PPOORRAADDNNIIKK DDLLAA

ZZAASSTTĘĘPPOOWWEEGGOO

„Gdybym dziś mógł wybierać miejsce,

które chciałbym zajmować w ruchu, to chciałbym być zastępowym.”

Robert Baden – Powell Naczelny Skaut Świata

MATERIAŁY Z KURSU ZASTĘPOWYCH

14 Sobieńska Drużyna Harcerska „Stacyjka” im. Macieja Bittnera

Hufiec ZHP Celestynów im. Bohaterów Akcji pod Celestynowem

Anno Domini 2010

2

1. O ZASTĘPIE 1.1 ZASADY DZIAŁANIA

Zastępem kieruje przygotowany do funkcji zastępowy, który został mianowany rozkazem przez drużynowego. Zastęp zrzesza od 5 do 12

dziewcząt lub chłopców (zastępy nie powinny być koedukacyjne), spotyka się na samodzielnych zbiórkach, które odbywają się regularnie.

Zastępowy oraz inni członkowie zastępu mogą należeć do rady drużyny. Zastęp powinien prowadzić właściwą dokumentację, np.:

książeczkę pracy zastępu, plan pracy zastępu.

Na podstawie:

instrukcji drużyny harcerskiej, starszoharcerskiej, wędrowniczej i wielopoziomowej

- załącznik do uchwały Głównej Kwatery ZHP nr 43/2003 z dnia 27 lutego 2003 r.

1.2 OBRZĘDOWOŚĆ Obrzędowość to duch zastępu, klimat, atmosfera. To zwyczaje, przedmioty, elementy, które nadają zastępowi „to coś”, sprawiają, że staje się on

jedyny w swoim rodzaju. Zastęp z obrzędowością jest paczką dobrych znajomych, których łączy coś więcej, niż tylko mundur – wspólne tajemnice,

przeżycia, przygody, obrzędy. Twój zastęp powinien być inny niż wszystkie, niepowtarzalny! W Twoim zastępie powinna panować specjalna

atmosfera, harcerski i specyficzny klimat. Bez tego nie można się obejść, chyba że chcesz prowadzić nudną grupę przypadkowych ludzi. Jeśli tak, to już

lepiej zapisz się do kółka szachowego, będzie ciekawiej… :) Zastęp łączy, a przynajmniej powinna, specjalna więź, którą można wypracować, jeżeli

istnieje obrzędowość.

Co może ją tworzyć?

Wszystko! Otóż, na obrzędowość zastępu może składać się bardzo dużo rzeczy. Wystarczy ruszyć głową, wykorzystać kilka ze swoich

wspaniałych pomysłów i brać się do dzieła. Im bardziej niespotykany element obrzędowości, tym większe prawdopodobieństwo, że żaden zastęp nie

będzie taki, jak Twój. Oczywiście warto też pamiętać o dawnych tradycjach i utartych obrzędach, które w ciągu wieku stworzyli Twoi harcerscy bracia.

Harcerskie zwyczaje są piękne!

! Warto przeczytać: „Obrzędowy piec”

3

Harcerskie zwyczaje:

Nie klaszczemy, swój entuzjazm wyrażamy okrzykami.

Witamy się lewą ręką, zaplatając małe palce.

Wiążemy krąg na znak jedności i braterstwa.

Szanujemy ogień, na ogniskach nie zajadamy się kiełbaskami, rozpalamy je jedną zapałką, strzeżemy ognia, by nie zgasł.

Pozdrawiamy się hasłem: „Czuwaj!”, które przypomina o byciu w ciągłej gotowości do pomocy i czynieniu dobra.

Wiążemy na chuście węzełek, aby nie zapomnieć o jednym dobrym uczynku dziennie.

Obchodzimy Dzień Myśli Braterskiej, piszemy kartki pocztowe dla harcerzy z innych drużyn.

Mówimy do siebie: druhno/druhu.

I wiele, wiele innych!

Możesz dopisać znane Tobie zwyczaje.

Nazwa zastępu…

… to podstawa. To ona wskazuje na temat obrzędowości. Nazwę należy przedyskutować, wybrać i przyjąć w gronie całego zastępu, a następnie

zgłosić do drużynowego, który powinien zatwierdzić ją w rozkazie. Wszystkie elementy obrzędowości muszą pasować do nazwy. Dajmy na to, że

istnieje zastęp „Odkrywcy nieznanych lądów”, a ich obrzędowa piosenka to „Krasnoludki”. Nie pasuje, prawda? Obrzędowość zastępu powinna mieć

jeden ustalony temat. Jak „Odkrywcy nieznanych lądów”, to piosenka „Marco Polo”, a w skarbcu busola i mapa. Ponadto obrzędowość zastępu

powinna wiązać się choć w małych stopniu z obrzędowością drużyny. Jeśli należysz do drużyny „Dąbrowa”, to pomyśl nad nazwą zastępu w stylu

„Dęby” albo „Władcy Mchów”. Pamiętaj o tym, żeby temat obrzędowości nie był wulgarny, obraźliwy czy prześmiewczy.

