PRACA DYPLOMOWA - wsfip.edu.pl · 4 praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w...

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA

W BIELSKU-BIAŁEJ

STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA

STREFY EURO

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach

programu edukacji ekonomicznej

PRACA DYPLOMOWA

ZMIANA MODELU ZARZĄDZANIA PRZEDSIĘBIORSTWEM

W KONTEKŚCIE

PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO

Autor: Promotor:

Henryk Kuczmierczyk dr inż. Adam Żabka

Bielsko-Biała 2015

3

SPIS TREŚCI

Wstęp ............................................................................................................................................. 5

Rozdział I

Polskie przedsiębiorstwa w ujęciu statystycznym ......................................................................... 7

1.1. Wprowadzenie .................................................................................................................. 7

1.2. Polska przedsiębiorczość - dane ilościowe ........................................................................ 7

1.3. Mikro przedsiębiorstwa w Polsce .................................................................................... 15

1.4. Małe przedsiębiorstwa w Polsce. .................................................................................... 25

1.5. Średnie przedsiębiorstwa w Polsce. ................................................................................ 32

1.6. Duże przedsiębiorstwa w Polsce. .................................................................................... 37

1.7. Podmioty gospodarcze z kapitałem zagranicznym. ......................................................... 45

Rozdział II

Analiza wybranych zagadnień dotyczących przedsiębiorczości w Polsce .................................... 51

2.1. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. ................................................................. 51

2.2. Badanie panelowe Głównego Urzędu Statystycznego polskiej przedsiębiorczości. ....... 55

2.3. Działalność przedsiębiorstw w Polsce na tle krajów UE. ................................................. 58

2.4. Analiza polskich mikro i małych przedsiębiorstw. ........................................................... 64

2.5. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw. ....................................................................... 72

2.6. Eksport małych i średnich przedsiębiorstw. .................................................................... 79

2.7. Płynność finansowa polskich przedsiębiorstw. ............................................................... 83

2.8. Pasywność kredytowa polskich przedsiębiorstw. ........................................................... 86

2.9. Luki kompetencyjne polskich przedsiębiorstw................................................................ 90

Rozdział III

Polska przedsiębiorczość w kontekście przystąpienia Polski do strefy Euro. .............................. 97

3.1. Uwagi wstępne. ................................................................................................................ 97

3.2. Badania sondażowe i opinie przedsiębiorców polskich. .................................................. 97

3.3. Opinie specjalistyczne i badania naukowe. .................................................................... 104

Rozdział IV

Zmiana modelu zarządzania w konteście przystąpienia do strefy euro. ................................... 117

4.1. Modele zarządzania. ...................................................................................................... 117

4.2. Model zarządzania polskim przedsiębiorstwami i jego zmiana. ................................... 119

Zakończenie ................................................................................................................................ 127

4

Bibliografia ................................................................................................................................. 131

Spis ilustracji .............................................................................................................................. 135

5

WSTĘP

W analizach i pracach badawczych, a co za tym idzie w opiniach i to zarówno

zwolenników, jak i sceptyków, przyjęcia przez Polskę wspólnej eurowaluty, dominują

aspekty makroekonomiczne. Podejście makroekonomiczne ukazujące szanse

i zagrożenia z przystąpienia Polski do Unii Walutowej i Gospodarczej, niestety co

pokazują badania opinii publicznej, niema właściwego adresata. Przeciętny, statystyczny

Polak, wykazujący się, między innymi z powodu braku odpowiedniej

zinstytucjonalizowanej edukacji, niskim poziomem wiedzy ekonomicznej - na pewno

takim adresatem wspomnianych wcześniej rozważań nie jest. Brak specjalistycznych

opracowań dla danych sektorów gospodarki oraz podejścia w kwestii analizy szans

i zagrożeń, zawężonego do danych grup społecznych, czy też zawodowych, powoduje

prowadzenie debaty naukowej i publicznej w kwestii uczestnictwa Polski w strefie euro,

na poziomie oraz w ogólnych tematach, czyli w sposób niebudzący zainteresowania

Polaków wykazujących daną aktywność zawodową, czy też społeczną. Jednym z celów

niniejszej pracy jest wieloaspektowa analiza szans i zagrożeń z przyjęcia eurowaluty

przez Polskę, skupiająca się jedynie na kwestiach odnoszących się do przedsiębiorczości

w Polsce, w jej obecnym stanie i strukturze. Analiza opinii i badań sondażowych

polskich przedsiębiorców, skonfrontowana z badaniami ogólnymi opinii publicznej oraz

z opracowaniami naukowymi i specjalistycznymi, dopełni obrazu wspomnianego

wcześniej zagadnienia stanu wiedzy ekonomicznej o szansach i zagrożeniach

wynikających z uczestnictwa Polski w UWG, właścicieli i zarządzających polskich firm.

Powyższe zostaną również skonfrontowane z opracowanymi danymi statystycznymi

dotyczącymi polskich przedsiębiorstw, co stanowi treść rozdziału I. Opinie

pracodawców i naukowców skonfrontowane z przeprowadzoną analizą wybranych

zagadnień dotyczących polskiej przedsiębiorczości, stanowią treść rozdziału II.

Materiałami źródłowymi dla rozdziałów I i II są możliwie liczne opracowania instytucji

zajmujących się statystyką działalności gospodarczej i statystyką krajową, firm

działających w obszarach audytu i analizy finansowej, instytucji zajmujących się

zagadnieniami przedsiębiorczości w Polsce oraz bazy statystyk międzynarodowych.

Rozdział III zawiera opracowanie opinii i badań sondażowych polskich przedsiębiorców

oraz analizę opracowań naukowych i eksperckich, w temacie szans i zagrożeń

wynikających z pełnego uczestnictwa Polski w UWG. Rozdział IV zawiera teorię

6

dotyczącą modeli zarządzania przedsiębiorstwami oraz w oparciu o wiedzę i badania,

w tym z rozdziałów I i II, wskazanie dominującego modelu (stylu) zarządzania

polskimi przedsiębiorstwami.

Cel pracy wynikający z jej tematu, czyli zmiana modelu zarządzania polskimi

przedsiębiorstwami realizowana jest w sposób ciągły w przekroju niniejszej pracy.

Każdorazowo w przypadku zobrazowania zagrożenia, luki kompetencyjnej, czy też

różnic pomiędzy krajowymi firmami a przedsiębiorstwami w UE, zwerbalizowana

została potrzeba niezbędnych zmian.

7

ROZDZIAŁ I

POLSKIE PRZEDSIĘBIORSTWA W UJĘCIU STATYSTYCZNYM

1.1. WPROWADZENIE

Przedsiębiorczość, pracodawcy, działalność gospodarcza, przedsiębiorcy -

wskazane terminy oraz ich synonimy od początku lat 90 są stale obecne w debacie

publicznej. Wielokrotnie wskazane stawiane są w epicentrum życia polityczno -

społecznego naszego kraju. Oczywistym jest, że transformacja naszego kraju z państwa

socjalistycznego z centralnie planowaną i zarządzaną gospodarką (gospodarka

nakazowa) w kraj demokratyczny o społecznej gospodarce wolnorynkowej, potrzebował

i nadal potrzebuje solidnych fundamentów wskazanych zmian. Przedsiębiorczość, jako

pojęcie niejako najszersze znaczeniowo spośród wymienionych na wstępie,

w gospodarce wolnorynkowej jest właśnie takim fundamentem, a i co istotne rozwój

i dynamiczny jej wzrost jest zarazem skutkiem wymienionego modelu ekonomicznego

gospodarki. Niniejszy rozdział ma za cel możliwie szeroki i precyzyjny opis stanu,

liczebności i struktury polskiej przedsiębiorczości w oparciu o dostępne i liczne

opracowania statystyczne. Metodologia niniejszego opisu opierać się będzie

o krzyżowanie i niejako konfrontowanie dostępnych danych statystycznych z różnych

źródeł (możliwie licznych). Powyższe jest profilaktycznym zabiegiem mającym na celu

eliminację zjawisk, które można obrazowo opisać jako "punkt widzenia, zależy od

punktu obserwacji".

1.2. POLSKA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ - DANE ILOŚCIOWE

Według opracowania statystycznego Głównego Urzędu Statystycznego "Polska

w liczbach" wydanego w 2015 roku, w Polsce w 2014 roku w ogólnej strukturze

pracujących (15 862 tys. osób) pracodawcy i pracujący na własny rachunek stanowią

18,3 % wspomnianych. Co istotne wskazana wielkość jest o 0,8 pkt procentowego

mniejsza niż w roku 2010, przy wzroście liczby pracujących o 389 tys. osób w roku

2014 w stosunku do roku 2010. Ważnym jest również przytoczenie podziału ogółu

pracujących według sekcji:

8

a) rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybołówstwo - w 2014 roku 11, 5 % ogółu

pracujących (spadek o 2,6 pkt procentowego w stosunku do 2010 roku)

b) przemysł i budownictwo w roku 2014 stanowiło 30,5 % ogółu pracujących (wzrost

o 0,2 pkt procentowego w stosunku do roku 2010)

c) usługi 58 % ogółu (wzrost o 1,4 pkt procentowego w stosunku do roku 2010).1

Opierając się o dane Ministerstwa Gospodarki zawarte w opracowaniu

"Przedsiębiorczość w Polsce" z września 2014 roku wykonano pierwsze analizy

dotyczące struktury przedsiębiorczości w Polsce. Zadziwiającym zjawiskiem jest fakt,

że przytoczone opracowanie opiera się o rejestr REGON, gdzie sami autorzy zwracają

uwagę, że szacunkowo tylko około 50 % zarejestrowanych podmiotów w tym rejestrze

prowadzi jakąkolwiek działalność gospodarczą. Niniejsza uwaga autorów niestety

zawarta jest drobnym drukiem jako przypis dolny, co nie przeszkadza jednak autorom

w dalszej części opracowania do wyrażania optymistycznych prognoz i wniosków.

Według wspomnianego opracowania na koniec 2013 roku w rejestrze REGON

zarejestrowanych było 4 070, 2 tys. podmiotów gospodarczych, co stanowi wzrost o 100

tys. w stosunku do roku uprzedniego. W roku 2013 udział przedsiębiorstw o strukturze

działalność prowadzona przez osobę fizyczną był dominujący i stanowił blisko 75 %

ogółu zrejestrowanych podmiotów tj. 2 961, 7 tys. Najwięcej podmiotów

zarejestrowanych jest w sekcji Handel hurtowy i detaliczny tj. ponad milion podmiotów,

w sekcji Budownictwo 478 tys. podmiotów, w sekcji Przetwórstwo przemysłowe 367

tys. podmiotów oraz w sekcji Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 371 tys.

podmiotów gospodarczych.2 Ten sam raport opierając się o starsze, bo datowane na rok

2012 dane Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie, określa liczbę aktywnych

podmiotów gospodarczych w wielkości 1 794 tys. Przy czym klasyfikacja według

wielkości aktywnych przedsiębiorstw, kształtowała się w roku 2012 tak jak przedstawia

poniższa tabelka.

.

1 red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015, s. 8 i 9

2 red. zbiorowa, "Przedsiębiorczość w Polsce", Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2014 , s. 37

Tabela 1 Struktura przedsiębiorstwa w Polsce, źródło: GUS 2012 .

9

Gdzie odpowiednio pojęcia mikro, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa definiuje art. 2

załącznika I do Rozporządzenia 364/2004 (rozporządzenie do Ustawy o swobodzie

działalności gospodarczej, który wyodrębnia następujące kategorie przedsiębiorstw:

1) średnie przedsiębiorstwo – średnie przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które:

- zatrudnia mniej niż 250 pracowników oraz

- jego roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro lub całkowity bilans roczny

nie przekracza 43 milionów euro;

2) małe przedsiębiorstwo – małe przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które:



nie przekracza 10 milionów euro;

3) mikro przedsiębiorstwo - mikro przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które:



nie przekracza 2 milionów euro.3

Powyższe przytoczenie rozporządzenia zawierającego definicje struktur

przedsiębiorstw ma swoje uzasadnienie z powodu, często występujących odstępstw od

podanych i obowiązujących w porządku prawnym pojęć, a mających miejsce w różnego

rodzaju danych statystycznych. W każdym takim zauważonym przypadku będzie na to

zwracana uwaga, celem wykluczenia błędnego przyrównywania danych statystycznych

względem siebie. Najlepszym tego przykładem jest występujące najczęściej

w kontekście podawanych międzynarodowych danych statystycznych, porównywanie

gospodarek w ramach kategorii MŚP, czyli małe i średnie przedsiębiorstwo

zatrudniające 0-9 osób. Zakwalifikowanie przedsiębiorstw według tak podanej kategorii

w świetle przytoczonego rozporządzenia jest niemożliwe.

Ciekawe światło na już podane statystyki rzuca ostatni raport Polskiej

Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty,

liczby, przykłady" z grudnia 2012 roku, obejmujący w większości dane statystyczne

z lat 2010 - 2011. Przytoczone dane za rok 2011 ujęte w tym raporcie informują, że

w Polsce było zarejestrowanych 3 869,9 tys. podmiotów gospodarczych, czyli o około

200 tys. mniej niż w roku 2012 (przytoczone dane wcześniej). Przy czym tylko 48 %

procent z nich było aktywnych, co stanowiło 1 866 tys. podmiotów (czyli o 72 tys.

3 źródło: http://www.farr.pl/pozyczki1/def_msp.pdf, 20.07.2015 r., 17:10

10

podmiotów więcej niż w przytoczonym roku 2012). W dalszym ciągu 95 % tych firm

stanowiły mikro przedsiębiorstwa, jak wynika z raportu opisywanego najczęściej są to

1 lub 2 osobowe firmy.4 W tym miejscu należy również przytoczyć dane szacunkowe

GUS z 2012 roku (obejmujące rok 2011) dotyczące samozatrudnionych (czyli osoby

fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i jednocześnie niezatrudniające nikogo na

podstawie stosunku pracy), których to było ok. 1 100 tys. z tendencją rosnącą. Raport

powstał z powodu nadużywania tej formy, jako sposobu na uelastycznianie rynku pracy

i obchodzenie tym samym zapisów Prawa Pracy. Do podanej liczby należy doliczyć

również przedsiębiorców działających na mocy umów agencyjnych, franczyzobiorców

oraz na mocy umów o pracę nakładczą stosowanych w Polsce podobnie do

samozatrudnienia.5 Raport Konfederacji Lewiatan, jak i wcześniej cytowany raport

Ministerstwa Gospodarki skupia się na liczbie nowo powstałych przedsiębiorstw oraz na

różnych innych statystykach związanych z rozpoczynaniem działalności gospodarczej.

Według raportu Konfederacji w 2011 roku codziennie statystycznie powstawało 1331

firm, czyli cytując dalej co 22 sekundy rejestrował się jeden podmiot gospodarczy.

Najczęściej są to podmioty 1 lub 2 osobowe.6 Powyższe dane należy skonfrontować

z danymi statystycznymi GUS z roku 2012, które informują, że w 2011 roku pierwszy

rok działalności przetrwało 75 % wspomnianych mikro przedsiębiorstw, a po pięciu

latach dalej funkcjonowało zaledwie ok. 30 % takich firm. 7 W roku 2011 mieliśmy

w Polsce 48 aktywnych firm na 1000 mieszkańców, w których zatrudnienie miało ok. 9

000 tys. pracowników, średnio 5 pracowników w firmie. Podział procentowy według

GUS opisywanych firm według sektorów gospodarki przedstawia wykres poniżej.

Dane statystyczne dotyczące samozatrudnienia (rozumianej tutaj jako działalność

gospodarcza osoby fizycznej samodzielnie lub z jednym wspólnikiem oraz działalność

4 praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska

Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 16 5 Łukasz Guza, "Zatrudnienie drugiej kategorii", Dziennik Gazeta Prawna nr 82/83 (3975/3976), z dnia 29

kwietnia 2015 r., s. B20 6 praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska

Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 16 7 Pierwszy Milion Forbes, źródło: http://pierwszymilion.forbes.pl/masz-tylko-30-procent-szans-na-

sukces-jaki-zalozyc-biznes-,artykuly,173162,1,1.html, 21.07.2015 r., 20:21

31,8%

10,0% 25,4%

8,1%

24,6%

0,0%

20,0%

40,0%

przemysł budownictwo handel i naprawa transport i magazyny

pozostałe

11

w ramach spółdzielni) przedstawić warto na tle państw Europy. Poniższy wykres

dotyczy roku 2013 na podstawie danych Banku Światowego.

Wykres 1 Osoby samozatrudnione, źródło: https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_#!ctype=c&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=self_employed&scale_y=lin&ind_y=false&met_c=self_employed&scale_c=lin&ind_c=false&idim=country:POL:AUT:

BEL:HRV:BGR:DNK:C

Przynależność Polski do ścisłej czołówki (5 miejsce) niniejszej statystyki

zamiast entuzjazmu powinno stwarzać okazję do przemyślenia sprawy nadużywania

w polskiej gospodarce rynkowej tej formy zarobkowania. Niniejszy wniosek jest

pochodną prostej analizy, wystarczający jest już udziału sektora turystyki w gospodarce

państw z czołówki powyższego zestawienia. W roku 2013 Polska miała udział 2,2%

turystyki w PKB, państwa takie jak Grecja 6,7%, Portugalia 5,6% , Hiszpania 4,4 %

oraz Chorwacja 16,7 %. Porównywalny z Polską był udział turystyki w PKB Włoch,

czyli 2,1 % (warto podać liczby bezwzględne, czyli że z turystyki uzyskano w podanym

roku we Włoszech 33 063 mln euro, a w Polsce 8 549 mln euro). Według danych

uwzględniających dodatkowo usługi hotelarsko-gastronomiczne odpowiednio udział,

tak określonego sektora turystyki w PKB dla Włoch wynosi 10%, a dla Polski 5,3 %. 8

Dopełnia powyższą statystykę raport z listopada 2013 roku firmy Enst&Young "Wkład

branży hotelarsko-gastronomicznej na gospodarkę", wskazując udział zatrudnionych

w tych usługach w stosunku do całkowitej liczby zatrudnionych. Według niniejszego

badania w roku 2010 w Polsce w usługach hotelarsko-gastronomicznych pracowało

2,6 % ogółu pracujących (bezpośrednie, pośrednie i indukowane zatrudnienie bez

8 Eurostat, źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-

explained/index.php/File:Travel_receipts_and_expenditure_in_balance_of_payments,_2005%E2%80%9313_YB15.png, 1.08.2015 r.

12

rozróżnienia formy zarobkowania), dla innych państw porównywanych było

odpowiednio Rumunia 4,9%, Włochy 8,4 %, Portugalia 13,1%, Chorwacja 12,7 %,

Grecja 10,8 % i Hiszpania 12,4 %.9 Powracając do postawionego wniosku

o niewłaściwej proporcji samozatrudnionych do ogółu pracujących w Polsce,

w kontekście podanego zestawienia państw UE, przytoczone dane dotyczące sektora

turystyki z uwzględnieniem usług hotelarsko-gastronomicznych, jako tej cechującej się

tradycyjnie najwyższym odsetkiem mikro przedsiębiorczości pośród innych sektorów

gospodarki, dowodzą jego słuszności. Dalsza część pracy wskaże również na

nieuzasadnioną uwarunkowaniami makro i mikro ekonomicznymi, nad

reprezentatywność tej formy zarobkowania w innych sektorach polskiej gospodarki

rynkowej. Wysokie miejsce Polski w statystykach dotyczących samozatrudnienia warto

przyrównać do pozycji Polski w statystykach stosowanych przez Komisję Europejską.

Wspomniane statystyki, o czym wspominałem wcześniej odnoszą się do sektora MŚP,

czyli małych i średnich przedsiębiorstw zatrudniających 0 - 9 osób (kategoria nie

występująca bezpośrednio w statystykach polskich, co wynika z klasyfikacji

przedsiębiorstw według rozporządzenia), liczba tych podmiotów wyrażona jest jako

wielkość netto, czyli z uwzględnieniem firm w likwidacji. Według statystyki KE na

koniec 2013 roku, Polska zajmuje 14 miejsce z wielkością 40 firm na 1000

mieszkańców w Europie, średnia Unii Europejskiej wynosi 44 przedsiębiorstwa na

1000 mieszkańców. 10

Poniżej przedstawiam opisywaną statystykę dla poszczególnych

państw Europy.

9 Raport Ernst&Young, źródło: http://www.browary-polskie.pl/artykulPlik/file_148.pdf, 1.08.2015 r.

10 Forbes, źródło: http://www.forbes.pl/polska-w-czolowce-ue-pod-wzgledem-liczby-firm,artykuly,

174418,1, 1.html, 21.07.2015 r., 21:00

Tabela 2 Liczba MŚP według KE, źródło: http://www.forbes.pl/polska-w-czolowce-ue-pod-wzgledem-liczby-firm,artykuly, 174418,1, 1.html,

21.07.2015 r., 21:00

13

Opisując statystki dotyczące przedsiębiorczości w Polsce przytoczone dane

dotyczące rejestracji nowych podmiotów (na podstawie REGON), dla przypomnienia

według GUS w 2013 roku, było to 365 tys. nowych podmiotów, skonfrontujemy

z danymi w zakresie kończenia działalności gospodarczej, i tak w 2013 roku

wyrejestrowało się 263 tys. podmiotów gospodarczych i co ważne od lat widoczny jest

wzrost rok do roku liczby wyrejestrowywanych firm. Warto również zaznaczyć, że na

koniec 2013 roku, było ok. 258 tys. firm które, zawiesiło swoją działalność.11

W tym

miejscu należy uaktualnić podawane wcześniej dane dotyczące zachowania rozpoczętej

działalności (przytaczane wcześniej celem konfrontacji z danymi z 2011 roku)

o dane z 2014 roku mówiące, że w pierwszych dwóch latach działalności upada ok.

80 % firm. Poniżej przedstawiono wykresy obrazujące dynamikę i ilość postępowań

upadłościowych (dotyczy głównie spółek prawa cywilnego i spółek prawa handlowego)

oraz ilość i dynamikę wyrejestrowywania działalności gospodarczych.

11

red. zbiorowa, "Przedsiębiorczość w Polsce", Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2014 , s. 38

Tabela 3 Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, źródło:

http://www.coig.com.pl/lista-upadlosci-firm.php, 21.07.2015r., 22:01

14

Ze względu na potrzebę zachowania możliwości porównania danych

przedstawianych, opisywane będą opracowania z roku 2014, obejmujące dane z roku

2013. W roku 2013 przedsiębiorstwa niefinansowe (obejmują wszystkie podmioty za

wyjątkiem sektora usług finansowych), uzyskały wynik finansowy ze sprzedaży

produktów, towarów i materiałów w wielkości 99,4 mld zł i był on wyższy

o 0,2% niż rok wcześniej. Wynik na pozostałej działalności operacyjnej ukształtował się

na poziomie 10,6 mld zł i był wyższy o 8,5 mld zł niż przed rokiem. Zanotowano

nieznacznie lepszy wynik na operacjach finansowych (poprawa z minus 1914,9 mln zł

do minus 1882,9 mln zł). Wynik finansowy brutto wyniósł 108,1 mld zł, a jego

obciążenia ukształtowały się na poziomie 16,0 mld zł. Zysk netto wyniósł 111,0 mld zł,

a strata netto wyniosła 18,9 mld zł. 12

Zysk netto wykazało 79,6% ogółu przedsiębiorstw, a uzyskane przez nie przychody

stanowiły 85,3% przychodów z całokształtu działalności badanych przedsiębiorstw.

W przetwórstwie przemysłowym zysk netto odnotowało 82,5% jednostek, a udział

uzyskanych przez nie przychodów w przychodach wszystkich badanych podmiotów tej

sekcji wyniósł 86,4%. Poziom kosztów z całokształtu działalności dla ogółu badanych

przedsiębiorstw wyniósł 95,5%. Wskaźnik rentowności ze sprzedaży produktów,

towarów i materiałów podobnie jak w 2012 r., ukształtował się na poziomie 4,3%,

wskaźnik rentowności obrotu brutto wyniósł 4,5%, a wskaźnik rentowności obrotu netto

3,8%. Wskaźnik płynności finansowej I stopnia ( optymalny 10 - 20 %) wyniósł 35,0%

badanych podmiotów, a płynności finansowej II stopnia 96,8% (optymalny powinien

wynosić 100 %). Wskaźnik płynności I stopnia powyżej 20% uzyskało 47,9% badanych

12

praca zbiorowa, " Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 roku", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, s. 1

Wykres 2 Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, źródło: http://www.coig.com.pl/lista-upadlosci-firm.php, 21.07.2015,22:10

15

przedsiębiorstw. Wskaźnik płynności II stopnia w przedziale od 100% do 130%

odnotowano w 12,0% badanych przedsiębiorstw. Z grupy przedsiębiorstw objętych

badaniem 50,0% wykazało w 2013 roku sprzedaż na eksport. Spośród jednostek

eksportujących zysk netto wykazało 82,3% przedsiębiorstw.13

W roku 2013 sektor przedsiębiorstw miał 50,5 % udziału w strukturze wartości

dodanej brutto (w cenach bieżących), co stanowiło wartość o 0,8 pkt procentowego

większą w stosunku do roku 2010.14

Wartość dodana brutto to wartość wszystkich

wyrobów i usług wytworzonych przez wszystkie krajowe podmioty pomniejszona

o koszty związane z ich wytworzeniem.15

Produkcja sprzedana przemysłu ogółem

w cenach bieżących wyniosła w 2013 roku 1148985,4 mln zł, z 84,5 % udziałem

przetwórstwa przemysłowego. Produkcja przemysłowa wybranych produktów w 2013

roku wzrosła w odniesieniu do roku 2010 dla węgla kamiennego, węgla brunatnego,

gazu ziemnego, opon, stali surowej, chłodziarek i zamrażarek, pralek automatycznych.

Znaczące spadki odnotowała w zakresie komputerów, odbiorników telewizyjnych wraz

z monitorami ekranowymi, samochodów ogólnego przeznaczenia oraz kuchni

gazowych. Co istotne spadki dotykały sektora przedsiębiorstw prywatnych, zaś wzrosty

sektora przedsiębiorstw publicznych.16

W roku 2013 w ramach podatku od osób

prawnych do budżetu odnotowano wpływ w wysokości 29 379 649 tys. zł (10,5 % ogółu

wpływów budżetowych), z podatku dochodowego od osób fizycznych 73 751 310 tys.

zł, z podatku od towarów i usług 113 411 541 tys. zł oraz z podatku akcyzowego 60

653 116 tys. zł.17

1.3. MIKRO PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSCE

Sektor mikro przedsiębiorczości w badaniach statystycznych i ekonomicznych

najczęściej w dostępnych opracowaniach występuje jako element szerszej kategorii

MŚP, czyli małe i średnie przedsiębiorstwa, o czym wspominano wcześniej w niniejszej

pracy. Takie podejście zdecydowanie utrudnia rzetelną i obiektywną ocenę stanu,

struktury oraz skali działalności polskich mikro przedsiębiorstw. Pisząc

o mikro przedsiębiorstwach mamy na uwadze w myśl art. 104 Ustawy o Swobodzie

13

praca zbiorowa, " Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 roku", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, s. 1 i 2 14

red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015, s. 26 15

źródło: http://finansopedia.forsal.pl/wiki/Warto%C5%9B%C4%87_dodana_brutto, 21.07.2015, 22:25 16

red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015, s. 26-30 17

Ministerstwo Finansów, źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/766655/2261834/2013+r., 21.07.2015r., 22:30

16

Działalności Gospodarczej, podmiot gospodarczy, który w co najmniej jednym z dwóch

ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz

osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji

finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 2 mln euro lub sumy

aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych 2 lat nie przekraczający

równowartości w złotych 2 mln euro.

W myśl Ustawy o Rachunkowości to:

a) spółki handlowe, inne osoby prawne jeśli w roku obrotowym, za który sporządzają

sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy nie

przekroczyły co najmniej dwóch z następujących wielkości:

suma przychodów ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy – 3 mln

zł,

suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego – 1,5 mln zł,

wielość średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty – 10 osób.

b) osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz

spółki partnerskie, jeżeli przychody netto tych jednostek ze sprzedaży towarów,

produktów i operacji finansowych wyniosły w przeliczeniu na walutę polską nie mniej

niż 1 200 000 euro i nie więcej niż 2 000 000 euro za poprzedni rok obrotowy.18

Analizę mikro przedsiębiorczości w Polsce w sposób rzetelny opracował

i upublicznił Bank Pekao lider pośród dużych banków w Polsce. "Raport o sytuacji

mikro i małych firm w roku 2014", Warszawa 2015 rok, opracowano na bazie danych

Głównego Urzędu Statystycznego, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Państwowej

Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz niezależnych agencji i instytucji. Jego

przewaga nad raportami i opracowaniami wspomnianych wcześniej instytucji polega na

urealnieniu danych oraz ich komplementarności. Raport Banku Pekao opisuje lata 2012

- 2013 i na dzień dzisiejszy stanowi najaktualniejsze opracowanie dotyczące badanego

zagadnienia. W roku 2013 w Polsce na podstawie Raportu Banku Pekao, który bazując

na materiale GUS "Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9

osób w 2013" podaje liczbę mikro przedsiębiorstw na rynku 1,754 mln. Tenże Raport

Banku Pekao urealnia jednak podaną liczbę w oparciu o różnicę wynikającą w roku

18

Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Mikroprzedsi%C4%99biorca, 1.08.2015 r.

17

poprzednim w opracowaniach GUS, do wielkości 1,690 mln aktywnych mikro firm.19

Podana wartość jest niższa o 29 tys. aktywnych mikro przedsiębiorstw w stosunku do jej

liczby w roku 2012. W roku 2012 mikro firmy stanowiły 95,8 % aktywnych

przedsiębiorstw w Polsce. Zdecydowana większość z nich były to podmioty prowadzone

przez osoby fizyczne - 94 % ogólnej liczby mikro przedsiębiorstw. Zaledwie 106 tys.

stanowiły osoby prawne. Średnio na województwo przypadało ponad 107, 4 tys. mikro

firm, najwięcej tego typu podmiotów funkcjonowało w roku 2012 w województwie

mazowieckim 293 tys. , w województwie śląskim ponad 200 tys. oraz w województwie

wielkopolskim ponad 175 tys. Łącznie w tych trzech wymienionych województwach

zlokalizowane było 39 % aktywnych mikro przedsiębiorstw w Polsce. Najmniej swoich

siedzib miały mikro firmy w województwach: opolskie ponad 34 tys., podlaskie

powyżej 41 % oraz lubuskie ponad 43 tys. Łącznie mikro firmy z wymienionych

województw stanowiły zaledwie 6,9 % wszystkich aktywnych mikro przedsiębiorstw

w Polsce. Poniższa mapa przedstawia podział aktywnych mikro firm według

województw oraz ich procentowy udział w ogóle działających w kraju w roku 2012.

Rysunek 1 Liczba mikro firm wg województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 25

19

oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 24

18

Ważnym elementem informacji o mikro przedsiębiorstwach są dane GUS

selekcjonowane według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007). Na podstawie

raportu GUS "Działalność niefinansowych przedsiębiorstw w roku 2012"

przeanalizujemy obszary i sektory działalności mikro firm w Polsce. Należy zastrzec, że

podane źródło nie uwzględnia niektórych sekcji tj. A (rolnictwo, leśnictwo,

rybołówstwo i łowiectwo), K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa),

O (administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia

społeczne), sekcja T (gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, gospodarstwa

domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby) oraz sekcja U

(organizacje i zespoły eksterytorialne). Analizując wspomniany raport GUS mikro

firmy w Polsce działają w następujących sekcjach (poniższy układ tabelaryczny ułożony

jest w porządku malejącym , co do ilości podmiotów gospodarczych danego typu).

Rodzaj działalności Liczba mikro firm % ogółu mikro firm

Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

492 967 28,7

Sekcja F Budownictwo 224 208 13 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

207 759 12,1

Sekcje B, C, D, E Przemysł 161 458 9,4 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

144 729 8,4

Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa

137 467 8

Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)

85 009 4,9

Sekcja J Informacja i komunikacja 63 876 3,7 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca

53 519 3,1

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 47 085 2,7 Sekcja P Edukacja 45 277 2,6 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 39 631 2,3 Sekcja R Kultura i rekreacja 16 201 0,9 Razem: 1 719 187 100 Tabela 4 Liczba aktywnych mikro firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności, źródło: oprac. własne

na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

Kolejnym ważnym zagadnieniem, które pozwoli lepiej poznać strukturę mikro

przedsiębiorstw w Polsce jest ich wiek. W zakresie badanego zagadnienia poniższy

wykres przedstawia rozkład ogólnej liczby mikro przedsiębiorstw w zależności od

okresu według lat prowadzenia działalności.

19

Wykres 3 Liczba aktywnych mikro firm wg lat prowadzenia działalności w 2012 roku, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 29

Zważywszy na największe zmiany wynikające z otwierania i zamykania

działalności gospodarczej, o czym wspomniano już w niniejszej pracy, dominują

w populacji mikro firm dojrzałe, działające 5 lat i więcej.

Kolejnym ważnym aspektem dotyczącym mikro przedsiębiorstw w Polsce jest

kwestia zatrudnienia w opisywanych podmiotach. W roku 2012 w gospodarce

narodowej pracowało około 14,17 miliona osób, z czego 8,93 miliona

w przedsiębiorstwach. Według wstępnych danych GUS dotyczących mikro

przedsiębiorstw, w roku 2013 pracowało w wymienionych podmiotach gospodarczych

3 441 668 osób, co stanowi liczbę o 102 tys. mniejszą w niż roku 2012. Porównując

liczbę pracujących w poszczególnych typach firm z liczbą aktywnych firm okazuję się,

że średnia liczba pracujących w polskim mikro przedsiębiorstwie to 2 osoby.20

W tym

miejscu warto odnieść się do pewnych danych statystycznych przybliżających faktyczną

skalę działalności mikro przedsiębiorstw. Mikro firma, która prowadzi działalność

gospodarczą, czyli nie ma statusu firmy zawieszonej, zobowiązana jest do opłacania

składek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Według danych ZUS z pierwszy kwartał

2013 roku, należy stwierdzić że ubezpieczenie emerytalne i rentowe opłaciło 757 790

właścicieli mikro firm. Stąd należy wywnioskować, że duża cześć właścicieli mikro firm

w Polsce prowadzenie swojej działalności traktuje jako dodatkowy dochód z pracy na

etacie, skąd wynika zwolnienie z określonych ustawą części składek ZUS. Celem

20


20

doprecyzowania danych dotyczących mikro firm w Polsce warto sięgnąć do danych

Ministerstwa Finansów w zakresie rozliczenia się z podatku dochodowego za rok 2012.

Według danych przytoczonej instytucji należy stwierdzić, że z fiskusem rozliczyło się

(biorąc pod uwagę takie formy opodatkowania, jak ryczałt, karta podatkowa oraz

podatek liniowy) 1 085 371 właścicieli mikro firm. Ministerstwo Finansów podaje

również dane z uwzględnieniem możliwości wspólnego rozliczenia się z podatku wraz

z współmałżonkiem, za rok 2012 było to 1 622 816 osób.21

Powyższe dane

uprawdopodobniają, że statystyczny model przeciętnego mikro przedsiębiorstwa

w Polsce, to osoba fizyczna najczęściej traktująca swoją działalność jako dodatkowe

źródło zarobkowania, pracująca samodzielnie lub wraz ze współmałżonkiem. Powyższe

znajduje swoje potwierdzenie w badaniach Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy

z Warszawy, która od lat zajmuje się analizą polskiej mikro przedsiębiorczości, jak

również innych niezależnych instytucji i organizacji zajmujących się zagadnieniami

rynku i gospodarki. W dalszej części pracy zostaną przytoczone fragmenty badań

i analiz wcześniej wspomnianych instytucji. Powyższe dane dotyczące zatrudnienia

uzupełnijmy o podział liczby pracujących w aktywnych mikro firmach według rodzaju

działalności. Poniższy układ tabelaryczny zawiera podane dane w porządku malejącym

względem liczby pracujących.

Rodzaj działalności Liczba pracujących w mikro firmach

% ogółu zatrudnionych

w mikro firmach


1 111 607 32,1

Sekcja F Budownictwo 452 496 13,1 Sekcje B, C, D, E Przemysł 399 037 11,5 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

359 892 10,4


263 222 7,6

Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

211 081 6,1


143 100 4,1

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 134 578 3,9 Sekcja J Informacja i komunikacja 107 911 3,1 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca

104 706 3,0

Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 78 619 2,3 Sekcja P Edukacja 68 956 2,0

21

TaxCare, źródło: http://taxcare.pl/porady/w-polsce-dziala-obecnie-ponad-2-mln-mikroprzedsiebiorstw, 2.08.2015 r.

21

Sekcja R Kultura i rekreacja 24 260 0,9 Razem: 3 459 475 100

Tabela 5 Liczba pracujących w aktywnych mikro firmach w roku 2012, źródło: oprac. własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

Poniższa tabela przedstawia średnie zatrudnienie w mikro firmie według podstawowego

rodzaju działalności (porządek malejący względem średniego zatrudnienia).

