Praca dyplomowa wersja ostateczna Artur Jeschke
Transcript of Praca dyplomowa wersja ostateczna Artur Jeschke
Uniwersytet Warszawski
Wydział Nauk Ekonomicznych
Artur Jeschke
Nr albumu: P-11053
Skuteczność reguł fiskalnych w krajach strefy euro w latach 1999-2013
Studia podyplomowe
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”
VI edycja, rok akademicki 2014/15
Praca dyplomowa
wykonana pod kierunkiem
dr Dagmary Mycielskiej.
Warszawa, maj2015
Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
Strona 2 z 34
Oświadczenie autora pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.
Data 24 maja 2015 rok Podpis autora pracy
Strona 3 z 34
Streszczenie
Praca podejmuje problematykę stosowania reguł fiskalnych oraz procedurę ich wzmacniania w latach 1999 – 2013. Na podstawie obserwacji i analizy danych poddana jest weryfikacji teza o skuteczności stosowania reguł fiskalnych.
Słowa kluczowe
Reguły fiskalne, deficyt finansów publicznych, zadłużenie sektora finansów publicznych, strefa euro, pakt stabilności i wzrostu, kryteria konwergencji, semestr europejski pakt euro-
plus, pakt fiskalny
Dziedzina pracy (kody wg programu Sokrates-Erasmus)
Ekonomia (14300)
Klasyfikacja tematyczna
Tytuł pracy w j ęzyku angielskim
The effectiveness of fiscal rules in the Eurozone in the years 1999-2013
Strona 4 z 34
SPIS TREŚCI
Wstęp…………………………………………………………………………..……..………..5
ROZDZIAŁ I Zadłużenie oraz deficyt sektora finansów publicznych krajów unii walutowej w
latach 1999-2013…………………………………………………………...…….…...………..6
1.1. Podstawowe zasady polityki fiskalnej w unii walutowej.…………………….…………...6
1.2. Dane dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych strefy euro w latach 1999-
2013.............................................................................................................................................8
1.3. Wnioski wynikające z analizy danych za lata 1999-2007.………………………………10
1.4. Słowenia nowy członek w Unii Walutowej. …………………………………………….12
1.5. Dane dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych strefy euro w latach 2008-
2013…………………………………………………………………………………………..13
1.6.Wnioski wynikające z analizy danych za lata 2008-2013……..…………………………14
1.7. Nowe kraje w Unii walutowej…...………………………………………………………17
1.7.1.Cypr…...……………………………………………………………….……..…17
1.7.2. Malta……………..………………………………………………………..……17
1.7.3. Słowacja…………..….…………………………………………………..….…17
1.7.4 Estonia…………………………………………………………………………..18
1.8. Podsumowanie………………...………………………………………………………....20
ROZDZIAŁ II Systemowe rozwiązania wzmacniania Unii Gospodarczej i Walutowej w
latach 1995-2013.…………………………………………………………………………......22
2.1. Kryteria konwergencji z Maastricht………………………………………………...……22
2.2. Pakt Stabilności i Wzrostu………………………………………………………...……..24
2.3. Semestr europejski………………...…………………………………………………..…25
Strona 5 z 34
2.4. Pakt Euro-Plus……………………….…………………………………………….……..27
2.5. Pakt fiskalny…………………...………………………………………………..….…….28
2.6. Podsumowanie…………………………………………………………………….….….29
Zakończenie…………………………………………………………………………..………30
Bibliografia...…………………………………………………………………………..……..32
Spis Tabel…………………………………………………………………………….….…...33
Strona 6 z 34
Wstęp
Niniejsza praca podejmuje zagadnienia polityki fiskalnej w krajach Unii Europejskiej
tworzących strefę euro w latach 1999 – 2013. W pracy przedstawione są dane dotyczące
kształtowania się deficytu i zadłużenia sektora finansów publicznych w poszczególnych
krajach unii walutowej. Analiza tych danych służy weryfikacji tezy o skuteczności reguł
fiskalnych. Teza ta jest poddana jest weryfikacji poprzez obserwację kształtowania się
efektów prowadzonej polityki fiskalnej, oraz jej wyników w postaci kształtowania się
deficytu budżetowego lub nadwyżki budżetowej oraz zmian stanu zadłużenia publicznego.
Rozdział I stanowi część, w której przedstawiono zasady prowadzenia polityki fiskalnej w
oparciu o teorię optymalnych obszarów walutowych oraz dokonano porównanie danych i
analizy deficytów i zadłużenia sektorów finansów publicznych w poszczególnych krajach
Unii Walutowej w latach 1999-2013. Dane dotyczące wielkości makroekonomicznych
przedstawiono w dwóch okresach czasowych, pierwszy obejmujący lata 1999-2007, czyli od
momentu powstania unii walutowej do chwili rozszerzenia unii o kolejne kraje członkowskie
oraz drugi obejmujący lata 2007-2013, a więc okres polityki fiskalnej skutkującej problemami
walki z deficytem i wzrostem zadłużenia sektora finansów publicznych. Rozdział ten zawiera
również informacje o krajach w stosunku, do których rozpoczęto procedurę nadmiernego
deficytu. Dane makroekonomiczne krajów wstępujących do strefy euro są przedstawione w
osobnych podrozdziałach.
Rozdział II stanowi chronologiczny opis wprowadzania i wzmacniania systemowych
rozwiązań dotyczących reguł fiskalnych i zasad ich przestrzegania w Unii Europejskiej ze
szczególnym uwzględnieniem krajów strefy euro obejmujący:
• Kryteria konwergencji z Maastricht,
• Pakt stabilności i wzrostu,
• Semestr europejski,
• Pakt euro-plus,
• Pakt fiskalny,
W zakończeniu przedstawione są wnioski wynikające z analizy danych i obserwacji
zawartych w niniejszej pracy weryfikujące postawioną tezę.
Strona 7 z 34
Rozdział I
Zadłużenie oraz deficyt sektora finansów publicznych krajów unii walutowej w latach 1999-2013
1.1. Podstawowe zasady polityki fiskalnej w unii walutowej
Teoria optymalnych obszarów walutowych wskazuje pewne konsekwencje dla polityki
fiskalnej w unii walutowej1:
- po pierwsze w celu odpowiedniej reakcji na negatywne szoki2 niezbędne jest, aby część
budżetów krajowych zasilała budżet scentralizowany, z którego można realizować transfery
środków do regionów dotkniętych tymi szokami,
- po drugie w przypadku, gdy centralizacja budżetu jest niemożliwa wówczas polityka
fiskalna państw członkowskich powinna być prowadzona w sposób elastyczny. Oznacza to,
ze w momencie wystąpienia negatywnych skutków szoków każdy z krajów powinien mieć
możliwość zwiększenia deficytów budżetowych w celu pokrycia zmniejszonych wpływów
budżetowych i zwiększonych wydatków socjalnych. W tym przypadku istnieje ryzyko, że
deficyt może przyjąć charakter trwały. To z kolei może doprowadzić do sytuacji, gdy koszt
obsługi długu może stać się większy od stopy wzrostu gospodarczego, a to uruchamia proces
wzrostu wskaźnika długu publicznego do produktu krajowego brutto. W takim przypadku
istnieje konieczność wypracowania odpowiednio dużej nadwyżki budżetowej, co może z
kolei oznaczać redukcję wydatków budżetowych oraz zwiększenie obciążeń podatkowych.
Wysoki deficyt budżetowy prowadzi do niekontrolowanego wzrostu dynamiki długu
publicznego, natomiast redukcja tego długu stanowi spore wyzwanie dla rządów państw
dotkniętych tym zjawiskiem. Można to zaobserwować na przykładzie Grecji i jej zmagań z
eksplozją długu publicznego i znaczącymi kosztami nie tylko jego redukcji, ale prób
1 Juliusz Giżyński „Polityka fiskalna w strefie euro” CEDEWU.PL 2013 str. 37 2 Szok asymetryczny to zakłócenie przebiegu procesów gospodarczych (spadek PKB, wzrost bezrobocia etc.). Charakteryzuje się tym, że dotyka z niejednakową siłą poszczególnych członków unii walutowej albo tylko niektórych. Przykładem szoku asymetrycznego może być nagły lub znaczny wzrost cen nośników energii (np. ropy naftowej), który w większym stopniu dotyka te kraje bądź sektory, które są od nich bardziej zależne. Może być nim nagłe zmniejszenie zagranicznego popytu na dobra, w których produkcji specjalizuje się dana gospodarka. Takim szokiem było zmniejszenie popytu na samochody, które są jednym z głównych produktów eksportowych Słowacji Grzegorz Tchorek „Mechanizmy funkcjonowania strefy Euro” Rozdział 2 Teoretyczne podstawy integracji walutowej str. 43. NBP Warszawa 2014.
Strona 8 z 34
powstrzymania wzrostu zadłużenia. W teorii ekonomii istnieją dwa główne nurty
wypowiadające się na temat znaczenia polityki fiskalnej. Nurt post keynesowski uważa, że
zarządzanie popytem poprzez instrumenty polityki fiskalnej daje większe efekty gospodarcze
niż instrumenty polityki pieniężnej. Zwiększenie wydatków budżetowych powoduje, zatem
wzrost popytu konsumenckiego (wydatki socjalne) i inwestycyjnego (inwestycje publiczne).
