Prawo umów handlowych. System Prawa Handlowego. Tom 5A

Prawo umów handlowych. System Prawa Handlowego. Tom 5A

Frag

men

t

Przejdź do produktu na www.ksiegarnia.beck.pl

https://www.ksiegarnia.beck.pl/19328-prawo-umow-handlowych-system-prawa-handlowego-tom-5a-miroslaw-stec



Włodyka/Stec 3

Rozdział 1. Ogólna charakterystyka obrotu handlowego i umów w nim zawieranych

Spis treściNb

1.1. Obrót handlowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2. Źródła prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.2.1. Prawopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91.2.2. Prawomiędzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131.2.3. PrawoUniiEuropejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.3. Czynności prawne w obrocie handlowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161.3.1. CzynnościhandlowewedługKodeksuhandlowegoz1934r. . . . . 161.3.2. Czynnościprawnewobrociehandlowymwedług

obowiązującegoustawodawstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201.4. Umowa handlowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

1.4.1. Pojęcieumowyhandlowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331.4.2. Cechyszczególneumówhandlowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

1.5. Typologia i klasyfikacja umów handlowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491.5.1. Ogólnacharakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491.5.2. Umowytypowewobrociehandlowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

1.5.2.1.Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531.5.2.2.Normatywnetypyumówhandlowych . . . . . . . . . . . . . . . . 541.5.2.3.Empirycznetypyumówhandlowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 561.5.2.4.Prawnakwalifikacjaumówwobrociehandlowym (umowynazwaneinienazwane) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

1.5.3. Klasyfikacjeumówhandlowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681.6. Powiązania umów handlowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

1.6.1. Ogólnacharakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 771.6.2. Umowybazowe(wstępne,przygotowawcze) . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

1.6.2.1.Umowaprzedwstępna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811.6.2.2.Porozumieniewsprawiewarunkówumów (umowanormatywna,porozumieniekondycjonalne) . . . . . . . . . . . 1001.6.2.3. Umowa ramowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

1.6.3. Umowysprzężone(związkiumów) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1241.6.3.1.Ciągi(łańcuchy)umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1241.6.3.2.Zespoły(kompleksy)umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1291.6.3.3.Umowywiązane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

1.7. Umowy długoterminowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1421.7.1. Pojęcieumowydługoterminowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1421.7.2. Klauzuleprzystosowawcze(adaptacyjne)umów

długoterminowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1451.7.3. Wygaśnięcieumowydługoterminowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

1.8. Kontrakty międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1631.8.1. Pojęciekontraktumiędzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Włodyka/Stec


4

1.8.2. Klauzuleprawawłaściwego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1671.8.3. Klauzulerozstrzyganiasporów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

1.9. Umowy z prawem opcji. Umowy opcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2111.9.1. Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2111.9.2. Umowaopcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2151.9.3. Opcjeprzedłużeniastosunkuprawnegoocharakterzetrwałym . . . 2241.9.4. Inneprzypadki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

1.10. Umowy handlowe podmiotów publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2261.10.1.Uwagiogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2261.10.2.Umowywsystemiezamówieńpublicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2271.10.3. Partnerstwopubliczno-prywatne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2321.10.4.Koncesje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2371.10.5.Kontraktypaństwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

Literatura: K. Bagan-Kurluta,Umowafranchisingu,Warszawa2001;R. Balicki,SądownictwopolubownewPolsce,AUWr2003,Nr54;E. Bagińska,Klauzulerebussicstantibus–współcze-snezastosowania,GSP2010,Nr24;A. Banaszewska,SkarganaorzeczenieKrajowejIzbyOd-woławczej jakośrodekochronyprawnejwsystemiezamówieńpublicznych,Warszawa2018; K. Bilewska,A. Chłopecki,Prawohandlowe,Warszawa2019;S. Biernat,Prywatyzacjazadańpublicznych. Problematyka prawna,Warszawa 1994; I. Blei,Umowaprzedwstępna. Studjumzprawacywilnego,Lwów1936; P. Błaszczyk,Funkcjonowaniespółkicelowejwramachpart-nerstwapubliczno-prywatnego–wybranezagadnienia,Pr.Sp.2010,Nr5; tenże,Konstrukcjaprawnaumowy lub statutuw ramachpartnerstwapubliczno-prywatnego, cz. 1,Pr.Sp.2010,Nr2,cz.2,Pr.Sp.2010,Nr3; K.H. Böckstiegel,DerStaatalsVertragspartnerausländischerPri-vatunternehmen,FrankfurtamMain1971; K.G. Borchers,VerträgevonStaatenmitausländi-scherPrivatpersonen,Göttingen1966;A. Brzozowski,Wpływzmianyokolicznościnazobowią-zania(klauzularebus sic stantibus;waloryzacjaświadczeńpieniężnych),SPP2008,Nr1;tenże,Wpływzmianyokolicznościnazobowiązaniawprawiepolskim(natleprawaniektórychpaństwobcych),Warszawa1992; tenże,Wpływzmianyokolicznościnazobowiązania.Klauzularebussicstantibus,Warszawa2014;S. Buczkowski,Z.K. Nowakowski,Prawoobrotuuspołecznionego,Warszawa1971; A. Chełmoński,Ciągdziałańprawnychwgospodarcepaństwowejjakoprzed-miotbadań–propozycjametodologiczna,AUWr1972,Nr169; A. Chłopecki,Instrumentypo-chodnewpolskimsystemieprawnym(rozważanienakanwie„toksycznychopcji”),PPH2009,Nr7;tenże,Opcjeitransakcjeterminowe.Zagadnieniaprawne,Warszawa2001; W. Czachórski,Prawozobowiązańwzarysie,Warszawa1970; M. Czerwiński,Grupawykonawcówwprawieza-mówieńpublicznych,Warszawa2020;G.R. Delaume,LawandPracticeofTransnationalCon-tracts,NewYork1985;G. Domański,Umowaramowa(natleprawaniektórychpaństwEWGiPolski),Warszawa1989; G. Domański,Z. Kadłubowski,Istotaprawnaifunkcjagospodarczaumowyramowej,NaukioZarządzaniu1988,Nr3–4; E. Drozd,Umowaprzedwstępnaaumowaprzyrzeczona,NP1973,Nr11; D. Dulęba,Skutkiniezachowaniaformyumowyprzedwstępnej,PPH2006,Nr8; W. Dzierżanowski,J. Jerzykowski,M. Stachowiak,Prawozamówieńpublicz-nych.Komentarz,Warszawa2018;T. Dziurzyński,Z. Fenichel,M. Honzatko,Kodekshandlowy.Komentarz, t. 1, Kraków 1936; Europäische Vertragsrechtsvereinheitlichung und deutschesRecht (red.J. Basedow),Tübingen2000; EuropäischesZivilprozessundKollisionsrecht.Kom-mentar (red.T. Rauscher),Berlin2011; W. Fikentscher,Schuldrecht,Berlin–NewYork1971; A. Fitas, D. Michalak, Partnerstwo publiczno-prywatne w modelu koncesyjnym,Warszawa2015; B. Fuchs,Umowyfranchisingowe,Kraków1998; B. Gawlik,Pojęcieumowynienazwanej,SC 1971, t.XVIII; tenże,Umowymieszane – konstrukcja i ocena prawna, Pal. 1974,Nr 5; Z. Gawlik,Wsprawieklauzulirebussicstantibus,PiP1990,Nr3; A. Gawrońska-Baran,Unie-ważnienie przetargu nieograniczonego na zamówienie publiczne,Warszawa 2014; B. Gnela,Uwagi na temat pojęcia umowy handlowej, w: Umowy gospodarcze. Zagadnienia wybrane