Rodzaj działalności Liczba pracujących w mikro firmach

Liczba mikro firm

Średnie zatrudnienie

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia

134 578 47 085 2,9

Sekcje B, C, D, E Przemysł 399 037 161 458 2,5 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

1 111 607 492 967 2,3

Sekcja F Budownictwo 452 496 224 208 2,0 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca

104 706 53 519 2,0

Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości

78 619 39 631 2,0


263 222 137 467 1,9

Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

359 892 207 759 1,7


143 100 85 009 1,7

Sekcja J Informacja i komunikacja 107 911 63 876 1,7 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

211 081 144 729 1,5

Sekcja P Edukacja 68 956 45 277 1,5 Sekcja R Kultura i rekreacja 24 260 16 201 1,5 Razem: 3 459 475 1 719 187 2,0 Tabela 6 Średnie zatrudnienie według rodzaju podstawowej działalności mikro firm w 2012, źródło: opracowanie

własne na podstawie danych GUS

Wartość inwestycji zrealizowanych przez aktywne polskie przedsiębiorstwa

w roku 2012 wyniosła blisko 154,9 mld złotych, z czego około 138,7 mld przeznaczono

na nowe obiekty majątkowe oraz ulepszenie już istniejących, a 16,2 mld złotych na

zakup używanych środków trwałych. Inwestycje mikro przedsiębiorstw miały wartość

około 24,4 mld złotych, co stanowiło 15,7 % wszystkich nakładów inwestycyjnych

sektora przedsiębiorstw.22

Przy czym podział podanej wartości inwestycji rozkładał się

w przypadku mikro firm w proporcji 20 mld na nowe środki trwałe oraz 4,3 mld złotych

na używane środki trwałe. Średnie nakłady inwestycyjne przypadające na jedno mikro

22


22

przedsiębiorstwo w 2012 roku wyniosły 14,2 tys. złotych i były niższe od nakładów

w roku 2011.23

Poniższy układ tabelaryczny przedstawia nakłady inwestycyjne

w aktywnych mikro firmach w roku 2012 według podstawowego rodzaju działalności.

Ważnym zagadnieniem przy omawianiu inwestycji jest wartość brutto środków

trwałych. Łączna wartość brutto środków trwałych, którymi dysponowały polskie

przedsiębiorstwa w roku 2012 wyniosła 1639 mld zł i była mniejsza o około 94 mld

23


Tabela 7 Nakłady inwestycyjne w mikro firmach w roku 2012 według rodzaju

podstawowej działalności, źródło: oprac. własne na podstawie "Raport o sytuacji mikro

i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.35

Wykres 4 Średnie nakłady inwestycyjne w mikro firmach według województw, źródło:

"Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014",

Bank Pekao, Warszawa 2015, s.36

23

złotych niż w roku 2011. Wartość brutto środków trwałych w mikro firmach w roku

2012 wyniosła blisko 206 mld zł, co stanowiło jedynie 12,6 % majątku trwałego w całej

populacji polskich przedsiębiorstw, ale co warte odnotowania była o 33 mld złotych

większa niż wartość brutto środków trwałych małych firm. Średnia wartość brutto

środków trwałych przypadająca na jedno mikro przedsiębiorstwo wyniosła w roku 2012

119,8 tys. złotych (czyli była o 25 razy mniejsza niż małej firmy). W mikro firmach

około 53 % środków trwałych stanowiły budynki i lokale, niecałe 27 % stanowiły środki

transportu oraz najmniejszy udział środków trwałych miały maszyny, urządzenia

i narzędzia, czyli prawie 21 %. Przekładając procenty na wartości wyrażone

w miliardach złotych było to odpowiednio dla mikro firm w 2012 roku: a) budynki

i lokale - 108,1 b) środki transportu - 55,5 c) maszyny, urządzenia i narzędzia - 42,3.24

Mikro przedsiębiorstwa w roku 2012 miały najniższą średnią zużycia majątku trwałego

39,4 %. Dokładne stopnie zużycia środków trwałych dla mikro firm w roku 2012

wynosiły: budynki i lokale - 22,6 %, maszyny, urządzenia i narzędzia - 59,5 % oraz

środki transportu 56,7 %. 25

W roku 2012 przychody mikro przedsiębiorstw wyniosły ponad 762 mld złotych

(według wstępnych danych GUS w roku 2013 wzrosły do 840,2 mld złotych). Zysk

brutto polskich mikro przedsiębiorstw wyniósł 106 mld złotych, czyli około 8 mld

złotych więcej niż w roku 2011, należy jednak zwrócić uwagę na wzrost kosztów o 10

mld złotych w porównaniu do roku 2011, które w 2012 roku wyniosły 675 mld złotych.

Średnie przychody na jedno mikro przedsiębiorstwo w Polsce wyniosły w 2012 roku

2012,444 tys. złotych, a średni zysk brutto na jedną mikro firmę wyniósł 61 tys.

złotych.26

Średnia płaca w mikro przedsiębiorstwach wyniosła w 2013 roku 2 145

złotych. To niemal dwukrotnie mniej niż w większych przedsiębiorstwach i było

zaledwie o 1,5 % wyższe niż w roku 2012. W opisywanym roku 2013 w firmach

zatrudniających powyżej 9 osób średnie wynagrodzenie wyniosło 3837 zł i było wyższe

o 3,9 % niż w roku 2012.27

Warto również zwrócić uwagę, że istnieje duża rozpiętość

wysokości wynagrodzeń w mikro firmach w zależności od rodzaju działalności

podstawowej danego podmiotu. Poniższy wykres przedstawia wynagrodzenia według

24

oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 37 25

oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2014. 26


Wynagrodzenia Sedlak&Sedlak, źródło: http://wynagrodzenia.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.513/wpis.3030, 3.08.2015 r.

24

sekcji PKD 2007 mikro firm oraz dane porównawcze dla firm zatrudniających powyżej

9 osób.

Wykres 5 Średnie wynagrodzenie w mikro firmach według PKD w roku 2013, źródło:http://wynagrodzenia.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.513/wpis.3030, 3.08.2015 r.

Poniżej znajdują się również dane statystyczne dotyczące przychodów mikro firm

w roku 2012 odpowiednio podzielone według rodzaju podstawowej działalności oraz

według województw.

Tabela 8 Przychody mikro firm według PDK 2007, źródło: "Raport o sytuacji

mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.39

25

Rysunek 2 Średnie przychody mikro firm według województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.40

1.4. MAŁE PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSCE.

W myśl art. 105 Ustawy o Swobodzie Działalności Gospodarczej, to podmiot

gospodarczy, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze

sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający

równowartości w złotych 10 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego

na koniec jednego z tych 2 lat nie przekraczający równowartości w złotych 10 mln

euro.28

W roku 2013 w Polsce zarejestrowanych było około 145 425 małych

przedsiębiorstw według rejestru REGON, co stanowiło 3,6 % ogółu przedsiębiorstw

zarejestrowanych w kraju. Podane dane oznaczały spadek liczby małych

przedsiębiorstw z poziomu 160,9 tys. w roku 2011 według rejestru REGON. Podobnie

jak w przypadku mikro firm ilość aktywnych podmiotów zasadniczo różni się od liczby

zarejestrowanych firm. W roku 2012 aktywnych małych firm było 57 071, co stanowiło

3,2 % ogółu aktywnych przedsiębiorstw w Polsce.29

Jeżeli chodzi o formę prawną wśród

małych przedsiębiorstw w roku 2012 występował w miarę zrównoważony udział, to jest

28

Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ma%C5%82y_przedsi%C4%99biorca, 4.08.2015r. 29

oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2014

26

27 996 osoby fizyczne oraz 29 075 osoby prawne. 30

Średnia ilość małych firm

przypadających na jedno województwo w 2012 roku wyniosła 3567. Województwa

z największym odsetkiem małych firm były to: mazowieckie 8,7 tys., śląskie 7,8 tys.

oraz wielkopolskie 5,9 tys. Najmniejsza ilość opisywanych podmiotów występowała

w 2012 roku w województwach: opolskim 1,3 tys., lubuskim 1,4 tys. oraz podlaskim 1,3

tys.. Poniższy rysunek przedstawia rozkład aktywnych małych przedsiębiorstw

względem województw wraz z ich procentowym udziałem w ogóle tego typu

podmiotów w Polsce w roku 2012.

Podobnie, jak w przypadku mikro przedsiębiorstw dokonajmy podziału małych firm

względem rodzaju prowadzonej działalności (selekcjonowane względem Polskiej

Klasyfikacji Działalności). Na podstawie raportu GUS "Działalność niefinansowych

przedsiębiorstw w roku 2012" przeanalizujemy obszary i sektory działalności małych

firm w Polsce. Należy zastrzec, że podane źródło nie uwzględnia niektórych sekcji tj. A

(rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i łowiectwo), K (działalność finansowa

i ubezpieczeniowa), O (administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe

zabezpieczenia społeczne), sekcja T (gospodarstwa domowe zatrudniające

pracowników, gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na

własne potrzeby) oraz sekcja U (organizacje i zespoły eksterytorialne). Analizując

wspomniany raport GUS małych firmy w Polsce działają w następujących sekcjach

(poniższy układ tabelaryczny ułożony jest w porządku malejącym, co do ilości

podmiotów gospodarczych danego typu).

30


Rysunek 3 Liczba aktywnych małych firm względem

województw w 2012 roku, źródło: "Raport o sytuacji

mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa

2015, s.26

27

Rodzaj działalności Liczba małych firm % ogółu małych firm


16 731 29,3

Sekcje B, C, D, E Przemysł 16 141 28,3 Sekcja F Budownictwo 7 853 13,8 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa

3 280 5,7


2 940 5,2

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 2 045 3,6 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

1 863 3,3

Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca

1 648 2,9

Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 1 600 2,8 Sekcja J Informacja i komunikacja 1 430 2,5 Sekcja P Edukacja 710 1,2 Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)

422 0,7

Sekcja R Kultura i rekreacja 408 0,7 Razem: 57 071 100 Tabela 9 Liczba aktywnych małych firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności, źródło: opracowanie

własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

Analiza małych przedsiębiorstw w zależności od wieku firmy, podobnie do

mikro przedsiębiorstw wykazuje wysoką dynamikę w zakresie otwierania, jak

i zamykania tego typu podmiotów. Mimo to w populacji małych firm dominują

podmioty o okresie działalności pięć i więcej lat, które stanowią aż 90 %

przedsiębiorstw (51 tys. małych podmiotów), co jest wynikiem lepszym niż w mikro

firmach o 26 pkt. procentowych. W grupie firm młodych (tzw. start ups) w roku 2012

funkcjonowało 707 takich podmiotów, co stanowi zaledwie 1,2 % całej populacji

małych przedsiębiorstw.31

Zatrudnienie w małych przedsiębiorstwach w roku 2012 osiągnęło poziom ponad

1,2 mln osób, czyli 13 % wszystkich pracujących w polskich przedsiębiorstwach.

Średnia ilość pracujących w małym przedsiębiorstwie wyniosła w badanym roku 21,1

osoby na dany podmiot. Liczba pracujących w aktywnych małych przedsiębiorstwach

podobnie do mikro firm niemalże idealnie pokrywa się mapą rozkładu tych struktur

według województw (przedstawionej na rysunku 3). Najwięcej osób zatrudnionych jest

w małych firmach Mazowsza tj. 15, 4 % całej populacji, czyli 185,8 tys. osób. Najmniej

osób zatrudnionych w małych firmach było w województwie opolskim blisko 27,5 tys.

31


28

osób, czyli 2,3 % całej populacji.32

Poniższy układ tabelaryczny zawiera podział

pracujących w aktywnych małych przedsiębiorstwach według podstawowego rodzaju

działalności małego przedsiębiorstwa w roku 2012 (porządek malejący względem liczby

pracujących).

Rodzaj działalności Liczba pracujących w małych firmach

% dla ogółu małych firm

Sekcje B, C, D, E Przemysł 366 114 30,4 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

343 576 28,5

Sekcja F Budownictwo 159 323 13,2 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa

66 994 5,6


56 612 4,7

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 39 861 3,3 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

38 016 3,2


35 266 2,9

Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 35 203 2,9 Sekcja J Informacja i komunikacja 30 342 2,5 Sekcja P Edukacja 13 983 1,2 Sekcja R Kultura i rekreacja 10 768 0,9 Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)

7 901 0,7

Razem: 1 203 959 100 Tabela 10 Liczba pracujących w aktywnych małych firmach w roku 2012, podział według PKD 2007, źródło:

opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

Poniższa tabela przedstawia średnie zatrudnienie w małych firmach według

podstawowego rodzaju działalności PKD 2007 (porządek malejący względem średniego

zatrudnienia).

Rodzaj działalności Liczba pracujących w małych firmach

Liczba małych firm


Sekcja R Kultura i rekreacja 10 768 408 26,4 Sekcje B, C, D, E Przemysł 366 114 16 141 22,7 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości

35 203 1 600 22,0


35 266 1 648 21,4

Sekcja J Informacja i komunikacja 30 342 1 430 21,2 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

343 576 16 731 20,5

32

oprac. zbiorowe," Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 29

29


66 994 3 280 20,4


38 016 1 863 20,4

Sekcja F Budownictwo 159 323 7 853 20,3 Sekcja P Edukacja 13 983 710 19,7 Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia

39 861 2 045 19,5


56 612 2 940 19,3


7901 422 18,7

Razem: 1 203 959 57 071 21,1 Tabela 11 Średnie zatrudnienie według rodzaju podstawowej działalności małych firm w 2012, źródło:

opracowanie własne na podstawie danych GUS

W roku 2012 małe firmy przeznaczyły na inwestycje kwotę 17,3 mld złotych, co

stanowiło 11,2 % wartości inwestycji w polskich przedsiębiorstwach. Przy czym podział

tej kwoty w przypadku małych firm rozkładał się w roku 2012 odpowiednio 3,7 mld

złotych na inwestycje w używane środki trwałe oraz 13,6 mld złotych w nowe.

W przypadku małych przedsiębiorstw średnie nakłady inwestycyjne w roku 2012 spadły

z poziomu 341,1 tys. złotych w roku 2011 do poziomu 303,7 tys. złotych.33

Poniższy

układ tabelaryczny przedstawia nakłady inwestycyjne w aktywnych małych firmach

w roku 2012 według podstawowego rodzaju działalności.

33


Tabela 12 Nakłady inwestycyjne w małych firmach w roku 2012 według rodzaju podstawowej

działalności, źródło: oprac. własne na podstawie "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku

2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.35

30

Podobnie jak w przypadku analizy inwestycji w mikro firmach ważnym

zagadnieniem jest wartość brutto środków trwałych jakimi dysponowały małe

przedsiębiorstwa w roku 2012. Małe firmy w badanym roku wykazały ok. 173 mld

złotych wartości brutto środków trwałych, co stanowiło zaledwie 10,5 % udział

w wartości brutto środków trwałych ogółu przedsiębiorstw w Polsce. Podstawowym

składnikiem majątku małego przedsiębiorstwa w roku 2012 były budynki i lokale, które

stanowiły aż 62 % całego majątku. W małych firmach pozostałe składniki struktury

środków trwałych w roku 2012 wyglądały następująco: maszyny, urządzenia i narzędzia

- blisko 27 %, środki transportu około 12 % wartości brutto środków trwałych. Wartość

brutto środków trwałych wyrażona w mld złotych w roku 2012 dla małych

przedsiębiorstw przedstawiała się następująco: środki transportu 20,1 mld złotych,

maszyny, urządzenia i narzędzia 45,7 mld złotych oraz budynki i lokale 107 mld

złotych.34

Wynik finansowy małych przedsiębiorstw w roku 2012 wyniósł dla przychodów

555 mld złotych oraz prawie 39 mld złotych w odniesieniu do zysku brutto.

Odpowiednio w roku 2011 było to 520 mld złotych przychodów oraz 36 mld złotych

zysku brutto. Średni przychód na jedno małe przedsiębiorstwo wyniósł w badanym roku

9,7 mln złotych. Średni zysk brutto na jedno małą firmę w roku 2012 wyniósł 685 tys.

złotych. W roku 2012 poziom kosztów uzyskania przychodu dla małych przedsiębiorstw

34


Rysunek 4 Średnie nakłady inwestycyjne w małych firmach według województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa

2015, s.36

31

wyniósł 523 mld złotych. 35

Przeciętne koszta w przeliczeniu na 1 podmiot dla

przedsiębiorstw małych wyniosły w 2012 roku, 674,4 tys. złotych, zaś na 1 pracującego

w małej firmie wyniosły 256,9 tys. złotych. Najwyższe przeciętne koszty

zaobserwowano w grupie małych przedsiębiorstw zajmujących się handlem i naprawą

pojazdów samochodowych - w przeliczeniu na 1 podmiot 1 251,9 tys. złotych

i w przeliczeniu na 1 pracującego 438,5 tys. złotych. Najmniejsze koszty wykazały

w roku 2012 małe firmy prowadzące pozostałą działalność usługową tj. w przeliczeniu

na 1 podmiot 68,7 tys. złotych oraz w przeliczeniu na 1 pracującego 40,8 tys. złotych.

W roku 2012 relacja ponoszonych przez małe przedsiębiorstwa kosztów do

osiągniętych przychodów ukształtowała się na poziomie 91 % (w mikro

przedsiębiorstwach na poziomie 88,5 %). W małych przedsiębiorstwach udział

wynagrodzeń w kosztach wyniósł średnio 6,5 %. Najwyższy udział wynagrodzeń

w kosztach odnotowano dla podmiotów prowadzących działalność związaną z kulturą

i rekreacją oraz opieką zdrowotną i pomocą społeczną (po 15,6%), najniższy – w handlu

i naprawie pojazdów samochodowych (3,6%). W grupie przedsiębiorstw małych

przeciętna płaca brutto wynosiła 2 704 zł (dla przypomnienia 2 172 zł w mikro

przedsiębiorstwach) i wahała się od 1 972 zł (w działalności związanej

z zakwaterowaniem i gastronomią) do 4 703 zł (w działalności związanej z informacją

i komunikacją).36

Poniżej znajdują się również dane statystyczne dotyczące przychodów małych firm

w roku 2012 odpowiednio podzielone według rodzaju podstawowej działalności oraz

według województw.

35


oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014

Rysunek 5 Średnie przychody małych firm w 2012 według województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i

małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.40

32

1.5. ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSCE.

Definicja średniego przedsiębiorstwa zawarta w Ustawie o Swobodzie

Działalności Gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 roku: za średniego przedsiębiorcę uważa

się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych

zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto

ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający

równowartości w złotych 50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego

na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro.37

Według danych z rejestru REGON w 2013 roku zarejestrowanych było 29 637

podmiotów średniej wielkości, co stanowiło 0,7 % ogółu przedsiębiorstw w Polsce.

Liczba aktywnych średnich przedsiębiorstw w roku 2012 stanowiła 0,9 % ogółu

aktywnych przedsiębiorstw w Polsce, czyli było to 15 484 podmiotów gospodarczych.

Jeżeli chodzi o formę prawną zdecydowanie dominowały podmioty prowadzone przez

osoby prawne 13 194 aktywne średnie firmy nad firmami prowadzonymi przez osoby

37

Ministerstwo Gospodarki, źródło: http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci/Polityki+przedsiebiorczosci+i+innowacyjnosci/Definicja+MSP, 4.08.2015 r.

Tabela 13 Przychody małych firm według PDK 2007, źródło: "Raport o sytuacji

mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.39

33

fizyczne tj. 2 290 firm. 38

Poniższy układ tabelaryczny przedstawia podział średnich

przedsiębiorstw względem województw w roku 2012 (porządek malejący według

procentowego udziału).

Województwo Liczba średnich firm

Liczba średnich firm

na 1000 mieszkańców

% dla ogółu średnich firm

Mazowieckie 2 684 0,5 17,3% Śląskie 1 997 0,4 12,9% Wielkopolskie 1 713 0,5 11,1% Małopolskie 1 330 0,4 8,6% Dolnośląskie 1 164 0,4 7,5% Łódzkie 977 0,4 6,3% Pomorskie 972 0,4 6,3% Kujawsko-pomorskie 818 0,4 5,3% Podkarpackie 740 0,3 4,8% Lubelskie 590 0,3 3,8% Zachodniopomorskie 572 0,3 3,7% Warmińsko-mazurskie 471 0,3 3,0% Lubuskie 391 0,4 2,5% Świętokrzyskie 380 0,3 2,5% Opolskie 341 0,3 2,2% Podlaskie 344 0,3 2,2% Razem: 15 484 0,4 100

Tabela 14 Liczba średnich przedsiębiorstw według województw w 2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014

Podział średnich przedsiębiorstw według rodzaju podstawowej działalności w roku

2012, przedstawia poniższy układ tabelaryczny (porządek malejący względem liczby

podmiotów danego typu).

Rodzaj działalności Liczba średnich firm % dla ogółu średnich firm

Sekcje B, C, D, E Przemysł 6 950 44,9% Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

3 115 20,1%

Sekcja F Budownictwo 1 498 9,7% Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa

803 5,2%


641 4,1%


626 4,0%

Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 444 2,9% Sekcja J Informacja i komunikacja 398 2,6%

38

oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 24 i 25

34


333 2,2%

Sekcja R Kultura i rekreacja 291 1,9% Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 280 1,8% Sekcja P Edukacja 52 0,3% Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)

53 0,3%

Razem: 15 484 100 Tabela 15 Liczba aktywnych średnich firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności, źródło:

opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

W średnich przedsiębiorstwach w roku 2012 pracowało 1 602,4 tys. osób, tj.

17,9% ogółu pracujących, co stanowiło spadek o 44 tys. osób w stosunku do roku 2011.

Średnia liczba pracujących w średnim przedsiębiorstwie w roku 2012 wynosiła 103,5

osób na jeden podmiot.39

Poniższy układ tabelaryczny przedstawia liczbę pracujących

w aktywnych średnich przedsiębiorstwach w roku 2012, w podziale według

województw (porządek malejący według procentowego udziału pracujących).

Województwo Liczba pracujących w średnich

firmach

Liczba pracujących


% ogółu pracujących

Mazowieckie 285 274 53,8 17,8% Śląskie 208 126 45,1 13,0% Wielkopolskie 173 563 50,1 10,8% Małopolskie 136 309 40,6 8,5% Dolnośląskie 119 318 40,9 7,4% Pomorskie 99 926 43,6 6,2% Łódzkie 98 163 38,9 6,1% Kujawsko-pomorskie 88 147 42,0 5,5% Podkarpackie 79 109 37,1 4,9% Lubelskie 58 969 27,2 3,7% Zachodniopomorskie 57 642 33,5 3,6% Warmińsko-mazurskie 46 906 32,3 2,9% Lubuskie 41 536 40,6 2,6% Świętokrzyskie 40 220 31,6 2,5% Opolskie 35 876 35,5 2,2% Podlaskie 33 364 27,8 2,1% Razem: 1 602 448 41,6 100

Tabela 16 Liczba pracujących w średnich przedsiębiorstwach według województw w 2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa

2014

Liczba pracujących w aktywnych średnich przedsiębiorstwach w roku 2012 w podziale

według podstawowego rodzaju działalności (PKD 2007) zilustrowana została

w poniższym układzie tabelarycznym (porządek malejący według liczby pracujących).

39


35

Rodzaj działalności Liczba pracujących w średnich firmach



297 560 18,6%

Sekcja F Budownictwo 144 765 9,0% Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa

83 738 5,2%


69 738 4,4%


67 396 4,2%

Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 43 616 2,7% Sekcja J Informacja i komunikacja 41 476 2,6% Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

34 992 2,2%

Sekcja R Kultura i rekreacja 27 494 1,7% Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 27 562 1,7% Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)

5 725 0,4%

Sekcja P Edukacja 4 030 0,3% Razem: 1 602 448 100

Tabela 17 Liczba pracujących w średnich przedsiębiorstwach podział według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

Poniższa tabela przedstawia średnie zatrudnienie w średniej wielkości aktywnych

firmach według podstawowego rodzaju działalności PKD 2007 (porządek malejący

względem średniego zatrudnienia).





69 738 641 108,8

Sekcje B, C, D, E Przemysł 754 356 6 950 108,5 Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)

5 725 53 108,0


67 396 626 107,7


34 992 333 105,1


83 738 803 104,3

Sekcja J Informacja i komunikacja 41 476 398 104,2 Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia

27 562 280 98,4

Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości

43 616 444 98,2

36

Sekcja F Budownictwo 144 765 1 498 96,6 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

297 560 3 115 95,5

Sekcja R Kultura i rekreacja 27 494 291 94,5 Sekcja P Edukacja 4 030 52 77,5 Razem: 1 602 448 15 484 103,5 Tabela 18 Średnie zatrudnienie w średnich firmach według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie

"Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

W przedsiębiorstwach średnich przeciętna płaca brutto w 2012 roku ukształtowała się na

poziomie 3 706 zł i była najniższa w działalności związanej z zakwaterowaniem

i gastronomią – 2 983 zł, a najwyższa w informacji i komunikacji – 6 955 zł.40

Poniższy układ tabelaryczny ilustruje przeciętną płacę w średnich przedsiębiorstwach

według podstawowego rodzaju działalności w 2012 roku (porządek malejący).

Rodzaj działalności Przeciętne wynagrodzenie miesięczne na jednego zatrudnionego

Sekcja J Informacja i komunikacja 6 955 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

6 397

Sekcja P Edukacja 5 352 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 4 182 Sekcja F Budownictwo 3 782 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

3 780


3 756

Sekcja R Kultura i rekreacja 3 493 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca

3 446

Sekcje B, C, D, E Przemysł 3 319 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa

3 300


3 232

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 2 983 średnia 3 706

Tabela 19 Średnia płaca w średnich przedsiębiorstwach według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

Wartość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez podmioty średnie w roku

2012 wyniosła 32 786,5 mln zł, co stanowiło 21,2% wartości nakładów inwestycyjnych

ogółu przedsiębiorstw. W 88,8% nakłady te przeznaczone były na zakup nowych

obiektów majątkowych, co daje kwotę 29,1 mld złotych. Nakłady inwestycyjne na

używane obiekty majątkowe średnich firm w roku 2012 wyniosły 3,7 mld złotych.

Spośród przedsiębiorstw średnich 96,5% poniosło nakłady inwestycyjne w wysokości

40


37

do 10 mln zł. Wartość środków trwałych należących do podmiotów średnich była niższa

od zanotowanej dla jednostek małych i stanowiła 19,2% łącznej wartości środków

trwałych przedsiębiorstw niefinansowych. W grupie jednostek średnich 51,5% środków

trwałych należało do przedsiębiorstw przemysłowych. Dominującą grupą środków

trwałych w tej zbiorowości były budynki i lokale (52,6% ogólnej wartości brutto

środków trwałych przedsiębiorstw średnich). Maszyny, urządzenia i narzędzia oraz

środki transportu stanowiły odpowiednio 37,3% oraz 10,1% ogólnej wartości środków

trwałych. Stopień zużycia środków trwałych w grupie podmiotów średnich wyniósł

43,8%. Wyższy od przeciętnego stopień zużycia środków trwałych odnotowano dla

maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi oraz dla środków transportu (odpowiednio:

59,3% i 53,9%). Średnia wartość brutto środków trwałych dla jednego średniego

przedsiębiorstwa w roku 2012 wyniosła 20,3 mln złotych.41

Koszty uzyskania przychodów ogółem przedsiębiorstw średnich wyniosły 736,5

mld zł, co oznacza spadek o 0,3% w porównaniu do roku 2011. Najwyższy wskaźnik

poziomu kosztów przedsiębiorstw średnich zaobserwowano w handlu oraz przemyśle

(odpowiednio: 40,2% i 37,7%). W grupie przedsiębiorstw średnich koszty

w przeliczeniu na 1 podmiot wyniosły 47 563,1 tys. zł, zaś w przeliczeniu na

1 pracującego – 459,6 tys. zł i w obu przypadkach były najwyższe w handlu

(odpowiednio: 94 925,6 tys. zł i 993,7 tys. zł). W 2012 r. relacja ponoszonych przez

średnie przedsiębiorstwa kosztów do osiągniętych przychodów ukształtowała się na

poziomie 96 %. Zysk brutto średnich przedsiębiorstw w roku 2012 wyniósł 40, 1 mld

złotych, czyli średnio na jedno przedsiębiorstwo 2,589 mln złotych. W podmiotach

średnich udział wynagrodzeń w kosztach wyniósł 9,4%. Najwyższy wskaźnik

odnotowano w edukacji (36,5%) i opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (31,4%),

najniższy zaś w handlu i naprawie pojazdów samochodowych (4,4%).42

1.6. DUŻE PRZEDSIĘBIORSTWA W POLSCE.

Ustawa o Swobodzie Działalności Gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 roku

definiuje mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Definicja dużego przedsiębiorstwa

wynika z braku kwalifikacji do żadnej z powyżej wymienionych kategorii. Dużego

przedsiębiorcę można zatem zdefiniować jako podmiot gospodarczy, który w co

najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie co

41

oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014 42


38

najmniej 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów,

wyrobów i usług oraz operacji finansowych przekraczający równowartości w złotych

50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat

przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro. Dane Głównego Urzędu

Statystycznego oparte są głównie o kryterium odnośnie zatrudnienia. Stąd w analizach

zewnętrznych dotyczących w szczególności dużych podmiotów gospodarczych stosuje

się bazy firm działających w sektorze informacji kredytowej i gospodarczej. Takie

podejście jest widoczne nawet w oficjalnych raportach Ministerstwa Infrastruktury

i Rozwoju, czy też Ministerstwa Gospodarki. W następnym rozdziale niniejszej pracy

przedstawiona została analiza dużych przedsiębiorstw w oparciu o bazę HBI (Baza

danych oferowana przez Bisnode Polska Sp. z o.o., jednostkę wchodzącą w skład

międzynarodowej grupy Bisnode działającej w sektorze informacji gospodarczej

i kredytowej, a także prasy gospodarczej oraz tworzenia profesjonalnych baz danych

B2B, https://www.hbi.pl/produkty.html).43

Powyższe stanowi wstępną uwagę właściwej

analizy sektora dużych przedsiębiorstw w Polsce, która w dalszej części rozdziału

dokonywana będzie głównie na podstawie danych statystycznych GUS. Należy również

zwrócić uwagę na pewne trudności związane z opracowywaniem danych statystycznych

opisywanego sektora firm, a związanych z brakiem istotnych informacji o ilości

podmiotów publicznych lub też związanych ze strukturą własności. Stąd w kolejnym

rozdziale celem pełniejszej analizy zostaną przywołane dane dotyczące prywatyzacji do

roku 2012, jak również w obecnym rozdziale przytoczone zostaną dane dotyczące firm

z zagranicznym kapitałem w Polsce, które występują we wszystkich sektorach

przedsiębiorstw w Polsce.

Wstępnie zobrazujemy sytuację dużych firm w Polsce poprzez analizę raportu

z grudnia 2012 roku Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan

"Przedsiębiorcy w Polsce". Wspomniany raport w zakresie dużych firm opiera się

o opracowania GUS oraz o cyklicznie ukazujący się Ranking Najbardziej

Wartościowych Marek Gazety "Rzeczpospolita" tzw. Lista 500 oraz Listę 2000

z podziałem według branż Gazety "Rzeczpospolita". Spośród 100 największych firm

działających w Polsce zaledwie 16 zostało utworzonych po 1989 roku. Poniżej

przedstawiony wykres zawiera wykaz wspomnianych firm wraz z uzyskanymi

przychodami oraz zyskami.

43

oprac. zbiorowe, " Ocena efektów wsparcia dużych przedsiębiorstw ramach realizacji Polityki Spójności w Polsce", Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa 2014.

39

Zwraca uwagę duży udział wśród powyższych firm, przedsiębiorstw handlowych oraz

dystrybutorów. Przedsiębiorstwa produkcyjne i handlowe takie jak, Maspex czy

Boryszew, stanowiące mały udział spośród dużych przedsiębiorstw w Polsce, swój

rozwój i pozycję rynkową w dużej mierze zawdzięczają posiadaniu pakietów

większościowych sprywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych działających przed

1989 rokiem. Grupa Maspex jest właścicielem większościowym starych marek

będących własnością przed 1989 rokiem Państwa Polskiego takich, jak: Tymbark,

Kotlin, Lubella, Łowicz, Krakus. Grupa Boryszew jest właścicielem byłych

przedsiębiorstw państwowych przed rokiem 1989, takich jak: Elana Toruń, Huta

Aluminium Konin, Huta Oława, Walcownia Metali Czechowice-Dziedzice, Huta

Aluminium Skawina, Boryszew ERG, Zakłady Hutniczo-Przetwórcze Metali

Nieżelaznych "HUTMEN" Wrocław.44

Warte odnotowania są innowacyjne firmy:

przedsiębiorstwo produkcyjne Tele-Fonika oraz przedsiębiorstwa usługowe Asseco

Poland i Cyfrowy Polsat. Poniżej przedstawiono ikonografię zawierającą największe

przedsiębiorstwa polskie z podziałem według województw (w ujęciu najcenniejsza

marka, największa firma oraz najcenniejsza firma). Zwraca uwagę zdecydowana

przewaga firm będących własnością Skarbu Państwa lub sprywatyzowanych podmiotów

państwowych po roku 1989, jak również ujęcie firm z kapitałem zagranicznym

w niniejszym zestawieniu. Zestawienie opracowano na podstawie Listy 500 Gazety

"Rzeczpospolita".

44

na podstawie stron internetowych Grup Maspex i Boryszew oraz stron spółek zależnych i wchodzących w skład grup, źródła: http://www.boryszew.com.pl/ , https://maspex.com/maspex,grupa-maspex-wadowice,3.html, 7.08.2015 r.

Wykres 6 Największe przedsiębiorstwa polskie utworzone po 1989 roku, źródło: praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska Konfederacja Pracodawców

Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 36

40

Rysunek 6 Największe i najcenniejsze przedsiębiorstwa w Polsce według województw, źródło: praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska Konfederacja Pracodawców

Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 36

W roku 2012 w Polsce zarejestrowanych w rejestrze REGON było 4569 dużych

firm (dane GUS, czyli zatrudnienie powyżej 250 osób), z czego aktywnych było 3201

firm. Duże firmy w Polsce w roku 2012 stanowiły 0,2 % wszystkich aktywnych,

w zakresie formy prawnej zdecydowanie dominowały osoby prawne, których było 3099

dużych firm i zaledwie 102 były prowadzone przez osoby fizyczne w badanym roku.45

Poniższy układ tabelaryczny przedstawia podział aktywnych dużych przedsiębiorstw

względem województw w roku 2012 (porządek malejący według procentowego

udziału).

Województwo Liczba średnich firm



% dla ogółu dużych firm

Mazowieckie 767 0,1 24,0% Śląskie 428 0,1 13,4%

45


41

Wielkopolskie 328 0,1 10,2% Dolnośląskie 296 0,1 9,2% Małopolskie 241 0,1 7,5% Pomorskie 179 0,1 5,6% Łódzkie 175 0,1 5,5% Kujawsko-pomorskie 156 0,1 4,9% Podkarpackie 137 0,1 4,3% Zachodniopomorskie 83 0,0 2,6% Lubelskie 81 0,0 2,5% Świętokrzyskie 73 0,1 2,3% Warmińsko-mazurskie 72 0,0 2,2% Lubuskie 65 0,1 2,0% Podlaskie 61 0,1 1,9% Opolskie 59 0,1 1,8% Razem: 3 201 0,1 100

Tabela 20 Liczba aktywnych dużych przedsiębiorstw według województw w 2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014

Podział aktywnych dużych przedsiębiorstw według rodzaju podstawowej działalności

w roku 2012, przedstawia poniższy układ tabelaryczny (porządek malejący względem

liczby podmiotów danego typu).

Rodzaj działalności Liczba dużych firm % dla ogółu dużych firm


424 13,25%


264 8,25%


198 6,19%

Sekcja F Budownictwo 162 5,06% Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

162 5,06%

Sekcja J Informacja i komunikacja 100 3,12% Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

96 3,00%

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 42 1,31% Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 40 1,25% Sekcja R Kultura i rekreacja 25 0,78% Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)

12 0,37%

Sekcja P Edukacja 2 0,06% Razem: 3 201 100

Tabela 21 Liczba aktywnych dużych firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa

2014

W dużych przedsiębiorstwach pracowało w Polsce w roku 2012, 2 671 tys. osób

tj. o 20 tys. osób mniej niż w roku 2011, blisko 2 600 tys. osób zatrudnionych było na

podstawie umowy o pracę. Zatrudnienie w dużych firmach stanowiło 30 % ogółu

42

zatrudnienia. Wśród firm dużych dominują podmioty działające 5 lat i więcej, których

w roku 2012 było 2 973, firm działających 2-4 lat było zaledwie 201, a tzw. starts up,

czyli przedsiębiorstw działających 1 rok i mniej, zaledwie 27 dużych firm.46

Poniższy

układ tabelaryczny przedstawia liczbę pracujących w aktywnych dużych

przedsiębiorstwach w roku 2012, w podziale według województw (porządek malejący

według procentowego udziału pracujących).

Województwo Liczba pracujących w dużych firmach

Liczba pracujących



Mazowieckie 851 944 160,7 31,89% Śląskie 384 359 83,3 14,39% Wielkopolskie 279 040 80,6 10,45% Dolnośląskie 240 167 82,4 8,99% Małopolskie 192 186 57,3 7,19% Łódzkie 136 359 54,0 5,10% Pomorskie 94 864 41,4 3,55% Podkarpackie 86 098 40,4 3,22% Kujawsko-pomorskie 84 792 40,4 3,17% Lubelskie 77 743 35,9 2,91% Zachodniopomorskie 53 853 31,3 2,02% Warmińsko-mazurskie 48 265 33,3 1,81% Świętokrzyskie 40 246 31,6 1,51% Lubuskie 37 229 36,4 1,39% Podlaskie 33 048 27,6 1,24% Opolskie 31 278 31,0 1,17% Razem: 2 671 471 69,3 100 Tabela 22 Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według województw w 2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa

2014

Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach w roku 2012 w podziale

według podstawowego rodzaju działalności (PKD 2007) zilustrowana została

w poniższym układzie tabelarycznym (porządek malejący według liczby pracujących).