Natomiast nurt neoklasyczny twierdzi, że wydatki budżetowe i polityka fiskalna są
nieskuteczne w kształtowaniu popytu i zatrudnienia w gospodarce, ponieważ rosnące wydatki
budżetowe ograniczają zasoby kapitału pochodzącego z sektora prywatnego, a co za tym idzie
powodują zmniejszenie wydatków inwestycyjnych w tym sektorze oraz zmniejszenie
aktywności biznesowej. Wzrost deficytu i zadłużenia publicznego oraz zapotrzebowanie na
środki finansowe na sfinansowanie długu mogą z kolei spowodować wzrost stopy
procentowej, a to z kolei ograniczy popyt poprzez wzrost ceny kredytów konsumpcyjnych i
inwestycyjnych. Kierując się wnioskami z ekonomii postkeynsowskiej rządy w swojej
polityce budżetowej powinny kierować zasadą zmniejszania wydatków w okresach wzrostu
gospodarczego, aby w czasie spadku koniunktury móc stymulować popyt. Nieprzestrzeganie
tej zasady i zwiększanie deficytu w okresie wzrostu gospodarczego ogranicza możliwości
zwiększenia wydatków w okresie recesji. Skutkiem takiego postępowania może być kryzys
finansów publicznych. W krajach demokracji parlamentarnej występuje zjawisko skłonności
do deficytu (ang. deficyt bies) polegające na tym, że politycy wybierani w wyborach
powszechnych w celu zdobycia poparcia wyborczego są skłonni do zwiększania wydatków
publicznych celem spełnienia oczekiwań swojego elektoratu. Powiązany z wyborami cykl
polityczny prowadzi do okresowego zwiększenia wydatków publicznych finansowanego
głównie z deficytu i powiększania długu ( w okresie przedwyborczym zwiększenie wpływów
lub możliwości finansowania wydatków budżetowych poprzez wzrost opodatkowania lub
cięcia wydatków jest raczej niemożliwe). Wspólna waluta i wspólna polityka pieniężna
Europejskiego Banku Centralnego może rodzić pokusę ekspansywnej polityki pieniężnej.
Skąd ta pokusa? W ramach unii walutowej część kosztów ekspansywnej polityki fiskalnej
jednego kraju mogą ponosić inne kraje należące do tej unii. Jakie to mogą być koszty? Na
przykład wzrost krótko i długookresowych stóp procentowych czy też wzrost inflacji. Wyższe
potrzeby pożyczkowe kraju prowadzącego ekspansywną politykę fiskalną mogą prowadzić do
wzrostu tych stóp na terenie całej unii. Wyższe stopy procentowe oznaczają z kolei gorsze
warunki finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej przedsiębiorstw i większe koszty
kredytu dla gospodarstw domowych. Pamiętać należy, że kraj posiadający własną walutę
prowadzący politykę wzrostu długu publicznego naraża się na ryzyko niewypłacalności i
Strona 9 z 34
przyszłej deprecjacji własnej waluty. Również prowadząc własną politykę pieniężną może
próbować poprzez kreację pieniądza zmniejszać dług i deficyt kosztem zwiększonej inflacji.
Jednakże państwa przystępujące do unii tracą samodzielność w kreowaniu pieniądza. Nie
oznacza to jednak, że ich polityka fiskalna nie może wpływać na inflację w innych krajach.
Świadomość tego faktu oraz konieczność utrzymania wiarygodności euro doprowadziła do
próby nałożenia na politykę fiskalną krajów unii europejskiej ograniczeń prawnych i
instytucjonalnych poprzez wzmacnianie mechanizmów egzekwowania ustalonych reguł w
polityce fiskalnej.
1.2. Dane dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych strefy euro w latach 1999-2007
Analizę danych statystycznych przedstawiam w dwóch okresach czasowych, pierwszy lata
1999-2007 czyli od momentu powstania unii walutowej do chwili wybuchu kryzysu
gospodarczego oraz drugi okres lata 2008-2013 będący czasem ekspansywnej polityki
fiskalnej wynikającej z walki z recesją gospodarczą i kryzysem bankowym. Skutkiem tej
polityki były problemy z wielkością deficytu i wzrostem zadłużenia sektora finansów
publicznych. Analizie poddane zostały dane dotyczące wzrostu zadłużenia publicznego oraz
deficyt lub nadwyżka finansów publicznych w poszczególnych latach. Celem tej analizy jest
przedstawienie, jaki wpływ na kształtowanie się powyższych wskaźników
makroekonomicznych miały obowiązujące reguły fiskalne z uwzględnieniem wydarzeń
mających wpływ na wartość tych wskaźników (przychody ze sprzedaży licencji UMTS,
organizacja Igrzysk Olimpijskich przez Grecję w 2004 roku).
Strona 10 z 34
Tabela 1 Zadłużenie sektora finansów publicznych w latach strefy euro w latach 1999-2013 w % PKB 1999 2000 20013 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Strefa euro 71,9 69,5 68,4 68,3 69,5 69,9 70,6 69,0 66,8 Austria 66,8 66,2 66,8 66,2 65,3 64,7 64,2 62,3 60,2 Belgia 113,6 107,8 106,5 103,4 98,4 94,0 92,0 88, 84,1 Finlandia 45,7 43,8 42,5 41,5 44,5 44,4 41,7 39,6 35,2 Francja 58,9 57,4 56,9 59 63,2 65 66,7 64 64,2 Grecja 94,9 104,4 104,7 102,6 98,3 99,8 101,2 107,3 107,4 Hiszpania 62,4 59,4 55,6 52,6 48,8 46,3 43,1 39,6 36,2 Holandia 61,1 53,8 50,7 50,0 52,0 52,4 52,8 47,4 45,3 Irlandia 48,0 37,5 35,2 31,9 30,7 29,4 27,2 24,7 24,8 Luksemburg 6,4 6,2 6,3 6,3 6,1 6,3 6,1 6,7 6,7 Niemcy 61,3 60,2 59,1 60,7 64,4 66,3 68,6 68,1 65,2 Portugalia 49,4 48,4 51,1 53,7 55,7 57,5 62,5 63,7 68,3 Włochy 113 108,5 108,2 105,1 103,9 103,4 105,4 106,1 103,1
Słowenia x x x x x x x x x Estonia x x x x x x x x x Cypr x x x x x x x x x Malta x x x x x x x x x Słowacja x x x x x x x x x
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat dostęp 30 marca 2015 roku („x” – kraj poza strefą euro).
3 Analizując zadłużenie niektórych krajów należy pamiętać, że lata 2000 -2001 to okres sprzedaży licencji UMTS (standard telefonii komórkowej trzeciej generacji) – przychody z tego tytułu zasiliły budżet Unii Gospodarczo Walutowej kwotą około 80 miliardów euro.
Strona 11 z 34
Tabela 2 Deficyt lub nadwyżka sektora finansów publicznych w latach 1999-2007 w krajach strefy euro w % PKB
1999 2000 20014 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Strefa euro -1,5 0,0 -1,9 -2,6 -3,1 -2,9 -2,5 -1,4 -0,7 Austria -2,3 -1,7 0,0 -0,7 -1,5 -4,4 -2,5 -2,5 -0,9 Belgia -0,6 0,0 0,4 -1,7 -4,8 -2,5 -2,6 0,3 0,0 Finlandia 1,7 6,9 5,1 4,1 2,6 2,5 2,6 3,9 5,1 Francja -1,8 -1,5 -1,6 -3,3 -4,1 -3,6 -3,2 -2,3 -2,5 Grecja -3,1 -3,7 -4,5 -4,8 -5,7 -7,6 x -6,1 -6,7 Hiszpania -1,2 -0,9 -0,5 -0,2 -0,3 -0,1 1,2 2,2 2,0 Holandia 0,4 2,0 -0,2 -2,1 -3,1 -1,7 -0,3 0,2 0,2 Irlandia 2,7 4,7 0,9 -0,4 0,4 1,4 1,6 2,8 0,2 Luksemburg 3,4 6,0 6,1 2,1 0,5 -1,1 0,2 1,4 4,2 Niemcy -1,6 1,1 -3,1 -6,0 -3,8 -2,2 -3,3 -1,5 0,3 Portugalia -3,1 -3,3 -4,8 -3,4 -3,7 -4,0 -6,2 -4,3 -3,0 Włochy -1,9 -0,8 -3,1 -3,1 -3,6 -3,5 -4,2 -3,6 -1,5 Słowenia x x x -2,4 -2,6 -2,2 -1,5 -1,3 -0,1 Estonia x x x x x x x x x Cypr x x x -4,1 -6 -3,8 -2,2 -1,1 3,2 Malta x x x -5,4 -9,1 -4,4 -2,7 -2,6 -2,3 Słowacja x x x -8,1 -2,7 -2,3 -2,9 -3,6 -1,9
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat dostęp 30 marca 2015 roku(„x” – kraj poza strefą euro).
1.3. Wnioski wynikające z analizy danych za lata 1999-2007
Z przedstawionych w powyższej tabeli danych wynika, że w latach 1999-2007 przeciętne
zadłużenie w sektorze finansów publicznych krajów strefy euro zmalało o 5,1 %. Jednakże w
tym okresie możemy wyróżnić dwa rodzaje państw: pierwsze, które zmniejszały swoje
zadłużenie i drugie, w których zadłużenie rosło. Wśród krajów, które zmniejszały swoje
zadłużenie znalazły się Austria, Belgia, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Irlandia. Włochy.
