Wykład 1

ODMIANY PSYCHOLOGII

1. Psychologia Zdrowego Rozsądku, psychologia potoczna

2. Psychologia Humanistyczna (co jest lepsze, co warto i dlaczego)

3. Psychologia Naukowa (co jest, jakie jest i dlaczego jest takie z naciskiem na regularność i

powtarzalność zjawisk)

▼

PSYCHOLOGIA POTOCZNA

● Garth Fletcher (1984) : w obrębie psychologii potocznej obecne są trzy rodzaje

potocznych przekonań:

1. Powszechne przyjmowane założenia co do natury świata (..że istnieje, że regularne zachowania są

trwałe, że każdego dnia jesteśmy tą samą osobą)

2. Zbiór maksym, przypowieści, przysłów i reguł („nie mów hop, póki nie przeskoczysz”..)

3. Rozpowszechniony sposób myślenia o świecie (swój lepszy niż obcy, świat jest lub nie jest

sprawiedliwy)

Przykłady potocznych przekonań psychologicznych:

► Jakie cechy posiada człowiek mający duże zdolności?

(Czy jest- wybierz jedno)

- cierpliwy

- pracowity

- szybki

- leniwy

► Jakie cechy posiada człowiek mało zdolny?

- cierpliwy

- pracowity

- szybki

- leniwy

► Jakie cechy posiada człowiek pracowity?

- tępy

1

ZDOLNE ↔ LENIWE

LENIWE ↔ ZDOLNE

TĘPE ↔ PRACOWITE

PRACOWITE ↔ TĘPE

▼

nie istnieją między nimi żadne korelacje, ale A. Szmajke mówi: „Nie mów nauczycielowi, że jesteś pracowity, bo

pomyśli, że jesteś tępy”. Pracuj, a mów, że jesteś leniwy:)

Inne:

- uroda i inteligencja (pomiary jawne vs pomiary ukryte)

- uroda i pracowitość

- uroda i dobry charakter (Dion, Brescheid i Walster, 1972)

- uroda i lepsze traktowanie (wyroki, Steward, 1980)

☼ Którym osobom chętniej proponowano spełnienie prośby o datek? (badania J. Kulbata,

2003)...

Unikanie osób z rysem smutku na twarzy, osoby uśmiechnięte są bardziej prospołeczne,

chętniejsze do pomocy.

Sądy wartościujące o naturze ludzkiej (nauczyciele)

→ 80% odpowiedziało, że 20 razy - „ile razy musi się zdarzyć coś, aby można było powiedzieć, że zdarza się

często?”

→ Jakie są dzieci wg. nauczycieli? (wg. J. Krosny- Wekselberg, 1982)

Uczynek Dobry Uczynek Zły

Motywy Wewnętrzne NIE TAK

Motywy Zewnętrzne TAK NIE

▼

Zły człowiek robi złe rzeczy z wyboru, a dobre z konieczności. Dobry człowiek robi złe rzeczy z konieczności a

dobre z wyboru.

▼

Ludzie są źli.

2

Cechy potocznych przekonań:

1. Kategoryczne (błąd powszechnej zgodności: ja tu zawsze skręcam)

▼

Przekonanie, że inni myślą tak samo jak ja.

2. Pewne (ponad wszelką wątpliwość wiem)

3. Skrajne (brak środka: jestem za a nawet przeciw)

4. Aprzyczynowe (przesądy: sznurówki matematyka)

5. Wewnętrznie sprzeczne (ludzie są źle, ja jestem dobry)

▼

Są to przekonania nieobalalne.

PSYCHOLOGIA NAUKOWA

odosobniony przypadek vs regularność

Psychologia naukowa zawiera się w trzech nie równoważnych elementach:

1. Opis (jakie to jest)- opis cech

2. Wyjaśnienie (przypisuje się temu większą wagę)

3. Przewidywanie

Najważniejsze pytania psychologii naukowej:

→ Co on robi? (do czego zmierza, jaka jest struktura jego czynności)

→ Czy robi to często, a nawet regularnie, czy raczej sporadycznie?

→ Czy robi to w wybranych sytuacjach lub wobec wybranych obiektów, czy też w

każdej sytuacji i wobec każdego obiektu?

→ Dlaczego to robi? Co stoi za jego zachowaniem? Co jest przyczyną zachowania?

→ Czy można ustalić związek między warunkami, w jakich dochodzi do zachowania,

i cechami zachowania?

→ W jakich warunkach na pewno tak się zachowa?

→ Czy ma jakieś właściwości skłaniające go do danego zachowania, albo wyklucza-

jące takie zachowanie?

→ Czy do wystąpienia danego zachowania potrzebna jest kombinacja wielu

warunków i wielu właściwości?

→ Jaka kombinacja warunków wyklucza lub radykalnie zmniejsza prawdopodo-

bieństwo danego zachowania?

3

Tzw. Sześcian Harolda Kelleya :

Zdaniem Harolda K. zrozumienie zachowania wymaga jego analizy z trzech co najmniej perspektyw:

1. Perspektywy Spójności- Zmienności Zachowania: czy podmiot to zachowanie przejawia zawsze (lub

choćby często), czy raczej rzadko. Jeśli jest częste skłonni jesteśmy przypisywać je wewnętrznym

właściwościom podmiotu, jeśli rzadkie- szukamy raczej zewnętrznego źródła zachowania.

2. Perspektywy Wybiórczości Obiektu Zachowania: czy podmiot zachowuje się w dany sposób wobec

wszystkich obiektów danej klasy, czy tylko wobec niektórych?

3. Informacje i podzielaniu lub powszechności społecznej danego zachowania- czy wobec danego obiektu

wszyscy zachowują się w ten sam sposób, czy tylko niektórzy? Jeśli tak zachowują się wszyscy, skłonni

jesteśmy przypisywać zachowanie przyczynom zewnętrznym, a jeśli tylko jedna osoba, skłonni

jesteśmy sądzić, że to przyczyny wewnętrzne.

NAUKA A ZDROWY ROZSĄDEK

Formy niezgodności wiedzy ze zdrowym rozsądkiem:

1. Wszyscy wiedzą, że jest inaczej: o prawdzie w nauce decyduje nie większość głów a argumenty

- eksperyment nad prawda (Festinger)

- dotacje i uczucia (eurobarometr)

- paradygmat grupy minimalnej (Tajfel)

- rywalizacja (licytacja dolara, Teger)

2. Efekty paradoksalne:

- odwrócone placebo (Nisbett i Storms)

- terapia zaburzeń seksu

3. Dwie tendencje wykluczające się:

- ambiwalentne uczucia (miller, koncepcja gradientów)

- chciwość i lenistwo (koncepcja Szmajke)

- podatki i ulgi podatkowe (Tyszka i Sokołowska)

- demokracja i państwo opiekuńcze (Reykowski)

4. Brak związku miedzy zachowaniem i wartościami, czy deklaracjami

- posłuszeństwo (Milgram)

- uczciwość i fałszywe zeznania (Lukaszewski)

5. Zachowania nieuzasadnione

- stopa w drzwiach (Friedman)

- huśtawka emocjonalna (Doliński)

- bezmyślność (Langer)

4

Wykład 2

CO JEST PRZEDMIOTEM PSYCHOLOGII?

● analiza ludzkich zachowań

● analiza właściwości posiadanych przez ludzi i ich związek z zachowaniami (czy ludzie

mają własne właściwości?) geneza właściwości

● analiza warunków w jakich pojawiają się dane zachowania i/lub dane właściwości (stany i/lub cechy)

● analiza stanów (np. emocjonalnych), w jakich bywają ludzie –ich źródeł i następstw

Podstawowe założenia:

1. Każdy człowiek posiada pewne właściwości wspólne dla swego gatunku, więc wszyscy są pod pewnymi

względami podobni do siebie. Założenie to umożliwia generalizację twierdzeń, uogólnienie faktów i

przenoszenie wiedzy dotyczącej jednego człowieka, czy jednej małej grupy na innych ludzi, a nawet na

wszystkich ludzi.

Podobieństwo w czasie i przestrzeni [Tora, Gilgamesz, Homer, Safona]

2. Każdy człowiek ma pewien zbiór stałych właściwości, a w każdym razie zmienność posiadanych przez

ludzi właściwości nie jest duża. Założenie to umożliwia formułowanie przewidywań, odwołujących się

do stwierdzonych wcześniej, powtarzalnych faktów (zjawisk, stanów, cech, zachowań itp.)

zdolność przewidywania jednych cech na podstawie znajomości innych (cechy skorelowane z

wykształceniem)

- ludzie wykształceni zachowują się inaczej niż niewykształceni;

- wykształceni, a zdrowie (wykształceni chorują rzadziej niż niewykształceni; żyją dłużej)

3. Można wyodrębnić zbiór takich czynników zewnętrznych, które w sposób stały i powszechny wpływają

na stany i zachowania ludzi. Te czynniki mogą mieć charakter biologiczny, kulturowy czy społeczny.

Założenie to umożliwia wyjaśnienie lub przewidywanie różnorodnych zachowań ludzi, na podstawie

znajomości warunków.

( w1 – hałas, pomaganie itp.) np.

BIBB LATANE jego współpracownik udawał epilepsję i patrzyli na reakcję ludzi:

prawdopodobieństwo że ktoś pomoże:

gdy był 1 człowiek – 100%;

2 - 60%;

8 - 0%.

4. Jednostka ludzka jest podmiotem autonomicznym ( a przynajmniej wyodrębnialnym) z otoczenia, a z

drugiej strony człowiek jest elementem większej całości (ekologicznej, społecznej), co sprawia, ze

regulacja zachowania jednostki dokonuje się jako proces interakcyjny „człowiek- otoczenie”;

rozumienie zachowania wymaga znajomości kontekstu.

każdy chciałby być unikatem, ale też czynnikiem wśród podobnych do siebie – elementem całości.

5

Wychodzenie poza dane obserwacyjne:

1. Dwa poziomy obserwacyjne:

- fizyczne właściwości obiektu (człowiek, rzeczy)

- fizyczne właściwości zachowania (czy człowiek robi coś np. głośno, szybko)

2. Trzy poziomy poza obserwacyjne:

- emocje, przeżycia, ustosunkowania

- cechy wewnętrzne, trwałe właściwości

- funkcja lub sens zachowania

3. Pytanie o cechy i stany

▪ Jaki jest?

▪ Jaki jest zazwyczaj?

▪ Jaki jest aktualnie?

▪ Jaki był?

▪ Jaki będzie?

▪ Jaki bywa? (pytanie o repertuar zachowań)

▪ Jaki pragnie być? (podstawowe źródło akceptacji)

▪ Jaki może być?

▪ Jaki być powinien? (normatywne ujęcie) wyrażają pewne prawdy, normy społeczne.

▼

pytania te są ważne, nie wolno ich pominąć w analizie psychologicznej człowieka

● Koncentracja uwagi na cechach

● Koncentracja na różnicach indywidualnych

● Pułapka tautologii

● Lekceważenie aspektu tożsamościowego

Pytania o tożsamość:

▪ Kim jest? ▪ Kim był? ▪ Kim może być?

▪ Kim jest zazwyczaj? ▪ Kim będzie? ▪ Kim pragnie być?

▪ Kim jest teraz? ▪ Kim bywa? ▪ Kim być powinien?

