PSYCHOLOGIA ZEZNAŃ

ŚWIADKA prof. dr hab. Ewa Gruza

PSYCHOLOGIA ZEZNAŃ ŚWIADKA

• Podstawą oceny każdego dowodu:

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW art. 7 k.p.k.

Kształtowanie przekonania na podstawie:

- wszystkich przeprowadzonych dowodów

- ocenianych swobodnie

- z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania

- wskazań wiedzy

- i doświadczenia życiowego

NORMA PRAWNA – ZROZUMIENIE TREŚCI – PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE

PODSTAWOWA WIEDZA Z ZAKRESU PSYCHOLOGII SĄDOWEJ

FAZY FORMOWANIA SIĘ ZEZNAŃ

- SPOSTRZEGANIE

- ZAPAMIĘTYWANIE

- PRZECHOWYWANIE

- PRZYPOMINANIE

RODZAJE PAMIĘCI Ze względu na czas trwania:

- ultrakrótkotrwała (ikonograficzna, sensoryczna) – rejestracja wszystkich

bodźców – czas przechowywania ok. 2 sek

- krótkotrwała (robocza, operacyjna) – informacje, na których skoncentrowano

uwagę, informacja ma postać kodu wizualnego lub akustycznego – czas

przechowywania do ok. minuty

- długotrwała – informacje zakodowane na lata

Pamięć rozpoznawcza - już to widziałem, choć nie mogłem sobie przypomnieć

Pamięć opisowa (deklaratywna): epizodyczna i semantyczna

Pamięć nieopisowa (niedeklaratywna): proceduralna, odruchów warunkowych

(gotowości reakcji, dyspozycyjności), sentetyzacja oraz torowanie

ZALEŻNOŚCI PSYCHOLOGICZE

ZDARZENIE PERCEPCJA

ZDARZENIA

CZYNNIKI

OSOBOWOŚCIOWE

ZMIENNE NIEZALEŻNE

METODY

PRZESŁUCHANIA

EFEKTY

PRZESŁUCHANIA

ZMIENNE INTERWENIUJĄCE

ZMIENNE ZALEŻNE

SPOSTRZEGANIE

OBIEKTY NIEOŻYWIONE:

- znajomość przedmiotów podobnych

- doświadczenie życiowe

- widzenie obiektu jako pewnej całości, a nie zbioru

składowych

OSOBY:

- wyjście poza bezpośrednie obserwacje

- schematy atrybucyjne (wnioskowania o cechach

psychicznych na podstawie zachowania)

- stereotypy

- selektywna percepcja emocji

- nastawienie

- własna rola społeczna

Czynniki wpływające na proces formowania się zeznań

• CZYNNIKI OBIEKTYWNE - warunki obserwacji

- czas obserwacji

- upływ czasu od spostrzegania do odtwarzania

• CZYNNIKI SUBIEKTYWNE

wiek, płeć, wiek, uwaga, motywacja,

stan emocjonalny, atrakcyjność wyglądu obiektu obserwowanego, rola społeczna, płeć, stereotypy i uprzedzenia

BŁĘDY W SPOSTRZEGANIU OSÓB

• WPŁYW PIERWSZEGO WRAŻENIA

• WŁASNE TEORIE OSOBOWOŚCI

• EFEKT HALLO

• PRZECENIANIE ZWIĄZKÓW POMIĘDZY ZACHOWANIEM SIĘ A WYNIKIEM DZIAŁANIA

• TENDENCJE DO OCENY INNYCH

BŁĘDY W SPOSTRZEGANIU OBIEKTÓW

• BŁĘDY W WIDZENIU

• ODBIÓR PRZESTRZENI,

OCENA RUCHU I CZASU,

BŁĘDY ODBIORU WRAŻEŃ

AKUSTYCZNYCH

• NASTAWIENIE

ZAPAMIĘTYWANIE

• FAZA ZAPAMIĘTYWANIA (ENGRAM)

- zapamiętywanie mechaniczne

- zapamiętywanie logiczne

- pamięć wzrokowa, słuchowa, ruchowa

• PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZA

- dane dotyczące faktów z życia, ciągi zdarzeń

- dobrze zapamiętujemy zdarzenia, którym przypisujemy

emocje

• ZAPOMINANIE

ZAPAMIĘTYWANIE

Zależy od:

• liczby elementów zapamiętywanych

• znajomości obiektu obserwowanego

• nastawienia na zapamiętywanie

• intensywności bodźca, kontrastowości,

ruchu

• zaangażowania emocjonalnego

PRZECHOWYWANIE I PRZYPOMINANIE

• przypominanie ma charakter wybiórczy i związane jest

ze zjawiskiem uwagi

• jest zjawiskiem twórczym – informacje organizujemy,

przekształcamy, sensownie interpretujemy

• posługujemy się schematami poznawczymi, wiedzą

i doświadczeniem, szukamy podobieństw

• przypominanie determinuje nastawienie jednostki

i kontekst sytuacyjny – czy chcę i jakie to ma dla

mnie znaczenie, jaką mam motywację

DEFORMACJE TREŚCI PODCZAS

PRZYPOMINANIA

• zakłócenia związane z przeżyciami psychicznymi – projektowanie uczuć

• zaburzenia pamięci – kryptomnezja, amnezja

• deformacje pamięci /złudzenia i omamy/

• racjonalizacja obrazów zapamiętanych

• ilość czasu potrzebna na przypomnienie

UMIEJĘTNOŚĆ AKTYWNEGO

SŁUCHANIA 1. Unikać elementów rozpraszających uwagę

- wspomagać koncentrację uwagi - nie oceniać rozmówcy

2. Słuchać aktywnie

- parafrazować - precyzować - przekazywać informacje zwrotne - utrzymywać kontakt wzrokowy