Sekcje B, C, D, E Przemysł 1 270 177 47,7% Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

443 031 16,6%


312 420 11,7%


217 684 8,2%

Sekcja F Budownictwo 113 584 4,3% Sekcja J Informacja i komunikacja 100 997 3,8%

46


43


95 142 3,6%


49 646 1,9%

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 34 515 1,3% Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 15 356 0,6% Sekcja R Kultura i rekreacja 11 949 0,4% Sekcja S Pozostała działalność usługowa (działy 95 i 96)

- -

Sekcja P Edukacja - - Razem: 2 664 501 100

Tabela 23 Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach podział według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa

2014

Poniższa tabela przedstawia średnie zatrudnienie w dużych aktywnych firmach według

podstawowego rodzaju działalności PKD 2007 (porządek malejący względem średniego

zatrudnienia).

Rodzaj działalności Liczba dużych firm Liczba pracujących



198 312 420 1577,88


424 443 031 1044,88

Sekcja J Informacja i komunikacja 100 100 997 1009,97 Sekcja N Administrowanie i działalność wspierająca

264 217 684 824,56

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia

42 34 515 821,79

Sekcje B, C, D, E Przemysł 1 674 1 270 177 758,77 Sekcja F Budownictwo 162 113 584 701,14 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

162 95 142 587,30


96 49 646 517,15

Sekcja R Kultura i rekreacja 25 11 949 477,96 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości

40 15 356 383,90

Tabela 24 Średnie zatrudnienie w dużych firmach według PKD 2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

W roku 2012 średnie wynagrodzenie w dużych przedsiębiorstwach wyniosło

4 430 zł na jednego zatrudnionego i było wyższe o 175 zł niż w roku 2011. Najwyższe

było w dużych przedsiębiorstwach działających w Sekcji J Informacja i komunikacja

tj. 7 380 zł na jednego zatrudnionego, najniższe w firmach Sekcji I Zakwaterowanie

i gastronomia 3 087 zł na jednego zatrudnionego. Poniższy układ tabelaryczny ilustruje

44

przeciętną płacę w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według podstawowego

rodzaju działalności w 2012 roku (porządek malejący).

Rodzaj działalności Przeciętne wynagrodzenie miesięczne na jednego zatrudnionego

Sekcja J Informacja i komunikacja 7 380 Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

5 876

Sekcja F Budownictwo 5 780 Sekcje B, C, D, E Przemysł 4 689 Sekcja L Obsługa rynku nieruchomości 4 285 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna

3 942


3 901

Sekcja R Kultura i rekreacja 3 799 Sekcja G Handel i naprawa pojazdów samochodowych

3 409


3 177

Sekcja I Zakwaterowanie i gastronomia 3 087 średnia 4 430 Tabela 25 Średnia płaca w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według PKD 2007, źródło: opracowanie własne

na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014

W roku 2012 nakłady inwestycyjne dużych przedsiębiorstw wyniosły około 80,4

mld złotych, co stanowiło 52 % wszystkich inwestycji firm w Polsce. Największy udział

przedsiębiorstw dużych inwestujących powyżej 100 mln zł w roku 2012, wystąpił

w działalności związanej z informacją i komunikacją (10,1%). W działalności

dotyczącej edukacji, opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, kultury i rekreacji oraz

pozostałej działalności usługowej nie odnotowano nakładów inwestycyjnych powyżej

100 mln zł. Przedsiębiorstwa duże inwestowały głównie w nowe obiekty majątkowe –

94,5%. Wartość tych nakładów w 2012 roku wyniosła 75 917,5 mln zł. W nowe obiekty

majątkowe i ulepszenie istniejących najwięcej inwestowały jednostki transportowe

(69,1%) oraz przemysłowe (66,3%). Poziom nakładów inwestycyjnych na 1 podmiot i 1

pracującego w przedsiębiorstwach dużych wyniósł odpowiednio: 25 106,1 tys. zł oraz

30,1 tys. zł.47

Środki trwałe należące do podmiotów dużych stanowiły najwyższy

odsetek środków trwałych ogółu badanych przedsiębiorstw niefinansowych w roku

2012, który wyniósł 57,7%. Struktura majątku trwałego dużych firm przedstawiała się

w następujący sposób w roku 2012: budynki i lokale około 45% (424,3 mld złotych,

maszyny, urządzenia i narzędzia blisko 50% (471,1 mld złotych) oraz środki transportu

47


45

ponad 5% (50,4 mld złotych). Średnia wartość brutto środków trwałych dla dużych firm

w roku 2012 wyniosła 295,5 mln złotych. Środki trwałe w zdecydowanej większości

należały do dużych podmiotów prowadzących działalność przemysłową (67,8%).

W grupie dużych przedsiębiorstw w roku 2012 odnotowano stopień zużycia środków

trwałych na poziomie 48,5%. Najwyższy stopień zużycia – podobnie jak w roku 2011 –

odnotowano dla maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi (60,7%), najniższy – dla

budynków i lokali (34,6%).48

W 2012 r. przeciętne przychody dużych przedsiębiorstw

w przeliczeniu na 1 podmiot wyniosły 524 744,2 tys. zł. Przy przeciętnych przychodach

na 1 pracującego w podmiotach dużych wynoszących 628,8 tys. zł, najwyższy ich

poziom według przeważającego rodzaju działalności odnotowano w działalności

związanej z handlem i naprawami (900,0 tys. zł) oraz przemysłem (799,0 tys. zł).

Koszty poniesione przez podmioty duże stanowiły 45,4 % ogólnej wartości kosztów

wszystkich badanych przedsiębiorstw i wyniosły 1 607,9 mld zł (co oznacza wzrost

o 5,7% w stosunku do roku 2011). Najwyższe koszty w tej grupie poniosły

przedsiębiorstwa przemysłowe (59,5%), najniższe – jednostki zajmujące się edukacją

(poniżej 0,1%). Przeciętne koszty w przeliczeniu na 1 podmiot dla dużych

przedsiębiorstw wyniosły 502 307,5 tys. zł, zaś na 1 pracującego – 601,9 tys. Najwyższy

ich poziom w przeliczeniu na1 podmiot i 1 pracującego odnotowano dla przedsiębiorstw

zajmujących się handlem i naprawą pojazdów samochodowych (922 886,0 tys. zł

i 883,2 tys. zł). Najniższe wartości kosztów przypadających na 1 podmiot

i 1 pracującego zaobserwowano w administrowaniu i działalności wspierającej (66,4 tys.

zł i 80,5 tys. zł). Wskaźnik poziomu kosztów w roku 2012 dla dużych przedsiębiorstw

wyniósł 95,7 %.49

1.7. PODMIOTY GOSPODARCZE Z KAPITAŁEM ZAGRANICZNYM.

W celu dopełnienia statystycznego obrazu polskiej przedsiębiorczości należy

również przytoczyć dane dotyczące przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym.

Celowość takiego działania wynika z wielu uwarunkowań, m.in. "gospodarczego

systemu naczyń połączonych". Przytoczone porównanie do znanego prawa fizyki ma

również zastosowanie do opisu wzajemnych zależności i powiązań polskich

przedsiębiorców, będących odbiorcami, jak i dostawcami produktów oraz usług dla

przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym działającymi na terenie Polski. Udział

48

oprac. zbiorowe, "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012", GUS, Warszawa 2014 49


46

w gospodarce, jak i kondycja przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym jest ważna dla

rozwoju i funkcjonowania polskich przedsiębiorstw.

W roku 2013 w Polsce funkcjonowało 26 128 podmiotów z udziałem kapitału

zagranicznego. Wśród opisywanych podmiotów dominowały spółki z ograniczoną

odpowiedzialnością, które stanowiły 92,6 %, spółki akcyjne 3,8 %, spółki komandytowe

2,5 %, oddziały przedsiębiorców zagranicznych 0,7 % oraz inne formy prawne 0,4 %.

W 2013 roku powstało 1 489 podmiotów z kapitałem zagranicznym wobec 1 712

w 2012 roku. Podmioty te zadeklarowały kapitał zagraniczny w wysokości 8 855,4 mln

zł (ponad 2,5–krotny wzrost w porównaniu z 2012 rokiem). Najwięcej podmiotów

powstało w działalności związanej z handlem; naprawą pojazdów samochodowych

(449). Wśród podmiotów utworzonych w 2013 roku było 1 214 nowych jednostek tzw.

“greenfields” (o 13,1% mniej w porównaniu z 2012 rokiem), w wyniku przekształceń

utworzono 275 jednostek (o 12,7% mniej w porównaniu z 2012 rokiem). Podmioty

nowe stanowiły 4,6% wszystkich podmiotów z kapitałem zagranicznym (w roku

poprzednim 5,4%). Najwyższy udział podmiotów nowych zaobserwowano

w działalności związanej z kulturą, rozrywka i rekreacją – 9,0%, w górnictwie

i wydobywaniu – 8,5%, w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz,

wodę – 8,2%.50

W roku 2013 jeżeli chodzi o wielkość podmiotów z udziałem kapitału

zagranicznego dominowały firmy małe (do 49 pracujących), które stanowiły 84,9 %

ogólnej liczby badanych przedsiębiorstw, mikro firmy stanowiły 67,2 % ogółu

opisywanych. Podmiotów średnich w badanej zbiorowości było 10,3 %, a podmiotów

dużych 4,8 %. Najwięcej przedsiębiorstw prowadziło działalność związaną z handlem;

naprawą pojazdów samochodowych (28,4%), przetwórstwem przemysłowym (19,5%),

działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (9,1%) oraz obsługą rynku

nieruchomości (9,0%). Ponad jedna trzecia podmiotów z udziałem kapitału

zagranicznego miała swoją siedzibę w roku 2013 w województwie mazowieckim.

W województwach dolnośląskim i śląskim miało siedzibę po 9,1% podmiotów,

a w wielkopolskim 8,8 %.51

Podmioty, w których suma kapitału zagranicznego

przekraczała 50% kapitału podstawowego stanowiły 85,5% ogółu jednostek.

W zbiorowości tej przeważały jednostki w 100% należące do inwestorów zagranicznych

50

oprac. zbiorowe, "Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2013 r.", GUS, Warszawa 2014, s. 14 51

Tamże, s. 15

47

(81,5%). W grupie podmiotów z przewagą kapitału zagranicznego 87,1% to podmioty,

w których ponad 50% kapitału podstawowego należało do jednego udziałowca

zagranicznego (w całej populacji podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego

stanowiły one 74,5%). 52

Kapitał podstawowy podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego wyniósł 209

130,0 mln zł w 2013 roku. W strukturze tego kapitału, kapitał zagraniczny stanowił

90,0%, krajowy 7,4%, a kapitał rozproszony – 2,6% Wartość kapitału zagranicznego

wyniósł w 2013 roku wysokość 188 243,1mln zł. W podmiotach dużych ulokowane

było 54,2% łącznej wartości kapitału zagranicznego. Do małych jednostek należało

30,6% kapitału zagranicznego (do mikro-przedsiębiorstw– 22,2%), do średnich –

15,3%. Najwyższy odsetek kapitału zagranicznego (35,9%) zaangażowano

w podmiotach prowadzących działalność z zakresu przetwórstwa przemysłowego.

Kapitał zagraniczny, jakim dysponowały podmioty prowadzące działalność z zakresu

handlu, naprawy pojazdów samochodowych stanowił 21,3%, kapitał zaangażowany

w informacji i komunikacji – 12,5%. Ze wszystkich działów przetwórstwa

przemysłowego największy odsetek kapitału zagranicznego był zaangażowany

w podmiotach zajmujących się produkcją pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

(16,9% kapitału zagranicznego zaangażowanego w przetwórstwie przemysłowym),

produkcją artykułów spożywczych (10,5%), produkcją wyrobów z gumy i tworzyw

sztucznych (10,1%) oraz produkcją wyrobów z pozostałych mineralnych surowców

niemetalicznych (9,7%).53

Ulokowany w Polsce w końcu 2013 roku kapitał zagraniczny pochodził ze 125

krajów. Z krajów Unii Europejskiej pochodziło 89,5% kapitału zagranicznego, z krajów

OECD – 94,3%. Kraje, które ulokowały w Polsce kapitał o największej wartości to:

Holandia 17,1% kapitału zagranicznego ogółem (32 207,3 mln zł), Francja 16,6% (31

295,2 mln zł), Niemcy 16,4% (30 881,4 mln zł), Luksemburg 21 718,2 mln zł oraz

Szwecja 8 845,8 mln zł.54

W końcu 2013 roku w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego pracowało

1 628,5 tys. osób. Podmioty duże, stanowiące 4,8% wszystkich podmiotów

z kapitałem zagranicznym, były miejscem pracy dla 72,2% ogółu pracujących.

Najwięcej osób pracowało w podmiotach zajmujących się przetwórstwem

52


Tamże, s. 15 54

Tamże, s. 16

48

przemysłowym – 46,3% ogólnej liczby pracujących w podmiotach z kapitałem

zagranicznym oraz w handlu; naprawie pojazdów samochodowych – 23,9%. Prawie

70% ogółu pracujących w podmiotach z kapitałem zagranicznym zatrudnionych było w

podmiotach mających siedzibę w czterech województwach: mazowieckim (33,7%),

wielkopolskim (14,3%), śląskim (11,1%) oraz dolnośląskim (9,5%). Przeciętny podmiot

z kapitałem zagranicznym według stanu na koniec 2013 roku zatrudniał 62 osoby:

przeciętny podmiot duży – 941 osób, podmiot średni – 115 osób, mały – 6 osób, a mikro

– 2 osoby.55

W 2013 roku podmioty z udziałem kapitału zagranicznego uzyskały przychody

z całokształtu działalności w wysokości 1 241 929,5 mln zł. W 94,9% przychody były

uzyskane przez podmioty o liczbie pracujących 10 i więcej osób. Koszty uzyskania

przychodów z całokształtu działalności wyniosły 1 191 203,8 mln złotych. Dominującą

wartość kosztów (94,9%) wygenerowały podmioty o liczbie pracujących 10 i więcej

osób. Najwyższe przychody z całokształtu działalności uzyskały podmioty

zaangażowane w przetwórstwo przemysłowe (539 238,9 mln zł, co stanowiło 43,4%

przychodów wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego) oraz w handel,

naprawę pojazdów samochodowych (417 807,7 mln zł – 33,6%). Zysk brutto wykazało

12 978 podmiotów, tj. 49,7% podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego,

a uzyskiwane przez te podmioty przychody z całokształtu działalności stanowiły 83,2%

przychodów wszystkich podmiotów z kapitałem zagranicznym.56

Wynik finansowy

netto podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego wyniósł w 2013 roku 42 275,7 mln

zł. W większości obszarów działalności wynik finansowy netto był dodatni. Wartości

ujemne wykazały podmioty prowadzące działalność w zakresie górnictwa

i wydobywania, budownictwa, obsługi rynku nieruchomości, opieki zdrowotnej

i pomocy społecznej, działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją. Najwyższy

wynik finansowy netto wypracowały podmioty działające w przetwórstwie

przemysłowym – 24 895,3 mln zł, co stanowiło 58,9% wyniku finansowego netto

wszystkich podmiotów z kapitałem zagranicznym. Wskaźnik poziomu kosztów dla całej

zbiorowości podmiotów z kapitałem zagranicznym ukształtował się na poziomie 95,9%.

Wskaźnik rentowności obrotu netto podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego

ukształtował się na poziomie 3,4%. Najkorzystniejszy poziom tego wskaźnika wykazały

55


Tamże, s. 20

49

podmioty zajmujące się działalnością finansową i ubezpieczeniową (18,2%)

i rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem (27,7%). Najniższe – ujemne

wskaźniki rentowności obrotu netto wykazały podmioty z zakresu górnictwa

i wydobywania (minus 41,8%), budownictwa (minus 3,4%), działalności związanej

w kulturą, rozrywką i rekreacją (minus 3,0%) oraz opieki zdrowotnej i pomocy

społecznej (minus 2,0%).57

W 2013 roku nakłady na pozyskanie aktywów trwałych w Polsce poniosło

43,9% podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. Wartość tych nakładów wyniosła

75 105,0 mln zł. Najwięcej inwestowały podmioty prowadzące działalność w zakresie

przetwórstwa przemysłowego (34,3% nakładów na pozyskanie aktywów trwałych

poniesionych przez wszystkie podmioty z udziałem kapitału zagranicznego), podmioty

zajmujące się handlem; naprawą pojazdów samochodowych (14,4%), a także informacją

i komunikacją oraz obsługą rynku nieruchomości (po 12,2%). Przeciętny podmiot

poniósł w 2013 roku 6,5 mln zł nakładów na pozyskanie aktywów trwałych. Podmioty

z udziałem kapitału zagranicznego przeznaczyły w 2013 roku 51 303,6 mln zł na zakup

nowych środków trwałych. 58

57


Tamże, s. 23 i 24

51

ROZDZIAŁ II

ANALIZA WYBRANYCH ZAGADNIEŃ DOTYCZĄCYCH

PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W POLSCE

2.1. PRYWATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH.

W oparciu o dostępne dane Głównego Urzędu Statystycznego oraz dane

Ministerstwa Gospodarki przybliżymy zagadnienie, które jest i na długie lata pozostanie

jedną z osi dyskursu publicznego, w równym stopniu politycznym i ekonomicznym.

Transformacja pomiędzy ustrojami polityczno-gospodarczymi dokonana po 1989 roku

oceniana jest skrajnie odmiennie. Społeczeństwo podzielone jest pomiędzy entuzjastów,

jak i głosicieli skrajnie negatywnych opinii. Jednym z najważniejszych narzędzi

transformacji była prywatyzacja. Niniejszy rozdział nie ma celu oceny wspomnianego

procesu, a jedynie ujęcie go statystyczne i analityczne. Krajobraz gospodarczy polskiej

przedsiębiorczości w znacznym stopniu został ukształtowany poprzez procesy

prywatyzacyjne polskich przedsiębiorstw państwowych. Opisując całościowo polską

przedsiębiorczość nie możliwym jest pominięcie procesów prywatyzacyjnych.

Przedsiębiorstwa przekształcone lub nadal przekształcane w wyniku procesów

prywatyzacji są wielokrotnie liderami w danych gałęziach polskiej gospodarki oraz

pracodawcami dla znaczącej liczby osób.

Do końca 2012 roku prywatyzacja prowadzona była metodami bezpośrednimi

oraz metodami pośrednimi. Prywatyzacja metodami bezpośrednimi, inaczej

prywatyzacja likwidacyjna - to rodzaj prywatyzacji, stosowany najczęściej przy

likwidacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych. Metodami prywatyzacji

bezpośredniej są: sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki oraz

oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce. Proces prywatyzacji

bezpośredniej jest zdecentralizowany – decydującą rolę odgrywają tu organy

założycielskie przedsiębiorstwa, czyli wojewodowie. Minister Skarbu Państwa

kontroluje proces poprzez wydawanie zgody na rozpoczęcie określonego projektu

prywatyzacyjnego. Prywatyzacja bezpośrednia nie wymaga zachowania wszystkich

zobowiązań pracowniczych, inwestycyjnych oraz ochrony środowiska.59

Prywatyzacja

59

Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prywatyzacja_bezpo%C5%9Brednia, 10.08.2015 r.

52

pośrednia lub prywatyzacja metodami pośrednimi (zwana również prywatyzacją

kapitałową) - to proces prywatyzacji przebiegający etapami. Pierwszy etap polega na

przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę prawa handlowego, w której

jedynym właścicielem całego pakietu akcji (w przypadku spółki akcyjnej) lub udziałów

(w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) pozostaje Skarb Państwa. Ten

proces nazywa się komercjalizacją. W drugim etapie następuje zbycie akcji Skarbu

Państwa. To zbycie może ujawnić się na różne sposoby: począwszy od sprzedaży

inwestorom po nieodpłatne przekazanie majątku pracownikom.60

Do końca 2012 roku sprywatyzowano metodą bezpośrednią 2118

przedsiębiorstw państwowych, a w 1127 zakończono proces likwidacji. W wyniku

komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2012 powstało 1710

spółek, w tym sprywatyzowanych pośrednio 607. Najwięcej spółek powstało

w województwie śląskim (306) i mazowieckim (230), najmniej w województwie

lubuskim (35) i warmińsko-mazurskim (37). Na koniec roku 2012 działało 1047 spółek

powstałych w wyniku komercjalizacji (w 2011 r. – 1097), w tym 178 jednoosobowych

spółek Skarbu Państwa ( w roku 2011 - 228 spółek). W latach 1990-2012 powstało 261

z udziałem Skarbu Państwa powstałych z wniesienia majątku przedsiębiorstw

państwowych, w tym 59 z udziałem kapitału zagranicznego. Od początku procesu

prywatyzacji powstały 1563 spółki pracownicze. 61

W 2012 r. działalność gospodarczą prowadziło 1761 podmiotów objętych

prywatyzacją bezpośrednią przedsiębiorstw państwowych (1855 w roku 2011). Według

stanu na 31 grudnia analizowanego roku w przedsiębiorstwach tych pracowało 683,2

tys. osób, z czego 45,9% w jednostkach średnich tj. o liczbie pracujących od 50 do 249

osób. Najliczniejsza grupa pracowała w przetwórstwie przemysłowym (292,1 tys.) oraz

transporcie i gospodarce magazynowej (125,0 tys.). W spółkach sprywatyzowanych

pośrednio pracowało 249,8 tys. osób, a w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa

powstałych z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych – 167,8 tys. W badanym

roku podmioty objęte badaniem prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych osiągnęły

łączne przychody z całokształtu działalności w wysokości 548968,2 mln zł (wobec

539991,0 mln zł w roku 2011). Koszty uzyskania przychodów wyniosły 516822,0 mln

zł, (wobec 491568,1 mln zł rok wcześniej). Wynik finansowy brutto ukształtował się na

60

Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prywatyzacja_kapita%C5%82owa, 10.08.2015 r. 61

oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2013, s. 1

53

poziomie 32179,7 mln zł, a netto 26310,0 mln zł (w 2011 r. odpowiednio 48479,1 mln

zł i 40604,4 mln zł). Wskaźnik poziomu kosztów wyniósł 94,1% w roku 2012.

Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto wyniosły odpowiednio: 5,9% i 4,8%

w roku 2012. Wskaźnik płynności finansowej ukształtował się na poziomie 34,2%

(w 2011 r. 48,1%). Aktywa obrotowe w badanej grupie podmiotów według stanu na

koniec 2012 r. wynosiły 165600,0 mln zł, zobowiązania długoterminowe 57884,3 mln

zł, a zobowiązania krótkoterminowe 113714,1 mln zł (w 2011 r. odpowiednio:

186388,5 mln zł, 57381,2 mln zł, 117208,3 mln zł).62

Według stanu na 31 grudnia 2012 r. w 404 aktywnych spółkach

sprywatyzowanych pośrednio pracowało 249,8 tys. osób. Podmioty te osiągnęły łączne

przychody z całokształtu działalności w wysokości 203824,7 mln zł (201480,2 mln zł

w 2011 roku) i uzyskały dodatni wynik finansowy brutto (18935,5 mln zł) i netto

(15277,0 mln zł). Wskaźnik poziomu kosztów wzrósł w skali roku o 5,1 pkt. proc. do

poziomu 90,7% w roku 2012. Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto wyniosły

odpowiednio: 9,3% i 7,5% (wobec 14,4% i 12,3% w roku 2011).63

Na koniec 2012 r. w 148 aktywnych jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa

powstałych z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych pracowało 167,8 tys. osób.

Podmioty te osiągnęły 87521,8 mln zł przychodów z całokształtu działalności (84235,4

mln zł w 2011 roku) i uzyskały dodatni wynik finansowy brutto (5220,7 mln zł) i netto

(4347,4 mln zł). Wskaźnik poziomu kosztów wzrósł w skali roku o 2,4 pkt. proc.

i wyniósł 94,1% w roku 2012. Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto wyniosły

odpowiednio: 6,0% i 5,0% (wobec 8,4% i 6,8% w roku 2011). 64

W 131 aktywnych spółkach z udziałem Skarbu Państwa powstałych z wniesienia

majątku przedsiębiorstw państwowych łączne przychody z całokształtu działalności na

koniec 2012 r. wyniosły 18841,0 mln zł (20530,3 mln zł w 2011 r.). Badane podmioty

uzyskały dodatni wynik finansowy brutto (312,1 mln zł) i netto (261,1 mln zł).

Wskaźnik poziomu kosztów wzrósł w skali roku o 2,6 pkt. proc. i wyniósł 98,4%

w roku 2012. Wskaźnik rentowności obrotu brutto i netto wyniosły odpowiednio 1,7%

i 1,4% (wobec 4,3% i 3,3% w 2011 r.).65

62

oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2013, s. 2 63

Tamże, s. 2 64

Tamże, s .3 65

Tamże, s. 3

54

Według stanu na koniec grudnia 2012 r. istniały 83 przedsiębiorstwa państwowe,

przy czym 26 z nich znajdowało się w stanie upadłości, 20 likwidacji, a 18 nie podjęło

żadnych działań zmierzających do reorganizacji. W 26 aktywnych przedsiębiorstwach

państwowych przychody wyniosły 1357,0 mln zł, a koszty 1238,4 mln zł. Wynik

finansowy brutto i netto ukształtował się odpowiednio na poziomie 118,6 mln zł i 94

mln zł. Wskaźnik poziomu kosztów wyniósł 91,3%, płynności finansowej 98,1%,

wskaźnik rentowności obrotu brutto 8,7%, a netto 6,9%.66

Poniższy układ tabelaryczny przedstawia efekty procesu przekształceń

własnościowych przedsiębiorstw państwowych do 2012 r.

Tabela 26 Efekty procesu przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych, źródło: oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2013, s. 4

66

oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa 2013, s. 3

55

Do końca roku 2012 różnym formom prywatyzacji poddanych zostało 7555

przedsiębiorstw państwowych (86,4% zarejestrowanych w REGON 30.06.1990 r.),

a przychody z prywatyzacji wyniosły łącznie 143,7 mld zł (do 30.05.2014 r. – 148 mld

zł).67

Podsumowując: w grupie podmiotów objętych przekształceniami

własnościowymi – 1761 zostało skomercjalizowanych (607 sprywatyzowano

pośrednio), 2196 poddanych zostało prywatyzacji bezpośredniej (sprywatyzowano

2118), 1944 poddano likwidacji z przyczyn ekonomicznych (1127 zlikwidowano),

a 1654 włączono do Zasobu Własności Rolnej SP.68

Najliczniejszą grupę

przedsiębiorstw objętych prywatyzacją stanowiły podmioty przemysłowe. Znacznie

mniej było przedsiębiorstw budowlanych oraz zajmujących się handlem i naprawą

pojazdów oraz transportem i magazynowaniem. W przemyśle dominowała

komercjalizacja, z późniejszą prywatyzacją pośrednią, w budownictwie i handlu –

prywatyzacja bezpośrednia, a w transporcie – likwidacja z przyczyn ekonomicznych. 69

Przekształceniami własnościowymi obejmowane były przede wszystkim

przedsiębiorstwa średnie, w których pracowało od 100 do 249 pracowników (27,7%).

Najmniej liczna była grupa firm największych (minimum 500 pracujących – 12,3%).

Podmioty najmniejsze przekształcane były najczęściej w spółki pracownicze. Wraz

z wielkością przedsiębiorstwa rosło znaczenie prywatyzacji z udziałem inwestorów

zagranicznych.70

2.2. BADANIE PANELOWE GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO POLSKIEJ

PRZEDSIĘBIORCZOŚCI.

GUS podzielił małe, średnie i duże przedsiębiorstwa na pięć grup według

kryterium tempa wzrostu przychodów w ciągu trzech następujących po sobie lat. Pięć lat

obserwacji panelu liczącego od 32 do 38 tysięcy przedsiębiorstw w latach 2008–2012

zaowocowało publikacją " Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa

2014.71

Publikację opracowano na podstawie danych z rocznego sprawozdania za lata

2005-2012, dla przedsiębiorstw niefinansowych o liczbie pracujących 10 i więcej osób,

67

A. Stępniak-Kucharska, " Przekształcenia własnościowe polskiej gospodarki w latach 1990–2012", Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 41 (1/2015), Uniwersytet Łódzki, s. 146 68

Tamże, s. 138 69

Tamże, s. 139 70

Tamże, s. 140 71

Onet, źródło: http://wiadomosci.onet.pl/przedsiebiorstwa-najszybszego-wzrostu/616hf, 12.08.2015r.

56

prowadzących księgi rachunkowe, wchodzących w skład 5 grup panelowych,

utworzonych z przedsiębiorstw prowadzących działalność w trzech kolejnych latach:

2006-2008 (panel 2008), 2007-2009 (panel 2009), itd. W każdej z tych grup panelowych

wyróżniono 5 typów przedsiębiorstw w zależności od tempa przyrostu uzyskiwanych

przychodów: przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu – jednostki wykazujące (zgodnie

z metodologią międzynarodową) w trzyletnim okresie średnioroczny przyrost

przychodów 20% i więcej (oznacza to, że łączne tempo wzrostu przychodów w tym

okresie wynosiło 72,8% i więcej); przedsiębiorstwa wzrostowe – podmioty, których

tempo wzrostu przychodów wynosiło od 10% do 72,8% w ciągu trzech analizowanych

lat; przedsiębiorstwa stabilne – podmioty uzyskujące w badanych trzyletnich okresach

zbliżone wartości przychodów (tj. w ostatnim roku ich wartość stanowiła od 90% do

110% wartości uzyskanej na początku); przedsiębiorstwa schyłkowe – podmioty, dla

których przychody uzyskane w ostatnim roku badanego okresu stanowiły od 51,2% do

90% przychodów uzyskanych na jego początku; przedsiębiorstwa szybkiego spadku –

charakteryzujące się średniorocznym spadkiem przychodów o 20% i więcej (oznacza to,

że w końcu rozpatrywanego trzyletniego okresu przychody stanowiły 51,2% i mniej

przychodów uzyskanych na początku tego okresu). Dodatkowo, analizowany zbiór

danych pozwolił na wyróżnienie tzw. gazel, to znaczy nowych przedsiębiorstw

szybkiego wzrostu obserwowanych w pierwszych pięciu latach od powstania (panel

2009, 2010, 2011 i 2012).72

W roku 2012 przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu, zdefiniowane jak powyżej

stanowiły 10,4 % całej badanej populacji, przedsiębiorstwa wzrostowe - 29,5 %

populacji, przedsiębiorstwa stabilne 17,2 %, przedsiębiorstwa schyłkowe 15,2 %, zaś

udział przedsiębiorstw szybkiego spadku wyniósł 3,3 % badanej populacji.73

Poniższe układy tabelaryczne przedstawiają procentowy udział danego typu

przedsiębiorstwa według klasy wielkości badanych podmiotów (każdorazowo

zachowano porządek malejący względem procentowego udziału).

Przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu (gazele)

Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 50,2 (49,7) Średnie przedsiębiorstwa 38,9 (38,6) Duże przedsiębiorstwa 10,9 (11,7)

Tabela 27 Przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu i gazele według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014

72

oprac. zbiorowe, "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014, s. 1 73

Tamże, s. 2

57

Przedsiębiorstwa wzrostowe

Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 54,7 Średnie przedsiębiorstwa 36,2 Duże przedsiębiorstwa 9,1 Tabela 28 Przedsiębiorstwa wzrostowe według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na

podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014

Przedsiębiorstwa stabilne

Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 63,3 Średnie przedsiębiorstwa 30,9 Duże przedsiębiorstwa 5,8

Tabela 29 Przedsiębiorstwa stabilne według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014

Przedsiębiorstwa schyłkowe

Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 70,6 Średnie przedsiębiorstwa 25,8 Duże przedsiębiorstwa 3,6 Tabela 30 Przedsiębiorstwa schyłkowe według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na

podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014

Przedsiębiorstwa szybkiego spadku

Klasa wielkości firmy % ogółu Małe przedsiębiorstwa 79,1 Średnie przedsiębiorstwa 18,8 Duże przedsiębiorstwa 2,1

Tabela 31 Przedsiębiorstwa szybkiego spadku według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014

Poniższa tabela przedstawia procentowy udział przedsiębiorstw danego typu względem

podstawowego rodzaju działalności (PKD) w roku 2012 (porządek malejący względem

udziału przedsiębiorstw szybkiego wzrostu).

Rodzaj działalności Przed. szybkiego wzrostu

Przed. wzrostowe

Przed. stabilne

Przed. schyłkowe

Przed. szybkiego

spadku


18,7 45,3 18,0 14,8 3,2

Sekcje B, C, D, E Przemysł

17,4 44,9 19,0 15,8 2,9

Sekcja F Budownictwo 15,6 29,1 16,8 27,5 11,0 Sekcja J Informacja i komunikacja

15,3 37,7 21,6 21,1 4,3

Sekcja R, I Kultura i rekreacja, rekreacja

12,4 24,8 26,4 24,8 11,6

Pozostała działalność Sekcje I, J, L, M, N, P, Q, R, S

10,7 38,1 27,6 18,9 4,7

58


9,9 35,0 27,0 24,4 3,7

Tabela 32 Przedsiębiorstw danego typu względem podstawowego rodzaju działalności (PKD) w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014

Analiza: Sekcje B, C, D, E i sekcja H wykazują najwyższy odsetek podmiotów

szybkiego wzrostu i wzrostowych. Wspomniane sekcje są charakterystyczne i bardzo

ważne dla podmiotów średniej i dużej wielkości. Sekcja F i sekcja R, I mają

niekorzystną strukturę z najwyższymi udziałami przedsiębiorstw szybkiego spadku

i schyłkowych. Wspomniane sekcje są ważne dla wszystkich przedsiębiorstw

niezależnie od wielkości, przy czym biorąc pod uwagę ilość podmiotów wykonujących

dany rodzaj działalności, wskazane sekcje są ważniejsze dla mikro i małych

przedsiębiorstw. Sekcja G stanowiąca dominujący rodzaj działalności mikro i małych

przedsiębiorstw charakteryzuje się najniższym odsetkiem przedsiębiorstw szybkiego

wzrostu, przeciętnym firm wzrostowych oraz wysokimi przedsiębiorstw stabilnych

i schyłkowych. Co bardzo ważne odsetek średnich i dużych firm jest odwrotnie

proporcjonalny do typu przedsiębiorstwa, dla małych przedsiębiorstw ta zależność jest

wprost proporcjonalna. Między innymi z powyższego można wnioskować o jednej ze

słabości polskich przedsiębiorstw tzw. demografii przedsiębiorstw, czyli zbyt powolnym

i opornym przechodzeniu przedsiębiorstw do wyższej kategorii wielkości, co wynika

z niskiej skłonności do łączenia się podmiotów lub przejęć (fuzji).74

2.3. DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE NA TLE KRAJÓW UE.

Według danych Eurostatu udział sektora przedsiębiorstw w PKB w Polsce jest

na tym samym poziomie co przeciętna dla krajów Unii Europejskiej (47,8% w 2011 r.).

Jednak nie jest to zadowalający wynik z punktu widzenia stopnia rozwoju polskiej

gospodarki oraz jej potrzeb i możliwości rozwojowych. Sektor przedsiębiorstw jest

głównym czynnikiem rozwoju gospodarki. Tymczasem poziom wartości dodanej

generowanej przez przeciętne przedsiębiorstwo pozostaje na jednym z najniższych

poziomów w UE. Pomimo tego udział nadwyżki operacyjnej brutto w wartości dodanej

przedsiębiorstw jest w Polsce najwyższy spośród 27 analizowanych krajów

74

Onet, B. Wyżnikiewicz, "Przedsiębiorstwa najszybszego wzrostu", źródło: http://wiadomosci.onet.pl/przedsiebiorstwa-najszybszego-wzrostu/616hf,12.08.2015 r.

59

europejskich.75

Nadwyżka operacyjna brutto jest to wartość dodana brutto, która

pozostaje w dyspozycji przedsiębiorstwa po odjęciu kosztów związanych

z zatrudnieniem i podatków związanych z produkcją, a powiększona o otrzymane

dotacje.

Dane Eurostatu za 2011 r. wskazują na wyraźnie niższy niż w UE rozmiar

sektora mikro i małych przedsiębiorstw w Polsce mierzony udziałem tego sektora

w wartości dodanej brutto wytworzonej w przedsiębiorstwach. Według tych danych

mikro przedsiębiorstwa w Polsce wytwarzają 16,5% wartości dodanej brutto

przedsiębiorstw, podczas gdy w UE-27 udział ten wynosi 21,4%. Podobna różnica

występuje w przypadku małych firm (odpowiednio 13,5% i 18,0%). Wyraźnie większy

wkład w tworzenie wartości dodanej brutto w Polsce niż w UE-27 cechuje średnie

i duże podmioty. Dla średnich firm w Polsce w 2011 było to 20,9 %, podczas gdy w tym

samym roku dla UE-28 było to 18,5 % . Dla dużych przedsiębiorstw w badanym roku

udział ten wyniósł w Polsce 49,1 %, podczas gdy dla UE-28 było to 42, 1 %. 76

Podobnie jak struktura wartości dodanej brutto sektora przedsiębiorstw w Polsce

według wielkości, również struktura branżowa tego sektora odbiega od średniej UE.

