Psychologia

różnic

indywidualnych

INTELIGENCJA

Definicje inteligencji

Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka.

J. Strelau

• Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań (Stern)

• Inteligencja to właściwość psychiczna, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania zadań (Tiepłow)

• Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów (Piaget)

• Inteligencja to dostrzeganie zależności, relacji (Spearman)

• Inteligencja to zdolność uczenia się (G. Ferguson)

• Inteligencja to to, co mierzą testy inteligencji (E. Boring)

• Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji, przekształcania ich z jednej formy w inną poprzez operacje logiczne - w tym sensie inteligentne są komputery, a nawet zwykłe kalkulatory.

• Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji w celu lepszego przystosowywania się do zmiennego środowiska. Tak rozumianej inteligencji nie posiadają komputery (bo nie przetwarzają informacji na własne potrzeby) ale posiadają ją zwierzęta, np. owady. Taką inteligencją wykazywałaby się maszyna, która np. w lesie albo na ulicy potrafiłaby samodzielnie przetrwać i zdobywać źródła energii.

• Inteligencja to zdolność do przetwarzania informacji na poziomie abstrakcyjnych idei (np. umiejętność dokonywania obliczeń matematycznych lub gry w szachy). Taką inteligencję również posiadają komputery (sztuczna inteligencja).

• Inteligencja to zdolność do twórczego, a nie tylko mechanicznego przetwarzania informacji, czyli tworzenia zupełnie nowych pojęć i ich nieoczekiwanych połączeń. Tę umiejętność wykorzystują, a być może posiadają tylko niektórzy ludzie.

• Inteligencja - zespół zdolności umysłowych umożliwiających jednostce sprawne korzystanie z nabytej wiedzy oraz skuteczne zachowanie się wobec nowych zadań i sytuacji.

Jeszcze w latach 80. XX wieku inteligencję sprowadzano

do zdolności czysto intelektualnych.

Obecnie uważa się, że tak rozumiana inteligencja

współdziała ze zdolnościami w sferze emocjonalnej,

motywacyjnej, interpersonalnej,

współdziałanie różnych zdolności z różnych sfer ludzkiej

psychiki pozwala na wykorzystanie potencjału

intelektualnego.

Współcześnie termin "inteligencja" stosuje się szerzej,

wyróżnia takie jej typy :

inteligencja kognitywna (abstrakcyjna) - to hipotetyczna esencja inteligencji

• dotyczy systemów naturalnych i sztucznych,

• umiejętność analizowania i syntezy informacji, które da się zawrzeć w formie znaków,

• umiejętność wykorzystania posiadanej wiedzy do własnych celów, które może też modyfikować.

• zdolność kojarzenia faktów,

• zdolność przeprowadzania prostych przekształceń językowych,

• zdolność dokonywania operacji logicznych.

• Inteligencję tę można programować, rozbudowywać

i także mierzyć za pomocą specjalnych testów.

inteligencja werbalna

• zdolność formułowania wypowiedzi,

• szybkiego i adekwatnego znajdowania słów,

• dobrego rozumienia tekstu wypowiadanego lub pisanego.

• Bardzo wysoką inteligencją werbalną charakteryzują się na przykład poeci, potrafiący improwizować wiersze.

inteligencja emocjonalna

• umiejętność radzenia sobie ze swoimi emocjami,

• umiejętność nazywania emocji,

• zauważanie i wpływania na emocje innych.

• Wiążą się z nią takie umiejętności umysłowe jak empatia i asertywność.

inteligencja społeczna - pokrewna inteligencji

emocjonalnej

• zdolność przystosowania się i wpływania na środowisko

społeczne człowieka.

inteligencja twórcza

• zdolność do generowania nowych pojęć lub ich

nieoczekiwanych połączeń.

• Inteligencji twórczej nie da się mierzyć, nie ulega jednak

wątpliwości, że ludzie posiadają różny jej poziom.

TEORIE INTELIGENCJI

1. Czynnikowa teoria inteligencji

(Charles Spearman 1904)

Czynnik g i czynnik s.

Na podstawie analizy korelacji wyników wykonywania różnych zadań wyodrębnił on

• czynnik ogólny (g) jako wartość statystyczną najsilniej korelującą z wykonaniem zadań intelektualnych - czyli właściwą inteligencję

• czynnik odpowiedzialny za specyficzne zdolności człowieka (s).

