. nowy wiersz może zaczynać się od kropki).

Edytor tekstu Word

93

Zdarza się, że w napisanym tekście znajdują się fragmenty podkreślone czer-wonym wężykiem. Edytor tekstu ma wbudowany słownik ortograficzny i domyśl-nie, już podczas pisania, sprawdza poprawność ortograficzną. Podkreślenie ozna-cza, że danego wyrazu nie ma w swoim słowniku.

Jeśli wyraz jest podkreślony, prawdopo-

dobnie należy dokonać poprawek (albo ręcznie albo przez uruchomienie prawym przyciskiem myszy menu podręcznego z propozycjami poprawek). Może zdarzyć się, że wyraz jest napisany poprawnie, ale nie ma go w słowniku (np. rzadkie nazwi-sko albo wyraz obcego pochodzenia) – pozostawiamy tekst z podkreśleniem – na wydruku nie będzie go widać.

Zanim zajmiemy się formatowaniem, sprawdź, jak można poruszać się po już

napisanym tekście (strzałki →←↓↑ albo kliknięcie myszy na wybranej literze) i dokonywać poprawek.

Spróbuj dopisać dodatkowo kilka wyrazów w środku akapitu. Już napisany tekst powinien się „rozsunąć”, chyba że wciśnięty jest klawisz Insert – obowiązu-je tryb nadpisywania tekstu.

Wypróbuj, jak działają klawisze Backspace i Delete. W celu usunięcia więk-szego fragmentu zaznacz tekst (kliknięcie myszą i przeciągniecie myszy z wciśnię-tym lewym przyciskiem) i naciśnij Delete. Sprawdź, jaki skutek będzie miało usu-nięcie znaku końca akapitu (dwa akapity zostaną połączone w jeden).

Czasem po napisaniu tekstu zachodzi potrzeba zmiany kolejności fragmen-tów tekstu. Można oczywiście tekst usunąć z jednego miejsca i wpisać go po-nownie w drugim. Łatwiej jednak przenieść tekst wspomnianą wcześniej techni-ką „przeciągnij i upuść” albo, korzystając ze schowka.

Załóżmy, że w naszym dokumen-

cie należy zamienić miejscami dwa ostatnie akapity. Zaznacz akapit za-czynający się od „Praca w edytorze …” Następnie kliknij lewym przyci-skiem myszy na zaznaczenie, przecią-gnij obok znaku ostatniego akapitu i zwolnij przycisk myszy. Akapit zo-stanie przeniesiony na koniec doku-mentu.


94

Ten sam efekt można uzyskać, korzystając ze schowka: 1. Zaznacz fragment tekstu (wybrany akapit). 2. Z menu wybierz opcję Wytnij (przycisk Wytnij albo Ctrl+X) – zaznaczony

fragment znika z dokumentu, ale jest umieszczony w schowku. 3. Ustaw kursor w miejscu, w którym tekst ma być wstawiony i wybierz opcję

Wklej (ponieważ tekst cały czas znajduje się w schowku, możliwe jest szybkie wykonanie kilku kopii fragmentu tekstu – Wklej lub Ctrl+V).

Wykonując opisane operacje na tekście, przypomnij sobie i wypróbuj, jak działa opcja Cofnij (na pasku szybkiego dostępu). Na zakończenie wróć do pier-wotnej wersji dokumentu.

Formatowanie tekstu

Po wprowadzeniu do edytora tekstu treści dokumentu można przystąpić do jego formatowania. Wprowadzony tekst został napisany domyślną czcionką (w naszym przypadku czcionka ma kształt Calibri, wielkość 11 punktów). We wszystkich akapitach obowiązuje pojedynczy odstęp między wierszami, a tekst jest wyrównany do lewego marginesu.

Formatowanie tekstu polega na zmianie parametrów tekstu (czcionki, akapitów) tak, żeby polepszyć czytelność dokumentu, wyeksponować istotne elementy (np. tytuły rozdziałów) i ułatwić czytającemu zapo-znanie się z jego treścią. Często popełnianym błędem jest przesadne upiększanie dokumentu: zastosowanie zbyt wielu rodzajów i rozmiarów czcionki, wyróżnień, kolorów zamiast polepszenia czytelności daje efekt zupełnie odwrotny.

Najważniejsze parametry tek-stu są dostępne pod przyciskami grupy Czcionka w karcie Narzę-dzia główne. Najechanie myszą na poszczególne przyciski wy-świetla w chmurce informację, do czego dana opcja służy. Aby zmienić czcionkę można zazna-czyć cały akapit, a także pojedyn-cze wyrazy czy litery, np. w celu uzyskania tzw. indeksu górnego (m2) lub dolnego (H2O).

Edytor tekstu Word

95

Generalnie należy stosować zasadę: w całym dokumencie powinna obowią-zywać jednolita czcionka (kształt i wielkość). Inny kształt i rozmiar czcionki można stosować, zachowując umiar i konsekwencję, do formatowania tytułów, nagłów-ków. Także wyróżnienia w tekście (pogrubienia, podkreślenia, kursywa) należy używać z umiarem.

Formatowanie znaków jest czynnością stosunkowo najłatwiejszą. Po zazna-czeniu fragmentu tekstu, należy z menu wybrać cechę, która ma obowiązywać.

Sprawdź możliwość formatowania znaków w tekście: zmień kształt, wielkość, kolor czcionki w wybranych fragmentach tekstu.

Wypróbuj działanie menu pod-

ręcznego: po zaznaczeniu tekstu kliknij w obrębie zaznaczenia pra-wym przyciskiem myszy. Zapala się menu, które służy do zmiany pod-stawowych parametrów tekstu.

B – oznacza pogrubienie tekstu (bold), I – tekst pochylony (italic – kursywa), U – podkreślenie tekstu (podkreślenie tekstu – underline).

Jeszcze więcej opcji udostępnia okno Czcionka. W zakładce Zaawansowane istnieje m. in. możliwość zdefiniowania odstępów między znakami (czyli pisanie drukiem „rozstrzelonym”).


96

Spróbuj rozpoznać i zastosować w tekście parametry i wyróżnienia, takie jak w następującym przykładzie:

Wypróbuj także, jak działa opcja Wyczyść formatowanie (zaznaczony tekst

ponownie przyjmuje parametry tekstu domyślnego, takie jak tuż po wpisaniu tekstu).

Formatowanie akapitów

Jak wcześniej wspomniano, każdy dokument przygotowany w edytorze tek-stu składa się z akapitów. Czasem akapitów jest zaledwie kilka (np. podanie albo notatka służbowa), a czasem może być kilkaset i więcej (wielostronicowy raport, artykuł lub książka).

Każdy z akapitów ma szereg parametrów, które decydują o wyglądzie i czy-telności teksu. Najczęściej zmieniane parametry akapitu (wyrównywanie tekstu i odstępy miedzy wierszami) są dostępne w grupie Akapit na karcie Narzędzia główne, a wszystkie opcje w okienku Akapit (rozwijanym z karty Narzędzia główne lub z menu podręcznego po kliknięciu prawym przyciskiem myszy w ob-rębie akapitu).

Edytor tekstu Word

97

Okienko Akapit zawiera dwie zakładki. Najczęściej używamy zakładki Wcięcia i odstępy.

Żeby zastosować formatowanie akapitu, należy ustawić kursor w obrębie akapitu (można zaznaczyć akapit jak przy formatowaniu czcionki, ale nie jest to konieczne).

W podanym przykładzie skopiowano czterokrotnie ten sam fragment tekstu, tak, żeby uzyskać cztery identyczne akapity i wypróbować, jak zmiana parame-trów akapitu wpływa na wygląd dokumentu.

Wyrównywanie tekstu:

Odstępy między wierszami (interlinia)

Podczas pisania tekstu obowiązywał w nim pojedynczy odstęp między wier-szami. Ustawienie to oszczędza miejsce na stronie, ale łatwiej będzie się czytać dokument, w którym odstępy międzywierszowe są nieco większe. Na przykłado-wym obrazku pokazano, jaki jest efekt zastosowania w tym samym akapicie róż-nej interlinii.


98

Kolejnym parametrem są odstępy przed lub po akapicie. Czasem zależy nam

na tym, żeby odsunąć od siebie kolejne fragmenty tekstu (np. tytuł dokumentu od jego treści). Można to zrobić, naciskając klawisz Enter i wstawiając między akapity puste wiersze. Jednak lepszą metodą jest wybranie opcji Dodaj odstęp przed akapitem (lub po akapicie). Wielkość odstępu deklaruje się w punktach. Oczywiście kursor musi stać w akapicie, którego dotyczy formatowanie.

Na kolejnym obrazku pokazano jak działa ta opcja.

Edytor tekstu Word

99

Kolejny parametr akapitu to Wcięcia. Domyślnie tekst układa się na stronie pomiędzy zadeklarowanymi margine-

sami. Czasem jest taka potrzeba, żeby zawęzić kolumnę tekstu z lewej lub prawej strony. Można to zrobić, wpisując odpowiednią wartość do pola Wcięcie z lewej (lub Wcięcie z prawej) w okienku formatowania akapitu.

Ten sam efekt można uzyskać, korzystając z suwaków znajdujących się na li-

nijce – należy chwycić za suwak (lewy przycisk myszy) i przesunąć go wzdłuż linijki.

W oknie Akapit dostępne są także Wcięcia specjalne. Na następnym rysunku

pokazano, na czym polega wcięcie pierwszego wiersza i wysunięcie pierwszego wiersza.


100

Żeby pozbyć się wcięć i odstępów w formatowanych akapitach, należy w okienku

formatowania ustawić odpowiednie wartości na 0. W tym miejscu warto pokazać jeszcze sposób porządkowania akapitów, które

powinny mieć postać listy. Taką grupę akapitów należy zaznaczyć a następnie wybrać w grupie Akapit opcję Punktory lub Numeracja. Spowoduje to oznacze-nie wybranych akapitów jako listy, której następujące jedna po drugiej pozycje są oznaczone znakami graficznymi lub kolejnymi liczbami.

Edytor tekstu Word

101

Przyciski Punktory i Numeracja są wyposażone w rozwijaną listę, z której można wybrać inny typ punktora lub inny znak numerowania listy.

Żeby pozbyć się punktorów lub numeracji, należy wybrać akapit (akapity)

i ponownie nacisnąć przycisk Punktory lub Numeracja. W karcie Narzędzia główne znajduje się grupa narzędzi Style – to opcja rzad-

ko używana przez początkujących użytkowników Worda, ale niezwykle użyteczna w przypadku długich dokumentów. Otóż zamiast formatować kolejno dziesiątki akapitów, np. w wielostronicowym raporcie, należy zadeklarować, jakie style mają poszczególne akapity. W takim tekście najwięcej będzie akapitów ze zwy-kłym tekstem (styl Normalny). W przypadku kilku akapitów należy zadeklarować (przez kliknięcie na nazwę stylu), że są one Nagłówkami 1, (tytuły rozdziałów) lub Nagłówkami 2 (podtytuły).

Teraz wystarczy zmodyfikować odpowiednie style akapitów. Na kolejnym ob-

razku jest okienko, w którym dostępne są parametry czcionki i akapitu stylu Normalny. Wystarczy je zmienić tylko w tym miejscu – zmiany zostaną wprowa-dzone w całym tekście (we wszystkich akapitach, które mają zadeklarowany styl Normalny).


102

Oprócz pisania tekstu, program umożliwia wstawianie różnych dodatkowych

elementów: tabel, rysunków, pól tekstowych, znaków specjalnych. Służy do tego karta Wstawianie. Zajmiemy się najczęściej używanymi opcjami.

Tabele

Tabele to bardzo ważne narzędzie edytora tekstu. Niektóre informacje za-mieszczane w dokumencie powinny mieć postać tabeli (np. zestawienie wydat-ków, lista osób, wykaz zadań).

Możliwe jest ustawienie fragmentów tekstu na stronie w układzie kolumno-wym za pomocą tabulatorów, jednak zastosowanie tabeli jest zdecydowanie wygodniejszym rozwiązaniem.

Tabela może służyć także do rozmieszczenia obok siebie tekstu i grafiki albo ułożenia kilku fragmentów tekstu w układzie kolumnowym. Po wstawieniu tabeli można ją w szerokim stopniu formatować (krawędzie tabeli, wypełnienie komó-rek tabeli kolorami, scalanie komórek). Tutaj skupimy się na opcjach podstawo-wych – najczęściej używanych.

Przed wstawieniem tabeli należy policzyć, ile potrzebujemy wierszy i kolumn chociaż po wstawieniu tabeli możliwa jest jej modyfikacja (dodanie lub usunięcie wierszy/kolumn). Warto też przemyśleć strukturę informacji, która znajdzie się w tabeli. Na przykład listę osób będzie można posortować według nazwisk pod warunkiem, że nazwiska zostaną umieszczone w odrębnej kolumnie.

Edytor tekstu Word

103

W podanym przykładzie, w miejscu, gdzie stał kursor, wstawiona została ta-

bela zbudowana z 4 wierszy i 4 kolumn. W menu Wstaw wystarczyło wybrać Tabela i myszą oznaczyć zarys przedstawiający liczbę potrzebnych komórek tabeli. Tabela została narysowana domyślną czarną kreską, z kolumnami rozmieszczo-nymi równomiernie na całej szerokości dokumentu.

Podczas wypełniania tabeli treścią obowiązują te same reguły, jak w całym edytorze tekstu (używanie spacji, klawisza Enter, formatowanie znaków i akapi-tów). Spróbuj odtworzyć tabelę, jak na następującym przykładzie:

Teksty w wierszu nagłówkowym zostały pogrubione i „zawinęły się”, powo-

dując zwiększenie wysokości pierwszego wiersza. W komórkach zawierających liczby zastosowano wyśrodkowanie. Formatowanie tekstu jest możliwe np. przez użycie menu podręcznego (kliknięcie prawym przyciskiem myszy w obrębie ko-mórki). Można też wrócić do karty Narzędzia główne).

Gdyby okazało się, że potrzebna jest jeszcze jedna kolumna w tabeli, należy kliknąć prawym przyciskiem myszy w obszar istniejącej komórki. Z menu pod-ręcznego wybieramy Wstaw, a potem Kolumny z prawej (lub z lewej).


104

Podobnie można wstawić dodatkowe wiersze (Wstaw – Wiersz powyżej lub

poniżej).

W ten sposób można rozbudowywać tabelę w zależności od potrzeb. Warto wspomnieć, że przy wypeł-

nianiu tabeli treścią może być uży-teczny schowek (np. treści wpisane do jednej komórki kopiuje się do kilku innych i modyfikuje) albo tech-nika „przeciągnij i upuść”. W jednym i drugim przypadku należy zaznaczyć zawartość komórki.

Edytor tekstu Word

105

Szerokość kolumn lub poszczególnych komórek można regulować ręcznie. W tym celu należy ustawić się na krawędzi kolumny tak, żeby kształt kursora zamienił się w uchwyt do zmiany szerokości (jak na rysunku) i lewym przyciskiem myszy przeciągnąć krawędź kolumny w lewo lub prawo.

W ten sposób można np. zwęzić całą tabelę albo dopasować szerokość ko-

lumn odpowiednio do umieszczonych w nich treściach. Kiedy kursor znajduje się w obrębie tabeli, na Wstążce pojawia się (wcześniej

niewidoczna) karta Narzędzia tabel. Karta ta zawiera wszystkie polecenia zwią-zane z formatowaniem całej tabeli i poszczególnych komórek. Ciekawą opcją jest możliwość wybrania tzw. Stylu tabeli – jednym kliknięciem można uzyskać cie-kawy układ graficzny całej tabeli.

Możliwe jest oczywiście ręczne formatowanie poszczególnych komórek,

wierszy czy kolumn. Kluczem do dokonania zmian jest uprzednie zaznaczenie fragmentu tabeli albo ustawienie kursora w wybranej komórce. Zaznaczanie kilku komórek odbywa się przez kliknięcie na pierwszą z komórek i przeciągnięcie myszką do ostatniej. Następnie należy wybrać rodzaj, grubość, kolor linii i zade-klarować (opcja Obramowanie), które krawędzie mają być tak narysowane (gór-ne, dolne, lewe, prawe, wewnętrzne, wszystkie…). Opcja Cieniowanie służy do pokolorowania zaznaczonej komórki, kolumny lub wiersza (przykład na rysunku).


106

Jeszcze więcej opcji znajduje się w zakładce Układ karty Narzędzia tabel.

Dostępne opcje pozwalają na wstawianie i usuwanie wierszy, kolumn, scala-

nie i dzielenie komórek, ustalanie rozmiaru komórki, deklarowanie, jak ma być wyrównany tekst w komórce i wreszcie sortowanie danych w komórce, a nawet wstawianie prostych formuł matematycznych (tabela sama może policzyć sumę liczb w kolumnie – tym zajmiemy się później przy okazji arkusza kalkulacyjnego).

Bardzo często tabelę stosuje się do uzyskania efektu kolumnowego ułożenia tekstu na stronie. W tym celu należy wstawić do dokumentu tabelę i wpisać tekst do poszczególnych komórek.

Edytor tekstu Word

107

W następnym kroku trzeba zadeklarować Brak krawędzi w menu Obramo-wanie. W efekcie na wydruku uzyskamy dwie kolumny tekstu.