Koncentracja uwagi na:

- rolach społecznych (co robi)

- związkach międzyludzkich (szef, ojciec)

- przynależnościach

- podobieństwach

- tożsamość korelacyjna (my marynarze) –jedno nie wyklucza drugiego

- tożsamość kategorialne (my kobiety)- gdy się należy do jednej kategorii, to nie można należeć do

innej

PODSUMOWANIE:

□ Istnieje wiele perspektyw psychologicznej analizy człowieka

□ Większość zachowań ma więcej niż jedną przyczynę, zatem interakcyjne działanie wielu czynników

jest warunkiem koniecznym zachowania

6

□ Istnieje naturalna zmienność zachowań i cech

Wykład 3,4

NAJWAŻNIEJSZE SPOSOBY ODPOWIADANIA

Psychologiczne koncepcje człowieka

Punkt wyjścia: Psychologia Introspekcyjna

• Przedmiotem psychologii- stany świadomości

• Narzędziem poznania świadomości- samoświadomośś

Główne kierunki krytyki:

- dowody na nieświadome mechanizmy zachowania;

- wątpliwości co do możliwości wglądu we własne stany psychiczne;

- odrzucenie metody introspekcyjnej;

- brak obiektywnych metod badawczych.

powstały na przełomie XIX / XX w. dominowały na początku XX w.; oba kierunki należą do przeszłości

psychologicznej; powstały w reakcji na introspekcję.

Psychologia Introspekcyjna,

Nauka o treści świadomości

Poszukiwanie

nieświadomych

mechanizmów

zachowania;

PSYCHOANALIZA

(dzieło europejskich Żydów)

Poszukiwanie obiektywnych

metod poznania mechanizmów

zachowania;

BEHAWIORYZM

(głównie Rosjanie i Amerykanie)

7

PSYCHOANALIZA

PSYCHOANALIZA FREUDA:

Koncepcja Freuda (ogromny dorobek: 20 tomów wydania standardowego)

►Punktem wyjścia są obserwacje:

-czynności pomyłkowe

(np. błędy wypowiedzi pomyłki wyrażają ukryte intencje),

-marzenia senne

ludzie śnią podobne rzeczy, motywy są bardzo podobne albo są to sny związane z lękiem

albo z seksem -> tylko te dwa wątki i pragnienia wyrażają , które później dają impuls człowiekowi;

-niemożliwość przypomnienia sobie, z drugiej strony tendencja do apriorycznych założeń

często jest tak że nasza pamięć działa niezgodnie z regułą bo powinna działać tak, że pamięta lepiej to,

co ważne a tymczasem często nie możemy sobie przypomnieć ważnych wydarzeń eliminujemy z

pamięci wspomnienia, które są dla nas niewygodne, co oznacza, że możemy sprawować kontrolę nad

swoją pamięcią.

- koncentracja uwagi na doświadczeniach dzieciństwa.

► Podstawowe założenie:

- bieg procesów świadomych, dążenia przesądzone są przez nieuświadomione siły afektywne, zachowanie

► Deklaracja na temat dwóch form nieświadomości:

- to, co nie było zwerbalizowane

- to, co było uświadomione, ale uległo wyparciu

► Koncepcja Freuda: co to znaczy nieświadome?

- istnieje, ale podmiot o tym nie wie

- istnieje, wie, ale nie pamięta

- istnieje, nie wie, nie chce wiedzieć

- istnieje, wie, pamięta, ale nie potrafi sobie przypomnieć

- nie wie, co robi

- automatyzm

8

► Fundamentalna rola nieświadomości:

- rzeczywista motywacja zachowań jest nieświadomość

- świadome uzasadnienie zachowań (np. racjonalizacja) post hoc

- zachowania mają charakter impulsywny, popędowy, instynktowny

- podstawowy czynnik popędowy- libido (szeroko rozumiany popęd seksualny)

- libido: wszelkie formy pozytywnych doświadczeń z ciałem własnym lub obcym

- przesunięcie libido na innych: kompleks Edypa (rywalizacja z ojcem –mama ukochana) ,

Elektry (rywalizacja z matką – tata ukochany).

Życie psychiczne jest efektem gry sił między trzema strukturami osobowości (ID, EGO, SUPEREGO):

- źródłem energii jest ID(ono), to czynnik- libido; dążenie do natychmiastowego rozładowania zasada

przyjemności

- koordynatorem kontaktów rzeczywistych jest EGO- ja; zasada realności (funkcjonalności)

- źródłem ograniczeń jest SUPEREGO- wewnętrzne, zinternalizowane, podzielane zasady postępowania,

normy moralne; zasada moralności

->np.dzieci mają takie wyobrażenie Boga, jaki jest ich ojciec. dorośli też (jednak badania na dzieciach)

- frustracja popędów: lęk, bezsilność, depresja

- zaspokajanie popędów wbrew presji zewnętrznych lub normom; poczucie winy

PSYCHOANALIZA C.G. JUNGA

(dobra literatura, kiepska psychologia)

▪ wczesny opór przeciw koncepcji Freuda;

▪ zaprzeczanie seksualności jako najważniejszego popędu – kłótnia merytoryczna z Freudem;

▪ podział osobowości na część świadomą, nieświadomość osobistą i nieświadomość kolektywną.

Archetypy:

- matki, narodzin, śmierci, mocy, bohatera, dziecka, Boga, mędrca itp.

- najlepsze źródło wiedzy o archetypach: mity, symbole kulturowe, sny, wizje, rytuały , a także objawy

neurotyczne i psychotyczne.

PSYCHOANALIZA ALFRED ADLER

▪ motywy społeczne rządzą zachowaniem (rywalizacja, współpraca, walka)

▪ fikcja (ideał) jako cel

▪ pragnienie mocy i wyższości – b. ważny motyw w zachowaniu człowieka

▪ kompensacja poczucia niższości

ważny ale niedoceniony wkład w psychologię współczesn

9

BEHAWIORYZM:

Zaczął uchodzić za kierunek amerykański, choć nie rozpoczął się tam: pierwszym był Iwan Pietronowicz Pawłow

(nagroda Nobla: 1904, studia na Uwr 1884-1886).

▪ badania nad wpływem śliny na proces trawienia

▪ obserwacja zachowania nieadaptacyjnego

▪ antypsychologizm

J. WATSON

▪ krytyka psychologii introspekcyjnej jako nienaukowej

▪ postulat psychologii obiektywnej

▪ postulat badania zjawisk obserwowalnych

- bodźce S i reakcje R mają charakter fizyczny

- popędy- sygnały zewnętrzne lub wewnętrzne uruchamiające zachowanie

co to jest głód? liczba godz bez jedzenia itp. więc popęd mierzony przez czas od ostatniego

zaspokojenia

- między S i R jest niepoznawalna „czarna skrzynka”

- trzy czynniki zachowania: popęd (mierzony obiektywnie) , związek w czasie, skutek reakcji

behawiorystów nie interesowała świadomość itp. tylko to , co da się zmierzyć

SKINNER

▪ struktura zachowania jest odbiciem strumienia świadomości

▪ autentyczne jest środowisko a człowiek jest reaktywny

▪ czynnikiem sterującym jest relacja między popędem a skutkiem zachowania (czyli

wzmocnieniem)

10

PODSUMOWANIE:

▪ podobieństwo psychoanalizy i behawioryzmu:

- koncepcja człowieka jako ofiary sił niekontrolowanych

- regulacja zachowania przez popędy nieświadome

- lekceważenie regulatorów świadomych

KRYTYKA PSYCHOANALIZY:

- arbitalność

- spekulatywne koncepcje

- nieobawalność (libido jako narzędzie wyjaśniające wszystko)

- pomijanie roli procesów poznawczych

KRYTYKA BEHAWIORYZMU:

- atomizacja życia psychicznego

- lekceważenie działań złożonych i długoterminowych

- uproszczenia w analizie procesów poznawczych

odrzucenie idei sterowania zewnętrznego

| |

psychologia humanistyczna psychologia poznawcza

3 rodzaje pytań:

- jaka jest ludzka natura?

- jak pracuje ludzki umysł?

-jakie są granice konformizmu, uległości i posłuszeństwa? (Asch, Miligram)

Psychologia Introspekcyjna,

Nauka o treści świadomości

Poszukiwanie

nieświadomych

mechanizmów

zachowania;

PSYCHOANALIZA

(dzieło europejskich Żydów)

Poszukiwanie obiektywnych

metod poznania mechanizmów

zachowania;

BEHAWIORYZM

(głównie Rosjanie i Amerykanie)

11

Wykład 6

ŚWIADOMOŚC I NIEŚWIADOMOŚĆ

▪ Koniec XIX w- dominacja procesów świadomych (introspekcjonizm)

▪ Pierwsze połowa XX w- koncentracja uwagi na procesach nieświadomych (psychoana-

liza, behawioryzm)

▪ II połowa XX w – dominacja procesów świadomych (psychologia poznawcza)

▪ Początek XXI w – koncentracja na procesach automatycznych

► Trzy skrajne koncepcje:

1. Wszystko, co ważne dla regulacji zachowania jest świadome

2. Wszystko, co ważne dla regulacji zachowania jest nieświadome

3. Z regulacyjnego punktu widzenia nie jest ważne, czy coś jest świadome, czy też nie jest

ważne jest czy proces jest skuteczny czy nie, a co jest jego naturą jest drugorzędne.

[najbardziej ponętna;)]

We wszystkich koncepcjach korzysta się jednak z danych introspekcyjnych jako jednego ze źródeł

informacyjnych.

► Czarno- białe ujęcie świadomości

albo coś jest albo nie jest świadome, jednakże :

- świadomość latentna (potencjalna) vs aktualna; to, co może być treścią świadomości, i to, co jest

treścią świadomości w danym momencie

potencjał świadomościowy dużo większy niż to, co się w danym momencie przechowuje

- można być nieświadomym wszystkiego ale nie można być wszystkiego świadomym

świadomość jest ograniczona, nieświadomość jest nieograniczona

- o świadomości i nieświadomości możemy mówić tylko w sposób relacyjny- to jest poprzez wskazanie

obiektów, których stany dotyczą (nie)świadomy czegoś

- z brakiem świadomości wiążą się automatyzmy i brak kontroli (poznawczej i behawioralnej) nad

otoczeniem i nad sobą samym, ale ze stanem świadomości bynajmniej nie musi się wiązać kontrola

można niesamowicie trudne zad, czynności wykonywać bez świadomości -> nie jest nieświadomy tylko

nie ma kontroli, ale to że jest świadomy, też nie oznacza, że pełni kontrolę nad pewnymi czynami.

► Pobudzenie- dezaktywacja jako przesłanki świadomości

związane z pniem mózgu – ciałem siatkowatym -> aktywizuje lub dezaktywizuje korę mózgową

▪ Koncepcja Roberta E. Thayera: ujawnia ze można być zaktywizowanym na wiele sposobów

▪ Pobudzenie typu A (energetyczne), dotyczące w wypadku pobudzenia takich stanów jak rześkość, aktywność

lub w wypadku braku pobudzenia senność, zmęczenie, brak energii. -> pobudzenie jest stanem korzystnym

▪ Pobudzenie typu B (afektywne, napięciowe), wyrażające się w stanie pobudzenia omfortem, stresem,

poczuciem nieprzyjemnego napięcia lub też w wypadku braku pobudzenia spokojem, relaksem. -> pobudzenie

jest stanem negatywnym.