Spadek zadłużenia odbywał się w różnym tempie i najwyższy był w Belgii, która z poziomu
zadłużenia 113,6 % PKB zeszła do poziomu 84,1 % PKB. W podobnym tempie malało
zadłużenie Hiszpanii, które spadło z 62,4 % PKB do 36,2 % PKB. Finlandia zanotowała
spadek zadłużenia o 10,5 % PKB, Holandia o 15,8 % PKB. Włochy Austria, Irlandia
zmniejszyły swoje zadłużenie o mniej niż 10 % w relacji do produktu krajowego brutto.
4 Analizując zadłużenie niektórych krajów należy pamiętać, że lata 2000 -2001 to okres sprzedaży licencji UMTS (standard telefonii komórkowej trzeciej generacji) – przychody z tego tytułu zasiliły budżet Unii Gospodarczo Walutowej kwotą około 80 miliardów euro.
Strona 12 z 34
Druga grupa państw to kraje, w których zadłużenie wzrosło – tutaj możemy wydzielić dwie
podgrupy państw. Do pierwszej należą Niemcy, Francja i Luksemburg tak już kraje, których
zadłużenie wzrosło nieznacznie: Luksemburg o 0,3 % PKB, Niemcy o 3,9 % PKB oraz
Francja 5,3 % PKB. Drugą podgrupę państw tworzą Portugalia, gdzie nastąpił wzrost
zadłużenia o 22,2 % PKB oraz Grecja, w tym kraju odnotowano wzrost zadłużenia o 12,5 %
PKB. Na koniec 2007 roku tylko Finlandia, Hiszpania, Holandia5, Irlandia i Luksemburg
wypełniały reguły zawarte w Pakcie Stabilności i Wzrostu. W stosunku do Niemiec, Francji,
Holandii, Grecji, Włoch i Portugalii podjęto procedurę nadmiernego deficytu6. Pierwszym
krajem, który został objęty tą procedurą była Portugalia. W marcu 2002 roku Eurostat będący
organem statystycznym Komisji Europejskiej zakwestionował i odrzucił przedstawione przez
Portugalię dane statystyczne dotyczące deficytu budżetowego. W celu zweryfikowania tych
danych powołano specjalną komisję pod przewodnictwem prezesa banku centralnego
Portugalii, która w lipcu 2002 roku przedstawiła zweryfikowane dane statystyczne dotyczące
wysokości deficytu budżetowego. Dane te wykazały, że deficyt budżetowy w 2001 roku
kształtował się na poziomie 4,8 % PKB (pierwotne dane mówiły o deficycie 2,2 % PKB). W
związku z znacznym przekroczeniem limitu deficytu budżetowego przy wzroście
gospodarczym na poziomie 1,6 % PKB i niezmiennym w latach 1999-2001 poziomie
wydatków inwestycyjnych komisja rozpoczęła procedurę nadmiernego deficytu. Władze
Portugali w połowie 2001 roku podjęły kroki mające na celu obniżenia deficytu w latach
kolejnych: podwyższyły stawkę podatku VAT z poziomu 17 % na 19 %, ograniczyły środki
na finansowanie inwestycji o charakterze publicznym, zrezygnowały z dofinansowania
kredytów na zakup nieruchomości. Przypadek tego kraju potwierdził jak bardzo istotne jest
rzetelne przedstawianie danych statystycznych dotyczących sytuacji fiskalnej danego kraju.
Drugim krajem, który został objęty procedurą nadmiernego deficytu budżetowego były
Niemcy. Reforma podatków przeprowadzona w tym kraju w 2002 roku polegająca na
obniżeniu podatków od dochodów przedsiębiorstw przyczyniła się do powstania deficytu i
przekroczenia poziomu deficytu powyżej 3 % PKB. Szacuje się, że wpływy do budżetu
spadły o 20 mld euro, co stanowiło równowartość 1 % PKB tego kraju7. Kolejnym krajem,
który został objęty procedurą nadmiernego deficytu była Francja. Rząd tego kraju zobowiązał
się naprawić swoje finanse działaniami w dłuższym okresie czasu. Głównym elementu planu
5 Holandia została objęta procedurą nadmiernego deficytu z powodu deficytu sektora finansów publicznych na poziomie -3,1 % PKB w 2003 roku procedura ta została uchylona w 2005 roku. 6 Opracowanie własne na podstawie danych z witryny internetowej Komisji Europejskiej http://ec.europa.eu/economy_finance?sgp/deficit/coutries/index_en.htm 7 Juliusz Giżyński „Polityka fiskalna w strefie euro” CeDeWu.PL 2013 str. 95
Strona 13 z 34
naprawy finansów publicznych wskazano reformę systemu emerytur polegającą na
wydłużeniu okresu pracy oraz odejściu od powiązania wzrostu emerytur od wskaźnika
wzrostu płac na rzecz wskaźnika wzrostu cen. W kolejnych latach program ten został
uzupełniony o dwie reguły:
• pierwsza polegała na tym, że wszystkie większe niż planowano wpływy budżetowe
zostaną przeznaczone na zmniejszenie deficytu budżetowego,
• druga oparto na założeniu, że wszystkie mniejsze niż planowano wydatki zostaną
przekazane na zmniejszenie podatków.
W 2004 roku zostały dokonane korekty danych statystycznych dotyczących deficytu
budżetowego tego kraju. Okazało się, że w momencie przyjęcia euro Grecja nie spełniała
kryteriów z Maastricht. W 2005 stwierdzono, że Grecja nie podjęła żadnych działań mających
na celu obniżenia zadłużenia i deficytu, który od roku 1999 wzrósł z poziomu -3,1 % PKB do
-7,6 % PKB w 2004 roku, a następnie spadł w 2007 roku do poziomu -6,7 % PKB. W tym
samym okresie zadłużenie sektora finansów publicznych wzrosło z poziomu 94,9 % PKB w
1999 roku do 104,7 % PKB w 2001 roku, aby przez kolejne dwa lata spać do poziomu 98,3 %
PKB, a następnie wzrosnąć do poziomu 107,4 % PKB w 2007 roku. Komisja Europejska
przyjęła do wiadomości, że wzrost zadłużenia w 2004 roku spowodowany został większymi
niż przewidywano wydatkami inwestycyjnymi związanymi z organizacją Igrzysk
Olimpijskich w 2004 roku.
1.4. Słowenia nowy członek w Unii Walutowej
W dniu 1 stycznia 2007 roku strefa euro została rozszerzona o Słowenię, która została
pierwszym krajem z nowych państw członkowskich, które przyjęło euro. Przystąpienie do
unii walutowej było poprzedzone formalną decyzją Rady Unii Europejskiej (z dnia 11 lipca
2006 r.), podjętą na podstawie raportów o konwergencji przygotowanych przez Europejski
Bank Centralny i Komisję Europejską. Podejmując decyzję o przystąpieniu Słowenii do strefy
euro, Rada Unii Europejskiej jednocześnie ustaliła nieodwracalny kurs talara wobec euro:
239,640 SIT za 1 EUR. Kurs ten został przyjęty na poziomie kursu centralnego ustalonego na
dzień przystąpienia talara do mechanizmu ERM II, czyli z dnia 28.06.2004 roku8. Deficyt
sektora finansów publicznych Słowenii w analizowanym okresie wynosił odpowiednio -1,5
8 Kurs talara słoweńskiego w stosunku do złotówki wynosił tego dnia 1,8949 za 100 talarów – oznacza to, że w przeliczeniu na złotówki kurs ten stanowił równowartość kursu 4,5409 złotych za euro.
Strona 14 z 34
PKB w 2005 roku, -1,3 % PKB w 2006 roku, i 0,1 % PKB w 2007 roku. Przy braku danych
dotyczących zadłużenia sektora finansów publicznych Słowenii w latach 2005-2007 w bazie
Eurostatu można jednak stwierdzić, że zadłużenie sektora finansów publicznych powinno
maleć, gdyż wzrost Produktu Krajowego Brutto był zdecydowanie wyższy od deficytu
sektora finansów publicznych i wynosił on w poszczególnych latach 4,0 % (2005 rok) 5,7 %
(2006 rok) i 6,9 % (2007 rok).
1.5. Dane dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych strefy euro w latach 2008-2013
Drugi okres, który poddano analizie to lata 2008-2013. W latach tych przeciętny deficyt oraz
przeciętne zadłużenie sektora finansów publicznych w krajach strefy euro kształtowały się
powyżej wyznaczonych w pakcie stabilności i wzrostu zasad krajowych polityk fiskalnych w
zakresie utrzymania dopuszczalnego deficytu (na poziomie 3 % rocznie) oraz długu
publicznego (maksymalny rozmiar długu 60 %).
Tabela 3 Deficyt lub nadwyżka sektora finansów publicznych w latach 2007-2013 w krajach strefy euro w % PKB
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat dostęp 30 marca 2015 roku(„x” – kraj poza strefą euro).