Włodyka/Stec 5

(red.J. Gospodarek),Warszawa2009;E. Gniewek, Z problematykiprawnejumówprzedwstęp-nych,NP1970,Nr7–8; W. Gonet,Komentarzdoustawyopartnerstwiepubliczno-prywatnym.Wzoryumówipism,Warszawa2009; M. Grabiec,Ustawaopartnerstwiepubliczno-prywatnym.Komentarz,Warszawa 2019;M. Gutowski, Umowa opcji, Kraków 2003; J. Gwiazdomorski,Umowaprzedwstępnawkodeksiezobowiązań,CzasopismoPrawnicze1935,t.XXX; M. Hał-gas,Dopuszczalnośćzawieraniaumowyprzedwstępnejdoumowyspółkihandlowej,PUG2005,Nr8; A. Hueck,Normenverträge,IheringsJahrbuch1923,t.73;J.C. Hull,Kontraktyterminoweiopcje.Wprowadzenie,Warszawa1998; A. Jakubiec,Charakterprawnyizmianypodmiotowewumowieopcji,PPH2009,Nr4; A. Janiak,Charakterprawnykontraktówterminowychiopcyj-nychnierzeczywistych,PPH2002,Nr9; M. Jasiakiewicz,Kryteriawyodrębnieniaumowygo-spodarczej,AUL1988,Nr34; M. Jaworska,Prawozamówieńpublicznych.Komentarz,Warsza-wa 2018; Z. Jaworski, Klauzula rebus sic stantibus, Pr. Sp. 1998, Nr 9; K. Kaczanowski,G. Wiaderek,Przenoszenieprawazopcji,Gl.1997,Nr3;I.C. Kamiński,Uprawnieniasędziówiarbitróworzekającychnapodstawieregułsłuszności,PPHZ2000,Nr19–20; M. Kania,Part-nerstwopubliczno-prywatne.Komentarzdoustawyponowelizacji5.07.2018r.,Warszawa2018;J. Karasiński,M. Pałtynowicz,Umowaramowawobrociegospodarczym, Pr.Sp.1998,Nr12; P. Katner, Przeniesienie wierzytelności w umowie faktoringu,Warszawa 2011;W.J. Katner,Ogólnewarunkiumów,wzoryumówi regulaminywświetlenowelizacjiKodeksucywilnegoz1990r.,w:Rozprawyzpolskiegoieuropejskiegoprawaprywatnego.Księgapamiątkowaofia-rowanaProfesorowiJózefowiSkąpskiemu (red.A. Mączyński,M. Pazdan,A. Szpunar),Kraków1994;A. Klein,Elementyzobowiązaniowego stosunkuprawnego,Wrocław1964; tenże,Pro-blem jednostronnego ukształtowania czasu trwania zobowiązaniowego stosunku prawnegoocharakterzeciągłym,w:Rozprawyzpolskiegoieuropejskiegoprawaprywatnego.Księgapa-miątkowaofiarowanaProfesorowiJózefowiSkąpskiemu(red.A. Mączyński,M. Pazdan,A. Szpu-nar),Kraków1994; A. Kidyba, Prawohandlowe,Warszawa2019; G. Klich,Zmianaumowywprawiezamówieńpublicznych,Warszawa2016;B. Korbus,M. Strawiński,Partnerstwopu-bliczno-prywatne.Nowaformarealizacjizadańpublicznych,Warszawa2009;K. Korzan,Orze-czenie konstytutywne w postępowaniu cywilnym,Warszawa 1972; Z. Koziorowski, Umowaopcjikupnalubsprzedażyjakograizakład–konsultacjeprawne,PPH1996,Nr5;M. Koziński,Państwojakostronakontraktu,PPHZ1988,Nr12;tenże,Umowaoffsetowajakorodzajkontrak-tupaństwowego,cz.1,PPH2000,Nr9,cz.2,PPH2000,Nr10; T. Knypl,K. Trzciński,Znacze-niezwyczajówidobrychobyczajówwprawiecywilnymihandlowym,PPH1997,Nr8; G. Ko-janec,ThelegalnatureofAgreementsconcludedbyprivateentitieswithforeignstates,RecueildesCoursde l’AcadémiedeDroit International,Hague1968;H. Kötz,EuropäischesVertrag-srecht, Tybinga 2015; M. Krajewski, Umowa przedwstępna,Warszawa 2002; tenże, Umowaprzedwstępnazgodnieznowelądokodeksucywilnego,PPH2003,Nr6;tenże,Wadliwośćumo-wyprzedwstępnejaumowaprzyrzeczona,MoP2000,Nr5;K. Kruczalak,Prawohandlowe.Za-ryswykładu,Warszawa1996,2008; J. Krysa,Prawowłaściwedlaumówrealizowanychwtrybiezamówieńpublicznych,Warszawa2019; A. Kubas,Umowanarzeczosobytrzeciej,ZNUJ1976,Nr78;W. Kurowski,Faktoringjakokompleksumów,Rej.1999,Nr9; B. Lackoroński,Klauzularebussicstantibusaodpowiedzialnośćexcontractu,PiP2012,Nr3;tenże,Rozwójhistorycznyklauzulirebussicstantibus,PPUW2004,Nr1; P. Leboulanger,LesContratsentreEtatsetEn-terprisesÉtrangéres,Paris1985;A. Lizer-Klatka,Formaumowyoarbitrażwedlekonwencjino-wojorskiej o uznawaniu iwykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, PPHZ2000,Nr19–20;R. Longchamps de Bérier,Zobowiązania,Lwów1938; E. Łętowska,Kształtowaniesięodrębności obrotu nienazwanego, w: Tendencje rozwoju prawa cywilnego. Zbiór studiów (red.E. Łętowska),Ossolineum1983;taż,Ochronaniektórychprawkonsumentów.Komentarz,Warszawa2001;taż,Prawoumówkonsumenckich,Warszawa2002; J. Łopuski,Międzynarodo-we kontrakty gospodarcze a zagadnienie autonomii woli, PPHZ 1985, Nr 9;A. Machnicka,Przedkontraktoweporozumienia.Umowaonegocjacjeilistintencyjny.Studiumprawnoporów-nawcze,Warszawa2007; P. Machnikowski,Umowaprzedwstępnaponowelizacjikodeksucy-

Włodyka/Stec


6

wilnego. Wybrane zagadnienia, AUWr 2004, Nr 40; M. Madey, A. Stelmachowski, Zarys prawa gospodarczego 1980; S. Malarski, Prawne i administracyjne zagadnienia organizacji regionów oraz współpracy międzyregionalnej i transgranicznej, Opole 2000; M. Michta, Umowa o podwy-konawstwo w prawie zamówień publicznych, Warszawa 2019; C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. 1, Warszawa 2000; S. Michałowski, Charakterysty-ka i przedmiot zobowiązań offsetowych w prawie polskim, PPH 2017, Nr 11; M. Modrzejewska, J. Okolski, Prawo handlowe, Warszawa 2015; T. Mróz, O wykonywaniu świadczeń pieniężnych w warunkach zmiany okoliczności, Pal. 2000, Nr 2–3; A. Niewęgłowski, Umowa offsetowa, w: Pozakodeksowe umowy handlowe (red. A. Kidyba), Warszawa 2018; J.E. Nowicki, M. Kołec-ki, Prawo zamówień publicznych. Komentarz, Warszawa 2019; A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970; A. Olejniczak, Charakter prawny umów kompensacyjnych, RPEiS 1991, Nr 1; tenże, O koncepcji umów ramowych, PiP 1990, Nr 4; tenże, w: Prawo hand-lowe. Spółki handlowe, umowy gospodarcze (red. A. Koch, J. Napierała), Kraków 2002; A. Oleszko, Umowy leasingu z opcją sprzedaży w praktyce notarialnej, Rej. 1994, Nr 10; A. Pa-nasiuk, Partnerstwo publiczno-prywatne, Warszawa 2017; B. Pankowska-Lier, D. Ptaff, Arbitraż gospodarczy. Praktyka, uznanie i wykonywanie wyroków, dokumenty, Warszawa 2000; Partner-stwo publiczno-prywatne. Realizacja zadań samorządu lokalnego z partnerem prywatnym (red. B. Korbus), Warszawa 2015; W. Pawłuszko, F. Seredyński, Ustawa o niektórych umowach zawieranych w związku z realizacją zamówień o podstawowym znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa (ustawa offsetowa). Komentarz, Warszawa 2016; M. Pazdan, Prawo prywatne między-narodowe, Warszawa 1993; tenże, Prawo właściwe dla oceny zapisu na sąd polubowny, Rej. 2003, Nr 10; tenże, Umowa kooperacji w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, w: Prawne problemy międzynarodowej kooperacji przemysłowej (red. W. Nagengast), Warszawa 1981; J. Pieróg, Prawo zamówień publicznych. Komentarz, Warszawa 2019; J. Pisuliński, Umowy związane (na przykładzie umowy sprzedaży lub umowy o świadczenie usług i umowy o kredyt konsumencki), MoP 2002, Nr 21; J. Poczobut, Umowa leasingu w prawie krajowym i międzyna-rodowym, Warszawa 1995; A. Powałowski, Instytucje i instrumenty kontroli w systemie zamó-wień publicznych, Warszawa 2019; Prawo gospodarcze prywatne (red. T. Mróz, M. Stec), War-szawa 2018; Prawo karne gospodarcze (red. O. Górniok), Warszawa 2003; Prawo obrotu gospodarczego (red. J. Winiarz), Warszawa 1987; Prawo Wspólnot Europejskich a prawo pol-skie, t. 1, Prawo spółek (red. M. Safjan), Warszawa 1996; K. Przybyłowski, Klauzula rebus sic stantibus w rozwoju historycznym, Lwów 1926; C. Przymusiński, Uwagi o zobowiązaniach trwałych (ciągłych) na tle Kodeksu cywilnego, SC 1969, t. XIII–XIV; Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977; tenże, Uwagi o umowach mieszanych, ZNUJ 1985, Nr 41; tenże, Uwagi o zobowiązaniach trwałych (ciągłych) na tle Kodeksu cywilnego, SC 1969, t. XIII–XIV; J. Raj-ski, Klauzule siły wyższej (force majeure) w kontraktach zawieranych w międzynarodowym ob-rocie gospodarczym, PPH 1999, Nr 2; tenże, Klauzula siły wyższej w międzynarodowych kon-traktach handlowych w sytuacji głębokich zaburzeń gospodarczych, PPH 2010, Nr 5; tenże, Klauzule hardship w kontraktach zawieranych w międzynarodowym obrocie gospodarczym, PPH 1999, Nr 3; tenże, Prawo o kontraktach w obrocie gospodarczym, Warszawa 1994, 2000, 2007; tenże, Treść kontraktu w świetle Zasad Międzynarodowych Kontraktów Handlowych UNIDROIT, w: Studia z prawa gospodarczego i handlowego. Księga pamiątkowa ku czci Profe-sora Stanisława Włodyki (red. E. Bednarska-Gryniewicz), Kraków 1996; tenże, Umowne za-strzeżenie możliwości wypowiedzenia najmu lub dzierżawy zawartej na czas oznaczony, PPH 1999, Nr 6; tenże, Zagadnienie poufności w arbitrażu handlowym, PPH 2001, Nr 6; tenże, Zasa-dy międzynarodowych kontraktów handlowych UNIDROIT, KPP 1996, Nr 2; A. Rembieliński, Umowa gospodarcza, w: Studia z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa dla uczczenia 50-lecia pracy naukowej prof. dr. hab. Adama Szpunara (red. A. Rembieliński), Warszawa–Łódź 1983; W. Robaczyński, Sądowa zmiana umowy, Warszawa 1998; A. Romanowska-Zielonka, Opcje wa-lutowe a obowiązki informacyjne emitentów, PPH 2009, Nr 7; M. Romanowski, Charakter praw-ny kontraktu opcyjnego, PPH 1999, Nr 5; P. Sadowski, Odszkodowanie z art. 390 § 1 k.c. (skutek