12

• Później Thayer zaproponował podział na aż cztery rodzaje pobudzenia, które mierzone są odrębnymi skalami,

niekorelującymi się ze sobą lub też korelującymi bardzo nisko; są to;

- aktywacja ogólna- przypominająca opisane wyżej pobudzenie energetyczne (rześkośc, aktywność vs

senność, zmęczenie)

- aktywacja wysoka – odpowiednik pobudzenie afektywnego

- dezaktywacja- brak czujności, sen vs czujność, czuwanie

- dezaktywacja ogólna- wyrażająca się stanami przyjemności, poczuciem zrelaksowania i całkowitego

braku napięcia

► Jawa i Sen

▪ Różne fazy snu i różny dostęp bodźców [sen jest b.zróżnicowany-> różne poziomy głębokości snu, fazy

głębokości występują cyklicznie]

▪ Bodźce znaczące nie muszą być silne [można wytrącić człowieka ze snu gdy pojawią się bodźce, im głębiej

tym silniejsze, łatwiej to osiągnąć przez bodźce nie tyle silne co znaczące np. imię nie wiertarka.

▪ Kulturowe uwarunkowania snu:

- Jahganowie- zasypiają w dowolnym momencie ale jednocześnie wiedzą doskonale, co dzieje się wokół

nich, doskonale odbierają wszystkie bodźce mimo że śpią b.głęboko

- Katolicy śpią dużo więcej niż protestanci

▪ Biologiczne uwarunkowania snu:

- delfiny: 2 półkule (jedna śpi, druga odpoczywa, mogą być nieprzerwanie aktywne), oddychają

powietrzem, więc muszą wciąż kontrolować

► Obronność Percepcyjna

czy można unikać czegoś o czym się nie wie że jest?

▪ Eksperyment Brunnera i Postmana: czy można uciekać przed niedostrzeganym niebezpieczeństwem? (ekip –

słowa) ludzie nie są w stanie zarejestrować słów

▪ Wyjątkowa rola bodźców zagrażających ->dot. to tylko tych, które są TABU

▪ Ślepota funkcjonalna: zdolność nie rejestrowania, nie przekazywania doświadczeń bodźców zagrażających

S. zdradza M. i wszyscy wiedzą a M. nie. to po prostu M. nie chce dopuścić do świadomości tych

sygnałów.

▪ Eksperyment G. Pochwatko: bodźce, których nie rejestrujemy wpływają na nasze zachowania

eksponowanie bodźców podprogowych

P. Winkelman – za pomocą ekspozycji podprogowej, ukształtowano pewne preferencje

► Nieświadome przetwarzanie informacji

▪ utajone uczenie się gramatyki

▪ eksperyment nad nastawieniem

Podprogowa ekspozycja bodźców emotogennych wywołuje w pewnych warunkach skrócony czas

reagowania, w innych natomiast wydłużony czas reagowania. Interpretowano to jako dwie formy percepcyjnej

obronności- wyparcia i uwrażliwienia.

13

Bodźce emocjonalnie nasycone- z wyjątkiem zagrażających- są gorzej spostrzegane (wymagają więcej czasu,

lepszego oświetlenia) niż bodźce neutralne.

▪ eksperyment Rosenberga nad hipnozą: czy można zmienić ludzi za pomocą hipnozy,

czy można zmienić coś poza świadomością człowieka?

Hipnoza skuteczna ale chwilowo.

▪ badania Stroop’a (1935): sprzeczne bodźce

- Efekt Stroop’a jest dla psychologów bardzo interesujący, bo pozwala na łatwy dostęp do rywalizacji

pomiędzy automatycznymi a kontrolowanymi procesami o ograniczone zasoby poznawcze

- Średni czas reakcji w wartości 1-2 wynosi do 470 milisekund; w warunku 3 czas reakcji wzrasta do ok.

800 milisekund

- nazywanie kolorów nie jest czynnością automatyczne, a poznawanie tak

► Automatyzmy ( Logan)

▪ reakcje odruchowe; odruch źrenicy, odruch ślinowy (pierwotne)

▪ reakcje zrutynizowane i nawykowe: chodzenie, pisanie, prowadzenie samochodu

(na początku wymaga wprawy)

▪ reakcje związane z nastawieniami: złudzenie, efekty kontrastu i asymilacji, ale takie

związane z kontekstem (np. wycieranie butów przy wchodzeniu, bo leży tam wycieraczka)

▪ reakcje sterowane przez podprogowe bodźce zewnętrzne; postawy utajone

▪ reakcje o charakterze intruzyjnym i przymusowe czynności, przymusowe myśli

▪ reakcje wynikające z chwilowego lub względnie trwałego odłączenia uwagi; roztargnienie

Walter Schneider, Susan T. Dumass i Richard M. Shiffrin

► Cechy automatyzmów:

- bezwarunkowe- poza bodźcem wyzwalającym żaden inny bodziec nie jest potrzebny aby wystąpiły

- są nieodwracalne, muszą być realizowane do końca

- nie angażują innych zasobów poznawczych (poza uwagą), np. zasobów pamięci, lub wymagają

niewiele

- mało podatne na modyfikacje, sztywne

- nie wymagają kontroli intencjonalnej i poznawczej, a czasem kontrola wręcz przeszkadza w przebiegu

procesu

- dokonują się szybciej, gdy przetwarzane są informacje zgodne z naszymi przekonaniami

► Bezrefleksyjność, bezmyślność

▪ Eksperyment Langer

Ktoś, kto bez kolejki chciał skopiować kilka stron, miał większe szanse wtedy, gdy prośbę o

wpuszczenie do kolejki popierał pozornym uzasadnieniem: „bo musze skserować”

▪ Eksperyment Dolińskiego i Nawrata badania nad huśtawką emocjonalną, kogoś się przestrasza i uspokaja

Wykazali, że szanse zdobycia pieniędzy są większe wtedy, gdy ofiarodawca wysłuchał

pseudouzasadnienia „proszę nam dać pieniądze, bo my zbieramy pieniądze”, niż wtedy gdy prosi się o

pieniądze bez żadnego uzasadnienia czy pseudouzasadnienia.

▪ Eksperyment Bargha (uprzejmość)

▪ badania nad stereotypami (presja czasu) staruszek, Afroamerykanin

14

(Pisula, Osiński) Czas ich zdaniem, odgrywa podstawową rolę automatycznej regulacji zachowania. Im krótszy

jest standardowy czas życia organizmu, tym większa jest rola regulacji automatycznej.

► Koncepcja D. Armstronga, odmienne stany świadomości

▪ Świadomość minimalna- elementarna wrażliwość na bodźca pochodzącego

z organizmu i z otoczenia i elementarna zdolność motoryczna; można powiedzieć, że jes to stan przytomności

▪ Świadomość percepcyjna- zawiera w sobie świadomość minimalną, zdolność

reprezentującą w umyśle fizycznych stanów świata i własnej osoby

▪ Świadomość introspekcyjna- zdolność wglądu we własne procesy umysłowe, czy psychiczne

►Koncepcja Nęcki:

▪ przytomność

▪ samowiedza

▪ samokontrola

▪ wgląd w elementy systemy poznawczego

► Procesy Uwagi:

▪ uwaga jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji (Nęcka, 2000)

▪ uwaga- proces (y), dzięki którym umysł wybiera pomiędzy zróżnicowanymi bodźcami

docierającymi do zmysłów w każdym momencie, tylko część bodźców dociera.

► Uwaga a świadomość

▪ Pole uwagi jest szersze od pola świadomości, możliwe jest „zwracanie uwagi” na

bodźce, z których istnienia nie zdajemy sobie sprawy

- ekspozycja 4ms rysunku uśmiechniętej twarzy sprawia, że eksponowana zaraz po tym litera alfabetu

chińskiego jest oceniana jako sympatyczna

► Funkcje Uwagi:

- selektywność- zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji

- czujność- oczekiwanie na ściśle oczekiwany bodziec

- przeszukiwanie- systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających

założone kryterium (czytanie vs korekta tekstu)

■ Techniki cieniowanie- słyszenie dwuuszne (Collin Chery)

- niewiele informacji dotarło do ucha, z którego zgodnie z instrukcjami nie mieli koncentrować uwagi

Badani:

- nie wiedzieli czego dotyczył przekaz

- nie wiedzieli w jakim było języku

15

- wiedzieli, że informacje docierały

- zauważali zmianę głosu [z kobiecego na męski]

- słyszeli sygnały niewerbalne

- nie pamiętali słów które powtarzano im 32 razy

■ Eksperyment Moraya: do ucha bez uwagi docierają informacje, gdy w ich skład wchodzą:

- imię badanego

- istotne slowa („ogień”)

- informacje w ucha „tłumionego” pasują do informacji przesłanych do kontrolowanego ucha

16

Wykład 7

CIAŁO- BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA

▪ moje serce należy do tatusia – podmiot – przedmiot -> relacja,ale jeśli to jest przedmiot. a serce nie jest

przedmiotem, językowe nadużycie, bo serce to ja.

▪ Naomi Cambell ma piękne ciało

▪ por. Rumelhart i Norman (1978): zaimki dzierżawcze (znaczenie pewnej relacji

między jednym a drugim obiektem)

▪ Jan ma duże jezioro. (jezioro należy do Jana)

▪ Jan ma wysokie czoło. (czoło jest częścią Jana)

▪ samochód Jana ma kolor czerwony (samochód jest koloru czerwonego, nie może nic mieć)

■ Mieć ciało vs być ciałem

- przedmiot (obiekt posiadany, przynależny) i podmiot (posiadacz)

- osobliwe sposoby traktowania ciała

Nie chcemy wiedzieć, że jesteśmy ciałem, chcemy wiedzieć, że mamy ciało.

Ciało jako instrument: reklama; sport

Niezadowolenia z ciała jako przesłanka zmiany.

Ciało jako przedmiot samodoskonalenia (np. modelki ale też sumo)

Ciało jako towar: prostytucja

- duża podaż więc duży popyt; transakcja; operacja rynkowa,

- pokazy piękności

- moda – lepiej opakowany towar

Ciało jako dzieło sztuki

Ciało stało się fizycznym przedmiotem dla psychicznego podmiotu. O przedmiocie cielesnym wiele wiadomo, bo

jest fizycznej natury. Ale czym jest, gdzie jest, w jaki sposób jest (istnieje) psychiczny podmiot? Ten sposób

myślenia jest źródłem stałego przeciwstawiania ciała duszy, ciała psychice, ciała umysłowi. W rzeczywistości,

obiektywnie na to patrząc, człowiek nie tyle MA CIAŁO, ile JEST CIAŁEM. Jest biologicznym organizmem, w

którym dokonują się złożone procesy psychiczne.

