Arbitraż – symbol społeczeństwa...

Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan ul. Klonowa 6, 00-591 Warszawa, tel. +48 (22) 845 95 50, faks +48 (22) 845 95 51, e-mail: [email protected], www.pkpplewiatan.pl

1

Europejskie Forum Nowych Idei

RAPORT OTWARCIA

Panel dyskusyjny:

Arbitraż – symbol społeczeństwa obywatelskiego

TERMIN PANELU: 28 września 2011, godz. 17.45 - 19.15

GŁÓWNE WYZWANIA TEMATYCZNE

Główne zagadnienia i kwestie do poruszenia w panelu:

Jakie są perspektywy rozwoju arbitrażu w krajach UE?

Czy arbitraż ma być niezależny, czy też rozwijać się w oparciu o instytucje unijne? Jaką rolę ma odgrywać środowisko arbitrażowe - czy ma działać pro-aktywnie, czy reagować na

zachodzące zmiany? Czy instytucje arbitrażu powinny aktywnie angażować się w tworzenie europejskiej polityki arbitrażowej?

Czy Unia Europejska nie powinna bardziej wspierać i rozpowszechniać wartości, jakie niesie ze sobą arbitraż handlowy?.

SZCZEGÓŁOWY OPIS ZAGADNIENIA

Autor: Sophie Nappert

FAKT: Badania wskazują, że około 63% dużych europejskich firm wybiera arbitraż zamiast postępowania sądowego jako sposób rozstrzygania sporów w sprawach gospodarczych.

FAKT: Jeżeli tylko mają możliwość wyboru, firmy europejskie preferują prowadzenie postępowania arbitrażowego w granicach UE.

FAKT: Szacuje się, że całkowita wartość „branży arbitrażowej” w Unii Europejskiej wynosi 4 miliardy Euro.

FAKT: Wdrażając prawodawstwo UE, zarówno instytucje UE jak i państw członkowskich muszą działać z poszanowaniem praw, przestrzegać zasad i promować stosowanie Karty Praw Podstawowych UE, która zaczęła obowiązywać wraz z wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego. Karta obejmuje również prawo do prowadzenia działalności gospodarczej (Artykuł 16).


2

(źródło: Dokument roboczy pracowników Komisji - Ocena skutków oddziaływania – dokument towarzyszący Propozycji Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (COM (2010) 748, SEC (2010) 1548, 14.12.2010).

Fakty mówią same za siebie. Jednakże pomimo znaczących danych liczbowych i silnego głosu biznesu opowiadającego się za arbitrażem, UE nie dopracowała się jeszcze w pełni uznawanej polityki arbitrażu.

Komisja Europejska przyznaje, że obecnie obowiązujące ramy prawne nie zapewniają w wystarczający sposób efektywności umów arbitrażowych w UE, co z kolei, stanowi zagrożenie dla prawa do prowadzenia działalności gospodarczej, które gwarantowane jest przez Europejską Kartę Praw Podstawowych.

Przedmiotem niniejszego panelu będzie analiza niezbędnych działań, które umożliwiłyby dynamiczny rozwój arbitrażu w kontekście europejskim i inicjatyw, które mogłoby podjąć środowisko arbitrażowe w celu stworzenia niezbędnego otoczenia prawnego sprzyjającego ożywieniu gospodarki europejskiej.

Podczas dyskusji poruszane będą następujące tematy:

Co stoi na przeszkodzie harmonijnej integracji uznanej na całym świecie i preferowanej formy rozwiązywania sporów biznesowych w europejskiej przestrzeni prawno-gospodarczej?

Jaką rolę powinny odgrywać w UE instytucje arbitrażu i izby gospodarcze? W 2009 roku, europejskie instytucje arbitrażowe obsłużyły 4.453 międzynarodowe postępowania arbitrażowe o łącznej wartości sięgającej ponad 50 miliardów Euro. Badania wskazują, że trend ten ma charakter wzrostowy.

Co pozwoli na zachowanie atrakcyjności Europy jako miejsca prowadzenia postępowania arbitrażowego w świetle nasilającej się konkurencji ze strony innych centrów arbitrażu takich jak Singapur czy Nowy Jork?

Wyzwania związane z przejrzystą i przewidywalną koordynacją postępowań sądowych i arbitrażowych w państwach członkowskich?

Czy polityka sprzyjająca rozwojowi arbitrażu stanowi zagrożenie dla stabilnego i przewidywalnego środowiska prawnego, biorąc pod uwagę fakt, że arbitraż w większości przypadków stanowi proces odbywający się w sferze sektora prywatnego bez apelacji i precedensu?

Czy wartości arbitrażu są spójne z wartościami, którymi kieruje się europejskie społeczeństwo obywatelskie?


3

STANOWISKA INSTYTUCJI I AUTORYTETÓW

Środowisko arbitrażu

Arbitraż handlowy

o Bruksela I : czy chcemy jej więcej, czy mniej? o Jaki jest wpływ prawodawstwa UE na arbitraż (sprawa

Jivraj i arbiter jako “pracownik”) – zagrożenie dla państw członkowskich jako centrów arbitrażu?

o Proponowana harmonizacja prawa umownego w UE – jakie ma być miejsce i rola trybunałów arbitrażowych (bez bezpośredniego dostępu do ETS) w kontekście interpretacji prawa UE?

o Anulowanie orzeczeń arbitrażowych na podstawie naruszenia europejskiego prawa materialnego w świetle zasady ochrony dobra publicznego

Arbitraż inwestycyjny: Traktat Lizboński i UE nie będąca państwem – czy europejskie ICSID (Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych) jest właściwym rozwiązaniem?