Wyraźnie niższy poziom rozwoju – mierzony udziałem w wartości dodanej brutto –

w Polsce w porównaniu z UE cechuje sektor usługowy – według danych SBA Fact

Sheet – 29,7% wartości dodanej brutto generowanej przez małe i średnie

przedsiębiorstwa powstaje w tym sektorze, podczas gdy w UE udział usług w wartości

dodanej brutto wynosi 41,2%. W efekcie, widocznie większy wkład w wartość dodaną

brutto w polskiej gospodarce w porównaniu z gospodarkami wysokorozwiniętymi mają

handel i przemysł. Sektory te wraz z rozwojem gospodarki, a wraz z nią branż

usługowych (na co wskazują doświadczenia państw zachodnich), powinny tracić na

znaczeniu. Ta tendencja powoli zarysowuje się w Polsce. Tempo zmian w opisywanym

zakresie jest jednak powolne.77

Przeciętna firma w Polsce generuje wyraźnie mniejszą wartość dodaną brutto niż

przeciętne przedsiębiorstwo w Unii Europejskiej. Najlepiej pod tym względem

wypadają w naszym kraju małe firmy, które według danych za 2011 r. wytwarzają

ponad połowę wartości dodanej brutto przeciętnego przedsiębiorstwa tej kategorii

w UE-28 (55,6%; 450,3 tys. EUR), następnie średnie i duże – nieco mniej niż połowę

75

pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 14 76

Tamże, s. 15 77

Tamże, s. 16

60

(odpowiednio: 47,9%; 2,4 mln EUR 48,5%; 28,9 mln EUR). W największym stopniu od

średniej dla UE różnią się mikro firmy, których wartość dodana brutto stanowi niecałą

jedną trzecią przeciętnego podmiotu tej klasy w UE-28 (31,1%; 20,2 tys. EUR).78

Mikro, małe i średnie firmy stanowią przeważającą większość przedsiębiorstw

w UE (99,8%). Identyczna sytuacja ma miejsce w Polsce. Podmioty sektora MSP to

zdecydowana większość spośród 1,79 mln wszystkich działających firm (99,8%).

Jednak w porównaniu ze średnią UE sektor MSP w Polsce jest w większym stopniu

zdominowany przez mikro przedsiębiorstwa, których udział w całkowitej liczbie firm

wynosi 95,8% (w UE – 92,5%). Udział małych firm w populacji MSP w Polsce (3,2%)

jest o blisko połowę mniejszy od średniej dla UE (6,2%), zaś udział podmiotów średniej

wielkości w strukturze MSP jest zbliżony do średniej unijnej (0,9% – Polska, 1,0% –

UE).79

W porównaniu z krajami UE struktura branżowa przedsiębiorstw w Polsce jest

nieco inna. Według Eurostatu blisko trzy czwarte MSP w Polsce prowadziło działalność

gospodarczą w handlu (35,5%; 28,6% w UE) i usługach (36,3%; 45,9% w UE), co

siódme – w budownictwie (15,8%; 15,2% w UE), co dziesiąte – w przemyśle (12,5%;

10,4% w UE). W porównaniu ze średnią dla krajów UE Polskę cechuje zatem znacznie

większa liczba przedsiębiorstw handlowych i niższa usługowych. Natomiast nieznacznie

wyższy niż w UE jest w Polsce odsetek firm działających w przemyśle (o 2,1 punkt

procentowy.).80

Poziom przedsiębiorczości w Polsce znajduje się na poziomie średniej UE. Jeżeli

popatrzymy na wyniki według poszczególnych wskaźników, to przedsiębiorczość

określana jako udział osób dorosłych, które zamierzają założyć własną firmę w ciągu

trzech lat wynosi dla Polski 17%, podczas gdy średnia dla UE to 14%. Wyższe

w stosunku do średniej unijnej wyniki Polska osiągnęła także w przypadku wskaźników:

„własna inicjatywa gospodarcza jako pożądana droga do kariery” (Polska – 67%, UE –

57%), „uwaga poświęcana przedsiębiorczości w mediach” (Polska – 59%, UE – 49%)

oraz „przedsiębiorczość w stadium rozruchu” (Polska – 9%, UE – 8%). Polska osiąga

niższe od średniej unijnej wyniki w przypadku trzech wskaźników: „otwieranie

działalności gospodarczej po dostrzeżeniu szansy powodzenia” (Polska – 33%, UE –

47%), „status społeczny i uznanie dla przedsiębiorców, którym się powiodło” (Polska –

78


Tamże, s. 18 80

Tamże, s. 20

61

60%, UE – 66%) oraz „stopień, w jakim szkoła pomaga w kształtowaniu postawy

przedsiębiorcy” (Polska – 45%, UE – 50%).81

Polska znajduje się wśród krajów UE o najwyższym poziomie wskaźnika

„zamiar rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej” – odsetka osób dorosłych, które

zamierzają założyć własną firmę w ciągu 3 lat. Pod tym względem Polska uplasowała

się na 6 miejscu – za Rumunią, Łotwą, Litwą, Chorwacją i Estonią. Dane te świadczą

o dużej przedsiębiorczości Polaków. Niepokojąca jest niższa niż przeciętnie w UE

wartość wskaźnika „otwieranie działalności gospodarczej po dostrzeżeniu szansy

powodzenia”. Jedną z przyczyn może być w tym przypadku zjawisko outsourcingu

pracowników przez przedsiębiorców (angażowanie osób pracujących na własny

rachunek). Nadal aktualny jest postulat konieczności podejmowania działań

poprawiających system edukacji, ponieważ jego efektywność w przygotowaniu do roli

przedsiębiorcy jest w naszym kraju gorzej oceniana niż przeciętnie w Unii Europejskiej.

Niezbędne są też działania na rzecz poprawy postrzegania przez społeczeństwo samego

statusu przedsiębiorcy.82

W europejskich przedsiębiorstwach pracowało w 2011 roku ponad 133 miliony

osób. Największy wkład w liczbę pracujących wnosiły najbardziej liczebne pod

względem ludności kraje Wspólnoty, w pierwszej kolejności: Niemcy (26,4 mln

pracujących w firmach), następnie – Wielka Brytania (17,8 mln), Francja (15,3),

Włochy (14,9 mln) oraz Hiszpania (10,9 mln), co stanowi blisko dwie trzecie łącznej

liczby pracujących w UE-28 (ok. 85,3 mln osób w 2011 roku). W pozostałych 22

krajach członkowskich UE w sektorze przedsiębiorstw pracowało łącznie ponad 48 mln

osób, przy czym liderem w tej grupie była Polska (8,3 mln osób). W grupie państw UE-

28 na końcu rankingu znajdowało się 16 państw, w których pracowało łącznie blisko 25

mln osób, są to w większości państwa małe pod względem ludności jak i liczby

pracujących (poniżej 3 mln osób): Belgia, Słowenia i Chorwacja oraz Estonia, Cypr

i Luksemburg.83

Przedsiębiorstwa funkcjonujące w Polsce są nieznacznie mniejsze niż ich

odpowiednicy z krajów UE. Według Eurostatu, Polska z wynikiem ok. 4,3 osób

zatrudnionych na jedną firmę jest 14. krajem spośród 24 państw. Dla porównania, w UE

jedno przedsiębiorstwo jest przeciętnie miejscem pracy dla ok. 5,4 zatrudnionych.

81


Tamże, s. 23 83

Tamże, s. 24

62

Najwyższe przeciętne zatrudnienie na jedno przedsiębiorstwo występowało

w Niemczech (110) oraz w Wielkiej Brytanii (10). Decydujący wpływ na pozycję

przedsiębiorstw niemieckich i brytyjskich ma udział dużych firm w strukturze

zatrudnienia. W Niemczech, na podstawie danych KE, w 2012 roku funkcjonowało

ponad 10,6 tys. największych przedsiębiorstw zatrudniających blisko 10 mln osób.

W Zjednoczonym Królestwie w analogicznym okresie funkcjonowało 5,9 tys. dużych

firm tworzących miejsca pracy dla 8,3 mln osób. Dla porównania w Polsce, w 2012 roku

funkcjonowało 2,9 tys. dużych podmiotów gospodarczych będących miejscem pracy dla

2,6 mln osób.84

Według danych Eurostatu udział pracujących w sektorze MSP w ogólnej liczbie

pracujących w przedsiębiorstwach w Polsce jest nieznacznie wyższy niż przeciętna

w UE-28 (odpowiednio 69% do 67,2%). Udział pracujących w mikro

przedsiębiorstwach (36,8%) i firmach średnich (18,8%) w ogólnej liczbie pracowników

przedsiębiorstw jest większy od średniej UE-28 (odpowiednio 29,5% i 17,1%).

Tymczasem udział pracujących w małych firmach (13,4%) jest zdecydowanie niższy

w porównaniu z UE-27 (20,5%). Z kolei udział osób pracujących w dużych

przedsiębiorstwach w Polsce i UE-28 jest na zbliżonym poziomie (odpowiednio 30,9%

do 32,8%). Dane te świadczą o relatywnym rozproszeniu potencjału przedsiębiorczości

w Polsce, ponieważ notujemy względnie dużą liczbę firm na 1000 mieszkańców

(39/1000 w Polsce i 22/1000 w UE oraz 16 miejsce w gronie 22 państw UE), natomiast

są to firmy niewielkie, z dość istotnym udziałem pracujących (a więc właścicieli

i pomagających członków rodzin), przy niewielkim udziale pracowników etatowych.85

Od lat firmy w Polsce korzystały z utrzymującej się przewagi konkurencyjnej

względem przedsiębiorstw z innych krajów UE, jaką dawały niskie koszty pracy.

W 2011 r. koszty osobowe na jednego zatrudnionego w Polsce wyniosły 11,5 tys. EUR,

co dawało Polsce niezmiennie od pięciu lat piątą pozycję od końca na tle UE-28 pod

względem wartości kosztów osobowych na jednego zatrudnionego. Najwyższe wartości

kosztów osobowych notuje się w Szwecji powyżej 50 tys. EUR, w dalszej kolejności

plasuje się Belgia, Luksemburg i Dania z kosztami ok. 50 tys. EUR.86

W 2011 roku wynagrodzenia polskich pracowników stanowiły 82,9% kosztów

osobowych, co plasowało Polskę na dziewiątym miejscu w gronie państw europejskich,

84


Tamże, s. 28 86

Tamże, s. 31

63

powyżej średniej (80%) dla analizowanych państw UE. Niemniej jednak różnica

pomiędzy Polską, a liderem rankingu – Danią (91,5%) była nieznaczna. Dla porównania

najniższy udział wynagrodzeń w kosztach osobowych w roku 2011 – poniżej 70% –

obserwowano jedynie w Szwecji i we Francji. Według danych Eurostatu dla

analizowanych państw w roku 2011, Polska z udziałem 17,1% należała do grona państw

z kosztami ubezpieczenia społecznego poniżej średniej unijnej (20%). Najwyższy udział

kosztów ubezpieczenia społecznego pracowników występował w Szwecji (31%),

Francji (30,3%) oraz we Włoszech (28,3%). Z kolei najniższa wartość tego wskaźnika

występowała w Danii (8,5%) oraz Luksemburgu, Wielkiej Brytanii, Cyprze, Słowenii

i Irlandii.87

Dane Komisji Europejskiej opracowane na potrzeby SBA Fact Sheet 2012 oraz

dane Eurostatu, pokazują znaczącą różnicę pomiędzy przedsiębiorstwami w Polsce

i przeciętną w UE w zakresie tempa wzrostu obrotów. Według pierwszego z tych źródeł

dynamika obrotów przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005–2008 (162,1%), była

wyraźnie wyższa niż w UE-27 (121,9%), natomiast według drugiego – w latach 2009–

2012 nieco wyższa (odpowiednio: 126% i 119%). W świetle danych Eurostatu

produktywność sektora przedsiębiorstw w Polsce mierzona wynikami przypadającymi

na jednego pracującego lub jedno przedsiębiorstwo jest wyraźnie mniejsza niż

przeciętnie w krajach UE. Dla przykładu według obrotów firm przypadających na

jednego pracującego polskie przedsiębiorstwa zajmują 21. miejsce w zestawieniu 26

krajów Europy (z wynikiem 101,7 tys. EUR w 2012 r.), przed Chorwacją, Litwą, Łotwą,

Rumunią i Bułgarią. Najbardziej produktywne według tej miary są przedsiębiorstwa ze

Szwajcarii (695,8 tys. EUR), Luksemburga (571,6 tys. EUR), Norwegii (457,4 tys.

EUR) i Belgii (363,2 tys. EUR). Podobną pozycję na tle UE polskie firmy zajmują także

w analogicznych zestawieniach dla produkcji, wartości dodanej czy nadwyżki

operacyjnej brutto w przeliczeniu na jednego pracującego lub przedsiębiorstwo. Polskie

przedsiębiorstwa nadal odstają od firm z bardziej rozwiniętych krajów UE ze względu

na słabsze wyposażenie technologiczne i stosowane rozwiązania organizacyjne, które

przekładają się na stosunkowo niski udział wartości dodanej w wartości produkcji.88

Inwestycje w środki trwałe przeciętnej firmy w Polsce (24,9 tys. EUR) są

znacznie niższe niż jej odpowiednika z lepiej rozwiniętych krajów europejskich –

87


Tamże, s. 33 i 34

64

Szwajcarii (275,3 tys. EUR), Norwegii (118,5 tys. EUR), Austrii (107,2 tys. EUR),

Danii (101,1 tys. EUR), czy choćby Włoch (25,2 tys. EUR), Litwy (25,3 tys. EUR),

Chorwacji (28,8 tys. EUR ) i Hiszpanii (30,2 tys. EUR). Polska pod względem wielkości

środków trwałych na 1 przedsiębiorstwo była na 21. miejscu prezentowanych krajów

UE, wyprzedzając takie kraje jak: Bułgaria (23,1 tys. EUR), Czechy (21,6 tys. EUR),

Słowacja (21,0 tys. EUR), Węgry (20,3 tys. EUR) i Portugalia (18,3 tys. EUR),

(wszystkie powyższe dane za rok 2011). 89

2.4. ANALIZA POLSKICH MIKRO I MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW.

Podstawą dokonywanej analizy sektora mikro i małych przedsiębiorstw w Polsce

będą upublicznione wyniki badań oraz analiz instytucji finansowych, firm analitycznych

oraz organizacji zajmujących się problematyką przedsiębiorczości. W zakresie

omawianych mikro i małych przedsiębiorstw w Polsce istnieje szeroko komentowana

i łatwa do zobrazowania dysproporcja pomiędzy danymi statystycznymi GUS,

a rzeczywistym obrazem większości podmiotów gospodarczych wymienionych typów.

Powyższa uwaga jest pochodną słabości statystyki jako nauki, w szczególności

przy stosowaniu jej najprostszych i zarazem najmniej precyzyjnych narzędzi tj. średniej

arytmetycznej. Niestety dane GUS pozbawione są reprezentacji zbioru danych za

pomocą mediany, odchyleń standardowych, czy też podziału na kwartyle (podane

stanowią zaledwie promil narzędzi zaawansowanej statystki matematycznej) oraz

zobrazowania tak zwanych pytań otwartych lub zagadnień ogólnych. Powyższe

niedoskonałości systemu GUS uzupełniają badania ankietowe, panelowe oraz badania

firm analitycznych i ratingowych. Celem dopełnienia danych zaprezentowanych

w poprzednim rozdziale zaprezentowane zostaną wyniki wspomnianych badań i analiz,

ich łączne rozpatrywanie umożliwi racjonalną ocenę szans i zagrożeń polskich

przedsiębiorstw w kontekście przystąpienia Polski do strefy Euro.

W zakresie badań mikroprzedsiębiorczości w Polsce istotny wkład w badanie

i analizowanie ich struktury, funkcjonowania oraz rozwoju stanowią cyklicznie

wykonywane badania Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy we współpracy

merytorycznej Microfinance Centre oraz również periodycznie wykonywane badania

Banku Pekao S.A. wykonywane na zlecenie wymienionej instytucji przez firmę PBS

z.o.o. Na podstawie raportu "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju

89

Tamże, s. 40

65

i dostępu do finansowania" wymienionej fundacji można przedstawić, że statystyczne

polskie mikroprzedsiębiorstwo działa w usługach oraz zatrudnia 1 osobę (według

wyników badań 43 % mikro firm zajmuje się usługami, 36 % handlem, zaledwie 21 %

produkcją, jeżeli chodzi o strukturę zatrudnienia 29 % stanowią samozatrudnieni, 40 %

mikro firm zatrudnia jedną osobę, 23 % zatrudnia 2-4 osoby, zaledwie 8 % mikrofirm

wykazuje zatrudnienie od 5 do 9 osób). Jako główne powody rozpoczęcia działalności

gospodarczej mikro firm wskazywane są odpowiednio: samorealizacja 45 % wskazań,

przyczyny finansowe (względy) 30 % oraz dziedzicznie (przejęcie przedsiębiorstwa

rodzinnego) - 16 %. 90

Sylwetkę polskiego przedsiębiorcy w szczególności mikro i małego można

przedstawić w oparciu o dane wynikające z charakterystyki przedsiębiorców w Polsce

na podstawie danych Labour Force Survey, czyli danych zebranych w ramach European

Union Labour Force Survey (LFS) w 2013 roku, badania prowadzonego przez Eurostat.

Dane te zbierane są kwartalnie i prezentowane na stronie internetowej Eurostatu. LFS

jest badaniem reprezentacyjnym gospodarstw domowych na tematy związane

z aktywnością zawodową (w szczególności dotyczy kwestii zatrudnienia, bezrobocia

i aktywności ekonomicznej). EU-LFS jest obecnie prowadzone w 28 państwach

członkowskich, w 2 krajach kandydujących i 3 państwach EFTA. Dane dotyczą osób

powyżej 15 r. życia. Niniejszy rozdział dotyczy osób w wieku od 15 do 64 lat. Krajowe

urzędy statystyczne (w przypadku Polski to Główny Urząd Statystyczny) odpowiadają

za dobór próby, przygotowanie kwestionariuszy, przeprowadzenie wywiadów oraz

przesłanie wyników do Eurostatu zgodnie z przyjętym kluczem kodowym. Eurostat

przetwarza dane, używając tych samych definicji we wszystkich krajach. Wypełnia

również wskazówki metodologiczne Międzynarodowej Organizacji Pracy, która jest

prekursorem badań LFS. W każdym kwartale przeprowadzanych jest ok. 1,5 miliona

wywiadów.91

Wspomniana na wstępie niniejszego akapitu charakterystyka

przedsiębiorców w Polsce przygotowana i opublikowana przez PARP na podstawie

danych z badania LFS, w części podsumowanie zwraca uwagę na następujące fakty:

wyższy poziom samozatrudnionych w Polsce niż w ogóle badanych krajów UE,

niższy wiek pracujących Polaków niż średnia krajów UE i to niezależnie od

statusu zatrudnienia,

90

oprac. zbiorowe, "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju i dostępu do finansowania", Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy, Warszawa 91

pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa 2014, s. 53

66

polski przedsiębiorca jest statystycznie rzecz ujmując lepiej wykształcony,

polski przedsiębiorca w mniejszym zakresie pracuje na niepełny etat niż jego

odpowiednik z innych krajów UE,

polscy pracownicy najemni częściej jako drugą pracę wybierają

samozatrudnienie.92

Z powyższych faktów wynika jedna z głównych przesłanek nad reprezentatywnej ilości

jednoosobowych mikro firm w Polsce, a zarazem główna bariera rozwojowa

wspomnianych: opisywane firmy stanowią jedynie uzupełnienie dochodu pracujących.

Badanie Fundacji Kronenberga w zakresie barier rozpoczęcia działalności

gospodarczej w Polsce, bazując na odpowiedziach właścicieli mikro firm zwraca uwagę

na bariery prawno-administracyjne 59 % wskazań, trudności ze znalezieniem

odpowiednich pracowników 26 %, duża konkurencja 23 % oraz finanse (mała płynność,

brak środków na inwestycje) 22 %. W zakresie finansowania rozpoczęcia działalności

mikro przedsiębiorstw w Polsce , aż blisko 80 % badanych wskazało własne środki

finansowe (79 % własne oszczędności, 18 % kredyt bankowy, 15% oszczędności

rodziny i przyjaciół, 2 % dotacje/bezzwrotne pożyczki).93

Podobnie w zakresie

finansowania inwestycji mikro i małych firm dominują środki własne jako źródło

finansowania - 65 % (dane GUS). W opisywanym finansowaniu inwestycji,

z kredytów oraz pożyczek krajowych korzystało zaledwie 17 % firm.94

Z prowadzonych badań mikro firm wynika, że aż 76 % opisywanych nie

korzysta z pomocy zewnętrznej. Zaledwie 10 % mikro firm wskazało na uczestnictwo

w szkoleniach, kursach na temat prowadzenia biznesu, 8 % tego typu firm jako pomoc

zewnętrzną wskazało preferencyjne kredyty. 70 % mikro firm nigdy nie korzystało

z kredytów/pożyczek. Zaledwie 21 % mikro firm wskazało na obecne korzystanie

z takiej formy finansowania. Jako główne czynniki powyższego stanu właściciele mikro

firm wskazywali odpowiednio: a) czynniki samowykluczające się, 36 % niechęć do

zadłużania się oraz 35 % brak potrzeby dodatkowych środków; b) czynniki zewnętrzne,

11% brak zdolności kredytowej, 3 % biurokracja i zaledwie 1% wskazało, jako czynnik

92



P. Zadura-Lichota, " Małe i średnie przedsiębiorstwa a dobre zarządzanie – Raport o stanie sektora MSP w Polsce", PARP, Warszawa 2012

67

zbyt wysokie oprocentowanie.95

Poniższy wykres przedstawia wskazywane przez mikro

firmy oczekiwane przez opisywanych formy wsparcia zewnętrznego.

Wykres 7 Oczekiwane formy wsparcia przez mikro przedsiębiorców w Polsce, źródło: Fundacja Kronenberga

Sposób działania i funkcjonowania mikro firm dobrze odzwierciedla również

prezentowane w raporcie PARP "Małe i średnie przedsiębiorstwa a dobre zarządzanie –

Raport o stanie sektora MSP w Polsce", badanie sondażowe polskich przedsiębiorców

w zakresie planowania przyszłych działań w firmie. Na tak sformułowane zagadnienie,

aż 67,7 % respondentów odpowiedziało, że takie działania podejmuje spontanicznie,

14,9 % stwierdziło, że w firmie nie planuje się przyszłych działań, 9,3 % planuje

w oparciu o założenia spisanej strategii działania firmy, a zaledwie 7,7 %

wykorzystywało w opisywanym celu wyniki zleconych badań i analiz.96

Fundacja Kronenberga przy merytorycznym wsparciu Mikrofinance Centre

dokonała segmentacji polskich mikroprzedsiębiorców na podstawie ich postawy do

prowadzonej działalności gospodarczej. W tym celu wyodrębniono trzy grupy:

95



68

profesjonaliści, apatyczni i rozczarowani.97

Poniższej zaprezentowano krótkie

charakterystyki poszczególnych grup.

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że pośród polskich

mikroprzedsiębiorców udział poszczególnych grup przedstawia się następująco: 63 %

ogółu stanowią profesjonaliści, 22 % apatyczni oraz 15 % rozczarowani. Czyli według

danych za rok 2012 spośród 1 713 194 aktywnych mikro firm, 1 079 312 stanowili

profesjonaliści, 376 903 apatyczni mikroprzedsiębiorcy oraz 256 980 rozczarowani.98

Opierając się o dane zawarte w raporcie PARP "Małe i średnie przedsiębiorstwa

a dobre zarządzanie – Raport o stanie sektora MSP w Polsce", podamy wyniki badania

sondażowego przedsiębiorców dotyczącego planowania rozwoju przedsiębiorstwa.

Zaledwie co czwarty przedsiębiorca zatrudniający pracowników zadeklarował

posiadanie planów rozwojowych swojej firmy, wśród samozatrudnionych odsetek ten

spada do bardzo niskiego poziomu 10 %. 99

Powyższe może wynikać między innymi

97

oprac. zbiorowe, "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju i dostępu do finan sowania", Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy, Warszawa 98

Tamże 99


Rysunek 7 Grupy mikroprzedsiębiorców na podstawie ich postawy w stosunku do prowadzonej działalności, źródło:

Fundacja Kronenberga

69

z niekorzystnej struktury odbiorców lub zleceniodawców polskich przedsiębiorstw.

Blisko 17 % polskich przedsiębiorców zadeklarowało w badaniach, że wykonuje swoją

działalność wyłącznie dla jednego odbiorcy lub zleceniodawcy, przede wszystkim dla

jednego z niewielkim udziałem drugiego zadeklarowało 6 % respondentów.

W przypadku samozatrudnionych, co piąty wykonuje działalność gospodarczą na rzecz

wyłącznie jednego odbiorcy/zleceniodawcy, a 7 % przede wszystkim dla jednego

i w niewielkim stopniu dla drugiego.100

W przypadku samozatrudnionych, co czwarty

z nich może więc prowadzić swoją działalność, mimo że wykonuje de facto pracę

najemną na rzecz jednego podmiotu gospodarczego. Powyższe stanowi kolejne

uzasadnienie nad reprezentacji jednoosobowych mikro firm w polskim sektorze MSP.

Raport z wyników badania przygotowanego przez Konfederację Lewiatan

w ramach projektu „Monitoring kondycji sektora MMŚP 2014, pokazuje cele i strategie

działania firm sektora mikro i małych. Badanie to zostało zrealizowane przez Centrum

Badania Opinii Społecznej w okresie 6 maja – 18 lipca 2014 r. Przeprowadzone zostało

na ogólnopolskiej próbie 1111 aktywnych przedsiębiorstw prywatnych. Badane były

firmy zatrudniające od 2 do 249 pracowników, gdzie tytułem prawnym zatrudnienia jest

terminowa lub bezterminowa umowa o pracę. W badaniu uwzględniono 10 sekcji PKD:

(A) rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, (C) działalność produkcyjna,

(F) budownictwo, (G) handel hurtowy i detaliczny, (H) transport, gospodarka

magazynowa i łączność, (I) działalność związana z zakwaterowaniem, usługami

gastronomicznymi, (J) informacja i komunikacja, (L) obsługa nieruchomości,

(M) działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz (Q) opieka zdrowotna

i pomoc społeczna. Badane były przedsiębiorstwa we wszystkich 16 województwach.

Wywiady z respondentami były realizowane metodą wywiadu bezpośredniego (face-to-

face) przez ankieterów CBOS. Wyniki potwierdzają wcześniej podawane informacje na

podstawie badania LFS, czyli dominujące wykształcenie wyższe pośród grupy polskich

przedsiębiorców (ponad 82 % respondentów), duży odsetek firm rodzinnych 32, 3 %

przedsiębiorców oraz dominację mężczyzn wśród właścicieli firm sektora MMŚP

(62,2 % badanych firm). 101

Badanie opisywane w zakresie możliwości rozwoju branży

w której działają badane podmioty gospodarcze, wskazało na niebezpieczną

dysproporcję percepcji pomiędzy właścicielami mikro i małych firm a właścicielami

100

P. Zadura-Lichota, " Małe i średnie przedsiębiorstwa a dobre zarządzanie – Raport o stanie sektora MSP w Polsce", PARP, Warszawa 2012 101

M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014 Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 28 i 29

70

średnich przedsiębiorstw. Połowa badanych średnich przedsiębiorców uważa, że istnieją

duże szanse rozwoju branży w której działają i że rynek stale rośnie, wśród mikro firm

odsetek taki odpowiedzi wyniósł zaledwie 31,3 %, wśród małych przedsiębiorstw

39,5 %. Wśród respondentów wykazujących sceptycyzm (odpowiedź: rynek zmniejsza

się i jest to trwała, nieodwracalna tendencja) dominowali mikroprzedsiębiorcy, aż 23,2%

wskazań, w grupie małych przedsiębiorstw 15,1%, a w grupie średnich firm zaledwie

7,7 %. Wskazanie na to, że branża osiągnęła pułap możliwości wzrostu, rynek jest

ustabilizowany, popyt na nim nie rośnie, we wszystkich typach przedsiębiorstw

uzyskało podobny odsetek (mikro 28 %, małe 33,7 %, średnie firmy 31 %).102

Cytowane powyżej badanie Konfederacji Lewiatan w zakresie określenia celu

strategicznego polskich firm sektora MMŚP (ze szczególnym uwzględnieniem mikro

i małych firm) prezentuje jednoznaczne do interpretacji wyniki. Ponad 42 % badanych

przedsiębiorców jako nadrzędny cel strategiczny firmy wskazało utrzymanie się na

rynku, zapewnienie pracy i dochodów właścicielowi i jego rodzinie 11,8 % wzrost

zysku wskazało zaledwie 11 % respondentów oraz wzrost sprzedaży 21,3 % . Poniżej

podany cytat z opisywanego opracowania Konfederacji Lewiatan całościowo ukazuje

skalę problemu: " Relatywnie niewiele firm definiuje swój cel strategiczny jako wzrost

zysku (11%). Jest to niezgodne z prezentowanym przez neoklasyczną teorię ekonomii

celem działania przedsiębiorstwa, którym ma być maksymalizacja zysku. Polskie

MMŚP są albo skoncentrowane na przetrwaniu, a wtedy trudno myśleć

o maksymalizacji zysku, albo na ekspansji (wzrost sprzedaży, wzrostu działu w rynku,

wzrost wartości rynkowej firmy w długim okresie), a wtedy także trudno myśleć

o wzroście zysku w krótkim okresie, bowiem ekspansja wymaga nakładów na

inwestycje. A one oznaczają wzrost kosztów działalności (amortyzacja i koszty

finansowe przy korzystaniu z zewnętrznego finansowania), a tym samym obniżenie

wyniku finansowego. Niezbędne są także np. wydatki na marketing, które oznaczają

kolejny wzrost kosztów pomniejszający wynik finansowy firmy."103

Ponownie

tym razem, w zakresie badania celów strategicznych firmy obserwujemy, że wraz ze

wzrostem wielkości firmy zmieniają się na lepsze podawane wyniki, czyli czym większe

przedsiębiorstwo, tym bardziej zainteresowane jest wzrostem sprzedaży, udziału

w rynku oraz wzrostem zysku. Im mniejsza firma, tym większe znaczenie ma dla niej

102

M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014 Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 32 103

Tamże, s. 37 i 38.

71

utrzymanie się na rynku oraz zapewnienie pracy i dochodu właścicielowi i jego

rodzinie.104

W temacie stałego poszukiwania nowych rynków uwidaczniają się

ponownie dysproporcje zależne od wielkości badanych podmiotów gospodarczych -

wskazanie powyższego jako filozofii firmy miało 56,8 % wśród mikro firm, przy 72,9 %

dla małych i 75,3% dla średnich. Wskazywana wcześniej tendencja do rozwoju firmy

w oparciu głównie o własne środki uwidacznia się w cytowanym badaniu firm sektora

MMŚP poprzez 52,6 % udział wśród ogółu wskazania dla odpowiedzi: " rozwijanie

biznesu powoli, ale wyłącznie z własnych zasobów, nawet jeżeli rynek pozwala na

szybszy rozwój", przy czym tendencja ta jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości

badanego podmiotu. Powyższe wskazanie w grupie mikro firm miało 54,3 % udział,

wśród małych firm 46,7 % oraz w sektorze średnich przedsiębiorstw 31,3 %.105

Pytanie

o preferowaną strukturę organizacyjną firmy pogłębia zarysowaną wcześniej

odmienność przedsiębiorstw w zależności od ich wielkości. Wskazanie na efektywność

struktury organizacyjnej firmy jako hierarchicznej ma największy odsetek wśród małych

i mikro firm, a najmniejszy w grupie średnich przedsiębiorstw, uzyskane wyniki

prezentowały się następująco: małe firmy - 43,2 % , mikro firmy - 38,4 % oraz średnie -

28,8 %. 106

Na podstawie cytowanego powyżej opracowania Konfederacji Lewiatan oraz na

podstawie również tam zawartych wyników wskazań przedsiębiorców sektora MMŚP

w zakresie kluczowych zasobów ich firm, można postawić tezę o kolejnym zagrożeniu

rozwojowym polskich firm. Poniżej podano wskazania polskich przedsiębiorców

w zakresie kluczowych zasobów ich firm (sektor MMŚP).

104

M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014 Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 38 105

Tamże, s. 43 i 45 106

Tamże, s. 46

Wykres 8 Kluczowe zasoby firm sektora MMŚP według przedsiębiorców, źródło:

M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014

Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 50

72

Wskazane kluczowe zasoby w bardzo małym stopniu dotyczą know-how firmy, co

może świadczyć o niskim poziomie techniczno-technologicznym polskich firm sektora

MMŚP. Taka tendencja w obecnej gospodarce opartej na wiedzy i innowacji musi

budzić zastrzeżenia. Zajmujący ostatnie miejsce wśród wskazań kluczowych zasobów

menadżerowie (rzadko zatrudniani przez firmy sektora MMŚP - tylko 60 % firm

wskazało na istnienie takich stanowisk) obrazują pewne zagrożenie rozwojowe dla

polskich firm, przejawiające się skupieniem zarządzania strategicznego i operacyjnego

w jednych rękach, najczęściej właściciela firmy. Powyższe podejście jest

anachronizmem wobec obecnie obowiązujących standardów zarządzania.

2.5. INNOWACYJNOŚĆ POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW.

W dyskursie publicznym i ekonomicznym na temat szans rozwojowych oraz

konkurencyjności polskiej gospodarki, w ostatnich latach króluje pojęcie innowacji.

Wskazane jest odmieniane przez wszystkie przypadki i stanowi według wielu osób

publicznych i ekspertów remedium na większość polskich problemów gospodarczych.

Pojęcie innowacji pochodzi z języka łacińskiego; innovare czyli "tworzenie

czegoś nowego". Stąd najczęstsza definicja innowacji podkreśla, iż "innowacja jest

procesem polegającym na przekształceniu istniejących możliwości w nowe idee

i wprowadzenie ich do praktycznego zastosowania" (E.Okoń-Horodyńska, wykład 1,

s. 9). Wprowadził je do nauk ekonomicznych J. A. Schumpeter. Przez znanych

naukowców używana jest często definicja, która upraszczając mówi, iż innowacja jest

procesem polegającym na przekształceniu istniejących możliwości w nowe idee

i wprowadzenie ich do praktycznego zastosowania. Według Davida Begga innowacje to

"zastosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji" (D.Begg, 1997, s. 341). 107

Zdaniem

pani prof. Ewy Okoń-Horodyńskiej wyróżnić należy trzy źródła innowacji:

Działalność badawcza (B+R),

Zakup nowej wiedzy w postaci patentów, licencji, usług technicznych itp.

Nabycie tzw. technologii materialnej, czyli innowacyjnych urządzeń i maszyn

o podwyższonych parametrach technicznych.108

Wyróżniamy następujące rodzaje innowacji według Oslo Manual:

107

Encyklopedia Zarządzania, źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Innowacja, 31.08.2014 r. 108

Encyklopedia Zarządzania, źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Innowacja, 31.08.2014 r.

73

Innowacja produktowa oznacza wprowadzenie na rynek przez dane

przedsiębiorstwo nowego towaru lub usługi, lub znaczące ulepszenie

oferowanych uprzednio towarów lub usług w odniesieniu do ich charakterystyk

lub przeznaczenia. Ulepszenie może dotyczyć charakterystyk technicznych,

komponentów, materiałów, wbudowanego oprogramowania, bardziej przyjaznej

obsługi przez użytkownika oraz innych cech funkcjonalnych.

Innowacja procesowa oznacza wprowadzenie do praktyki w przedsiębiorstwie

nowych, lub znacząco ulepszonych, metod produkcji lub dostaw.

Innowacja marketingowa oznacza zastosowanie nowej metody marketingowej

obejmującej znaczące zmiany w wyglądzie produktu, jego opakowaniu,

pozycjonowaniu, promocji, polityce cenowej lub modelu biznesowym,

wynikającej z nowej strategii marketingowej przedsiębiorstwa.

Innowacja organizacyjna oznacza zastosowanie w przedsiębiorstwie nowej

metody organizacji jego działalności biznesowej, nowej organizacji miejsc pracy

lub nowej organizacji relacji zewnętrznych.109

Innowacyjne rozwiązanie (produkt, proces, marketing lub organizacja) może być

wynikiem własnej działalności badawczo-rozwojowej przedsiębiorstwa, współpracy

z innymi przedsiębiorstwami i instytucjami lub może być wynikiem zakupu wiedzy

w postaci niematerialnej (patenty, licencje, oprogramowanie, know-how, usługi

o charakterze technicznym, marketingowym, organizacyjnym, szkoleniowym itp.) lub

materialnej (maszyny i urządzenia o podwyższonych parametrach).110

W latach 2011-2013 aktywność innowacyjną wykazało 18,4% przedsiębiorstw

przemysłowych oraz 12,8% przedsiębiorstw z sektora usług (wobec 17,7% i 13,9%

w latach 2010-2012). Nowe lub istotnie ulepszone innowacje produktowe lub procesowe

wprowadziło 17,1% przedsiębiorstw przemysłowych i 11,4% przedsiębiorstw z sektora

usług (w latach 2010-2012 odpowiednio 16,5% i 12,4%).111

Uwzględniając rodzaj wdrożonych innowacji:

– innowacje produktowe wprowadziło 11,0% przedsiębiorstw przemysłowych i 5,8%

przedsiębiorstw z sektora usług (wobec 11,2% i 7,0% w latach 2010-2012),

109

Inwestycja w innowacje, źródło: http://www.inwestycjewinnowacje.pl/czytaj,49,rodzaje-innowacji.html, 31.08.2015 r. 110

Tamże 111

oprac. zbiorowe, " Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 1

74

– innowacje procesowe wprowadziło 12,8% przedsiębiorstw przemysłowych i 8,5%


– innowacje organizacyjne wprowadziło 8,3% przedsiębiorstw przemysłowych i 7,1%


– innowacje marketingowe wprowadziło 7,5% przedsiębiorstw przemysłowych i 7,0%

przedsiębiorstw z sektora usług (wobec 10,2% i 11,1% w latach 2010-2012).112

Należy zaznaczyć, że podane dane dotyczą podmiotów gospodarczych

zatrudniających 10 osób i więcej.