Żywa obrzędowość

Dobra obrzędowość to żywa obrzędowość. Co to znaczy żywa? Otóż, chodzi o to, żeby jej używać na co dzień w swoim harcerskim życiu. Po co

męczyć się z wyszywaniem proporca, jeżeli odstawia się go w kąt? Po co głowić się nad tekstem piosenki, jeżeli się jej nie śpiewa? Po co robić kronikę,

jeżeli zamyka się ją w szufladzie? Po co tworzyć język zastępu, jeżeli się nim nie porozumiewa? No właśnie… nikomu nie potrzebna martwa

obrzędowość. Zatem niech Twój zastęp zabiera proporzec na wyjazdy, używa go na apelach, śpiewa piosenkę, uzupełnia kronikę, mówi w obrzędowym

języku, otwiera czasami skarbiec. Pozwólcie obrzędowości zaistnieć w Waszym zastępie, uczyńcie ją widoczną. Dobra obrzędowość to również taka,

która tworzy się samoistnie podczas pracy zastępu. Chodzi o to, by zaadaptować do obrzędowości konkretne wydarzenia, wspomnienia,

przyzwyczajenia, zainteresowania, np. niech miejscem spotkań zastępu będzie to, w którym najmłodszy członek zastępu dostał chustę drużyny, a

pseudonim podzastępowego może być taki sam, jakim określa się go w szkole lub w domu.

4

Przykładowe elementy obrzędowości:

Pomysł Wyjaśnienie Pomysł Wyjaśnienie Pomysł Wyjaśnienie NAZWA już wiadomo FUNKCJE Np.: chorąży proporca, kronikarz KONSTYTUCJA Spis zasad obowiązujących zastęp

MIEJSCE

SPOTKAŃ

Możecie z zastępem organizować

spotkania w specjalnym,

umówionym miejscu,

niekoniecznie tam, gdzie inne

zastępy.

ELEMENT

UBIORU

Każdy harcerz może nosić

jednakowe sznurówki, kolczyki,

rajstopy, buty, albo wyszyć na

mundurze nazwę bądź logo

zastępu.

PLĄS

Zabawa wymyślona lub bardzo

lubiana przez zastęp,

zarezerwowana tylko dla zastępu.

LEGENDA

Bajka, opowiadanie o zastępie,

skąd się wziął, czym się zajmuje

itd. Można zmyślać do woli.

OKRZYK

Wymyślony i związany z tematem

obrzędowości. Używany np.:tylko

wtedy, gdy członek zastępu

dostanie pochwałę.

ROZPOCZĘCIE

ZBIÓRKI

Wyjątkowy sposób rozpoczęcia

zbiórki, np.: każdy z zastępu zjada

kawałek czekolady albo następuje

odśpiewanie hymnu zastępu.

PIOSENKA

Hymn zastępu, można wybrać

sobie już istniejącą albo wymyślić

własną.

ZNAK ROZ-

POZNAWCZY

Np.: nawoływanie się gołębim

gruchaniem albo logo. ZAKOŃCZENIE

ZBIÓRKI

Wyjątkowy sposób zakończenia

zbiórki, np.: krąg rady (każdy mówi

sobie coś miłego itp.)

KRONIKA

Zapisane przygody zastępu,

zdjęcia, ważne wydarzenia…

Super sprawa, szczególnie, gdy po

latach można powspominać.

SZYFR

Wymyślony na potrzeby zastępu,

znany tylko przez jego członków,

używany, gdy chce się coś

zachować w tajemnicy.

TAJEMNICA

Coś, o czym wiedzą tylko

członkowie zastępu.

SKARBIEC

Skrzynia, pudło lub coś w tym

stylu ze skarbami zastępu. Mogą

się w nim znajdować pamiątki

oraz różne przydatne rzeczy, np.:

zapasowe struny lub „ściągi” z

symboliki.

PSEUDONIMY

Każdy w zastępie może mieć jakąś

ksywę, przydomek, np.:

charakteryzujący jego zalety bądź

wygląd.

KOLOR

Ulubiony kolor harcerzy z zastępu.