UE Jeśli chodzi o projekt raportu Parlamentu, to w tej chwili jest już jasne (i raczej zdumiewające) to, że Parlament pragnie pełnego powrotu do rozwiązań obowiązujących w czasach sprzed sprawy West Tankers, co stwierdzono w dokumencie z czerwca 2011 roku. W związku z tym arbitraż jest całkowicie wyłączony z Rozporządzenia Bruksela I, a cel Komisji Europejskiej czyli wyeliminowanie prowadzonych równolegle postępowań – został udaremniony.

Parlament Europejski dąży również do zachowania środków tymczasowych obowiązujących w państwach członkowskich (w tym sądowy zakaz wszczynania i dalszego prowadzenia postępowania przed sądem innego państwa) jeżeli tylko „są one zgodne” z prawodawstwem UE.

Środowisko biznesu Wartość arbitrażu handlowego dla biznesu w kontekście UE:


4

o Obecnie, środowisko biznesu posiada znacznie

większą wiedzę i znajomość arbitrażu. Dużo lepiej jest również zorganizowane w kwestii wymiany doświadczeń: CCIAG (Corporate Counsel International Arbitration Group posiada status obserwatora w Grupie Roboczej UNCITRAL)

o Środowisko biznesu jest również bardziej krytyczne w stosunku do tzw. „zalet” arbitrażu. Obecnie stwierdzenie, że arbitraż stanowi szybszą i tańszą ścieżkę postępowania niż sąd wywołuje rozbawienie.

o Zalet arbitrażu biznes upatruje gdzie indziej. Docenia możliwość sprawowania kontroli nad wyznaczaniem arbitrów i prowadzeniem procedury, prywatność postępowania, elastyczność procesu, wyrównanie szans stron, czy też specjalistyczny trybunał.

o Jednakże, środowisko biznesu podziela pogląd, że wspomniane zalety uzyskuje się kosztem przejrzystości i szybkości postępowania. Kontrola jakości postępowania arbitrów ma niejednolity charakter, a można wręcz stwierdzić, że niekiedy w ogóle nie występuje.

o Dobrze byłoby przedyskutować te zarzuty i zastanowić się, czy krytyka jest uzasadniona i jak pogodzić oczekiwania biznesu z realiami praktyki i procedury arbitrażu. Trzeba również dokładnie zbadać jaką rolę powinny odgrywać instytucje (które często są również izbami gospodarczymi), aby zbliżać do siebie praktyków, arbitrów i użytkowników arbitrażu.


5

DANE I WYKRESY

Wzrost liczby spraw. Liczba spraw kierowanych do instytucji arbitrażu w latach 1993-2007 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006AAA 207 187 180 226 320 387 453 510 649 672 646 614 580 586BCICAC 52 54 40 57 41 49 60 88 88 71 76 84 77 76CIETAC 486 829 902 778 723 645 609 543 731 684 709 850 979 981HKIAC 139 150 184 197 218 240 257 298 307 320 287 280 281 394ICC 352 384 427 433 452 466 529 541 566 593 580 561 521 593JCAA 3 4 7 8 13 14 12 10 17 9 14 21 11 11KCAB 28 33 18 36 51 59 40 40 65 47 38 46 53 47KLRCA 3 8 12 6 8 7 10 11 1 2 4 3 6 1LCIA 29 39 49 37 52 70 56 81 71 88 104 87 118 133SIAC 15 22 37 25 43 67 67 41 44 38 35 48 45 65SCC 78 74 70 75 82 92 104 73 74 55 82 50 56 141TOTAL 1392 1784 1926 1878 2003 2096 2197 2236 2613 2579 2575 2644 2727 3028 Żródło: Gary B. Born, International Commercial Arbitration, vol.I, Kluwer Law Arbitration, 20


6

ODNOŚNIKI MERYTORYCZNE:

I.

Dokument roboczy pracowników Komisji, Ocena skutków oddziaływania – dokument towarzyszący Propozycji Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (COM (2010) 748, SEC (2010) 1548, 14.12.2010).

2.4. INTERFEJS MIĘDZY ROZPORZĄDZANIEM A ARBITRAŻEM

2.4.1. Definicja problemu dotyczącego interfejsu pomiędzy Rozporządzaniem a Arbitrażem

2.4.1.1. Bieżące problemy

Arbitraż ma ogromne znaczenie w międzynarodowym obrocie handlowym. Stanowi sposób rozwiązywania zaistniałych między firmami sporów w procedurze pozasądowej, która posiada pewną przewagę nad postępowaniem sądowym, zwłaszcza jeżeli chodzi o poufność, szybkość i niesformalizowanie postępowania1.

Obecnie Rozporządzenie Bruksela I nie obejmuje arbitrażu. Wyłączenie arbitrażu można tłumaczyć istnieniem Konwencji nowojorskiej z 1958 roku o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych*, która wymaga, aby sądy Państw Umawiających się uznawały skuteczność prywatnych umów, które strony zobowiązują się poddać arbitrażowi oraz uznawały i wykonywały orzeczenia arbitrażowe wydane w innym Państwie Umawiającym się. Wszystkie państwa członkowskie są stronami tej Konwencji i jest ona również powszechnie ratyfikowana przez inne państwa.