2008 2009 2010 2011 2012 2013 Strefa euro -2,1 -6,4 -6,2 -4,1 -3,2 -2,9 Austria -1,5 -5,3 -4,5 -2,6 -2,3 -1,5 Belgia -1,1 -5,5 -4,0 -3,9 -4,1 -2,9 Finlandia 4,2 -2,5 -2,6 -1,0 -2,1 -2,4 Francja -3,2 -7,2 -6,8 -5,1 -4,9 -4,1 Grecja -9,9 -15,2 -11,1 -10,1 -8,6 -12,2 Hiszpania -4,4 -11,0 -9,4 -9,4 -10,3 -6,8 Holandia 0,2 -5,5 -5,0 -4,3 -4,0 -2,3 Irlandia -7,0 -13,9 -32,4 -12,6 -8,0 -5,7 Luksemburg 3,3 -0,5 -0,6 0,3 0,1 0,6 Niemcy 0,0 -3,0 -4,1 -0,9 0,1 0,1 Portugalia -3,8 -9,8 -11,2 -7,4 -5,5 -4,9 Włochy -2,7 -5,3 -4,2 -3,5 -3,0 -2,8 Słowenia -1,8 -6,1 -5,7 -6,2 -3,7 -14,6 Estonia x x 0,2 1,0 -0,3 -0,5 Cypr 0,9 -5,6 -4,8 -5,8 -5,8 -4,9 Malta -4,2 -3,3 -3,3 -2,6 -3,7 -2,7 Słowacja -2,4 -7,9 -7,5 -4,1 -4,2 -2,6
Strona 15 z 34
Tabela 4 Zadłużenie sektora finansów publicznych w latach strefy euro w latach 1999-2013 w % PKB 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Strefa euro 70,1 79,9 85,6 88,0 91,8 92,6 Austria 63,8 69,5 71,9 72,2 74,2 74,3 Belgia 89,3 95,8 96,0 98,0 100,5 100,8 Finlandia 33,9 43,5 48,4 48,6 50,5 51,7 Francja 68,2 79,2 82,3 85,8 90,5 92,5 Grecja 113 129,4 145,0 165,3 160,6 168,0 Hiszpania 40,2 53,9 61,2 68,5 80,9 87,0 Holandia 58,5 60,8 62,9 65,2 70,1 73,0 Irlandia 44,2 65,1 92,5 108,2 116,1 120,2 Luksemburg 13,7 14,8 19,1 18,2 20,3 21,6 Niemcy 66,7 74,4 83 81,2 82,2 80,7 Portugalia 71,6 83,1 93,3 107,8 113,9 117,1 Włochy 105,7 116 118,6 120,1 123,5 121,8 Słowenia 21,9 35,3 38,8 47,6 54,7 58,1 Estonia x x x 6,0 10,4 11,7 Cypr 48,9 58,5 61,5 71,6 76,5 78,1 Malta 62,3 68,1 69,4 72,0 74,8 75,2 Słowacja x 35,6 41,1 43,3 49,7 53,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat dostęp 30 marca 2015 roku („x” – kraj poza strefą euro).
1.6. Wnioski wynikające z analizy danych za lata 2008-2013
W pierwszej połowie 2008 roku spowolnienie gospodarcze, które można było obserwować od
2007 roku zaczęło przeradzać się w recesję, która z kolei na przełomie lat 2008 i 2009
doprowadziła do gwałtownego załamania koniunktury. Źródła kryzysu pochodziły z Stanów
Zjednoczonych Ameryki Północnej. Załamanie na rynku kredytów hipotecznych będące
efektem podniesieniem stóp procentowych przez FED9 spowodowało zwiększenie obciążeń
kredytowych osób inwestujących w nieruchomości, zmniejszenie atrakcyjności lokowania
kapitału w nieruchomości i w ostateczności spadek cen nieruchomości. Jednocześnie wielu
kredytobiorców zaniechało spłaty zaciągniętych kredytów, a banki zajmujące nieruchomości i
wystawiające je na sprzedaż przyspieszyły proces spadku cen. Efektem tych zdarzeń były
ogromne straty głównych banków w USA takich jak: Merl Lynch, Goldman Snach, Morgan
Stanley, Lehman Barthes, Citigroup, które musiały zostać dokapitalizowane wieloma
miliardami dolarów. Działania te okazały się niewystarczające i 15 września 2008 roku
czwarty, co do wielkości bank inwestycyjny Lehman Barthes, po nieskutecznej próbie
uzyskania wsparcia od FED ogłosił upadłość. Następstwem tej upadłości i zupełnie realnej
9 Bank Centralny USA podniósł stopy procentowe w krótkim czasie z poziomu 1,5 % do 5,25 %.
Strona 16 z 34
możliwości upadłości kolejnych banków zarówno amerykańskich jak i europejskich było
zamieranie rynku międzybankowego. Banki wobec utraty wzajemnego zaufania przestały
pożyczać sobie pieniądze. Rządy wielu krajów musiały podjąć działania, które miały na celu
stabilizację systemu finansowego i pobudzanie koniunktury gospodarczej. Instytucje
finansowe i banki uzyskały wsparcie państwa poprzez nabywanie ich akcji, pożyczki, zakupy
aktywów, przejęcie lub likwidację długów. Pomoc bankom oraz uruchomienie działań
antykryzysowych wymagało zaangażowania ogromnych środków finansowych. W latach
2008-2009 wydatki w strefie euro stabilizujące sektor finansowy wpłynęły na wzrost długu
publicznego w relacji do produktu krajowego brutto o 2,5 %10. Wzrost wydatków publicznych
skutkował, zatem wzrostem deficytu i zadłużenia sektora finansów publicznych wielu krajów.
Zadłużenie sektora finansów publicznych w strefie euro w latach 2008-2013 w relacji do
produktu krajowego brutto systematycznie rosło. W 2008 roku relacja ta wynosiła 70,1 %
PKB natomiast w 2013 roku sięgnęła 92,6 % PKB. Deficyt sektora finansów publicznych w
roku 2008 wynosiło -2,1 % produktu krajowego brutto, a w roku następnym wynosiło już -6,4
% PKB. W kolejnych latach zadłużenie spadało osiągając w 2013 roku poziom -2,9 %.
Załamanie rynku nieruchomości w USA bardzo mocno wpłynęło na stan gospodarek krajów
unii walutowej, w których udział budownictwa zarówno w produkcie krajowym brutto jak i
zatrudnieniu był wysoki. Kryzys ten dotyczył w szczególności Irlandii, Grecji, Portugalii i
Hiszpanii. Recesja gospodarcza w bardzo mocno dotknęła gospodarkę Grecji. Spadek
produktu krajowego brutto w latach 2008-2013 wynosił aż 29,6 % PKB powodując wysoki
deficyt sektora finansów publicznych sięgający w 2009 roku – 15,2 % PKB – w kolejnych
latach deficyt ten powoli malał, lecz w roku 2013 utrzymywał się jeszcze na bardzo wysokim
poziomie - 12,2 % PKB. Powyższe dane prowadzą do oczywistego wniosku, że zadłużenie
sektora finansów publicznych musiało w latach 2008-2013 znacząco wzrosnąć. W przypadku
Grecji mamy właściwie przypadek eksplozji zadłużenia, gdyż wysokie już w 2008 roku
zadłużenie kształtujące się na poziomie 113 % PKB wzrosło do poziomu 168,0 % PKB w
2013 roku ( tak już o 45 % PKB). W celu ratowania finansów publicznych Grecji, a co za tym
idzie również stabilności w strefie euro w maju 2010 toku uruchomiony został program
pomocowy o wartości 80 mld euro pochodzących z pożyczek udzielonych Grecji przez
państwa strefy euro. Warunkiem udzielenia tej pomocy było wdrożenie programu
naprawczego nakierunkowanego na redukcję deficytu budżetowego. Program
oszczędnościowy obejmował między innymi takie działania jak: cięcia budżetowe dotyczące
10 Magdalena Kąkol, Bogumiła Mucha-Leszko” Od kryzysu finansowego do kryzysu finansów publicznych” str. 230
Strona 17 z 34
administracji publicznej poprzez zmniejszenie ilości etatów, zmniejszenie wydatków
socjalnych poprzez zaostrzenie kryteriów przydzielania zasiłków, redukcję wydatków na
obronę i zmniejszenie wartości inwestycji. Oprócz zmniejszenia wydatków wprowadzono i
podniesiono podatki m.in. od luksusu, gazu, wyrobów tytoniowych. Ocena postępów w
realizacji tego programu dokonywana jest, co kwartał przez ekspertów tzw. Trójki, czyli
Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego oraz Międzynarodowego Funduszu
Walutowego. Wysoki deficyt sektora finansów publicznych w analizowanym okresie
dotyczył również Hiszpanii, która odnotowała wzrost zadłużenia o 46,8 % PKB w roku 2013
w stosunku do poziomu zadłużenia z 2008 roku ( z 40,2 % PKB do 87 % PKB) oraz spadek w
badanym okresie produktu krajowego brutto o 6,4 %. Dane potwierdzają, że kraj ten bardzo
silnie odczuł skutki recesji gospodarczej. Deficyt budżetowy był też stosukowo wysoki i w
latach 2009-2012 kształtował się na poziomie od -9,4 % PKB do -11,0 % PKB. Lata 2008 –
2013, a w szczególności rok 2010 to okres wysokiego, a w 2010 roku nawet ekstremalnego
wzrostu deficytu sektora finansów publicznych Irlandii. Już w 2008 roku deficyt był wysoki i
wynosił 7,0 % PKB, ale w 2010 roku deficyt osiągnął wartość 32,4 % PKB! Był to najwyższy
deficyt w historii istnienia unii walutowej w kraju do niej należącym. Gwałtowne załamanie
na rynku nieruchomości oraz ogromne straty banków wpłynęły na spadek dochodów
budżetowych a w szczególności z podatków dotyczących obrotu nieruchomościami i wzrost
wydatków budżetowych zasilających sektora bankowy. W listopadzie 2010 roku Irlandia
otrzymała pomoc finansową z Unii Europejskiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego
w wysokości 85 mld euro, z czego 50 mld było przeznaczone na zasilenie budżetu Irlandii a
35 mld euro na wzmocnienie i naprawę systemu bankowego. Spadek produktu krajowego
brutto w analizowanym okresie wynosił 6,6 % co w połączeniu z dużym deficytem znacznie
wpłynęło na wzrost zadłużenia sektora finansów publicznych z poziomu 44,2 % PKB w 2008
roku do poziomu 120,2 % PKB w 2013 roku.