W ramach innowacji produktowych, nowe lub istotnie ulepszone wyroby

wprowadziło 10,2% przedsiębiorstw przemysłowych, natomiast nowe lub istotnie

ulepszone usługi – 3,9% przedsiębiorstw z sektora usług. Spośród innowacji

procesowych przedsiębiorstwa przemysłowe najczęściej wdrażały nowe metody

wytwarzania wyrobów i usług (9,6%), a podmioty w sektorze usług – nowe metody

wspierające procesy w przedsiębiorstwach (6,2%).113

Największy udział przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje produktowe

lub procesowe, wystąpił w następujących działach przemysłu: wytwarzanie

i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (50,9%), a także górnictwo

rud metali (50,0%), natomiast w sektorze usług – w działach: ubezpieczenia,

reasekuracja oraz fundusze emerytalne, z wyłączeniem obowiązkowego ubezpieczenia

społecznego (60,3%) oraz badania naukowe i prace rozwojowe (35,9%).114

Spośród innowacji organizacyjnych przedsiębiorstwa przemysłowe wprowadzały

najczęściej nowe procedury organizacyjne (5,9%), natomiast podmioty w sektorze usług

– nowe metody podziału zadań i uprawnień decyzyjnych (5,3%). Z innowacji

marketingowych w przemyśle najwięcej przedsiębiorstw wprowadziło zmiany

w projekcie/konstrukcji lub opakowaniu wyrobów lub usług (3,9%), a w sektorze usług

– w nowych mediach lub technikach promocji produktów (4,7%).115

Biorąc pod uwagę rodzaj wprowadzonych innowacji w latach 2011-2013 udział

przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje w ogólnej liczbie przedsiębiorstw jest

największy w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 250 osób; zarówno

112

oprac. zbiorowe, " Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 1 113

Tamże, s. 1 114

Tamże, s. 2 115

Tamże, s. 2

75

w przemyśle, jak i w usługach przeważały przedsiębiorstwa wprowadzające innowacje

procesowe (odpowiednio 46,9% i 39,8%).116

Tabela 33 Udział przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje w latach 2011-2013, źródło: oprac. zbiorowe, "Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 4

Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych

w 2013 r. wyniosły 20958,9 mln zł, a w przedsiębiorstwach z sektora usług – 11980,9

mln zł. W przedsiębiorstwach przemysłowych dominowały nakłady inwestycyjne, które

stanowiły 73,6% wszystkich nakładów na innowacje. Przedsiębiorstwa z sektora usług

najwięcej środków przeznaczyły na inwestycje – 42,4% oraz na działalność badawczo-

rozwojową – 23,0%. Ponadto poniesione zostały nakłady m.in. na zakup

oprogramowania, zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych, szkolenia, marketing. Nakłady

na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych oraz w sektorze usług

finansowane były głównie ze środków własnych (71,1% nakładów na innowacje

w przedsiębiorstwach przemysłowych i 79,7% – w sektorze usług). Mniejszy udział

w tych nakładach stanowiły w przedsiębiorstwach przemysłowych środki z grupy

pozostałe (11,3%), natomiast w sektorze usług – środki pozyskane z zagranicy oraz

kredyty bankowe (po 8,3%).117

W 2013 r. udział przychodów ze sprzedaży produktów

nowych lub istotnie ulepszonych wprowadzonych na rynek w latach 2011-2013

w przychodach ogółem w przedsiębiorstwach przemysłowych wyniósł 8,6%, natomiast

w sektorze usług – 3,4%.118

116

oprac. zbiorowe, " Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 3 117

Tamże, s. 4 118

Tamże, s. 5

76

W unijnej tablicy wyników innowacyjności z 2013 r. państwa członkowskie

zostały podzielone na cztery grupy:

liderzy innowacji: Szwecja, Niemcy, Dania i Finlandia – to kraje osiągające

wyniki znacznie powyżej średniej UE;

kraje doganiające liderów: Holandia, Luksemburg, Belgia, Wielka Brytania,

Austria, Irlandia, Francja, Słowenia, Cypr i Estonia – wszystkie osiągnęły wynik

powyżej średniej UE;

umiarkowani innowatorzy: Włochy, Hiszpania, Portugalia, Czechy, Grecja,

Słowacja, Węgry, Malta i Litwa – wyniki poniżej średniej UE;

innowatorzy o skromnych wynikach: wyniki w Polsce, na Łotwie, w Rumunii

i Bułgarii są znacznie niższe od średniej UE.119

W 2013 roku Komisja Europejska przedstawiła coroczną listę tysiąca najbardziej

innowacyjnych firm działających w krajach UE. Na wspomnianej liście znalazły się

zaledwie cztery firmy polskie. Jednocześnie należy zaznaczyć, że na opracowanej liście

dwóch tysięcy najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw na Świecie nie znalazła się

w 2013 roku żadna polska firma. Jak wspomniano wcześniej na liście 1000 najlepszych

przedsiębiorstw z Unii Europejskiej znalazły się cztery firmy z Polski – Asseco Poland,

BOŚ, Netia oraz Comarch. W ubiegłym roku w zestawieniu Komisji Europejskiej były

tylko dwie firmy z naszego kraju. Asseco w 2012 roku wydało na badania i rozwój 16,1

mln euro, ale stanowi to spadek o 0,6 procent względem poprzedniego roku. Z kolei

BOŚ, przy wydatkach na poziomie 14,8 mln euro, zwiększył fundusze przeznaczane na

innowacje o 132,1 procent. Netia wydała 7,4 mln euro, co oznacza wzrost inwestycji

o 11,9 procent, a Comarch przeznaczył na innowacje 5,9 mln euro – o 2,4 procent mniej

niż w 2011 roku. Komisja Europejska w swoim rankingu bierze pod uwagę całkowitą

wartość wydatków na badania i rozwój, pochodzących z własnych środków

przedsiębiorstw.120

Przytoczone wcześniej dane statystyczne GUS wskazują jednoznacznie na

niemalże wykluczenie z tematu innowacyjności mikro firm i śladowy udział małych

przedsiębiorstw, czyli łącznie około 99 % ogółu przedsiębiorstw w Polsce. W związku

z powyższym celem dopełnienia danych dotyczących innowacyjności średnich i dużych

przedsiębiorstw w Polsce przytoczone zostaną poniżej wnioski podsumowujące badanie

119

Komisja Europejska, źródło: http://ec.europa.eu/polska/news/130326_innowacje_pl.htm,31.08.2015. 120

wGospodarce.pl, źródło: http://wgospodarce.pl/informacje/8432-1000-najbardziej-innowacyjnych-firm-z-ue-wsrod-nich-tylko-4-z-polski, 31.08.2015 r.

77

przeprowadzone przez KPMG Polska. Firmę audytorsko-doradczą należącą do

międzynarodowej sieci. Badanie zostało zrealizowane przez firmę badawczą Norstat

w 2013 roku, na zlecenie i w oparciu o kwestionariusze KPMG. W badaniu wzięły

udział osoby ze ścisłego kierownictwa przedsiębiorstw – członkowie zarządów oraz

dyrektorzy i kierownicy odpowiedzialni za takie obszary jak innowacje, rozwój, finanse,

sprzedaż czy marketing. Wywiady przeprowadzono z 248 respondentami z branży

przemysłu oraz 239 z branży handlu i usług. Badanie objęło swoim zakresem blisko 500

średnich i dużych przedsiębiorstw. Większość (ponad 80%) stanowiły firmy

zatrudniające między 50 a 249 pracowników.121

W wyniku powyższego badania KPMG uzyskano następujące wyniki

i podsumowania, które w całości zostały przytoczone poniżej:

W ciągu ostatnich trzech lat prace nad innowacjami podjęło 78% średnich

i dużych przedsiębiorstw działających w Polsce. Niewiele mniej (71%) firm

wprowadziło w życie opracowywane innowacje. Zarówno w przemyśle, jak

i handlu i usługach najczęściej (odpowiednio 62% i 56% firm) prowadzone są

prace nad innowacjami produktowo-usługowymi. Przemysł intensywnie pracuje

także nad innowacjami procesowymi (60%), z kolei handel i usługi – nad

innowacjami organizacyjnymi (46%).122

Głównym powodem, dla którego firmy nie prowadzą w pewnych obszarach

działalności innowacyjnej, jest nie tyle brak środków finansowych

(przynajmniej nie w firmach handlowych i usługowych), co raczej niepewność

odnośnie do zwrotu z tej inwestycji – wskazało na nią 44% firm. Bardzo często

firmy nie czują potrzeby prowadzenia działalności innowacyjnej, tłumacząc, że

nie uzasadnia tego model biznesowy lub strategia (43% firm) czy też skala

działalności firmy (34%).123

Choć firmy w większości podejmują prace nad innowacjami i wdrażają je,

stosunkowo rzadko są to działania wielostronne, skupione na wielu aspektach

funkcjonowania przedsiębiorstwa. Są one domeną stosunkowo wąskiej grupy

dojrzałych innowatorów. W przemyśle prace nad innowacjami w przynajmniej

trzech z czterech analizowanych obszarów (produktach i usługach, marketingu,

procesach i organizacji) podjęło 38% badanych firm, a 32% udało się je

121

oprac. zbiorowe, " Dojrzałość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce", KPMG Sp. z.o.o., Warszawa 2014, s. 9 122

Tamże, s. 5 123

Tamże, s. 5

78

wdrożyć. W handlu i usługach było to rzadsze zjawisko – 31% firm podjęło

prace, a 25% zakończyło je sukcesem.124

Innowacyjność jest elementem strategii 47% średnich i dużych przedsiębiorstw,

przy czym jest to częstsze w firmach przemysłowych (50%) niż handlowych

i usługowych (43%). Jednak w praktyce tylko w co piątej z nich innowacyjność

ma bardzo duże znaczenie na tle pozostałych celów strategicznych, zaś aż

w dwóch trzecich – raczej duże. Jedynie w co dziesiątym przedsiębiorstwie

powołano członka zarządu odpowiedzialnego za ten obszar.125

Firmy stosunkowo często wdrażają rozwiązania organizacyjne wspierające

zgłaszanie i wypracowywanie nowatorskich rozwiązań – 41% firm

przemysłowych oraz 32% handlowych i usługowych posiada system

dodatkowego wynagradzania pracowników za takie inicjatywy. Co więcej,

w przypadku 30% firm innowacyjność jest jedną z wartości korporacyjnych.

Wśród firm aktywnych innowacyjnie większość (81%) ocenia, że kultura

organizacyjna wpływa pozytywnie na innowacyjność pracowników, ale rzadko

(13%) jest to wpływ zdecydowanie skuteczny.126

Aż 65% średnich i dużych firm przemysłowych oraz 49% firm handlowych

i usługowych prowadzi lub zleca prace badawczo-rozwojowe (B+R).

W przypadku odpowiednio 51% i 35% firm aktywnych innowacyjnie jest to

działalność dominująca. Co istotne, są to działania efektywne – ocena

skuteczności prowadzonych lub zlecanych prac B+R jest w większości

przypadków pozytywna. B+R nie jest jednak najczęściej stosowaną formą

działalności innowacyjnej. Aby opracowywać i wdrażać innowacje, firmy

najczęściej (70%) inwestują w maszyny, urządzenia i oprogramowanie. Często

(51%) współpracują także z innymi podmiotami z branży.127

Około dwie trzecie firm ocenia zwrot na inwestycji w innowacje pozytywnie,

w tym co piąta – zdecydowanie pozytywnie. Prace innowacyjne przyniosły

lepsze efekty w firmach przemysłowych niż handlowych i usługowych. Dzięki

wdrożonym innowacjom firmom udało się poprawić jakość produktów i usług

(91% firm), polepszyć postrzeganie marki (86%), a w efekcie zwiększyć

124


Tamże, s. 5 126

Tamże, s. 6 127

Tamże, s. 6

79

sprzedaż (73%) i umocnić pozycję konkurencyjną (76%). Co więcej, firmom

udało się zwiększyć efektywność operacyjną (82%), co w wielu przypadkach

wiązało się z redukcją kosztów operacyjnych (63%).128

Cele, plany oraz sposób prowadzenia prac nad innowacjami stosunkowo rzadko

są ujęte w postaci formalnej strategii innowacyjności – ma ją tylko co czwarta

firma aktywna innowacyjnie. W praktyce przedsiębiorstwa częściej (56%) kładą

większy nacisk na przejmowanie i wdrażanie najlepszych praktyk z rynku niż na

wypracowywanie zupełnie nowych rozwiązań. Dominującym (65%) podejściem

jest oparcie prac nad innowacjami przede wszystkim na wewnętrznych zasobach

przedsiębiorstwa.129

Obecne na polskim rynku średnie i duże przedsiębiorstwa często oceniają siebie

jako bardzo zaawansowane pod względem innowacyjności. Nasza ocena jest

jednak inna: jedynie 17% firm przemysłowych oraz 13% handlowych

i usługowych to doświadczeni innowatorzy lub liderzy innowacji. Początkujący

innowatorzy stanowią 30% przedsiębiorstw przemysłowych i 23% handlowych

i usługowych. Resztę stanowią przedsiębiorstwa mało innowacyjne

(odpowiednio 32% i 42%) oraz nieinnowacyjne (21% i 22%).130

2.6. EKSPORT MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW.

Według danych opracowanych przez GUS na potrzeby dokumentu "Raport

o stanie sektora MSP w latach 2011–2012" Polskiej Agencji Rozwoju

Przedsiębiorczości, w 2012 r. udział MSP w polskim eksporcie do krajów UE wyniósł

30,4% (w tym 4,5% przypadło na firmy mikro, 7,8% na małe przedsiębiorstwa i 18,1%

na średnie przedsiębiorstwa), a w polskim eksporcie do krajów poza UE – 28,7% (6,6%

+ 8,4% + 13,7%). W tym samym roku udział MSP w imporcie wyniósł: 44,6% (7,7% +

14,5% + 22,4%) w przypadku przywozu z krajów UE i 23,5% (5,5% + 8,1% + 9,9%)

w przypadku przywozu z krajów spoza UE.131

W roku 2012 na podstawie danych GUS przetworzonych przez Instytut Badań

Rynku, Konsumpcji i Koniunktur (IBRKK), było w Polsce 16341 przedsiębiorstw

128


Tamże, s. 7 130

Tamże, s. 7 131

Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 1

80

zajmujących się eksportem (eksporterów) o liczbie pracujących powyżej 9 osób.

W badanym roku liczba eksporterów z sektora MSP obliczona była na 14347

podmiotów gospodarczych, co stanowiło 87,8 % ogółu eksporterów polskich. Czyli,

wśród 48 569 małych i średnich przedsiębiorstw działających w 2012 r. było – jak już

wspomniano – 14 347 eksporterów (29,5%) i 34 222 nieeksporterów (70,5%). 132

Powyższe dane jak wskazano nie obejmują mikro przedsiębiorstw, powodem jest

między innymi bardzo mały udział eksporterów wśród mikro firm, w roku 2011 było to

zaledwie 2,6 % oraz cytowane już wcześniej wyniki badań i analizy, które wskazują na

skoncentrowaniu się mikroprzedsiębiorców głównie na utrzymaniu się na rynku

lokalnym. Zainteresowanie mikro firm eksportem jest znikome, a ich ogólny wpływ na

wyniki eksportowe polskich przedsiębiorstw jest bardzo mały.

Najwięcej małych i średnich eksporterów funkcjonowało w 2012 r. w takich

sekcjach jak: przetwórstwo przemysłowe; handel i naprawy; transport i gospodarka

magazynowa; działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; informacja

i komunikacja oraz budownictwo. Łącznie na dwie pierwsze sekcje przypadało 79,7%,

a na sześć wyżej wymienionych sekcji 95,5% wszystkich MSP - eksporterów.

Z pozostałych sekcji znaczące liczby MSP - eksporterów działały w sekcjach: usługi

administrowania i działalność wspierająca (156 firm) oraz rolnictwo, leśnictwo,

łowiectwo i rybactwo (133 firmy). Warto wyjaśnić, że ta pierwsza sekcja obejmuje

także firmy zaliczane do tzw. centrów usług dla biznesu. Sektor ten rozwija się

w ostatnich latach w Polsce wyjątkowo dynamicznie, a jedną z głównych przyczyn tego

zjawiska jest kryzys panujący w światowej gospodarce. Otóż trudności ze zbytem

sprawiają, że firmy w krajach rozwiniętych starają się zmniejszać koszty. Poszukują

więc tańszych rynków dla outsourcingu usług księgowych, finansowych, doradczych,

czy IT.133

Najmniej liczne były małe i średnie podmioty eksportujące w takich sekcjach

jak: działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (9 firm), edukacja (15),

wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę

i powietrze do układów klimatyzacyjnych (19) oraz zakwaterowanie i usługi

gastronomiczne (20). 134

132

Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 2 133

Tamże, s. 2 i 3 134

Tamże, s. 3

81

Wykres 9 Eksporterzy z sektora MSP według PKD 2007, źródło: Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 3

W sektorze eksportowym MSP dominowały przedsiębiorstwa, których udział

wpływów z eksportu w przychodach ogółem kształtował się na poziomie

nieprzekraczającym 50%, tzw. eksporterzy niewyspecjalizowani. Firmy te większość

swojej produkcji sprzedawały na rynku krajowym. Udział tych firm wśród ogółu MSP-

eksporterów wynosił w 2012 r. 74,3%. Reszta tj. 25,7% przypadała na eksporterów

sprzedających przede wszystkim na rynkach zagranicznych, tj. na eksporterów

wyspecjalizowanych, u których udział eksportu w przychodach ogółem wynosił

powyżej 50%. 135

W 2012 r. wartość eksportu badanych MSP, a więc przedsiębiorstw o liczbie

pracujących od 10 do 249 osób, wyniosła 147,9 mld zł tj. o 12.7% więcej niż w 2011 r.

W tym samym czasie eksport dużych firm zwiększył się o 6,8%. W rezultacie, udział

MSP w eksporcie rejestrowanym w sprawozdaniach F-01136

zwiększył się z 25,7%

w 2011 r. do 26,7% w 2012 r. Nastąpiło to po dwóch latach spadku tego wskaźnika.137

135


Dane o eksporcie i imporcie przedsiębiorstw znajdują się np. w sprawozdaniach finansowych F-01 o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz nakładach na środki trwałe. Sprawozdania finansowe F-01 sporządzają wyłącznie przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób. 137

Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 5

82

W eksporcie MSP, w ujęciu wartościowym, kluczowe znaczenie miała sekcja

przetwórstwa przemysłowego. W 2012 r. przypadało na nią 59,6% wartości eksportu

MSP. Znaczące udziały w eksporcie MSP miały również takie sekcje jak: handel

i naprawy, transport i gospodarka magazynowa, działalność profesjonalna, naukowa

i techniczna oraz informacja i komunikacja. Na pięć wyżej wymienionych sekcji

przypadało prawie 95% eksportu MSP. Wśród pozostałych sekcji, stosunkowo duży

eksport realizowały sekcje: budownictwa (1,8 mld zł), wytwarzanie i zaopatrywanie

w energię i gaz (1,6 mld zł), dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz

działalność związana z rekultywacją (1,2 mld zł) oraz usługi administrowania

i działalność wspierająca (0,9 mld zł). W tej przedostatniej sekcji 99% eksportu MSP

przypadało na dział 38 (działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem

i unieszkodliwianiem odpadów; odzysk surowców). W sektorze eksportowym tej branży

prowadziło działalność 86 małych i średnich firm, zatrudniających 5,6 tys. osób.138

W ostatnich latach małe i średnie przedsiębiorstwa z udziałem kapitału

zagranicznego (według danych podanych w podrozdziale 1.7, ogółem takich firm było

w roku 2012 - 6899 podmiotów, przy czym w 2012 r. wśród 14 347 małych i średnich

przedsiębiorstw zaangażowanych w działalność eksportową było 29% podmiotów

z udziałem kapitału zagranicznego i 71% podmiotów bez udziału kapitału

zagranicznego) sprzedawały za granicę towary i usługi o mniej więcej takiej samej

wartości jak małe i średnie firmy z wyłącznym udziałem kapitału krajowego.

W latach 2007–2012 eksport podmiotów z tej pierwszej grupy zwiększał się szybciej niż

firm z tej drugiej grupy. W rezultacie udział wartości eksportu MSP z kapitałem

zagranicznym w całkowitym eksporcie MSP podniósł się z 44,5% w 2007 r. do 50,5%

w 2012 r. W tym ostatnim roku obie porównywane grupy przedsiębiorstw uzyskały

wysoki dwucyfrowy przyrost wywozu, przy czym nieco większą dynamikę wzrostu

eksportu wykazały firmy z kapitałem obcym.139

Firmy z sektora MSP wykazują mniejsze powiązanie z rynkami zagranicznymi

niż podmioty duże. Obrazują to dwa wskaźniki internacjonalizacji przedsiębiorstw:

wskaźnik udziału eksporterów w ogólnej liczbie firm i wskaźnik udziału eksportu

w przychodach ogółem eksporterów. Udział firm wykazujących działalność eksportową

zwiększa się wraz z wielkością przedsiębiorstwa: w 2012 r. dla firm małych udział ten

138


Tamże, s. 8

83

wyniósł 22,2%, dla firm średnich – 44,7%, a dla firm dużych – 63,2%. Dane dla

drugiego wskaźnika wskazują, że im dana firma eksportująca jest większa tym wykazuje

wyższy udział eksportu w przychodach z całokształtu działalności: w 2012 r. udział ten

wynosił 22% dla eksporterów małych, 26,3% – dla eksporterów średnich i 31,7% – dla

eksporterów dużych.140

Podobnie jak w przypadku podmiotów dużych, również i w sektorze MSP firmy

z kapitałem zagranicznym wykazują wyższą skłonność do eksportu niż podmioty

z wyłącznym udziałem kapitału krajowego. W 2012 r. relacja eksportu do przychodów

ogółem w małych i średnich przedsiębiorstwach eksportujących mających udział

kapitału zagranicznego wynosiła 31,5%, a w małych i średnich podmiotach

eksportujących bez tego kapitału tylko 20,9%. Jednak w ślad za wyższą skłonnością do

eksportu tej pierwszej grupy przedsiębiorstw szło ich znacznie większe uzależnienie od

importu zaopatrzeniowego.141

2.7. PŁYNNOŚĆ FINANSOWA POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW.

Wiele opracowań naukowych oraz liczne publikacje, w tym opracowane przez

wyspecjalizowane firmy audytorskie i rachunkowe, zwraca uwagę, że polskie

przedsiębiorstwa charakteryzują się zbyt niską płynnością. Pojęcie płynności finansowej

oznacza zdolność podmiotu do wywiązywania się (spłacania) w terminie najbardziej

wymagalnych (krótkoterminowych) zobowiązań (np. związanych z zapłatą

kontrahentom za wyroby i usługi, wypłatą wynagrodzeń, itp). Jest jednym z elementów

oceny finansowej przedsiębiorstwa, bowiem płynność finansowa bezpośrednio wpływa

na jego kondycję finansową i standing finansowy.142

Badanie analizy płynności

finansowej przedsiębiorstwa najczęściej opiera się o wskaźniki finansowe143

, takie jak :

wskaźnik płynności bieżącej i wskaźnik płynności podwyższonej (wskaźniki

o charakterze statycznym) oraz wskaźniki dynamiczne np. cykl konwersji gotówki

(CCC). Bieżącą płynność mierzymy dzieląc bieżące aktywa przez krótkoterminowe

zobowiązania. Tradycyjnie stwierdza się, że jeśli wskaźnik ten przyjmuje wartości co

140

. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych, s. 11 141

Tamże, s. 11 142

NBP Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/slownik/plynnosc-finansowa, 2.09.2015 r. 143

Wskaźnik finansowy to określona relacja odpowiednich pozycji ze sprawozdań finansowych wyrażona w różnych jednostkach (razach wielokrotności obrotu, dniach obrotu, procentach, ułamkach dziesiętnych) obrazująca sytuację finansową w danym obszarze funkcjonowania przedsiębiorstwa, źródło: NBP Portal Edukacyjny, https://www.nbportal.pl/slownik/plynnosc-finansowa, 2.09.2015 r

84

najmniej 2,0, świadczy to o wiarygodności i wysokiej wypłacalności przedsiębiorstwa.

Jednakże w praktyce przyjmuje się, że normą jest już wartość powyżej 1,5. Z uwagi na

to, że uwzględniane we wskaźniku płynności bieżącej zapasy są mało płynne, a często

wręcz okresowo niesprzedawalne, przedsiębiorstwa do oceny wypłacalności stosują

dodatkowo wskaźnik płynności podwyższonej. Wskaźnik ten liczony jest przez

podzielenie aktywów bieżących, pomniejszonych o zapasy, przez zobowiązania

krótkoterminowe. Zasadniczo wskaźnik płynności podwyższonej powinien przyjmować

wartości 1,0 i więcej, jednak możemy tu mówić o dość znacznych wahaniach

w zależności od branży.144

Cykl konwersji gotówki (CCC) - określa on liczbę dni

pomiędzy datą spłaty zobowiązań dostawcom firmy a datą spływu należności od

klientów za zrealizowane dostawy towarów i usług. Na potrzeby tego artykułu do

ustalenia CCC wybrano następujący wzór: (zapasy + należności - zobowiązania) x 365/

sprzedaż.145

Średnio wskaźnik bieżącej płynności finansowej polskich przedsiębiorstw

kształtował się w latach 1996 - 2012146

poniżej 1,5, jednak długookresowa tendencja

wskazuje na sukcesywny wzrost płynności, mimo iż widoczne są wyraźne różnice

w poszczególnych sektorach gospodarki. Należy zauważyć też lekko pogarszające się

poziomy płynności bieżącej w okresach pogorszonej koniunktury gospodarczej.147

Analizując zmiany wskaźnika płynności podwyższonej w sektorze polskich

przedsiębiorstw, widoczny jest wzrost wartości tego wskaźnika w długim okresie, przy

czym dynamika wzrostu wyraźnie się nasila po 2002 roku. O ile jednak wskaźnik

płynności bieżącej wykazuje wartości poniżej normy, o tyle płynność podwyższona dla

sektora przedsiębiorstw przekracza graniczną wartość 1,0. Analizując płynność

podmiotów w poszczególnych branżach, uwagę zwraca jedna branża – handel

i naprawy, gdzie wartości obu płynności są znacznie poniżej średniej dla ogółu

przedsiębiorstw. Sugeruje to wieloletnie, a jednocześnie nasilające się w ostatnich latach

problemy z terminowym spływem należności.148

Kolejnym elementem w obszarze

kapitału obrotowego, który wymaga analizy jest cykl konwersji gotówki (CCC), który

ukazuje, ile dni przedsiębiorstwo musi finansować aktywa obrotowe środkami

144

M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014, s. 408 145

Tamże, s. 408 146

na podstawie "Bilansowe wyniki podmiotów gospodarczych", GUS, Warszawa 1997-2013. 147

M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014, s. 409 148

Tamże, s. 410

85

zewnętrznymi, innymi niż zobowiązania krótkoterminowe. Niski poziom CCC jest

zatem korzystny dla przedsiębiorstwa, które nie ponosi dodatkowych kosztów

finansowania działalności bieżącej. Średnia CCC dla sektora przedsiębiorstw w Polsce

wskazuje, że w ostatnich latach CCC przyjmuje niewielkie wartości dodatnie (max 2,8

dnia w 2007 roku). Z kolei przed 2005 rokiem CCC przez wiele lat przyjmowało

wysokie wartości ujemne. Można to uznać również za zjawisko niekorzystne,

wskazujące na utrudnienia w dostępie do finansowania długoterminowego. Dodatkowo,

taka struktura kapitałowa sugeruje nieefektywne zarządzanie krótkoterminowe, gdyż

płynność gotówkowa jest na zbyt wysokim poziomie, co generuje koszty alternatywne.

Nadwyżki gotówkowe mogły zostać bowiem przeznaczone na inne cele i pracować na

wzrost wartości przedsiębiorstwa.149

Poniżej przedstawiono wykresy opisywanych

wskaźników finansowych polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012 ogółem, jak

i w podziale na sektory: przemysł, handel i naprawy oraz budownictwo.

Wykres 10 Płynność bieżąca polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty",

Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014

149

M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014, s. 410 i 411

Wykres 11 Płynność podwyższona polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej –

wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921

86

Wykres 12 Cykl konwersji gotówki polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane

aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014

Utrzymanie płynności finansowej to priorytetowe zadanie każdego

przedsiębiorcy. Przedsiębiorstwa w Polsce wskazują wyraźnie na problemy z brakiem

płynności. Jak wskazują dane, problemy z płynnością nasilają się w okresach

dekoniunktury gospodarczej. Podczas kryzysu odsetek przedsiębiorstw, które cierpią na

brak kapitału obrotowego rośnie nawet o ok. 10%. Stosunkowo najlepiej obsługiwane

jest przez przedsiębiorców zadłużenie bankowe – ponad 90% polskich przedsiębiorstw

nie wskazuje problemów z regulowaniem rat kredytowych. Znacznie gorzej kształtuje

się obsługa zadłużenia pozabankowego, zwłaszcza z tytułu dostaw towarów i usług.

Zaledwie 60-65% przedsiębiorstw jest w stanie regulować te zadłużenia bez przeszkód.

Wśród przyczyn tej sytuacji można wskazać nie tylko czynniki ekonomiczne, ale także

prawne, a nawet swego rodzaju praktykę gospodarczą, polegającą na celowym

wstrzymywaniu płatności, w związku z brakiem obaw, co do możliwych restrykcji

zastosowanych przez wierzyciela.150

2.8. PASYWNOŚĆ KREDYTOWA POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW.

Na podstawie danych GUS pochodzących ze sprawozdań finansowych polskich

przedsiębiorstw można stwierdzić spadek znaczenia kredytów, jako sposobów

finansowania działalności i inwestycji firm w Polsce. Obrazuje to również widoczny

w trakcie ostatnie dekady spadek poziomu zadłużenia w relacji do PKB. Ponadto relacja

ta w przypadku Polski jest również znacznie niższa niż w krajach regionu oraz w całej

150

M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014, s. 411 i 412

87

grupie państw UE. W 2011 r. zaangażowanie kredytowe banków w finansowanie

przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce było ponad dwukrotnie niższe niż w krajach

UE. Oceniając specyfikę sytuacji w Polsce i czynniki kształtujące podaż kredytów

trzeba stwierdzić, że kredyt dla polskich przedsiębiorstw ciągle jest droższy niż

w innych krajach europejskich, co względnie pogarsza dostępność tego źródła

finansowania. Z drugiej jednak strony badania międzynarodowe pozytywnie oceniają

dostępność finansowania kredytowego przyznając naszemu krajowi wysokie 8 miejsce

w rankingu sporządzonym w 2012 r. dla 183 krajów.151

Według dostępnych danych

w 2011 r. z kredytów bankowych nie korzystało 40,2% firm objętych badaniem F01.

Blisko połowa podmiotów nie korzystała z kredytów krótkoterminowych, a ponad 62%

nie posiadało zadłużenia z tytułu kredytów długoterminowych. W przypadku znacznej

części podmiotów stwierdzono permanentne funkcjonowanie bez kredytów. Niemal co

piąta firma w całym okresie swojego działania nie korzystała z żadnych kredytów, przy

czym odsetek takich przypadków wzrastał aż do 43% w odniesieniu do kredytów

długoterminowych. Dane te pozwalają zatem stwierdzić, że wiele spośród polskich

przedsiębiorstw z wyboru lub z konieczności funkcjonuje bez dopływu finansowania

kredytowego.152

Z danych GUS za lata 1995-2011 wynika, że bez kredytów w całym okresie

swojego działania funkcjonowało 18,2% przedsiębiorstw. Pozostałe podmioty

korzystały z kredytów z różną częstotliwością, w tym 31,8% przedsiębiorstw korzystało

z kredytów stale przez cały okres prowadzenia działalności. Powyższe dane pozwalają

stwierdzić, że strategia długotrwałego funkcjonowania bez finansowania kredytowego –

abstrahując od motywów wyboru takiej polityki finansowania - jest w badanej próbie

dość powszechna. Konserwatywna polityka finansowania w skrajnej formie prowadzi

do sytuacji, w której przedsiębiorstwo w ogóle nie finansuje się długiem (zero-leverage

firm).153

W sektorze polskich przedsiębiorstw częstotliwość wykorzystania kredytów była

zróżnicowana w zależności od długości terminu wymagalności kredytu. Kredyty

krótkoterminowe częściej były wykorzystywane przez przedsiębiorstwa jako stałe

źródło finansowania, tzn. przedsiębiorstwa wykazywały takie zadłużenie w całym

151

A. Sawicka, I.D. Tymoczko, "Dlaczego polskie przedsiębiorstwa nie korzystają z kredytu? Zjawisko zniechęconego kredyto(nie)biorcy", Materiały i Studia nr 310, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2014, s. 17 152

Tamże, s. 18 153

Tamże, s. 20 i 21

88

okresie swojego działania Takim źródłem finansowania są najczęściej kredyty

obrotowe. Kredyty długoterminowe przedsiębiorstwa wykorzystywały natomiast

przeważnie okresowo. Wynika to m.in. ze skokowej natury procesu inwestycyjnego,

a znaczna część kredytów długoterminowych służy właśnie finansowaniu działań

inwestycyjnych. Finansowanie kredytami krótkoterminowymi przez przynajmniej ¾

okresu działania stosowało łącznie 33,8% badanych firm, w tym 21,4% podmiotów

korzystało z takich kredytów w całym okresie działania. W przypadku kredytów

długoterminowych odsetki te były niższe i wyniosły odpowiednio 15,9% i 9,6%. Bez

kredytów krótkoterminowych w całym okresie swojej działalności funkcjonowało

23,4% przedsiębiorstw, ale bez kredytów długoterminowych - już aż 43,1% firm. Udział

podmiotów, które nie korzystają z kredytów ogółem różnił się pomiędzy grupami

wydzielonymi ze względu na podstawowe charakterystyki przedsiębiorstw, takie jak

rodzaj prowadzonej działalności, forma własności, czy zaawansowanie technologiczne

wytwarzanej produkcji.154

Z danych F01/I-01 GUS wynika, że wśród sekcji PKD

najwięcej firm korzystało z kredytów ogółem w przemyśle, handlu (po ok. 85%)

i budownictwie (81,3%). W handlu i przemyśle odnotowano ponadto najwięcej

przypadków przedsiębiorstw, w których kredyt jest źródłem finansowania

wykorzystywanym w całym okresie funkcjonowania przedsiębiorstwa. Najmniej

kredytujących swoją działalność firm odnotowano w usługach (68,8%). Średni okres

pozostawania bez kredytu, liczony w procentach pełnego okresu działalności firmy,

rozpinał się od 33% w handlu do 55% w usługach.155

Częstotliwość wykorzystania kredytów wyraźnie różni się między

przedsiębiorstwami prywatnymi krajowymi, a zagranicznymi. Z kredytów nie korzysta

w ogóle 23,6% firm z kapitałem zagranicznym, a 15,1% podmiotów krajowych.