Podczas gdy wyłączenie arbitrażu z Rozporządzenia umożliwiło jego rozwój w państwach członkowskich na podstawie Konwencji nowojorskiej oraz prawa krajowego, wielokrotnie zgłaszano trudności dotyczące relacji między postępowaniami arbitrażowymi a sądowymi. W rzeczywistości, dochodzi do sytuacji, w których wnioskuje się o interwencję sądów państwowych w sprawach, które zostały poddane arbitrażowi. Przykładowo, do sądu można występować o zasądzenie środka tymczasowego, pomoc w uruchomieniu postępowania arbitrażowego lub ocenę ważności umowy arbitrażowej. W tym ostatnim przypadku, strona podważająca ważność umowy arbitrażowej będzie na ogół występować do

1 Cf. Oxford Study on Civil Justice Systems in Europe, Fn. XX powyżej, pytanie 49.


7

sądu o wydanie decyzji również na podstawie meritum sprawy. To może doprowadzić do prowadzenia równoległych postępowań i wydawania sprzecznych orzeczeń przez sądy powszechne i trybunały arbitrażowe w sytuacji, gdy umowa uznawana jest za nieważną w jednym państwie członkowskim a w drugim - za ważną.

Ten problem pojawił się niedawno w sprawie West Tankers2. Strony umowy handlowej poddały ją arbitrażowi w Londynie, ale jednocześnie do sądu włoskiego wpłynął pozew o odszkodowanie (we Włoszech doszło do szkody), motywowany nieważnością umowy arbitrażowej. Pojawia się pytanie, czy postępowanie w sądzie włoskim było objęte zakresem obowiązywania Rozporządzenia Bruksela I. Trybunał uznał, że jeżeli strona umowy arbitrażowej wszczęła postępowanie w sprawie podnosząc w niej na wstępie zarzut nieważności klauzuli arbitrażowej to postępowanie objęte jest zakresem stosowania Rozporządzenia Bruksela I. To oznacza, że orzeczenie wydane w sprawie obowiązuje w UE - zgodnie z Rozporządzeniem - i może nie dopuścić do dalszego prowadzenia postępowania arbitrażowego w tej sprawie czy też do późniejszego uznania i wykonania orzeczenia arbitrażowego. Tego typu sytuacja zachęca stronę pragnącą uciec od umowy arbitrażowej do twierdzenia (możliwie, że w złej wierze), że umowa jest nieważna i do wszczęcia postępowania w sprawie - w państwie członkowskim, w którym ma szansę uzyskać korzystną decyzją.

Decyzja w sprawie West Tankers ujawniła realne ryzyko nadużywania taktyki sądowej w oparciu o Rozporządzenie. Fakt, że powód działający w złej wierze może uciec od umowy arbitrażowej wszczynając postępowanie sądowe w sprawie w „zaprzyjaźnionej” jurysdykcji stanowi zagrożenie dla efektywności arbitrażu w Unii Europejskiej. Obecna sytuacja może stwarzać dla stron zachętę do prowadzenia arbitrażu poza UE, aby uzyskać większą pewność prawną postępowania arbitrażowego, co z kolei podważa atrakcyjność arbitrażu prowadzonego na terytorium UE.

2.4.1.2. Kto ponosi skutki?

Główne zainteresowane strony to duże firmy europejskie, które wybierają arbitraż jako metodę rozstrzygania sporów z kontrahentami handlowymi a także europejskie instytucje arbitrażu.

2.4.1.3. Zakres problemu

Obecne ramy prawne nie zabezpieczają w sposób wystarczający efektywności umów arbitrażowych w UE. W związku z tym powstaje ryzyko równoległego prowadzenia postępowań sądowych i arbitrażowych, co jest nie tylko kosztowne i czasochłonne

2 Sprawa C‐185/07. Zestawienie odpowiednich orzeczeń ETS zawiera Annex VII.


8

dla zainteresowanych firm, ale stwarza również zagrożenie uzyskania sprzecznych orzeczeń. Wyniki konsultacji publicznych oraz przykłady spraw omawianych w literaturze prawnej wyraźnie wskazują na istnienie tego problemu, choć jego dokładny zakres trudno jest skwantyfikować, głównie ze względu na poufność postępowań arbitrażowych.

Efektywność arbitrażu ma kluczowe znaczenie dla wielu dużych firm i międzynarodowych korporacji, które regularnie korzystają z tej ścieżki rozwiązywania sporów. Badania wykazują, że około 63% dużych firm europejskich wybiera arbitraż zamiast postępowania sądowego jako metodę rozstrzygania sporów w sprawach gospodarczych, głównie ze względu na poufność i szybkość postępowania arbitrażowego3. Jeżeli mają możliwość wyboru, firmy europejskie wybierają arbitraż w EU, a najbardziej popularne centra arbitrażu to Londyn i Paryż, zaraz za nimi plasują się Genewa, Sztokholm i Nowy Jork4. Atrakcyjność arbitrażu w Europie jest również istotna dla europejskich instytucji arbitrażu, które pomagają stronom w procesie arbitrażu - np. przy wyborze arbitrów, organizacji przesłuchań oraz finalizowaniu orzeczenia – i pobierają opłaty za świadczone usługi. W 2009 roku, europejskie centra arbitrażowe obsłużyły 4.453 międzynarodowe sprawy arbitrażowe o łącznej wartości na ponad 50 miliardów Euro i trend ten ma charakter wzrostowy5. Oceniając według wartości spraw (i pomijając centra specjalizujące się w obsłudze wybranych sektorów gospodarki, np. London Maritime Lawyers' Association), najważniejszą obecnie instytucją arbitrażu w UE jest International Chamber of Commerce (Międzynarodowa Izba Handlowa) w Paryżu, a na drugim miejscu znajduje się London Court of International Arbitration (Londyński Sąd Arbitrażu Międzynarodowego) 6. Również mniejsze centra takie jak Vienna International Arbitration Centre w Austrii, Netherlands Arbitration Institute w Holandii, niemiecki DIS oraz Stockholm Chamber of Commerce w Szwecji odgrywają ważną rolę w europejskim arbitrażu7. Całkowita wartość branży arbitrażowej w UE szacowana jest na 4 miliardy Euro8. Europejski arbitraż stoi w obliczu narastającej konkurencji ze strony instytucji arbitrażowych w Azji. Należy odnotować, że Singapore International Arbitration Centre jest jedną z najszybciej rozwijających się instytucji arbitrażowych. W ciągu ostatnich 9 lat liczba rozpatrywanych w Singapurze spraw wzrosła o ponad

3 Badanie: Oxford Study on Civil Justice Systems in Europe, pytanie 48, 49; 95% ankietowanych firm zatrudnia

ponad 250 pracowników. 4 Badanie CSES, str. 90, 91.