Cały zastęp może pisać zielonym

długopisem.

PROPORZEC

Chorągiewka zastępu z wyszytą

nazwą, logiem itp.

TOTEM

„Cudak” wykonany z drewna bądź

czegokolwiek innego, związany z

tematem obrzędowości.

PIECZĄTKA

Może być wykonana z ziemniaka

lub drewna, używana przy

podpisywaniu się.

ŚWIECZNIK

Każdy harcerz może mieć na nim

swoją świeczkę, którą zapala na

początku zbiórki. Kto ma

najbardziej stopioną świeczkę, ten

był najczęściej na zbiórce.

PRZYWITANIE

Charakterystyczny dla zastępu

sposób witania się z członkami

zastępu.

JĘZYK

Własny język zastępu, wymyślone

określenia. Np.: zbiórka to kapusta,

harcerze - buraki itp.

5

2. ZASTĘPOWY 2.1 ZASĘPOWY – KTO TO TAKI?

Zastępowy to specyficzna funkcja. Nie jest on dowódcą wojskowym - a rozkazuje i rządzi, nie jest nauczycielem - a uczy wielu ciekawych i

pożytecznych rzeczy, nie jest rodzicem - a wychowuje. Kim więc jest? Najlepiej chyba go przyrównać do starszego brata, który chętnie dzieli się

swym doświadczeniem, a także do przodownika w zabawach, grach, różnych zajęciach i pracach. To harcerz, która stoi na czele swojego zastępu.

Stopnie i sprawności…

są jak zasiane pole. Aby zbierać plony, trzeba dbać, podlewać, nawozić! Harcerskie wartości zobowiązują nas do dążenia do ideału. Stopnie,

sprawności, różne odznaki są bardzo dobrym sposobem do rozwijania się, a przy okazji można się nieźle bawić. Dobry zastępowy dba o swój harcerski

rozkwit, trzyma fason. Ponadto stara się zachęcać do tego harcerzy ze swojego zastępu. Wykonywanie zadań z prób uczy wielu przydatnych

umiejętności i pomaga osiągnąć wysoki poziom całemu zastępowi.

jest twórczy jest pomocny jest sumienny jest pomysłowy jest

obowiązkowy jest

sprawiedliwy

przywódca autorytet organizator przyjaciel wychodzi z inicjatywą

podejmuje decyzje

nie wywyższa się

można na nim polegać

szanuje każdego członka zastępu

lubi to, co robi ma dużą wiedzą

harcerską

zdobywa stopnie i

sprawności

6

Jest wiele ciekawych sprawności. Ich spis dostępny jest w Internecie, można także przewertować książkę pt. „Stopnie i sprawności harcerskie.

Istnieją sprawności związane z technikami harcerskimi, hobby, językowe, artystyczne, komputerowe, sportowe, społeczne, jeździeckie, żeglarskie,

lotnicze i wiele, wiele innych.

Stopnie harcerskie przystosowane są do wieku. Ochotniczkę/młodzika oraz tropicielkę/wywiadowcę mogą zdobywać osoby chodzące do szkoły

podstawowej, pionierkę/odkrywcę i samarytankę/ćwika – gimnazjaliści, a harcerkę/harcerza orlego oraz harcerkę/harcerza Rzeczypospolitej – od 16 lat

w górę. Zdobywania stopnia nie trzeba rozpoczynać od pierwszej belki, np. gimnazjalista, który dopiero co złożył Przyrzeczenie Harcerskie może

rozpisać próbę pionierki/odkrywcy. Próby na stopnie są tak skonstruowane, że wymagają trochę wysiłku, ale nie powinny sprawiać większych

kłopotów. Życzę Ci, aby na Twoim pagonie pojawiały się na bieżąco belki, krokiewki i gwiazdki.

Obejrzyj bajkę pt. „Odlot”, która udowadnia, że zdobywanie odznak może być frajdą i wyróżnieniem!

„Najpierw przykład, potem wykład”

Przysłowie mówi o tym, że aby wymagać czegoś od innych, najpierw należy samemu się do tego stosować. Pewnie nawet nie zdajesz sobie

sprawy, jakie to ważne, gdy pracuje się z grupą. Harcerze patrzą na Ciebie, bo jesteś ich wodzem, obserwują Twoje zachowanie, gdyż wieżą, że jest ono

właściwe. Nie stracisz autorytetu, jeśli będziesz wiarygodny. Jeśli wymagasz, żeby Zenek wkasywał mundur w spodnie, to sam musisz mundurować się

porządnie. Jeżeli chcesz, aby na zbiórce harcerze Ciebie słuchali, to sam nie rozmawiaj z kimś, gdy mówi drużynowy. Usiłujesz zachęcić kolegów, by

zdobywali sprawności? Uda Ci się wtedy, gdy sam kilka zdobędziesz. Twoja postawa jest ważna również poza zbiórkami.