Podczas edycji dokumentu z tak sformatowanymi tabelami przydatne może

okazać się włączenie Linii siatki. W obrębie dokumentu pojawią się niebieskie linie oznaczające krawędzie tabeli. Nie będą one drukowane, pomogą jednak w lepszej orientacji w strukturze dokumentu.

Wstawianie i formatowanie tabel może odbyć się na wiele sposobów. Liczba

dostępnych opcji jest bardzo duża. Tylko od pomysłowości i kreatywności użyt-kownika zależy, jak będą wyglądały jego dokumenty.

Krawędzie mogą być narysowane

liniami różnego rodzaju, grubości, ko-loru. Mogą występować w całej tabe-li, tylko w wybranych komórkach, na granicy wierszy lub kolumn albo mo-żna je wyłączyć w ogóle.

Cieniowanie może dotyczyć poje-dynczych komórek, wierszy lub ko-lumn. W połączeniu z kolorowaniem czcionki daje to ciekawe efekty.


108

Zanim przejdziemy do kolejnych elementów dokumentu przypominam o za-pisywaniu dokumentu na dysku w regularnych odstępach czasu albo po zakoń-czeniu jakiegoś etapu pracy.

Wstawianie grafiki

Przygotowanie wielu dokumentów wymaga połączenia tekstu i grafiki. To oczywiste w przypadku ulotek, folderów reklamowych. Jednak nawet stosunko-wo proste dokumenty mogą nabrać profesjonalnego wyglądu po zastosowaniu w nich elementów graficznych.

Najprostszą metodę wstawiania grafiki – przez schowek − już poznaliśmy. Dowolny obrazek przygotowany w programie graficznym lub znaleziony na stro-nie internetowej należy skopiować do schowka.

W przykładzie obok

zdjęcie ze strony inter-netowej zostało skopio-wane do schowka.

W edytorze tekstu należy ustawić kursor w miejscu, gdzie ma się pojawić obrazek, i wy-brać Wklej (lub Ctrl+V).

Edytor tekstu Word

109

Z technicznego punktu widzenia takie kopiowanie to prosta czynność. Jednak pojawia się pytanie, czy takie działanie jest legalne? Należy pamiętać, że fotogra-fia jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Jeśli zamierzamy wykorzystać cudzy utwór powinniśmy uzyskać na to zgodę autora. Zawsze należy pamiętać o ograniczeniach wynikających ze wspomnianej już wcześniej ustawy o ochronie praw autorskich.

Najlepiej, jeśli obrazy potrzebne w dokumencie możemy sami wcześniej przygotować i zapisać na dysku. Mogą to być zdjęcia zrobione aparatem cyfro-wym, logotypy narysowane w specjalistycznym programie graficznym, zrzuty ekranowe, czasem obrazki pobrane z Internetu.

Wstawianie grafiki odbywa się przez wybranie opcji Obraz w karcie Wstawianie.

Pojawia się okienko Eksploratora Windows, które pozwala na przeglądanie

zawartości katalogów i podgląd plików. Po odnalezieniu właściwego obrazka potwierdzamy wybór – Wstaw. W dokumencie, tam gdzie stał kursor, pojawi się wybrany obrazek.

Na Wstążce pojawiła się niedostępna wcześniej karta Narzędzia obrazów –

Formatowanie. Opcja ta będzie dostępna zawsze, kiedy w tekście zaznaczony jest rysunek. Umożliwia ona formatowanie wstawionego obrazu. Grupa Rozmiar pozwala na precyzyjne ustawienie rozmiaru obrazka w centymetrach (wystarczy zmieniać tylko jeden wymiar, np. szerokość – drugi wymiar zmienia się automa-


110

tycznie tak, żeby zachować proporce obrazu). Taką samą czynność można wyko-nać, chwytając myszką za jeden z uchwytów znajdujących się na krawędziach obrazka i przeciągając go po obszarze dokumentu. Tą samą metodą można obró-cić obrazek – służy do tego zielony uchwyt albo opcja Obróć.

Użyteczna jest opcja Przytnij – pozwala „wykroić” z większego rysunku tylko

potrzebny fragment. Po wybraniu Przytnij uchwyty na brzegach obrazka zmie-niły się. Teraz przeciągnięcie myszą powoduje przycięcie obrazka do nowych rozmiarów.

Żeby potwierdzić decyzję, wystarczy kliknąć myszką w obrębie dokumentu

poza rysunkiem albo ponownie wybrać przycisk Przytnij. Jak widać na przykładzie obrazek domyślnie wstawia się „Równo z tekstem” –

można powiedzieć, że zachowuje się jak dużych rozmiarów litera wstawione w obrębie akapitu.

Edytor tekstu Word

111

Przycisk Położenie na karcie Narzędzia obrazów pozwala na „oblanie” obraz-ka tekstem (Więcej opcji w okienku Układ – Zawijanie tekstu – Układ Ramka). Na wysokości obrazka pojawiła się kotwica – to znak niedrukowalny oznaczający, do którego akapitu przypisany jest obrazek.

Tak wstawiony obrazek można „przeciągać” myszką po obszarze dokumentu

i umieszczać według życzenia. Ta metoda nie sprawdza się w przypadku, kiedy na stronie jest kilka obrazków albo tabel. Wtedy lepiej zastosować tabelę bez krawędzi.

Większość opcji służących do edycji obrazka jest dostępna w menu podręcz-

nym, które można uruchomić, klikając prawym przyciskiem myszy w obrębie obrazka. Wybranie opcji Formatowanie obrazu umożliwia dokonanie szeregu zmian, np. rozjaśnienia czy zwiększenia kontrastu fotografii.


112

Te same funkcje (poprawianie wyglądu obrazka, dodanie specjalnych efek-

tów) udostępnia karta Narzędzia obrazów Formatowanie.

Na obrazku powyżej pokazano efekt zamiany obrazka kolorowego na wersję

w odcieniach szarości, na obrazek czarno-biały, a także zastosowanie Efektu arty-stycznego Rozmycie.

Jeszcze jedna możliwość to Użycie Stylów obrazu.

Ta opcja dodaje do wstawionej grafiki efektowne cienie i ramki.

Edytor tekstu Word

113

Obrazy Clipart

Użytkownicy pakietu Office mają dostęp do galerii gotowych obrazków przy-gotowanych przez firmę Microsoft. Wybranie opcji Wstawianie − Obiekt Clipart powoduje uruchomienie wyszukiwarki clipartów (okienko po prawej stronie ekranu). W wyszukiwarce należy wpisać słowo kluczowe (np. sport), żeby wy-świetlić wszystkie obrazki oznaczone taką etykietą (słowem kluczowym).

W następnym kroku trzeba przeciągnąć miniaturę obrazka do obszaru doku-

mentu lub dwukrotnie kliknąć obrazek – pojawi się on w miejscu kursora. Jeszcze więcej clipartów można znaleźć, wybierając opcję Znajdź więcej

w witrynie Office.com – uruchamia się przeglądarka internetowa i jeśli tylko komputer jest podłączony do Internetu, można przeszukiwać zasoby udostęp-niane na stronach firmy Microsoft.

W galerii clipartów oprócz ilustracji i fotografii znajdują się filmy i pliki dźwię-

kowe. Wyszukiwarka umożliwia filtrowanie obiektów według kategorii (czyli słów kluczowych przypisanych do poszczególnych plików), ale także według typu pli-ków (ilustracja, fotografia, film, dźwięk) i rozmiaru.


114

Kształty

W programie Microsoft Word zasadniczo pracujemy nad tekstem. Autorzy programu przewidzieli jednak sytuację, w której tekst trzeba uzupełnić elemen-tem graficznym. Narzędzie Kształty to zestaw gotowych szablonów – klocków, z których można złożyć nawet skomplikowany rysunek, np. schemat logo. Ryso-wanie w obrębie programów pakietu Office nieco różni się od pracy z Paintem. Tym razem rysunek składa się z obiektów, które leżą jeden nad drugim. Każdy z nich ma obrys narysowany kreską o określonej grubości i kolorze (w szczegól-nym przypadku brak obramowania) i wypełnienie w wybranym kolorze (w szcze-gólnym przypadku – brak – obiekt przeźroczysty). Takie obiekty można przesuwać, skalować, modyfikować i nie tracą one jakości, tak jak w przypadku rysunków przygotowanych w programie Paint. Rysunki w Paint’cie to mapy bitowe, obraz-ki rysowane za pomocą narzędzia Kształt to rysunki wektorowe.

Na przedstawionym przykładzie do dokumentu wstawiono strzałkę. Widać,

że oprócz znanych uchwytów do zmiany rozmiaru i obracania obiektu, pojawiły się żółte uchwyty, które służą do modyfikacji kształtu strzałki.

Zastosowanie kształtów może być bardzo różne. Domyślnie Kształty wsta-wiane są do dokumentu tak, że znajdują się nad tekstem – mogą być dowolnie przesuwane i komponowane z już napisanymi fragmentami dokumentów tabe-lami, innymi rysunkami.

Edytor tekstu Word

115

Spróbujmy przygotować prosty logotyp wymyślonej firmy, wykorzystując Kształty.

Dalej pokazano elementy składowe i efekt końcowy. Cały rysunek składa się z dwóch strzałek i elipsy z wpisaną centralnie nazwą firmy. Elipsa znajduje się na spodzie rysunku, strzałki są wierzchu.

Przestrzenny efekt strzałek i elipsy uzyskano przez wybranie Stylu kształtów

w karcie Narzędzia do rysowania −−−− Formatowanie. Po narysowaniu obiektów należy je przesunąć tak, żeby na siebie nachodziły. Kolejność obiektu na stronie najłatwiej ustawić, klikając go prawym przyciskiem myszy – z menu podręcznego wybieramy następnie Przesuń na wierzch, Przesuń na spód.

Wszystkie trzy elementy można połączyć w jeden obiekt. Należy klikać z wci-śniętym klawiszem Shift na kolejne elementy, a następnie wybrać z menu pod-ręcznego Grupuj. Od tej pory trzy obiekty składające się na logo będą traktowa-ne jako jeden obiekt.

Menu Wstawianie umożliwia także dodanie grafiki SmartArt: jednym klik-nięciem można wzbogacić dokument o diagram lub schemat organizacyjny. Taki rysunek wymaga potem uzupełnienia konkretnymi treściami.

Opcja Wykres pozwala na rysowanie wykresu – odbywa się ono w sposób au-tomatyczny na podstawie danych liczbowych wpisywanych do tabeli. Po wybra-niu tej opcji w osobnym okienku pojawi się kreator, który pozwoli użytkownikowi na ustalenie rodzaju, formy, kształtów, kolorów i wszystkich parametrów wykresu.


116

Opcją rysowania wykresu zajmiemy się przy okazji omawiania arkusza kalku-

lacyjnego. Do usunięcia obrazka z dokumentu wystarczy go zaznaczyć i nacisnąć Delete. Karta Wstawianie zawiera także ważne opcje, które wpływają na wygląd do-

kumentu. Opcja Podział strony dotyczy dłuższych dokumentów – umożliwia roz-poczęcie następnej strony w miejscu, gdzie stoi kursor. Ta opcja może być przy-datna, jeśli zależy nam na tym, żeby kolejne rozdziały naszego opracowania rozpoczynały się na nowej stronie.

W przypadku wielostronicowych dokumentów prawdopodobnie niezbędne będzie zaprojektowanie nagłówka i stopki.

Nagłówek to obszar u góry kartki (nad górnym marginesem) – treści wpro-wadzone tylko raz do obszaru nagłówka będą powtarzać się na wszystkich stro-nach dokumentu. Tak samo stopka (na dole strony) – projektuje się ją jednokrot-nie – będzie wyglądać tak samo na wszystkich stronach.

Przełączenie się do trybu edycji nagłówka/stopki może odbyć się z karty Wstawianie – Nagłówek.

Edytor tekstu Word

117

Rozwija się lista wbudowanych nagłówków – gotowych szablonów, często z elementami graficznymi. Można też wybrać opcję Edytuj nagłówek, umożliwia-jąc zaprojektowanie go od początku.

Kursor ustawia się nad edytowanym tekstem w obszarze Nagłówek. Jeste-

śmy w trybie edycji nagłówka. Ten sam efekt (przejście kursorem do obszaru nagłówka) można uzyskać przez dwukrotne kliknięcie w obszar kartki ponad tek-stem dokumentu. Tekst dokumentu jest teraz wyszarzony – jego edytowanie jest zawieszone. Na wstążce pojawiła się karta Narzędzia nagłówków i stopek z pole-ceniami, które służą do zaprojektowania nagłówka/stopki. Możliwe jest np. wstawienie pola z numerem strony, obrazka oraz zadeklarowanie, w jakiej odle-głości od brzegu kartki ma się znajdować nagłówek/stopka. Często w dokumen-cie deklaruje się: „Inne na pierwszej stronie”. Ta opcja oznacza, że nagłówek i stopka na pierwszej stronie będą inne niż na stronach pozostałych.

Zaprojektujemy nagłówek i stopkę w przykładowym dokumencie.

W nagłówku wpisujemy tytuł opracowania „Wprowadzanie tekstu”. Żeby

tekst odróżniał się od zwykłego tekstu zastosowano kursywę. Po wyśrodkowaniu tekstu zadeklarowano w akapicie krawędź dolną.


118

W obszarze stopki została wstawiona tabela: 1 wiersz, 3 kolumny. Do lewej komórki wstawiono obrazek narysowany za pomocą narzędzia Kształty (obrazek powinien być wklejony „Równo z tekstem”, żeby ułożył się prawidłowo w tabeli). W środkowej komórce wpisujemy dane adresowe firmy (taka informacja zazwy-czaj znajduje się na papierze firmowym). W prawej komórce powinien wyświetlić się numer strony. Edytor tekstu pozwala na wstawianie w dokumencie tzw. pól, zawierających różne informacje (np. bieżąca data albo nazwa pliku). Polem czę-sto stosowanym w nagłówku lub stopce jest właśnie pole numeru strony – obiekt, który na stronie pierwszej wyświetla liczbę 1, na stronie drugiej – 2 itd.

Tu także jest możliwość wybrania szablonu, który będzie zawierał numerację

stron. Wybieramy Zwykły numer w Bieżącym położeniu – jak na przedstawio-nym rysunku. Jeśli edytowana była stopka na pierwszej stronie, w miejscu kurso-ra pojawi się jedynka.

Następnie deklarujemy wyłączenie wszystkich krawędzi w tabeli, poza kra-wędzią górną.

Żeby zakończyć pracę z nagłówkiem/stopką, najlepiej kliknąć dwukrotnie w ob-szar tekstu. Przewijając dokument, można sprawdzić, że na wszystkich stronach pojawiły się identyczne elementy: u góry nagłówek, na dole stopka. Teraz kursor znajduje się w obszarze dokumentu – wyszarzone są obszary nagłówka i stopki.

Jeśli spojrzymy na pierwszą stronę, to okaże się, że tytuł opracowania jest powtórzony dwa razy: w nagłówku i w tekście (tytuł opracowania). Pozbędziemy się więc nagłówka z pierwszej strony.

Edytor tekstu Word

119

Przejdźmy ponownie do trybu edycji nagłówka (dwukrotne kliknięcie myszą

w nagłówek).

W karcie Narzędzia nagłówków i stopek wybieramy opcję Inne na pierwszej stronie. Powoduje to konieczność odrębnego definio-wania tych elementów na pierw-szej stronie opracowania.

Nagłówek pierwszej strony pozostawiamy pusty, a w obszarze stopki pierw-

szej strony można skopiować tabelę z pozostałych stopek w dokumencie.

Kolejne strony będą wyglądały, jak na przedstawionym rysunku. Zaprezentowane możliwości ilustrują filozofię obsługi programu Microsoft

Word. Odtworzenie opisanych czynności pozwoli użytkownikowi na dalsze samo-dzielne poszukiwanie kolejnych opcji i funkcji. Wszystkie funkcjonalności w apli-kacji obsługuje się tak samo. Zawsze jest możliwość cofnięcia niefortunnej czyn-ności. Warto też pamiętać o systemie pomocy wbudowanym do programu.

ARKUSZ KALKULACYJNY EXCEL

Arkusze kalkulacyjne to programy, które mają nam pomóc w operacjach na danych, szczególnie we wszelkiego rodzaju obliczeniach. Dzięki nim w prosty sposób możemy okiełznać nawet wyjątkowo dużą porcję informacji, przetworzyć je, poddać obliczeniom i np. wygenerować wykres.

Excel to jeden z programów pakietu Office. Jest bardzo rozbudowany, a prze-ciętny użytkownik korzysta z niewielkiej części jego możliwości. Opis zawiera najważniejsze informacje, które pozwolą użytkownikowi poruszanie się po pro-gramie i zrozumienie idei jego działania.

Elementy okna programu Ms Excel 2010

Na rysunku przedstawiono okno robocze programu Microsoft Excel 2010. Wyróżniono na nim:

1. Wstążkę – zestaw narzędzi, którymi możemy się posługiwać, 2. Pole nazwy – wyświetla adres aktywnej komórki lub jej nazwę (jeśli została

nadana), 3. Zbiór arkuszy – wszystkie arkusze znajdujące się w aktualnie przeglądanym

skoroszycie, 4. Pole formuły – zawiera dokładnie to, co zostało wpisane w aktywną ko-

mórkę (często to, co jest wyświetlane w komórce, różni się od tego, co zostało wpisane).