5 Badanie CSES, str. 86.


7 Badanie CSES, str. 90, 91.



9

300% a pod względem liczby prowadzonych spraw Singapur jest obecnie piątym największym na świecie centrum arbitrażu9.

Cele

Konkretnym celem jest zapewnienie przejrzystej i przewidywalnej koordynacji postępować sądowych i arbitrażowych, co pozwoli na zachowanie i podniesienie atrakcyjności UE jako miejsca arbitrażu.

Celem operacyjnym jest unikanie równoległych postępowań sądowych i arbitrażowych oraz ograniczenie możliwości pomniejszania wagi postępowania arbitrażowego poprzez nadużywanie taktyki sądowej.

2.4.2. Potrzeba działań UE (Subsydiarność)

Opisane powyżej problemy spowodowane zostały przez delimitację zakresu Rozporządzenia Bruksela I, interpretowanego w świetle orzecznictwa sądów powszechnych. Dlatego też wszelkie modyfikacje zakres Rozporządzenia, czy to rozszerzające czy ograniczającego jego zakres, wymagają interwencji europejskiego ustawodawcy i w związku z tym, z natury rzeczy, państwa członkowskie nie mogą ich przeprowadzić samodzielnie.

2.4.3. Opis opcji polityki

Opcja 1: Status quo

Jeżeli utrzymane zostanie status quo, arbitraż pozostanie wyłączony z zakresu stosowania Rozporządzenia. Jednakże, w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, postępowanie sądowe prowadzone w sprawie, w której podnosi się na wstępie zarzut nieważności umowy arbitrażowej objęte jest zakresem stosowania Rozporządzenia, co umożliwia prowadzenie równoległych postępowań i może doprowadzić do wydania sprzecznych orzeczeń rozstrzygających spór oraz umożliwić stronie pragnącej uciec od działania umowy arbitrażowej „sabotowanie” postępowania arbitrażowego.

Opcja 2: Rozszerzenie wyłączenia arbitrażu z zakresu stosowania Rozporządzenia

Zgodnie z tą opcją, wyłączenie arbitrażu z zakresu stosowania Rozporządzenia Bruksela I byłoby rozszerzone i obejmowałoby nie tylko postępowanie arbitrażowe, ale także sądowe związane z postępowaniem arbitrażowym, w szczególności postępowanie, w którym podważa się ważność umowy arbitrażowej. Uznanie i wykonanie wydanego orzeczenia nie podlegałoby przepisom Rozporządzenia, tylko 9 Badanie CSES, str. 89.


10

prawa krajowego.

Opcja 3: Zwiększenie efektywności umów arbitrażowych

Ta opcja zwiększyłaby efektywność umów arbitrażowych poprzez włączenie powszechnych zasad dotyczących pewnych aspektów arbitrażu do Rozporządzenia Bruksela I. Zasadniczo, zasada lis pendent (zawisłości sprawy) zostałaby włączona do Rozporządzenia, przez co sąd, w którym wszczęto postępowanie w sprawie sporu obejmującego umowę arbitrażową musiałby zawiesić postępowanie jeżeli sąd właściwy dla miejsca arbitrażu lub trybunał arbitrażowy rozpatruje kwestię istnienia, ważności czy skutków działania umowy arbitrażowej. W efekcie, strony umowy arbitrażowej zawsze miałyby możliwość zapewnienia, że sprawa będzie rozpatrywana jedynie przez trybunał arbitrażowy lub sąd właściwy dla miejsca arbitrażu. Dzięki temu nie dochodziłoby do prowadzenia równoległych postępowań i stosowania taktycznych manewrów sądowych w celu „sabotowania” postępowania arbitrażowego. Element ten może być wdrożony niezależnie (Opcja 3A) lub w powiązaniu z usprawnionym systemem uznawania i wykonywania orzeczeń arbitrażowych, który szedłby dalej niż Konwencja nowojorska z 1958 roku (Opcja 3B). System ten można ograniczyć do przyjęcia jednolitej procedury uznawania i wykonywania orzeczeń, podobnej do istniejącej procedury exequatur obowiązującej w sądach powszechnych, przy zachowaniu podstaw odmowy określonych w Konwencji nowojorskiej z 1958 roku lub przy ograniczeniu powodów odmowy poza tymi w Konwencji nowojorskiej, a także stosować w sytuacjach wydania sprzecznych orzeczeń sądowych lub arbitrażowych.

2.4.4. Odrzucone opcje polityki

W następstwie przeprowadzonych konsultacji publicznych, opcja 3B została odrzucona, ponieważ uzyskała małe poparcie. Generalnie, interesariusze są zdania, że Konwencja nowojorska z 1958 roku działa w sposób zadawalający w zakresie uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, i że nie ma potrzeby regulowania tej kwestii na poziomie europejskim. Dlatego też, dalsze rozważanie tej opcji nie ma sensu.