Tymczasem:

Ciało determinuje psyche:

- brak wit. B powoduje problemy z pamięcią, uwagą, problemy motywacyjne

- ospałość i brak motywacji w cukrzycy

- wdychanie pewnych środków chemicznych oraz spożywanie lekarstw (np. na wątrobę) powoduje

depresję

- problemy kardiologiczne powodują lęk

- psychozy inwolucyjne (pojawiają się w wyniku zaburzeń gospodarki hormonalnej)

- zbrodnie podczas menstruacji

- bezsenność

- używki: „alkohol nie przeszkadza mi w prowadzeniu samochodu”: wraz z utratą trzeźwości tracimy

zdolność kontroli nad sobą

17

Fenomen ludzkiego mózgu:

- 120 g białka (to wszystko co decyduje o naszym losie, rządzi naszym zachowaniem) na ok. 1200 g

wagi mózgu, reszta to woda +80-100 g tłuszczu

- miliardy komórek czuciowych, ruchowych, przekaźnikowych

- kora mózgowa liczy więcej komórek niż jest ludzi na świecie

- bezpowrotne niszczenie (nowe dane o hipokampie)

- pofałdowanie- duża powierzchnia (6,5 -8 m2 ma mózg)

- złożoność mózgu większa niż złożoność wszechświata

Mózg i Serce:

- serce i mózg wzajemne podtrzymanie i wzajemne umieranie

- 2% ciała i 20-40% zużycia energii (chudnąć od myślenia)

- co 1 minutę litr krwi, a w ciągu doby 1500l, w ciągu roku 525000 l, w ciągu 70 lat życia prawie 37 mln

l

- chłodzenie krwi (ludzie mają „chłodnice”)

- temperatura decyduje o emocjach (podniesienie temperatury krwi oznacza pojawienie się emocji

negatywnych, spadek temperatury oznacza emocje pozytywne)

Mózg człowieka na tle innych:

- ciężar: człowiek ok. 1200-1500 g, szympans 345 g, słoń 5 kg, gołąb 3g, delfin butlonosy -2kg

- proporcja do wagi ciała: człowiek 1:45, szympans 1:61, mysz polna 1:40, mysz japońska 1:22

(najlepszy wskaźnik)

- encefalizacja (JERISON) – człowiek 7.79, inne naczelne: 1; u człowieka występuje nadwyżka mózgu w

stosunku do wymogów, jakie stawia ciało ~ stosunek mózgu posiadanego do mózgu niezbędnego żeby

przetrwać

Psyche kontroluje ciało;

- epidemia orgazmu w Ameryce: w latach 60’ 1-2%, w latach 80’ do 64% (B. Whipple, G. Odgen,

Komisaruk)

- Hopi- śmierć z beznadziejności

- środkowa Afryka: trepanowanie czaszki

- kontrola nad umieraniem (1999, japońskie święta)

- wpływ modlitwy na zdrowie

- kontrola metabolizmu

Kontrola umysłu nad ciałem (Reymont Yogi, eksp. 1970, pomiar co pół godz.)

18

Placebo

- 50% skuteczności morfiny w redukcji bólu

- 74% poprawy przy mimowolnym oddawaniu moczu

Błędy w ocenie własnego wyglądu:

- raz jeszcze badania Zuber: można siebie poznać na zdjęciu

- badania nad wielkością cienia- własny błędnie, manekinów poprawnie

- ocena własnego wyglądu: 30% więcej w biodrach i udach

PODSUMOWANIE:

- stany ciała pociągają za sobą zmiany w poziomie psychologicznego funkcjonowania

- stany umysłu, pragnienia, nastawienia mogą zmieniać stany ciała

- można modyfikować stany ciała mimo słabej znajomości anatomii i fizjologii

- można modyfikacyjne stany ciała w imię wartości czy przekonań także w sposób destrukcyjny

19

Wykład 8

GROMADZENIE DOŚWIADCZENIA: PERCEPCJA

WRAŻENIA- są wynikiem mechanicznych procesów stymulowania receptorów zmysłowych (stanowiących rodzaj

neuronów) i przesyłania informacji o odebranej stymulacji do ośrodkowego układu nerwowego

SPOSTRZEGANIE- niema charakteru mechanicznego, stanowi ono proces, w którym następuje aktywne

zorganizowanie wrażeń w reprezentację świata zewnętrznego, wyraża wpływy uczenia się i oczekiwań.

PRÓG ABSOLUTNY jakiegoś bodźca- to jego minimalne natężenie, które człowiek może wykryć zmysłami

ORGANIZACJA SPOSTRZEŻEŃ- polega na rozpoznawaniu wzorców i przetwarzaniu informacji o związkach

między częściami i całością

■ Co decyduje o obrazie rzeczywistości?

- cechy bodźców (przekonanie standardowe)

- jakość receptorów (receptor- system odpowiedzialny za odbieranie bodźców) :

siatkówka |

nerw wzrokowy | tzn że możemy być ślepi na 3 sposoby

kora projekcyjna |

ale też: soczewka

■ Co potrafi pojedyncza komórka? (Hubel i Wiesel)

W badaniu, Hubel i Wiesel wprowadzili do pojedynczej komórki receptory platynowe sprawdzając w ten

sposób reakcję miliona receptorów. Stwierdzili, że pojedyncza komórka w korze projekcyjnej reaguje tylko na

jeden rodzaj bodźca. [zdolne są rejestrować tylko jedną fizyczną cechę bodźca]

■ Dlaczego żaba skacze? (Seymour Letvine)

Cztery typy detektorów:

- ostrości (granica między jasnym a ciemnym)

- kontrastu (poruszający się kontur) ale tylko gdy jest skontrastowane z tłem

- ciemności (reakcja na zaciemnienie)

- wypukłe krawędzie ruchome

gdy nic się nie rusza to żaba ślepa, gdy się rusza to odzyskuje wzrok i nawet gdy ona jest w ruchu to widzi –

dlatego skacze

■ Nieruchomy obraz na siatkówce

gałki oczne wykonują ciągłe mikroruchy

- problemy z unieruchomieniem obrazu

- metoda Roya Pritcharda

badano 3 fazy:

1. pełny obraz (1 sek.)

2. fragmenty obrazu (kilka/kilkanaście sekund)

3. ciemność (brak obrazu)

20

■ Skanowanie obrazu (Łuria)

Oko wykonuje tysiące mikroruchów, co umożliwia spostrzeganie. Marzenia senne występują podczas ruchu

gałek ocznych. Łuria wykazał, że człowiek w obrazie jest postacią uprzywilejowaną. Stworzył teorię

sensownego skanowania obrazu efektywnego. Stwierdził, że obiektem priorytetowym obrazu jest twarz- oczy i

usta człowieka.

■ Punkty krytyczne (Sokołow, Rosenblatt)

■ Oczy

Światło przechodzi najpierw prze okrągłą, wypukłą, przeźroczystą rogówkę, która pokrywa zewnętrzną warstwę

oka. Ilość światła przechodzącego przez rogówkę zależy od wielkości źrenicy, czyli otworu w centralnej części

oka, którego wielkość jest z kolei uzależniona od działania od działania mięśni tęczówki, stanowiącej „kolorową”

część oka. Po przejściu przez źrenicę światło trafia na soczewkę, która może się akomodować poprzez

zwiększanie lub zmniejszanie swej wypukłości. Zmiany wypukłości soczewki od odległości od oka widzianego

przedmiotu i zapewniają wyrazistość obrazów rzutowanych na siatkówkę

→ osoby trójchromatyczne- wykazują wrażliwośc na różnice zarówno a parach zielony- czerwony, jak i

niebieski- żółty, oraz jasny- ciemny

→ monochromatycy- osoby całkowicie ślepe na kolory, zdolne do rozróżnienia jasny- ciemny

→ dwuchromatycy- daltoniści, są w stanie odróżnić parę czerwony- zielony od pary niebieski- żółty oraz kolory

powstałe z ich wymieszania

- badania nad kociętami i nad ludźmi (Held)

■ Figura i tło

Widzimy figurę, nie widząc tła. Jesteśmy w stanie zarejestrować jedynie drobną część otoczenia.

- Kielich Rubina

- Sześcian Neckera

■ Złudzenia

Złudzenia Heringa- Helmholzta:

W tym złudzeniu poziome linie są proste i równoległe, a jednak sprawiają wrażenie wygiętych na zewnątrz z

powodu przecinania się z liniami rozchodzącymi się z koła znajdującego się w środku rysunku

Złudzenia Mullera- Lyera:

Linie pionowe są prawdopodobnie spostrzegane jako kąty pokoju widzianego z zewnątrz bądź też od wewnątrz

Złudzenie Ponzo;

Dwie linie poziome przedstawione na rysunku w rzeczywistości mają jednakową długość, choć górna wydaje się

dłuższa (sprawcą tego może być zasada stałości wielkości)

21

■ Organizacja i strukturalizacja

- prawo bliskości – obiekty znajdujące się blisko siebie spostrzegamy jako pewne podgrupy widzianej

całości

- prawo podobieństwa – obiekty podobne do siebie są spostrzegane jako nawzajem do siebie

przynależące

- prawo kontynuacji – dzięki niemu widzimy całą serię punktów lub przerwaną linię jako pewną całość

(figurę)

- prawo zamykania – nasz umysł uzupełnia brakujące elementy stymulacji zmysłowej, tak, by złożyły się

w pewną całość

- prawo najlepszej figury

figura i tło

kontekst

wiedza nie modyfikuje percepcji

wiedza to jedno, percepcja drugie

-zakotwiczenie sądu

nastawienia

spostrzeganie twarzy (nie potrafimy poznać osoby nawet dobrze znanej gdy jest do góry nogami)

PODSUMOWANIE:

1. proces percepcji polega na wzroście zdolności do rozpoznawania obiektów kosztem rejestrowania detali

2. proces percepcji podlega doskonaleniu

3. schematy percepcyjne bywają bezużyteczne w zmiennym otoczeniu

22

Wykład 9

GROMADZENIE DOŚWIADCZENIA: UCZENIE SIĘ

■ Szerokie znaczenie uczenia się:

- uczenie się dotyczy zmiany w zachowaniu, będącą następstwem własnej aktywności

- nie wszystkiego trzeba się uczyć:

◦ odruchy bezwarunkowe to odruchy wrodzone

◦ funkcja przystosowawcza odruchów

■ IMPRITING (Lorenz, Hess)

-uczenie się bodźców wyzwalających

■ IMPRINTING (Lorenz) - gotowe wzorce zachownia

Wykazał, że np. gęsi, kaczki podążają za większym od nich osobnikiem.

odruch ‘podążania za’

■ IMPRINTING (Hess)

Zjawisko to dotyczy także ludzi, pod względem więzi biologicznej matki z dzieckiem:

- odruch „podążania za” - gdy minie 16h od wyklucia i nie zostanie uruchomiony ten odruch to już nie

zostanie

- uczenie się śpiewu od ptaków śpiewających

- bliski kontakt fizyczny noworodka – więź biologiczna – nawiązuje się w 3h po urodzeniu

■ Dojrzewanie- to rzeczy których nie musimy się uczyć, są to rzeczy, na które się czeka

np. chodzenie / mówienie

► Rodzaje uczenia się:

5 mechanizmów:

1. MODELOWANIE

To uczenie się społeczne (teoria Bandury –społecznego uczenia się), uczenie się tego, co robią inni

ludzie.

a) naśladowanie

b) przejmowanie intencji zachowania

→ agresja jako efekt modelowania (A.Bandura)

→ eksperymenty Bronfennbrennera

→ eksperymenty Erona i Huesmana

2. UCZENIE SIĘ PRZEZ INSTRUKCJĘ

- przepisy kucharskie – słowa przekształcone w czynność

- może mieć formę słowną i symboliczną (♪)

23

3. UCZENIE SIĘ ASOCJACYJNE

● eksperyment Wojtaszka (szok elektryczny)

Zastosowano w nim dwa mechanizmy uczenia się:

- wyprzedzanie zadań

- warunkowanie

□ WARUNKOWANIE KLASYCZNE

Uczenie się związku między dwoma bodźcami;

bodźce reakcje

pokarm na język wydzielanie sliny

dzwonek odruch orientacyjny, brak śliny

dzwonek-pokarm wydzielanie śliny

dzwonek bez pokarmu wydzielanie śliny

Sb → Rb o - orientacyjny

So → Ro w - warunkowy

So+Sb → Rb b – bez zmian

So (Sw) → Rw

Uczenie się klasyczne to uczenie polegające na związku między bodźcami.

