Mózgowe mechanizmy

emocji

Emocje i motywacje

Afekt i zjawiska afektywne3 sposoby użycia terminu „afekt” Afekt to synonim emocji Afekt to bardzo silna emocja, która nie podlega samokontroli

lub podlega jej w niewielkim stopniu (np. „zbrodnia w afekcie”) Afekt to składowa emocji – wzbudzana wskutek procesów

nadawania afektywnego znaczenia (wartościowanie) bodźcom przez ciało migdałowate

My będziemy stosować te pojęcia w następującym znaczeniu: Afekt to składowa emocji (i innych stanów afektywnych) –

wzbudzana wskutek procesów nadawania afektywnego znaczenia (wartościowanie) bodźcom przez ciało migdałowate

Stany afektywne – szeroka kategoria zjawisk obejmująca emocje, nastroje, uczucia i wszystko to, co zawiera w sobie element wartościowania (nadawania znaczenia afektywnego)

Mózg emocjonalnyMetody badania aktywności mózgu

Główne (wybrane) metody: Analiza urazów powypadkowych Kontrolowane uszkodzenia mózgu –

wykonywane tylko w badaniach na zwierzętach, pozwalają na analizę tylko prostych zachowań

Elektoencefalografia (EEG) oraz podobne techniki – badania potencjałów wywołanych (ERP), magnetoencefalografia (MEG)

Tomografia rentgenowska CAT (osiowa tomografia komputerowa)

Emisyjna tomografia komputerowa (wykorzystująca substancje promieniotwórcze) – np. PET

Obrazowanie rezonansem magnetycznym MRI

Mózg emocjonalnyPozytonowa tomografia emisyjna PET)

PET wykrywa wprowadzony do krwi promieniotwórczy znacznik podlegający rozpadowi beta i wysyłający pozytony.

W badaniach aktywności mózgu wykorzystuje się fakt, że zwiększona praca danego obszaru zwiększa zapotrzebowanie na energię, a zatem dopływ krwi.

Koncepcja Paula MacLeana

„mózg neossaków” kora nowa

„mózg paleossaków” układ limbiczny, przegroda i in.

„mózg gadzi” prążkowie, pień mózgu

Struktury pnia mózgu

wzgórze

móżdżek

most rdzeń przedłużonytwór siatkowy

podwzgórze

ciało migdałowatehipokamp

wzgórze

Mózg emocjonalnyUkład limbiczny i wzgórze

Mózg emocjonalnyUkład limbiczny i wzgórze

Układ limbiczny: Kontroluje autonomiczny układ nerwowy

odpowiedzialny za zmiany somatyczne (tętno, pocenie się, rytm i głębokość oddechu itp.)

Za pomocą gruczołu przysadkowego kontroluje system hormonalny

U człowieka uczestniczy w subiektywnym odczuwaniu emocji

Mózg emocjonalnyUkład limbiczny i wzgórze

Wzgórze – wstępne rozpoznawanie bodźców na podstawie ich parametrów zmysłowych

Ciało migdałowate – rozpoznaje i zapamiętuje znaczenie afektywne bodźca (obiektu)

Hipokamp – rozpoznaje i zapamiętuje znaczenie kontekstowe bodźca (obiektu)

„...hipokamp pozwoli rozpoznać w prezentowanej twarzy np. twarz cioci. Ale ciało migdałowate wzbogaca ten fakt o emocjonalny stosunek do niej” (LeDoux)

rytm serca, ciśnienie krwi itd.

ciało migdałowate

wzgórze wzrokowe

Kora wzrokowa

Mózg emocjonalnyUkład limbiczny i wzgórze

Niska i wysoka droga do ciała migdałowatego

Korasensoryczna

wzgórze sensoryczne

ciało migdałowate

droga wysoka

droga niska

bodziec emocjonalny reakcja emocjonalnareakcja emocjonalna

Mózg emocjonalnyCo wynika z odkryć LeDoux?

POSTRZEGANIE obiektu i jego EWALUACJA są oparte o informacje przetwarzane przez mózg oddzielnie.

Bodziec wywołuje w mózgu rozpoczęcie procesu wartościowania, zanim systemy spostrzegania w pełni przetworzą bodziec.

Jest zatem możliwe, że - twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co złe,

- zanim ty dowiesz się szczegółowo, co to jest. Mechanizmy mózgu, które wywołują emocje są związane

z różnymi strukturami mózgu, ale AFEKT jako składowa emocji pochodna jest od procesów wzbudzanych w obszarze ciała migdałowatego.

Mózg emocjonalnyBadania i obserwacje zwierząt

Usunięcie ciała migdałowatego powoduje: Upośledzenie zdolności do określenia i uczenia się

znaczenia motywacyjnego bodźca (nagradzająca wartość bodźca)

Zwierzęta z uszkodzonym ciałem migdałowatym nie odczuwają strachu w sytuacji zagrożenia

U małp – zespół Klüvera-Bucy’ego (utrata strachu przed ludźmi, pozbawienie ekspresji mimicznej, jedzenie surowego mięsa i ekstrementów itp.)

Lateralizacja - inaczej "stronność" - asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych.