2.4.5. Analiza skutków oddziaływania zachowanych opcji

2.4.5.1. Opcja 1: Status quo

(a) Skuteczność osiągnięcia celu: Utrzymanie status quo nie przyczyni się do osiągnięcia określonych powyżej celów. Firmy, które wybrały arbitraż w jednym kraju będą nadal narażone na ryzyko, że umowa arbitrażowa zostanie uchylona przez sąd w innym - możliwe że „mniej przyjaznym” arbitrażowi - kraju. (b) Kluczowe skutki oddziaływania: (i) Skutki ekonomiczne: Chociaż całkowita liczba spraw arbitrażowych w UE jest stosunkowo skromna, to jednak średnia wartość tych spraw jest bardzo wysoka (ponad 1 milion Euro na sprawę). Jeżeli w grę wchodzą tak duże


11

pieniądze, firmy będą musiały mieć pewność, że wybrana przez nich metoda rozstrzygania sporów nie będzie zagrożona przez nadużywanie przez ich oponentów taktyki sądowej. W tym kontekście, potencjalne konsekwencje decyzji w sprawie West Tankers postrzegane są w środowisku arbitrażowym jako bardzo negatywne a interesariusze podkreślają potrzebę reform10. Zważywszy, że orzeczenie w sprawie West Tankers zapadło stosunkowo niedawno, w chwili obecnej nie ma jeszcze „twardych” dowodów wskazujących na utratę pozycji centrów arbitrażu w UE na rzecz instytucji spoza UE, ale istnieją poważne obawy, że wkrótce do tego dojdzie11.

Jeżeli środowisko biznesowe zrezygnuje z arbitrażu w Europie, europejska branża arbitrażowa narażona będzie na ryzyko utraty znaczącej części swej obecnej wartości szacowanej na 4 miliardy Euro. Co więcej, te firmy europejskie, które obecnie korzystają z arbitrażu w UE będą zmuszone do ponoszenia kosztów prawnych w związku z adaptacją dotychczasowych strategii rozstrzygania sporów.

(ii) Prawa podstawowe: Nadal będzie istniało ryzyko postępowania prowadzonego równolegle w sądzie i trybunale arbitrażowym oraz ryzyko „sabotażu” postępowania arbitrażowego. Sytuacja ta może się niekorzystnie odbić na efektywności wymiaru sprawiedliwości oraz swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej, ponieważ nie zapewnia tego, że wola stron będzie należycie wykonana.

(iii) Państwa trzecie: Obecnie, europejskie centra arbitrażu przyciągają nie tylko firmy europejskie, ale również te spoza UE. Jeżeli ramy prawne arbitrażu stracą na atrakcyjności w następstwie decyzji w sprawie West Tankers, to firmy spoza UE będą przenosić rozstrzyganie sporów do instytucji arbitrażu spoza UE.

2.4.5.2. Opcja 2: Rozszerzenie wyłączenia arbitrażu z zakresu stosowania Rozporządzenia

(a) Skuteczność osiągnięcia celu: Ta opcja pozwoli na częściowe osiągnięcie określonych powyżej celów. Rozwiane zostaną wątpliwości dotyczące efektywności umów arbitrażowych w UE i firmy z UE będą mogły prowadzić postępowania arbitrażowe bez groźby ponoszenia kosztów stosowanych przez drugą stronę taktycznych manewrów opóźniających rozstrzygnięcie sporu. Jednakże, nadal pozostanie ogólny problem równoległego prowadzenia postępowania sądowego i arbitrażowego oraz ryzyko wydania sprzecznych orzeczeń. Co więcej, całkowite wyłączenie z zakresu stosowania Rozporządzenia wszystkich orzeczeń w sprawach obejmujących umowy arbitrażowe umożliwiłoby cynicznym stronom „torpedowanie”




12

uznania i wykonania orzeczenia poprzez stwierdzenie, że strony zawarły umowę arbitrażową. Poza tym, opcja 2 stoi w sprzeczności z celem utworzenia w Unii Europejskiej rzeczywistego obszaru sprawiedliwości, ponieważ spowodowałaby denacjonalizację części zasad, które zostały zharmonizowane na poziomie europejskim. Orzeczenia, które obecnie funkcjonują zgodnie z Rozporządzeniem Bruksela I przestałyby obowiązywać. Ich uznanie i wykonanie w innym państwie członkowskich ponownie podlegałoby przepisom praw krajowych 27 państw członkowskich. Byłby to krok wstecz w tworzeniu europejskiego obszaru sprawiedliwości w ujęciu cywilistycznym i należy go unikać. (b) Kluczowe skutki oddziaływania: (i) Skutki ekonomiczne: Zasadniczo, wyeliminowane zostanie ryzyko związane z możliwością nadużywania taktyki sądowej, które obrazuje decyzja w sprawie West Tankers. Jednakże nadal będzie istniało ryzyko prowadzenia równoległych postępowań sądowych i arbitrażowych. Arbitraż w UE bardziej zyskałby na atrakcyjności w oczach firm europejskich niż w przypadku opcji 1. Jednocześnie, opcja ta zabezpiecza atrakcyjność europejskich centrów arbitrażu lepiej niż opcja 1, chociaż pewne braki obecnie obowiązujących ram prawnych mogą nadal pomniejszać atrakcyjność instytucji arbitrażu w UE w stosunku do pewnych konkurentów spoza UE. (ii) Koszty finansowe: Koszty wdrażania modyfikacji byłyby minimalne. (iii) Prawa podstawowe: W przypadku tej opcji, odpowiedź na pytanie o to, czy sąd może prowadzić postępowanie w sprawie, w której zakończono postępowanie arbitrażowe będzie w pełni uzależniona od prawa krajowego. Dlatego też nadal istniałoby ryzyko prowadzenia równoległych postępowań, co miałoby negatywny wpływ na efektywność dochodzenia sprawiedliwości i swobodę prowadzenia działalności gospodarczej. Następowałaby konsolidacja atrakcyjności arbitrażu w UE.