Najwięcej miejsca w oknie zajmuje tabela. Jest ona podzielona na kolumny

(ponumerowane literami) oraz wiersze (ponumerowane liczbami), na których przecięciu znajdują się komórki. Każda komórka to osobne miejsce do przecho-wywania danych.

Arkusz kalkulacyjny

121

Adresowanie i zaznaczanie komórek

Każda komórka ma swój adres. Określamy go tak samo, jak numer pola w grze w statki: najpierw podajemy numer kolumny, a na-stępnie numer wiersza, w którym komórka się znajduje. Dlatego komórka wskazana na rysunku ma adres C2. By to sprawdzić wystar-czy zaznaczyć komórkę i przeczy-tać wartość wyświetloną w polu nazwy.

Aby zaznaczyć komórkę przenieś kursor myszy (w tym przypadku jest to biały

krzyżyk) nad komórkę, celując w jej środek i kliknij lewy przycisk myszy. Każda zaznaczona komórka jest otoczona czarną ramką.

Za pomocą jednego ruchu myszy możesz zaznaczyć kilka przylegających do siebie komórek. Takie zaznaczenie będzie miało kształt prostokąta. Aby to zrobić, najpierw wyobraź sobie ten prostokąt. Podjedź myszką nad komórkę w dowol-nym rogu prostokąta (np. w lewym górnym). Następnie wciśnij lewy przycisk


122

myszy i przesuń kursor dowolną drogą nad komórkę znajdującą się po przekątnej prostokąta. Zauważysz, że pewien obszar został otoczony czarną grubą ramką. Możesz już puścić lewy przycisk myszy. Aby lepiej to zrozumieć, wykonaj nastę-pujący przykład.

Chcemy zaznaczyć komórki, tak

jak na rysunku. Zaczynamy zazna-czać od komórki B3. Następnie, trzymając wciśnięty lewy przycisk myszy, przesuwamy kursor nad komórkę D9 i puszczamy przycisk. Pamiętaj, by ustawiać kursor nad środkiem komórki! Zaznaczony obszar nazywamy zakresem ko-mórek B3:D9.

Podstawowe formatowanie komórek

Aby zmienić rozmiar komórki, musimy zmienić szerokość kolumny i wysokość wiersza, w którym ona leży. Obie czynności robimy w podobny sposób.

Aby zmienić szerokość kolumny, ustaw kursor na pionowej linii oddzielającej litery będące numerami kolumn, przyciśnij lewy przycisk myszy i przesuwając mysz w poziomie, ustaw odpowiednią szerokość. Jak już to zrobisz, zwolnij lewy przycisk myszy.

Przeanalizujmy to na przykładzie.

Jeśli chcemy powiększyć kolumnę B łapiemy myszką za linię oddzielającą literki B i C (zawsze z prawej strony kolumny, którą zmieniamy) i przesu-wamy ją w prawo.

Aby zmienić wysokość wiersza, ustaw kursor na poziomej linii oddzielającej

liczby będące numerami wierszy, przyciśnij lewy przycisk myszy i przesuwając mysz w pionie ustaw odpowiednią wysokość. Jak już to zrobisz, zwolnij lewy

Arkusz kalkulacyjny

123

przycisk myszy. Przeanalizujmy to na przykładzie. Jeśli chcemy powiększyć wiersz 4 łapiemy myszką za linię oddzielającą numerki 4 i 5 (zawsze z dołu wiersza, który zmieniamy) i przesuwamy ją w dół.

Formatowanie komórek to nie tylko

zmiana ich wielkości. Możemy zmienić atrybuty dotyczące czcionki (np. wiel-kość, kolor, podkreślenie) za pomocą tej grupy opcji,

wskazać wyrównanie tekstu w ko-mórce za pomocą tej grupy,

lub włączyć opcje wyświetlania liczb

za pomocą tej grupy

We wszystkich przypadkach wystarczy zaznaczyć komórkę lub zakres i kliknąć

w wybraną ikonkę.

Tabela, na której pracujemy za-wiera linie poziome i pionowe kolo-ru szarego. To są linie pomocnicze, dzięki którym łatwo się zorientować w położeniu komórek. Te linie nie występują na wydruku przy stan-dardowych ustawieniach.

Wydruk tabeli z górnego ob-

razka wyglądałby tak, jak na rysunku obok.


124

Aby na wydruku umieścić linie należy odpowiednio sformatować obramowa-nia komórek. Zajmijmy się przykładem z poprzednich rysunków. Aby tabela do-brze wyglądała, na wydruku należy:

•••• zaznaczyć komórki A1:B10, •••• na wstążce w Narzędziach głównych

kliknąć w strzałeczkę po prawej stronie przy

ikonce i wybrać opcję Wszystkie kra-

wędzie . Po wykonaniu tych operacji wydruk tabeli

będzie wyglądał jak na rysunku obok.

Wprowadzanie danych

Wprowadzanie danych do komórki jest bardzo prostą operacją, należy jednak pamiętać o kilku podstawowych regułach dotyczących liczb:

•••• Jeśli do komórki wpisujemy liczbę, to nie może ona zawierać dodatkowych znaków, np. jeśli chcemy umieścić w komórce kwotę 100 zł, wpisujemy tylko 100. Symbol waluty możemy dodać za pomocą opcji wyświetlania liczb.

•••• Separatorem liczb dziesiętnych jest przecinek, a nie kropka. Czyli liczbę 3½ zapiszemy jako 3,5, a nigdy jako 3.5.

Jeśli nie zastosujemy się do tych reguł program najpewniej potraktuje naszą liczbę jako tekst i nie będzie wykonywał obliczeń przy jej użyciu.

Aby wpisać tekst lub liczbę do komórki należy zaznaczyć komórkę docelową, następnie wprowadzić tekst/liczbę za pomocą klawiatury. Na koniec trzeba jesz-cze zatwierdzić operację, naciskając klawisz Enter na klawiaturze.

Spróbuj teraz wpisać do swoje-

go arkusza informacje tak, jak to zrobiono na przykładzie. Jeśli po-mylisz się przy wprowadzaniu danych wyczyścić zawartość ko-mórki, następnie wpisz wartość jeszcze raz.

Aby usunąć zawartość komórki, w której wpis został już zatwierdzony, należy

zaznaczyć komórkę i nacisnąć na klawiaturze przycisk Delete (często oznaczany jako del). Jeśli jednak po wprowadzeniu danych nie zostały one zatwierdzone, można je usunąć z pomocą przycisku Backspace.

Arkusz kalkulacyjny

125

Utworzona tabela to arkusz kalkulacyjny do zarządzania wydatkami mie-sięcznymi. Na razie skupmy się na formatowaniu arkusza, a później wstawimy do niego obliczenia.

Po pierwsze, należy dookoła tabeli wstawić obramowanie, aby na wydruku tabela była widoczna. W tym celu zaznacz komórki A1:B10 i kliknij w strzałeczkę

w dół przy ikonie znajdującej się na wstążce na karcie Narzędzia główne.

Z opcji, które zobaczysz, wybierz Wszystkie krawędzie . Teraz sprawdź, jak wygląda wydruk. Kliknij na wstążce kartę Plik i wybierz opcję

Drukuj. Po prawej stronie okna pojawi się podgląd wydruku. Po zakończeniu analizy wydruku możesz zamknąć podgląd i wrócić do arkusza, klikając jeszcze raz w Plik.

Po drugie, musimy się zająć

liczbami. Wszystkie widniejące w naszej tabeli to kwoty wyra-żone w złotych. Żeby tak były wyświetlane, musimy zmienić for-mat wyświetlania liczb. Zaznacz komórki B2:B10, czyli te które teraz i w przyszłości będą zawie-rały kwoty.

Na wstążce na karcie Narzędzia główne kliknij w ikonkę . Teraz wszyst-

kie liczby są wyświetlane w formacie walutowym.

Zanim zajmiemy się obliczeniami zapisze-my dokument na dysku, np. na Pulpicie. W celu za-pisania pliku kliknij na wstążce w kartę Plik i wybierz z menu Zapisz jako… Po prawej stronie wybierz Pulpit i wprowadź tekst bilans

domowy w polu na-zwy. Na koniec kliknij Zapisz. Plik zapisuje się na dysku z rozszerze-niem xlsx.


126

Tworzenie formuł liczących

Zawsze, gdy chcemy w danej komórce wykonać jakieś obliczenia i wyświetlić wynik tych wyliczeń, musimy ułożyć formułę liczącą. Każda formuła rozpoczyna się od znaku =. Jeśli nie użyjemy znaku równości, to program zamiast policzyć, wyświetli w komórce to, co wpisaliśmy.

Otwórz nowy arkusz kalkulacyjny i wpisz w komórkę A1 tekst =3+5. Nie uży-waj spacji w żadnej formule! Po zatwierdzeniu wpisu za pomocą przycisku Enter zauważysz, że w komórce pojawiła się wartość 8. Kliknij jeszcze raz w komórkę. Teraz pasek formuły będzie wyglądał tak:

W tej formule użyliśmy jednego z operatorów arytmetycznych. Wszystkie

operatory, których możesz użyć, to: + dodawanie, - odejmowanie, * mnożenie – ten znak uzyskasz między innymi za pomocą kombinacji klawi-

szy Shift + 8, / dzielenie, ^ potęgowanie – ten znak uzyskasz między innymi za pomocą kombinacji

klawiszy Shift + 6. Dwa do potęgi piątej zapisujemy jako 2^5. W komórkę A2 wpisz tekst =2+2*2. Według podstawowej zasady matematyki

kolejność wykonywania działań jest taka: najpierw mnożymy, a dopiero później dodajemy. Arkusz kalkulacyjny zna tę zasadę, więc wynikiem działania jest 6.

Edytowanie formuły liczącej Edytujemy teraz wcześniej napisaną formułę. Aby to zrobić, upewnij się, że

zaznaczona jest komórka A2. Jeśli nie, kliknij w nią. Na pasku formuły powinno wyświetlać się =2+2*2. Kliknij w pasek formuły i za pomocą strzałek na klawiatu-rze przenieś kursor tekstowy (migająca pionowa kreseczka) tuż za znak =. Wstaw symbol otwarcia nawiasu (kombinacja klawiszy Shift + 9). Ustaw kursor tekstowy tuż przed znakiem *. Wstaw symbol zamknięcia nawiasu (kombinacja klawiszy Shift + 0). Zatwierdź wpis klawiszem Enter. W komórce A2 widnieje teraz wartość 8.

Arkusz kalkulacyjny

127

Adresy komórek w formułach liczących

Największą zaletą arkusza kalkulacyjnego jest to, że do wykonywania obli-czeń możemy wykorzystywać wartości z różnych komórek, zarówno te wpisane bezpośrednio przez użytkownika, jak i otrzymane w wyniku innych obliczeń. Wpiszmy kilka formuł, które wykorzystają tę zaletę.

Wpisz w komórki A3:A8 formuły:

Komórka Formuła A3 =A1 A4 =A1*3 A5 =A1+A2 A6 =A3+A4+A5 A7 =A1*4-A5 A8 =(A6-

A3)*A1/A7 Zwróć uwagę na to, że wszystkie komórki korzystają z wartości w komórce

A1, czy to bezpośrednio, czy pośrednio pobierając wartości z komórek zależnych od A1. Dlatego, jeśli zmienimy wartość komórki A1, wyniki we wszystkich pozo-stałych komórkach też się zmienią.

Zaznacz komórkę A1 i wpisz

z klawiatury liczbę 13. Po zatwier-dzeniu wpisu wszystkie komórki z zakresu A3:A8 zmienią swoje wartości. Dzieje się tak, ponieważ program przelicza wszystkie for-muły na nowo, jeśli wprowadzimy jakąś zmianę w arkuszu.

Otwórz plik bilans domowy.xlsx, który wcześniej zapisaliśmy na pulpicie.

Jeśli nie masz lub nie możesz znaleźć tego skoroszytu, stwórz nowy na podsta-wie takiego rysunku:


128

Komórka B10 powinna zawie-rać obliczenia bilansu. Należy w niej zsumować wszystkie przy-chody i odjąć od nich wydatki, za-tem formuła powinna wyglądać tak: =B2+B3-(B5+B6+B7+B8+B9).

Kopiowanie formuły

Arkusz kalkulacyjny wspaniale nadaje się do przetwarzania dużej ilości infor-macji. Jeśli dysponujemy tysiącami serii danych i dla każdej z nich musimy wyko-nać te same obliczenia, z pomocą przyjdzie nam właśnie arkusz kalkulacyjny. Po wprowadzeniu danych dotyczących cen netto i stawki podatku VAT na poszcze-gólne towary, obliczymy ich cenę brutto.

Stwórz tabelę jak na kolej-

nym rysunku. Wartość procen-tową można podać jako 23% lub wpisać 0,23 i sformatować ko-mórkę jako zapis procentowy za

pomocą ikony w Narzędziach głównych.

W komórkę D2 wpisz formułę wyliczającą cenę brutto dla towaru. Prawidło-wa formuła powinna mieć postać: =B2+B2*C2. Teraz należy przekopiować for-mułę do pozostałych komórek.

Aby skopiować formułę należy zaznaczyć komórkę, w której formuła się znaj-duje, następnie złapać za czarny kwadracik w prawym dolnym rogu zaznaczenia i przesunąć mysz do ostatniej komórki w którą chcemy wkleić formułę.

Arkusz kalkulacyjny

129

W naszym przykładzie ko-piowanie wykonamy w nastę-pujący sposób:

•••• zaznacz komórkę D2, •••• lewym przyciskiem myszy

złap za czarny kwadracik, •••• przesuń mysz w dół, aż

osiągniesz komórkę D8 i zwol-nij lewy przycisk myszy.

Przejrzyj teraz formuły w komórkach, które wypełniły się danymi. Zwróć

uwagę na adresy komórek, które się zmieniły. Zasada jest następująca:

Kierunek kopiowania formuły w arkuszu

Zmiana adresów komórek w formule

w prawo zwiększanie numerów kolumn

w lewo zmniejszanie numerów kolumn w górę zwiększanie numerów wierszy

w dół zmniejszanie numerów wierszy Ponieważ kopiowaliśmy formuły tylko w dół, zmieniły się jedynie numery

wierszy w adresach komórek. Dokładnie rzecz biorąc, każda kolejna formuła mia-ła adresy z o jeden większym numerem wiersza od poprzedniej formuły. W na-szym ćwiczeniu znajduje się jedynie siedem towarów. Wyobraźmy sobie, że tabela zawierałaby 2500 pozycji. Wykonanie tych obliczeń dla tak dużej tabeli zajęłoby maksymalnie parę sekund więcej.

Autosumowanie

Jedną z częściej wykonywanych operacji jest sumowanie wartości przylegają-cych do siebie komórek. Aby nie tracić czasu na wpisywanie formuł typu =A1+A2+A3+A4+A5 w Microsoft Excel wbudowano funkcję SUMA, która dodaje wszystkie wartości w zadanym zakresie. Aby jeszcze ułatwić nam pracę, program

wyposażono w przycisk Autosumowanie umieszczony w Narzędziach głów-nych, który wstawia wspomnianą funkcję.


130

Operację Autosumowania wykonujemy w następujący sposób: •••• zaznacz wszystkie komórki, które mają być zsumowane oraz jeszcze jedną

pustą, •••• kliknij w opcję Autosumowania na wstążce.

Przećwiczmy to na przykładzie.

Utwórz nowy arkusz, według wzo-ru na rysunku.5

Zaznacz komórki B2:B16. Jed-na z komórek jest pusta. Kliknij w Autosumowanie. Pusta komórka wypełniła się sumą. Kliknij w B16 i sprawdź, czy formuła wygląda następująco =SUMA(B4:B15).

Tworzenie wykresów

Microsoft Excel potrafi generować wykresy na podstawie danych zgroma-dzonych w arkuszu. Utworzenie wykresu zajmuje kilka sekund i wygląda on na-prawdę profesjonalnie. Za każdym razem, gdy zmienią się dane źródłowe wykre-su, on sam dostosowuje się do nowych wartości. Nie potrzeba tworzyć go od początku.

Aby utworzyć wykres należy: •••• zaznaczyć dane do wykresu, •••• na wstążce z karty Wstawianie wybrać odpowiedni typ wykresu. Utwórzmy wykres na podstawie poprzedniego arkusza (Wybory prezydenckie

w 2000 r.). W tym celu zaznacz komórki A3:B16, na wstążce przejdź do karty Wstawianie i z dostępnych opcji wybierz wykres kołowy. Pojawi się kilka rodza-

__________ 5 Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wybory_prezydenckie_w_Polsce_w_2000_roku.

Arkusz kalkulacyjny

131

jów wykresów kołowych, kliknij w dowolny. Na arkuszu pojawi się wykres przed-stawiający rozkład głosów na poszczególnych kandydatów. Kliknij prawym przyci-skiem myszy w koło i z menu kontekstowego wybierz Dodaj etykiety danych. Na wykresie ukażą się wartości liczbowe. Kliknij jeszcze raz prawym przyciskiem myszy w koło i wybierz Formatuj etykiety danych. W Opcjach etykiet odznacz kratkę przy Wartość i zaznacz tę przy Wartość procentowa. Kliknij Zamknij. Program sumował wszystkie głosy i potraktował je jako 100%. Dla każdego kandydata obliczył, jaki procent w ogóle stanowiły głosy na niego oddane i tę wartość umieścił na wykresie.