Włodyka/Stec 7

słabszyumowyprzedwstępnej),PUG2005,Nr4;tenże,Umowyzwiązanezobrotemgospodar-czymjakonajważniejszakategoriaczynnościhandlowych,PPH1998,Nr2;J. Schmidt,Négo-ciationetconclusiondecontrats,Paris1982;R. Schulze,F. Zoll,EuropäischesVertragsrecht,Ba-den-Baden 2017; K. Siedlik, Charakter prawny umowy arbitrażowej w prawie niemieckimipolskim,MoP2000,Nr10;M. Sieradzka,Instytucjawadiumwpostępowaniuoudzielenieza-mówieniapublicznego,Warszawa2015;taż,Prawozamówieńpublicznych.Komentarz,Warsza-wa2018;taż,Warunkiudziałuwpostępowaniuoudzieleniezamówieniapublicznego,Warszawa2019; A. Siwek,Klauzularebussicstantibus(art.3571KC),MoP2000,Nr12; tenże,Umowaprzedwstępna(art.389–390KC),MoP2000,Nr11;J. Skąpski,Autonomiawoliwprawiepry-watnymmiędzynarodowymwzakresiezobowiązańzumów,Kraków1964; tenże,Wpływzmia-ny stosunkówna zobowiązania.Klauzula rebus sic stantibus,w:Studia z prawa zobowiązań (red.Z. Radwański),Warszawa–Poznań1979;T. Skoczyński,Ustawaopartnerstwiepubliczno--prywatnym.Komentarz,Warszawa2011;I. Skubiszak-Kalinowska,E. Wiktorowska,Prawoza-mówień publicznych. Komentarz, Warszawa 2017; M. Smyk, Klauzula rebus sic stantibus atzw.gospodarczaniemożliwośćświadczenia,MoP2001,Nr14; L. Sobolewski,Umowaopcjizbycialubnabyciainstrumentówfinansowych,PUG1998,Nr1; S. Sołtysiński,ProblematykaprawaantytrustowegowukładzieostowarzyszeniumiędzyEWGaRP,w:Rozprawyzpolskie-go i europejskiego prawa prywatnego.Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi JózefowiSkąpskiemu (red.A. Mączyński,M. Pazdan,A. Szpunar),Kraków1994; M. Sośniak, Grupyiro-dzajeumówobligacyjnychweuropejskiejdoktrynieiustawodawstwie,SIS1991,t.16; tenże,Kwalifikacjaprawnaświadczeńmieszanychiperspektywyzastosowaniajejwumowachprze-wozowych,PPP1982,t.4; tenże,Przekształceniaumowyprzewozunatledoktrynyumówmie-szanych,PPP1982,t.3; tenże,Zagadnieniatypologiiisystematykiumówobligacyjnych,Kato-wice 1990; R. Sowiński,Wolność i ustawowa swoboda działalności gospodarczej,Wrocław2007;M. Stec,Umowyczarterowewtransporcielotniczym,Kraków1988;A. Stelmachowski,Klauzulegeneralnewkodeksiecywilnym(tłumaczenieistosowanieprawazgodniezzasadamiustrojuicelamiPRL),PiP1966,Nr3;K. Stępniak,Problemjednolitejregulacjiprofesjonalnegoobrotugospodarczego,PUG1984,Nr5–6; J. Strzępka,Umowydługoterminowewobrociego-spodarczym,AUMCS1976,t.23;tenże,Umowyprzedwstępnewobrocieuspołecznionym,War-szawa1978; R. Szostak,Charakterprawnyumówkoncesyjnych,ST2017,Nr1–2; tenże,Infor-matyzacjaprocedurudzielaniazamówieńpublicznych,Warszawa2019;A. Szumański,Ochronaprawna strony umowy dotkniętej skutkami zmiany okoliczności (Analiza porównawcza),PiP1994,Nr7–8;tenże,Pojęcieicharakterprawnyumowykooperacjiprzemysłowejwmiędzy-narodowymobrociegospodarczym,ZNUJ1991,Nr140; tenże,Renegocjacjeumówwmiędzy-narodowymobrociegospodarczym.Studiumprawnoporównawcze,Kraków1994;M. Szydło,Prawnakoncepcjazamówieńpublicznych,Warszawa2014;A. Śmieja,Najemzawartynaczasoznaczonywświetleprzepisówkodeksucywilnego,Rej.1996,Nr2;B. Teyssie,Lesgroupesdecontrats,Paris1975;M. Tomaszewski,Zakresswobodystronwwyborzeprawawłaściwegodlazobowiązańumownych,SI1977,t.4;T. Treściński,Skutkiumowyprzedwstępnej,Pr.Sp.2002,Nr1;tenże,Umowaprzedwstępnaapokrewneinstytucjeprawne,Pr.Sp.2002,Nr7–8; J. Trojanek,Umowajakośrodekkształtowaniawięzizewnętrznychprzedsiębiorstwwwarun-kachreformygospodarczej,RPEiS1982,Nr4–6; UNIDROITPrinciplesofInternationalCom-mercialContracts(red.M.J. Bonell),Rome1994,tekstpolski:PPHZ2000,Nr19–20;Ustawaoumowiekoncesjinarobotybudowlanelubusługi.Komentarz(red.M. Bejm),Warszawa2018;Ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym. Komentarz (red. M. Bejm), Warszawa 2014;I. Weiss,Ciągiczynnościprawnychwprocesachbudowlanych,cz.1,MoP1995,Nr5; tenże,Umowysprzężonewprocesachbudowlanych,w:Studiazprawagospodarczegoihandlowego.KsięgapamiątkowakuczciProfesoraStanisławaWłodyki (red.E. Bednarska-Gryniewicz),Kra-ków1996;J. Wiszniewski,Prawogospodarcze,Warszawa1982; A. Witosz,Klauzularebussicstantibuswprawieupadłościowyminaprawczym,PPH2006,Nr1; S. Włodyka,Arbitrażgospo-darczy,Kraków1970;tenże,Porozumieniagospodarcze,Warszawa1978; tenże,Problemprawa

Włodyka/Stec


8

gospodarczego,SC1964,t.V; tenże,Strategiczneumowyprzedsiębiorców,Warszawa2000;ten-że,Typologiczneproblemyumówzobrotugospodarczego,w:KsięgapamiątkowadlauczczeniapracynaukowejProfesoraKazimierzaKruczalaka (red.A. Kubicka),GSP1999,t.V; H. Wolska,Realizacjazadańpublicznychprzezspółkękomunalnąwsystemiezamówieńpublicznych,War-szawa2018;M. Wrzołek-Romańczuk,Umowaprzedwstępna,Warszawa1998;L. Zacharko,Pry-watyzacja zadań publicznych gminy. Studium administracyjnoprawne,Katowice 2000;Zarysmiędzynarodowegoprawahandlowego (red.M. Tomaszewski),Warszawa1983; F. Zoll,Zobo-wiązaniawzarysie,Warszawa1948; G. Żmij,Prawowaluty.Międzynarodowyobróthandlowy,prawocywilne,prawoprywatnemiędzynarodowe,dochodzenieroszczeńwwalutachobcych,Kraków 2003; tenże, Waluta świadczenia pieniężnego, Kraków 2003; C. Żuławska, Obrótzudziałemkonsumenta–ochronaprawna,Ossolineum1987;taż,Zasadyprawagospodarczegoprywatnego,Warszawa1995,1999.