Strona 18 z 34
1.7. Nowe kraje w unii walutowej
1.7.1. Cypr
Cypr przystąpił do unii walutowej 1 stycznia 2008 roku przy stałym kursie wymiany funta
cypryjskiego na euro – 0,52527411. Deficyt sektora finansów publicznych tego kraju w
badanym okresie mieścił się w kryteriach fiskalnych i nie przekraczał 3 % PKB, z wyjątkiem
2013 roku, gdy wskaźnik ten osiągnął wartość -5,4 % PKB. W badanym okresie Produkt
Krajowy Brutto uległ zmniejszeniu o 4,5 %. Zadłużenie sektora finansów publicznych
wzrosło z poziomu 48,9 % PKB w 2008 roku do wartości 78,1 % PKB w 2013 roku.
1.7.2. Malta
Malta przystąpiła do unii walutowej 1 stycznia 2008 roku przy stałym kursie wymiany liry
maltańskiej do euro wynoszącej 0,429312. Deficyt sektora finansów publicznych tego kraju w
badanym okresie oscylował wokół wartości granicznej – 3,0 % PKB nieznacznie ją
przekraczając lub w nieznaczny sposób do niej się zbliżając. Najwyższą wartość deficyt
osiągnął w 2008 roku – 4,2 % PKB. W 2013 roku deficyt spadł poniżej -3,0 % PKB i wynosił
-2,7 % PKB. Malta w latach 2008-2013 wykazała wzrost PKB 0 11.8 % W relacji do PKB.
Jednakże pomimo stosunkowo niewielkiego deficytu zadłużenie sektora finansów
publicznych wzrosło z poziomu 62,3 % w 2008 roku do poziomu 75,2 % PKB w 2013 roku.
1.7.3. Słowacja
Gospodarka Słowacji została głęboko dotknięta kryzysem w 2009 roku. W tym kraju bardzo
duży udział w eksporcie ma segment produkcji samochodów i sięgał on w roku 2008 - 21,9 %
eksportu ogółem13. Załamanie na rynku finansowym spowodowało bardzo mocne
ograniczenie akcji kredytowej związanej z zakupem samochodów. Oczywistą konsekwencją
tego ograniczenia był spadek popytu na zakup nowych aut. Słowacki eksport znacznie spadł
powodując równocześnie spadek produktu krajowego brutto, wzrost bezrobocia oraz wzrost
deficytu budżetowego (zestawienie danych makroekonomicznych zamieszczono w tabeli 3).
W przypadku Słowacji dodatkowy wpływ na ten szok asymetryczny miał fakt przyjęcia przez
11 Zgodnie z przeliczeniem według średniego kursu NBP stanowiło to równowartość kursu 4,2990 złotych za euro. 12 Zgodnie z przeliczeniem według średniego kursu NBP stanowiło to równowartość kursu 4,2714 złotych za euro. 13 . Źródło: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lo.html#Econ data dostępu 30 marca 2015.
Strona 19 z 34
ten kraj euro w 2009 roku w dość niskiej relacji korony do Euro - 30,126 SKK/ €14. Kraje, z
którymi Słowacja graniczy: Węgry, Czechy, Polska mogły poprzez deprecjację swojej waluty
utrzymać swoją konkurencyjność15. Słowacja będąc członkiem unii walutowej tej możliwości
nie miała, zatem zmuszona była sięgnąć do instrumentów polityki fiskalnej. To z kolei
oznacza, że Słowacja mogła walczyć z kryzysem tylko metodami polityki fiskalnej poprzez
zwiększenie wydatków budżetowych, zwiększenia deficytu i wzrostu zadłużenia finansów
publicznych.
Tabela 5 Dane dotyczące gospodarki Słowacji w latach 2008-2013
2008 2009 2010 2011 2012 2013
Eksport w cenach bieżących w mln euro 53 766,00 44 328,00 52 959,00 61 747,00 68 685,00 72 899,00
Stopa bezrobocia w % 9,60 12,10 14,50 13,60 14,00 14,50
Deficyt/nadwyżka budżetowa w mln euro - 1 082,00 - 1 412,00 - 994,40 - 1 346,00 - 5 039,00 - 5 046,00
PKB rok/rok w % 5,80 - 4,90 4,40 3,20 2,00 1,10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu – data dostępu 30 marca 2015 roku
Słowacja szybko wróciła na ścieżkę wzrostu gospodarczego i w kolejnych latach wykazywała
nieznaczny wzrost PKB. Ogółem w latach 2008-2013 Produkt Krajowy Brutto wzrósł o 10,6
%. Skutkiem kryzysu z 2009 roku był duży deficyt sektora finansów publicznych w latach
2009 – 2010 przekraczający poziom 7,0 %. W kolejnych latach deficyt ten malał i osiągnął
poziom -2,6 % PKB w 2013 roku. Deficyt spowodował wzrost zadłużenia sektora finansów
publicznych z poziomu z poziomu 35,6 % PKB w 2009 roku do 53,5 % PKB w 2013 roku.
1.7.4. Estonia
Estonia przystąpiła do strefy Euro 1 stycznia 2011 roku po sześciu latach uczestnictwa w
mechanizmie ERM II. Zgodnie z Rozporządzeniem wydanym na podstawie decyzji Rady
Europejskiej nr 1010/416/UE z dnia 13 lipca 2010 roku ustalono sztywny kurs wymiany
14 W momencie ustalenia kursu konwergencji kurs korony słowackiej do złotówki wynosił 0,1044 złotych za 1 koronę słowacką, a zatem równowartość kursu euro na Słowacji stanowił kurs 3,1451 PLN za 1 euro) 15 W Polsce kurs Euro w 2009 roku sięgał maksymalnego poziomu 4,7715 złotych za euro – tabela kursów średnich NBP z 20 lutego 2009 roku.
Strona 20 z 34
korony estońskiej na euro wynoszący 15,646616. Estonia wykazała się wielką determinacją w
utrzymywaniu kryteriów konwergencji oraz zapisów Paktu Stabilności i Wzrostu. Pomimo
ogromnego spadku produktu krajowego brutto w latach 2008-2009 o 20 % PKB deficyt
wystąpił tylko w latach 2008 i 2009 i odpowiednio kształtował się na poziomie -2,8 % PKB i
- 1,7 % PKB oraz w latach 2012 – 2013 na poziomie -0,3 % PKB i -0,5 % PKB. Należy
jednak zauważyć, że od roku 2010 produkt krajowy brutto zaczął rosnąć. Ogółem w latach
2008-2013 PKB Estonii spadł o 2,3 %. Zadłużenie sektora finansów publicznych w badanym
okresie wynoszące w 2008 roku 4,6 % PKB osiągnęło rozmiar 11,7 % PKB w 2013 roku – a
więc o wiele niższy od kryteriów określonych w Pakcie Stabilności i Wzrostu. Analizując te
dane mamy pewność, że koszty związane z radykalnym spadkiem wpływów budżetowych w
Estonii w latach 2008 – 2009 musiały znaleźć pokrycie w redukcji wydatków w celu
utrzymania poziomu deficytu – świadczy o tym właśnie bardzo niski deficyt i nieznaczny
wzrost zadłużenia przy wręcz ogromnym spadku PKB – szczególnie w latach 2008-2009. Już
w 2008 roku rząd Estonii dokonał obniżenia wydatków budżetowych polegających na:
ograniczeniu zwolnień z podatku od towarów i usług, zniesiono zwolnienie podatkowe z
tytułu posiadania pierwszego dziecka, zniesiono możliwości odliczenia od dochodu składek
na związki zawodowe i odsetek od kredytów studenckich. W kolejnym roku podjęto działania
mające na celu zwiększenie przychodów budżetowych i zmniejszenie wydatków polegające
na: podniesieniu o 2 punkty procentowe stawki podstawowej i zredukowanej podatku od
towarów i usług, podniesiono akcyzę na gaz i paliwa, zmniejszono finansowanie samorządów
lokalnych z podatków od dochodu od osób fizycznych, podniesiono składki na ubezpieczenie
z tytułu bezrobocia i zawieszono przekazywanie składek do drugiego filara ubezpieczeń
emerytalnych, ograniczono o 22 % wydatki inwestycyjne, ograniczono wydatki na płace w
sektorze publicznym oraz zmniejszono wypłaty świadczeń z systemu ubezpieczeń
zdrowotnych.17 W wyniku powyższych działań wpływy do budżetu Estonii wzrosły o 1 %
pomimo spadku produktu krajowego brutto Skutkiem tych wszystkich działań był jednak
nagły wzrost bezrobocia, a co za tym idzie wzrost wydatków społecznych,18
16 Według średniego kursu NBP korony estońskiej – wynoszący tego dnia 0,2606 - kurs wymiany stanowił równowartość 4,0775 złotych za euro. 17 Narodowy bank Polski raport: ”Doświadczenia Estonii z procesu zamiany waluty krajowej na euro” Warszawa maj 2011. 18 Narodowy bank Polski raport: ”Doświadczenia Estonii z procesu zamiany waluty krajowej na euro” Warszawa maj 2011.