2. Hierarchiczne teorie inteligencji

Philip Vernon przeprowadzając badania wśród rekrutów do armii brytyjskiej wyodrębnił składniki następujące składowe czynnika g:

• czynnik zdolności werbalnych (W):

• czynnik słowny (S)

• czynnik liczbowy (L)

• czynnik szkolny (E)

• czynnik zdolności praktycznych (P):

• sprawność mechaniczna (M)

• zdolności przestrzenne (O)

• zdolności manualne (R)

Raymond Cattell w 1971 roku zaproponował podział na:

• inteligencję płynną ( gf ) - ogólna zdolność warunkująca sprawność wszelkich czynności intelektualnych (zdeterminowana biologicznie),

• inteligencję skrystalizowaną ( gc ) - zespół szczegółowych zdolności rozwijanych na skutek zastosowania inteligencji płynnej w życiu.

Podobny podział przedstawił wcześniej Donald Hebb wyróżniając:

• inteligencję A (zdeterminowane genetycznie granice możliwości intelektualnych człowieka),

• inteligencję B (przejawiającą się w zachowaniu).

3. Teorie czynników równorzędnych

Teorię jednolitego czynnika g często poddawano krytyce, uważając go za artefakt statystyczny.

Według L. L. Thurstone'a na inteligencję składa się 7 niezależnych czynników odnoszących się do różnych aspektów funkcjonowania:

• rozumienie słów (V)

• płynność słowna (W)

• zdolności liczbowe (N)

• zdolności przestrzenne (S)

• rozumowanie (R)

• pamięć (M)

• szybkość spostrzegania (P)

Model struktury intelektu Guilforda

Joy Paul Guilford - model "trójwymiarowy",

WYMIARY:

1. rodzaj zaangażowanych operacji umysłowych,

2. rodzaj treści czy też materiału, na którym operacja była

wykonywana

3. rezultaty czynności, czyli wytwory

W ten sposób teoretycznie wyodrębniono 120 czynników. Teoria ta cieszyła się dużą popularnością, choć nigdy nie zyskała potwierdzenia empirycznego

Biologiczne i kulturowe zdeterminowanie inteligencji

Inteligencja jako własność psychiki posiada podstawę anatomiczno-fizjologiczną, ale jest ona nadal niezbadana.

• udało się ustalić kilka korelatów inteligencji w czynności elektrycznej mózgu. W. Vogel i D. Browerman stwierdzili pozytywną korelację między ilorazem inteligencji a częstotliwością rytmu alfa na wykresie EEG.

• Również złożoność fal potencjałów wywołanych pozostaje w związku z I.I.

Udział czynników genetycznego i środowiskowego w kształtowaniu różnic w zakresie inteligencji było przedmiotem zaciekłych sporów o politycznych implikacjach.

• gdyby różnice w inteligencji były dziedziczone najważniejsza stawałaby się selekcyjna rola szkolnictwa, a wyrównawcza byłaby nieskuteczna

• natomiast gdyby różnice te były nabywane, najistotniejszy powinien być wysiłek włożony w programy wyrównawcze.

Obecnie panuje pogląd, że oba czynniki współkształtują rozwój intelektualny w myśl stwierdzenia Hebba: "Proporcja obu czynników stanowi 100 procent środowiska i 100 procent dziedziczności. Nie dodają się one, ponieważ jakiekolwiek zachowanie zależy w pełni od obu czynników." Jeżeli natomiast chodzi o ilościowy wpływ, jak pokazują badania nad bliźniętami jedno- i dwujajowymi tzw. wskaźnik odziedziczalności wynosi około 52% (badania Strelaua).

Pomiar inteligencji

• Do pomiaru tzw. ilorazu inteligencji stosowanych jest szereg testów psychologicznych.

Pierwszym testem inteligencji była:

Stanfordzka Skala Inteligencji Alfreda Bineta z 1905 r.

• przeznaczona do badań indywidualnych sprawności umysłowych.

.

• Skala Bineta – Simona początkowo dostarczała punktacji zwanej wiekiem umysłowym (WU). WU pokazuje, jaki jest poziom intelektualnego funkcjonowania dziecka. Pierwotna francuska wersja służyła do pomiaru inteligencji dzieci w wieku od lat dwóch do szesnastu. Ogólnym wynikiem STIB był iloraz inteligencji (intelligence quotient, IQ) .Współcześnie STIB jest używany w różnych wersjach do pomiaru inteligencji dzieci (od drugiego roku życia) i czasami też dorosłych.

• Ten (jeden z licznych) wskaźnik IQ wyraża związek

pomiędzy umysłowym i chronologicznym (rzeczywistym)

wiekiem dziecka. Wilhelm Stern obliczył względny IQ

według wzoru:

Wiek umysłowy (WU)

IQ = x 100

Wiek chronologiczny (WC)

• Skala ta nie ma ścisłej interpretacji naukowej

i ma charakter raczej intuicyjny.

Iloraz inteligencji dewiacyjny (standaryzowany) jest

wskaźnikiem pokazującym w jednostkach odchylenia

standardowego, w jakim stopniu pozostaje wynik

osiągnięty przez daną osobę do przeciętnego

rozkładu wyników dla jej wieku.