1.1. Obrót handlowy

1.Wprawieprywatnympojęciaobrotuhandlowegoiobrotugospodarczegoniemającharakterunormatywnego,gdyżnienależądojęzykaobowiązującychprzepisówpraw-nychaniteżniezostałyprzezniezdefiniowane.Obydwapojęciasąwytworemdoktrynyprawa;stanowiąuogólnieniestosunkówprawnychpowstającychwzwiązkuzdziałalno-ściągospodarcząprzedsiębiorcównatlewymianydóbriusługstanowiącychjejefekt.

Inaczejjestnp.wprawiekarnymgospodarczym,wktórymistniejenawetosobnagrupaprzestępstw„przeciwkoobrotowigospodarczemuiinteresommajątkowymwob-rociecywilnoprawnym”(art.296–309KK)1.

2.Pojęcieobrotugospodarczegopojawiłosięprzedewszystkimwzwiązkuzpodej-mowanymiswegoczasupróbamiwyodrębnieniaosobnejdyscyplinyprawniczejpodnazwą„prawogospodarcze”,azwłaszcza„prawoobrotugospodarczego”.Pouchwa-leniuKCiwprowadzeniuzasadyjednościprawacywilnegopodziałnaobróthandlowyicywilny–wścisłymznaczeniutychpojęć–straciłracjębytu.Jednakzaczasówko-munizmuprzepisyKCwprowadziłydyferencjacjęregulacjiprawnejwdychotomicz-nympodzialestosunkówcywilnoprawnychnaobrótuspołecznionyinieuspołeczniony,coprowadziłodowyodrębnieniagałęziprawapodnazwą„prawoobrotuuspołecznione-go”,coznalazłonawetswójwyraznaniwiedydaktycznejwewprowadzeniuobowiąz-kowegoprzedmiotupodtąnazwąnastudiachprawniczych2.

Rychłodostrzeżonojednak,żenawetwtamtejrzeczywistościspołecznejnormydotycząceobrotuuspołecznionegotoprzedewszystkimszczególnenormyzwiązanezprawemdziałalnościgospodarczej3.Wzwiązkuztympojawiłasiękoncepcja–różniezresztąrozumianego–„prawagospodarczego”4albo„prawaobrotugospodarczego”5,cozmusiłodopodjęciapróbyzdefiniowaniaobutychpojęć.

1Szerzejzob.t.10tegoSystemu.2Por.zwłaszczapodręcznikS. Buczkowskiego,Z.K. Nowakowskiego,Prawoobrotu,passim.3BliżejwtejsprawieS. Włodyka,Problemprawa,s.67in.;K. Stępniak,Problem,s.114in.4 Por. M. Madey,A. Stelmachowski,Zarysprawa,passim;Włodyka,Prawogospodarcze,t.1i2;J. Wisz-

niewski,Prawo,passim.5Por.zwłaszczaPrawo(red.J. Winiarz),passim.

1

2

1.1. Obrót handlowy

Włodyka/Stec 9

Zasadnicza nowelizacjaKCdokonanaw1991 r.1w ramachogólnegoprocesutransformacjipolskiejgospodarkiznakazowo-rozdzielczejwgospodarkę rynkowąwyeliminowałazniegopodziałnaobrótuspołecznionyinieuspołeczniony,natomiastwprowadziłaszeregdodatkowychunormowańwzakresieprofesjonalnegoobrotugo-spodarczego.Pogłębiłotokoniecznośćzdefiniowaniapojęciaobrotugospodarczegoijegoodmian.

Zatem–historyczniebiorąc–pojęcieobrotugospodarczegopojawiłosięjakokon-sekwencjawyodrębnieniadyscyplinypodnazwą„prawoobrotugospodarczego”,atak-żezewzględunaczęściowoodrębnąjegoregulacjęprawną.Podobniemasięrzecztakżewspółcześnie.Pojęcieobrotugospodarczegostanowipunktwyjściaokreśleniazakresudyscyplinyprawniczejidyscyplinydydaktycznejpodnazwą„prawohandlowe”2lub„prawogospodarczeprywatne”3;zdrugiejstronystanowiuogólnienieszczególnychre-gulacjicywilnoprawnychzwiązanychzdziałalnościągospodarcząlubprowadzeniemprzedsiębiorstwa.Służyonotakżewyznaczeniukręguumówzwiązanychzdziałalno-ściąprzedsiębiorstwa.

Współcześnieobrótgospodarczymożebyćdefiniowanywtrojakisposób.Popierw-sze,wnawiązaniudopojęciadziałalnościgospodarczejprzezobrótgospodarczynależyrozumiećogółstosunkówprywatnoprawnychpowstającychwzwiązkuzdziałalnościągospodarczą,tj.zorganizowanądziałalnościązarobkowąwykonywanąwewłasnymimieniuwsposóbciągły4.Podrugie,wzwiązkuzpojęciemprzedsiębiorstwa5przezobrótgospodarczynależyrozumiećstosunkiprywatnoprawnepowstałewzwiązkuzprowadzeniemprzedsiębiorstwa.Potrzecie,wpowiązaniuzpojęciemprzedsiębiorcyprzezobrótgospodarczyrozumiesięogółstosunkówprywatnoprawnychpowstającychwzwiązkuzdziałalnościągospodarcząprzedsiębiorców.ToostatnieujęciewydajesięnajbardziejadekwatnedoaktualnegobrzmieniaprzepisówKC,szczególniepoichno-welizacjidokonanejZmKCz2003r.

3.Obrótgospodarczyróżnicujesięnapodstawierozmaitychkryteriów.Zewzględunacharakterpodmiotówstosunkuprawnegolubczynnościprawnej

możnawyróżnić:1) obrótdwustronniegospodarczy,zwanyinaczejprofesjonalnym,wktórymobydwie-

mastronamistosunkuprawnegosąprzedsiębiorcyprowadzącydziałalnośćgospo-darczą.Obowiązująceprawoznatylkonieliczneprzypadki,wktórychdlatakiegoobrotuistniejeszczególnaregulacjaprawna(por.np.art.3854KCdotyczącyumo-wyzawartejnapodstawiewzorcaumownego,art.563–564KCdotyczącerękoj-mizawadyfizycznesprzedanejrzeczy6,art.587KCodnoszącysiędosprzedaży

1Ustawaz25.10.1991r.ozmianieustawy–Kodekscywilnyorazustaw–oksięgachwieczystychihi-potece,Prawospółdzielcze,Kodekspostępowaniacywilnego,Prawolokalowe(Dz.U.Nr115,poz.496).

2Takteżbrzmiątytuływielupodręczników,zob.m.in.K. Kruczalak,Prawohandlowe,2008,passim;M. Modrzejewska, J. Okolski,Prawohandlowe,2015,passim;A. Kidyba,Prawohandlowe,2019;K. Bilew-ska, A. Chłopecki,Prawohandlowe,passim.

3Zob.podręcznikPrawogospodarcze(red.T. Mróz,M. Stec),passim.4TakieokreśleniedziałalnościgospodarczejzawartejestwPrPrzed(art.3).5 Zob. Okolski,Prawo,1999,s.71in.6WbrzmieniuwynikającymznowelizacjiwprowadzonejwPrKonsU.