2.4.5.3. Opcja 3A: Zwiększenie efektywności umów arbitrażowych

(a) Skuteczność osiągnięcia celów: Opcja ta pozwoli na pełne osiągniecie wskazanych celów. Zapewni efektywność umów arbitrażowych dzięki wyeliminowaniu ryzyka równoległych postępowań przez co ograniczy możliwości nadużywania taktyki sądowej. Zapewni także to, że wszystkie orzeczenia, które obecnie funkcjonują w UE utrzymają swoją ważność.

(b) Kluczowe skutki oddziaływania: (i) Skutki ekonomiczne: Podobnie jak opcja 2, opcja 3A wyeliminuje ryzyko nadużywania taktyki sądowej przynosząc określone powyżej korzyści. Poza tym, opcja 3A wyeliminuje również ryzyko równoległych postępowań sądowych i arbitrażowych przez co znacząco podniesie atrakcyjność arbitrażu w UE i europejskich centrach arbitrażu. Europejska branża arbitrażowa będzie mogła utrzymać i wzmocnić swoją obecną pozycję. (ii) Koszty finansowe: Podobnie jak w przypadku opcji 2, nowelizacja Rozporządzenia pociągałaby za sobą minimalne koszty związanego z jej wdrożeniem przez państwa członkowskie. (iii) Prawa podstawowe: Opcja ta zwiększy efektywność występowania do trybunału


13

(artykuł 47 Karty) dla firm, które zamierzają podważyć (w dobrej wierze) umowę arbitrażową, ponieważ ustanowi jasno określone i przejrzyste ramy prawne dla tego typu procedury, wyraźnie określając zasady pozwalające na zwiększenie pewności prawnej i unikanie taktyki opóźniania rozstrzygnięcia sporu. Jednocześnie przyczyni się do zapewnienia w całej UE maksymalnego poszanowania woli stron, co umocni ich swobodę zawierania umów i swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, o której mowa w artykule 16 Karty. (iv) Państwa trzecie: Można oczekiwać wzrostu atrakcyjności arbitrażu w UE.


14

II.

Autor: Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz

„Projekt Rozporządzenia Bruksela I Parlamentu Europejskiego: Powrót do

czasów sprzed sprawy West Tankers?”

Trudno jest nie zgodzić się ze stwierdzeniem prof. Van Houtte’na z 2005 roku, że

arbitraż prawdopodobnie nie zyskał ze strony władz UE należnej mu uwagi.

Prowadzone w ubiegłym roku przez Komisją Europejską prace nie pozostawiły cienia

wątpliwości, że ta polityka się zmieni. Szczególnie istotne z punktu widzenia

stworzenia dla arbitrażu w UE solidnych fundamentów, było zainteresowanie Komisji

wyłączeniem wszelkich podstaw prawnych do prowadzenia postępowania

równoległego w stosunku do postępowania arbitrażowego. (Propozycja Komisji

dotycząca Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jurysdykcji i

uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i

handlowych, COM (2010) 748,).

Sławna już sprawa West Tankers wyraźnie wykazała, w jaki sposób równoległe

prowadzenie postępowań i narzędzia „poszukiwania najlepszego forum do

rozstrzygania sporów” mogą sparaliżować postępowanie arbitrażowe, nawet jeżeli

sam proces arbitrażu przebiega szybko i reprezentuje dobrą jakość.

Dlatego zdumiewające jest to, że Parlament Europejski w swoim projekcie

Rozporządzenia z 28 czerwca 2011, w sprawie Rozporządzenia Bruksela I

(2010/0383(COD)) odmówił uznania propozycji Komisji (i ustaleń ETS w sprawie

West Tankers) i poprzez zmianę art. 1.2.(d) Rozporządzenia dokonał wyłączenia z

zakresu stosowania Rozporządzenia nie tylko arbitrażu, ale również wszystkich

„postępowań sądowych orzekających o ważności lub zakresie właściwości arbitrażu

jako kwestii nadrzędnej lub jako zagadnieniu dodatkowym lub wstępnym”.


15

Czy propozycja Parlamentu powinna być traktowana jako krok wstecz w rozwoju

europejskiego procesu harmonizacji instrumentów sądowych? Zakładamy, że tak i że

podlega ona krytyce, między innymi z następujących powodów:

a. Stoi w sprzeczności z ustaleniami wynikającymi z szeroko zakrojonej analizy

praktycznych aspektów problemu przeprowadzonej przez Komisję i

przedstawionej w ocenie skutków oddziaływania z dnia 14 grudnia 2010 (SEC

(2010 1547 Final), przyjętej również przez Europejski Komitet Ekonomiczno-

Społeczny, 5 maja 2011.

b. Stoi w sprzeczności z podstawową zasadą UE wzajemnego zaufania między

sądami państw członkowskich i umożliwia powrót do stosowanych w czasach

sprzed sprawy West Tankers środków zabezpieczających takich jak sądowy

zakaz wszczynania i dalszego prowadzenia postępowania przed sądem

innego państwa.

c. Ucina wszelką dyskusję na temat potencjalnego prawa panelu arbitrażowego

do uzyskania dostępu do sądu pierwszej instancji w celu postępowania w

trybie prejudycjalnym (mając na względzie fakt, że naruszenie prawa UE

może stanowić podstawę do podważania orzeczenia). Arbitraż nie został

uwzględniony w zharmonizowanych ramach legislacyjnych UE.

d. I na koniec, narusza zasadę autonomii stron stanowiącą podstawę arbitrażu,

ponieważ umożliwia nieprzewidziane przejęcie jurysdykcji przez sądy państw

członkowskich wbrew zapisowi na sąd polubowny uzgodnionemu między

stronami. Wybierając arbitraż jako instrument rozwiązywania sporów, strony

chcą mieć pewność, że ich sprawa rozstrzygana będzie przez sądy

uzgodnione z góry a nie w chwili, gdy dochodzi do sporu. Stanowi to esencję

zasady autonomii stron, którą Komisja wzmocniła w swojej propozycji.