Ponadto dla podmiotów krajowych kredyty są niemal dwukrotnie częściej niż dla firm

zagranicznych stale wykorzystywanym sposobem finansowania. Rzadsze wykorzystanie

kredytów przez przedsiębiorstwa zagraniczne może mieć związek z faktem, że

przedsiębiorstwa zagraniczne będące często częścią dużych koncernów mają szersze

możliwości finansowania, w tym m.in. możliwości tańszego i elastycznego

finansowania wewnątrzkorporacyjnego.156

154

A. Sawicka, I.D. Tymoczko, "Dlaczego polskie przedsiębiorstwa nie korzystają z kredytu? Zjawisko zniechęconego kredyto(nie)biorcy", Materiały i Studia nr 310, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2014, s. 22 i 23 155

Tamże, s. 24 156

Tamże, s. 24

89

Dane analizowane autorstwa GUS ujawniają również wyraźnie negatywny

związek między poziomem technologicznym wytwarzanych produktów,

a finansowaniem kredytowym. Ze stałego zasilania kredytowego korzystało 25,8% firm

wytwarzających produkty o wysokim stopniu zaawansowania technologicznego

(z zastrzeżeniem o niewielkiej liczebności tej grupy) i znacznie większa grupa, bo

stanowiąca 42,9%, podmiotów zajmujących się produkcją wyrobów o niskim poziomie

technologicznym.157

Niemal co piąta firma z sektora MSP nie korzystała w ogóle z kredytów w całym

okresie swojego działania, zaś w sektorze dużych przedsiębiorstw odsetek takich

przypadków był niższy, a ponadto zmniejszał się wraz ze wzrostem wielkości firmy, aż

do 12,3% w grupie największych podmiotów (zatrudniających więcej niż 1999

pracowników). Skłonność do długoterminowego pozostawania bez kredytów, mierzona

procentem okresu swojej działalności, w której podmiot funkcjonował bez finansowania

kredytowego, jest jednak podobna we wszystkich grupach niezależnie od wielkości

zatrudnienia. Średni okres pozostawania bez kredytu wynosił niezależnie od wielkości

zatrudnienia około 40%.158

Badanie ankietowe przeprowadzone przez NBP wśród polskich przedsiębiorstw

niefinansowych pokazało, że główną przyczyną niskiego zainteresowania firm

finansowaniem kredytowym są ich wystarczające środki własne oraz wykorzystanie

niebankowych środków. Bezpieczeństwo finansowe wydaje się być dla przedsiębiorstw

ważniejsze, niż wysokie stopy zwrotu realizowane dzięki dźwigni finansowej. Co drugie

przedsiębiorstwo spośród sprawozdających się do GUS finansuje zobowiązaniami nie

więcej niż połowę swojego majątku, przy czym w przeciętnym przedsiębiorstwie udział

kredytu w całkowitym kapitale sięga 14%. Według wyników przeprowadzonej przez

NBP ankiety w ostatnich dwóch latach około 58% badanych przedsiębiorstw ubiegało

się o kredyt bankowy i ok. 4,5% nie uzyskało go. Około 40% przedsiębiorstw

świadomie nie korzysta z kredytów bankowych i finansuje działalność bieżącą

i inwestycyjną z własnych środków. Około 4% firm, które potrzebują dodatkowego

finansowania, nie decyduje się złożyć aplikacji kredytowej. Tacy zniechęceni

kredytobiorcy to głównie przedsiębiorstwa z sektora MSP.159

157


Tamże, s. 25 159

Tamże, s. 29

90

Analizując przyczyny, dla których przedsiębiorstwa nie decydują się aplikować

o kredyt można zauważyć, że najczęściej, bo w niemal 30% przypadków decyduje o tym

własne przekonanie podmiotu o braku zdolności kredytowej. W 20% sytuacji

niekorzystne warunki kredytowe zniechęcają do ubiegania się o kredyt. Z kolei

w przypadku około 6% firm, czynnikiem zniechęcającym do ubiegania się o kredyt była

obawa przed odrzuceniem wniosku przez bank. Przedsiębiorstwa z sektora MSP,

częściej niż duże firmy, wstrzymywały decyzję o aplikowaniu o kredyt z uwagi na

niepewną koniunkturę. Ponad 20% dużych firm potrzebujących kredytów, ale

nieubiegających się o nie, wymieniały inne powody, wśród których dostęp do

finansowania wewnątrzgrupowego oraz dostępność finansowania od spółki matki, był

częstym czynnikiem.160

Z badań NBP wynika, że dostępność finansowania dla polskich przedsiębiorstw

niefinansowych jest wyraźnie wyższa niż dla firm ze strefy euro (ECB 2014), przy czym

odsetek firm ubiegających się o kredyt bankowy jest znacznie niższy (NBP 2014).161

2.9. LUKI KOMPETENCYJNE POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW.

Pojęcie luka kompetencyjna może być rozumiane, jako:

"brak lub niedobór umiejętności" do realizacji celów i zadań organizacji lub

osiągania wyników, które kadra kierownicza uważa za "osiągalne", przy

posiadanych zasobach rzeczowych i osobowych albo osiągania wyników

uzyskiwanych przez lidera bądź grupę najlepszych firm w branży.

różnica między kompetencjami wymaganymi (zdaniem kadry zarządzającej),

a rzeczywistymi oraz między strukturą i poziomem kompetencji posiadanych

przez kadrę kierowniczą, a kompetencjami pożądanymi czy wymaganymi.162

Analiza dostępnych opracowań oraz publikacji tematu umożliwia dość szybkie

zidentyfikowanie podstawowych luk kompetencyjnych polskich przedsiębiorstw. Do

najważniejszych z nich należą:

1) Nowe technologie (ICT akronim od ang. information and communication

technologies; teleinformatyka). W publikacjach tematu szczególnie uwidocznione są

160


Tamże, s. 32 162

praca zbiorowa pod redakcją A. Sitko-Lutek, "Polskie firmy wobec globalizacji. Luka kompetencyjna", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 23

91

niskie kompetencje cyfrowe firm sektora MSP. Ogólnie można stwierdzić na podstawie

analizy publikacji i opracowań naukowych, że polskie przedsiębiorstwa nie dostrzegają

potencjału, jaki dają nowe technologie i nie widzą potrzeby wdrażania innowacji

z zakresu ICT (Jasiewicz, 2012). Przedsiębiorcy nie wiedzą, w jaki sposób mogą je

wykorzystać do zwiększenia konkurencyjności swojej firmy. W związku z tym mają

niskie oczekiwania względem kompetencji cyfrowych swoich pracowników, nie

przypisują im kluczowego znaczenia oraz nie chcą w nie inwestować, (mimo, że

oceniają je, jako niższe niż np. kompetencje związane z wykonywanym zawodem czy

umiejętności miękkie (Sobocka-Szczapa, 2011). Takie wnioski potwierdzają również

analizy wymagań stawianych przez pracodawców w procesach rekrutacyjnych. Polskie

firmy oczekują przede wszystkich podstawowych kompetencji informatycznych

(obsługa komputera, korzystanie z pakietu MS Office), rzadko zaś innych umiejętności

związanych z korzystaniem z nowych technologii choćby takich jak wyszukiwanie

informacji, czy „poruszanie się” w Internecie (Jasiewicz, 2012). Zarówno osoby

prowadzące własną działalność, jak i pracownicy wskazują, że istnieje średni związek

między kompetencjami cyfrowymi (umiejętność obsługi komputera, Internetu

i urządzeń przemysłowych sterowanych komputerowo), a utrzymaniem pracy. Wnioski

te potwierdzają badania korzystania z chmur cyfrowych (CC). Polska znacznie odstaje

od państw Unii Europejskiej swojego regionu pod względem korzystania z rozwiązań

CRM/ERP oraz usług w chmurze. Polskie MSP nie mają świadomości dostępu tego

typu usług i ich dostosowania do potrzeb mniejszych przedsiębiorstw. Obawiają się

również korzystania z usług w chmurze.163

Poniżej znajdują się wykresy porównawcze stanowiące podstawę powyższych

wniosków.

163

K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015, s. 36

Wykres 13 Wskaźnik DESI - poziom cyfryzacji

kapitału ludzkiego, źródło: K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki

w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015),

Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015

92

Wykres 14 Udział MSP angażujących się w e-commerce, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015),

Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015

Wykres 15 Przedsiębiorstwa polskie korzystające z serwisów chmur obliczeniowych, źródło: K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab

Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015

Wykres 16 Udział MSP korzystających z mediów społeczniościowych, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01

(1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015

93

Wykres 17 Udział firm korzystających z oprogramowania klasy ERP i CRM, źródło: K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01


Wykres 18 Wskaźnik DESI zakresu wdrożenia ICT przez przedsiębiorstwa, źródło: K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01


Wykres 19 Wskażnik DESI państwa UE, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet

Warszawski, Warszawa 2015

94

2) Zachowawczość polskich przedsiębiorców - przeciętni polscy przedsiębiorcy stosują

głównie strategie zachowawcze. Można ich wręcz określić, jako a-innowacyjnych.

Według danych z międzynarodowego badania kształcenia zawodowego

w przedsiębiorstwach (Continuing Vocational Training) w 2010 r. w Polsce jedynie

22% przedsiębiorstw prowadziło szkolenia, kursy albo w inny sposób inwestowało

w rozwój kompetencji zawodowych pracowników, co oznaczało spadek zaangażowania

szkoleniowego przedsiębiorstw o 13 punktów procentowych w stosunku do 2005 r.

(35% przedsiębiorstw deklarowało wówczas podejmowanie działań szkoleniowych).

Odsetki pracowników deklarujących, że w ich miejscu pracy przeprowadzono w trzech

ostatnich latach projekty związane z reorganizacją lub wdrożono rozwiązania

technologiczne są jednymi z najniższych w Europie (OECD Skills Outlook, 2013).164

3) Rekrutacja odpowiednich pracowników, z oczekiwanymi kompetencjami - polskie

MSP wskazują na trudności związane z rekrutacją pracowników o odpowiednich

kompetencjach a, jedynie połowa pracodawców MSP pozytywnie ocenia kompetencje

zatrudnionych osób. Kompetencje cyfrowe Polaków, tak samo jak obywateli innych

państw, są silnie powiązane z wiekiem. Osoby młode – szczególnie tak zwani „Internet

natives” – cechują się powszechnością korzystania z wielu technologii. Na przykład,

obecnie ponad połowa (55%) użytkowników komputerów w Polsce posiada

kompetencje związane z pracą biurową na komputerze, podczas gdy w grupie 25-34 jest

to 63%, a w grupie 16-24 aż 74% (Diagnoza Społeczna, 2013). Młodzi korzystają też

z Internetu dużo bardziej wszechstronnie (Diagnoza Społeczna). Osoby potrafiące

korzystać z poczty elektronicznej, systemu plików oraz obsługi edytora tekstów lub

arkusza kalkulacyjnego czy tworzenia elektronicznej prezentacji to te, które posiadają

kompetencje do pracy biurowej. Natomiast wszechstronność użytkowania Internetu to

liczba różnych sposobów jego wykorzystania. Osoby wykorzystujące Internet

i komputer w różnych celach i za pomocą wielu narzędzi, będą cechowały się

większymi zdolnościami do nauki kolejnych programów.165

4) Wpływ słabości edukacji formalnej - ogólne kompetencje badane przez OECD

w Polsce (PIACC, 2014) mówią o dość wysokich kompetencjach Polaków, jeżeli chodzi

o umiejętności matematyczne czy umiejętności rozumienia tekstu. Jeżeli chodzi

o kompetencje cyfrowe w badaniu PIAAC Polska zajmuje drugi najgorszy wynik z 22

164

K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015, s. 36 165

Tamże, s. 37

95

badanych państw należących do OECD. Wyniki te pokazują słabość polskiego systemu

edukacji formalnej. Pomimo licznych sukcesów pozwalających na wysokie oceny

specjalistów OECD, okazuje się, że kompetencje cyfrowe są pomijane w procesie

kształcenia.166

5) Brak dojrzałości marketingowej polskich MSP - pomimo popularności mediów

społecznościach wciąż bardzo niewielkie jest wykorzystanie ich w budowaniu strategii

marketingowych polskich przedsiębiorstw. Można więc wnioskować, że przyczyną

takiej sytuacji jest niska dojrzałość polskich MSP w stosowaniu różnych metod

i koncepcji marketingowych.167

166

K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015, s. 37 167

Tamże, s. 37

97

ROZDZIAŁ III

POLSKA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W KONTEKŚCIE

PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO.

3.1. UWAGI WSTĘPNE.

Założeniem niniejszego rozdziału jest możliwie szerokie przedstawienie

opracowań dostępnych publikacji i analiz dotyczących tematyki przystąpienia Polski do

strefy Euro oraz spodziewanego wpływu wspomnianego na polską przedsiębiorczość.

Analizy oraz dane zawarte w rozdziałach I i II niniejszej pracy stanowią podstawę do

polemiki lub potwierdzenia tez zawartych w przytaczanych opracowaniach.

W przypadku wystąpienia powyższego odpowiedni odnośnik do danych umieszczony

zostanie w kwadratowym nawiasie, bez cytowania treści odniesienia, aby nie zwiększać

objętości niniejszej pracy.

3.2. BADANIA SONDAŻOWE I OPINIE PRZEDSIĘBIORCÓW POLSKICH.

W 2015 roku Keralla Research Instytut Badań i Rozwiązań B2B168

opublikował

wyniki badań omnibusowych polskich przedsiębiorców (próba badawcza 600

podmiotów gospodarczych mikro, małych i średnich) dotyczących opinii badanych

w zakresie przystąpienia Polski do strefy Euro. Zaprezentowane wyniki obrazują

sceptyczne podejście polskich przedsiębiorców do przyjęcia wspólnej eurowaluty. Aż

60 % respondentów odnosi się negatywnie do wprowadzenia euro w Polsce,

zwolenników wprowadzenia wspólnej waluty w cytowanym badaniu odnotowano

27,5 % pośród badanych przedsiębiorców. Na pytanie dotyczące wpływu zastąpienia

złotego, eurowalutą na prowadzone przez ankietowanych działalności gospodarcze

uzyskano odmienne rozkłady odpowiedzi. Na zdecydowanie pozytywny wpływ na

prowadzoną działalność takiej zmiany wskazało 11,1 % ankietowanych, na raczej

pozytywny 18,7 %, ani pozytywny ani negatywny 29,5 % respondentów, raczej

negatywny 15,5 %, odpowiedź o zdecydowanie negatywnym wpływie wskazało 14,5 %

badanych przedsiębiorców.169

168

Keralla Reaserch, http://www.kerallaresearch.pl/ 169

Onet Wiadomości, źródło: http://biznes.onet.pl/waluty/komentarze/wprowadzenie-waluty-euro-w-ocenie-przedsiebiorcow-badanie-instytutu-keralla-research/cq1hnd, 5.09.2015 r.

98

W grudniu 2007 r. przedsiębiorstwom przesłano specjalnie przygotowaną

ankietę, dotyczącą skutków wejścia Polski do strefy euro. Wyniki badania stały się

głównym źródłem informacji dla opracowania O. Puchalska " Koszty dostosowawcze

oraz korzyści z wprowadzenia euro dla sektora przedsiębiorstw niefinansowych. Czego

oczekują polskie przedsiębiorstwa po przystąpieniu do strefy euro?" Narodowego Banku

Polskiego. Ankietę wypełniło 1188 przedsiębiorstw z terenu całego kraju. Uzyskane

wyniki w tamtym okresie i porównanie z przytoczonymi wcześniej wynikami badania

Keralla Research wskazują na znaczny spadek zwolenników wprowadzenia wspólnej

waluty euro wśród polskich przedsiębiorców, zaledwie na przestrzeni 7 lat. W badaniu

NPB w ocenie 50,4% respondentów wejście do strefy euro powinno być korzystne

z punktu widzenia ich interesów. Swój optymizm firmy tłumaczą przede wszystkim

eliminacją ryzyka kursowego oraz zmniejszeniem kosztów wymiany walutowej - tak

wyjaśniało swoje pozytywne nastawienie do euro ponad 70% firm (w tym eliminacje

ryzyka kursowego wymieniło 62,6%, a spadek kosztów transakcyjnych 16,4% firm).

Znacznie rzadziej wymieniane były inne korzyści, w tym uproszczenie wymiany

handlowej (25% przedsiębiorstw, 12,6% próby), poprawa dostępności do kapitału i/lub

spadek kosztów kapitału (ponad 7% firm, 3,5% próby), czy pojawienie się nowych

rynków zbytu (4% firm, 2,4% próby). Najmniejszą grupę w próbie - 6,9% stanowiły

przedsiębiorstwa oczekujące, że przyjęcie euro przyniesie negatywne skutki z punktu

widzenia ich sytuacji. Takie opinie wynikały głównie z przekonania, że po wejściu

Polski do strefy euro nastąpi wzrost inflacji (38% opinii, 2,6% próby). Negatywne

nastawienie było spowodowane ponadto obawami o zwiększenie konkurencji na rynku

(15% opinii, 1% próby) oraz zagrożeniem pojawienia się lub nasilenia się presji

płacowej (13% opinii, 0,9% próby). Wielu przedsiębiorców w próbie (34,8%) w chwili

wypełniania ankiety nie miało wyrobionego zdania na temat wpływu wprowadzenia

euro na ich sytuację ekonomiczną, względnie wpływ ten uważało za neutralny.170

Duże różnice pomiędzy przytoczonymi badaniami (przy założeniu poprawności

badawczej obu) mogą świadczyć o silnym trendzie spadkowym ilości zwolenników

wprowadzenia waluty euro. Taki stan jest zgodny również z opiniami większości

społeczeństwa polskiego wyrażanych w cykliczne prowadzonych badaniach CBOS oraz

innych instytucji badania opinii publicznej. Niewątpliwie na taki stan rzeczy miał

170

K.Puchalska, " Koszty dostosowawcze oraz korzyści z wprowadzenia euro dla sektora przedsiębiorstw niefinansowych. Czego oczekują polskie przedsiębiorstwa po przystąpieniu do strefy euro?", Narodowy Bank Polski, Warszawa 2010, s. 8 i 9

99

również wpływ kryzys ekonomiczny lat 2008-2012, wydarzenia w strefie Euro

(szczególnie w przypadek Grecji) oraz pogorszenie się koniunktury gospodarczej

i nastrojów społecznych w Polsce w ostatnich latach.

W badaniach sondażowych cyklicznie prowadzonych przez CBOS 171

o przyjęciu waluty Euro przez Polskę utrzymuje się na przestrzeni ostatnich 12 lat

niezmiennie tendencja spadkowa zwolenników takiej zmiany wśród Polaków.

W badaniu opublikowanym w 2014 roku, aż 68 procent ankietowanych w sondażu

CBOS opowiedziała się przeciwko przyjmowaniu przez Polskę euro. Zwolenników

wspólnej waluty było 24 procent. Od lutego 2013 roku odsetek zwolenników

przystąpienia Polski do strefy euro zmniejszył się o 5 punktów procentów. Wśród

niekorzystnych efektów 64 procent respondentów wskazało wzrost cen, 42 procent -

niekorzystny kurs wymiany, a 27 procent utratę przez Polskę możliwości prowadzenia

samodzielnej polityki pieniężnej. 59 procent dostrzega natomiast korzyść w eliminacji

ryzyka związanego ze zmianami kursu złotego wobec euro. Historycznie największe -

sięgające 64 procent - poparcie dla euro odnotowano w styczniu 2002 r. jeszcze przed

akcesją Polski do UE. Już po wejściu do Unii akceptacja przystąpienia do strefy euro

tylko słabła.172

W prowadzonych badaniach opinii publicznej przez CBOS można

również zauważyć interesujący z punktu widzenia niniejszej pracy, aspekt percepcji

społeczeństwa w zakresie korzyści z przystąpienia do strefy Euro dla polskich

przedsiębiorców. Badani respondenci przez CBOS wskazują jako drugą grupę po

osobach podróżujących za zagranicę, polskich przedsiębiorców jako tych, których

przystąpienie do strefy euro będzie korzystne (zarówno dla odpowiedzi "zdecydowanie

korzystne", jak i sumarycznego wyniku wskazań "zdecydowanie korzystne" i "raczej

korzystne"). Na kolejnych miejscach były grupy osób biorących kredyt oraz polska

gospodarka.173

Uzyskanych wskazań na korzyści wynikające dla polskich

przedsiębiorców z przyjęcia wspólnej eurowaluty było w cytowanym badaniu 40 %,

czyli o 10 punktów procentowych więcej niż w analogicznym badaniu przedsiębiorców

przeprowadzonym przez Keralla Research. Te różnice w percepcji ogółu społeczeństwa

(w tym także z proporcjonalnym udziałem przedsiębiorców) oraz badanych

171

Centrum Badania Opinii Publicznej, http://www.cbos.pl/PL/home/home.php 172

Money, źródło: http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/euro-w-polsce-cbos-zapytal-o-zdanie-polakow,89,0,1653337.html, 5.09.2015 r. 173

oprac. zbiorowe, " Obawy i nadzieje związane z wprowadzeniem euro w Polsce", CBOS, Warszawa 2013, s. 10

100

przedsiębiorców, mogą wynikać z pewnego fałszywego obrazu polskiej

przedsiębiorczości w Polsce, o czym wielokrotnie wspominano w niniejszej pracy.

W latach 2009 - 2010 M. Gorynia, B. Jankowska, M. Pietrzykowski, P. Tarka,

M. Dzikowska, pracownicy naukowi Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

w ramach grantu badawczego MNiSW nr N N115 257136, pt. „Wpływ przystąpienia

Polski do strefy euro na międzynarodową konkurencyjność i internacjonalizację firm

polskich”, przeprowadzili badania ankietowe polskich przedsiębiorców. Zakres

przestrzenny badań obejmował 16 województw. Zakres czasowy badań to okres od

października 2009 r. do stycznia 2010 r. Liczebność próby została ustalona arbitralnie

na poziomie 230 jednostek. Jest to łączna liczba wszystkich zbadanych przedsiębiorstw.

Ze względu na położenie badanych przedsiębiorstw, do analizy wytypowano

przedsiębiorstwa z miast wojewódzkich, aglomeracji miejskiej (100 respondentów) oraz

z miejscowości w obrębie aglomeracji miejskiej (130 respondentów). W badaniu (ze

względu na cel przedmiotowy) uwzględniono jedynie te firmy, które prowadzą

działalność gospodarczą związaną z rynkami zagranicznymi, co najmniej w formie

eksportu. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, który zawierał część

rekrutacyjną, merytoryczną, metryczkową i ewidencyjną. W ankiecie skoncentrowano

się na korzyściach i zagrożeniach związanych z przystąpieniem Polski do strefy euro,

potencjalnym oddziaływaniem tego czynnika na pozycję konkurencyjną, potencjał

konkurencyjny i strategię konkurowania oraz na umiędzynarodowienie

przedsiębiorstwa. W większości pytań zastosowano 5-stopniową skalę porządkową

Likerta, gdzie 1 oznaczało „zdecydowanie nie”; 2 – „raczej nie”; 3 – „trudno

powiedzieć”; 4 – „raczej tak”; 5 – „zdecydowanie tak”. 174

Biorąc pod uwagę średnią

ogółem z udzielonych odpowiedzi, badane przedsiębiorstwa oczekują, że przyjęcie

przez Polskę waluty euro podniesie poziom konkurencyjności badanych przedsiębiorstw

(ocena 3,58). Najbardziej pozytywnie wpływ wprowadzenia euro na konkurencyjność

przedsiębiorstw ocenili respondenci reprezentujący firmy zatrudniające od 100 do 249

pracowników (ocena 3,80), od 50 do 99 pracowników (ocena 3,79) oraz od 250 do 499

pracowników (ocena 3,63). Natomiast największe trudności z określeniem kierunku tego

wpływu miały najmniejsze przedsiębiorstwa (ocena 3,11).175

174

M. Gorynia, B. Jankowska, M. Pietrzykowski, P. Tarka, M. Dzikowska, " Przystąpienie Polski do strefy euro a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw", Artykuły, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, s. 476 175

Tamże, s. 477

101

Wśród korzyści związanych z przystąpieniem Polski do strefy euro, które miałyby

poprawić pozycję konkurencyjną badanych przedsiębiorstw (tab. 3) respondenci na

pierwszym miejscu wymienili zmniejszenie ryzyka kursowego (ocena 4,05). W dalszej

kolejności wśród korzyści poprawiających pozycję konkurencyjną przedsiębiorstw

wskazywano zmniejszenie kosztów transakcyjnych (m.in. wymiany walut), ułatwienie

w rozliczeniach handlowych (to jest w zakresie przemieszczania zasobów pieniężnych

i niepieniężnych między rozliczającymi się jednostkami) (oceny odpowiednio 4,01

i 3,96). Pozytywny wpływ wymienionych czynników na pozycję konkurencyjną

przedsiębiorstwa wskazali respondenci ze wszystkich podgrup analizowanych


Najbardziej sceptycznie odniesiono się do korzyści wynikających ze

zmniejszenia kosztów produkcji oraz zwiększenia dostępności kapitału, tj. zwiększenia

posiadanych dóbr materialnych i niematerialnych pomocnych w rozwijaniu

przedsiębiorstwa oraz zasobów pieniężnych. W przypadku tych czynników firmy nie

potrafiły wskazać, czy wspomniane korzyści wystąpią i przełożą się na ich pozycję

konkurencyjną. Najważniejsze zagrożenia wynikające z przystąpienia Polski do strefy

euro, które zdaniem firm będą miały wpływ na pozycję konkurencyjną badanych

przedsiębiorstw, to zwiększenie cen w stosunku do zarobków społeczeństwa, a przez to

osłabienie popytu konsumentów w Polsce oraz ryzyko ustalenia niekorzystnego kursu

konwersji (przeliczenia kursu wymiany złotego na euro). W przypadku dwóch

wspomnianych wyżej zagrożeń można zauważyć dużą zgodność odpowiedzi

respondentów, niezależnie od wielkości reprezentowanych przez nich przedsiębiorstw

(wszystkie analizowane firmy oceniły te zagrożenia na poziomie powyżej oceny 3,75).

W przypadku pozostałych analizowanych zagrożeń respondentom trudno było

jednoznacznie określić możliwości ich wystąpienia oraz wpływ na własną pozycję

konkurencyjną przedsiębiorstwa (średnie ocen z odpowiedzi ogółem dla pozostałych

zagrożeń mieściły się w przedziale od 3,04 do 3,20).177

Spośród dostępnych publikacji tematu przystąpienia Polski do strefy euro,

dominują rozprawy naukowe oraz publikacje ekonomistów, którzy omawiane

zagadnienie traktują, zgodnie ze swoimi specjalnościami, jako problem badawczy. Tezy

o skutkach i możliwych szansach oraz zagrożeniach w dużej części są tożsame co do

treści oraz wymowy. Niestety w przeciwieństwie do wspomnianych wcześniej

176

M. Gorynia, B. Jankowska, M. Pietrzykowski, P. Tarka, M. Dzikowska, " Przystąpienie Polski do strefy euro a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw", Artykuły, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, s. 477 177

Tamże, s. 479

102

stosunkowo trudno o formalne stanowiska przedsiębiorców. Poza cytowanymi

badaniami sondażowymi, których ilość i nierzadko jakość wywołuje zdziwienie,

zważywszy szczególnie wagę rozpatrywanego problemu, tylko nieliczne stowarzyszenia

i organizacje pracodawców odniosły się do zagadnienia szans lub zagrożeń dla ich

członków z powodu ewentualnego przyjęcia eurowaluty przez Polskę. Jako najbardziej

reprezentatywny przykład takich opracowań w dalszej części przybliżone zostanie

stanowisko Pracodawców Pomorza. Wspomniana organizacja pracodawców działa od

roku 1991 na terenie województwa pomorskiego na podstawie Ustawy o organizacjach

pracodawców (Dz. U. z 1991 r. Nr 55 poz. 235 z późniejszymi zmianami). Na chwilę

obecną Pracodawcy Pomorza zrzesza blisko 800 podmiotów gospodarczych.178

Na

podstawie opublikowanego stanowiska Pracodawców Pomorza z września 2013

przeanalizujemy kwestie zagrożeń i zgłaszanych zastrzeżeń wspomnianych, w kwestii

badanego przystąpienia Polski do strefy euro. Już w pierwszych słowach przedsiębiorcy

zrzeszeni w organizacji Pracodawcy Pomorza słusznie zwracają uwagę na zobowiązania

Polski wynikające z podpisanego traktatu akcesyjnego w kwestii przyjęcia przez Polskę

eurowaluty. Opisywani jednoznacznie poprzez deklaracje ok. 66 % członków

wspomnianej organizacji, wyrazili swoje poparcie i chęć przyjęcia eurowaluty.

Jednocześnie zwracając uwagę na zróżnicowanie swoich poglądów w temacie

konkretnego czasu takiej zmiany. Pracodawcy Pomorza zwracają się do strony rządowej

(tudzież specjalistów zajmujących się tematyką przyjęcia eurowaluty) o zmianę

akcentów w dyskursie o przystąpieniu Polski do strefy euro, z dominującego tematu

samego wprowadzenia eurowaluty (które, jak już wspomniano wynika z zobowiązań

traktatowych) na zagadnienie działań (decyzji) wyprzedzających. Jako uzasadnienie

powyższego opisywani wskazują na odmienność charakterystyki polskich

przedsiębiorstw w porównaniu do przedsiębiorstw funkcjonujących w największych

państwach Unii Walutowej i Gospodarczej.179

Słuszność tej tezy obrazuje porównanie

polskiej przedsiębiorczości do państw UE, zawarte w niniejszej pracy [patrz,

Podrozdział 2.3, s. 58]. W dalszej części stanowiska Pracodawcy Pomorza zauważają na

podstawie występujących w ostatnich latach problemów niektórych gospodarek krajów

przynależnych do UWG, że zbyt duże różnice gospodarcze między poszczególnymi

krajami unii zwiększają ryzyko wystąpienia tak zwanych asymetrycznych szoków

178

na podstawie strony http://pracodawcypomorza.pl/o-nas/misja-i-dzialalnosc/ , 09.2015 r. 179

na podstawie oprac. zbiorowe, " Stanowisko „Pracodawców Pomorza” w zakresie przystąpienia do strefy euro", Pracodawcy Pomorza, Gdańsk 2013,

103

koniunkturalnych, których siła oddziaływania jest szczególnie silna w stosunku do

słabszych gospodarek UWG. Powyższa uwaga wynika z powszechnie znanej teorii

Optymalnych Obszarów Walutowych. Jako remedium na powyższe opisywane

stanowisko organizacji pracodawców proponuje, poza wypełnieniem nominalnych

kryteriów wejścia do strefy euro, wprowadzenie zmian strukturalnych w obszarze

finansów publicznych, transferów socjalnych czy aktywności zawodowej

społeczeństwa. Należy także według opisywanych zwiększać stopę oszczędności

krajowych. Równolegle rozwijając mechanizmy umożliwiające wykorzystanie tych

kapitałów przez gospodarkę.180

Analizują zawarte w niniejszej pracy dane statystyczne

oraz dane porównawcze z krajami UE, wskazujące na jedne z najniższych kosztów

pracy oraz bardzo niski udział kosztów płacowych w kosztach polskich przedsiębiorstw,

jak również wielkość zatrudnienia oraz jego strukturę (w szczególności stosowanie

innych form zatrudnienia: samozatrudnienie, umowy cywilno-prawne), należy

jednoznacznie stwierdzić, że adresatem powyższej zawartego apelu o zmiany w dużej

części winni być sami pracodawcy. [patrz, podrozdziały 1.2., 2.3., 2.4.].

Stanowisko Pracodawców Pomorza, jako główne argumenty za przyjęciem

eurowaluty wskazuje:

ułatwienie obrotu z kontrahentami zagranicznymi zwłaszcza ze strefy euro,

zarówno w zakresie eksportu jak i importu produktu i usług,

uzyskanie stabilności poprzez likwidację różnic kursowych,

większa integracja z rynkami kapitałowymi i towarowymi, czyli niższe koszty

kredytu i mniejsze bariery w handlu zagranicznym.181

Za główny argument przemawiający przeciw eurowalucie, Pracodawcy Pomorza

uznają możliwość przerzucenia, na konsumentów i gospodarstwa domowe, wyższych

koszów życia i niższą wartość nabywczą obecnych wynagrodzeń, co przełożyć się może

na niepokoje społeczne oraz utratę konkurencyjności polskiej gospodarki w zakresie

niskich kosztów pracy przy dość wysokiej jakości produktów i usług.182

Pracodawcy Pomorza zwracają uwagę stronie rządowej na koszta przystąpienia

Polski do strefy euro, wynikające w ich opinii z inwestycji w pomoc dla potencjalnych

unijnych bankrutów – takich jak Grecja – sumy wartej według wspomnianych 1/3

funduszy strukturalnych, jakie otrzyma Polska z UE w latach 2014–2020. Powyższe jak

180

na podstawie oprac. zbiorowe, " Stanowisko „Pracodawców Pomorza” w zakresie przystąpienia do strefy euro", Pracodawcy Pomorza, Gdańsk 2013, 181

Tamże, s. 2 182

Tamże, s. 2

104

twierdzą dalej wymusza nowa architektura instytucjonalna strefy, w tym działający

Europejski Mechanizm Stabilności.183

W ramach dalszych wyliczeń kosztów

Pracodawcy Pomorza twierdzą, że Polska z euro musiałaby przeznaczyć na walkę

z kryzysem zadłużenia ok. 3,5 proc. kapitału Europejskiego Mechnizmu Stabilności (2,8

mld euro) oraz gwarantować do 24,3 mld euro pożyczek, jakie maksymalnie może

udzielić fundusz.184

Konkluzją przedstawianego stanowiska jest wniosek o rządową

szczegółową analizę skutków przyjęcia eurowaluty, ze stałym udziałem środowiska

pracodawców w procesie tworzenia wspomnianej. Według opisywanych

przedsiębiorców konieczne jest także ustalenie krajowych kryteriów gotowości do

wprowadzenia euro, które będą swoistym konsensusem i podstawą konkretnych działań.

Kryteria takie pozwoliłyby przeprowadzić niezbędne reformy strukturalne polskich

finansów publicznych i procesów budowania wartości w polskiej gospodarce.185

3.3. OPINIE SPECJALISTYCZNE I BADANIA NAUKOWE.

Pośród licznych publikacji naukowych oraz analiz i badań specjalistycznych

w temacie korzyści i zagrożeń wynikających z przystąpienia Polski do strefy euro,

w zainteresowaniu naszym pozostawać będą jedynie te, które dotyczą bezpośrednio

polskiej przedsiębiorczości. Przy takim założeniu wspomniana znaczna liczba publikacji

maleje.

Analiza publikacji tematu, opracowań specjalistycznych i eksperckich, jak

również publikacji naukowych pozwala na wyodrębnienie trzech aspektów, które

wymienione w sposób niemalże jednogłośny definiowane są jako korzyści

z uczestnictwa Polski w strefie euro. Wspomniane to: eliminacja ryzyka walutowego

(kursowego), zmniejszenie kosztów transakcyjnych oraz obniżka krajowych stóp

procentowych. Ze względu na ich powielanie się w niemalże wszystkich opracowaniach

i publikacjach, dokonamy ich analizy na początku niniejszego rozdziału.

Ryzyko walutowe, nazywane również kursowym to ryzyko związane

z możliwością wahań kursu jednej waluty w stosunku do innej. Wahania kursu

walutowego mogą doprowadzić zarówno do pogorszenia sytuacji finansowej jednostki,

183

na podstawie oprac. zbiorowe, " Stanowisko „Pracodawców Pomorza” w zakresie przystąpienia do strefy euro", Pracodawcy Pomorza, Gdańsk 2013, 184

Tamże, s. 2 185

Tamże, s. 3

105

jak i do jej poprawy. Źródłem ryzyka jest fakt niemożności dokładnego przewidzenia

kierunku i skali wahań kursu.

W praktyce można wyróżnić dwa rodzaje tego ryzyka:

1) Ryzyko transakcyjne (transaction risk), występujące w przypadku zawierania

transakcji rozliczanej w innej walucie niż waluta krajowa danego przedsiębiorstwa.

2) Ryzyko księgowe (accounting risk), wynikające z możliwości zmiany wyceny

aktywów lub pasywów, których cena jest wyrażona w innej walucie niż waluta, w której

dane przedsiębiorstwo prowadzi księgi.186

Przy czym istotę ryzyka transakcyjnego

najłatwiej zrozumieć w przypadku transakcji importu i eksportu. W takich przypadkach

jedna ze stron transakcji rozlicza się w obcej walucie. Ryzyko związane jest

z możliwością zmiany kursu walutowego między dniem zawarcia transakcji, a dniem,

w którym otrzymywana jest płatność. Z perspektywy przedsiębiorstwa rozliczającego

się w obcej walucie, w zależności od wahań kursu, wyrażona w walucie krajowej cena

w momencie dokonania płatności może być niższa lub wyższa niż wyrażona w walucie

krajowej cena z momentu zawierania transakcji.187

Ryzyko księgowe związane jest

z posiadaniem w bilansie aktywów lub pasywów, których wartość wyrażona jest

w walucie obcej. Zmiana kursu walutowego powoduje bowiem konieczność zmiany ich

wyceny księgowej.188

Na ryzyko kursowe są szczególnie narażone firmy, które

prowadzą wymianę towarów i usług z zagranicą lub dokonują transakcji pożyczkowych

i kapitałowych na międzynarodowym rynku. Zwłaszcza, gdy transakcje te zawierane są

w warunkach kredytowych (czyli, gdy występuje rozbieżność czasowa między

momentem powstania należności czy zobowiązań w walucie obcej a momentem ich

realizacji). W wyniku aprecjacji (wzrostu wartości) waluty krajowej w stosunku do

waluty obcej będącej walutą fakturowania i rozliczania transakcji zagranicznych

zmniejszają się przychody eksporterów, a także zmniejszają zobowiązania importerów

w przeliczeniu na walutę krajową. Zmniejsza się zatem opłacalność krajowego eksportu,

natomiast zwiększa - importu. Sytuacja ta wygląda odwrotnie w przypadku deprecjacji

(spadku wartości) waluty krajowej w stosunku do waluty zagranicznej - rośnie

opłacalność krajowego eksportu, zmniejsza się - krajowego importu. Na eliminacji

ryzyka walutowego w stosunku do euro zyskają przede wszystkim polskie

przedsiębiorstwa prowadzące wymianę handlową z krajami należącymi do obszaru

186

NPB Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/slownik/ryzyko-walutowe, 6.09.2015 r. 187

NPB Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/slownik/ryzyko-walutowe, 6.09.2015 r. 188

NPB Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/slownik/ryzyko-walutowe, 6.09.2015 r.

106

jednowalutowego oraz te firmy, dla których euro jest walutą fakturowania i rozliczania

transakcji zagranicznych. Likwidacja ryzyka kursowego w stosunku do euro spowoduje

wyeliminowanie możliwości poniesienia przez przedsiębiorstwa uczestniczące w handlu

z krajami Unii Walutowej strat spowodowanych niekorzystnymi zmianami kursu

złotego do euro.189

Likwidacja wahań kursów walut obniży niepewność przedsiębiorstw

prowadzących wymianę handlową z krajami strefy euro co do przyszłego poziomu

przychodów i kosztów. Niepewność związana z ryzykiem zmian kursów walut

powoduje trudności w podejmowaniu decyzji o dłuższym horyzoncie czasowym.