3

4

5

Włodyka/Stec


10

naraty).Obrót tenwykazujewłasne,zdecydowanieodmiennecechyszczególneodróżniającegoodobrotunieprofesjonalnego;

2) obrótjednostronniegospodarczy,zwanyinaczejmieszanym1;maonmiejscewów-czas,gdyprzedsiębiorcajesttylkojednązestronstosunkuprawnegolubczynnościprawnej2.Większośćszczególnychdlaobrotugospodarczegoregulacjiprawnychdotyczywłaśnietegoprzypadku.Szczególnymrodzajemobrotunieprofesjonalne-gojestobrótkonsumencki3.Maonmiejscewówczas,gdyodbiorcąświadczeńpro-fesjonalistyjestichbezpośredniodbiorca,tj.konsument.Tegowłaśnieprzypadkudotyczyłart.384KC(do2000r.)dającyRMprawoustalaniawdrodzerozporzą-dzeniaszczegółowychwarunkówzawieraniaiwykonywaniaumówzudziałemkon-sumentów.Obrótgospodarczymożnapodzielićtakżenakrajowyizagranicznywzależności

odtego,czystronąstosunkuprawnegolubczynnościprawnejjestpodmiotkrajowyczyzagranicznyitd.

4.Pojęcieobrotuhandlowegowykształciłosięnatleprzedwojennegoprawahandlo-wego,szczególnieprzyopisywaniuprzedmiotutegoprawa;twierdzonowówczasmia-nowicie,iżprawemhandlowymjestprawoobrotuhandlowego4,tj.praworegulującetzw.czynnościhandlowe(zob.dalej,Nb10–13).

Wlatachpowojennychtermintenzostałzarzucony,aponiekądwjegomiejscewe-szłowłaśniepojęcieobrotugospodarczego.

Współczesneopracowaniapolskiegoprawahandlowegonawiązująznówdotegoterminu,wznaczeniujednakszerokim,wzasadzierównoznacznymzpojęciemobrotugospodarczego5.

Należysięzgodzićzestanowiskiem,żeobróthandlowynależyobecnierozumiećjako synonim obrotu gospodarczego.Wprawdzie obecnie znaczenie przymiotnika„handlowy”jestwęższeniżprzymiotnika„gospodarczy”,gdyżpierwszywiążesięwy-łączniezhandlem(obrotemtowarowym),podczasgdydrugiobejmujewszelkieprzeja-wydziałalnościgospodarczej,awięcprodukcję,działalnośćbudowlanąitd.,tojednaktakiesynonimiczneujęcieuznające,żeprzymiotnik„handlowy”rozumianyjestszerzej,wznaczeniuwszelkiejdziałalnościgospodarczej,dajetękorzyść,iżnawiązujedotrady-cyjnejkonwencjijęzykowejzawartejwKHipozwalanawykorzystaniewtensposóbkonsekwencjizniejwynikających.Ponadtonawiązujetakżedoterminologiimiędzy-narodowegoobrotugospodarczego.

1 Por. E. Łętowska,Kształtowaniesięodrębnościobrotunienazwanego,s.372in.,orazK. Stępniak,Problem,s.114in.

2 K. Stępniak,Problem,s.114in.3 Zob. C. Żuławska,Obrótzudziałemkonsumenta,s.88;E. Łętowska,Prawoumów,s.35in.4 Por. T. Dziurzyński,Z. Fenichel,M. Honzatko,Kodekshandlowy,t.1,s.2.5 Por. K. Kruczalak,Prawohandlowe,2008,s.71in.

6

7

8

1.2. Źródła prawa

Włodyka/Stec 11

1.2. Źródła prawa

1.2.1. Prawo polskie1.Doźródełprawaregulującychstosunkiprawnewobrociehandlowymwynikają-

cezczynnościhandlowychodnosisięsystematykaicharakterystykaźródełprawapry-watnegogospodarczego(handlowego)wogóle1.

2.Wgrupieaktównormatywnychnależywpierwszejkolejnościwymienić:1) przepisyKCdotycząceobrotugospodarczego,konsumenckiegoiprofesjonalnego

(zob.Nb21);2) przepisyKSH;3) przepisyŚwiadUsługU2;4) przepisyustawszczególnychdotyczącychokreślonychobszarówdziałalnościgo-

spodarczej,m.in.prawabankowego,prawaubezpieczeńgospodarczych,prawaprzewozowego,prawainwestycyjnego,prawaturystycznegoitp.;sąoneomówio-nedalejprzyposzczególnychtypachumów.PonadtobardzoistotnedlaobrotugospodarczegoznaczeniemająprzepisyPrPrzed

iinnychustawskładającychsięnatzw.konstytucjędlabiznesu.Womawianejtutajgrupieźródełprawachodzioprzepisyzawartezarównowaktach

normatywnychrangiustawy,jakiwaktachwykonawczychdonich.Wskazanewyżejprzepisyszczegółowezostaływydanespecjalniedlaczynności

prawnychwobrociehandlowym.Ponieważjednakczynnościtemajązregułycharak-terprywatnoprawny,stosujesiędonichponadtowszystkieprzepisyprawacywilnegoodnoszącesiędoczynnościprawnychwogóle.

3.Wgrupietzw.prawaumownego(lex contractus)ogromneznaczeniedlaczynno-ścihandlowychmająogólnewarunki,wzoryumówiregulaminy3wydawanenapod-stawieprzepisów(np.tzw.regulaminyprzewozuosóbirzeczy–art.4PrPrzew,ogól-newarunkiumówlubregulaminybankowe–art.109PrBankczyteżogólnewarunkiubezpieczenia–art.15i16DziałUbezpReasU).Bliżejbędzieonichmowaprzyoma-wianiuposzczególnychtypówumów.

4.Zwyczajiprawozwyczajowe4jakoźródłaprawaregulującegoczynnościhand-loweznajdująszczególnezastosowaniewmiędzynarodowymobrociegospodarczym,gdziesąutrwaloneinotyfikowanewróżnychwarunkachumów,typowychklauzulachumownych,przewodnikachzawieraniaumówitp.,wydawanychprzezorganizacjeiin-stytutymiędzynarodowe.Bliżejjestonichmowawdalszychrozdziałach(jeżelidlaomawianychwnichumówmająoneistotneznacznie,np.wdziałalnościinwestycyj-nej–regułyFIDIC)orazwosobnymtomiepoświęconymmiędzynarodowemuprawuhandlowemu(t.9tegoSystemu).

1Źródłateomówionezostałyobszerniew:SystemPrHandl,t.1,2009,rozdz.2,s.49in.2Ustawadokonujeimplementacjidoprawapolskiegodyrektywy2006/123/WEParlamentuEuropejskie-

goiRadyz12.12.2006r.dotyczącejusługnarynkuwewnętrznym(Dz.Urz.UELNr376,s.36).3SzerokonatentematM. Bednarek,Wzorceumów,w:SystemPrHandl,t.1,2009,s.78in.4BliżejnatentematJ. Lic,w:SystemPrHandl,t.1,2009,s.146in.;zob.takżeJ. Rajski,Prawookon-

traktach,1994,s.15in.;T. Knypl,K. Trzciński,Znaczeniezwyczajów,s.15in.

9

10

11

12

Włodyka/Stec


12

Wwyr.z18.5.1970r.1SNstwierdził,iżwobrociemiędzynarodowympowszechnieprzyjętezwyczajemająpierwszeństwoprzedprawemwłaściwymdladanegokontrak-tu,itobezwzględunato,czychodzioprawopolskieczyobce.Stanowiskotomożejednakbudzićwątpliwości,wkażdymzaśrazieniemożnaprzyjąć,żezwyczajmożewyłączyćzastosowanieprzepisówbezwzględnieobowiązujących(iuris cogentis)pra-wakrajowego.

Nakoniecznośćstosowaniazwyczajówhandlowychwskazująrównieżpolskieimię-dzynarodoweprzepisydotyczącemiędzynarodowegoarbitrażuhandlowego(zob.t.8tegoSystemu).

1.2.2. Prawo międzynarodowe1.Obecnie,namocyKonstytucjiRPz1997r.,źródłemprawapolskiegosątakże

zawarteprzezPolskęumowymiędzynarodowe,oilespełniająoneokreślonewusta-wiezasadniczejwarunki.

Stosowniedoart.91ust.1KonstytucjiRPumowamiędzynarodowastajesięźró-dłempowszechnieobowiązującegoprawaRP(częściąkrajowegoporządkuprawnego),jeślizostałaratyfikowanaiodpowiednioogłoszona(codozasadywDziennikuUstaw).Prawomiędzynarodoweregulujekilkaistotnychkwestiizzakresuprawaumówdoty-czącychprzedewszystkimmiędzynarodowegoobrotugospodarczego.Tychaktównor-matywnychjeststosunkowoniewiele.Dotycząonejednaktakistotnychobszarówpra-waumów,jakzawieranieiwykonywanieumówmiędzynarodowejsprzedażytowarów,przedawnienieroszczeńztychumówczyumówmiędzynarodowegoprzewozutowarów(szerzejzob.t.9tegoSystemu).