Wykres powinien wyglądać tak:

Korzystanie z funkcji wbudowanych

Program Microsoft Excel ma sporą bibliotekę funkcji, których możemy uży-wać w formułach. Znajdują się tu funkcje z takich dziedzin, jak matematyka, fi-nanse, statystyka, inżynieria czy logika. Niektóre funkcje, jak np. SUMA wymagają jedynie podania zbioru wartości (mogą być adresy komórek), na których zostanie wykonana pewna operacja. W innych wartości, które wskazujemy w funkcji, mają odpowiednie zadania, np. określenie liczby miejsc po przecinku, do zaokrąglenia liczby. Wszystkie wartości, jakie przekazujemy do funkcji (wpisujemy w nawiasy po nazwie funkcji), nazywamy argumentami funkcji.

Wstawianie funkcji wykonujemy następująco: •••• zaznacz komórkę, w której ma się pojawić wynik działania funkcji,

•••• obok paska formuły kliknij w przycisk , •••• wybierz funkcję, •••• wpisz parametry funkcji.


132

Przygotuj nowy arkusz według wzoru rysunku.

Wstawmy funkcję, która obliczy sumę liczb w komórkach A1:C4. Zaznacz ko-

mórkę E2 i kliknij w przycisk znajdujący się po lewej stronie paska formuły. Z listy rozwijanej ozna-

czonej na rysunku wybierz kategorię Matematyczne. Na liście znajdź funkcję SUMA i kliknij OK.

W polu Liczba1 wpisa-

ny został zakres A2:D2. Nie są to komórki, które chcemy zsumować. Wy-kasuj tę wartość i wpisz A1:C4. Kliknij OK, by za-kończyć wstawianie funk-cji. W podobny sposób oblicz średnią, największą i najmniejszą liczbę.

Arkusz kalkulacyjny

133

Wszystkie trzy funkcje należą do kategorii Statystyczne. Ich nazwy znajdziesz dalej w rozwiązaniu.

Poprawnie wykonane zadanie powinno przynieść efekt w postaci następują-cych formuł:

Komórka Formuła

E2 =SUMA(A1:C4) F2 =ŚREDNIA(A1:C4) G2 =MAX(A1:C4) H2 =MIN(A1:C4)

INTERNET

Podłączenie do Internetu

Internet to pojęcie bardzo rozległe. Najbardziej ogólnie rzecz ujmując, to sieć połączonych ze sobą komputerów, które mogą się komunikować i wymieniać informacje.

Obecnie w sieci Internet funkcjonują miliony komputerów na całym świecie. Praktycznie każdy współczesny komputer jest przystosowany do przyłączenia go do sieci. Przeciętny użytkownik nie musi interesować się, jak od strony technicz-nej wygląda połączenie (sieć bezprzewodowa, kabel telefoniczny czy światło-wód). Jednak powinien wiedzieć, kto jest jego dostawcą Internetu i jakie są pa-rametry połączenia.

Dostawcą Internetu może być nasz operator telefoniczny. Tym samym ka-blem, który służy do prowadzenia zwykłych rozmów telefonicznych, realizowane jest połączenie, które służy do wymiany danych cyfrowych. Kiedyś do gniazda telefonicznego podłączało się modem wbudowany do komputera. Przepusto-wość takiego połączenia nie była zbyt duża (np. 100 kB/s).

Obecnie standardem są urządzania ADSL. Popularna w Polsce Neostrada to właśnie modem i router ADSL. Takie urządzenie zainstalowane w domu pozwala na podłączenie kablem sieciowym nawet kilku komputerów, a kolejne mogą być podłączone siecią bezprzewodową (oczywiście równocześnie można korzystać z Internetu i telefonu).

W dużych osiedlach mieszkaniowych operatorzy telewizji kablowej budują sieć komputerową – w mieszkaniu abonenta znajduje się gniazdko podłączone do Internetu.

Operatorzy telefonii komórkowej oferują Internet mobilny. W tym przy-padku z Internetu można korzystać wszędzie tam, gdzie jest zasięg danej sieci GSM. Instalacja Internetu mobilnego jest bardzo prosta. Do gniazda USB należy włożyć modem (z wyglądu podobny do pendrive’a). Samoczynnie instalują się potrzebne sterowniki i oprogramowanie i po chwili komputer jest przyłączony do Internetu.

Internet

135

Za podłączenie do Internetu płaci się operatorowi abonament. Wysokość opłaty zależy od przepustowości łącza. Najniższe obecnie oferowane prędkości łącza to 2 – 4 MB/s. W zupełności wystarcza to do przeciętnej aktywności w In-ternecie (przeglądanie stron internetowych, sprawdzanie poczty). Większa prze-pustowość, np. 10−20 MB/s będzie potrzebna, jeśli planujemy korzystać np. z in-ternetowej telewizji.

Operatorzy telekomunikacyjni z jednego regionu łączą swoje systemy w sieć o zasięgu regionalnym (MAN – Metropolitan Area Network). MAN-y są połączo-ne w sieć krajową, a ta z kolei przyłączana jest do sieci globalnej, ogólnoświato-wej. Oczywiście im wyżej w tej hierarchii, tym wydajność połączeń jest większa, a połączenia są dublowane po to, żeby zwiększyć niezawodność.

Internet to miliony komputerów połączonych ze sobą za pomocą mediów transmisyjnych, takich jak kable miedziane i światłowody (także fale radiowe w przy-padku sieci bezprzewodowej). Przełączniki, routery, modemy, karty sieciowe to osprzęt, który pozwala na fizyczne połączenie wszystkich elementów.

I wreszcie komputery: komputer zwykłego użytkownika przyłączony do In-ternetu jest nazywany hostem. Serwery to komputery o większej mocy oblicze-niowej ze specjalistycznym oprogramowaniem – są włączone na stałe, 24 godzi-ny na dobę. Zainstalowane na nich oprogramowanie realizuje w sieci usługi (strony WWW, poczta elektroniczna, udostępnianie plików), do których mają dostęp hosty.

Komunikacja między komputerami w Internecie odbywa się dzięki temu, że przyjęto jeden standard protokołu komunikacyjnego tzw. IP (Internet Protocol). Dla zwykłego użytkownika korzystanie z protokołu IP oznacza, że jego komputer po podłączeniu do Internetu ma unikalny w skali globalnej numer IP. Numer IP ma postać 182.122.220.1126 i w sposób jednoznaczny identyfikuje host w sieci (tak jak numer telefonu). Jeśli komputer jest podłączany do sieci w kilku miejscach (w domu, w pracy, w hotelu), za każdym razem otrzymuje inny numer IP z puli numerów, które posiada do swojej dyspozycji operator – dostawca In-ternetu.

Każde działanie w Internecie (otworzenie strony WWW, pobranie pliku itd.) jest rejestrowane przez serwery. Fakt pobrania pliku przez komputer o danym numerze IP pozwala ustalić, kto dokonał tej czynności, nawet jeśli serwer i host znajdują się fizycznie na innych kontynentach.

__________ 6 Tak naprawdę sprawa jest trochę bardziej skomplikowana. Tylko serwery i routery w sieci

internetowej mają niepowtarzalne (tzw. publiczne) adresy IP. Natomiast hosty (zwykli użytkownicy) dostają od swojego dostawcy Internetu tzw. prywatne numery IP (które w różnych sieciach lokal-nych mogą się powtarzać). Tak czy inaczej każdy komputer podłączony do Internetu jest jedno-znacznie identyfikowany po numerze IP.


136

Podłączenie komputera do sieci

Podłączenie komputera z Windows 7 do Internetu w najprostszym przypadku może sprowadzać się do włożenia kabla sieciowego do gniazd w komputerze i route-rze (np. Neostrady).

Prawidłowo działające podłączenie do Internetu pokazuje rysunek dostępny w okienku Centrum sieci i udostępniania (Start – Panel sterowania – Centrum sieci i udostępniania).

Na obrazku przedstawiono stan podłączenia naszego komputera do Interne-tu. W tym przypadku podłączenie jest zrealizowane w dwóch krokach:

Pierwszy krok to połączenie między komputerem a routerem (na rysunku to Neostrada − urządzenie o nazwie ZTE_0DB4). To połączenie jest zrealizowane przez sieć bezprzewodową.

Drugi krok to połączenie między routerem a zewnętrzną siecią Internet (w tym przypadku realizowane przez TPSA).

Oba połączenia są sprawne – jest możliwe korzystanie z Internetu.

Może zdarzyć się taka sytuacja: Brak połączenia z między komputerem a routerem – w tym przypadku trzeba za-

cząć od sprawdzenie kabla sieciowego. Być może została wyłączona karta sieci bez-przewodowej.

Internet

137

W tym przypadku połączenie z routerem działa poprawnie. Brak natomiast

łączności między z routerem a dostawcą Internetu. Wystarczające może być w tym przypadku zresetowanie czyli chwilowe wyłączenie zasilania routera. Być może jakiś błąd jest po stronie operatora.

Niestety, trudno przewidzieć wszystkie możliwe sytuacje i określić, co może

być przyczyną braku dostępu do sieci. Windows proponuje w takim przypadku pomoc w wykonaniu poprawnych ustawień, ale nie zawsze te czynności są jasne dla początkującego użytkownika.


138

Jeszcze uwaga na temat sieci bezprzewodowej. Jeśli twój komputer jest wy-posażony w kartę sieci bezprzewodowej, to po wybraniu opcji Połącz z siecią zapali się okienko pokazujące sieci bezprzewodowe działające w najbliższej okoli-cy (np. sieć instytucji, która mieści się w sąsiednim budynku).

Obrazek wskazuje siłę sygnału – im

więcej zielonych słupków, tym większa szansa na dobrej jakości połączenie. Z tej listy należy wybrać sieć, do której chcemy się przyłączyć. Zapali się wtedy okienko, do którego należy wpisać klucz dostępu (to zrozumiałe – nikt nie chce, żeby z jego routera korzystali sąsiedzi).

Następuje uwierzytelnienie i po chwili, komputer powinien być podłą-czony do sieci.

Klucz zabezpieczeń do sieci ustala się podczas instalacji domowej Neostrady.

Jeśli podróżujesz z notebookiem i trafiłeś do hotelu, który oferuje swoim klien-tom sieć WiFi, to taką informację prawdopodobnie uzyskasz w recepcji.

Uwaga: podłączanie się do sieci niezabezpieczonej (bez klucza) wiąże się z niebezpieczeństwem. Takich połączeń należy unikać (przy próbie połączenia z taką siecią pojawi się stosowny komunikat).

Niektóre sieci są zabezpieczone w ten sposób, że do rutera „zapisuje się” tyl-

ko uprawnione komputery. Każda karta sieciowa ma swój unikalny identyfikator tzw. adres fizyczny (MAC Address). Tak więc, jeśli w routerze zapisać adresy fi-zyczne uprawnionych komputerów, to tylko one będą mogły uzyskać dostęp do sieci. Może się zdarzyć, że operator sieci osiedlowej, podłączając nasz komputer do sieci, poprosi o MAC Address naszego komputera.

Internet

139

Ten parametr można odnaleźć, uruchamia-jąc tzw. okno konsoli. Po kliknięciu Start należy wpisać do pola wyszukiwania cmd i nacisnąć Enter.

Po uruchomieniu okienka konsoli należy wpisać polecenie: ipconfig /all i nacisnąć Enter.

W konsoli wyświetlą się informacje dotyczące połączeń sieciowych. Na liście

trzeba odnaleźć nazwę właściwej karty sieciowej (Karta Ethernet Połączenie lokalne lub Karta bezprzewodowej sieci LAN) i jej adres fizyczny.

Do sieci bezprzewodowej mogą być podłączone komputery, ale także tablety

i telefony z wbudowaną kartą WiFi. W tym przypadku zasady bezpieczeństwa są takie same (klucz dostępu, MAC Address).

Strony internetowe

Komputer podłączony do Internetu umożliwia korzystanie z usług interneto-wych (strony WWW, ftp, poczta elektroniczna). Dla przeciętnego użytkownika synonimem Internetu są strony WWW, bo właściwie wszystkie usługi są dostęp-ne właśnie przez te strony.

WWW to skrót od angielskiego World Wide Web. Oznacza to ogólnoświato-wą sieć połączonych ze sobą serwisów informacyjnych. Serwisy te są przygoto-wane w taki sposób, żeby były dostępne dla wszystkich bez względu na sprzęt (komputer stacjonarny, laptop, tablet, telefon), system operacyjny (Windows, Linux), sposób podłączenia do Internetu (podłączenie kablem, sieć bezprzewodo-wa). WWW to zestawy stron internetowych umieszczane przez różne instytucje (i osoby prywatne) na milionach serwerów w Internecie. Są połączone ze sobą, umożliwiając łatwe przełączanie się miedzy nimi i wyszukiwanie informacji. Strony


140

internetowe napisane są w tzw. języku HTML. To specjalny kod, który pozwala na wyświetlanie treści dokumentów internetowych w każdym komputerze.

Żeby korzystać z Internetu trzeba uruchomić przeglądarkę WWW, czyli pro-gram do przeglądania stron internetowych. Razem z systemem Windows do-myślnie jest instalowany Internet Explorer. Niektórzy wolą przeglądarkę Mozilla Firefox (w systemach Linux Internet Explorera w ogóle nie da się zainstalować i tu Firefox będzie pewnie domyślną przeglądarką). Można zainstalować także inne przeglądarki, np. Safari (popularna w komputerach MAC i telefonach ko-mórkowych) albo Chrome (produkt firmy Google).

W komputerze może być zainstalowanych kilka przeglądarek (są to programy darmowe), a użytkownik wybiera tę, która najbardziej mu odpowiada.

Przeglądarki internetowe bar-

dzo często są uaktualnianie. Prak-tycznie co kilka miesięcy udostęp-niane są nowe wersje programów. To zrozumiałe, bo przeglądanie Internetu wiąże się z różnymi za-grożeniami więc producenci po-prawiają swoje produkty. Ponadto oferowane są ułatwienia i nowe możliwości wynikające z rozwoju Internetu. Przeglądarki upodabniają się do siebie i właściwie użytkownik korzystający z IE bez kłopotu poradzi sobie po uruchomieniu Firefoxa. Oczywiście w konkretnym kompute-rze może być zainstalowana inna wersja przeglądarki, użytkownik mo-że włączyć/wyłączyć dodatkowe pa-ski narzędzi.

Uruchomienie przeglądarki internetowej odbywa się tak samo, jak każdego

innego programu. Nasz opis dotyczy przeglądarki Internet Explorer w wersji 9.0. Po uruchomieniu programu otwiera się okienko, które służy do przeglądania

stron internetowych. Oczywiście najlepiej, żeby jak najwięcej miejsca na stronie przeznaczone było na treść strony, dlatego w nowej wersji przeglądarki menu i przyciski narzędzi zostały poukrywane.

Internet

141

W przypadku braku po-łączenia z siecią przeglą-darka wyświetli stosowny komunikat: w takim przy-padku należy wrócić do Centrum sieci i udostęp-niania i sprawdzić stan połączenia.

Jeśli komputer jest podłączony do Internetu, nastąpi połączenie z pierwszą

stroną internetową. Jest to tzw. strona startowa przeglądarki – użytkownik sam może zdecydować, od której strony będzie rozpoczynał przeglądanie Internetu.

W tym przypadku stroną startową jest strona wyszukiwarki Google (często korzystanie z Internetu sprowadza się do szukania różnych informacji w Interne-cie – więcej na ten temat trochę później).

Przeglądanie Internetu w najprostszym przypadku polega na wpisaniu tzw.

adresu internetowego strony WWW, z której treścią chcemy się zapoznać w polu adresu w przeglądarce, i naciśnięciu klawisza Enter. Adresy stron internetowych składają się z kilku członów oddzielonych kropkami.

Przykładowy adres brzmi: http://www.onet.pl


142

Pierwszy człon nazwy – prefiks http:// oznacza protokół HTTP (ang. Hyper-text Transfer Protocol), który odpowiada za publikowanie stron WWW w Inter-necie. Ponieważ jest on domyślny, w przypadku stron WWW można go pominąć, wpisując adres strony do przeglądarki. Czasem w tym miejscu w adresie strony znajduje się prefiks https://, co oznacza, że próbujemy połączyć się ze stroną, która obsługuje szyfrowaną wersję protokołu http.7 Czasem adres zaczyna się od ftp://, co oznacza połączenie z protokołem FTP (ang. File Transfer Protocol) – chodzi o możliwość pobierania plików z serwerów ftp.

Kolejny człon zazwyczaj jest nazwą firmy lub jej skrótem (np. onet, polskiera-dio, microsoft). Po kropce występuje oznaczenie domeny „tematycznej”, np. com (strona firmy komercyjnej), gov (organizacji rządowej), edu (edukacyjnej). I wreszcie oznaczenie tzw. domeny krajowej, np. pl (Polska), it (Włochy) itd. Niektóre adre-sy nie mają oznaczenia „tematycznego” lub krajowego.