3. Tworzyć mapę zdarzenia

- rekonstruować zdarzenia - nastawienie na czas i przestrzeń

4. Rozumieć emocje i postawy

SWOBODA WYPOWIEDZI

• możliwość dokonania obserwacji

zachowania

• aktywne słuchanie

• styl wypowiedzi, słownictwo, używane

zwroty

• uwaga na dezinformacje

• człowiek nie jest urządzeniem

rejestrującym

PYTANIA • zwracać uwagę na słownictwo

- słowa wieloznaczne, ocenne, slang

- wpływ słownictwa na odpowiedź

• dostosowanie pytań do poziomu, mentalności i możliwości percepcyjnych;

• jedno pytanie – jedna kwestia

do wyjaśnienia;

• ton zadawania pytań, tempo, proste zdania pytające

Świadek jako zeznający – przyczyny błędów

MITY PRZESŁUCHANIA

1. (Nie) można nauczyć się przesłuchiwania

2. Przesłuchanie to lista pytań - (nie)

3. Przesłuchania rodzą się, a nie są tworzone

4. Przesłuchanie to tylko fakty (nie – to emocje)

5. Słuchanie to naturalna zdolność, a nie umiejętność

6. Zapisywanie jest najważniejsze (nie – ważniejsze słuchanie i obserwowanie)

7. Przesłuchujący „panem” sytuacji (nie - kontroluj, ale nie dominuj)

ZEZNANIA ODMIENNE

• w co drugiej sprawie odczytuje się przynajmniej jeden protokół zeznań świadków /art.391 kpk/

• w 38% spraw rozbieżności pomiędzy zeznaniami były istotne,

rzutujące na wynik sprawy

• przyczyny odmienności:

- rzeczywista utrata pamięci - 47 %

- ochrona oskarżonych /solidarność grupy, niechęć do

wtrącania się/ - 22 %

- pozorna utrata pamięci /niechęć do zeznawania w obecności

oskarżonego, skrępowanie/ – 10%

- obawa zemsty ze strony oskarżonego lub jego środowiska – 6,5 %

- ugoda, porozumienie z oskarżonym, przekupstwo – 6,5 %

- obawa przed odpowiedzialnością karną – 2 %

- zaburzenia psychiczne – 2 %

MOTYWACJA ZŁOŻENIA ZEZNAŃ WIARYGODNYCH

• do czasu złożenia pierwszego zeznania świadek był pozytywnie nastawiony do podejrzanego, co można obiektywnie stwierdzić

• świadek i podejrzany byli sobie całkowicie obcy lub nie byli ze sobą w żaden sposób emocjonalnie związani

• świadek złożył zeznanie natychmiast po zdarzeniu

• świadek składa zeznanie po raz pierwszy odpowiadając na pytania, na które nie był przygotowany /bez fazy wypowiedzi spontanicznych, ale i bez sugestii/

• świadek składa samooskarżenie bezpośrednio powiązane z zeznaniami obciążającymi

• świadek zeznaje tak bezstronnie, że z takim samym akcentem podaje zeznania obciążające i nie obciążające albo wyraźnie nie zauważa obciążającego charakteru swoich zeznań

Kryteria wiarygodności

Najmniej zawodne kryteria wiarygodności wypowiedzi :

• stałość (względna!)

• oryginalność przekazu

• motywacja

• uczuciowe uczestnictwo (emocje)

• styl wypowiedzi (język)

• reakcje niewerbalne

SYTUACJA ŚWIADKA

1. Sala sądowa – to środowisko nienaturalne dla świadka

2. Proces karny nakłada na świadka niecodzienne obowiązki (sankcje)

3. W czynnościach procesowych uczestniczy wielokrotnie – spotykając się z różnym traktowaniem

4. Atmosfera przesłuchania: - obowiązek świadczenia - wewnętrzny konflikt - obawa o konsekwencje - utrata anonimowości

PSYCHOLOGIA A WYROKOWANIE

• oceniając osobę kierujemy się m.in. tzw. „pierwszym wrażeniem”

• nastrój ma wpływ na to, jak oceniamy siebie i innych

• oceniając kierujemy się stereotypami

• na ocenę osoby ma wpływ atrakcyjność jej wyglądu

• chętnie wierzymy autorytetom

• efekt kontrastu

• efekt pierwszeństwa i świeżości

• kierujemy się zasadą dostępności

• kierujemy się zasadą reprezentatywności