1.2.3. Prawo Unii Europejskiej1. Od wejściaPolskidoUEoboknormkrajowychimiędzynarodowychdotyczą-

cychobrotuhandlowegowPolsceobowiązujetakżesystemprawagospodarczegoUE.Prawotodotyczytakżeumówzawieranychprzezprzedsiębiorców.Znacznaczęśćtychunormowańmacharakterpublicznoprawny.Znaczenieprywatnoprawnejregulacjipra-waumówwprawieUniiEuropejskiejstopniowonabieracorazwiększegoznaczenia2. Najbardziejrozbudowanaregulacjaprywatnoprawnadotyczyumówkonsumenckich.Istotneznaczeniematakżeeuropejskaregulacjaumowyagencyjnej,umówoświad-czenieusługpłatniczych,usługinwestycyjnych,umówwdziałalnościturystycznejczyumówprzewozupasażerskiego.Istotnywpływnastosunkiprywatnoprawne,wktórychuczestnicząprzedsiębiorcy,mateżeuropejskaregulacjazamówieńpublicznych.Naeu-ropejskieprawooddziałujązarównonormytraktatowe,jakiwydawaneprzezorganyUE.Wtejostatniejgrupiecorazwiększeznaczeniezyskująunormowaniaobowiązującenaterytoriumpaństwczłonkowskichproprio vigore.Widaćtoszczególniewodniesie-niudoregulacjiumówzawieranychnarynkukapitałowym.Istotneznaczeniematakżekolizyjnoprawnaregulacjaumównaszczebluunijnym.

Prawounijnedotycząceposzczególnychumówhandlowych(gospodarczych)jestomówionewewłaściwychrozdziałach.Podstawowączęśćtegoprawastanowiądyrek-

1ICR58/70,OSNCP1971,Nr5,poz.86.2 H. Kötz,Europäisches,s.1in.;R. Schulze,F. Zoll, Europäisches,s.36in.

13

14

15

1.3. Czynności prawne w obrocie handlowym

Włodyka/Stec 13

tywydotyczącespółek.Sąoneomówionewodrębnym(dwuwoluminowym)tomie(2Ai2B)tegoSystemu,poświęconymprawuspółekhandlowych1.


1.3.1. Czynności handlowe według Kodeksu handlowego z 1934 r.1. Kodeks handlowy z 1934 r. zawierał Księgę drugą zatytułowaną „Czyn-

ności handlowe” (art. 498–695 KH), podzieloną na Dział I „Przepisy ogólne”(art.498–502KH),DziałII„Praworzeczowe”(art.503–524)orazDziałIII„Zobowią-zania”(art.525–695KH).Art.VIPWKCuchylił–znielicznymiwyjątkami,októrychbędziemowadalej–wszystkietepostanowienia.Większośćznichzostałajednakprze-jętaprzezKCz1964r.,najczęściejwodpowiedniozmodyfikowanejpostaciiznawią-zaniemdodziałalnościprzedsiębiorstwa(aniekupca,jaktoczyniłKH).Interesującejestzatemprześledzenie,wjakimzakresieczynnościhandlowezKHznikływogólezobowiązującejpóźniejregulacjiprawnej,awjakimzostałyprzejęte–ewentualniewzmodyfikowanejpostaci–przezKCorazjakiemożetomiećkonsekwencjedlapo-jęciaczynnościhandlowej.

2.WprzepisachogólnychKHzdefiniowanopojęcieczynnościhandlowej(art.498i499KH),wprowadzonodomniemanieznajomościzwyczajówhandlowychprzezkup-ca(art.500KH),określonostopieńkoniecznejstarannościprzydokonywaniuczynno-ścihandlowych(art.501KH),wsporachzaśwynikającychzczynnościhandlowychdopuszczonodowódzeświadkówprzeciwosnowielubponadosnowędokumentupry-watnego(art.502KH).Wszystkieteprzepisyzostaływ1964r.uchylone.Jedynienor-mazart.501KHzostaławchłoniętaprzezklauzulęgeneralnązart.355KC.

W prawie rzeczowym KH uregulowano w sposób szczególny w odniesie-niudoczynnościhandlowychprawowłasności (art.503–506KH),prawozastawu(art.507–517KH)orazprawozatrzymania(art.518–524KH).Wrazzwejściemwży-cieprzepisówKCregulacjepowyższezostałyuchyloneiponiekądwchłonięteprzezogólneprzepisyprawarzeczowegozawartewKC,zwyjątkiemart.518–524,którezo-stałyprzezart.VI§2PWKCutrzymanewmocywzakresiestosunkówhandluzagra-nicznego.

WprawiezobowiązańKHistniałydwiegrupyprzepisów.Pierwszato„Przepisyogólne”(art.525–532KH);zwejściemwżycieKCuległyoneuchyleniu,zwyjątkiemart.531KH,dotyczącegoodszkodowaniaumownego,któryzostałutrzymanywmocydlastosunkówwzakresiehandluzagranicznego(art.VI§2zd.1PWKC).Drugą,obszernągrupę(art.533–695KH)stanowiłyprzepisydotycząceposzczególnychty-pówumówhandlowych(rachunekbieżący,sprzedażhandlowa,umowaajencyjna,ko-mis,ekspedycja,przewóz,umowaskładuorazspółkacicha).Przepisyte,zwyjątkiemsprzedażyhandlowejorazspółkicichej,zostały–wzmodyfikowanejpostaci–przeję-teprzezKC.

1 Zob. J. Napierała,w:SystemPrHandl,t.2B,2007,s.927.

16

17

Włodyka/Stec


14

Okazujesięzatem,żedawnepostanowieniaKHoczynnościachhandlowychnieznikływzasadzieznaszegoustawodawstwa,gdyżalbozostałyutrzymanewmocydlacałegoobrotucywilnegolubtylkoodnośniedopewnegojegofragmentu(handelzagra-niczny),albozostaływłączone–najczęściejwzmodyfikowanejpostaci–doKC.Noweprzepisynieużywająjużjednaknigdzieokreślenia„czynnościhandlowe”.Niestanowitojednakprzeszkody,abyidzisiajczynnościzobrotugospodarczegonazywaćsynoni-micznieczynnościamihandlowymi.Jesttonawetpożądane,zwłaszczazuwaginapo-trzebęujednoliceniaterminologiizewzględunaczłonkostwoPolskiwUE.

3.Wedługuchylonegoart.498§1KHczynnościamihandlowymibyłyczynnościprawnekupcazwiązanezprowadzeniemjegoprzedsiębiorstwa.Przepisart.498§2KHwprowadzałrównocześniedomniemanie(wzruszalne),iżkażdaczynnośćprawnakup-cajestczynnościąhandlową,czyliżejestonazwiązanazprowadzeniemjegoprzedsię-biorstwa.Wświetleart.499KHrozróżnionoczynnościhandlowejednostronneidwu-stronne,przyczymprzepistenzawierałdyspozycję,zgodniezktórą,jeżeliczynnośćjesthandlowadlajednejzestron,stosujesięprzepisyprawahandlowegodoobustron,chybażeprawostanowiinaczej.PrzywykładnipowołanychwyżejprzepisówKHprzy-jęto1,żepojęcieczynnościhandlowejnależyrozumiećszeroko,wsensiejednostron-nychiwielostronnych(umowy)czynnościprawnych,oświadczeńwiedzy(np.zawia-domienieowadachrzeczy)orazczynnościfaktycznych(np.otwarcieprzedsiębiorstwa,wystawieniedokumentuitp.).Zzakresutegowyłączanotylkoczynyniedozwolone.

OmówioneprzepisyzostałyuchyloneprzezKC,dlategowynikająceznichdyspo-zycjeniemogąbyćobecniestosowane.Mimotozwiązanaznimiproblematykajestnadalaktualna,powinnabyćjednakrozpatrywananapodstawieobowiązującychregu-lacjiprawnych.

1.3.2. Czynności prawne w obrocie handlowym według obowiązującego ustawodawstwa

1.Wobowiązującymustawodawstwieistniejeobszernagrupaczynnościprawnychzwiązanychzobrotemhandlowym(gospodarczym),któramaodrębną,szczególnąre-gulacjęprawną.

Whipotezachtejgrupyprzepisówzwiązekczynnościprawnejzobrotemhandlo-wymwyrażanyjestwróżnysposób.