Jak wcześniej wspomniano, miliony instytucji na całym świecie (także osoby prywatne) tworzą własne serwisy informacyjne i umieszczają je w internetowych serwerach WWW. Jak to się dzieje, że użytkownik Internetu może przeczytać informacje z serwera, który jest umieszczony „gdzieś w sieci”, być może nawet za oceanem? Każdy serwer (tak, jak wszystkie komputery w sieci) ma przypisany adres IP i dzięki temu można się do niego podłączyć i przeglądać zmieszczone na nim informacje. Po wpisaniu adresu do przeglądarki, nasz komputer najpierw łączy się z tzw. serwerem DNS (ang. Domain Name Server) – tutaj przechowywa-ne są adresy różnych serwisów internetowych i ich numery IP. Po ustaleniu nu-meru IP następuje właściwe połączenie z serwerem WWW i pobranie strony, która wyświetli się w przeglądarce.

W przypadku błędnie wpi-

sanego adresu okienko prze-glądarki wyświetli komunikat o niemożności odnalezienia serwera albo zaproponuje po-szukiwanie informacji z adre-sami podobnymi do wpisa-nego. Na ilustracji − okienko Mozilla Firefox ze stosownym komunikatem.

__________ 7 Podczas połączeń na strony banku, strony sklepów internetowych koniecznie należy spraw-

dzić, czy odbywa się ono z protokołem https. Tylko takie połączenia (z szyfrowaniem danych) dają możliwość zabezpieczenia naszych danych.

Internet

143

Zacznijmy od elementów okienka przeglądarki internetowej.

Przycisk Wstecz powoduje powrót do strony ostatnio przeglądanej, a Dalej

– działanie odwrotne do poprzedniego. Często podczas przeglądania stron inter-netowych potrzeba wracać do stron odwiedzanych ostatnio. Przyciski Wstecz i Dalej umożliwiają łatwe przełączanie stron ostatnio używanych.

Pole adresu − służy do wpisania adresu internetowego serwisu, z którym chcemy się połączyć. W tym miejscu wyświetla się adres strony, którą właśnie przeglądamy.

Przycisk Wyszukaj − pozwala na łatwe przełączenie się do wyszukiwarki in-ternetowej (w przypadku IE jest to strona bing.com).

Przycisk Autouzupełnianie − rozwija listę ostatnio używanych stron interne-towych, co ułatwia odnalezienie w Internecie miejsc, z których często korzystamy.

Odśwież – powoduje ponowne wczytanie strony internetowej. Zatrzymaj – wstrzymuje otwieranie strony internetowej. Otwieranie strony

WWW wiąże się czasem z pobieraniem kilku, kilkunastu plików. Przy łączu o ni-skiej wydajności może to trwać dość długo – użytkownik może zrezygnować z otwarcia strony, która zbyt długo się otwiera.

Przycisk Strona główna − powoduje powrót do strony ustawionej jako star-towa w przeglądarce bez konieczności wpisywania adresu.


144

Przycisk Ulubione pozwala na otwo-rzenie i zarządzanie stron, z których użytkownik często korzysta. Czasem, przeglądając Internet, oceniamy, że dana strona zawiera przydatne infor-macje i będziemy w to miejsce wracać. Można zapisać sobie adres tej strony na kartce, ale lepiej dodać ją do Ulu-bionych – strona pozostanie dostępna właśnie na liście Ulubionych, a jej otworzenie będzie się odbywać bez konieczności wpisywania adresu.

Przycisk Narzędzia otwiera me-nu z listą opcji dostępnych doty-czących obsługi oglądanej strony. Jest możliwość wydrukowania lub zapisania strony w pliku html. Jest wreszcie możliwość przeszukania treści strony w celu znalezienia określonej frazy.

Warto zwrócić uwagę na Opcje in-

ternetowe. Wybranie tego polecenia uruchamia okienko, które służy m.in. do ustawienia poziomu zabezpieczeń systemu podczas przeglądania Inter-netu. To bardzo istotne ustawienia – nie należy ich zmieniać pochopnie, bez rozumienia, jakie to powoduje konsekwencje.

Internet

145

Pokazane w przykładzie okienko Internet Explorera było minimalistyczne – dodatkowe paski zostały ukryte tak, żeby obszar przeznaczony na treść strony był jak największy. W innym przypadku okienko IE może wyglądać tak:

W podanym przykładzie włączony jest pasek menu, pasek Ulubione oraz

pasek Narzędzi. Strony internetowe w najprostszym przypadku zawierają tekst, czasem także

grafikę, a czasem jeszcze dodatkowo inne elementy multimedialne (wideo, dźwięki, animacje flash). Jednak najistotniejszą cechą stron internetowych jest to, że zawierają one odnośniki (hiperłącza), które pozwalają na łatwe przełączanie się do innych stron i podstron serwisu.

Pokazana na przykładzie strona Onet to tzw. portal internetowy. Strona taka jest rodzajem serwisu informacyjnego – zawiera mnóstwo aktualnych informacji na różne tematy (polityka, gospodarka, sport, pogoda, kursy walut, ciekawostki). Na stronie głównej portalu internetowego znajdują się właściwie same odnośniki do artykułów na różne tematy. Jeśli zainteresuje nas któryś z tytułów, wystarczy go kliknąć, a nastąpi przekierowanie na podstronę, na której wyswietli się artykuł. Nad zawartością portalu pracuje zespół programistów, grafików, autorów, redaktorów. Tylko ciekawe i aktualne informacje przyciągają internautów. To ważne, bo na stronie znajdują się także reklamy mające postać efektownych obrazków lub animacji flash. Właśnie z reklam utrzymuje się portal internetowy (koszt serwera, praca programistów i redaktorów serwisu). Odnośniki reklam zazwyczaj prowadzą do innych serwisów internetowych.

Inne polskie portale to Wirtualna Polska (www.wp.pl), Interia (www.interia.pl), Gazeta.pl (www.gazeta.pl).

Obecnie praktycznie każda firma ma własną stronę WWW. Czasem chodzi o dotarcie do potencjalnych klientów z ofertą świadczonych usług i oferowanych towarów. Czasem strona jest miejscem świadczenia usług.

Zazwyczaj wszystkie strony serwisu internetowego są dostępne dla wszyst-kich użytkowników Internetu. Czasem wymagane jest, żeby użytkownicy założyli swoje osobiste konto i dopiero po podaniu nazwy użytkownika i hasła mogą ko-rzystać z serwisu. Bywają serwisy, z których można skorzystać bez żadnych ogra-niczeń. Zdarza się, że dostęp do niektórych stron jest płatny (np. wysyłając sms na podany numer, otrzymuje się kod dostępu do jakiejś strony). W taki sposób można mieć dostęp do muzyki, filmów, książek i czasopism elektronicznych, któ-re udostępniane są przez strony WWW.


146

Nie jest celowe podawanie tutaj adresów konkretnych stron WWW, więc tyl-ko dwa przykłady:

Portal Allegro (www.allegro.pl) to przykład strony niezwykle rozbudowanej, a jednak pozwalającej na precyzyjne wyszukanie informacji.8 Portal jest interne-towym targowiskiem. Zalogowani użytkownicy z całego świata mogą wystawić tu swoje produkty na sprzedaż.

Przejrzyj listę kategorii, pod-

kategorii, wypróbuj jak działa wyszukiwanie przedmiotów. Osoby, które chcą kupić jakiś przedmiot, mogą łatwo odszu-kać potrzebną ofertę i dokonać zakupu (ewentualnie wziąć udział w licytacji) po wcześniej-szym zalogowaniu się.

Innym przykładem usług in-

ternetowych może być strona przykładowego banku. Użyt-kownik po zalogowaniu się (czyli podaniu nazwy użytko-wnika i hasła) może zarządzać swoim kontem (sprawdzać je-go stan wykonywać przelewy itp.).

Ten przykład jest ważny z innego powodu: połączenia ze stronami, które wymagają podania danych osobowych tak wrażliwych, jak hasło dostępu do kon-ta bankowego czy numer karty kredytowej, powinny być szyfrowane (protokół https). Takie sytuacje zdarzają się właśnie na stronach banków, sklepów interne-towych, placówek medycznych czy edukacyjnych.

Każdy użytkownik po jakimś czasie korzystania z Internetu zgromadzi w Ulu-bionych zestaw stron, które są mu potrzebne w pracy (portal z wiadomościami,

__________ 8 Według portalu zawierającego statystyki Internetu http://www.alexa.com/topsites/countries/PL,

przywołane w przykładach strony www.google.pl, onet.pl i allegro.pl należą do stron najczęściej odwiedzanych przez polskich internautów.

Internet

147

internetowa księgarnia, bank, rezerwacja hoteli i biletów lotniczych, strony do-mowe zespołów muzycznych czy klubów sportowych itp.). Do Ulubionych stron warto dodać Wikipedię. To projekt internetowej encyklopedii tworzonej przez samych internautów (jeśli jesteś specjalistą w jakiejś dziedzinie, możesz do-dać/edytować hasła w tej encyklopedii). Rzetelność i wiarygodność informacji w Wikipedii czasem pozostawia sporo do życzenia, ale niewątpliwie może być użyteczna, zwłaszcza że zawiera odnośniki do innych źródeł.

Wyszukiwanie informacji w Internecie

Bardzo często problem użytkownika polega na tym, że nie wie on, gdzie zna-leźć jakąś informację.

Dawniej użytkownicy

portali internetowych ko-rzystali z katalogów stron internetowych zawierają-cych pogrupowane w ka-tegorie adresy stron WWW.

Obecnie powszechne

jest korzystanie z wy-szukiwarek interneto-wych. Są one wbudo-wane do portali inter-netowych. Standardem wśród wyszukiwarek in-ternetowych jest wyszu-kiwarka firmy Google.


148

Amerykańska firma Google powstała w 1999 roku i jest przykładem ogrom-nego sukcesu komercyjnego.9 Twórcy firmy postawili sobie za cel skatalogowanie światowych zasobów Internetu i umożliwienie łatwego dostępu do nich. Google przez swoją stronę oferuje oprócz wyszukiwarki także inne usługi: AdWords i AdSense (serwisy reklamowe), pocztę elektroniczną Gmail, Google Maps, Picas-sa (serwis do udostępniania zdjęć w Internecie). Google wykupił popularny ser-wis wymiany plików wideo YouTube, jest producentem przeglądarki Chrome, udostępnia usługę automatycznego tłumaczenia stron WWW i wiele innych.

Można powiedzieć, że w ostatnich latach wyszukiwarka Google i połączone

z nią usługi zmieniły Internet i ukształtowały zachowania użytkowników sieci. Istotą Internetu jest informacja. Ludzie podłączają się do sieci, bo chcą zna-

leźć informacje albo je tam umieszczają po to, żeby zaistnieć. Problem polega na tym, żeby dotrzeć do potrzebnych zasobów. W sieci są strony zawierające rzetel-ne i prawdziwe dane, ale jest mnóstwo stron nieaktualnych i wprowadzających w błąd. Ostatecznie to użytkownik musi ocenić przydatność i rzetelność znalezio-nych informacji. Najpierw jednak trzeba do nich dotrzeć.

__________ 9 Ponad 20 000 pracowników w kilkunastu krajach, przychody na poziomie 10 miliardów i zyski

rzędu 3 miliardów dolarów rocznie (wg Wikipedii http://pl.wikipedia.org/wiki/Google).

Internet

149

Obecnie do poszukiwania informacji w sieci używa się wyszukiwarek interne-towych. Standardem jest wyszukiwarka Google. Funkcjonuje ona jako osobna strona albo jest wbudowana do popularnych portali internetowych.

Strona Google jest przetłumaczona na język polski i wyposażona w system pomocy po polsku. Klikając odpowiednie odnośniki, możemy szybko dotrzeć do podstron z opisem i instrukcją obsługi poszczególnych usług.

Według autorów strony wyszukiwanie jest łatwe: „W polu wyszukiwania

wpisz po prostu to, o czym myślisz, naciśnij klawisz Enter lub kliknij przycisk Szukaj, a Google przeszuka Internet w poszukiwaniu treści pasujących do Twojego wyszu-kiwania”.10

W rzeczywistości sprawa jest trochę bardziej skomplikowana. Prześledźmy to na przykładzie: wybieramy się do nad morze, do krynicy.

Chcielibyśmy znaleźć przez Internet tanie noclegi. Uruchamiamy więc stronę wyszukiwarki Google, wpisujemy do pola wyszukiwania „nocleg w krynicy” i naci-skamy Enter.

__________ 10

http://www.google.pl/support/websearch/bin/answer.py?answer=134479.


150

Strona Google wyświetla wyniki wyszukiwania: znaleziono ponad 5 milionów

stron WWW, na których mogą być interesujące nas informacje. To tylko pozornie dobry wynik, bo przejrzenie 5 milionów stron z propozycjami noclegu nie jest możliwe.

Nasze zapytanie nie było jed-nak zbyt precyzyjne. Nam chodzi o Krynicę leżącą nad morzem. Po zmodyfikowaniu pytania nocleg w Krynicy Morskiej liczba stron znacznie się zmniejszyła – ok. 2 milionów

Jeśli szukaną frazę wpisać w cudzysłowie, znalezione zosta-ną strony zawierające dokładnie taki układ wyrazów. Trafień zdecydowanie mniej – 184 000.

Jeśli chodzi nam o tanie nocle-gi, to być może powinniśmy wy-kluczyć hotele i apartamenty.

Internet

151

Użycie operatora „-„ powoduje, że w wyszukiwaniu pominięte zostaną strony zawierające wyraz poprzedzony minusem. Liczba znalezionych stron: ok. 77 000.

Liczba stron z ofertami noclegów ciągle jest duża. Na pierwszych miejscach li-sty są strony, które najlepiej odpowiadają zapytaniu, ale nie ma gwarancji, że są to strony aktualne. Przydatne więc może być zastosowanie opcji Szukanie za-awansowane.

Zastosowano filtr Data ostatniej aktualizacji.

Po zadeklarowaniu, że intere-sują nas strony zmodyfikowane w okresie ostatniego roku, otrzy-mujemy 76 wyników. To rozsąd-na liczba, choć może okazać się, że i tak nie znajdziemy na nich interesującej oferty i poszukiwa-nie trzeba będzie zacząć od nowa (z innymi wyrazami w zapytaniu).

Być może trzeba zacząć od „tanie noclegi w krynicy morskiej” lub „noclegi

nad morzem +krynica” itd. Opisany przykład pokazuje, że efektywne wyszukiwanie informacji w Interne-

cie, to kwestia przyjęcia pewnej strategii (umiejętny dobór i zmiana słów kluczo-


152

wych) i cierpliwe wykonywanie kolejnych prób, które przyniesie założony efekt – znalezienie potrzebnej informacji (w tym przypadku stron internetowych niedro-gich pensjonatów czy kwater prywatnych w Krynicy Morskiej).

Jeszcze krótkie objaśnienie do strony z wynikami wyszukiwania Google.

Na trzech pierwszych pozycjach listy wyszukiwania oraz po prawej stronie

znajdują się reklamy – linki sponsorowane – strony tematycznie zbliżone do naszego zapytania, ale niekoniecznie z nim zgodne (np. pierwsza pozycja zawiera słowo Hotel, które było w zapytaniu wykluczone). To właśnie za możliwość umieszczenia swoich adresów w tym miejscu płacą firmy, które chcą, żeby do nich trafili potencjalni klienci poszukujący pokoju (w tym przypadku w Krynicy).

Właściwe wyniki wyszukiwania to lista stron ułożona w kolejności, która jest wynikiem działania algorytmu opracowanego przez Google i ustalającego (przy-najmniej teoretycznie) jakość informacji. Pozycja ta zależy od tego, ile innych stron odwołuje się do danej strony internetowej.

Po lewej stronie jest możliwość nałożenia filtrów na rodzaj poszukiwanej in-formacji. Po wybraniu Grafika, dostaniemy listę obrazów powiązanych z wyni-kami wyszukiwania. Opcja Mapy wyświetli mapę z lokalizacją instytucji wskaza-nej jako wynik poszukiwania. W przypadku Filmów otrzymamy listę filmów umieszczonych w sieci, a powiązanych przez wyniki poszukiwania.

Internet

153

Oczywiście ten mechanizm wyszukiwania nie zawsze jest doskonały i, korzy-

stając z wyszukiwarki, nie możemy mieć pewności, że nie można znaleźć lepszych wyników (stron WWW).

Pobieranie plików z Internetu

Zasadniczo strony Internetowe przeznaczone są do czytania ich zawartości w okienku przeglądarki. Czasem jednak autorzy strony „podsuwają” użytkowni-kowi pliki do pobrania. Bywają serwisy internetowe, które są wręcz składnicami plików. Przykładowo strona www.dobreprogramy.pl to miejsce, w którym użyt-kownicy komputerów mogą znaleźć i pobrać pliki z różnymi programami.