Zredukowanie niepewności co do przyszłego poziomu przychodów i kosztów umożliwi

przedsiębiorcom ustalanie długookresowych strategii działania, zwiększy trafność

podejmowanych decyzji inwestycyjnych oraz przyczyni się do bardziej efektywnej

alokacji kapitału.190

Warto również zaznaczyć, że niestabilny kurs walutowy powoduje

potrzebę utrzymywania przez firmy rezerw, które nie mogą być przeznaczone np. na

inwestycje. Firmy jeżeli nie korzystają z powyższego, zabezpieczają się przed ryzykiem

kursowym na przykład poprzez kupowanie tzw. opcji walutowych w bankach lub

z innych zabezpieczeń, co z kolei zwiększa koszt prowadzenia przez nich działalności

gospodarczej. Brak zabezpieczeń przed ryzykiem kursowym prowadzi do cyklicznych

upadłości firm, jak wykazała dotychczasowa praktyka.191

Dzięki przystąpieniu Polski do Unii Walutowej, wyeliminowane zostaną koszty

transakcyjne w odniesieniu do euro. Koszty te można podzielić na dwie grupy. Do

pierwszej z nich należą bezpośrednie koszy finansowe. Mają one formę marży między

kursem kupna i sprzedaży obcej waluty, opłat towarzyszących operacjom wymiany oraz

kosztów zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym. Druga grupa obejmuje koszty

administracyjne ponoszone przez podmioty gospodarcze w wyniku zaangażowania

środków w działalność związaną z prowadzeniem operacji walutowych.192

Są to koszty

zarządzania ryzykiem walutowym, dodatkowe nakłady na sprawozdawczość finansową,

koszty alternatywne z tytułu mniejszej efektywności zarządzania środkami pieniężnymi

rozproszonymi na różnych rachunkach bankowych oraz dłuższego czasu trwania

189

E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r. 190

Tamże 191

P.Gajewski," Korzyści i szanse związane z przyjęciem euro",opracowanie zbiorowe pod redakcją P.Kowalewskiego, G.Tchorka, J.Górskiego,"Mechanizmy funkcjonowania strefy euro", NPB, Warszawa 2014, s. 198 192

E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r.

107

transferu walut obcych. Bez wątpienia eliminacja kosztów transakcyjnych obniży koszty

działalności gospodarczej przedsiębiorstw uczestniczących w handlu z krajami strefy

euro. Warto zwrócić uwagę, że niekwestionowana korzyść dla przedsiębiorców

w postaci eliminacji kosztów transakcyjnych będzie kosztem dla banków. Krajowe

banki utracą przychody w postaci sprzedaży/zakupu euro, prowizji od przewalutowania,

wysokich opłat pobieranych za transfer pieniędzy do krajów strefy euro oraz transakcji

zabezpieczających ryzyko walutowe w stosunku do euro. Banki są jednak podmiotami

silniejszymi kapitałowo i w zakresie rentowności niż przedsiębiorstwa (zwłaszcza

mikro, małe i średnie), dlatego korzyści z likwidacji kosztów wymiany euro na złotego

i odwrotnie w ogólnym rozrachunku będą większe niż utrata dochodów z tego tytułu

przez banki.193

Kolejną istotną korzyścią jest niższy koszt zaciąganych kredytów i pożyczek

wynikający ze spadku stóp procentowych, jaki wystąpi w związku z wejściem do strefy

euro. Spadek ten jest spowodowany działaniem kilku czynników. Przede wszystkim,

zastąpienie złotego wspólną walutą oznacza, że znika ryzyko kursowe, czyli ryzyko

osłabienia kursu złotego wobec euro. W tym samym kierunku będzie oddziaływał

spadek ryzyka makroekonomicznego, ponieważ wejście do strefy euro zwiększa

wiarygodność kraju i obniża ryzyko niewypłacalności. Wreszcie, wzrost podaży kapitału

na rynku krajowym dzięki uzyskaniu swobodnego dostępu do znacznie większych

zasobów kapitałowych strefy euro obniża ryzyko płynności. Wejście do strefy euro

powoduje więc spadek stóp procentowych na skutek obniżenia premii za ryzyko

kursowe, ryzyko płynności i ryzyko niewypłacalności.194

Ten argument będący

niezaprzeczalnie korzyścią wprowadzenia eurowaluty w Polsce, analizując badania

i publikacje naukowe, niekoniecznie może w sposób właściwy i bezzwłoczny zostać

wykorzystany przez polskich przedsiębiorców. Prowadzone badania pasywności

kredytowej polskich przedsiębiorstw wskazują, że dostępność kredytów oraz ich koszt

nie są przyczynami obecnego zachowania się polskich firm w stosunku do omawianej

formy finansowania. Zjawisko pasywności z prowadzonych badań wobec polskich firm

ma raczej źródła w dominującej strategii zachowawczej oraz wynikającej z niej stylu

zarządzania polskimi podmiotami gospodarczymi. [patrz podrozdział 2.8., s. 86 oraz

podrozdział 2.7., s. 83].

193


D. K. Rosati," Czy Polska powinna przystąpić do strefy euro?", Gospodarka Narodowa, 10 (266) Rok LXXXIII/XXIV październik 2013, s. 16

108

Wśród interesujących z punktu widzenia tematyki niniejszej pracy publikacji

przeanalizujemy artykuł autorstwa E. Radomska " Polska w strefie euro. Potencjalne

skutki dla firm", opublikowany na Serwisie Polskich Eksporterów.195

Autorka

w swoim opracowaniu, jako korzyści dla firm z przyjęcia eurowaluty przez Polskę

upatruje w eliminacji ryzyka walutowego, w zmniejszeniu kosztów transakcyjnych,

w cenowej przejrzystości rynku, we wzroście atrakcyjności polskich firm, w obniżeniu

stóp procentowych krajowych, w pełnym dostępie do światowych rynków finansowych,

w zwiększonej swobodzie inwestowania, w zwiększonych obrotach Warszawskiej

Giełdy Papierów Wartościowych, w zwiększeniu dostępności do europejskiego rynku

obligacji, w uproszczonej konsolidacji sprawozdań finansowych oraz w pozytywnych

zmianach w makroekonomicznym otoczeniu przedsiębiorstw. Konfrontując powyższy

wykaz korzyści z uprzednio analizowanymi korzyściami w percepcji przedsiębiorców

widoczne jest brak świadomości tych ostatnich o wielu innych korzystnych aspektach

przyjęcia waluty euro dla prowadzonych przez nich działalności. Przyjrzyjmy się

skrótowo przytoczonym przez E. Radomską korzyściom (nie występujących w opiniach

i badaniach przedsiębiorców polskich oraz wcześniej nie omówionych):

cenowa przejrzystość rynku - efekty wprowadzenia eurowaluty dotyczący cen

w dotychczasowych rozważaniach występowały raczej, po drugiej stronie, czyli

jako zagrożenia. Jednakże posiadanie tej samej waluty, powoduje wyrażanie cen

za dobra i usługi we wszystkich krajach UWG w tej samej walucie, co powoduje

łatwość porównywania ofert dostawców i odbiorców dla przedsiębiorców

polskich. Wspomniana łatwość porównania powoduje również uproszczenia

w planowaniu przez firmy strategii ekspansji na inne rynki. W tym miejscu

należy jednak zastrzec przytaczając opracowane w niniejszej pracy dane

dotyczące strategii zachowawczej polskich firm, że powyższe stanowić będzie

korzyść przy zmianie modelu zarządzania strategicznego polskich

przedsiębiorstw. Cenowa przejrzystość rynku ułatwia również porównywanie

cen przez konsumentów i odbiorców, poprzez co wywierana jest presja

konkurencyjna, mogąca wywołać obniżki (dostosowania) cen.196

łatwość rozwijania eksportu - należy się jednoznacznie zgodzić, że przystąpienie

do strefy euro stworzy poprzez pełniejszą integrację gospodarek i rynków Polski

195

źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php 6.09.2015 r. 196

na podstawie artykułu E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r.

109

i innych członków UWG, unikalną możliwość do rozwoju przedsiębiorstw

poprzez aktywność eksportu. Powyższemu sprzyjać będzie również

niezaprzeczalne korzyści z członkostwa w UWG, czyli likwidacja ryzyka

kursowego oraz zmniejszenie kosztów transakcyjnych.197

Powyższe należy

jednak skonfrontować, z dotychczasowymi doświadczeniami dotyczącymi

polskich firm. Ich strategii rozwojowych i celów strategicznych [patrz

podrozdział 2.4., s. 64] oraz z danymi dotyczącymi eksportu polskich firm [patrz


wzrost atrakcyjności polskich firm - przystąpienie Polski do strefy euro, czyli

pośrednio wypełnienie przez Polskę nominalnych kryteriów konwergencji

podnosi prestiż w Świecie naszej gospodarki. Powyższe w sposób analogiczny

oddziałuje na przedsiębiorstwa krajowe, czyniąc je bardziej atrakcyjnymi oraz

postrzeganymi jako stabilniejsi i pewniejsi partnerzy biznesowi dla firm

światowych.198

Przytoczona powyżej korzyść często występuje w opracowaniach

naukowych oraz eksperckich, przy czym należy zaznaczyć, że wynika ona

bardziej z logiki i analizy, niż konkretnych mierzalnych wskaźników i danych.

pełny dostęp do światowych rynków finansowych - przyjęcie eurowaluty

poprzez otwarcie dla polskiej gospodarki szerszego dostępu do światowych

rynków finansowych, z założenia powinno dać polskim przedsiębiorstwom

łatwiejszy dostęp do cenowo korzystniejszej możliwości zdobycia kapitału.199

Podobnie do korzyści w postaci spadku krajowych stóp procentowych, problem

może stanowić prawdopodobieństwo zaistnienia powyżej opisanej korzyści, lecz

stopień i horyzont czasowy jej wykorzystania przez polskie przedsiębiorstwa.

Wielokrotnie w niniejszej pracy zobrazowano strategię zachowawczą polskich

firm, opisano szeroko zjawisko pasywności kredytowej badanych polskich

podmiotów gospodarczych oraz zwracano uwagę na główne źródło finansowania

polskich firm w postaci środków własnych. Powyższe pozwalają na sceptyczną

197

powszechnie akceptowane jako niezaprzeczalne korzyści z uczestnictwa w UWG, dokładna analiza w publikacjach D. K. Rosati," Czy Polska powinna przystąpić do strefy euro?", Gospodarka Narodowa, 10 (266) Rok LXXXIII/XXIV październik 2013, s. 14 i 17; A.Skworon, " Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro", Politechnika Opolska, Opole2007, s. 8; Walicka M., Konsekwencje przystąpienia Polski do strefy euro w percepcji przedsiębiorców, „Ekonomia i Prawo”, Polszakiewicz B., Boehlke J. (red.), Tom XII, nr 4/2013, s. 592 i 593; 198

na podstawie artykułu E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r. 199

na podstawie artykułu E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php, 6.09.2015 r.

110

ocenę wpływu opisywanej korzyści z przyjęcia eurowaluty na funkcjonowanie

i rozwój polskiej przedsiębiorczości. [patrz podrozdział 2.8., s. 86].

zwiększona swoboda inwestowania - celem wyjaśnienia powyższej korzyści

zacytujemy dr Pożarlik, pracownika naukowego Instytutu Europeistyki

Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie:" Fundusze emerytalne, powiernicze,

towarzystwa ubezpieczeniowe oraz zarządzający inwestycjami w firmach, którzy

dotąd ze względów regulacyjnych musieli inwestować głównie w krajowe

papiery wartościowe, będą mieli swobodę inwestowania w papiery wartościowe

wyemitowane w całej strefie euro bez konieczności ponoszenia ryzyka

walutowego".200

Kwestie inwestycji polskich przedsiębiorstw były wielokrotnie

omawiane w niniejszej pracy. Ponownie strategie zachowawcze, pasywność

kredytowa polskich przedsiębiorstw stanowią istotne bariery inwestycyjne przez

co możliwości, które daje uczestnictwo w strefie euro, mogą pozostać

niewykorzystane. [patrz rozdział I akapity dotyczące inwestycji

w poszczególnych podrozdziałach oraz podrozdziały 2.8., s. 86].

zwiększone obroty Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych - korzyść

wynikająca, ze spodziewanego efektu wstąpienia Polski do UWG, polegająca na

tym, że Warszawska Giełda Papierów Wartościowych stanie się częścią rynku

finansowego strefy euro. Inwestorzy ze strefy euro będą mogli inwestować

w akcje polskich spółek notowanych na WGPW bez ponoszenia ryzyka

kursowego. Można liczyć na to, że polski rynek uznany zostanie nie już jako

rynek wschodzący, ale jeden z ustabilizowanych rynków europejskich.201

zwiększony dostęp do europejskiego rynku obligacji - przystąpienie Polski do

obszaru jednowalutowego otworzy przed polskimi przedsiębiorstwami

możliwość pełnego uczestnictwa w europejskim rynku obligacji, gdzie podmioty

o niższej wiarygodności kredytowej oraz firmy z sektorów do tej pory

nieobecnych na rynkach finansowych mają łatwiejszy dostęp do kapitału.

Papiery dłużne wyemitowane przez polskie przedsiębiorstwa, pozbawione

ryzyka kursowego staną się atrakcyjniejsze dla inwestorów ze strefy euro.202

200

źródło: http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php 6.09.2015 r. 201



111

uproszczona konsolidacja sprawozdań finansowych - wprowadzenie w Polsce

euro uprości procedury księgowania i raportowania dla firm ze strefy euro

posiadających filie i odziały w Polsce (i odwrotnie). Obecnie firmy te prowadzą

rachunkowość w dwóch walutach, następnie w celu konsolidacji sprawozdań są

zmuszone przeliczać sprawozdania finansowe na walutę kraju, w którym

zlokalizowana jest główna siedziba firmy.203

Niewątpliwie istotne dla

przedsiębiorstw w kapitałem zagranicznym działających na terenie Polski. [patrz


pozytywne zmiany w makroekonomicznym otoczeniu przedsiębiorstw - nie

należy również zapominać, że spełnienie przez Polskę kryteriów konwergencji

z Maastricht spowoduje pozytywne zmiany w makroekonomicznym otoczeniu

przedsiębiorstw. Niska inflacja to między innymi bardziej przewidywalne

warunki podejmowania decyzji inwestycyjnych, z kolei niskie zadłużenie sektora

publicznego oraz niski deficyt budżetowy to mniejsze obciążenia fiskalne dla


W zakresie zagrożeń wynikających z przystąpienia Polski do strefy euro,

opracowania naukowe oraz publikacje specjalistyczne tematu wskazują na

niebezpieczeństwa wynikające ze wzrostu konkurencyjności ze strony firm działających

w strefie euro. Powyższe jest wynikiem, między innymi opisywanych zmian tj.

eliminacji ryzyka kursowego, zmniejszeniem kosztów transakcyjnych oraz większą

przejrzystością cenową. Opisane korzyści dla przedsiębiorstw polskich, są jednocześnie

zagrożeniem dla ich istnienia i rozwoju, ponieważ wspomniane pozytywnie oddziałują

na wszystkie podmioty gospodarcze członków UWG. Eliminacja zagrożenia związana

jest bezpośrednio ze zwiększeniem konkurencyjności polskich przedsiębiorstw poprzez

innowacyjność, podnoszenie jakości produkowanych dóbr lub oferowanych usług oraz

zmianę strategii na ekspansywną i nastawioną na maksymalizację zysku. Należy

podkreślić, że powyższe zmiany winny występować jako działania wyprzedzające

wstąpienie Polski do strefy euro. Powodem powyższej uwagi jest występowanie

przeciwstawnych cech charakteryzujących polskie firmy do wymienionych powyżej.

[patrz analizy podrozdział 2.5., s. 72, podrozdział 2.7., s. 83, podrozdział 2.9., s. 90] .

203



112

Do celów pracy badawczej, której efektem jest niniejsza praca, w głównie mierze

nastawionej na zapoznanie się i analizę możliwie szerokiego spektrum materiałów

źródłowych jako istotne i ważne w aspekcie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw

(lub nawet szerzej gospodarki), jak kluczowe i istotne należy wskazać opracowania:

J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos

zagadnienia społeczno-gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz

Sejmowych, Warszawa

J. Osiatyński, "Warunki gotowości Polski do wejścia do strefy euro", Artykuły,

Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012, s. 659

Szczególnie ważne jest opracowanie Biura Analiz Sejmowych, które w sposób

polemiczny przedstawia aspekt konkurencyjności polskiej gospodarki w przypadku

przystąpienia Polski do strefy euro. Autor opisywanego opracowania podawane korzyści

z członkostwa w UWG, czyli eliminację ryzyka kursowego, zmniejszenie kosztów

transakcyjnych oraz obniżkę stóp procentowych analizuje pod kątem konkretnego ich

oddziaływania na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw. Ze względu na

kompleksowość zastosowanego podejścia, jak również przejrzystość przeprowadzonego

wywodu, w dalszej części zredagowane i przytoczone zostały najważniejsze fragmenty

wspomnianego opracowania.

Autor opracowania Biura Analiz Sejmowych zwraca słusznie uwagę na aspekt

dotychczas nie poruszany szeroko w dyskursie publicznym i naukowym, że w zakresie

otoczenia instytucjonalnego polskich przedsiębiorstw przyjęcie waluty euro, poprzez już

obecne uczestnictwo Polski w UE ulegnie zaledwie niewielkim zmianom. Więc

instytucje (w szerokim znaczeniu „warunków gry”) decydujące w dużej mierze

o konkurencyjności przedsiębiorstw pozostaną bez zmian. To przecież już

z członkostwa w UE, a nie w strefie euro, wynikają takie kwestie, jak:

• warunki prowadzenia handlu zagranicznego określone w porozumieniach

międzynarodowych, w tym poziom ceł na produkty eksportowane czy na towary

importowane,

• reguły stosowania pomocy publicznej dla przedsiębiorstw,

• dostęp do środków z budżetu wspólnoty oraz warunki finansowe członkostwa (składka

do budżetu UE), 205

205

J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos zagadnienia społeczno gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa, s. 1

113

• regulacje dotyczące podatków pośrednich, tj. VAT-u i akcyzy,

• reguły formalne dla polityki makroekonomicznej, tj. postanowienia Paktu na rzecz

stabilizacji i wzrostu oraz tzw. paktu fiskalnego, które Polska postanowiła

zaakceptować.

Jak widać, ważne zmiany dla konkurencyjności polskich podmiotów gospodarczych

(polityka celna, stosowanie pomocy publicznej, możliwość korzystania ze środków

pomocowych UE) już nastąpiły w wyniku wejścia do UE. Zmiana waluty nie ma dużego

znaczenia dla otoczenia instytucjonalnego firm.206

W zakresie eliminacji ryzyka kursowego oraz pozytywnych zmian w zakresie

kontroli inflacji, zmian wynikających z przyjęcia eurowaluty opracowanie Biura Analiz

Sejmowych przeprowadza analizę, ich rzeczywistego oddziaływania na

konkurencyjność przedsiębiorstw wspierając się analizą doświadczeń krajów południa

Europy w latach 2000-2011, w tym również na tle gospodarek Niemiec, Francji

i Irlandii. Takie podejście pozwoliło na szerszą perspektywę badawczą oraz dostrzeżenie

pewnych mechanizmów makroekonomicznych, które stanowią istotne dopełnienie

pewnej utartej opinii o wymienionych korzyściach z przyjęcia eurowaluty.

Poziom nominalnego kursu walutowego, po jakim złoty zostanie zastąpiony

przez euro, jest bez wątpienia podstawowym parametrem określającym

konkurencyjność naszej gospodarki. Z jednej strony im słabszy złoty w momencie

wymiany waluty, tym tańsze są polskie produkty w strefie euro i droższe towary

importowane. Z drugiej jednak strony poziom nominalnego kursu walutowego

wyznacza siłę nabywczą polskich podmiotów za granicą, a wobec dużego tzw. wsadu

importowego w polskiej produkcji zbyt niski kurs wymiany może prowadzić do

podwyższonej inflacji w naszym kraju. Warto też przypomnieć, że poziom kursu

przeliczenia złotego na euro ustalany jest na drodze negocjacji z Komisją Europejską

dwukrotnie – najpierw przy określaniu tzw. parytetu centralnego, tj. „środka” korytarza

walutowego, jakim jest ERM II1, a potem ostatecznego kursu, po którym nastąpi

wymiana waluty. Należy pamiętać, że reguły wejścia do strefy euro dopuszczają

ewentualne korekty parytetu centralnego w ramach systemu ERM II, ale możliwa jest

tylko rewaluacja (umocnienie) kursu, więc kurs przejścia na euro musi być określony co

najmniej dwa lata przed ostatecznym wycofaniem złotego207

206

J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos zagadnienia społeczno gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa, s. 1 207

Tamże, s. 2

114

Mimo że w momencie porzucenia waluty narodowej znika problem nominalnego

kursu euro/złoty, nie oznacza to, iż konkurencyjność zewnętrzna polskich

przedsiębiorstw nie może podlegać erozji czy też wzmocnieniu. Mowa tutaj

o mechanizmie realnego kursu walutowego czy względnych zmianach w sile nabywczej

tej samej waluty w różnych krajach wynikającej z odmiennej dynamiki cen.208

Autor

przytaczanego opracowania poprzez wspomnianą wcześniej analizę krajów południa

Europy oraz zmiany wynikające z powyżej opisanych mechanizmów zauważa, że:

kraje południa utraciły konkurencyjność zewnętrzną (wzrósł deficyt na

rachunku obrotów bieżących),

pogłębia się nierównowaga zewnętrzna w całej strefie euro – na południu

deficyty na rachunku rosną, znajdując finansowanie w powiększających

się nadwyżkach na północy.209

Należy również podkreślić, że utrata konkurencyjności na skutek realnej aprecjacji

kursu walutowego jest bardzo istotną kwestią, bo w ramach unii walutowej nie jest

możliwa dewaluacja (deprecjacja) nominalnego kursu walutowego, która automatycznie

zwiększyłaby konkurencyjność danej gospodarki. Wobec niemożności zmian

nominalnego poziomu kursu walutowego poprawa konkurencyjności jest możliwa

w drodze tzw. wewnętrznej dewaluacji, która polega na spadku kosztów

funkcjonowania przedsiębiorstw, a to oznacza po prostu deflację i przede wszystkim

spadek kosztów pracy, czyli obniżkę płac. Takie dostosowanie musi odbyć się na drodze

głębokiej recesji i wysokiego bezrobocia [scenariusz krajów Południa]. 210

W przypadku obniżki stóp procentowych opracowanie Biura Analiz Sejmowych,

racjonalnie i analitycznie zwraca również uwagę na inne mechanizmy, niż działanie

dość obiegowo przedstawianego mechanizmu, że spadek kosztów kredytów oznacza

wzrost inwestycji, wzrost kapitału na rynku a przez to wzrost konkurencyjności.

Konkluzją opisywanego opracowania z zakresie stóp procentowych jest podanie

kluczowych warunków dla zaistnienia pożądanych pozytywnych efektów. Cytując za

autorem opracowania, problem stóp procentowych nie może być sprowadzony do

stwierdzenia, że im niższa stopa procentowa, tym wyższa konkurencyjność danej

gospodarki. Kryzys finansowy wyraźnie pokazał, że problemem może być także zbyt

niski koszt kapitału, który prowadzi do gwałtownego wzrostu znaczenia dźwigni

208


Tamże, s. 2 210

Tamże, s. 2 i 3

115

finansowej, czemu towarzyszy zwykle spekulacyjny wzrost cen aktywów

(nieruchomości i instrumentów finansowych), co destabilizuje gospodarkę i zwykle

kończy się bolesnym dostosowaniem, czyli kryzysem.211

Zatem, aby uzyskać pożądane

efekty wynikające z korzyści z przystąpienia do strefy euro, w postaci obniżki

krajowych stóp procentowych, niezbędne jest spełnienie następujących warunków:

kluczowa jest trwała konwergencja poziomu inflacji i rynkowych stóp

procentowych,

wymagana jest odpowiednia polityka makroostrożnościowa, tj. stały monitoring

i reagowanie nadzoru finansowego na takie przejawy niestabilności, jak zbyt

duży zakres dźwigni finansowej, wysoka dynamika cen aktywów czy

zbilansowanie sektora bankowego (stosunek depozytów do kredytów).212

W zakresie eliminacji ryzyka kursowego, jako efektu przystąpienia Polski do strefy euro

autor opracowania Biura Analiz Sejmowych słusznie zwraca uwagę, że rezygnacja

z narodowej waluty znacznie zmniejsza ryzyko kursowe, ale bynajmniej nie likwiduje

go całkowicie – problem kursu euro/złoty znika, ale wciąż będziemy musieli śledzić

takie kursy, jak: euro/dolar, euro/frank szwajcarski, euro/juan itd. Warto jednak

zauważyć, że w przypadku polskich przedsiębiorstw sytuacja jest jasna – 79% naszych

towarów trafia do innych krajów UE, więc członkostwo w strefie euro dla zdecydowanej

większości przedsiębiorstw eksportowych oznacza wyeliminowanie ryzyka kursowego.

Jeśli chodzi o import, sytuacja jest trochę inna – tutaj nasze obroty z UE to 59%, co jest

wynikiem dużego importu z Rosji – 10,2%, i z Chin – 9,4% (dane wg GUS). Taka

struktura importu ma swoje konsekwencje dla rozkładu ryzyka kursowego. Z Rosją

praktycznie całość rozliczeń jest prowadzona w dolarach amerykańskich (walutą dla

rynku ropy i gazu jest przede wszystkim dolar); chińskie przedsiębiorstwa także wolą

rozliczać się w dolarach, gdyż polityka ich banku centralnego polega na stabilizowaniu

kursu juan/dolar. Dla polskiego importu kwestia ryzyka kursowego będzie wynikała

z dwóch zmian, tj. faktycznego zniknięcia ryzyka w handlu ze strefą euro (największy

udział w polskim imporcie mają Niemcy – 21,9%) oraz ze zmiany ryzyka dolar/złoty na

dolar/euro.213

211


Tamże, s. 3 213

Tamże, s. 3

116

Dla dopełniania całokształtu należy przytoczyć informacje dotyczące kosztów

dla polskich firm, wynikających z wprowadzenia eurowaluty. Wspomniane wymagać

będą nakładów inwestycyjnych ze strony przedsiębiorstw, głównie w obszarach:

konieczności przystosowania do euro systemów informatycznych służących do

prowadzenia księgowości, płatności elektronicznych, fakturowania, naliczania

płac itp.;

szkolenia kadr dotyczącego posługiwania się nową walutą, jej rozpoznawania,

przeliczania pomiędzy pieniądzem narodowym, a euro;

dostosowania automatów wrzutowych, sprzedających artykuły spożywcze, bilety

komunikacyjne, bilety parkingowe itp. do przyjmowania monet euro.214

Ponadto należy zwrócić uwagę, że:

Wartości kontraktów, należności do zapłacenia, płac, udziałów w spółkach,

rachunków w bankach itp. będą musiały zostać przeliczone na euro.

Przedsiębiorcy będą musieli zadbać o to, aby kasy fiskalne podawały ceny

w euro i drukowały paragony z symbolem euro. Terminale do obsługi kart

płatniczych będą musiały zostać przystosowane do przyjmowania zapłaty

w euro.

Pewną niedogodnością dla przedsiębiorców będzie konieczność prezentowania

w okresie przejściowym podwójnych cen na produktach, w cennikach oraz

w katalogach. Dodatkowo, w okresie podwójnej cyrkulacji przedsiębiorstwa

będą musiały akceptować oba środki płatnicze, a także księgować wpływy w obu

walutach.

Przeliczenie cen ze złotego na euro spowoduje zmiany tzw. cen

psychologicznych (cen o końcówkach 99 groszy). Aby zachować efekt

psychologiczny przedsiębiorcy będą dążyli do zaokrąglenia przeliczonych cen w

górę do ulubionej końcówki. Oczywiście zaokrąglenia w górę zwiększą

przychody przedsiębiorcy. Istnieje jednak obawa, że konsumenci nauczeni

przykładem pierwszych krajów, które przyjęły euro, będą przywiązywać dużo

większą uwagę do konwersji cen z walut narodowych na euro, wymuszając na

firmach zaokrąglanie cen w dół.215

214


Tamże

117

ROZDZIAŁ IV

ZMIANA MODELU ZARZĄDZANIA W KONTEŚCIE

PRZYSTĄPIENIA DO STREFY EURO.

4.1. MODELE ZARZĄDZANIA.

W publikacjach tematu nauk o zarządzaniu pojęcie modelu zarządzania często

występuje zamiennie z terminem "style zarządzania przedsiębiorstwem". Ważną uwagę

stanowi silne powiązanie tego terminu z narodowym modelem zarządzania gospodarką.

Ten związek wynika, z istniejącego otoczenia instytucjonalnego i otoczenia

makroekonomicznego przedsiębiorstwa. Firma jako element sektora gospodarki

narodowej, zmuszona jest modyfikować swój model zarządzania do wspomnianych

powyżej uwarunkowań.

Od lat 70. XX wieku w procesie rozwoju korporacji transnarodowych (KTN),

głównych podmiotów biznesu międzynarodowego, trwa faza triady ekonomicznej. Po

okresie dominacji firm europejskich od połowy XIX wieku do II wojny światowej,

amerykańskich w latach 1945-1970, w latach 70. do walki konkurencyjnej w skali

światowej przyłączył się trzeci gracz – Japonia. W latach 80. inwestycje krzyżujące się

(między państwami triady) zdominowały działalność międzynarodową. U progu nowego

tysiąclecia także inne firmy z regionu Azji, chińskie, koreańskie i indyjskie rozpoczęły

podbój gospodarki światowej.216

Powyższy rys historyczny wskazuje na przyczyny

wykształcenia się trzech w pełni ukształtowanych modeli zarządzania: amerykańskiego

(zwanego liberalnym modelem zarządzania), europejskiego modelu zarządzania

(zwanym również biurokratycznym modelem zarządzania) oraz japońskiego modelu

zarządzania.217

Istnieje również kształtujący się na wskutek wspomnianych

krzyżujących się inwestycji pomiędzy państwami triady globalny model zarządzania. Ze

względów na różnice kulturowe, odmienność gospodarek oraz położenie geograficzne

Polski, jak i obecną pozycję światową nie będziemy rozpatrywać modeli: globalnego

oraz japońskiego (oparty o filozofię Kaizen, czyli skrótowo ciągłego doskonalenia, jej

216

M. Rozkwitalska," Zarządzanie międzynarodowe a modele zarządzania: amerykański, azjatycki, europejski, globalny", Organizacja i kierowanie nr 2 (132), Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2008, s. 1 217

na podstawie A. Dobrowolska wykłady, źródło: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/dobrowolska/2012-ZJ-wyklad/2012-PZJ-W3-style_zarzadzania_jakoscia.pdf, 10.09.2015 r.

118

elementy są obecne w systemach zarządzania firmami na terenie państw UE, ale nie

jako determinant modelu, lecz co najwyżej jego dopełnienie).

Ze względu na tematykę niniejszej pracy nie będziemy analizowali sposobu

kształtowania się czasoprzestrzennego danego modelu zarządzania w oparciu o dany

krąg kulturowy oraz historię państw wspomnianej triady. Celem realizacji założeń pracy

skupimy się jedynie na scharakteryzowaniu poszczególnych modeli poprzez określenie

najważniejszych ich cech i własności (z pominięciem z podanych powyżej przyczyn

modelu japońskiego i kształtującego się modelu globalnego).

Amerykański model zarządzania opiera się na następujących założeniach:

konkurencją: a) orientacja na klienta, b) konkurencyjność;

orientacją na zysk: a) zadowolenie udziałowców, b) preferowanie krótkich

terminów;

indywidualnością: a) nadrzędnym respektowaniem praw jednostki,

b) dostrzeganiem potrzeby osiągnięć, c) mobilność pracowników;

profesjonalizmem: a) specjalizacja, b) zawodowi managerowie.218

Cechami charakterystycznymi (wynikającymi z przyjętych założeń) amerykańskiego

modelu zarządzania są :

właściciel ma pozycję najmocniejszą: ma pełną suwerenność w decyzjach

dotyczących kapitału i doboru kadry kierowniczej oraz załoga ma

najsłabszą pozycję w przedsiębiorstwie;

zasada zarządzania zasobami ludzkimi: "angażuj i zwalniaj", mobilność

i elastyczność zatrudnienia, wolny rynek pracy;

częste innowacje;

podejście do jakości produkcji jako do problemu technicznego;

podejście: wyższa jakość podwyższa koszty;219

Europejski model zarządzania opiera się na następujących założeniach:

zarządzaniem między ekstremami, który opiera się na następujących

zagadnieniach: a) wybór pomiędzy jednostką, a firmą, b) indywidualizmem, czy

kolektywizmem, c) orientacją na długie, czy krótkie terminy;

218

Modele zarządzania, źródło: http://elstudento.org/articles.php?article_id=1998, 10.09.2015 r. 219

na podstawie A. Dobrowolska wykłady, źródło: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/dobrowolska/2012-ZJ-wyklad/2012-PZJ-W3-style_zarzadzania_jakoscia.pdf, 10.09.2015 r.

119

negocjacjami wewnętrznymi: a) stały dialog ze związkami zawodowymi,

b) partycypialne zarządzanie;

orientacją na ludzi: a) szanującą wolność wyborów, b) ostrożnością przy

zwolnieniach, c) społecznymi kryteriami wyboru;

uwzględnianiem różnic kulturowych: a) respektowanie autonomii w zarządzaniu

lokalnym. 220

Cechami charakterystycznymi (wynikającymi z przyjętych założeń) europejskiego

modelu zarządzania są :

wiele przepisów i standaryzacja działania;

silne związki zawodowe;

państwo angażuje się w procesy regulacji rynku pracy;

załoga współuczestniczy w zarządzaniu firmą;

pracodawcy zjednoczeni w związki;

pracodawca opiera swoją pozycję na wypracowanej reputacji jako manager;

słaba innowacyjność, brak głębszych zmian;

słaba fluktuacja kadr, wyrównane płace;

orientacja projakościowa;221

4.2. MODEL ZARZĄDZANIA POLSKIM PRZEDSIĘBIORSTWAMI I JEGO ZMIANA.

Dokonane opracowanie statystyczne danych dotyczących polskich

przedsiębiorstw oraz analizy poszczególnych obszarów działalności wspomnianych

[przyp. rozdziały I i II niniejszej pracy] pozwolą w dalszej części pracy na

scharakteryzowanie dominującego modelu zarządzania.

Wcześniej przedstawione modele zarządzania amerykański i europejski

w sposób znaczący różnią się przyjętymi założeniami (w niektórych przypadkach są

wręcz one swoim przeciwnościami). Amerykański i europejski model zarządzania

przedsiębiorstwem w obszarze zarządzania jakością stanowią właśnie swoje

przeciwności. Nie należy oczywiście powyższego rozumieć "zero - jedynkowo",

amerykańskie firmy poprzez globalne powiązania oraz eksport swoich produktów do

220

Modele zarządzania, źródło: http://elstudento.org/articles.php?article_id=1998, 10.09.2015 r. 221

na podstawie A. Dobrowolska wykłady, źródło: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/dobrowolska/2012-ZJ-wyklad/2012-PZJ-W3-style_zarzadzania_jakoscia.pdf, 10.09.2015

120

niemalże wszystkich krajów świata, przymuszone są do wdrożeń i zarządzania

systemami jakości. W szczególności wspomniane wdrożenia dotyczą firm z branży

motoryzacyjnej, spożywczej, czy też elektroniki użytkowej. Firmy amerykańskie, czy

też europejskie wykazujące globalny zasięg swojej działalności gospodarczej tworzą

zunifikowany, szczególnie mocno dynamicznie w ostatnich dekadach kształtujący się

wspominany wcześniej model globalny, będący swoistego rodzaju wypadkową

pozostałych modeli państw triady. Nastawienie projakościowe i zbiurokratyzowane do

systemów zarządzania jakością, ze szczególnym nastawieniem do niezależnych

certyfikacji ze strony trzeciej (audyt strony trzeciej - badanie firmy pod kątem zgodności

z wymaganiami danej normy, przeprowadzane przez auditorów niezależnej od danego

przedsiębiorcy jednostki certyfikującej), jest domeną firm europejskich. Europa,

rozumiana jako obszar gospodarczy ma szczególny wkład w ostatnie fazy rozwoju

modeli zarządzania jakością (Europejska Nagroda Jakości EAQ, Europejska Fundacja

Zarządzania Jakością EFQM, rozwój norm ISO). Historycznie rzecz ujmując

amerykańscy ekonomiści tworzyli podwaliny pod TQM (ang. Total Quality

Managment), czyli strategię zarządzania przez jakość, przy czym "niedoścignionym"

wzorcem podejścia projakościowego były, i nadal są przedsiębiorstwa z Japonii, które

swoją przewagę konkurencyjną w poprzednim wieku osiągnęły poprzez

wysokojakościową i innowacyjną produkcję. Stany Zjednoczone w szczególności firmy

motoryzacyjne widząc kształtującą się dysproporcję w zakresie konkurencyjności,

zmuszone były zbliżyć swój model zarządzania do modelu japońskiego. W latach 80

poprzedniego wieku w Stanach Zjednoczonych nastąpiła fala wdrożeń systemów

zarządzania jakością i ogólnie rosnące zainteresowanie jakością, przy czym osiągane

efekty powyższych zmian były dalekie od założeń, to znaczy nie osiągnięto znacznego

przybliżenia się do osiągnięć japońskich. W związku z powyższym, jak również ze

specyfiką gospodarki amerykańskiej wynikającej z dużego rynku wewnętrznego,

amerykańskie przedsiębiorstwa w dużej części porzuciły strategie projakościowe, na

rzecz nisko kosztowej (elastyczność form zatrudnienia, wolny rynek pracy),

innowacyjnej produkcji masowej. Konkludując amerykańskie firmy nastawione na

krótkoterminowe projekty zmian i udoskonaleń oraz na krótkoterminowy zwrot

z inwestycji oraz maksymalizację zysku, nie były przygotowane na mozolne, ustawiczne

i długotrwałe doskonalenie organizacji w każdym aspekcie jej działalności (podejście

TQM). Dodatkowo amerykańscy eksperci od zarządzania i nauk ekonomicznych

121

przeciwstawili w latach 90 minionego wieku strategii zarządzania przez jakość 222

-

reengineering223

.