Wybierając miejsce arbitrażu, strony zwykle wybierają jurysdykcję sądów

właściwych dla siedziby.

Pytanie o to, czy „wyłączać czy nie wyłączać” postępowanie mającego związek z

arbitrażem z zakresu stosowania Rozporządzenia Bruksela I wywołało burzliwą

dyskusję w środowisku arbitrażowym. Jako główny argument przemawiający za

wyłączeniem podnoszona jest efektywność i wiarygodność obowiązujących


16

Konwencji nowojorskiej i genewskiej, które przywoływane są również w

uzasadnieniu projektu rezolucji Parlamentu Europejskiego. Wydaje się, że

brakuje zrozumienia faktu, że żadne z istniejących rozwiązań prawnych nie

rozwiązuje w rzeczywistości problemu jurysdykcji. Propozycja Komisji

Europejskiej, choć zawiera pewne szczegóły budzące wątpliwości, to generalnie

umożliwiała rozwiązanie problemu jurysdykcji wskazując jurysdykcję sądu miejsca

arbitrażu, co jest zgodne z poglądem środowiska arbitrażowego. W dyskusji

zabrakło głosu użytkowników instytucji arbitrażu, którzy oczekują jasno

określonych i prostych zasad.

Na koniec, chciałabym zwrócić uwagę na fakt, że Komisja Prawna przygotowała

niedawno projekt raportu, w którym pojawia się wniosek o przyjęcie rezolucji

Parlamentu Europejskiego w sprawie alternatywnych sposobów rozstrzygania

sporów w sprawach cywilnych, handlowych i rodzinnych (2011/2117 (INI)) i

wyraża się zamiar pewnej harmonizacji alternatywnych sposobów rozstrzygania

sporów (ADR), również w sektorze gospodarczym. Dotychczasowa polityka UE

polegała na wyłączeniu arbitrażu z zakresu ADR, choć tym razem nie jest to tak

jasne. W punkcie 10 propozycji znajdujemy następujące stwierdzenie „arbitraż i

mediacja oraz pewne procedury pozasądowego rozstrzygania sporów (ADR) „,

które sugeruje, że obecnie zakres ADR może pomieścić znacznie więcej niż tylko

mediację. W raporcie wskazuje się powszechnie uznawane standardy ADR, takie

jak umowny charakter ADR, bezstronność, niezależność i poufność, a także

stworzenie przywileju profesjonalnego (która to kwestia stanowi nadal przedmiot

debaty w kontekście arbitrażu), wykonalność umów zawartych w trybie ADR.

Autorzy raportu wzywają Komisję Europejską do rozwinięcia istniejących

rozwiązań i zachęcenia państw członkowskich do zwiększenia nakładów

finansowych, mając na względzie fakt, że procedury ADR zapewniające stronom

nisko kosztową alternatywę nie powinny być „tańszym i gorszym sposobem

dochodzenia sprawiedliwości”. Jednocześnie zakłada się, że konieczne jest

opracowanie uniwersalnego Kodeksu Postępowania ADR. Co więcej Komisja

Prawna jest przekonana, że niezbędne jest szybkie i niedrogie wykonywanie

umów zawartych w trybie ADR, w tym umów transgranicznych, i wzywa do


17

przyjęcia odpowiednich rozwiązań prawnych idących w tym kierunku. Jeżeli

założymy, że arbitraż ma teraz stanowić element ADR, to może to oznaczać, że

arbitraż będzie uregulowany za pomocą bardziej szczegółowego, ale odrębnego

instrumentu wraz z innymi instrumentami ADR.


18

III.

ANALIZA WYNIKÓW BADANIA „ARBITRAŻ W POLSCE”

PRZEPROWADZONEGO W RAMACH DEBATY: „ARBITRAŻ GOSPODARCZY W XXI WIEKU W POLSCE I EUROPI E

– SCHYŁEK CZY ROZWÓJ”

która odbyła się w Warszawie, dnia 15 kwietnia 2011. Streszczenie debaty znajduje się w e-przeglądzie Arbitrażowym nr 3(6)/2011 wydanym przez Sąd Arbitrażowy

przy PKPP Lewiatan: http://www.sadarbitrazowy.org.pl/en/eczasopisma;id-19

Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan przeprowadził badanie ankietowe wśród polskich instytucji arbitrażu i kancelarii prawniczych, którego celem była analiza liczby sporów rozstrzyganych przez sądy arbitrażowe w porównaniu do liczby spraw rozstrzyganych przez sądy powszechne oraz liczby odwołań od decyzji sądów arbitrażowych i czasu trwania postępowań arbitrażowych.

Badanie przeprowadzona na podstawie pięciu ankiet nadesłanych przez następujące sądy arbitrażowe: Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w Gdyni, Sąd Arbitrażowy przy Nowotomyskiej Izbie Gospodarczej, Sąd Polubowny ds. Domen Internetowych przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji, Sąd Polubowny przy KNF i Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan.