Strona 21 z 34
1.8. Podsumowanie
Ważnym problemem, jaki pojawił się w tym okresie funkcjonowania unii walutowej to fakt,
że dane statystyczne publikowane przez niektóre kraje odbiegały od rzeczywistości. Ich
kwestionowanie, niepewność, co do ich rzetelności stwarzały bardzo poważne obawy o
możliwości prowadzenia skutecznej koordynacji polityki fiskalnej w krajach należących do
Unii Gospodarczej i Walutowej. Działania podjęte na podstawie nierzetelnych danych mogą
skutkować podjęciem niewłaściwych decyzji w zakresie koordynacji polityki fiskalnej, ale
przede wszystkim wpływają na skuteczność polityki pieniężnej. Zaistniała, zatem
konieczność, aby rządy publikujące raporty na temat dochodów i wydatków budżetowych,
deficytów i stopnia zadłużenia posługiwały się jednakowymi standardami opierającymi się na
wspólnych zasadach rachunkowości. Rada Europy w 2004 roku ustaliła, że dane statystyczne
publikowane przez kraje Unii Europejskiej nie mogą podlegać wpływom politycznym, ani
cyklom wyborczym19. Jednocześnie okazało się, że działania związane z nadzorem są bardzo
trudne do realizacji. W 2003 roku Komisja Europejska postulowała wszczęcie procedury
karnej przeciwko Francji i Niemcom, jednakże decyzja ta nie została zaakceptowana przez
Radę Europejską. Komisja uznała, że Rada złamała prawo i zaskarżyła jej decyzję do
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. W lipcu 2004 roku Trybunał anulował
postanowienie Rady, ale jego decyzja była tak niejednoznaczna, że nie spowodowała
usprawnienia funkcjonowania procedury nadmiernego deficytu.. W 2005roku wprowadzono
zmiany w Pakcie Stabilności i Wzrostu ustalając, że procedura nadmiernego deficytu nie
powinna być uruchomiana w momencie recesji gospodarczej lub długotrwałego wzrostu
potencjalnego. W 2007 roku dokonano korekty zapisów Paktu Stabilności i Wzrostu mające
na celu wzmocnienia części prewencyjnej Paktu. W okresie funkcjonowania strefy euro
możemy zauważyć, że w latach 1999 -2008 to okres stabilności zadłużenia finansów
publicznych krajów strefy euro. Jednak pomimo dobrej sytuacji gospodarczej deficyt
finansów publicznych wciąż występował, a stabilność zadłużenia w relacji do produktu
krajowego brutto wynikała nie z prowadzenia właściwej polityki fiskalnej, ale z
systematycznego wzrostu produktu krajowego brutto. W konsekwencji w momencie kryzysu
2008 deficyty i zadłużenie znacznie wzrosły powodując negatywne skutki dla społeczeństwa (
m.in. wzrost bezrobocia, podatków). Kryzys spowodował również pogłębienie różnic
pomiędzy poszczególnymi krajami unii walutowej przejawiające się w rozbieżności poziomu
19 Juliusz Giżyński „Polityka fiskalna w strefie euro” CeDeWu.PL 2013 str. 103, EBC, Raport roczny 2004 op.cit., str. 72.
Strona 22 z 34
inflacji, tempa wzrostu produktu krajowego brutto, tempa wzrostu wydajności pracy,
innowacyjności i konkurencyjności gospodarki oraz deficytów i poziomu zadłużenia. Bardzo
wysokie zadłużenie Grecji Irlandii, Włoch, Portugalii postawiły pod znakiem zapytania
stabilność strefy euro, a zapotrzebowanie tych krajów na środki pożyczkowe prowadziły do
zwiększenia rynkowej stopy procentowej, a to z kolei spowodowało wzrost kosztów obsługi
zadłużenia.20 Innym powodem zwiększenia wydatków publicznych były programy mające na
celu stymulowanie popytu. Komisja Europejska 26 listopada 2008 roku wprowadziła
Europejski Plan Naprawy Gospodarczej.21 Program ten miał za zadanie pobudzenie popytu,
zmniejszenie kosztów społecznych w czasach kryzysu, a w szczególności ochronę miejsc
pracy i umożliwienie szybkiego powrotu na rynek pracy osób bez pracy, stworzenie
warunków do wzrostu konkurencyjności, wspieranie innowacyjności, przyśpieszenie
transformacji gospodarki mające na celu wykorzystanie technologii niskoemisyjnych oraz
zabezpieczenie bezpieczeństwa energetycznego członków unii.22Jednocześnie kryzys ten
uświadomił rządzącym o prowadzeniu bardziej konsekwentnej polityki fiskalnej.
Doświadczenie też wskazywało na konieczność zaostrzenia tych reguł w celu osiągnięcia ich
skuteczności. Pojawiła się nieuchronność sankcji za nieprzestrzeganie tych reguł.
20 Praca pod redakcją Bogumiły Muchy-Leszko „Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin 2011 str. 223-224. 21 Komunikat Komisji do Rady Europejskiej European Economic Recovery Plan Bruksela 26.11.2008 22 Praca pod redakcją Bogumiły Muchy-Leszko „Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin 2011 str. 232.
Strona 23 z 34
Rozdział II
Systemowe rozwiązania wzmacniania Unii Gospodarczej i Walutowej w latach
1995-2013
2.1. Kryteria konwergencji z Maastricht
Pierwsze rozwiązania prawne mające zdyscyplinować politykę fiskalną krajów członków unii
wprowadzono do traktatu podpisanego 7 lutego 19962 roku w holenderskim miasteczku
Maastricht w dniu 7 lutego 1992 roku. Zapisy tego traktatu zostały następnie powtórzone z
Traktacie Ustanawiającym Wspólnotę Europejską podpisanym 2 października 1997 roku w
Amsterdamie. W traktacie z Maastricht zapisano reguły, jakie należy wypełnić, aby zostać
członkiem strefy euro. Ustalono zasady dotyczące konieczności spełniania kryteriów
fiskalnych ( wielkości zadłużenia i wielkości długu publicznego) oraz monetarnych (inflacji,
stóp procentowych). Wszystkie te zapisy miały na celu ustalenie minimalnych warunków
dotyczących stabilności cen i kursu walutowego, oraz dopuszczalnego deficytu i zadłużenia
krajów ubiegających się o przystąpienia do unii walutowej. Zestawienie kryteriów fiskalnych
jak i monetarnych przedstawiam w poniższych tabelach.
Tabela 6 Kryteria konwergencji z Maastricht kryteri um fiskalne
Co jest mierzone? Sposób pomiaru Kryteria konwergencji
Stan finansów
publicznych
Deficyt sektora finansów
publicznych, jako procent w relacji
do Produktu Krajowego Brutto
(PKB)
Wartość referencyjna: nie więcej
niż 3 % PKB
Stabilność finansów
publicznych
Dług publiczny, jako procent w
relacji do Produktu Krajowego
Brutto (PKB)
Wartość referencyjna: nie więcej
niż 60 % PKB
Źródło: Opracowanie własne
Strona 24 z 34
Tabela 7 Kryteria konwergencji z Maastricht kryteri um monetarne
Co jest mierzone? Sposób pomiaru Kryteria konwergencji Stabilność cen Zharmonizowana stopa
inflacji cen towarów
konsumpcyjnych
Zgodnie z kryterium inflacyjnym
kraj aspirujący do przystąpienia
do unii monetarnej nie może w
okresie referencyjnym
wykazywać tempa wzrostu cen
wyższego o więcej niż 1,5 pkt.
proc. od średniej w trzech
krajach UE o najniższym
poziomie inflacji.
Stabilność kursu walutowego Odchylenia od kursu
centralnego
Kraj kandydujący do unii
monetarnej powinien, przez co
najmniej dwa lata uczestniczyć w
systemie ERM II. W ciągu tego
okresu kurs waluty krajowej do
euro powinien się utrzymywać
albo w tzw. normalnym paśmie
wahań względem centralnego
parytetu, wynoszącym +/–15%,
albo w paśmie węższym,
indywidualnie wynegocjowanym
przez kraj uczestniczący w ERM
II. W ciągu tych dwóch lat nie
może wystąpić między innymi
dewaluacja kursu centralnego
przez kraj aspirujący do unii
monetarnej.
Trwałość konwergencji Długookresowa stopa
procentowa
Zgodnie z kryterium zbieżności
stóp procentowych,
długoterminowa nominalna stopa
procentowa nie powinna
Strona 25 z 34
przekraczać o więcej niż 2 pkt.
proc. średniej z takich stóp w
trzech krajach UE o najniższym
poziomie inflacji.
Źródło: Opracowanie własne
Kryteria z Maastricht miały za zadanie zagwarantować, że kraje posługujące się wspólną
walutą będą prowadzić racjonalną i stabilną politykę fiskalną gwarantującą wzrost
gospodarczy oraz wspierać będą niezależną politykę pieniężną Europejskiego Banku
Centralnego mającego na celu utrzymanie stabilności cen. Warunkiem koniecznym było,
zatem utrzymanie stabilności finansów publicznych poprzez określenie maksymalnych norm
deficytu i zadłużenia finansów publicznych, aby zapewnić ograniczenia ryzyka związanego z
wzrostem inflacji wywołanej ekspansywną polityką fiskalną.