2.2 OBOWIĄZKI ZASTĘPOWEGO

1. Wraz z całym zastępem opracowuje plan pracy zastępu, który wynika z potrzeb, możliwości i zainteresowań członków zastępu oraz planuje

szczegółowo poszczególne zbiórki zastępu.

2. Prowadzi zaplanowane zbiórki w sposób ciekawy i „profesjonalny”.

3. Prowadzi dokumentację zastępu (książeczka zastępu, kronika zastępu).

4. Dba o dobry wizerunek zastępu, stara się rozwiązywać spory i problemy.

5. Bierze udział w radach drużyny, wnioskuje w sprawach członków swego zastępu.

6. Sumiennie pilnuje, by zastęp był zawsze poinformowany o wszelkich zbiórkach, akcjach, wyjazdach i zadaniach.

7. Dba o frekwencję zastępu, wie o powodach nieobecności harcerzy w życiu drużyny. Zachęca zastęp do udziału w zbiórkach.

8. Dba o to, by członkowie zastępu zdobywali stopnie i sprawności, by osiągali dobre wyniki w szkole, by z harcerstwa wynieśli jak najwięcej

radości i dobrych przeżyć.

7

9. Interesuje się zastępem również poza zbiórkami, dba o to, by wszystkie poczynania jego członków dokonywały się po harcersku, według zasad

Prawa Harcerskiego.

10. Organizuje wszelkie prace zastępu przez rozdzielanie zadań każdemu według jego umiejętności. Pilnuje, żeby zastęp wykonywał powierzone

zadania.

Drogi Druhu Zastępowy,

pamiętaj, że Twoja postawa i sumienne wykonywanie obowiązków bardzo mocno wpływa na pracę całej drużyny. Drużynowy, powierzając tę

funkcję, zaufał Ci, dlatego staraj się wykonywać swoją pracę jak najlepiej. W razie kłopotów możesz zwrócić się z prośbą o pomoc do swoich

przełożonych, zawsze chętnie posłużą Ci dobrą radą.

3. CO ZASTĘPOWY POWINIEN WIEDZIEĆ?

3.1 PODSTAWY PLANOWANIA PRACY

Plan pracy zastępu

Planem pracy nazywamy terminarz, w którym znajdują się zaplanowane zbiórki, wycieczki i różne akcje zastępu. Pisze się go zazwyczaj na

początku roku harcerskiego. Ułatwia on bardzo pracę, uporządkowuje sprawy, pomaga w dobrej organizacji, motywuje do działania i ratuje w

przypadku pustki w głowie. Ciężko się bez niego obyć, a napisać bardzo łatwo – oczywiście wraz z całym zastępem. Wystarczy wspólnie wymyślić

kilka tematów zbiórek, propozycji spędzenia czasu i przyporządkować je do konkretnych dat, a następnie przedstawić na radzie drużyny do

zatwierdzenia.

Skąd jednak brać pomysły na zbiórki i inne harcerskie akcje?

1. KALENDARZ – obchody świąt narodowych, kościelnych, harcerskich, rocznic, dni, urodzin, np.: z okazji Dna Niepodległości, Dnia Myśli

Braterskiej, dnia ziemniaka i buraka, dnia Kubusia Puchatka, na Boże Narodzenie, rocznica powstania zastępu, urodziny bohatera drużyny

8

2. KSIĄŻKI, FILMY I GRY – podróż no Narni, zabawy w tajemniczym ogrodzie, rozgrywki Fifa 2010, konkurs na podobiznę Shreka

3. ZAINTERESOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY - gry komputerowe, gra w piłkę, klocki Lego, zakupy, taniec, muzyka, rysunek, łyżwy,

narty, zabawy śniegiem, modelarstwo, sport, kino, przedstawienia, śpiewanie, subkultury, dziennikarstwo, kulinaria, wspinaczka, pływanie,

jazda konna, rywalizacja, gry terenowe, sporty walki, lepienie z gliny, nocki, wolontariat, dyskusja

4. TECHNIKI HARCERSKIE – terenoznawstwo, samarytanka, musztra, pionierka, szyfry

5. WIEDZA HARCERSKA – historia ZHP, struktura, symbolika

6. MARZENIA – w tym przypadku potrzeba rozmowy z całym zastępem o tym, jakie rzeczy każdy by chciał robić na zbiórkach. Może uda się

zrealizować czyjeś marzenie?