NależytuwskazaćwpierwszymrzędzienaprzepisyKCdotyczącem.in.:1) przedsiębiorstwa jako przedmiotu stosunku prawnego lub czynności prawnej

(art.551,552,553,751i1091§1KC);2) przedsiębiorcyjakopodmiotustosunkuprawnegolubczynnościprawnej(art.431,

661,662,681,1091,3854KC);3) osób(stron)prowadzącychprzedsiębiorstwo(art.3581§4,art.554)istosunków

międzyprzedsiębiorcami(art.661§4,art.662,681,682,74§3,art.771KC);4) osóbprowadzącychdziałalnośćgospodarczą(art.118,355§2KC);

1 Por. T. Dziurzyński,Z. Fenichel,M. Honzatko,Kodekshandlowy,t.1,s.679in.

18

19

20

21


Włodyka/Stec 15

5) pewnychnazwanychczynnościprawnych(sprzedażratalna,umowakomisu,umo-waprzewozu,umowaspedycji)dokonywanychwzakresiedziałalnościprzedsię-biorstwa(art.4491§1,art.583,758§1,art.765,7091,774i794KC);

6) pewnychnazwanychczynnościprawnych(umowarachunkubankowego,umowaokredytbankowy,umowaubezpieczenia,umowaskładu)dokonywanychprzezszczególnegorodzajuprzedsiębiorstwa,np.bank,zakładubezpieczeń,przedsię-biorstwaskładowe(art.725,805i853KC);

7) czynnościprawnych(umowadostawy,umowakontraktacji,umowaorobotybu-dowlane),którezewzględunaichistotnepostanowieniasąmożliwetylkowzwiąz-kuzdziałalnościągospodarczą(art.605,613,647KC).Z przepisami prawamaterialnego związane są też przepisy prawa procesowe-

go,awszczególnościprzepisyKPC,wktórychpostępowaniewsprawachgospo-darczychunormowanejest,jakojednozpostępowańodrębnych,wosobnymdziale(IIa:art.4581–45813)tytułuVII.PonadtokorespondująznimitakżeinneprzepisyKPC,jaknp.dotyczące:a)egzekucjizudziałemdłużnikaprowadzącegodziałalnośćgospo-darcząwformieprzedsiębiorstwa(art.1061),b)ustanowieniazarząduprzymusowegonadprzedsiębiorstwemwceluprowadzeniaegzekucjizdochodówuzyskiwanychzpro-wadzeniadziałalnościgospodarczej(art.10641–106413),c)egzekucjiprzezsprzedażprzedsiębiorstwa(art.106414–106423).

Doobrotugospodarczegonależyzaliczyć,opróczczynnościprawnychposiadają-cychszczególnąregulacjęprawną,takżetakie,którychodrębnościniewynikajązwy-raźnychprzepisów,leczwłaśniezfaktu,iżmogąbyćdokonywanetylkowramachob-rotugospodarczego.

Dotyczyto:1) wieluumówzkrajowegoobrotugospodarczegounormowanychtylkowwarunkach

lubregulaminachumów;2) stosunkówprawnychiczynnościwgospodarczymobrociezagranicznymimiędzy-

narodowym,unormowanychwkonwencjachmiędzynarodowychbądźukształtowa-nychprzezzwyczaj;

3) stosunkówprawnychiczynnościprawnychwobrociewewnętrznymocharakterzenienazwanym,związanychwyłączniezobrotemgospodarczym(kooperacja,spe-cjalizacjaitp.).2.Istnieniewskazanychwyżejodrębnychprzepisówdotyczącychczynnościpraw-

nychzobrotugospodarczegouzasadniaposzukiwaniewspólnegodlanichmianowni-ka.Możenimbyćzpowodzeniemokreślenie:„czynnościzobrotugospodarczego”lub„czynnościhandlowe”;zaostatnimprzemawiajegokrótkość,przedewszystkimjednaknawiązaniedotradycjiwyrosłejnagruncieKH,celowedla–możliwejwramachod-miennegoustawodawstwa–kontynuacjistanuprawnego.Ztychtowzględówprzyjmujesięnapotrzebyniniejszegoopracowaniaokreślenie„czynnościhandlowe”1.

Podobniejakwprzypadkupojęcia„obróthandlowy”jesttojednakmożliwejedy-niezzastrzeżeniem,iżprzymiotnik„handlowe”będzierozumianywszerokim,umow-nymtegosłowaznaczeniu,innymniżjegoznaczenieetymologiczne;etymologiczniebowiemwywodzisięonzpojęciahandlujakoszczególnegorodzajudziałalnościpole-

1TaksamoM. Safjan,Umowyzwiązanezobrotemgospodarczym,s.3in.

22

23

24

Włodyka/Stec


16

gającejnawymianiedóbriusług,podczasgdywniniejszymprzypadkuchodziodzia-łalnośćgospodarcząwszelkiegorodzaju.Sytuacjaprzedstawiasiętuwięcanalogiczniejakcodonazwy„prawohandlowe”,wktórejprzymiotnik„handlowe”użytyjestrów-nieżwumownym,szerokimtegosłowaznaczeniu.

Pojęcieczynnościhandlowejnależywywieśćzbrzmieniapowołanychwyżejprze-pisów,wktórychjakopunktodniesieniapojawiająsiętrzyelementy,amianowicie„przedsiębiorca”,„przedsiębiorstwo”oraz„działalnośćgospodarcza”.Dlategozawpeł-niuprawnioneuznaćnależydefinicjeczynnościhandlowejnawiązującedosformuło-waniaart.498§1KH,uwzględniającejednakwspółczesnesformułowaniezawartewKC–awięcjakoczynnościprawnychprzedsiębiorcysłużącychprowadzeniujegoprzedsiębiorstwa1.Napowyższepojęcieskładająsięzatemnastępująceelementy.

Pierwszytoelementpodmiotowywpostaciprzedsiębiorcy2.Pojęcietegoostatniegojestobecniezdefiniowanenormatywniewart.431KC.Takwięcczynnościąhandlowąbędzieczynnośćprawnaosobyfizycznej,osobyprawnejijednostkiorganizacyjnej,októrejmowawart.331KC,prowadzącejwewłasnymimieniudziałalnośćgospodar-cząlubzawodową.Kodekscywilnyniedefiniujeniestetypojęciadziałalnościgospodar-czejanizawodowej.Cododziałalnościgospodarczejpomocnamożebyćjejdefinicjazawartawart.3PrPrzed,określającymjąjakozorganizowanądziałalnośćzarobkową,wykonywanąwewłasnymimieniuiwsposóbciągły.Takwięcczynnościąhandlowąjestwzasadzietylkoczynnośćprawnaprzedsiębiorcy.Wyjątekdotyczyprzypadków,gdyhipotezyodrębnychdlaobrotugospodarczegoprzepisówKCodsyłająwprostdodzia-łalnościgospodarczej(art.118oprzedawnieniu,art.355§2KConależytejstaranno-ści);wprzypadkachtychczynnościąhandlowąmogąbyćtakżeczynnościprawneosóbniebędącychprzedsiębiorcamiwrozumieniuart.431KC,któreprowadząjednakdzia-łalnośćgospodarczą.Należyjeszczedodać,iżdlapojęciaprzedsiębiorcyjakoelemen-tupojęciaczynnościprawnejmiarodajnyjestwyłącznieart.431KC;wkonsekwencjiniemaztegopunktuwidzeniaznaczenianp.to,czydokonanyzostałwpisdorejestru.

Drugimelementempojęciaczynnościhandlowejjestprowadzenieprzedsiębior-stwa.Wtymkontekścietermin„przedsiębiorstwo”występujewznaczeniufunkcjo-nalnymjakosynonimprowadzeniazarobkowejlubzawodowejdziałalnościgospodar-czej(art.431KC),aniewznaczeniuprzedmiotowym,zdefiniowanymwart.551KC3.

Elementemtrzecimjestzwiązekpomiędzyczynnościąprawnąaprowadzeniemdziałalnościgospodarczejczyprzedsiębiorstwa.Należysięzgodzićztym,iżzwiązektenmabyćfunkcjonalny4.WyraziłtojednoznacznieSNwwyr.z11.6.1992r.5,wsło-wach:„Czynnościpodejmowaneprzezpodmiotgospodarczytrzebauznaćzawcho-dzącewzakresjegodziałalnościgospodarczejwówczas,gdypozostająwnormalnym,

1WedługM. Safjana,Umowyzwiązane,s.3,sąto„czynnościprawne,któredokonywanesąwramachdziałalnościzawodowejlubzarobkowejdanegopodmiotubędącegouczestnikiemobrotugospodarczego,któ-rypozostajewzwiązkufunkcjonalnymztądziałalnością”.

2Opojęciuprzedsiębiorcyzob.P. Bielski,w:SystemPrHandl,t.1,2009,s.560in.,orazwskazanatamliteratura.

3Oznaczeniachpojęciaprzedsiębiorstwazob.M. Litwińska-Werner,w:SystemPrHandl,t.1,2009,s.694in.,orazwskazanatamliteratura.

4AkcentujetodobitnieM. Safjan,Umowyzwiązanezobrotemgospodarczym,s.3.5IIICZP64/92,OSNC1992,Nr12,poz.225.