1. PRAWO WZAMACNIANIA (Pawłow)

Odruch warunkowy zyskuje na sile wskutek występowania w bliskim czasowym związku z

odruchem bezwarunkowym. optymalny okres czasowy 0,5 s

2. PRAWO WYGASANIA (Pawłow)

Jeżeli przez długi czas nie pojawi się bodziec bezwarunkowy, to odruch warunkowy stopniowo

słabnie lub przestaje działać.

3. PRAWO GENERALIZACJI (Pawłow)

Odruch warunkowy powstaje w odpowiedzi nie tylko na bodziec warunkowy, ale także na bodźce

do nich podobne.

4. PRAWO RÓŻNICOWANIA (Pawłow)

W miarę powtarzania związku między bodźcem warunkowym i bodźcem bezwarunkowym reakcja

warunkowa powstaje tylko na określony bodziec warunkowy.

24

□ WARUNKOWANIE SPRAWCZE (INSTRUMENTALNE) Burritus Skinner

Podczas warunkowania sprawczego organizmy uczą się coś robić- lub czegoś nie robić- z powodu

konsekwencji takiego zachowania.

PRAWO EFEKTU- zakłada, że reakcja ulega w danej sytuacji wzmocnieniu przez nagrodę; tak więc nagrody

wzmacniają pewne związki bodziec- reakcja, natomiast kary osłabiają

TYPY WZMOCNIEŃ:

1. Wzmocnienia Pozytywne- zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się reakcji, po której następują

(np. jedzenie albo pochwała)

2. Wzmocnienia Negatywne- zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się reakcji po warunkiem ich

usunięcia z sytuacji

3. Wzmocnienia Natychmiastowe- są skuteczniejsze od odroczonych (palenie tytoniu trudno przerwać z

powodu, że korzyści nikotyny są natychmiastowe, a konsekwencje zdrowotne odroczone w czasie)

4. Wzmocnienia Pierwotne- wynikają z biologicznej, wrodzonej struktury organizmu, np. jedzenie, woda,

temperatura

5. Wzmocnienia Wtórne- nabywają swojej wartości dzięki skojarzeniu z bodźcami, które już maja

własności wzmocnienia, stąd też bywają nazywane wzmocnieniami uwarunkowanymi

WZMOCNIENIA A NAGRODY I KARY:

Nagrody- podobnie jak wzmocnienia, są bodźcami podnoszącymi częstość występowania zachowań, zwykle

są uważane za zdarzenia przyjemne

Kary – są awersyjnymi (nieprzyjemnymi) zdarzeniami obniżającymi częstość pojawiania się zachowań,

które je poprzedzają; kary mogą często doprowadzić do zahamowania niepożądanego zachowania i są

usprawiedliwione w krytycznych sytuacjach, wymagających szybkiej interwencji

- dążenie, unikanie

- rola popędu (ciekawości, pokarmu)

- aktywność nieukierunkowana

- zachowanie skuteczne

- wzmocnienie pozytywne (nagrody) lub negatywne (kary -> sa skuteczne, gdy dotyczą pierwszego

przejawu danego zachowania oraz każdego przejawu danego zachowania)

- redukcja popędu

POPĘD REAKCJE SKUTEK

GŁÓD

wdrapywanie się brak

bieganie po klatce brak

naciśnięcie dźwigni pokarm

GŁÓD naciśnięcie dźwigni pokarm

25

So → Sb

Reakcja

Nagroda Kara

- uczenie się unikania

- uczenie się a zmiana warunków (fiksacja funkcjonalna)

- uczenie się utajone (proces, którego nie możemy zobaczyć, jedynie jego wyniki sa obserwowalne)

- uczenie się map poznawczych

PODSUMOWANIE:

- istnieje kilka niezależnych dróg uczenia się

- w większości przypadków proces uczenia się jest odwracalny – wyjątek uczenie się lęku

- proces uczenia się jest u człowieka i u zwierząt podobny, tempo uczenia się jest szybsze u człowieka.

26

Wykład 10

PROCESY PAMIĘCIOWE (1)

PAMIĘĆ- zespół procesów, w wyniku których dochodzi do wzrostu zasobów posiadanych informacji u aktywnego

podmiotu.

PROCESY PAMIĘCIOWE są procesami informacyjnymi

Fascynujące właściwości pamięci:

▪ co to znaczy, że ktoś ma dobrą pamięć?

-pamięta dużo -> miara – liczba przechowywanych danych

-pamięta długo ->> miara – czas przechowywania danych

▪ Homer recytował swoje opowieści z pamięci

▪ Leon Charoński (nauczyciel gimnastyki) – w obozie się uczył, potrafił wyrecytować 3 wielkie dzieła i to w 3

językach, ale za to wiecznie zapominał gdzie są klucze

▪ Pacjent Łurii, który nigdy niczego nie zapomniał

▪ Pan P., który pamiętał wszystkie rozkłady brydżowe – wszystkie gry jakie grał

▪ barmani, kelnerzy

O pamięci, która nie ma granic: (Łuria)

NA-WA-NA-S.A.-NA-WA

NA-S.A.-NA-WA-MA

S.A.-NA-MA-WA-NA

(itd.)

↕

Szereszewski był człowiekiem, który nigdy niczego nie zapomniał (pamiętał przez niemal całe życie

przypadkową sekwencję sylab). Usłyszał to jeden raz i po chwili otworzył to bez błędu. po 16 latach też to

pamiętał.

Różnorodność procesów pamięciowych: ( EBBINGHAUS )

■ Początek badań nad pamięcią to też początek badań eksperymentalnych (Ebbinghaus przez 20 lat prowadził

badania na sobie, nad własną pamięcią, wymyślił badania nad „pamięcią netto’)

■ Różne procesy: zapamiętywanie, przechowywanie, odtwarzanie (przypominanie, rozpoznawanie, uczenie się

na nowo)

27

Czasowa charakterystyka pamięci:

PAMIĘĆ

SENSORYCZNA

→ PAMIĘĆ

KRÓTKOTRWAŁA

→ PAMIĘĆ

DŁUGOTRWAŁA

↓ ↓ ↓

BODŹCE

UTRATA PO

OK. 1 SEK

UTRATA PO

OK. 2 SEK

BEZ GRANIC

Istnieje proces intencjonalny: zapamiętaj to lub zapomnij

CECHY PAMIĘCI:

WŁAŚCIWOŚĆ PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA

CZAS

PRZECHOWANIA SEKUNDY, MINUTY (?) NIEOGRANICZONA

POJEMNOŚĆ 7 +/- 2 (?) NIEOGRANICZONA

TEMPO

ZAPAMIĘTYWANIA SZYBKIE, AUTOMATYCZNE

WOLNE, Z UDZIAŁEM UWAGI

TEMPO

ZAPOMINANIA DUŻE MAŁE

DOSTEP DO

ZASOBÓW ŁATWY, NATYCHMIASTOWY POWOLNY, TRUDNY

FORMAT ZAPISU OBRAZOWY, (SEMANTYCZNY) SEMANTYCZNY (OBRAZOWY)

ad.pojemność – poddane wątpliwości przez to , że wykorzystywał cyfry, wg nowych badań 2- 6 el

wg Millera 5-9

28

PAMIĘĆ DEKLARATYWNA

„pamięć co”

PAMIĘĆ PROCEDURALNA

„pamięć jak”

Wiedzieć, że...(opis) Wiedzieć jak...(procedury)

Wszystko albo nic Stopniowalność

Nabywamy zdobywając informacje Nabywamy wykonując czynności

Komunikacja werbalna Demonstracja

↓ ↓

fakty dotyczące wydarzeń, związki jak się robi różne rzeczy

znaczenie tych zdarzeń

Łatwiej zapamiętujemy to, co:

- figurę niż tło

- rozumie się

- ma sens

- ma sens i jednocześnie tworzy strukturę techniczną

PAMIĘĆ

PROCEDURALNA DEKLARATYWNA

SEMATYCZNA:

- przechowuje podstawowe znaczenia słów i pojęć - pamiętanie

bez odniesienia ich do czasu i miejsca w doświadczeniu zdarzeń z

danej osoby (jak encyklopedia) osobistego dośw.

- zawiera prawa ogólne: dotyczące np. gramatyki (autobiografia)

Przeuczenie ( eksp. Krugera )

3 grupy eksperymentalne:

- powtarzanie do bezbłędnego odtworzenia - 1

- powtarzanie o 50% więcej niż potrzebne do bezbłędnego odtworzenia - 2

- powtarzanie o 100% więcej niż potrzebne do bezbłędnego odtworzenia - 3

- wskaźnik liczba prób

po 1 dniu po 28 dniach

1 grupa – 20 prawie nic

2 grupa – 35 20

3 grupa – 45 25

29

Wskaźniki efektywności zapamiętywania:

- powtarzanie

- efekty liniowe, modyfikowane przez inne czynniki

- optymalizacja rozkładu w czasie

- Prawo Josta: faworyzacja skojarzenia starszego w porównaniu z młodszym / nowym

- zapamiętywanie a położenie materiału w serii

- efekt pierwszeństwa: lepiej pamiętamy to, co pierwsze w czasie i kolejności

- efekt świeżości- pamiętamy to, co jest na końcu

- dostępność psychiczna (słowa na E i słowa na S)

- zgodność z postawami (Hamilton, Mika)

- efekt Zeigarnik (zadania niedokończone)

PAMIĘĆ UTAJONA- wiedza wynikająca z doświadczeń, z których pozytywnego wpływu na wykonanie przez siebie

jakiegoś zadania nie zdajemy sobie sprawy. Nie pamiętamy wyraźnie pierwotnego faktu uczenie się, który

wpływa na aktualne wykonanie zadania.