154

Na przykładzie pokazano stronę dobreprogramy.pl. Po odnalezieniu właści-wego pliku należy kliknąć w odnośnik Pobierz program (odnośnikiem może być tekst albo obrazek). Należy potwierdzić zamiar pobrania pliku – zostanie on do-myślnie zapisany do folderu Pobrane.

Udostępnianie dużych plików odbywa się także w inny sposób – za pomocą usługi ftp (ang. File Transfer Protocol). W Internecie funkcjonują serwery FTP – na bardzo pojemnych dyskach udostępniane są ogromne ilości danych (np. obra-zy płyt instalacyjnych systemu Linux). W tym przypadku najlepiej korzystać ze specjalnych programów, tzw. klientów ftp (umożliwiają one pobieranie, ale także wysyłanie plików do serwera ftp). Możliwe jest korzystanie z ftp za pomocą prze-glądarki internetowej. Wówczas adres serwera ma postać jak w przykładzie ftp://ftp.tpnet.pl.

W okienku przeglądarki pojawia się dostęp do katalogów, podkatalogów

i wreszcie plików, które można pobrać i zapisać na dysku lokalnego komputera. W podanym przykładzie pobierany jest plik pakietu OpenOffice znaleziony na

serwerze ftp firmy tpnet.

Internet

155

Ten sam katalog wyświetlony w Eksploratorze Windows pozwala na obsługę plików tak, jakby to był katalog na lokalnym dysku.

Niezależnie od pobierania plików istnieje możliwość zapisania na twardym

dysku komputera zawartości całej strony (w IE pod przyciskiem Narzędzia jest ukryta opcja Plik – Zapisz jako).

Tak samo można zapisać na dysku lokalnego kompu-tera obrazki wyświetlane na stronie.

Po kliknięciu prawym przy-ciskiem myszy uruchomi się menu podręczne z opcją Za-pisz obraz jako – należy wy-brać dyski i folder do zapisu dokumentu.

Poczta elektroniczna

Poczta elektroniczna (e-mail) to ważna usługa internetowa. Nazwa tej usługi kojarzy się z pocztą tradycyjną i słusznie, bo istnieje tutaj wiele podobieństw. W przypadku poczty tradycyjnej potrzebne są urzędy pocztowe, do których zano-si się listy przeznaczone do wysłania i odbiera te, które do nas przysłano. W przy-padku poczty elektronicznej taką funkcję pełnią serwery pocztowe – są „urzędami pocztowymi” w Internecie, odpowiadają za wysyłanie i odbieranie wiadomości e-mail. Internauta, który zamierza korzystać z poczty elektronicznej, musi „zapi-


156

sać się” do serwera pocztowego, założyć sobie konto pocztowe (przy czym nie ma tu ograniczeń regionalnych – polski użytkownik może założyć sobie konto w polskim serwerze onet lub o2 albo w amerykańskim gmail czy hotmail).

Adres e-mail odpowiada tradycyjnemu adresowi pocztowemu. Jest to nie-powtarzalny w skali globalnej identyfikator użytkownika Internetu.

Adres e-mail ma postać np. [email protected] albo [email protected] – pierwszy człon to nazwa użytkownika, potem charakterystyczny znak @ (małpa) i wreszcie nazwa serwera pocztowego (podobna do nazw serwerów WWW).

Po wysyłaniu listu serwer pocztowy nadawcy ustala, gdzie ma dostarczyć pocztę. Odszukanie serwera pocztowego odbiorcy i przesłanie listu trwa kilka sekund, nawet jeśli oba serwery znajdują się na odległych kontynentach. A więc już po chwili adresat może odebrać wiadomość e-mail.

Pocztę elektroniczną można obsługiwać na dwa sposoby: • Przez przeglądarkę WWW. W tym przypadku wszystkie wiadomości są

przechowywane na serwerze pocztowym. Korzystanie z poczty wymaga połącze-nia z Internetem i polega na zdalnej pracy z wiadomościami, które znajdują się w serwerze pocztowym – „gdzieś w Internecie”.

• Za pomocą programu pocztowego. Praca z pocztą w tym przypadku polega na tym, że wiadomości, które przychodzą do adresata są pobierane z serwera pocztowego i zapisywane na dysku twardym lokalnego komputera. Czytanie i pisanie listów może odbyć się bez połączenia z Internetem. Do Internetu trzeba się podłą-czyć w chwili wysyłania i pobierania wiadomości. Outlook to program pocztowy wchodzący w skład pakietu Office. Darmową alternatywą jest Mozilla Thunderbird.

Obie opcje maja swoje zalety i wady. Obsługując konto przez WWW, mamy dostęp do swojej poczty (wiadomości otrzymane wcześniej, wiadomości wysłane) z każdego komputera podłączonego do Internetu (w domu, w pracy, w kawiaren-ce internetowej). Korzystanie z programu pocztowego pozwala na wygodniejsze zarządzanie wiadomościami i kontaktami, ale wiąże się z korzystaniem z kompu-tera, w którym został skonfigurowany program pocztowy. Najczęściej będzie to komputer w biurze – w przypadku wyjazdu poza miejsce pracy nie mamy dostę-pu do poczty.

Prześledźmy proces zakładania konta pocztowego. W przykładzie wybrano serwer pocztowy Gmail. Darmowe serwery pocztowe prowadzą portale interne-towe. Konto można założyć na Onet.pl w Wirtualnej Polsce, Interii, na o2.pl i w in-nych miejscach. Konta pocztowe u różnych dostawców mają porównywalne pa-rametry (objętość skrzynki pocztowej, możliwość zarządzania wiadomościami itp.). Można mieć założonych kilka kont w kilku różnych serwerach (np. konto służbowe na serwerze w pracy i konto prywatne na którymś z darmowych serwe-rów), ale wiąże się to z koniecznością sprawdzania poczty w kilku miejscach.

Internet

157

Dostęp do poczty w Gmail jest możliwy przez stronę o adresie http://gmail.com.

Na stronie jest możliwość zalogowania się do swojej skrzynki pocztowej.

Nowy użytkownik powi-nien wybrać Załóż konto.

Zakładanie konta pocztowego polega na wypełnieniu formularza na stronie

internetowej. Oczywiście zakładając konto, należy podać prawdziwe imię i nazwisko. Pod-

szywanie się pod kogoś innego jest niezgodne z regułami netykiety i niedopusz-czalne w Internecie.

Login to nazwa skrzynki pocztowej (pierwszy człon naszego adresu interne-towego). Chcielibyśmy, żeby był on najprostszy (najlepiej od imienia i nazwiska albo nazwy firmy, jeśli to konto firmowe), ale nie zawsze jest to możliwe. Opcja Sprawdź dostępność pozwala wybrać „wolne loginy”.

W kolejnym kroku należy ustalić hasło dostępu do skrzynki. Hasło powinno być silne (najlepiej małe i duże litery, cyfry znaki specjalne). Hasła nie należy udostępniać innym osobom. To niewłaściwa sytuacja, kiedy z jednego konta korzysta kilka osób (nie będzie wiadomo, kto odpowiada za wysłanie konkret-nego maila).

W przypadku zapomnienia hasła do jego odzyskania niezbędne będzie poda-nie odpowiedzi na pytania pomocnicze. Odpowiedzi na te pytania zna tylko za-kładający konto.

Weryfikacja obrazkowa polega na przepisaniu tekstu, który wyświetla się na obrazku.11

__________ 11

Chodzi o wyeliminowanie sytuacji, w której konta zakładane są przez programy komputerowe. Hakerzy potrafią napisać program, który mógłby automatycznie wypełniać formularze i zakładać kolejne konta.


158

Na zakończenie (to ważne!) należy zapoznać się z regulaminem usługi i zaak-ceptować go. W tym momencie w serwerze Gmail zostaje utworzone nowe kon-to pocztowe o adresie [email protected]. Ten adres można podawać znajo-mym, wpisać go na wizytówce, umieścić na stronie WWW…

Internet

159

Warto zwrócić uwagę na opcję Włącz usługę Historia Online. Rejestruje ona informacje dotyczące aktywności użytkownika w Internecie (adresy odwiedzonych stron internetowych, przeprowadzone wyszukiwania w Google, używane adresy IP, rodzaj przeglądarki). Ma to ułatwić użytkownikowi korzy-stanie z Internetu (lepsze wyniki wyszukiwania, identyfika-cja), ale stanowi też pewne zagrożenie: Google zbiera dane o naszych zainteresowaniach, znajomościach itp.

Od tej pory, żeby korzystać z poczty, należy podłączyć się do strony http://

gmail.com i zalogować się, czyli wpisać nazwę konta i hasło.

Po zalogowaniu w okienku przeglądarki wyświetla się widok programu pocz-

towego Gmail:


160

W głównej części okienka widać listę odebranych wiadomości (po założeniu no-wego konta użytkownik otrzymuje kilka listów – komunikatów od administratora serwera pocztowego). Nad i pod listą wiadomości znajdują się przyciski, które umoż-liwiają zarządzanie wiadomościami (Usuń, Przenieś do innego folderu, Oznacz ety-kietą itp.). Możliwe jest zakładanie nowych folderów (np. Prywatne, Służbowe, Re-klamy itd.). W przypadku otrzymywania dużej liczby wiadomości i konieczności ich przechowywania rozsądne jest przenoszenie ich do odrębnych folderów.

Po lewej stronie znajduje się menu. Oprócz Poczty można zarządzać Kontak-tami i Terminami. Przycisk Utwórz wiadomość służy do napisania nowego listu. Poniżej znajduje się lista folderów, w których można przechowywać różne wia-domości. Bardzo użyteczne jest (szczególnie w przypadku oficjalnej korespon-dencji) przechowywanie wysłanych listów (folder Wysłane). Na samym dole znajduje się obszar Czat. Z listy osób, z którymi częściej się komunikujemy można wybrać naszego rozmówcę i przeprowadzić z nim rozmowę wpisując treść ko-munikatów na klawiaturze.

We wszystkich programach pocztowych istnieje możliwość dokonania szere-gu ustawień.

Otworzenie menu rozwijanego z pola nazwy konta pocztowego umożliwia wylogowanie użytkownika (tak powinno się kończyć pracę z programem).

Opcja Utwórz/modyfikuj profil umożliwia zaprezentowanie się w usługach Google i w Internecie. Za pomocą profilu można udostępniać informacje, takie jak życiorys, fotografia, informacje kontaktowe i linki do innych witryn.

Po wybraniu Ustawienia konta można m.in. zmienić hasło dostępu do konta.

Wybranie opcji Narzędzia, a potem Poczta − Ustawienia pozwala dotrzeć do wielu opcji związanych z ułatwieniem pracy w programie pocztowym.

Dostępnych ustawień jest bardzo dużo. Przykładowo, w zakładce Ogólne moż-na zdefiniować Podpis (dołączany na końcu wszystkich wysyłanych wiadomości), w zakładce Konta i importowanie można spowodować przekierowanie poczty

Internet

161

z innych kont pocztowych na konto Gmail. Ciekawą opcją są Filtry. Użytkownik może zadeklarować, w jaki sposób przychodząca poczta może być automatycznie segregowana (przenoszona do poszczególnych katalogów). W szczególnym przy-padku można spowodować, żeby niechciane listy przychodzące od uciążliwego nadawcy były przenoszone do folderu Kosz.

Przejdźmy do wysyłania i odbierania poczty.

Żeby napisać list poczty elektronicznej, należy kliknąć przycisk Utwórz wia-

domość. Po prawej stronie pokazuje się formularz, który służy do przygotowania i wysłania wiadomości.

Adresowanie wiadomości. Zazwyczaj list e-mail jest przeznaczony dla jednej osoby i jej adres e-mail należy wpisać w polu Do:. Jeśli ten sam list ma być wysła-ny do kilku adresatów, należy wpisać ich adresy, oddzielając je średnikiem. Opcja


162

Dodaj kopię pozwala na dopisanie jeszcze jednego adresata. List jest skierowany do osoby wymienionej w polu Do:, a kopia będzie wysłana także do drugiej oso-by – obie osoby będą wiedziały, kto otrzyma wiadomość. Jeśli wpisać adresata do pola Dodaj ukrytą kopię:, list zostanie wysłany do wszystkich adresatów z tym, że adresaci z pola Do: i Dodaj kopię: nie będą wiedzieli, że list został wysłany jeszcze do kogoś trzeciego.

Temat wiadomości: należy wpisywać temat wiadomości, ponieważ to uła-twia pracę naszym respondentom. Na podstawie tematu adresat naszej wiado-mości może się domyślić, czego list dotyczy, nie otwierając go. Przykładowo te-mat listu może brzmieć: Prośba o pomoc, Oferta handlowa, Termin spotkania itp.

Sam list (szczególnie w oficjalnej korespondencji) powinien zawierać powitanie, zasadniczą treść napisaną zwięźle i jasno, z zachowaniem zasad ortografii i inter-punkcji. Na zakończenie wypada załączyć jakiś zwrot grzecznościowy i wreszcie podpisać się. Zwykle wystarczy imię i nazwisko, czasem potrzeba więcej informa-cji (można przygotować Podpis, który będzie wstawiany automatycznie na końcu wiadomości).

O ile w przypadku korespondencji prywatnej przestrzeganie tych reguł nie jest konieczne, to oficjalna, służbowa korespondencja tak właśnie powinna wy-glądać. Warto zwrócić uwagę, że na podstawie naszych listów osoby, które nas nie znają, mogą wyrobić sobie wyobrażenie o nas i naszych kompetencjach. Wy-syłając list do firmy, w której aplikujemy o pracę albo do naszych klientów, warto zadbać o to, żeby list był napisany zgodnie z podanymi regułami. Są to reguły tzw. netykiety, czyli zasady korzystania z usług sieciowych.

Na zakończenie klikamy przycisk Wyślij. W tym momencie nasz serwer pocztowy odszukuje w sieci serwer pocztowy

adresata wiadomości (zgodnie z adresem e-mail) i przesyła do niego wiadomość. Adresat wiadomości może odebrać ją już po chwili albo dopiero po paru

dniach. Dobrym nawykiem użytkowników poczty elektronicznej jest częste sprawdzanie poczty i reagowanie na otrzymane wiadomości.

Załóżmy, że adresat wysłanej wiadomości odpowiedział na list. W skrzynce odbiorczej naszego przykładowego użytkownika pojawi się nowa, nie przeczyta-na wiadomość.

Kliknięcie na tytuł wiadomości spowoduje jej wyświetlenie.

Internet

163

Najczęściej odpowiadamy na otrzymane listy. Odnośnik Odpowiedz powodu-

je wyświetlenie formularza, w którym należy wpisać treść odpowiedzi (list z od-powiedzią jest zaadresowany, w liście jest treść oryginalnej wiadomości).

Na zakończenie należy kliknąć Wyślij. Czasem otrzymaną od kogoś wiadomość trzeba przekazać innym osobom –

wtedy należy wybrać odnośnik Przekaż dalej (albo Prześlij dalej). W treści listu znajdzie się oryginalna wiadomość (być może należy dodać jakiś komentarz). List trzeba zaadresować i w końcu wysłać.

Podczas wymiany korespondencji elektronicznej zdarza się, że pomylimy się w adresie naszego respondenta. Taka wiadomość nie dotrze do adresata, a w naszej skrzynce pojawi się utworzony automatycznie przez serwer pocztowy list o treści „Wiadomość nie mogła być dostarczona” lub podobnej. Oczywiście może się


164

zdarzyć, że wiadomość trafi do zupełnie innej osoby, która przypadkiem ma ad-res podobny do adresu naszego respondenta. Żeby uniknąć takich sytuacji, warto założyć w swoim programie pocztowym książkę adresową (w poczcie Gmail – Kontakty).

To miejsce, w którym prze-

chowujemy informacje o na-szych respondentach (głównie adresy e-maili, choć mogą to być także inne dane). Wystar-czy raz wprowadzić adresy poczty elektronicznej do Kon-taktów, a potem adresowanie wiadomości odbywa się już bez błędów.

Podczas pisania listu klikamy w odnośnik Do: – z wyświetlonej listy wystarczy

wybrać adresata.

Poczta elektroniczna powstała z myślą o wymianie wiadomości tekstowych.

Obecnie standardem jest możliwość podłączania do wiadomości e-mail załącz-ników. Mogą być nimi dowolne pliki (teksty przygotowane w edytorze tekstów, pliki pdf, obrazki, archiwa zip). Załączenie pliku do wysyłanej wiadomości jest proste: należy wybrać odnośnik Załącz plik, wskazać katalog, a potem plik prze-znaczony do wysłania.

Internet

165

Do listu może być dołączo-nych kilka załączników. Ich lista jest dostępna przed wysłaniem wiadomości. Można wycofać się z zamiaru wysłania załączników np. zbyt obszernych.

Programy pocztowe dopuszczają możliwość przesyłania bardzo dużych pli-

ków (nawet 10 MB i więcej). Jednak przesyłanie dużych załączników jest nie-zgodne z zasadami netykiety. „Zapychamy” w ten sposób skrzynkę odbiorczą naszego adresata, być może narażamy go na koszty (pobieranie danych z sieci może wiązać się z kosztami) i wreszcie przeciążamy łącza internetowe. Jeśli nie trzeba – nie wysyłajmy zbyt dużych plików!