25

26

27

28


Włodyka/Stec 17

funkcjonalnymzwiązkuprzyczynowymztądziałalnością,awszczególnościpodejmo-wanesąwcelurealizacjizadańzwiązanychzprzedmiotemdziałalnościtegopodmio-tu.Tylkowtedy,gdyczynnościteniesądokonywanezzamiaremosiągnięciategoceluipozostająpozazakresemstatutowegofunkcjonowaniapodmiotugospodarczego,jakodokonaneprzyokazjijegoprowadzenia,możnajeuznaćzapozbawionecechdziałal-nościgospodarczej”1.

3.Pojęcieczynnościhandlowejmaznaczenieprzedewszystkimklasyfikacyjne,jakofundamentum divisionisogółuczynnościprywatnoprawnych.Natejpodstawienastępu-jewydzielenieosobnejklasyczynnościhandlowychjakoprzeciwstawienieczynnościzpowszechnegoobrotuprawnego.Umożliwiaonobudowanieodrębnychregułrządzą-cychtymiczynnościami,takichjakzasadaracjonalnegodziałaniaitp.Znaczenietojestdoniosłe,gdyżumożliwiazjednejstronynaukowąanalizęczynnościprawnych,zdru-giej–zbudowaniewspomnianychreguł.Wydzielającodrębnąklasęczynnościhandlo-wych,należyjednakuwzględnićfakt,iżwspółczesneprawoprywatnewPolsceopie-rasięnazasadziejednościprawacywilnego;czynnościhandloweniemogąbyćzatemprzeciwstawioneczynnościomcywilnoprawnym,przeciwnie,stanowiąonetylkoichszczególnąodmianę.

Natomiastnormatywneznaczeniepojęciaczynnościhandlowych jestwświetlewspółczesnegoustawodawstwabardzoograniczone.

Takwięc,popierwsze,niemaobecniepodstaw,abyprzyjąć–analogicznedowy-nikającegodawniejzart.498§2KH–domniemanie,iżkażdaczynnośćprzedsiębior-cyjestczynnościąhandlową,comogłobymiećznaczenieprzywykładniprzepisówprawnychzawierającychwichhipoteziezwrot„prowadzenieprzedsiębiorstwa”lub„prowadzeniedziałalnościgospodarczej”.Źródłemdomniemaniaprawnegomożebyćtylkoustawa,tymczasemwobecnymustawodawstwiebrakjestwyraźnegoprzepisuwtymwzględzie,np.będącegoodpowiednikiemwspomnianegoart.498§2KH.Fakt,iżdanaczynnośćprawnapozostajewkonkretnymprzypadkuwfunkcjonalnymzwiąz-kuzprowadzeniemprzedsiębiorstwa(działalnościgospodarczej),musiwięcbyćkaż-dorazowoudowadniany.

Podrugie,pojęcieczynnościhandlowejniemożestanowićelementuwykładniprze-pisówszczególnychzobrotugospodarczego,gdyżwżadnymznichpojęcietoniesta-nowielementuichhipotezy.Przepisyteodwołująsiędopojęciaprzedsiębiorcy,przed-siębiorstwalubdziałalnościgospodarczej,aniedopojęciaczynnościhandlowej.

Ograniczonenatomiastnormatywneznaczeniepojęciaczynnościhandlowejpole-ganamożliwościstosowaniapewnychogólnychzasadprawahandlowego(gospodar-czegoprywatnego)jakodyrektywinterpretacyjnychprzystosowaniuprzepisówprawacywilnegodoobrotugospodarczego(handlowego).Chodziotakiezasady,jakzasadapewnościibezpieczeństwaobrotugospodarczego,równościpodmiotówtegoobrotu,wolnościkonkurencji,uczciwościisumiennościkupieckiej,itd.2

1Por.takżenowszewyr.SN:z19.11.2014r.,IICSK195/14,Legalis;z29.9.2016r.,VCNP7/16,Lega-lis,orazz3.3.2017r.,ICSK318/16,Legalis.

2 Zob. C. Żuławska,Zasadyprawagospodarczego,1999,passim,oraztaż,w:SystemPrHandl,t.1,2009,s.275in.

29

30

Włodyka/Stec


18

4.Czynnościhandlowesąróżnegorodzaju.Prawnierelewantnyjestpodziałczyn-nościhandlowychnadwustronnelubwielostronne,czyliumowy,orazjednostronne(np.ustanowienieprokury).

Istotnyjesttakżepodziałczynnościhandlowychnajednostronnieidwustronniehandlowe(gospodarcze).Czynnościjednostronniehandlowepojawiająsięwówczas,gdymajątakicharaktertylkodlajednejstronyczynnościprawnej,tj.gdytylkopojednejstroniewystępujeprzedsiębiorca,uktóregoczynnośćprawnapozostajewfunkcjonal-nymzwiązkuzprowadzeniemprzezniegoprzedsiębiorstwa.Mająonezatemmiejscewhandlowymobrociemieszanymlubkonsumenckim.Czynnościdwustronniehand-lowedokonywanesąwprofesjonalnymobrociegospodarczym(handlowym),tzn.gdypoobustronachczynnościwystępująprzedsiębiorcy;takagrupaczynnościhandlowychcharakteryzujesięszczególnymiwłaściwościamiidlategozasługujenaodrębnepotrak-towanie.Wspólnymnatomiastmianownikiemdlaobutychgrupczynnościhandlowychsąichwłaściwościpodmiotowe(przedsiębiorca)iprzedmiotowe(funkcjonalnyzwiązekzprowadzeniemprzedsiębiorstwa).Istnienietegowłaśniewspólnegomianownikauza-sadniaobjęciewykłademumówgospodarczychocharakterzezarównojednostronnie,jakidwustronniehandlowym.

5. Z problemem zakwalifikowaniaumowyjakodwustronnielubjednostronniepro-fesjonalnejwiążesięzagadnienietzw.czynnościmieszanych,czyliumów,którezawie-ranesązarównowcelachgospodarczych,jakiniegospodarczych.Jesttoproblematyka,którabudzizainteresowanieprzedewszystkimzpunktuwidzeniaprawaochronykon-sumenta.Maonajednakznaczenietakżedlazastosowaniaprzepisów,któreodnosząsiędoczynnościdokonywanychprzezprzedsiębiorców.Pytanie,czyosobęfizycznądzia-łającąrównocześniewcelugospodarczyminiegospodarczymdasięzakwalifikowaćjakokonsumenta,możnaodwrócić,zadającpytanie,czyjestonawtychczynnościachprzedsiębiorcą.Wwyr.z20.1.2005r.,Johann Gruber v. Bay Wa AG1,TrybunałSpra-wiedliwościprzyjął,żeosoba,którazawieraumowędotyczącątowaruprzeznaczonegodoużytkupoczęścigospodarczego,apoczęściniezwiązanegozjejdziałalnościągo-spodarczą,niemaprawapowoływaniasięnadobrodziejstwoprzepisówojurysdykcjiwsprawachkonsumenckich,zwyjątkiemsytuacji,gdyużytekgospodarczyjestnatylemarginalny,iżodgrywajedynienikłąrolęwogólnymkontekściedanejtransakcji,przyczymbezznaczeniapozostajefakt,żepozagospodarczyaspektmacharakterdominu-jący2.DyrektywaParlamentuEuropejskiegoiRady2011/83/UE3wmotywie17wska-zuje,żewprzypadkuumówmieszanychregulacjakonsumenckaznajdujezastosowaniewtedy,gdyniegospodarczycelumowyzawieranejprzezosobęfizycznąmacharakterprzeważający.Odpowiednioosobafizyczna,którazawarłaumowęwcelumieszanym,możebyćtraktowanajakoprzedsiębiorca,jeżeligospodarczykomponentumowymacharakterprzeważający.Kryteriaustaleniaprzewagiposzczególnychkomponentówpo-zostająjednaknieostre.

1Wyr.TSWEz20.1.2005r.,C-464/01,Johann Gruber v. Bay Wa AG,ECLI:EU:C:2005:32.2Zob.równieżK. Weitz,Glosadowyr.TSWEz20.1.2005r.,C-464/01,EPS2006,Nr5,s.47in.3Dyrektywaz25.10.2011r.wsprawieprawkonsumentówzmieniającadyrektywęRady93/13/EWG

idyrektywę1999/44/WEParlamentuEuropejskiegoiRadyorazuchylającadyrektywęRady85/577/EWGidyrektywę97/7/WEParlamentuEuropejskiegoiRady(Dz.Urz.UELNr304,s.64).

31

32

Przejdź do księgarni


Prawo umów handlowych. System Prawa Handlowego. Tom 5A

Documents

Transcript of Prawo umów handlowych. System Prawa Handlowego. Tom 5A