1. LICZBA SPRAW ROZSTRZYGANYCH W POSTĘPOWANIU ARBITRAŻOWYM

Analiza ankiet i materiałów prasowych (Rzeczpospolita) wskazuje, że w 2010 roku, wnioski o przeprowadzenie postępowania arbitrażowego wpłynęły do sześciu polskich sądów arbitrażowych - w 552 sprawach. Jeśli chodzi o poszczególne sądy arbitrażowe i postępowania ad hoc, to liczby wyglądają w sposób następujący: Sąd Arbitrażowy 2010 2009 Sąd Arbitrażowy przy KIG* 440 Brak danych

Postępowania ad hoc (szacunkowo)**

300 300


19

Sąd Polubowny ds. Domen Internetowych przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji

74 83

Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan

25 15

Sąd Arbitrażowy przy Nowotomyskiej Izbie Gospodarczej

13 11

Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w Gdyni

0 0

Sąd Polubowny przy KNF 0 4 Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich

Brak danych

Brak danych

Razem

852

*Źródło: ”Rzeczpospolita” z 8 kwietnia 2011. ** K. Stefanowicz, Krajobraz Arbitrażowy w Polsce, [w:] Arbitraż w Polsce, red. B. Gessel-Kalinowska vel Kalisz, Warszawa 2011. Dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości* wskazują na następującą liczbę sporów w sprawach gospodarczych rozstrzyganych przez sądy powszechne:

*Źródło: Rejestr spraw sądowych w sądach powszechnych w latach 2009 i 2010, na dzień 23.02.2011; dane dostępne na www.ms.gov.pl

Uwagi:

Biorąc pod uwagę powyższe dane, które głównie polegają na szacunkach, można stwierdzić, że jedynie 0.1% wszystkich sporów w sprawach gospodarczych rozstrzyganych jest w Polsce na drodze arbitrażu.

Jeśli chodzi o krajowe spory gospodarczego, to w Austrii sytuacja jest nieco lepsza. Około 1% tego typu spraw rozstrzyganych jest w postępowaniu arbitrażowym. W przypadku sporów międzynarodowych, około 33% spraw poddawanych jest arbitrażowi (źródło: Freshfields, Wiedeń). Więcej postępowań arbitrażowych prowadzi się w Niemczech. Szacuje się, że liczba samych postępowań ad hoc, sięga 1000 rocznie a w 2010 roku, do największego sądu arbitrażowego Deutsche Institution für Schiedsgerichtsbarkeit, DIS (źródło: Gleiss Lutz, Stuttgart) wpłynęło 155 wniosków o wszczęcie postępowania arbitrażowego.

Poza tym, sądy arbitrażowe często służą jako platforma polubownego rozwiązywania sporów w drodze negocjacji czy mediacji (przykładowo, Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w Gdyni)

2010 2009 1.025.815 945.366


20

1. CZAS TRWANIA POSTĘPOWANIA

Analiza ankiet otrzymanych od sądów arbitrażowych i danych dotyczących wniosków o wszczęcie postępowania wskazuje, że czas trwania postępowania arbitrażowego (licząc od momentu złożenia wniosku do czasu wydania orzeczenia) wynosi:

Sąd Polubowny 2010 2009 Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w Gdyni

- -

Sąd Polubowny ds. Domen Internetowych przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji

3 miesiące

3 miesiące

Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan 6 miesięcy 9 miesięcy Sąd Arbitrażowy przy Nowotomyskiej Izbie Gospodarczej

7 miesięcy 5 miesięcy

Sąd Polubowny przy KNF 10 miesięcy 6 miesięcy Sąd Arbitrażowy przy KIG Brak danych

Brak danych

Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich

Brak danych

Brak danych

Powyższe dane stanowią jedynie wartości uśrednione. Jednakże, widać wyraźnie, że czas trwania postępowania arbitrażowego wynosi średnio 6 miesięcy.

Uwagi:

Różnica w długości średniego czasu trwania postępowania może wynikać z niemożności przeanalizowania postępowań ad hoc i danych dotyczących pozostałych sądów arbitrażowych.

2. KLAUZULE ARBITRAŻOWE

Od kwietnia 2010, Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan prowadzi na swojej stronie internetowej sondę dotyczącą włączania klauzul arbitrażowych do treści umów. Zadawane jest pytanie: „Czy w zawieranych umowach stosują Państwo klauzule arbitrażowe?” Możliwe odpowiedzi to: zawsze, często, rzadko, nigdy, nie wiem. Sonda prowadzona jest na stronie internetowej Sądu Arbitrażowego i w związku z tym odpowiedzi napływały od osób, które już miały do czynienia z arbitrażem lub które są nim zainteresowane i dlatego odwiedziły tę stronę. Do 13 kwietnia 2011 roku, napłynęło 122 odpowiedzi.

Ich analiza wskazuje, że od 2011 roku, liczba umów, w których stosowane są klauzule arbitrażowe jest raczej wysoka i pozostaje stabilna.


21

Dodatkowo, analiza wskazuje, że od października 2010, wzrosła liczba odpowiedzi „zawsze” na pytanie o stosowanie w umowach klauzuli arbitrażowej, podczas gdy liczba odpowiedzi: „rzadko” lub „nigdy” spadła. Możliwe, że przyczyniły się do tego dwa czynniki. Po pierwsze, mogła wzrosnąć popularność Sądu Arbitrażowego przy PKPP Lewiatan wśród potencjalnych użytkowników arbitrażu jako metody rozstrzygania sporów (osób/podmiotów stosujących klauzule arbitrażowe w umowach), którzy odwiedzali stronę Sądu i wzięli udział w prowadzonej sondzie. Po drugie, mogło to być efektem programu „Promocji polubownych metod rozwiązywania konfliktów gospodarczych” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, prowadzanego od listopada 2009, którego celem była promocja arbitrażu.

Czy w zawieranych umowach stosują Państwo klauzule arbitrażowe?”

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Zawsze Często Rzadko Nigdy Nie wiem

V - X 2010 XI 2010 - III 2011

Arbitraż – symbol społeczeństwa...

Documents

Transcript of Arbitraż – symbol społeczeństwa...