2.2. Pakt Stabilności i Wzrostu
Po podpisaniu traktatu z Maastricht okazało się, że po przyjęciu wspólnej waluty, kraje
posługujące się nią mogą zaniechać stosowania tych reguł bez dużych konsekwencji dla
siebie. Stąd też pojawiła się koncepcja wzmocnienia koordynacji polityki fiskalnej poprzez
stworzenie podstawowych zasad krajowych polityk fiskalnych w zakresie utrzymania
dopuszczalnego deficytu (na poziomie 3 % rocznie) oraz długu publicznego (maksymalny
rozmiar długu 60 %). W 1997 roku Pakt Stabilności i Wzrostu rozszerzył przepisy traktatu z
Maastricht odnoszące się do dyscypliny fiskalnej poprzez wprowadzenie procedury nadzoru
(składającej się z części prewencyjnej, nakładającej na kraje strefy euro obowiązek
corocznego sporządzania programów stabilności oraz programów konwergencji dla państw
spoza strefy, i naprawczej, dotyczącej przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego
deficytu). Niestety w wielu krajach postanowienia paktu nie były wystarczające dla
zapewnienia dyscypliny fiskalnej. W 2005 roku państwa członkowskie zreformowały pakt
łagodząc restrykcje fiskalne wynikające z jego zapisów.(Komisja Europejska uznała, że nie
może wbrew woli państw członkowskich wymusić przestrzegania zasad Paktu Stabilności i
Wzrostu – doświadczyła tego szczególnie w 2003 roku, gdy Rada Europejska zawiesiła
procedurę nadmiernego deficytu rozpoczętą w stosunku do Niemiec i Francji). Kryzys a w
szczególności eksplozja długu publicznego Grecji stał się punktem wyjścia do dyskusji
kolejnych o reformach. Kierunki działań zostały nakierunkowane na wzmocnienie
Strona 26 z 34
zarządzania gospodarczego w Unii Europejskiej i strefie euro. Efektem działań było
przedstawienie pakietu sześciu projektów aktów prawnych (tzw. „ sześciopak”), które
ustanowiły zestaw reguł dotyczących sektora finansów publicznych. Sześciopak składał się z
pięciu rozporządzeń i jednej dyrektywy:
• rozporządzenie w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowej oraz nadzoru i
koordynacji polityk gospodarczych
• rozporządzenie w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie
euro,
• rozporządzenie w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zakłóceń
równowagi makroekonomicznej,
• rozporządzenie w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu,
• rozporządzenie w sprawie zapobiegania zakłócenia równowagi makroekonomicznej i ich
korygowania,
• dyrektywa w sprawie niezbędnych wymogów dla ram budżetowych państw
członkowskich.
Pakiet ten ma stanowić metodę wczesnego ostrzegania, przed zjawiskami, które mogłyby
doprowadzić do powtórki kryzysu greckiego. Pakiet ten przewiduje między innymi:
• zwiększenie nadzoru nad politykami gospodarczymi państw – członków Unii,
• wprowadzenie sankcji dla państw niestosujących się do zaleceń Unii,
• wzmocnienie Paktu Stabilności i Rozwoju,
• pomoc państwom w opracowaniu planów naprawczych,
• ustalenie wartości referencyjnych dla deficytu oraz długu państw.
Pakiet został przyjęty we wrześniu 2011 roku i stanowił jedną ze ścieżek wyjścia z kryzysu
gospodarczego.
2.3. Semestr europejski
Głównym celem zainicjowanego w 2011 r. procesu wzmocnienia koordynacji polityk
gospodarczych państw członkowskich Unii Europejskiej było lepsze planowanie krajowych
strategii gospodarczych uwzględniające wymiar europejski oraz zapewnienie środków na
Strona 27 z 34
realizację celów strategii „Europa 2020” w budżetach państw członkowskich. Proces ten
składa się z:
• nadzoru makroekonomicznego,
• koordynacji tematycznej,
• nadzoru fiskalnego.
Pierwsze dwie ścieżki koordynacji dotyczą zagadnień ujętych w Krajowych Programach
Reform. Nadzór fiskalny dotyczy głównie zagadnień ujętych w Programach Stabilności lub
Konwergencji, przygotowywanymi przez państwa członkowskie na podstawie Paktu
Stabilności i Wzrostu. Semestr Europejski ma na celu zsynchronizowanie Krajowych
Programów Reform ( i ich aktualizacji) oraz Programów Stabilności lub Konwergencji.
Zgodnie z przyjętym harmonogramem od 2011 r. dokumenty te są przygotowywane
równolegle i przekazywane Komisji Europejskiej w połowie kwietnia każdego roku. Po ich
ocenie przez Komisję Europejską i Radę Unii Europejskiej sformułowane są rekomendacje
dla państw członkowskich w taki sposób, aby mogły być uwzględnione w projektach ich
budżetów na kolejny rok. Semestr Europejski przewiduje następujące podstawowe etapy
rocznego cyklu koordynacji polityki gospodarczej w UE:
• koniec roku – przedstawienie przez Komisję Europejską roczną analizę wzrostu
gospodarczego
• luty/marzec – szczyt gospodarczy Rady Europejskiej, na którym państwa członkowskie
określają kierunki działań Unii Europejskiej
• kwiecień – przedłożenie przez państwa członkowskie Krajowych Programów Reform i
Programów Stabilności lub Konwergencji
• maj-czerwiec – ocena tych dokumentów przez Komisję Europejską, oraz Radę Europejską
• lipiec – formalne przyjęcie przez Radę ECOFIN opinii na temat Programów Stabilności
lub Konwergencji oraz zaleceń dla państw członkowskich na podstawie oceny Krajowych
Programów Reform.23
23 Dane na temat semestru europejskiego dostępne na stronie Ministerstwa Gospodarki http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Strategia+Europa+2020/Semestr+Europejski dostęp 3 maja 2015 roku
Strona 28 z 34
2.4. Pakt Euro-Plus
Celem tego paktu było wzmocnienie modelu zarządzania gospodarczego a jego realizacja
powinna być zgodna z instrumentami wskazanymi w strategii „Europa 2020”, europejskim
semestrem, oraz z Paktem na rzecz stabilności i wzrostu. Pakt ten ma charakter porozumienia
międzynarodowego, które dąży do zbliżania narodowych, makroekonomicznych polityk
państw dotyczących takich obszarów jak:
• wspieranie konkurencyjności, • wspieranie zatrudnienia,
• przyczynianie się do stabilności finansów publicznych, • wzmacnianie stabilności finansowej.
Do paktu przystąpiły oprócz krajów strefy euro Polska, Dania, Litwa, Łotwa, Rumunia i
Bułgaria. Wzrost zadłużenia i deficytów w większości krajów Unii Europejskiej, oraz rosnące
koszty obsługi długu, skłoniły Parlament Europejski do działań legislacyjnych mających za
zadanie powstrzymanie narastania tych zjawisk. Działania te znalazły swoje odzwierciedlenie
w pakiecie aktów prawnych (5 rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i 1 dyrektywa Rady)
potocznie zwanych „sześciopakiem”. Zostały one przyjęte 16 listopada 2011 r., a
opublikowane 23 listopada 2011 r. w Dzienniku Urzędowym UE (L 306/43). Pakiet zaczął
obowiązywać po 20 dniach od jego oficjalnej publikacji. Wprowadzone zmiany legislacyjne
wzmacniają koordynację polityk gospodarczych oraz dyscyplinują finanse publiczne w Unii
Europejskiej, zwłaszcza jednak krajów należących do strefy euro. W skład „sześciopaku”
wchodzą następujące akty:
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1173/2011 z 16 listopada 2011 r.
w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro,
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1174/2011 z 16 listopada 2011 r.
w sprawie środków egzekwowania korekty nad- miernych zakłóceń równowagi
makroekonomicznej w strefie euro,
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1175/2011 z 16 listopada 2011 r.
zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru
pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych,
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1176/2011 z 16 listopada 2011 r.
w sprawie zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania,
Strona 29 z 34
• rozporządzenie Rady (UE) nr 1177/2011 z 8 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie
(WE) nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu,
• dyrektywa Rady 2011/85/UE z 8 listopada 2011 r. w sprawie wymogów dla ram
budżetowych państw członkowskich.24
2.5. Pakt fiskalny
Pakt fiskalny, czyli Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej,
którego głównym zadaniem jest pogłębianie współpracy w celu ratowania krajów strefy euro
przed konsekwencjami nadmiernego zadłużenia i deficytu. Pakt ten kładzie nacisk na
prowadzenie większej dyscypliny finansowej, oraz przewiduje sankcje za jej złamanie,
wprowadzając między innymi zasadę wydatkową, którą kraje nie będą mogły przekroczyć. W
pakcie tym jeszcze raz powtórzono ustalenia dotyczące utrzymywania przez państwa deficytu
budżetowego poniżej 3 % PKB i długu publicznego poniżej 60% PKB. Traktat fiskalny
przewiduje też nowe, automatyczne sankcje, które mają być nakładane na kraje
nieprzestrzegające dyscypliny budżetowej. Należy zauważyć, że pakt fiskalny nie jest aktem
prawa unijnego, lecz porozumieniem międzyrządowym. W traktacie tym delegowano jednak
pewne uprawnienia na instytucji unijne:
• Komisja Europejska dostała uprawnienia kontrolowania wdrażania nowych reguł
fiskalnych,
• Trybunał z kolei może orzekać kary finansowe dla państw, które nie wdrożą ustalonej w
pakcie reguły wydatkowej. Kary nałożone na poszczególne kraje (w wysokości do 0,1 %
PKB) będą zasilały fundusz ratunkowy dla eurolandu - Europejski Mechanizm Stabilizacji.