W 1992 roku w hiszpańskim prawie przemysłowym zdefiniowano pojęcie

jakość, jako "zestaw właściwości i cech wyrobu lub usługi, które decydują o jego

przydatności do spełniania pewnych potrzeb". Definicja ta stała się podstawą dla

Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO) opracowania uniwersalnej

definicji jakości w normie ISO 8402. Europejskie firmy (przedsiębiorstwa z Europy

Zachodniej) i ich praktyka wypracowały europejski styl zarządzania jakością, który

wymusza spełnienie wymagań jakościowych, idealne wyspecjalizowanie zbioru cech

oraz umożliwia posługiwanie się w ocenach kryteriami obiektywnymi, które mogą

zostać udowodnione.224

Powyższe podejście dominuje w krajach UE, niestety poza

Polską, co łatwo wykazać poprzez analizę ilości wdrożeń i certyfikacji

znormalizowanych systemów zarządzania jakością.

Na podstawie danych ISO Survey225

z roku 2013 porównując wdrożenia

znormalizowanych systemów zarządzania (zarządzanie jakością, zarządzanie jakością

produktów medycznych, zarządzanie jakością branża automotive, bezpieczeństwo

informacji, zarządzanie środowiskiem, zarządzanie energią) widoczne są duże

dysproporcje pomiędzy Polską, a krajami UE (zdecydowanie nasilające się przy

porównaniu Polski i krajów strefy euro). Na następnej stronie przedstawiono

porównanie ilości działających systemów zarządzania w Polsce oraz w wybranych

krajach UE. Porównując należy uwzględniać wielkość gospodarki, ilość podmiotów

gospodarczych oraz specjalizacje narodowych gospodarek, jak i liczbę ludności

poszczególnych państw. Metodologia doboru krajów: kraje sąsiedzkie, kraje strefy euro

i kraj poza strefy euro, kraje mniejsze, porównywalne oraz większe, jeżeli chodzi

o liczbę ludności. Podobnie co do liczby podmiotów gospodarczych.

222

na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zarz%C4%85dzanie_przez_jako%C5%9B%C4%87, A. Hamrol, W. Mantura,"Zarządzanie Jakości. Teoria i praktyka", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, J. Łunarski, "Zarządzanie Jakością. Standardy i zasady", Wydawnictwo WNT, Warszawa 2012 223

Koncepcja biznesowa polegająca na wprowadzaniu radykalnych zmian w procesach biznesowych. Celem zmian jest osiągnięcie maksymalnej efektywności organizacji oraz redukcja kosztów, źródło: Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Reengineering, 11.09.2015 r. 224

W. Łukasiński, "Dylematy jakości", Zeszyty Naukowe nr 806/2009, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2009, s. 131 225

Strona internetowa organizacji ISO Survey, http://www.iso.org/iso/iso-survey

122

Norma

Pols

ka

Nie

mcy

Cze

chy

His

zpan

ia

Port

ugali

a

Węg

ry

Fra

ncj

a

Wło

chy

ISO 9000

Zarządzanie

jakością

10527 56303 12679 42632 7041 7186 29598 160966

ISO 13485

Jakość

wyrobów

medycznych

128 3905 305 218 62 97 1064 2061

ISO/TS 16949

Jakość

(automotive)

538 3209 637 902 162 336 1021 1171

ISO 14001

Środowisko 2220 7983 4792 16051 1326 1955 7940 24662

ISO 27001

Bezpieczeństwo

informacji

307 581 397 799 58 280 94 901

ISO 50001

Zarządzanie

energią

22 2477 16 196 11 13 86 258

Tabela 34 Ilość wdrożeń znormalizowanych systemów zarządzania w wybranych krajach UE w 2013 roku, źródło: ISO Survey

Różnice występujące pomiędzy Polską, a krajami takimi, jak Francja, Włochy

i Niemcy (mimo ich wielokrotności) nie zaskakują zważywszy na inne wskaźniki

makroekonomiczne wymienionych państw, przeciwnie do widocznych dysproporcji

pomiędzy Polską, a Czechami. Ilość wdrożonych znormalizowanych systemów

zarządzania przez polskie przedsiębiorstwa na poziomie porównywalnym z krajem tj.

Węgry (PKB całkowite Węgier 137,1 mld $ (2014), liczba ludności 9 849 tys., liczba

zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w 2013 roku - 1 688 169; PKB całkowite

Polski 546,6 mld $ (2014), liczba ludności 38 484 tys., liczba zarejestrowanych

podmiotów gospodarczych w 2013 roku - 4 070 26), jest wynikiem budzącym obawy.

Sytuacja związana z dużymi dysproporcjami, co do ilości znormalizowanych systemów

123

zarządzania w polskich przedsiębiorstwach na tle innych krajów UE (szczególnie

państw strefy euro), wskazuje na odstępstwo modelu zarządzania firm polskich od

europejskiego modelu zarządzania w zakresie zbiurokratyzowanych standardów i norm

oraz w zakresie strategii projakościowej.

Kolejnym założeniem różniącym w sposób przeciwstawny modele zarządzania

amerykański i europejski są kwestie związane z zatrudnieniem (warunki, rola

i odpowiedzialności, regulacje prawne rynku pracy). W wymienionym zakresie istnieją

znaczące różnice pomiędzy dominującym w Polsce modelem zarządzania, a modelem

europejskim charakterystycznym dla państw UE (w szczególności przynależnych do

UWG). Główne różnice:

poziom uzwiązkowienia pracowników - w roku 2012 średnie

uzwiązkowienie w UE wynosiło 23 %, co stanowiło wartość blisko

dwukrotnie większą niż w Polsce (dane CBOS za rok 2012 - 12 %). Dla

przykładu uzwiązkowienie: Niemcy - 18 %, Hiszpania - 19 %, Czechy -

17 %, Włochy - 35 %, Portugalia - 19 % ,Rumunia - 33 %, Węgry - 12 %,

Francja - 8 %, kraje skandynawskie blisko 70 %. Wynik Polski jest trzecim

od końca dla wszystkich krajów UE i Norwegii.226

w Polsce na przestrzeni lat dochodzi do licznych reform i zmian mających na

celu uelastycznienie i liberalizację rynku pracy. Dokonywane zmiany w tym

zakresie, mające stanowić remedium na wysokie strukturalne bezrobocie,

doprowadziły niestety do licznych patologii zatrudnienia. Nadmienić należy

wysoki odsetek osób zatrudnionych na umowy cywilno-prawne,

samozatrudnionych [problem opisywany w niniejszej pracy wielokrotnie,

patrz analiza mikroprzedsiębiorczości w Polsce] oraz osoby zatrudnione na

czas określony, jak również nieuregulowane i nadużywane przez firmy

outsourcingowanie pracy poprzez agencje pracy tymczasowej.227

Powyższe

wskazuje na znaczące odstępstwo od modelu zarządzania europejskiego

226

na podstawie Sedlak & Sedlak na podstawie danych z worker-participation.eu, źródło: http://www.rynekpracy.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.24/wpis.716, 11.09.2015 r. 227

na podstawie: Bankier.pl, Nowoczesne niewolnictwo, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Nowoczesne-niewolnictwo-3368257.html, 11.09.2015 r., Interia praca, Pracownik pod ścianą, http://praca.interia.pl/news-pracownik-pod-sciana,nId,724187, 11.09.2015 r., pulsHR.pl, http://www.pulshr.pl/prawo-pracy/nik-i-pip-zaciesnia-wspolprace-beda-razem-walczyc-przeciwko-patologiom-na-rynku-pracy,25213.html, 11.09.2015 r. Dziennik.pl, http://gospodarka.dziennik.pl/praca/artykuly/483405,fikcyjne-samozatrudnienie-przedsiebiorcy-z-jednosobowymi-firmami.html, 11.09.2015 r., Związek zawodowy Solidarność, http://www.solidarnosc-opel.pl/news.php?readmore=58&y=2009&m=9, 11.09.2015 r.

124

przez polskie firmy (stabilność zatrudnienia, prawne regulacje rynku pracy,

kolektywizm, inwestycja w kadry).

usytuowanie właściciela przedsiębiorstwa w polskich przedsiębiorstwach,

w szczególności w dominujących w sektorze przedsiębiorstw, podmiotach

MSP. Wspomniane oparte jest o hierarchiczny system [patrz podrozdział

2.4., s. 64], w którym właściciel o czym już wspominano, w zdecydowanej

większości tego typu podmiotów jednoosobowo zarządza wszystkimi

aspektami prowadzonej działalności. Mały stopień współodpowiedzialności

załogi oraz zaufania do profesjonalnej grupy zarządzającej (managerowie),

przybliżają polskie firmy do liberalnego modelu zarządzania, co stanowi

istotny problem z punktu widzenia rozbieżności z modelami zarządzania firm

z państw strefy euro i UE.

w zakresie tworzenia i funkcjonowania organizacji (związków)

pracodawców, istnieją w Polsce odpowiednie regulacje prawne - ustawa

z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców oraz 6

reprezentatywnych w skali kraju organizacji pracodawców oraz liczne

organizacje lokalne, branżowe i sektorowe. Należy jednak zwrócić uwagę na

niski poziom uczestnictwa polskich przedsiębiorstw w wymienionych

organizacjach (głównie za przyczyną sektora MSP). Największa i najstarsza

organizacja pracodawców Business Centre Club zrzesza tylko ok. 2500

podmiotów z całej Polski.228

Konkluzją podsumowującą powyższe rozważania jest stwierdzenie rozbieżności

modeli zarządzania polskich firm z europejskim modelem zarządzania oraz dużą

zbieżnością badanych z amerykańskim modelem zarządzania. Taka sytuacja powoduje

istotną barierę rozwojową oraz utrudnienie we współpracy z podmiotami działającymi

na terenie strefy euro. Szczególne utrudnienia mogą wynikać z niskiej świadomości

polskich przedsiębiorców o potencjale zasobów ludzkich oraz sposobu ich

wykorzystania, jak również z powodu stosowanego modelu hierarchicznego,

z nadmiernym udziałem właściciela. Bariera braku strategii projakościowej oraz

znormalizowanych systemów zarządzania (charakterystycznych dla europejskiego

228

źródło: Wolna Encyklopedia Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Organizacja_pracodawc%C3%B3w, 11.09.2015 r.

125

modelu zarządzania) uniemożliwia właściwą i partnerską współpracę podmiotów

polskich i tych działających w państwach UWG. Powyższe jest skutkiem wymogów

wynikających z norm, które wymagają objęcia systemem zarządzania podwykonawców

i dostawców - co w sposób oczywisty wyklucza większość polskich firm. Wytwarzane

dobra i usługi przez polskie firmy w sposób nie objęty tymi systemami zarządzania,

pozbawione zostaną istotnego waloru konkurencyjności wobec produktów i usług firm

działających według modelu europejskiego. Klienci i konsumenci z rynków UWG nie

traktują powyższych, jako dodatkowych walorów, lecz jako minimalne kryterium dla

dokonania decyzji zakupowej. Zmiany modelu zarządzania polskich firm, zgodnie ze

wskazaniami niniejszej pracy, winny być wprowadzane w sposób całościowy,

w ramach działań wyprzedzających przyjęcie przez Polskę eurowaluty. Takie zmiany

powinny odbywać się na drodze szerokich konsultacji z przedsiębiorcami i przy ich

aktywnym wsparciu, niezbędne jest wsparcie rządowe i legislacyjne. Finansowe

wsparcie dla przedsiębiorstw dokonujących zmian modelu zarządzania powinno być

zinstytucjonalizowane i opierać się o środki z funduszy strukturalnych UE

przeznaczonych na wsparcie dla Polski.

127

ZAKOŃCZENIE

Praca badawcza nad licznymi materiałami źródłowymi oraz analiza

i konfrontacja ich wyników, wykazała liczne różnice polskiej przedsiębiorczości,

w stosunku do firm europejskich. Duża część z nich wynika z poziomu rozwoju

gospodarki Polski na tle innych krajów UE, pozostałe z przyjętych założeń

rozwojowych. Należy zwrócić uwagę, że inne kraje byłego Układu Warszawskiego

(obecni członkowie UWG i UE) odmiennie od Polski w zakresie przyjętego modelu

zarządzania zbliżają się do dominującego w UE tzw. europejskiego modelu zarządzania.

Polska i firmy działające na jej terenie dokonują zmian, niejako w kierunku

przeciwnym, czyli wzmacniając pozycję liberalnego (amerykańskiego) modelu

zarządzania w sektorze polskiej przedsiębiorczości. Wskazane różnice, luki

kompetencyjne czy też odmienna struktura i kultura organizacyjna stanowią zagrożenia

(możliwe) dla polskich przedsiębiorstw w kontekście uczestnictwa Polski w UWG.

Odmienne modele zarządzania polskich firm i przedsiębiorstw działających

w państwach UWG, stanowią nieprzekraczalną barierę, w zakresie skorzystania przez

polskie firmy z szans rozwojowych wynikających z przyjęcia przez Polskę eurowaluty.

Obraz polskich przedsiębiorstw, ukazany w niniejszej pracy poprzez

opracowania licznych danych statystycznych oraz dokonane analizy wybranych

obszarów dotyczących ich funkcjonowania, znacząco odbiega od "medialnego" ich

przedstawienia. Polska przedsiębiorczość ukazana w oficjalnych opracowaniach

Ministerstwa Gospodarki, niczym nie odbiega od tej zobrazowanej w publikacjach

Konfederacji Lewiatan. Oczywiście problem nie tkwi w zgodności wspomnianych, lecz

w ich wspólnym podejściu do opracowań i analiz, dokonywanych niejako z góry

narzuconą tezą o niemalże idealnym funkcjonowaniu przedsiębiorstw w Polsce.

Niezwerbalizowana krytyka jest szkodliwa dla rozwoju przedsiębiorstw. Podkreślanie,

mimo istnienia argumentów i faktów świadczących o odmiennym stanie, roli sektora

przedsiębiorstw w polskiej gospodarce, o ich prężnym rozwoju oraz rosnącej

innowacyjności - jednoznacznie należy ocenić negatywnie. Zgodnie z potocznie znaną

zasadą, że "od samego mieszania herbata nie stanie się słodsza", tak też samo chwalenie

oraz przemilczanie patologii i źle funkcjonujących obszarów działalności polskich firm,

nie stanie się dla wspomnianych impulsem do dokonania niezbędnych zmian. Niezbędne

są zinstytucjonalizowane i prawne zmiany, w pierwszej kolejności otoczenia

128

makroekonomicznego polskich firm. Polska gospodarka, mimo naszego członkowstwa

w OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, organizacja

międzynarodowa o profilu ekonomicznym skupiająca 34 wysoko rozwinięte kraje

świata), buduję swoją pozycję konkurencyjną w oparciu o dyktat niskiej ceny

i produkcji nisko kosztowej (a zatem nisko jakościowej o niewysokim stopniu

zaawansowania technologicznego). Pozostałe kraje OECD (może poza Meksykiem

i Chile) swoją pozycję gospodarczą i konkurencyjność gospodarki krajowej opierają

o przeciwstawne do polskich założeń. Specjalizacje gospodarek krajów takich, jak

Szwecja, Niemcy, Francja, Włochy, Czechy, Słowacja, Hiszpania, Australia, Norwegia

oraz innych, są wielosektorowe, oparte na produkcji wysoko zaawansowanych

technologicznie i certyfikowanych jakościowo dóbr oraz świadczeniu

wysokojakościowych usług. Zaledwie takie proste porównanie stanowi przesłankę do

rewizji przyjętych założeń rozwojowych dla Polski. Dominujące w Polsce mikro

przedsiębiorstwa (pomijając nawet aspekt samozatrudnienia), zważywszy na analizę

dokonaną w niniejszej pracy (lokalny zakres działalności, dodatkowe źródło dochodu

pracowników najemnych, dominujący sektor handlu i napraw samochodów, strategia

zachowawcza, brak innowacyjności, luki kompetencyjne, brak specjalistycznych

struktur organizacyjnych np. zarządzających), nie mogą raczej stanowić konkurencji dla

firm ze wspomnianych krajów ( w większości państw UWG), a już definitywnie jest to

wykluczone na obszarach wymienionych krajów. Niezbędne są działania zmierzające do

konsolidacji mikro firm lub zrzeszania tych podmiotów w grupy oraz zmiany

w wymienionych wcześniej obszarach (szczególnie w zakresie strategii i luk

kompetencyjnych). Odejście od dalej postępujących zmian w zakresie urynkowienia

pracy tj. liberalizacja uregulowań prawnych, uelastycznianie stosunków pracy oraz

podążanie w myśl i zasad liberalnego modelu zarządzania. Powyższe działania

w zakresie urynkowienia pracy, dokonywane od co najmniej dekady w Polsce,

odróżniają nas coraz bardziej od europejskiego modelu zarządzania, który jest

charakterystyczny dla kontynentalnych państw członków UWG (oraz większości państw

OECD). Przeorientowanie stylu zarządzania gospodarką krajową, z liberalnego na

europejski będzie impulsem zmian w wyznaczonym kierunku dla polskich

przedsiębiorstw. Stąd w następnej kolejności można będzie dokonywać zmian

w obszarach i tematach, które poprzez niniejszą pracę zostały wskazane jako zagrożenia

rozwojowe i/lub wręcz patologie w funkcjonowaniu Polskich przedsiębiorstw.

129

Praca nie miała w założeniu być stanowiskiem w temacie pełnego członkostwa

Polski w UWG, gdyż takowe jest jasne dla autora wspomnianej. Przyjęte zobowiązania

traktatowe przez Polskę, obligują do przyjęcia eurowaluty, jedyna sporna kwestia to

termin wykonania zaakceptowanych przez wszystkie strony traktatów, zapisów w nich

zawartych oraz jakie działania uprzedzające należy wdrożyć. Ten ostatni aspekt sporny

był celem niniejszej pracy, i to w zakresie zawężonym do krajowego sektora

przedsiębiorstw. Jego realizacja ma charakter spójny, ale wykazujący się możliwościami

rozwojowymi. Przyjęta metodologia charakteryzująca się w wielu obszarach pracy

brakiem stanowczego stanowiska umożliwia dalszy dyskurs naukowy, jak również

stwarza możliwości ewaluacji opisywanej pracy.

Podsumowując efekty mojej wielomiesięcznej pracy nad niniejszą pracą,

oceniam je jako korzystne i ważne. Praca stanowi poprzez mnogość i odmienność

(stanowiska, metody statystyczne, metodologie badań) źródeł cenne opracowanie

obecnego stanu polskich przedsiębiorstw dla dalszych rozważań dotyczących tego

sektora krajowej gospodarki. Celowo selekcjonowane dane w poszczególnych obszarach

badawczych, a dotyczące tego samego okresu czasu tj. lat 2011 - 2013, stwarzają

możliwości dla dalszych rozważań w zakresie opracowywanego tematu , jak i innych

analiz i rozważań naukowych. Poza spojrzeniem w przyszłość, równie istotne z punktu

widzenia nauk ekonomicznych byłoby spojrzenie w przeszłość, celem zobrazowania

przyczyn i historyczno-społecznych uwarunkowań zobrazowanych w pracy zagadnień.

Powyższe mogłoby stanowić cenne uzupełnienie pracy lub stać się samodzielną, wartą

podjęcia się jej trudu pracą badawczą.

131

BIBLIOGRAFIA

WYDAWNICTWA ZWARTE I CIĄGŁE

1. A. Skworon, " Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro",

Politechnika Opolska, Opole2007

2. A. Dobrowolska wykłady, źródło: http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/

dobrowolska/2012-ZJ-wyklad/2012-PZJ-W3-style_zarzadzania_jakoscia.pdf

3. A. Hamrol, W. Mantura,"Zarządzanie Jakości. Teoria i praktyka", Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2002

4. A. Sawicka, I.D. Tymoczko, "Dlaczego polskie przedsiębiorstwa nie korzystają

z kredytu? Zjawisko zniechęconego kredyto(nie)biorcy", Materiały i Studia nr

310, Narodowy Bank Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2014

5. A. Stępniak-Kucharska, " Przekształcenia własnościowe polskiej gospodarki w

latach 1990–2012", Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 41

(1/2015), Uniwersytet Łódzki

6. D. K. Rosati," Czy Polska powinna przystąpić do strefy euro?", Gospodarka

Narodowa, 10 (266) Rok LXXXIII/XXIV październik 2013

7. E. Radomska, " Polska w strefie euro. Potencjalne skutki dla firm", źródło:

http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/283.php

8. J. Łunarski, "Zarządzanie Jakością. Standardy i zasady", Wydawnictwo WNT,

Warszawa 2012

9. J. Tomkiewicz, "Przyjęcie euro a konkurencyjność gospodarki", Infos

zagadnienia społeczno gospodarcze nr 10(147) z 23 maja 2013, Biuro Analiz

Sejmowych, Warszawa 2013

10. K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w

kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01


11. K. Puchalska, " Koszty dostosowawcze oraz korzyści z wprowadzenia euro dla

sektora przedsiębiorstw niefinansowych. Czego oczekują polskie

przedsiębiorstwa po przystąpieniu do strefy euro?", Narodowy Bank Polski,

Warszawa 2010

12. Łukasz Guza, "Zatrudnienie drugiej kategorii", Dziennik Gazeta Prawna nr

82/83 (3975/3976), z dnia 29 kwietnia 2015 r.

132

13. M. Gorynia, B. Jankowska, M. Pietrzykowski, P. Tarka, M. Dzikowska, "

Przystąpienie Polski do strefy euro a międzynarodowa konkurencyjność

i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw", Artykuły, Uniwersytet

Ekonomiczny w Poznaniu

14. M. Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw

w warunkach dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty

Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol. 1921, Częstochowa 2014

15. M. Rozkwitalska," Zarządzanie międzynarodowe a modele zarządzania:

amerykański, azjatycki, europejski, globalny", Organizacja i kierowanie nr 2

(132), Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2008

16. M. Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich

przedsiębiorstw 2014. Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja

Lewiatan, Warszawa 2014

17. Modele zarządzania, źródło: http://elstudento.org/articles.php?article_id=1998

18. Onet, B. Wyżnikiewicz, "Przedsiębiorstwa najszybszego wzrostu", źródło:

http://wiadomosci.onet.pl/przedsiebiorstwa-najszybszego-wzrostu/616hf

19. oprac. zbiorowe, " Dojrzałość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce", KPMG

Sp. z.o.o., Warszawa 2014

20. oprac. zbiorowe, " Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014

21. oprac. zbiorowe, " Obawy i nadzieje związane z wprowadzeniem euro

w Polsce", CBOS, Warszawa 2013

22. oprac. zbiorowe, " Ocena efektów wsparcia dużych przedsiębiorstw ramach

realizacji Polityki Spójności w Polsce", Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju,

Warszawa 2014

23. oprac. zbiorowe, " Stanowisko „Pracodawców Pomorza” w zakresie

przystąpienia do strefy euro", Pracodawcy Pomorza, Gdańsk 2013

24. oprac. zbiorowe, "Bilansowe wyniki podmiotów gospodarczych", GUS,

Warszawa 1997-2013

25. oprac. zbiorowe, "Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem

zagranicznym w 2013 r.", GUS, Warszawa 2014

26. oprac. zbiorowe, "Mikroprzedsiębiorczość w Polsce. Analiza barier rozwoju

i dostępu do finansowania", Fundacja Kronenberga przy Citi Handlowy,

Warszawa

133

27. oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku",

GUS, Warszawa 2013

28. oprac. zbiorowe, "Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank

Pekao, Warszawa 2015

29. oprac. zbiorowe, "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa

2014

30. P. Gajewski," Korzyści i szanse związane z przyjęciem euro",opracowanie

zbiorowe pod redakcją P.Kowalewskiego, G.Tchorka, J. Górskiego,

"Mechanizmy funkcjonowania strefy euro", NPB, Warszawa 2014

31. Pierwszy Milion Forbes, źródło: http://pierwszymilion.forbes.pl/masz-tylko-30-

procent-szans-na-sukces-jaki-zalozyc-biznes-,artykuly,173162,1,1.html

32. pod red. P. Zadura-Lichota, A.Tarnawa, " Raport o stanie sektora małych

i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2012–2013", PARP, Warszawa

2014

33. praca zbiorowa pod redakcją A. Sitko-Lutek, "Polskie firmy wobec globalizacji.

Luka kompetencyjna", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007

34. praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty,

liczby, przykłady", Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan,

Warszawa 2012

35. praca zbiorowa, "Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w 2012

roku", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014

36. Raport Ernst&Young, źródło: http://www.browary-polskie.pl/artykulPlik

/file_148.pdf

37. red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny,

Warszawa 2015

38. red. zbiorowa, "Polska w liczbach 2015", Główny Urząd Statystyczny,

Warszawa 2015

39. red. zbiorowa, "Przedsiębiorczość w Polsce", Ministerstwo Gospodarki,

Warszawa 2014

40. W. Łukasiński, "Dylematy jakości", Zeszyty Naukowe nr 806/2009, Uniwersytet

Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2009

41. Walicka M., Konsekwencje przystąpienia Polski do strefy euro w percepcji

przedsiębiorców, „Ekonomia i Prawo”, Polszakiewicz B., Boehlke J. (red.), Tom

XII, nr 4/2013

134

42. Z. Wołodkiewicz-Donimirski, "Eksport małych i średnich przedsiębiorstw

w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r., Biuro Analiz Sejmowych

STRONY INTERNETOWE

1. Bankier, http://www.bankier.pl

2. Centrum Badania Opinii Publicznej, http://www.cbos.pl

3. Encyklopedia Zarządzania, źródło: http://mfiles.pl

4. Eurostat, źródło: http://ec.europa.eu/eurostat

5. Exporter, http://www.exporter.pl/

6. Finansopedia Forsal, źródło: http://finansopedia.forsal.pl

7. Forbes, źródło: http://www.forbes.pl

8. Fundacja Agencji Rozwoju Regionalnego w Starachowicach,

http://www.farr.pl/pozyczki1/def_msp.pdf

9. ISO Survey, http://www.iso.org/iso/iso-survey

10. Keralla Reaserch, http://www.kerallaresearch.pl

11. Komisja Europejska, źródło: http://ec.europa.eu/polska

12. Ministerstwo Finansów, źródło: http://www.finanse.mf.gov.pl

13. Ministerstwo Gospodarki, źródło: http://www.mg.gov.pl

14. Money, źródło: http://www.money.pl

15. NBP Portal Edukacyjny, źródło: https://www.nbportal.pl/

16. Onet, źródło: http://wiadomosci.onet.pl

17. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, http://www.parp.gov.pl/

18. Pracodawcy Pomorza, http://pracodawcypomorza.pl

19. TaxCare, źródło: http://taxcare.pl

20. Wolna Encyklopedia Wikipedia, źródło: https://pl.wikipedia.org

21. Wynagrodzenia Sedlak&Sedlak, źródło: http://wynagrodzenia.pl

22. Związek zawodowy Solidarność, http://www.solidarnosc-opel.pl

135

SPIS ILUSTRACJI

SPIS TABEL

Tabela 1 Struktura przedsiębiorstwa w Polsce, źródło: GUS 2012 .............................................. 8

Tabela 2 Liczba MŚP według KE, źródło: http://www.forbes.pl/polska-w-czolowce-ue-pod-

wzgledem-liczby-firm,artykuly, 174418,1, 1.html, 21.07.2015 r., 21:00 ..................................... 12

Tabela 3 Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, źródło: http://www.coig.com.pl/lista-

upadlosci-firm.php, 21.07.2015r., 22:01...................................................................................... 13

Tabela 4 Liczba aktywnych mikro firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności,

źródło: oprac. własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku".

GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 18

Tabela 5 Liczba pracujących w aktywnych mikro firmach w roku 2012, źródło: oprac. własne na

podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 21

Tabela 6 Średnie zatrudnienie według rodzaju podstawowej działalności mikro firm w 2012,

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS ............................................................. 21

Tabela 7 Nakłady inwestycyjne w mikro firmach w roku 2012 według rodzaju podstawowej


2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.35 .................................................................................. 22

Tabela 8 Przychody mikro firm według PDK 2007, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm

w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.39 ....................................................................... 24

Tabela 9 Liczba aktywnych małych firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności,

źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012

roku". GUS, Warszawa 2014 ........................................................................................................ 27

Tabela 10 Liczba pracujących w aktywnych małych firmach w roku 2012, podział według PKD

2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych

w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 ............................................................................................ 28

Tabela 11 Średnie zatrudnienie według rodzaju podstawowej działalności małych firm w 2012,

źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS ............................................................. 29

Tabela 12 Nakłady inwestycyjne w małych firmach w roku 2012 według rodzaju podstawowej


2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.35 .................................................................................. 29

Tabela 13 Przychody małych firm według PDK 2007, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych

firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.39 ................................................................ 32

Tabela 14 Liczba średnich przedsiębiorstw według województw w 2012 roku, źródło:

opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012",

GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 33

Tabela 15 Liczba aktywnych średnich firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności,



Tabela 16 Liczba pracujących w średnich przedsiębiorstwach według województw w 2012

roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych

w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 ............................................................................................ 34

136

Tabela 17 Liczba pracujących w średnich przedsiębiorstwach podział według PKD 2007, źródło:

opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku".

GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 35

Tabela 18 Średnie zatrudnienie w średnich firmach według PKD 2007, źródło: opracowanie

własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku". GUS,

Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 36

Tabela 19 Średnia płaca w średnich przedsiębiorstwach według PKD 2007, źródło: opracowanie


Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 36

Tabela 20 Liczba aktywnych dużych przedsiębiorstw według województw w 2012 roku, źródło:

opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012",

GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 41

Tabela 21 Liczba aktywnych dużych firm w 2012 roku wg podstawowego rodzaju działalności,



Tabela 22 Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według województw w

2012 roku, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw

niefinansowych w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 ................................................................. 42

Tabela 23 Liczba pracujących w aktywnych dużych przedsiębiorstwach podział według PKD

2007, źródło: opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych

w 2012 roku". GUS, Warszawa 2014 ........................................................................................... 43

Tabela 24 Średnie zatrudnienie w dużych firmach według PKD 2007, źródło: opracowanie


Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 43

Tabela 25 Średnia płaca w aktywnych dużych przedsiębiorstwach według PKD 2007, źródło:

opracowanie własne na podstawie "Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku".

GUS, Warszawa 2014 ................................................................................................................... 44

Tabela 26 Efekty procesu przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych, źródło:

oprac. zbiorowe, "Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2012 roku", GUS, Warszawa

2013, s. 4 ...................................................................................................................................... 54

Tabela 27 Przedsiębiorstwa szybkiego wzrostu i gazele według klasy wielkości firmy w roku

2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS,

Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 56

Tabela 28 Przedsiębiorstwa wzrostowe według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło:

opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS, Warszawa

2014 ............................................................................................................................................. 57

Tabela 29 Przedsiębiorstwa stabilne według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło:


2014 ............................................................................................................................................. 57

Tabela 30 Przedsiębiorstwa schyłkowe według klasy wielkości firmy w roku 2012, źródło:


2014 ............................................................................................................................................. 57

Tabela 31 Przedsiębiorstwa szybkiego spadku według klasy wielkości firmy w roku 2012,

źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości", GUS,

Warszawa 2014 ............................................................................................................................ 57

137

Tabela 32 Przedsiębiorstw danego typu względem podstawowego rodzaju działalności (PKD)

w roku 2012, źródło: opracowanie własne na podstawie "Wybrane wskaźniki

przedsiębiorczości", GUS, Warszawa 2014 .................................................................................. 58

Tabela 33 Udział przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje w latach 2011-2013, źródło:

oprac. zbiorowe, "Działalność innowacyjna w Polsce", GUS, Warszawa 2014, s. 4 .................... 75

Tabela 34 Ilość wdrożeń znormalizowanych systemów zarządzania w wybranych krajach UE w

2013 roku, źródło: ISO Survey .................................................................................................... 122

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1 Liczba mikro firm wg województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro i małych firm w

roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 25 .......................................................................... 17

Rysunek 2 Średnie przychody mikro firm według województw, źródło: "Raport o sytuacji mikro

i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.40 ................................................. 25

Rysunek 3 Liczba aktywnych małych firm względem województw w 2012 roku, źródło: "Raport

o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.26 ....................... 26

Rysunek 4 Średnie nakłady inwestycyjne w małych firmach według województw, źródło:

"Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.36 ......... 30

Rysunek 5 Średnie przychody małych firm w 2012 według województw, źródło: "Raport o

sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.40 .......................... 31

Rysunek 6 Największe i najcenniejsze przedsiębiorstwa w Polsce według województw, źródło:

praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady",

Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 36 ..................... 40

Rysunek 7 Grupy mikroprzedsiębiorców na podstawie ich postawy w stosunku do prowadzonej

działalności, źródło: Fundacja Kronenberga ................................................................................ 68

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1 Osoby samozatrudnione, źródło:

https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_#!ctype=c&strail=false&bcs=d&

nselm=h&met_y=self_employed&scale_y=lin&ind_y=false&met_c=self_employed&scale_c=lin

&ind_c=false&idim=country:POL:AUT:BEL:HRV:BGR:DNK:C ....................................................... 11

Wykres 2 Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, źródło: http://www.coig.com.pl/lista-

upadlosci-firm.php, 21.07.2015,22:10 ......................................................................................... 14

Wykres 3 Liczba aktywnych mikro firm wg lat prowadzenia działalności w 2012 roku, źródło:

"Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s. 29 ........ 19

Wykres 4 Średnie nakłady inwestycyjne w mikro firmach według województw, źródło:

"Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014", Bank Pekao, Warszawa 2015, s.36 ......... 22

Wykres 5 Średnie wynagrodzenie w mikro firmach według PKD w roku 2013,

źródło:http://wynagrodzenia.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.513/wpis.3030, 3.08.2015

r. ................................................................................................................................................... 24

138

Wykres 6 Największe przedsiębiorstwa polskie utworzone po 1989 roku, źródło: praca

zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w Polsce. Fakty, liczby, przykłady", Polska

Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Warszawa 2012, s. 36 ................................ 39

Wykres 7 Oczekiwane formy wsparcia przez mikro przedsiębiorców w Polsce, źródło: Fundacja

Kronenberga ................................................................................................................................ 67

Wykres 8 Kluczowe zasoby firm sektora MMŚP według przedsiębiorców, źródło:

M.Starczewska-Krzysztoszek, " Curriculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw 2014

Finansowanie działalności i rozwoju.", Konfederacja Lewiatan, Warszawa 2014, s. 50 ............. 71

Wykres 9 Eksporterzy z sektora MSP według PKD 2007, źródło: Z. Wołodkiewicz-Donimirski,

"Eksport małych i średnich przedsiębiorstw w 2012 r.", Analizy nr 1(105) z 6 lutego 2014 r.,

Biuro Analiz Sejmowych, s. 3 ....................................................................................................... 81

Wykres 10 Płynność bieżąca polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M.

Okręglicka, " Zarządzanie płynnością finansową polskich przedsiębiorstw w warunkach

dekoniunktury gospodarczej – wybrane aspekty", Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Nr kol.

1921, Częstochowa 2014 ............................................................................................................. 85

Wykres 11 Płynność podwyższona polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M.



1921 ............................................................................................................................................. 85

Wykres 12 Cykl konwersji gotówki polskich przedsiębiorstw w latach 1996-2012, źródło: M.



1921, Częstochowa 2014 ............................................................................................................. 86

Wykres 13 Wskaźnik DESI - poziom cyfryzacji kapitału ludzkiego, źródło: K. Śledziewska, R.

Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital

Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015 ......... 91

Wykres 14 Udział MSP angażujących się w e-commerce, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk,

R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab

Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015 ............................... 92

Wykres 15 Przedsiębiorstwa polskie korzystające z serwisów chmur obliczeniowych, źródło: K.

Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych

MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa

2015 ............................................................................................................................................. 92

Wykres 16 Udział MSP korzystających z mediów społeczniościowych, źródło:K. Śledziewska, R.

Gabryelczyk, R. Włoch. " Go digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital

Economy Lab Working Paper nr 01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015 ......... 92

Wykres 17 Udział firm korzystających z oprogramowania klasy ERP i CRM, źródło: K.



2015 ............................................................................................................................................. 93

Wykres 18 Wskaźnik DESI zakresu wdrożenia ICT przez przedsiębiorstwa, źródło: K.



2015 ............................................................................................................................................. 93

139

Wykres 19 Wskażnik DESI państwa UE, źródło:K. Śledziewska, R. Gabryelczyk, R. Włoch. " Go

digital! Diagnoza luki w kompetencjach cyfrowych MSP", Digital Economy Lab Working Paper nr

01 (1/2015), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2015............................................................. 93

PRACA DYPLOMOWA - wsfip.edu.pl · 4 praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w...

Documents

Transcript of PRACA DYPLOMOWA - wsfip.edu.pl · 4 praca zbiorowa pod redakcją K. Giedrojć, "Przedsiębiorcy w...