Przy tej okazji warto zwrócić uwagę, że oprócz zasad netykiety (czyli niepisa-nych reguł właściwego zachowania się w sieci) istnieją przepisy prawne ograni-czające zupełnie dowolne korzystanie z poczty elektronicznej. Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną12 reguluje sposób korzy-stania z poczty w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej. Niedopusz-czalne jest np. wysyłanie przez e-mail oferty handlowej bez uprzedniej zgody adresata na otrzymanie takiej przesyłki.

__________ 12

Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną http://isip.sejm.gov. pl/ DetailsServlet?id=WDU20021441204.


166

Niechciana poczta (której niestety dużo trafia do naszych skrzynek poczto-wych) nazywana jest spamem, a osoby, które rozsyłają tego rodzaju wiadomości – spamerami. Czasem, działając w dobrej wierze, wysyłamy do wszystkich osób z naszej książki adresowej ostrzeżenie o zagrożeniu wirusem albo co gorsze „łańcu-szek szczęścia”. To zachowania niezgodne z zasadami netykiety, a czasami na gra-nicy przestrzegania prawa. Wysyłając masową pocztę (do wielu osób jednocześnie), udostępniamy naszym respondentom adresy e-mailowe i nazwiska osób z naszej skrzynki pocztowej. To są dane osobowe! Trzeba je chronić i rozsądnie nimi zarzą-dzać. Te kwestie reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych oso-bowych.13 Jeśli jest potrzeba wysłania e-maila do wielu osób, podczas adresowania wiadomości należy korzystać z pola Kopia ukryta do:, a nie Do:

Inne usługi Google

Użytkownicy konta Gmail mają dostęp do wielu innych usług oferowanych przez firmę Google.

Niektóre są dostępne bez

żadnych dodatkowych czynno-ści, inne wymagają ponownej rejestracji. Wszystkie usługi są dostępne w okienku przeglą-darki internetowej. Za każdym razem można znaleźć opis działania i instrukcję do danej aplikacji.

Dalej przedstawiamy informacje o niektórych dostępnych usługach.

Tłumacz

Tłumacz pozwala na tłumaczenie tekstów z/na wiele języków świata. Opcja użyteczna np. podczas przeglądania obcojęzycznych stron internetowych. Korzy-stając ze schowka, można wkleić do okienka Tłumacza niezrozumiały fragment i otrzymać jego tłumaczenie na język polski.

__________ 13

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych http://isip.sejm.gov.pl/ Deta-ilsServlet?id=WDU19971330883.

Internet

167

Aplikacja Tłumacz nie jest doskonała, ale w wielu przypadkach wystarczająca.

Raczej nie należy używać go do tłumaczenia oficjalnych dokumentów z języka polskiego na angielski.

Dokumenty

Ta aplikacja to przykład oprogramowania biurowego działającego „w chmurze”. Po podłączeniu się do strony Google-Dokumenty, mamy możliwość tworzenia do-kumentów tekstowych, arkuszy kalkulacyjnych, prezentacji itp. tak jak w Office.


168

Nie ma tutaj tylu opcji, co w programie firmy Microsoft, ale dostępne są wszystkie podstawowe funkcjonalności oprogramowania biurowego. Gotowy dokument można zapisać w różnych formatach (Word, pdf OpenOffice).

Plik można pobrać i zapisać na twardym dysku komputera, ale – co ważne –

dokumenty są przechowywane w serwerze internetowym – w sieci. Łatwo więc te pliki udostępnić innym osobom. Trzeba podkreślić, że dostęp do oprogramo-wania Google-Dokumenty, jak i plików utworzonych za jego pomocą odbywa się przez okienko przeglądarki internetowej. Nie potrzeba niczego instalować w kompu-terze, nie potrzeba zapisywać plików na twardym dysku. Potrzebny jest tylko kom-puter podłączony do Internetu. Taka koncepcja (programy i dokumenty umieszczone w Internecie) nazywa się cloud computing (komputery w chmurze) i być może w przyszłości tak będziemy korzystać z komputerów.

Blog

Blog to rodzaj strony internetowej, która zawiera uporządkowane chronolo-gicznie wpisy, dokonywane przez autora – właściciela bloga. Blogi tworzone są przez internautów, którzy chcą podzielić się z innymi swoimi refleksjami, przeży-ciami, doświadczeniami osobistymi albo zawodowymi. Blog może więc dotyczyć spraw osobistych czy rodzinnych, ale może także być komentarzem do wydarzeń politycznych lub zbiorem informacji na tematy zawodowe.

Internet

169

Każdy użytkownik Internetu może bezpłatnie założyć taki internetowy dzien-nik i udostępnić go całemu światu! Odwiedzający blog czytelnicy mają możliwość dodawania swoich komentarzy.

Prześledźmy proces za-

kładania bloga na serwerze Google. Tak samo odbywa się to w przypadku innych portali. Onet, Wirtualna Polska, Interia też oferują swoim klientom taką moż-liwość.

Po wybraniu z menu Gmail: Więcej – Blog zapala się strona umożliwiająca za-

rejestrowanie użytkownika w serwisie Blogger.

Jeden użytkownik może prowadzić kilka blogów. Na obrazku pokazano sytuację, w której tworzony jest no-wy blog.

Przygotowanie szaty gra-

ficznej bloga nie stanowi żadnego problemu – na-leży wybrać jeden z do-stępnych szablonów gra-ficznych (później możliwe jest zmodyfikowanie nie-których elementów).


170

Blog został utworzony. Właściciel bloga może umieszczać w nim swoje teksty, a wszyscy, którzy trafią na stronę bloga, mogą je czytać i komen-tować!

Można więc dodać pier-

wszy wpis. Jak widać na obrazku, tworzenie treści strony internetowej nie jest problem dla kogoś, kto korzysta z dowolnego edy-tora tekstu.

Po kliknięciu Publikuj posta strona jest gotowa.

Oczywiście możliwa jest edycja wpisów, śledzenie komentarzy umieszcza-

nych przez odwiedzających stronę. Uprawnienia do tych czynności ma tylko wła-ściciel bloga po zalogowaniu się na swoje konto.

W podobny sposób odbywa się zakładanie i edycja prostych serwisów interne-towych (osobistych stron WWW lub firmowych stron WWW). W Google jest to usłu-ga Witryny. Jeśli zależy nam na unikalnym adresie internetowym (zawierającym np.

Internet

171

nazwę firmy), należy wybrać dostawcę usług internetowych, u którego należy się zarejestrować, wykupić domenę (czyli nazwę serwisu) i hosting, czyli miejsce w ser-werze internetowym. Potem, korzystając z kreatora stron WWW, a więc bez znajo-mości języka HTML, tworzy się zestaw stron internetowych. Takie usługi są zazwyczaj płatne (abonament roczny to kwota rzędu kilkudziesięciu złotych).

Założenie bloga lub firmowej strony internetowej może więc być bardzo pro-ste. Co zrobić, żeby na te strony trafiły inne osoby, nasi znajomi, potencjalni klienci? Nie wystarczy rozdanie wizytówek czy wydrukowanie ulotki. Najlepiej byłoby, gdyby naszą stronę użytkownicy Internetu odnaleźli, korzystając np. z wyszukiwarki. Trzeba zatem spowodować, żeby nasz serwis internetowy znalazł się na jak najwyższej pozycji w wynikach poszukiwań wyszukiwarek interneto-wych. Takie działanie nazywa się pozycjonowaniem strony.

Forum dyskusyjne

Do Internetu podłączamy się najczęściej, poszukując informacji na różne te-maty. Dobrze, jeśli trafimy na stronę internetową, która zawiera potrzebne in-formacje. Warto pamiętać, że doskonałym źródłem informacji mogą być inni użytkownicy Internetu. Mechanizmem, który pozwala na wymianę doświadczeń i skorzystanie z wiedzy innych jest forum dyskusyjne.

Forum dyskusyjne wiąże się z wysyłaniem wiadomości. O ile w przypadku poczty elektronicznej list wysyła się do konkretnej osoby, o tyle w przypadku forum list kierowany jest do obszaru, do którego ma dostęp wielu użytkowników. W szczególnym przypadku forum jest dostępne dla wszystkich. Mechanizm fo-rum dyskusyjnego można zobaczyć np. pod artykułami w portalach interneto-wych. Każdy czytający artykuł może go skomentować, a kolejne osoby przyłącza-ją się do rozmowy, dopisując swój komentarz. Niestety, poziom tych „dyskusji” pozostawia wiele do życzenia.

W Internecie istnieją fora dyskusyjne dedykowane konkretnym tematom. Ta-kie fora często są częścią portali tematycznych poświęconych jakiejś dziedzinie. Są moderowane – mają opiekuna, który kontroluje przebieg dyskusji, pilnuje porządku i przestrzegania zasad netykiety. Zazwyczaj, żeby korzystać z takiego forum, trzeba założyć sobie konto i dopiero po zalogowaniu można zapoznać się z jego treścią.

Na rysunku jako przykład pokazano stronę internetową forum dyskusyjnego na stronie portalu bieganie.pl. Do tego forum podłączają się osoby, które pasjonują się bieganiem. Wymieniają się swoimi doświadczeniami na temat treningu, sprzętu, kontuzji, imprez itp. Jeśli więc zdarzy się, że chciałbyś zacząć rekreacyjne bieganie, to takie forum jest kopalnią informacji na temat problemów, jakie mogą się pojawić (np. dobór właściwego stroju, dieta, problemy zdrowotne itp.).


172

Całe forum jest podzielone na odrębne Działy (Trening, Sprzęt, testy, opisy,

Zdrowie itd.). W każdym z nich są wydzielone tematy (np. w dziale Sprzęt, testy, opisy znajdują się m.in. tematy: Buty, Odzież, Sklepy). W każdym z tematów można znaleźć tzw. wątki.

Przeglądając stronę forum, zwróć uwagę na liczbę wątków i postów wysła-nych do poszczególnych działów. Daty ostatnich postów świadczą o tym, jak ak-tywni są użytkownicy danego forum.

Wątek powstaje w momencie wysłania do forum pierwszego postu (np. za-pytanie początkującego biegacza o najlepsze, tanie buty do treningu). Uczestnicy forum odpowiadają na pytanie. Odpowiedzi może być kilka, rozmawiający mogą wzajemnie komentować i uzupełniać swoje wypowiedzi. Może się zdarzyć, że autor pierwszego postu zostanie poproszony o dodatkowe informacje. Wszystkie te posty układają się w wątek.

Internet

173

Osoby, które nie mogą się zdecydować na zakup sprzętu do biegania, powin-ny prześledzić przebieg rozmowy w takim wątku. To lepsze rozwiązanie niż zapo-znanie się z ofertą producenta na stronie internetowej, bo do forum piszą użyt-kownicy, którzy dzielą się własnymi doświadczeniami. Jeśli prześledzić daty kolejnych postów, okaże się, że czasem już po kilku godzinach pojawiają się ko-lejne posty. Czasem dyskusja zamiera na kilka dni i znowu się ożywia, jeśli pojawi się ciekawy wpis. Nawet po kilku miesiącach treści zawarte w wątku mogą oka-zać się przydatne dla przeglądających stronę.

Skoro uczestnicy forum – internauci odwiedzający stronę bieganie.pl – tak

chętnie dzielą się swoimi doświadczeniami, można powiedzieć, że stanowią spo-łeczność komunikującą się przez Internet. Przeglądanie forum jest dostępne dla gości. Żeby pisać do forum, trzeba zarejestrować się w serwisie (proces podobny do zakładana konta poczty elektronicznej) i zalogować się na stronie.


174

W Internecie są fora dyskusyjne na bardzo różne tematy. Niezależnie od te-

go, jaki problem mamy do rozwiązania, czym się interesujemy – na pewno znaj-dzie się forum dyskusyjne odpowiadające naszym potrzebom. Są fora dyskusyjne użytkowników komputerów i różnych programów komputerowych, fora miłośni-ków literatury, filmu lub fotografii, fora kibiców piłkarskich, osób budujących własny dom, hodowców zwierząt lub kwiatów egzotycznych, pracowników so-cjalnych i osób chorych na cukrzycę.

Oczywiście trzeba sprawdzić, jak aktualne są wpisy do forum oraz ocenić poziom i rzetelność zamieszczanych tam informacji. Korzystając z Internetu, zawsze należy zachować rozsądek. Forum dyskusyjne nie może być autoryta-tywnym źródłem wiedzy w przypadku, gdy chodzi np. o zdrowie lub porady prawne, nawet jeśli jest w jakiś sposób „autoryzowane” przez specjalistów z danej dziedziny.

Jak trafić do forum dyskusyjnego? Tak jak w przypadku innych stron interne-towych – przez wyszukiwarkę (może z parametrem +forum) albo za pośrednic-twem portali tematycznych prowadzących swoje fora dyskusyjne.

Internet

175

Nieco innym sposobem wymiany informacji osób o podobnych zaintereso-waniach są grupy dyskusyjne albo newslettery. Żeby zostać członkiem grupy dyskusyjnej trzeba mieć konto e-mail i zapisać się do grupy np. Rowery-Łódź (Dla wielbicieli rowerowych wycieczek w okolicach Łodzi. O rowerach, trasach god-nych polecenia, planach wycieczek i dłuższych wypraw) lub Krasnal 45 (Grupa dyskusyjna rodziców przedszkolaków Przedszkola nr 45). Grupa dyskusyjna działa w ten sposób, że mail wysłany przez jej uczestnika trafia do skrzynek pocztowych wszystkich członków grupy. Tak więc, jednym mailem można powiadomić zapi-sanych do grupy rodziców o terminie zebrania albo innej aktualnej sprawie.

Komunikatory

Komunikator to internetowy program trochę podobny do poczty elektronicz-nej – służy do wymiany informacji tekstowych. Osoby, które chcą komunikować się w trybie on-line (w czasie rzeczywistym) powinny zainstalować oprogramo-wanie komunikatora w swoim komputerze i zarejestrować się w serwerze, który przechowuje identyfikatory wszystkich użytkowników. Serwer rejestruje fakt obecności poszczególnych użytkowników w sieci i pozwala na wysłanie do „zna-jomych” sygnalizacji o dostępności danej osoby. Na przykład zielona kropka przy nazwisku znajomego w okienku Komunikatora oznacza, że dana osoba jest pod-łączona do sieci i ma uruchomiony program Komunikator. To pozwala na podję-cie bezpośredniej konwersacji. Komunikaty tekstowe pojawiają się natychmiast na ekranie rozmawiających ze sobą osób.

Użytkownicy poczty Gmail mają

do dyspozycji narzędzie Czat. Po le-wej stronie okienka programu pocz-towego wyświetla się Lista czatu – lista osób (posiadaczy konta Gmail), z którymi często korespondujemy.

Jeśli któraś z tych osób jest aktu-alnie zalogowana (i zadeklarowała swoją „widoczność” w usłudze Czat), przy jej nazwisku znajduje się zielo-na kropka. Wystarczy wywołać tę osobę do rozmowy (opcja Czat).


176

Rozmowa polega na wpisywa-niu kolejno komunikatów teksto-wych. Równocześnie można pro-wadzić kilka rozmów z kilkoma osobami.

Możliwe jest także uruchomie-nie rozmowy w trybie dźwięko-wym oraz w trybie wideo (pod warunkiem, że na obu kompute-rach są zainstalowane kamerki internetowe).

Inne znane komunikatory to Onet-czat (dla osób, które założyły sobie konto

w tym portalu) albo GaduGadu (wymagane jest pobranie programu z Internetu i zainstalowanie na komputerze).

Warto wspomnieć o komu-

nikatorze Skype, który jest dedykowany do połączeń gło-sowych i wideo, a także do połączeń głosowych z telefo-nami stacjonarnymi i komór-kowymi. W tym przypadku również niezbędne jest zain-stalowanie programu w kom-puterze i zarejestrowanie się w serwerze Skype.

Następnie należy odszukać swoich znajomych posiadających konto Skype

(Kontakty – Dodaj kontakt). Nawiązywanie połączeń jest tak proste, jak dzwo-nienie z telefonu komórkowego z użyciem książki adresowej.

Portale społecznościowe

Jeśli mowa o internetowej komunikacji, nie sposób nie wspomnieć o porta-lach społecznościowych. Funkcjonują one od kilku lat, ale dla wielu internautów są bardzo ważnym miejscem w sieci, odwiedzanym codziennie.

Facebook to serwis społecznościowy o globalnym, światowym zasięgu (www. facebook.com). We wrześniu 2011 roku było w nim zarejestrowanych 800 milio-nów użytkowników z całego świata. Strona jest przetłumaczona na 70 języków świa-

Internet

177

ta (w tym na język polski).14 Idea serwisu jest następująca: użytkownicy rejestrują się na stronie i tworzą swój profil, a więc zestaw informacji o sobie, które chcą udostępnić innym. Użytkownicy portalu mogą przeglądać profile innych osób w poszukiwaniu swoich znajomych. Następnie łączą się w grupy i sieci, wymienia-ją się plikami (zdjęcia, filmy, muzyka), informacjami o różnych wydarzeniach, korzystają z aplikacji wbudowanych do portalu. W najprostszym przypadku zalo-gowany użytkownik widzi listę swoich znajomych i ich ostatnie aktywności. Ktoś opisał swoje wakacje, umieścił nowe zdjęcia lub skomentował jakieś wydarzenie. Aktywność członków Facebooka nie ogranicza się do kontaktów osobistych. Tak-że firmy zakładają tu swoje profile, żeby dotrzeć do wielu potencjalnych klientów zgromadzonych w jednym miejscu. System głosowań na profile, produkty, zda-rzenia pozwala prowadzić działania marketingowe.