W marcu 2013 roku europarlament i Rada Unii Europejskiej uzgodniły tak zwany „dwupak”
– akty prawne, które zwiększyły kompetencje Komisji Europejskiej. W ramach tych
przepisów Komisja Europejska będzie ona mogła blokować budżet niestabilny pod względem
ekonomicznym otrzyma, zatem prawo kontroli projektów ustaw budżetowych państw strefy
euro jeszcze przed ich przyjęciem przez parlamenty narodowe.
24 Stanisław Owsiak ”Opinia merytoryczna na temat Paktu Euro Plus, Traktatu o stabilności, koordynacji i zarządzaniu gospodarczym w Unii Gospodarczej i Walutowej, Europejskim Mechanizmie Stabilizacyjnym i tzw. Sześciopaku”. Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu nr 1 (33) 2012 rok str. 161 -171
Strona 30 z 34
2.6. Podsumowanie
Wszystkie powyższe zmiany zmierzały w kierunku znacznego wzmocnienia
koordynacji w obszarze polityk gospodarczych na poziomie Unii Europejskiej i były
jednocześnie dowodem na słabość stosowanych do tej pory mechanizmów. Wprowadzenie
mechanizmów wymuszających większą dyscyplinę finansów publicznych powodują
ograniczenia niezależności państw członkowskich w tym obszarze. Równocześnie można
zauważyć, że zmiany dokonujące się w zakresie koordynacji polityk prowadzą do wyłonienia
się członków Unii Europejskiej składających się z krajów pozostających w strefie euro, oraz
krajów spoza strefy euro. Kraje strefy euro mocniej integrują się ze sobą, dzięki czemu
zabezpieczają się przed ewentualnymi kolejnymi falami kryzysu, natomiast kraje pozostające
poza strefą euro stają się członkami Unii Europejskiej „drugiej kategorii”. Należy zauważyć
korelację pomiędzy kolejnymi działaniami mającymi na celu wzmacnianie oddziaływania
reguł fiskalnych i wprowadzaniu zasad dyscyplinujących i sankcjonowania państw
naruszających te reguły a stanem finansów publicznych krajów strefy euro. Deficyty
budżetowe finansowane były poprzez pożyczanie środków finansowych. To z kolei
powodowało wzrost zadłużenia i wzrost kosztów obsługi długu. Stosowanie reguł fiskalnych
stawało się koniecznością w celu odzyskania zaufania rynków finansowych, a co za tym idzie
możliwością obniżenia kosztów finansowania deficytów.
Strona 31 z 34
Zakończenie
W wyniku przeprowadzonej analizy danych można stwierdzić, że teza o skuteczności reguł
fiskalnych może być prawdziwa, jeżeli zostanie obwarowana dodatkowymi elementami.
Mogą być to konkretne sankcje za nieprzestrzeganie ustalonych i zaakceptowanych reguł.
Brak zachęt i sankcji powodował, że determinacja w stosowaniu reguł fiskalnych dotyczyła
przede wszystkim krajów ubiegających się o przyjęcie do strefy euro. Kraje strefy euro traciły
motywację do stosowania reguł fiskalnych szczególnie, gdy ich stosowanie nie było
usankcjonowane żadnymi „karami”. Skutkiem takiego stanu rzeczy był wzrost zadłużenia,
wzmocniony w koniecznością wzrostu wydatków publicznych w okresie kryzysu. W
badanym okresie można też było zaobserwować zjawiska, o których wspomina teoria
optymalnych obszarów walutowych a w szczególności tezę, że w momencie wystąpienia
negatywnych skutków szoków każdy z krajów powinien mieć możliwość zwiększenia
deficytów budżetowych w celu pokrycia zmniejszonych wpływów budżetowych i
zwiększonych wydatków socjalnych. Oznacza to, że w momencie wzrostu gospodarczego
należy obniżać deficyt i redukować zadłużenie, aby mieć większe możliwości reagowania w
momencie kryzysu gospodarczego i wtedy dzięki zwiększenie deficytu móc zwiększać
wydatki publiczne. Z analizy jasno wynika, że nieliczne kraje unii walutowej spełniały te
wymogi. Działania instytucji europejskich były reakcją na to zjawisko i prowadziły do
wzmocnienia siły oddziaływania reguł finansowych. Jednakże ich skuteczność będzie
widoczna dopiero w najbliższych latach. Obniżenie przeciętnego deficytu w latach 2011-2013
w krajach strefy euro oraz zmniejszenie tempa wzrostu zadłużenia w tych krajach może
świadczyć o tym, że wzmacnianie reguł daje pierwsze efekty. Należy również zauważyć, że
słabością strefy euro są rosnące dysproporcje, które obejmują między innymi zróżnicowanie
deficytów i zadłużenia poszczególnych krajów. Kraje członkowskie Unii Europejskiej różnią
się kulturalnie, społecznie a przede wszystkim różnią się stopniem rozwoju i otwartości
gospodarki. Skutki tych rozbieżności znajdują odzwierciedlenie w polityce fiskalnej krajów
unii walutowej. Również funkcjonowanie reguł fiskalnych wymagających prowadzenie
rozsądnej polityki budżetowej w badanym okresie było niewłaściwe. Skutkiem tego jest
podział krajów unii europejskiej na dwie grupy: pierwsza kraje o akceptowalnym poziomie
zadłużenia i druga grupa kraje, które nawet w długiej perspektywie nie będą mogły obniżyć
swojego zadłużenia: Irlandia, Grecja, Włochy Francja, Hiszpania, Portugalia. Konieczność
dostosowania się do reguł konwergencji powoduje, że kraje ubiegające się o członkostwo w
unii walutowej prowadzą politykę fiskalną spełniającą stawiane im wymagania. Szczególną
Strona 32 z 34
determinacją w tym względzie wykazała się Estonia, która pomimo spadku produktu
krajowego brutto o 20 % w latach 2008 i 2009 nie przekroczyła progu deficytu. Dopiero
kryzys w 2008 roku spowodował, że reguły fiskalne zostały wzmocnione a brak ich
przestrzegania zostało obwarowane sankcjami. Podsumowując reguły fiskalne mogą być
skuteczne i ich skuteczność może być wysoka, ale skuteczność ta zależy głównie od woli
politycznej rządzących i determinacji w stosowaniu tych reguł. Wybory parlamentarne w
poszczególnych krajach unii niosą ze sobą ryzyko odejścia od stosowania reguł w celu
utrzymania władzy politycznej. Obserwacje z lat 1999-2013 wykazują, że mimo istnienia
reguł nie było woli ich przestrzegania – dopiero, gdy kryzys zagroził funkcjonowaniu
poszczególnych państw determinacja w przestrzeganiu i koordynacji wzrosła. Od tego jak
długo determinacja ta się utrzyma uzależniona jest nie tylko stabilność w strefie euro, ale
również jej przyszłość.
Strona 33 z 34
Bibliografia
Giżyński Juliusz „Polityka fiskalna w strefie euro” CEDEWU.PL
Kąkol Magdalena, Bogumiła Mucha-Leszko” Od kryzysu finansowego do kryzysu finansów
publicznych”
Narodowy Bank Polski „Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro”. Listopad
2014
Owsiak Stanisław ”Opinia merytoryczna na temat Paktu Euro Plus, Traktatu o stabilności,
koordynacji i zarządzaniu gospodarczym w Unii Gospodarczej i Walutowej, Europejskim
Mechanizmie Stabilizacyjnym i tzw. Sześciopaku”. Zeszyty Prawnicze Biura Analiz
Sejmowych Kancelarii Sejmu nr 1 (33) 2012 rok.
Praca pod redakcją Bogumiły Muchy-Leszko „Gospodarka i polityka makroekonomiczna
strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości zarządzania” Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin 2011.
Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego „Perspektywy Integracji
Ekonomicznej i walutowej w gospodarce światowej. Dokąd zmierza strefa euro”. Warszawa
2012.
Strona 34 z 34
Spis Tabel
Tabela 1 Zadłużenie sektora finansów publicznych w latach strefy euro w latach 1999-2007
w % PKB
Tabela 2 Deficyt lub nadwyżka sektora finansów publicznych w latach 1999-2007 w krajach
strefy euro w % PKB
Tabela 3 Zadłużenie sektora finansów publicznych w latach strefy euro w latach 2008-2013
w % PKB
Tabela 4 Deficyt lub nadwyżka sektora finansów publicznych w latach 2008-2013 w krajach
strefy euro w % PKB
Tabela 5 Dane dotyczące gospodarki Słowacji w latach 2006-2013
Tabela 6 Kryteria konwergencji z Maastricht kryterium fiskalne
Tabela 7 Kryteria konwergencji z Maastricht kryterium monetarne