Rozkład ilorazów jest zbliżony do rozkładu

normalnego. Oznacza to, że najczęstsze są wartości

środkowe – najwięcej jest osób o inteligencji

przeciętnej, a najrzadsze są wartości skrajne.

Test Davida Wechslera

Test zbudowany jest z podskal dzielących się na dwie główne grupy: skale zdolności słownych oraz skale wykonaniowe.

Skala Słowna

• Wiadomości np. pytanie "z czego robi się ubrania?") - bada ciekawość

intelektualną i gotowość do gromadzenia wiedzy, ogólny zakres zgromadzonych przez osobę informacji, posługiwanie się wiadomościami zgromadzonymi w pamięci długotrwałej.

• Powtarzanie liczb np. pytanie "proszę powtórzyć liczby: 1 5 7 2") - bada zdolność

do koncentracji, uwagi, możliwości uczenia się, posługiwania się wzorcami i zmieniania ich.

• Słownik np. pytanie "co to jest kolumna?") - bada ogólną inteligencję słowną,

używanie języka i zdolność uczenia się słownego, zainteresowania i doświadczenia badanego, wykorzystywanie zdobytej edukacji

• Arytmetyka np. pytanie "ile długopisów można kupić za 63 zł., jeśli jeden kosztuje

9 zł.?") - bada rozumowanie liczbowe i tempo manipulacji liczbami, koncentrację i uwagę, rozumowanie logiczne, abstrakcyjne, aktywność reagowania na świat zewnętrzny

• Rozumienie np. pytanie "co zrobisz, jeżeli znajdziesz na ulicy dowód osobisty?") -

bada wiedzę dotyczącą reguł społecznych, moralnych, rozumienie i ocenianie sytuacji społecznych, świadomość zdarzeń świata zewnętrznego

• Podobieństwa np. pytanie "w czym są podobne rzeka i ocean?") - badają

abstrakcyjne rozumowanie logiczne, myślenie asocjacyjne, operowanie pojęciami

Skala Wykonaniowa

• Braki w obrazkach przedstawiane są obrazki, na których brakuje istotnego detalu

np. brak drzwi na rysunku domu) - badają kontakt z rzeczywistością, świadomość elementów otoczenia, percepcję związku całości z częściami figur, zdolność rozróżniania detali istotnych od nieistotnych, zdolność spostrzegania.

• Porządkowanie obrazków przedstawiane są obrazki stanowiące elementy historyjki,

należy je uporządkować tak, by historyjka miała sens) - bada rozumienie sytuacji interpersonalnych, umiejętność przewidywania konsekwencji.

• Wzory z klocków prosi się o ułożenie wzoru z kolorowych klocków, według wzoru

na pokazywanym obrazku) - badają koordynację wzrokowo-ruchową, zdolności analizy i syntezy, zdolność do przeorganizowywania własnych działań

• Układanki

przedstawiane są elementy pewnej figury, które należy złożyć) - badają zdolność do rozróżniania podobnych konfiguracji, umiejętność analizy i syntezy, koordynację wzrokowo-ruchową, szybkość manipulacji

• Symbole cyfr

przedstawiane są cyfry i symbole je zastępujące, osoba badana proszona jest o zastąpienie szeregu cyfr tymi symbolami) - badają zdolności uczenia się, koncentrację, pamięć krótkotrwałą, koordynację wzrokowo-ruchową

Wersja testu dla dzieci przeznaczona jest dla wieku od 5 do 16 lat.

Wersja dla dorosłych stosowana jest u osób pomiędzy 10 a 60 roku życia.

Najnowsza klasyfikacja niepełnosprawności umysłowej zawarta w:

Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń

niepełnosprawności i upośledzeń ICD-10 z 1997r.

klasyfikacji opracowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne – Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders DSM IV z 1994 r, DSM-5 z 2013 roku

• W obu tych klasyfikacjach iloraz inteligencji określany jest ilościowo przez wartość liczbową ilorazu inteligencji (II lub IQ) uzyskaną za pomocą przeprowadzenia jednego lub kilku wystandaryzowanych testów na inteligencję np. Wechslera, Stanforda-Bineta, Termana-Merill.

• Przy doborze testów oraz interpretacji wyników należy brać pod uwagę czynniki, które mogą ograniczać jego wykonanie np. tło społeczno-kulturowe i rozwój jednostki.

Według ICD-10 Według DSM-IV

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim

poziom 50-69 poziom 50-55 do ok. 70

Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym

poziom 35-49 poziom 35-40 do 50-55

Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym

poziom 20-34 poziom 20-25 do 35-40

Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim

poziom poniżej 20 poziom 20-25

Stopnie upośledzenia umysłowego

Test matryc Ravena