Uczenie się nowych czynności:

- zaczyna się o tego, co organizm już umie

- zaczyna się od przypadkowego odkrycia, że za pomocą znanej czynności można osiągnąć owy stan

rzeczy

- jest następstwem losowego szumu, zakłócenia, błędu

E. L. THORNDIKE sformułował 3 prawa dotyczące kształtowania się nawyków :

1) Nabywanie wprawy, czyli utrwalanie czynności, które się częściej powtarza

2) Prawo Efektu- utrwala się działanie skuteczne, zakończone powodzeniem, dające przyjemność

3) Prawo Gotowości Organizmu- szanse pojawienia się i utrwalenia mają te czynności, do wykonywania których

organizm jest przygotowany

Nastawienia, zeznania świadków; liczba błędów ( eksp. Dalenbacha )

liczba błędów

- jak ktoś wiedział, ze ma to dobrze zapamiętać to robił to, nawet po kilku dniach, popełniano mniej

błędów

Nastawienia ( Grubinger )

czy studenci tracą wiedzę po egzaminie?

a) po godzinie

b) po 4 dniach: najwięcej zapamiętywali ci co byli odpytywani gdy mieli być odpytywani -

nastawienie na czas

30

c) po 8 dniach:

Nastawienia ( Jenkins)

nauczyciel czytał uczniom 20 sylab powtarzał tak długo aż uczeń bezbłędnie odtworzył materiał

następnego dnia poprosił uczniów i nauczycieli o odtworzenie i mimo ze nauczyciele czytali i widzieli to uczeń

nauczył się więcej niż nauczyciel, gdyż przyjął odpowiednią do tego rolę nastawienie

Aktywność i produktywność pamięci

■ generatywne funkcje pamięci na wejściu:

- eksperyment Carmicheal (zapamiętujemy to, co zostało przetworzone przez nasz umysł) –nazwy miały

ogromne znaczenie

- eksperyment Bartletta (2 tyg- 6 tyg- 10 tyg)

▫ skracanie opowieści

▫ nadawanie jej sensu

▫ wprowadzanie reguł logicznych

▫ efekt „czegoś czarnego”- zapamiętujemy niezwykłe, dziwne rzeczy

Wg. Łukaszewskiego

kontakt z ludźmi jest naturalnym warunkiem funkcjonowania naszego umysłu

Wg. Zajonca:

nad tzw „zwykłą ekspozycją bodźców” pokazują, że wielokrotny kontakt z bodźcami wpływa na polepszenie

stosunku do nich

Wg. Winkielmana:

wolimy oglądać znane obiekty niż nowe

Eksp. Łurii:

rejestrowano ruchy gałki ocznej podczas oglądania ludzkiej postaci, twarz była szczególnie wyróżniana, bo

badani poświęcili jej najwięcej uwagi

KODOWANIE- jest to przekształcanie energii odbieranych bodźców w specyficzny kod neuronowy, który mózg

potrafi przetwarzać

PRZECHOWYWANIE- polega na magazynowaniu przez pewien czas zakodowanego materiału

WYDOBYWANIE- odzyskiwanie później tej przechowywanej informacji

PRZYPOMINANIE- odtwarzanie informacji, z którą zetknęliśmy się wcześniej, ale teraz jej nie widzimy

ROZPOZNANIE- uświadomienie sobie, że pewne zdarzenie bodźcowe jest tym, które widzieliście lub słyszeliście

przedtem

31

Wykład 11

PROCESY PAMIĘCIOWE- PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA

PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA- kodowanie doświadczeń własnego życia

Cechy pamięci autobiograficznej: (prof. Maruszewski:

- zdarzenia uporządkowane są liniowo (po kolei jak się wydarzyło); czasem zapis hierarchiczno- liniowy;

podporządkowane idei zachowania rzeczywistego porządku czasowego zdarzeń

- zdarzenia mają ścisłą lokalizację czasową (nie zawsze poprawną)

- zdarzenia opatrzone są „tytułami”, „etykietami” zawierającymi określenie sensu zdarzenia (dla kobiet

zdarzenia pierwsze mają ważniejszą wartość niż dla mężczyzn, np. pierwsza randka, pierwszy raz)

- opisom zdarzeń towarzyszą oznakowania afektywne (emocje)- ważne zdarzenie przy odkodowywaniu

zdarzeń mają emocje, które towarzyszą tym zdarzeniom:

wg Rubina :

- zdarzenia uporządkowane są sekwencyjnie

- zdarzenia mają lokalizację czasową

- zdarzenia mają sens dla jednostki

- zdarzenia są powiązane z „ja”

- opis zdarzeń często przybiera formę narracji (relacjonujemy komuś zdarzenia)

- opis zawiera bogaty materiał obrazowy (bardzo dużo szczegółów, wizualnego materiału)

EKSPONOWANE CECHY MATERIAŁU PAMIĘCI AUTOBIOGRAFICZNEJ:

- ważność treści

- osobiste odniesienia treści

4 INTERESUJĄCE ZJAWISKA DOTYCZĄCE PAMIĘCI AUTOBIOGRAFICZNEJ:

1. AMNEZJA DZIECIĘCA- nie mamy wspomnień nawet z 3 pierwszych lat życia, luka w pamięci bardzo

ważnego okresu, co nie oznacza, że nie mogą gdzieś być ukryte

- brak wspomnień z pierwszego roku życia

- nieliczne wspomnienia z pierwszych 3 lat życia (ewentualnie coś ważnego, ale nigdy nie wiadomo, czy

są to własne wspomnienia czy informacje te pochodzą z opowieści innych)

- mały wpływ dystansu czasowego od wspomnianego zdarzenia na pamiętanie- najlepiej pamiętamy to,

co ma emocjonalną wagę

Badania Jagodzińskiej (liczba wspomnień o narodzinach rodzeństwa w miarę upływu czasu): w przypadku

2letnich nic nie pamiętali, w przypadku 4 zaś pamiętali z perspektywy czasu. Nawet gdy chodzi o emocje,

to trudno zapamiętać coś w pierwszych 2-4 latach życia.

najlepiej pamiętane są wydarzenia o dużej wadze emocjonalnej (np.przeprowadzka, narodziny rodzeństwa)

nie ma wyjaśnienia tego zjawiska, dużo hipotez ale brak jednej konkretnej.

32

2. EFEKT LAMPY BŁYSKOWEJ- pamięć fleszowa, żywe wspomnienia, szczególne zachowanie danych o

nagłych niespodziewanych zdarzeniach; pamięć migawkowa, żywe wspomnienia.

Zamach na prezydenta Kennedy’ego Ludzie opowiadają to tak,

Zamach na Jana Pawła II jakby to było wczoraj,

Stan wojenny w Polsce wspomnienia bardzo

wyraziste

--------- grupa wydarzeń o których myśli się że pamięta się je lepiej

Brown i Kulik (1977) odnośnie zamachu na Kennedy’ego uważają, że w pewnych warunkach tworzą się

fotograficzne kopie rzeczywistości w pamięci autobiograficznej:

- są obrazowe, nasycone szczegółami

- sa trafne (dobrze pamiętamy)

- są trwale zachowane (na zawsze)

- dotyczą zdarzeń zaskakujących

- są to zdarzenia o znaczącej doniosłości mierzonej wielkością powodowanych konsekwencji

- jeżeli zdarzenie spełnia te warunki to uruchamiany jest specjalny mechanizm kodowania TERAZ

ZAPISUJ

Co się pamięta? (Brown i Kulik Cd.)

- miejsce, okoliczności otrzymania informacji

- co w danym momencie się robiło (aktywność bieżąca podmiotu)

- źródło informacji (kto mi to powiedział)

- zachowanie innych osób w tym momencie (np. sąsiadka płakała, gdy mi o tym mówiła)

|

--- komplet który zapamiętujemy

Dane na temat detaliczności zapamiętanego obrazu:

- znaczna ilość zapamiętanych szczegółów

- badania Neissera i Harscha (1992)- wysokie nasycenie obrazami wzrokowymi skorelowane jest z

pewnością sądów ale bynajmniej nie jest skorelowane z trafnością

Dane na temat trafności:

- McChoskey, Wibble i Cohen – badania dotyczące katastrofy Chellengera (3 dni po i 9 msc po) obraz

ogólny zdarzenia był podobny, zaś w szczegółach różny

- Neisser I Harsch- katastrofa Chellengera (po 24 h, 30 msc, 36 msc)- tylko 7% całkowicie zgodnych

relacji; my sądzimy, że pamiętamy dobrze

- Christiansen- badania dotyczące zamachu na Olafa Palmego (6 tygodni po i rok po): znaczna zgodnośc

opisów

- Larsen- własny pamiętnik i sprawdzanie po 12 msc wypowiedzi, które były zupełnie nietrafne,

dotyczyły śmierci Olafa Palmego i katastrofy w Czarnobylu

- wiele danych ukazuje utratę informacji typową dla dynamiki zapominania zdarzeń normalnych

- dobrze zachowany pozostaje ogólny obraz sytuacji

33

Słabość kryterium pewności subiektywnej:

- badania klasyczne Lichtensteina i Fischofa (badani opowiadali na pytania „prawda/nieprawda”);prawie

70% sądów „jestem pewny” to były sądy fałszywe -> nasza pewność częściej dot. nieprawdy niż

prawdy

- badania Oskampa – im więcej danych dostali, tym bardziej byli pewni swoich sądów

- badania Zaleśkiewicza- zachowania inwestorów giełdowych; inwestorom wydaje się, że dokonują

racjonalnych wyborów, a ich wybory w grze na giełdzie nie różnią się od wyborów małp, gdyby gracze

byli ostrożniejsi, to lepiej by na tym wychodzili niż na pewności decyzji

- pewność sądów nie jest niczym wyjątkowym (np. wgląd wsteczny- po fakcie mówię, ze tak będzie)

Pewność subiektywna nie jest żadnych kryterium wiarygodności.

Dane dotyczące ważności są niejednoznaczne, np. Brytyjczycy lepiej pamiętali okoliczności rezygnacji

M.Tatcher niż nie- Brytyjczycy.

Badania Łukaszewskiego (ważne wydarzenia)- osoby nigdy nie wspominały takich aktów czy epizodów, jak

wojna, ale pamiętały pierwszą randkę. Dopiero gdy szczególnie je pytano o wojnę to sobie przypominały.

-> w ważności jest ważniejsza ważność subiektywna a nie obiektywna

Zadania na temat MECHANIZMU UTRWALANIA tych danych są podzielone. Jedni (np. Conway) podtrzymują

tezę o mechanizmie TERAZ ZAPISUJ a inni nie

Neisser- efekt lampy błyskowej jest spowodowany jawnym lub ukrytym powtarzaniem

Podsumowanie:

-zdarzenia w ogólnym zarysie zapamiętywane są dobrze ale szczegóły już nie

3. FAŁSZYWE WSPOMNIENIA- wspominanie zdarzeń, których nie było, można wykorzystać luki w

pamięci, by je wyprodukować

- Orwell- departament prawdy

- Greenwald- totalitarne „ja” (każdy z nas ma swój prywatny departament prawdy, co polega na

korygowaniu przeszłości, by zgadzała się z teraźniejszością)

Możemy manipulować wspomnieniami.

Zjawiska pokrewne:

- doświadczenie Bartletta- wojna duchów

- mentalne symulacje (Taylor i Pham)

- scenariusze wyobraźni (Caldini i Weigl)

- Daenikan i bliskie spotkania 3 stopnia

- świadkowie naoczni (Loftus)- mówią prawdę o tym, co prawdą nie jest (badani to ludzie, którzy mieli

spotkania 3 stopnia); wspomnienia zależą od sposobu, w jaki zada się pytanie

Loftus- epidemia odzyskanych wspomnień, doprowadziło to do złych skutków:

34

- procesy i wyroki (np. przypomnienie sobie, że było się molestowanym, mimo, iż nie miało to miejsca, a

winny wskazany przez tę osobę szedł do więzienia)

- odszkodowania

35

Istnieją zachęty do tworzenia fałszywych wspomnień:

- dziennikarka: „ jest nas w USA prawie 34 mln dorosłych kobiet, które były ofiarami nadużyć

seksualnych”

część pomyśli :no dobra, ale ja nie

część –boże! jak tyle to pewnie ja też.

- „jeśli nie pamiętasz, że byłaś ofiarą przemocy seksualnej, to nie oznacza, że nią nie byłaś. Byłaś na

pewno.”