Na rysunku przedstawiono ekran portalu Facebook.

__________ 14

http://www.facebook.com/press/info.php?statistics.


178

O aktywności uczestników świadczy liczba 2 miliardów postów i komentarzy oraz średnio 250 milionów zdjęć umieszczanych w ciągu jednego dnia (!).15

Nasza Klasa – polski serwis społecznościowy (www.nk.pl). Idea, która przy-świecała twórcom portalu, polegała na odnalezieniu przez sieć osób ze swoich szkolnych lat i odnowienie z nimi kontaktu. Podobnie, jak na Facebooku użyt-kownik zakłada osobiste konto. Po zalogowaniu może zobaczyć listę szkół, uczel-ni (a nawet przedszkoli czy jednostek wojskowych), z którymi mógł zetknąć się w swoim życiu. W szkołach dostępna jest lista roczników i klas – w ten sposób znajomi powinni się łatwo odnaleźć.

Na rysunku przedstawiono przykładową stronę portalu nasza klasa.

__________ 15

http://www.facebook.com/press/info.php?statistics.

Internet

179

Użytkownicy mogą pisać listy i komunikaty, tworzyć galerie zdjęć i udostęp-niać je tylko swojej klasie, całej szkole lub wszystkim w naszej klasie. Szkoła i klasa mają odrębne fora dyskusyjne. Komunikacja odbywa się przez system wewnętrz-nej poczty wbudowanej do portalu albo przez komunikator. W portalu pojawiają się nowe funkcjonalności (mikroblog, prezenty, gry).

Twitter to kolejny darmowy serwis społecznościowy. Zarejestrowani użyt-kownicy mają możliwość tworzenia mikroblogów. Pojedyncze wpisy do Twittera to tzw. tweety. Tweety są krótkie (do 140 znaków) i mogą być dodawane do pro-filu z poziomu strony głównej serwisu, przez wysłanie SMS-a lub z zewnętrznej aplikacji. Treścią tweetów mogą być komentarze (np. do sytuacji politycznej), ogłoszenia o różnych wydarzeniach itp. Użytkownicy Twitteera śledzą swoje wpi-sy i komentują je wzajemnie.

Netykieta

Netykieta to zbiór zasad właściwego zachowania się w Internecie, swoista etykieta obowiązująca w sieci.16 Część tych reguł wynika bezpośrednio z przepi-sów prawa – o niektórych wspomniano przy okazji omawiania poczty elektro-nicznej (ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną i ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych).

Trzeba mieć świadomość, że umieszczenie jakiegokolwiek tekstu czy zdjęcia w sieci jest publikowaniem informacji w medium o globalnym, światowym zasięgu. Właściciel strony, autor bloga czy postu w publicznym forum dyskusyjnym ponosi odpowiedzialność za umieszczone treści, a tu występują pewne ograniczenia.

Szczególnie nie należy publikować w Internecie niezgodnych z prawem treści zdefiniowanych w różnych ustawach, w tym:

• Treści, które naruszają rażąco zasady współżycia społecznego (sankcje określają różne ustawy, w tym kodeks karny, kodeks cywilny i kodeks pracy).

• Treści, za które określono sankcje w kodeksie karnym, a które: ♦ namawiają do popełnienia lub doradzają w popełnieniu samobójstwa lub

samookaleczenia (art. 151 kodeksu karnego); ♦ grożą innym osobom popełnieniem przestępstwa na ich szkodę lub szko-

dę osoby im najbliższej (art. 190 kodeksu karnego); ♦ obrażają inne narodowości, rasy ludzkie, religie (art. 194−196 i art. 257

kodeksu karnego oraz art. 23 kodeksu cywilnego); ♦ nawołują do popełnienia przestępstwa (art. 255 kodeksu karnego);

__________ 16

http://pl.wikipedia.org/wiki/Netykieta.


180

♦ propagują totalitarny ustrój państwa lub nawołują do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (art. 256 kodeksu karnego).

• Treści, za które określono sankcje w kodeksie cywilnym, a które: ♦ lżą osoby publiczne (art. 23 kodeksu cywilnego); ♦ zawierają pomówienia – informacje obarczające niepotwierdzonymi za-

rzutami inne osoby (art. 23 kodeksu cywilnego); ♦ obrażają inne narodowości, rasy ludzkie, religie (art. 23 kodeksu cywilne-

go oraz art. 194–196 i art. 257 kodeksu karnego). • Treści, za które określono sankcje w ustawach szczególnych, a które:

♦ promują alkohol (art. 2 (1) ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciw-działaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r.);

♦ przyczyniają się do łamania praw autorskich lub naruszają prawa autor-skie i licencje podmiotów trzecich (ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r.);

♦ promują środki odurzające, narkotyki (art. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997 r.);

♦ ujawniają bez czyjejś wyraźnej zgody dane osobowe, identyfikatory ko-munikatorów internetowych, fotografie, adres poczty elektronicznej, miejsce zamieszkania, pracy, przebywania, numery telefonów, tablic re-jestracyjnych i inne poufne dane (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych);

♦ zawierają słowa powszechnie uznane za niecenzuralne (art. 3 ustawy o języku polskim z dnia 7 października 1999 r.).

Ponadto zasady netykiety obejmują szereg niepisanych reguł wynikających z pewnych ograniczeń technicznych, charakteru usług internetowych i zwyczajów obowiązujących od lat w sieci. Część z nich nie jest już tak istotna choćby z po-wodu większej przepustowości sieci.

• W miarę możliwości nie używaj kodu HTML – na grupach dyskusyjnych w ogóle, w poczcie elektronicznej i forach dyskusyjnych – bez zgody odbiorcy.

• Nie umieszczaj w wiadomościach poczty elektronicznej załączników o dużej objętości. Użyj jednego z serwisów do udostępniania plików (ftp), a w wiadomo-ści zamieść odnośnik do danego zasobu.

• Podpisz swoją skrzynkę pocztową. Podpisuj swoje wiadomości. Podawaj temat wiadomości (to ułatwia korzystanie z poczty naszym respondentom).

• Pisz poprawnie – z zachowaniem reguł ortografii, gramatyki, interpunkcji, używając w miarę potrzeby znaków diakrytycznych danego języka i wykorzystu-jąc możliwości formatowania tekstu.

• Nie wysyłaj e-maili do wielu osób naraz z jawnymi adresami poczty elektro-nicznej (stosujemy kopię ukrytą).

Internet

181

• Nie pisz WIELKIMI LITERAMI – użycie wielkich liter w Internecie oznacza podniesiony głos albo krzyk.

• Nie spamuj – nie wolno wysyłać niechcianej poczty: niepotrzebnych maili, łańcuszków szczęścia itp.

• W przypadku grup dyskusyjnych i for internetowych zapoznaj się z regula-minem i zwyczajami w nich panującymi. W szczególności:

♦ zanim zadasz pytanie na Forum lub w grupie dyskusyjnej zapoznaj się z postami archiwalnymi (skorzystaj z wyszukiwarki) – być może odpo-wiedź na Twoje pytanie już została udzielona;

♦ pytanie należy umieścić w forum do tego przeznaczonym – niedopusz-czalne jest pisanie nie na temat;

♦ stosuj się do reguł pisania obowiązujących w forum lub grupie dyskusyj-nej: kodowanie polskich liter, zasady cytowania, format wiadomości (zwykły tekst lub HTML), podłączanie załączników.

Bezpieczeństwo systemu komputerowego

Niezależnie od tego, czy komputera używamy w pracy czy w domu, powinni-śmy zadbać o jego niezawodne działanie i bezpieczeństwo naszych danych. Awa-ria komputera może wiązać się z przerwą w pracy. Utrata danych to duży kłopot, szczególnie w przypadku, gdy komputera używamy w pracy. Wyobraź sobie sytu-ację, w której w wyniku niefrasobliwości użytkownika służbowego komputera giną dane dotyczące firmy (finansowe, księgowe, personalne) lub koresponden-cja z klientami. To może oznaczać zatrzymanie pracy danej instytucji i wysokie koszty związane z odtworzeniem tych informacji.

Źródłem zagrożeń najczęściej są niewłaściwe zachowania użytkownika, rza-dziej zewnętrzne obiektywne przyczyny (np. awaria dysku). Dalej kilka zasad do-tyczących bezpieczeństwa zasobów komputerowych:

• Regularnie uaktualniaj system operacyjny i używane oprogramowanie, w szczególności przeglądarkę WWW. Producenci cały czas pracują nad ulepsza-niem swojego oprogramowania i likwidują wykryte luki bezpieczeństwa.

• Korzystaj z legalnych programów komputerowych. W żadnym wypadku nie należy instalować w komputerze programów niewiadomego pochodzenia.

• Zainstaluj i uaktualniaj program przeciwwirusowy w swoim komputerze. • Regularnie skanuj dyski komputera w poszukiwaniu wirusów i innego zło-

śliwego oprogramowania. Zachowaj ostrożność w przypadku korzystania z ze-wnętrznych nośników pamięci (pendrive, zewnętrzne dyski stałe).

• Dbaj o prządek na dysku swojego komputera. Przygotuj na twardym dysku system folderów i przechowuj tam swoje pliki w przemyślany, uporządkowany sposób.


182

• Wykonuj regularnie kopię bezpieczeństwa swoich danych. Najlepiej użyć do tego specjalnych programów, ale czasem wystarczy okresowe kopiowanie plików na zewnętrzny nośnik danych (zewnętrzny dysk stały albo na płytę CD/DVD).

• Nie przesyłaj mailem żadnych danych osobistych typu hasła, numery kart kredytowych itp. Należy ignorować prośby o podanie hasła i loginu w mailu. Prośba o takie dane może być próbą ich wyłudzenia.

• W przypadku logowania do systemu banku lub strony, na której realizowa-ne są płatności powinien być zastosowany protokół HTTPS. Jeśli strona z logowa-niem nie zawiera w adresie nazwy protokołu HTTPS, nie należy podawać na niej żadnych danych.

• Używaj mocnych haseł (litery, cyfry, znaki specjalne). Nie używaj opcji za-pamiętywania haseł w przeglądarce internetowej.

• Nie podawaj innym osobom haseł dostępu do swoich kont. • Zachowaj ostrożność przy otwieraniu treści maili szczególnie z nieznanych

źródeł (załączników, hiperłączy, wstawionych obrazków). Te elementy mogą zawierać aktywną zawartość, szkodliwą dla naszego komputera.

SŁOWNIK

Cracking – dziedzina informatyki zajmująca się łamaniem zabezpieczeń. Crac-king dokonywany jest niemal zawsze z naruszeniem praw autorskich, a tym sa-mym nielegalnie. Zasadniczo wyróżnia się dwa typy crackingu: cracking sieciowy, czyli łamanie zabezpieczeń komputerów w sieciach komputerowych i cracking oprogramowania, czyli łamanie zabezpieczeń przed niedozwolonym użytkowa-niem programów.17

FTP (ang. File Transfer Protocol) – protokół transferu plików – protokół komuni-kacyjny typu klient−serwer, umożliwiający dwukierunkowy transfer plików w ukła-dzie serwer FTP – klient FTP. Używany do udostępniania przez sieć dużych plików.

HTML (ang. HyperText Markup Language) – hipertekstowy język znaczników wykorzystywany do tworzenia stron internetowych. HTML pozwala opisać struk-turę informacji zawartych wewnątrz strony internetowej, nadając znaczenie po-szczególnym fragmentom tekstu (hiperłącza, akapity, nagłówki) oraz osadza w tek-ście dokumentu obiekty plikowe, np. zdjęcia i multimedia.

HTTP (ang. Hypertext Transfer Protocol) – protokół przesyłania dokumentów hipertekstowych) to protokół sieci WWW. Za pomocą protokołu HTTP przesyła się żądania udostępnienia dokumentów WWW.

HTTPS – szyfrowana wersja protokołu HTTP. Szyfrowanie za pomocą proto-kołu SSL zapobiega przechwytywaniu przesyłanych danych (protokół używany na stronach banków i innych instytucji).

Koń trojański, trojan to określenie oprogramowania, które, podszywając się pod przydatne lub ciekawe dla użytkownika aplikacje, dodatkowo implementuje niepożądane, ukryte przed użytkownikiem funkcje (programy szpiegujące, bom-by logiczne, furtki umożliwiające przejęcie kontroli nad systemem przez nie-uprawnione osoby itp.).18

__________ 17

http://pl.wikipedia.org/wiki/Cracking. 18

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%84_troja%C5%84ski_%28informatyka%29.


184

Modem (ang. MOdulator-DEModulator) – urządzenie elektroniczne, które zamienia dane cyfrowe na analogowe sygnały elektryczne (modulacja) i na od-wrót (demodulacja) tak, aby mogły być przesyłane linię telefoniczną.

Modem ADSL – powszechnie stosowane (np. Neostrada) urządzenie dostępu do Internetu. Rodzaj modemu, który przesyła dane cyfrowe. Dzięki temu trans-misja danych jest lepsza niż w przypadku zwykłych modemów telefonicznych. W przypadku Neostrady w jednej obudowie znajduje się modem i router.

Oprogramowanie (ang. software), program komputerowy, aplikacja – zestaw instrukcji dla systemu komputerowego pozwalający na realizację określonych za-dań. Celem oprogramowania jest przetwarzanie danych w określonym zakresie.

Pharming – forma phishingu. Po wpisaniu prawidłowego adresu strony WWW (np. banku), ofiara zostanie przekierowana na fałszywą stronę WWW (zazwyczaj bardzo podobną). W efekcie może nastąpić przejęcie wpisywanych przez użytkownika haseł, numerów kart kredytowych i innych poufnych danych.

Phishing (spoofing) – wyłudzanie poufnych informacji (np. haseł lub numeru karty kredytowej) przez podszywanie się pod instytucję, która potrzebuje tej informacji. Atak może polegać na wysłaniu do potencjalnej ofiary maila z prośbą o podanie hasła dostępu do konta pocztowego, np. w celu „dokonania ustawień konta po rekonfiguracji”. List wygląda na wysłany przez administratora. Jeśli ofia-ra poda hasło, intruz uzyska dostęp do konta i może wykorzystać je do swoich celów.

Router – urządzenie sieciowe, które służy do łączenia różnych sieci kompute-rowych (np. sieci domowej i sieci dostawcy Internetu).

Spyware (programy szpiegujące) − złośliwe oprogramowanie, które instaluje się w komputerze bez wiedzy użytkownika. Jego celem jest szpiegowanie działań użytkownika i przekazywanie autorowi programu przechwyconych informacji (np. danych osobowych, haseł, numerów kart kredytowych, adresów e-mail, adresów odwiedzanych stron itp.)

Wirus komputerowy − program komputerowy zaliczający się do złośliwego oprogramowania. Wirus „doczepia” swój kod wykonywalny do istniejących w syste-mie plików, które po uruchomieniu aktywują także wirusa i w ten sposób replikują go. Niektóre wirusy są tylko uciążliwe, np. wyświetlają na ekranie obraźliwe ko-munikaty. Inne powodują poważne szkody – utratę danych, uszkodzenie systemu.

Zapora sieciowa (ang. firewall) – jeden ze sposobów zabezpieczania kompu-tera i sieci przed dostępem osób nieuprawnionych i niedozwolonych programów.

LITERATURA

Alicja Żarowska, Waldemar Węglarz (2010), EDCL na skróty, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Piotr Wróblewski (2010), ABC Komputera, wyd. VII, Wydawnictwo Helion, Gliwice.

Netografia

http://windows.microsoft.com/pl-PL/windows7/help/getting-started – Wprowadzenie do systemu Windows 7 – instrukcje obsługi systemu Windows 7w postaci filmów wi-deo.

http://office.microsoft.com/pl-pl/rozpoczynanie-pracy-z-pakietem-microsoft-office-2010-FX10 0996114.aspx?CTT=97 − Rozpoczynanie pracy z pakietem Office 2010 – interaktywny przewodnik po programach pakietu Office 2010.

http://www.openoffice.pl/ – strona darmowego pakietu biurowego Open Office (możli-wość pobrania najnowszej wersji programu, instrukcja obsługi).

http://ubuntu.pl/ – strona społeczności użytkowników systemu operacyjnego Linux – Ubuntu.

http://pl.wikipedia.org – Wikipedia – internetowa encyklopedia tworzona przez Inter-nautów.

http://www.dobreprogramy.pl/ – jeden z portali udostępniających oprogramowanie (programy podzielone na kategorie, fora dyskusyjne, ocena programów).

www.adobe.com – strona producenta oprogramowania używanego w sieci Internet (m.in. darmowy czytnik dokumentów pdf – Acrobat Reader).

http://www.google.pl/ – strona domowa firmy Google (poczta elektroniczna i szereg innych aplikacji internetowych).

Publikacja "Z komputerem za pan brat"

Documents

Transcript of Publikacja "Z komputerem za pan brat"