Asymetria półkul ma związek z: ASYMETRIĄ POZYTYWNO-NEGATYWNĄ emocji oraz odrębnością dwóch systemów wartościowania:

AUTOMATYCZNEGO i REFLEKSYJNEGO

Lateralizacja mózgu

Michael. S. Gazzaniga Roger W. Sperry

Podzielony mózg

Podzielony mózg

Pole widzenia

reakcja werbalna: „nożyczki”W prawym polu widzenia obiekt jest rozpoznawany i identyfikowany.

Podzielony mózg

reakcja werbalna: „nic” W lewym polu widzenia pacjent nie potrafi nic powiedzieć, ale potrafi wybrać odpowiedni przedmiot.

Badania Gazzanigi: Lateralizacja mózgu a rozpoznawanie obiektów

Podzielony mózgBadania Gazzanigi: Różnice w zakresie przetwarzania bodźców przez obydwie półkule.

LEWA PÓŁKULAAnalitycznie, więcej szczegółów

PRAWA PÓŁKULABardziej ogólny

zarys

Podzielony mózgBadania Gazzanigi: Różnice w zakresie przetwarzania bodźców przez obydwie półkule.

PRAWA PÓŁKULA(lewa ręka, lewa część pola widzenia)

rozpoznawanie kształtu

LEWA PÓŁKULA(prawa ręka, prawa część pola widzenia)

rozpoznawanie słów, nazywanie

Podzielony mózgW sytuacji, gdy „emocjonalna” prawa półkula nie potrafi właściwie rozpoznać obiektu, „racjonalna” lewa półkula obserwując reakcje emocjonalne organizmu tworzy konfabulacje (wypełnianie luk pamięci przez zmyślanie sobie historii, wydarzeń, których naprawdę nie było), ab zachować ciągłość narracji wewnętrznej.

Podzielony mózg

LEWA PÓŁKULA Ruchy prawej strony

ciała Zdolności językowe Postrzeganie szczegółów Przetwarzanie werbalne,

symboliczne i analityczne

Mówienie, pisanie, liczenie, czytanie

PRAWA PÓŁKULA Ruchy lewej strony

ciała Zdolności

przestrzenne Postrzeganie

całościowe, kształty i schematy, rozpoznawanie twarzy

Funkcje emocjonalne, abstrakcyjne

Myślenie symboliczne Doświadczeniowy

system jaźni

Udar lewej strony może prowadzić do paraliżu prawej strony ciała i utraty zdolności mowy, zaś udar prawej strony może powodować niezdolność do rozpoznawania ekspresji emocji u innych ludzi

Pacjenci z uszkodzeniami lewej strony lepiej, niż ci z uszkodzeniami prawej strony, oraz lepiej niż pacjenci bez uszkodzeń, rozpoznają mimiczne sygnały kłamstwa

Pacjenci po lewostronnych udarach uszkadzających okolice czołowe kory z większym prawdopodobieństwem zapadają na depresje kliniczne, a u pacjentów po udarach prawostronnych częstsze są objawy manii

Lateralizacja mózguBadania i obserwacje ludzi

Rozpoznawanie emocji jest lepsze dla twarzy umieszczonych w lewej części pola widzenia

Lateralizacja mózguRozpoznawanie ekspresji emocji

W przypadku niesymetrycznych ekspresji twarzy obserwowana jest skłonność do interpretacji ekspresji zgodnie z wyrazem prawej strony twarzy (po lewej stronie pola widzenia z punktu widzenia obserwatora)

Lateralizacja mózguRozpoznawanie ekspresji emocji

Dla negatywnych epizodów emocjonalnych silniejsza jest rejestrowana techniką EEG aktywacja prawej półkuli (okolicy czołowej)

Napinanie mięśni twarzy lub dłoni z prawej strony wywołuje emocje pozytywne, a napinanie mięśni twarzy lub dłoni z lewej strony wywołuje emocje negatywne – bez udziału świadomości

Napinanie mięśni twarzy lub dłoni z prawej strony wywołuje niekiedy zachowania asertywne (tendencja do zbliżania się?)

Lateralizacja mózguDoznawanie i ekspresja emocji negatywnych i pozytywnych

Bibliografia

Cacioppo, J.T., Berntson, G.G., Larsen, J.T., Kirsten, M.P. i Ito, T.A. (2005). Psychofizjologia emocji. W: Lewis, M. i Haviland-Jones (red.) Psychologia emocji. Gdańsk: GWP. (s. 230-249)

Doliński, D. (2000). Mechanizmy wzbudzania emocji. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom II (320-349). Gdańsk: GWP.

LeDoux, J. (2000). Mózg emocjonalny. Poznań: Media Rodzina

Panksepp, J. (2005). Emocje jako twory naturalne w mózgu ssaków. W: Lewis, M. i Haviland-Jones (red.) Psychologia emocji. Gdańsk: GWP. (s. 185-205)

Zdankiewicz-Ścigała, E. i Maruszewski, T. (2000). Teorie emocji. W: J. Strelau (red.), Psychologia, tom II (s. 395-426). Gdańsk: GWP.