Bradshaw- ‘Zrozumiec rodzinę’ sygnały, które świadczą o tym, że było się wykorzystywanym seksualnie:

- zachowanie nieodpowiednie dla wieku (zbyt dziecinne, zbyt dorosłe)

- poczucie, że jest się niedobrym, poczucie nierealności, izolacja od własnego ciała

- poczucie samotności, braku przyjaciół, wyobcowania B

- lęki, przerażenie, fobie, awersje E

- kompulsje (zachowanie przymusowe) i uzależnienia Z

- wrogość wobec innych

- poczucie wstydu

- poczucie, że jest się ofiarą złych sił zewnętrznych S

- chuligaństwo, prostytucja, naruszanie prawa E

- problemy z zatrudnieniem, problemy z utrzymaniem pracy N

- zaburzenia jedzenia S

- zaburzenia tożsamości, niepewność co do „ja” U

- stałe poczucie smutku, depresja

- zależność emocjonalna od innych

- problemy z zachowaniem intymności

- przedmiotowe traktowanie siebie w związkach z innymi

- nadużycia seksualne lub unikanie seksu

Badania grupy Elizabeth Loftus”

- zagubiona w supermarkecie (badane to kobiety, które w dzieciństwie mieszkały daleko od cywilizacji;

zadano im pytanie czy pamiętały jak w wieku 6 lat zgubiły się z w supermarkecie- większość

odpowiedziała, że nie, ale gdy zadano im to pytanie po dwóch tygodniach, przypomniały sobie, a to

niemożliwe), za pomocą pytań wygenerowano wspomnienia -> im częściej sobie coś powtarzamy to

bardziej się wydaje prawdopodobne

- regresja do wczesnego dzieciństwa (te osoby, które otrzymały informację o swoich zdolnościach,

przypominały sobie wczesne dzieciństwo- 2 i 1 rok życia

Badania Iry Hymana

- waza z ponczem

- pizza i clown

Badacz dawał fałszywe sygnały związane z fałszywymi wspomnieniami (np. że w wieku 7 lat leżeli w

szpitalu a clown przyniósł pizzę). W miarę upływu czasu te zdarzenia miały większe znaczenie.

Okoliczności sprzyjające fałszywym wspomnieniom:

- emocje

36

- szczegóły (np. clown i pizza)

- przekonanie o możliwości zaistnienia zdarzenia

- sugestia zewnętrzna, np. terapeuty

- przerwa między dwiema próbami odtworzenia

Loftus:

Wspomnienia fałszywe są podobne do kłamstw, Ekmann uważał podobnie:

- są mniej szczegółowe

- wypowiedzi są uboższe pod względem językowym

- pojawia się więcej błędów językowych, gdy mówimy o kłamstwach

słabe kryterium a żeby stwierdzić czy coś jest takie to trzeba mieć materiał porównawczy

Warunki powstania fałszywych wspomnień: ( Loftus)

- zdarzenie musi być uznane za możliwe i wiarygodne

- koduje się obraz i opis zdarzeń

- źródło błędu przypisane jest do „ja” (jak mogłem tego nie pamiętać)

Wg T. Maruszewskiego:

Jeżeli chodzi o fałszywe wspomnienia ogólny mechanizm odwołuje się do heurystyki dostępności

psychicznej. Są to dwa mechanizmy:

- błędne odwołanie się do pamięci zdarzeń

- generowanie schematów

Konkluzje:

jakkolwiek doświadczamy subiektywnej pewności naszych wspomnień to

- ani my, ani inni nie mogą odrzucić hipotezy, że dane wspomnienia są fałszywe lub błędne

- nie można mieć zaufania do własnej pamięci, bo kryteria identyfikacji naszych wspomnień są słabe

- implikacje praktyczne fałszywych wspomnień bywają niekiedy groźne

- kryteria identyfikacji wspomnień są b. słabe i tylko pośrednie

Przechowywanie:

Najlepiej przechowujemy:

- materiał systematycznie używany

- materiał sensowny (subiektywnie)

- materiał o zwartej strukturze, a nie amorficzny (przemówienia Buzka)

- materiał ważny (badania nad dniem ślubu- niekoniecznie musi to być ważny dzień)

- materiał, po przyswojeniu którego nic się nie dzieje

- materiał opanowany przed snem (nie można uczyć się przez sen)

Przypominanie:

- ogólna zasada- co dobrze zapamiętane, dobrze przypomniane

- problem dostępności- mam na końcu języka (jak sobie już jednak przypomnimy, to zostanie to na

zawsze)

- wiem, ale nie mogę sobie przypomnieć (wiedza, jaką mamy jest większa od przypominania)

- lepsze w miejscach, w których zapamiętano

37

Koncepcje zapominania:

1. Teoria Zanikania Śladów- mechanizm zapamiętywania musi być wielokrotnie odnawiany, bo jak nie to

go zapominamy; łatwo więc wypada to co nie jest odtwarzane

2. Teoria Interferencji- materiał obecny wchodzi w kolizję w materiałem, który już umiemy; dochodzi do

skłócenia, najlepiej pamiętamy to, co jest zgodne z tym co już pamiętamy, wszystko wszystkiemu

przeszkadza w pamięci

3. Teoria Dostępu- my niczego nie zapominamy, tylko mamy trudności z dostępem do tych informacji,

tylko fizyczne uszkodzenie mózgu może powodować zapominanie

4. Teoria Zapominania Motywowanego- pamiętamy to, co chcemy, a nie pamiętamy tego, czego nie

chcemy (Freud wyparcie), badania na nastawienie wskazują że mamy wpływ na to co pamiętamy;

Bad. w Izraelu – uczą się słów, przy poszczególnych słowach były sygnały – zapamiętaj to / zapomnij

to. słowa opatrzone zapamiętaj to były lepiej pamiętane niż reszta.

D.Schacter: „Siedem Grzechów Pamięci”

- nietrwałość

- roztargnienie

- blokowanie

- błędne przypisywanie

- podatność na sugestie

- tendencyjność

- uporczywość

Istnieją pewne procedury, które pozwalają weryfikować fałszywe wspomnienia i zeznania świadków. Jest to

wywiad poznawczy (powtarzanie tego samego w kilku różnych ujęciach np. od końca, pytania typu skoro

stałeś po prawie stronie to on stał po lewej itp.).

4. NADWYŻKA WSPOMNIEŃ- z dzieciństwa u ludzi starszych, choć mają problemy z zapamiętaniem

rzeczy bieżących, w miarę starzenia się ludzi pamiętamy coraz więcej rzeczy z dzieciństwa, kontrast z

innymi wspomnieniami,

Pamiętamy więcej niż jesteśmy w stanie sobie przypomnieć.

38

Wykład 12

MYŚLENIE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Ważne są procesy poznawcze u zwierząt.

MYŚLENIE- zastawienie w pamięci operacyjnej różnych danych poznawczych (informacji) w celu uzyskania

nowej jakości.

dane poznawcze pochodzić mogą z otoczenia, z zadania, z pamięci trwałej

Im więcej danych tym więcej porównań. Im więcej wiemy tym więcej wymyślimy.

Pomysły innych są ważne.

Dwa założenia: [Oba są nieprawdziwe]

- myślenie jest świadome

nie jest świadomy w całym procesie najczęściej jesteśmy świadomi tylko na początku, gdy zaczynamy

myśleć najczęściej cały proces jest nieświadomy, czasem tylko wyniki przebijają do świadomości a

czasem nawet nie

- myślenie jest kontrolowane [możemy mieć wpływ na przebieg naszych myśli]

gdy usiłujemy tłumić myśli to one wracają

TYPY MYŚLENIA wg E. NĘCKI:

MYŚLENIE

ASOCJACYJNE UKIERUNKOWANE

REPRODUKTYWNE

PRODUKTYWNE KRYTYCZNE

■ MYŚLI ASOCJACYJNE- snucie myśli, które zazębiają jedna o drugą; zbudowane na zasadzie wolnych skojarzeń

ważna rola rysunków, np. cebula

Skojarzenia ze słowem cebula:

Magda O: cebula znowu go zobaczyć (po 10 krokach). Jak doszła do tego:

cebula- płakać- przykrość- rozstanie- morze- owoce morza- złota-

rybka- życzenia- znowu go zobaczyć

Inka F: rosa śmierć

rosa- chodzenie na boso- niewygodne buty- złość na siebie- czekanie-

nielojalność- odwet- wojna- śmierć

To myślenie jest ukierunkowane, cechy:

- brak tu wyraźnego motywu

- pary sensownie powiązane

- brak związku logicznego między początkiem i końcem

- brak wyraźnej selektywności

- silne związki z osobistym doświadczeniem (silnie zabarwione egocentrycznie)

39

Testy (typowe pytania w testach zadań niedokończonych):

- nigdy...

- nie mogę zapomnieć o...

- moja matka...

- trudno mi...

badanym daje się początek zdania i prosi o to żeby je dokończyli, zakłada się, że te dokończenia będą zawierały

pewne sugestie na temat problemów. przykład użyteczności myślenia asocjacyjnego

40

■ MYŚLENIE UKIERUNKOWANE:

Wyraźne motywy (ma wyraźny kierunek, ma przynieść jakiś wynik)

- luka: (Eugeniusz Get- Stankiewicz), tabliczki „czegoś tu brakuje” (naklejki które ludzie wszędzie

przyklejali)- wtedy pojawiło się pytanie: „czego?” [zmusil Wrocławian do tego pytania-> chcemy zrozumieć

dlaczego coś jest jakieś, coś się zdarzyło]

Ważna jest potęga ciekawości (co się zdarzy, gdy) jest punktem wyjścia do myślenia

Budowanie sylogizmów: (sylogizm- szczyt myślenia ukierunkowanego)

- wszystkie A są P wszystkie płetwale są ssakami

- B jest A Stefan jest ssakiem

- B jest P Stefan jest płetwalem

myślenie sylogistyczne jest myśleniem wyrafinowanym ale b.rzadko poprawnym

Myślenie ukierunkowane zaczyna się od eksploracji.

Zachowania eksploracyjne:

▪ Eksperyment Marii Hanuzy (dzieci i rozmowa o ich życiu, przygodach, a przed dziećmi leżały klocki)

o brak jakiejkolwiek instrukcji,zachęcającej ze str instruktorki

o przytłaczające efekty – dzieci przetwarzały układ w układ uporządkowany

zachowania eksploracyjne warunkują silnie myślenie

▪ Eksperyment Berlyne’a struktura bardziej złożona wywoływała więcej reakcji (u noworodków!)

Popęd eksploracji

- badania R.Butlera, F. Harlow – małpy, 2 okienka, za jednym banan za drugim kolejka elektryczna,

ciekawość może być silniejsza niż głód- otwierały to do kolejki

- szczury E.Hilgarda

Szczególny rodzaj myślenia ukierunkowanego to ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW.

Problem zadań nierozwiązanych w ramach posiadanej aktualnie wiedzy:

- poszukiwanie informacji

- produkowanie nowej informacji

- struktura sytuacji problemowej:

odczucie trudności

analiza problemu

wytwarzanie rozwiązań

ocena rozwiązań

- niezależność generowania i ewolucji pomysłów, dwa rodzaje problemów:

otwarte (wypracować pomysł i ocenić go)

zamknięte (wymaga wyłączenia ewolucji pomysłów- testowe zadania)

41

Dwa rodzaje strategii rozwiązywania problemów:

- ALGORYTMY- ścisłe, niezawodne reguły postępowania zapewniające wyniki (przepis jednoznaczny i

osiągnięcie jednego konkretnego wyniku)- rozwiązywanie „krok po kroku”

- HEURYSTYKI- ogólne reguły, nie zapewniające wyniku w każdej sytuacji; nieformalna „reguła kciuka”,

pozwalająca iść na skróty, często sprawdzały się w przeszłości jednak nie wiadomo, czy sprawdzają się w

przyszłości w podobnej sytuacji

▪ heurystyki potrząsania –jak się coś zepsuje /dziecko/ szympansy – co jakis czas musi być skuteczne bo

inaczej by zginęła

▪ heurystyka OCL – Obawa – Chciwość - Lenistwo

o obawa (unikaj czego się boisz)

o chciwość (maksymalizuj zysk)

o lenistwo ( oszczędzaj energię, minimalizuj wysiłek)

Przykłady rozwiązywania problemów ( Sternberg i Davidson – lilie[41a]), ( Tichomirov – laczenie kropek[41b])

Rola czynników sytuacyjnych, np. w podpowiedzi (efektywne w początkowej fazie rozwiązywania zadań)

- przezwyciężanie nastawienia

- radzenie sobie z fiksacją [usztywnianie własnego zachowania]

Bariera psychiczna jest b. silna – Potęga barier

Tversky i Kahneman : reguła dostępności raz jeszcze (taksówki i kolory )

W rozwiązywaniu problemów kierujemy się wskazówkami pochodzącymi z innych sytuacji.

Inne reguły:

- reguła zakotwiczenia (zależne co jest punktem wyjścia)

- decyzje konsumpcyjne

- decyzje matrymonialne (prawie nikt nie bierze więcej naraz niż 2 kryteria, zdolność operowania wymiarami

kończy się na trzech)- ocena kryteriów jest intuicyjna

- reguła reprezentatywności

Podejmowanie decyzji:

[->kartka ręcznie (41c)]

Czego nie wiemy o myśleniu? ( Nęcka )

- czy myślenie jest niezbędną kategorią psychologiczną, czy można się bez niej obejść?

- jaką rolę w myśleniu człowieka odgrywa doświadczenie (czy sprawność myślenia można wytrenować)

- jaka jest relacja między myśleniem a np. pamięcią, uwaga, uczeniem się

- jak skonstruować trafną ogólną teorię myślenia

Rozumowanie- jest procesem ukierunkowanego na cel myślenia realistycznego- ze zbioru faktów wyciąga się

wnioski

- dedukcyjne : wyciąganie wniosków wynikających logicznie, zgodnie z regułami, z przesłanek

- „efekt tendencyjności przekonań”- pojawia się kiedy uprzednia wiedza, postawy, czy wartości jednostki

zakłócają proces rozumowania

42

- indukcyjne - w celu wypracowania konkluzji na temat prawdopodobieństwa jakiegoś zjawiska odwołuje się

dostępnych faktów

PODSUMOWANIE:

- nie ma jasnej kategorii procesów myślenia

- procesy myślowe obejmują: myślenie asocjacyjne, myślenie ukierunkowane, rozwiązywanie problemów,

podejmowanie decyzji i twórczość

- myślenie jest racjonalne w sensie pragmatycznym

- procesy myślowe zazwyczaj odbiegają od reguł racjonalności w sensie logicznym

MYŚLENIE

AUTYSTYCZNE NASZE MYŚLI MYŚLENIE REALISTYCZNE

- osobisty proces

- fantazje

- marzenia

- reakcje i idee

nieświadome,

niesprawdzalne przy

użyciu kryteriów

rzeczywistości

- są między - idee dostosowane do rzeczywistości,

wymogów, ograniczeń, możliwości

43

Wykład 13

JĘZYK W PROCESIE GROMADZENIA I PRZETWARZANIA DOŚWIADCZENIA

Symbole (niektóre są ukryte, inne jawne)

- w gestach, np. Kozakiewicza, znak victory, stukanie się palcem w czoło, kciuk uniesiony do góry

- niosą komunikat, np. jest ok., wygraliśmy

- sztandary, godła

- w fryzurach, np. irokez

- elementy stroju

- w ułożeniu kwiatów

▪ Różnorodnych języków jest od 3- 6 tysięcy, nie ma zasady „jeden naród- jeden język”

▪ W języku ukazują się podobieństwa między ludźmi (wszyscy operują językiem), ale tez różnice kulturowe

(tysiące odmiennych języków)

GENEZA JĘZYKA:

1. Pojawił się w powolnych procesach kształtowanie się pierwotnych form komunikacji

2. Pojawił się nagle

3. Język powyżej 400 znaków musi posiadać już jakąś składnię (czyli po przekroczeniu tzw progu koherencji-

wg Nowaka i Komarowej)

4. Chromsky zaproponował hipotezę wrodzonej kompetencji językowej, czyli właściwości ludzkiego mózgu,

która zapewnia opanowanie każdego języka.

Rozwój kompetencji językowych jest podobny u wszystkich ludzi i zawsze ma charakter stadialny.

Istnieją liczne dowody na zmienność języka w sferze słownikowej i znaczeniowej, to brak jest dowodów na

ewolucję gramatycznej strony języka.

- czynnik biologiczny (wrodzone kompetencje językowe, uniwersalna gramatyka)- jest stały w języku

- czynnik kulturowy, indywidualny- jest zmienny

44

Język ma ukrytą warstwę sensu, intuicji, które są zrozumiałe w obrębie jednego języka, niekoniecznie drugiego.

Wszelkie tłumaczenia są przybliżone.

45

CECHY JĘZYKA:

- jest systemem, którego wszystkie elementy są od siebie uzależnione

- jest systemem znaków, które reprezentują rzeczy, zdarzenia, stany

- jest systemem reguł, które decydują o sensowności wypowiedzi, jej komunikatywności

- jest systemem społecznym produktem, składnikiem społecznej świadomości

- jest systemem abstrakcyjnym narzędziem wyodrębniania cech istotnych czy ogólnych

- wszystko, co można zrozumieć, można też powiedzieć, a wszystko, co można powiedzieć, można zrozumieć

- kreatywność i generalność tworzenie nieskończonej liczby zdań, znanych i nowych

- elastyczność te same symbole językowe maja różne znaczenia

- wieloznaczność te same symbole językowe mają różne znaczenia

- połączenie myślenia z językiem dało Homo Sapiens przewagę nad innymi gatunkami

FUNKCJE JĘZYKA:

1. REPREZENTACYJNA- każde zdanie jest symbolem pewnej części rzeczywistości

a) wiele znaczeń, np. zamek

b) wiele poziomów, np. jaskółka jako ptak, jako kręgowiec

c) charakter zmienny, np. słowo cham kiedyś oznaczało chłopa, dziś osobę ordynarną

2 Typy Pojęć Rosch, Trzebiński, Maruszewski

- matrycowe

- naturalne:

a) wysoka zgodność badanych grup w sposobach kategoryzacji, (występowały tylko różnice

kulturowe), np. chemia jest typową nauką a historia nie

b) przekonanie o typowości danych obiektów, używamy określeń: „normalny”, „typowy”, „zwykły”

c) mnie potrzeba czasu, by rozpoznać obiekt typowy i jego znaczenie, np. szybciej rozpoznamy słowo

„jabłko” niż „malina”

d) obiekty bardziej stereotypowe, np. jabłko sa częściej punktami odniesienia w ocenach

e) w opisach obiektu używamy tych cech, które odnoszą się do obiektu typowego

- pojęcia, nazwy dla kategorii obiektów powstają najczęściej w wyniku kumulowania się doświadczenia

2. KOMUNIKACYJNA-

- akty mowy nakierowane są na przekazanie pewnej treści (przez stwierdzenia, dyrektywy, zobowiązania,

ekspresje, deklaracje, werdykty, obietnice, życzenia, groźby, oferty, rozkazy, powitania, komplementy)

- - występują reguły, co komu wolno; ustają one pewne normy, jakie powinny spełniać komunikaty

- komunikat nie musi być zgodny z rzeczywistością

- w języku oznajmiania (opisu) każdy znak może mieć wiele znaczeń, w języku poleceń (operacji) tylko

jedno, by operacja została doprowadzona do końca

▪ Wg M.Bubera życie ludzkie powinno w sobie łączyć 3 aspekty: mówienie, myślenie, działanie

▪ Wg Wojciszke język oceniający stosujemy chętnie do charakteryzowania innych, rzadziej do charakteryzowania

siebie ( a jak tak, to pozytywny)

↓

Wg Szmajke ludzie, którzy używają języka oceniającego w odniesieniu do siebie zamierzają kierować

wrażeniem- autoprezentacja.

46

język publiczny język prywatny

- bardziej formalny

- odwołuje się do standardowych zwrotów

- akcentuje przewagę władzy

- spostrzegany przez odbiorców negatywnie

- wywołuje tendencję do uległości

- bardziej komunikatywny

- dużą rolę odgrywają gestykulacje

-

Wg Wojciszke:

opis siebie opis innych

- sięgamy do określeń sprawnościowych (opis

umiejętności, kompetencji)

- wyjaśniamy własne czynności

- podejmujemy próby wybielania siebie

- sądy negatywne o nas są bardziej konkretne

- sięgamy do określeń wartościujących,

nasyconych oceną moralną

W OPISACH CZUNNOŚCI I ZDARZEŃ STOSUJEMY 2 REGUŁY:

1. INCYDENTU-

- dane zachowanie jest raczej nietypowe, wyjątkowe

- stosujemy się do:

a) pozytywnych uczynków popełnianych przez obcych

b) negatywnych uczynków popełnianych przez swoich

3. POWTARZALNOŚCI-

- dane zachowanie jest typowe, powtarzalne

- stosujemy się do:

a) pozytywnych zachowań własnej grupy

b) negatywnych zachowań obcej grupy

47

Wg. Lokoff:

Język Kobiet Język Mężczyzn

- częściej komunikaty zawierające

propozycje, podparte są zdaniami dodanymi

- częściej wyrażają zastrzeżenie i zaprzeczanie

- lepiej opisują właściwości fizyczne rzeczy, kolory

- okrężny, szczegółowy, emocjonalny

- używają języka nacechowanego siłą

- więcej przeklinają

monolog dialog

- specjalny rodzaj komunikatów wewnętrznych (ekspresje,

wspomnienia, wyobrażenia, samoinstrukcja, plany,

ostrzeżenie, sugestie)

- jest pomocniczym środkiem w

procesie myślenia

- czasami pełnią funkcje autoprezentacyjną

- aktywizuje schemat rozmowy z nieznajomym

- może być uproszczony, niepoprawny

- uruchamia schemat rozmowy

- jego szczególnym rodzajem są: formuły

grzecznościowe, życzenie, powitania, gratulacje

- nastrój pozytywny zmniejsza gotowość do

- uprzejmego dialogu, negatywny ją zwiększa

jest bardziej komunikatywny

KŁAMSTWA

- są to intencjonalnie komunikowane zdania zawierające fałszywą informację

- są częściej adresowane do osób o wyższym statusie od własnego

- wg Ekmana język kłamstwa jest skomplikowany, pojawiają się błędy językowe, przejęzyczenia, słownictwo

jest uboższe, wypowiedzi krótsze

- towarzyszy im pobudzenie emocjonalne

48