7. WYMAGANIA NA STOPNIE I SPRAWNOŚCI – zastępowy może przejrzeć próby na stopnie i sprawności w swoim zastępie i zorganizować

zbiórkę, na której każdy będzie mógł zrealizować jakieś zadanie

8. POTRZEBY ŚRODOWISKA – np.: sprzątanie świata, opieka nad pomnikiem, warty honorowe, służba w kościele

Trzeba pamiętać, żeby plan pracy był ciekawy, atrakcyjny i w miarę logiczny, tzn. żeby zastęp chłopców nie miał zaplanowanej zbiórki –

pokazu mody i umiejętności fryzjerskich lub żeby w maju nie wybierać się na sanki. Program pracy zastępu nie jest rzeczą niezmienną. Jeśli istnieje

potrzeba można wprowadzić modyfikacje, zmienić kolejność lub czas zbiórek, ewentualnie dodać coś nowego. Wiadomo też, że nie zawsze się uda

zrealizować zamierzenia w 100%. Jest to całkiem naturalna sprawa, życie sprawia niespodzianki i nie należy się tym martwić.

Przykładowy fragment planu pracy zastępu:

DATA TEMAT FORMA ODPOWIEDZIALNY UWAGI

7 stycznia 2011 Budujemy igloo Chatki Zastępowy D. Świrko

Ubrać się ciepło!

21 stycznia 2011 Symbolika Gra planszowa Podzastępowy M. Bęc Pionkami są harcerze

Kto wygra, ten ma zaliczone zadanie na stopień

2 kwietnia 2011 Urodziny zastępu Apel + zabawa Zastępowy D. Świrko

Obecność obowiązkowa

16 kwietnia 2011 Wyjazd na strzelnicę Wycieczka Podzastępowy M. Bęc

Jedzie z nami kadra

Spełnimy marzenie Karola!

9

Formy pracy

Na zbiórce robić można rzeczy rozmaite. Im ciekawsze, tym lepiej. Ważne, by spotkanie zastępu było dla wszystkich atrakcyjne. Wiadomo,

że dziewczyny zazwyczaj wolą śpiewać i rysować, a chłopcy grać w podchody. Dlatego, Druhu Zastępowy, wybieraj takie rodzaje zajęć, które

interesują Ciebie i Twoich kolegów – spytaj ich o to, co chcą robić! Harcerstwo może być naprawdę super przygodą, trzeba tylko wykazać się

pomysłowością, a tej zapewne Ci nie brak. Masz przecież naście lat i głowę pełną twórczych inwencji.

Przykładowe formy pracy:

Zwiad Zadanie indywidualne Rywalizacja Akrobacje Zajęcia plastyczne

Wieczorek filmowy Gra Jazda konna Świeczkowisko Alarm

Gra terenowa Śpiewanki Zawody Ognisko Pląs

Burza mózgów Bieg indywidualny Zadanie zespołowe Scenki Quiz

Gawęda Zabawa Konserwacja Akcja zarobkowa Ćwiczenia fizyczne

Debata Gra planszowa Wspinaczka Wędrówka Słuchowisko

Dyskusja Chatki Pionierka Bieg patrolowy Sonda

Poszukiwania Majsterka Musztra Festiwal Wycieczka

Wolontariat Nocka Warta honorowa Rajd Biwak

Spotkanie z ciekawą osobą INO Akademia Gazetka Obóz

Montaż słowno-muzyczny Fotografia Capsztyk Zlot Manewry

Defilada Gry świetlicowe Kominek Harc Komiks

Konkurs Wywiad Misterium Sąd Happening

Wystawa Ogniobranie Kuźnica Poczta harcerska Dbanie o miejsca pamięci

Reportaż Olimpiada Podchody Obrzędy Narada

Słowniczek:

Montaż słowno-muzyczny – rodzaj przedstawienia z piosenkami, wierszami, prozą

Chatki – budowanie w lesie szałasów i mieszkanie w nich

Nocka – nocowanie w jakimś miejscu całym zastępem

10

INO – Impreza Na Orientację – bieg, podczas którego sprawdza się umiejętność orientacji w terenie

Ogniobranie – przedstawienie na powietrzu, podczas którego harcerze bawią się ogniem, tańczą, często porusza poważne tematy. Wszystko odbywa się

bez słów. Jest to raczej forma przeznaczona dla starszych harcerzy.

Konserwacja – dbanie o sprzęt zastępu, sprzątanie

Capsztyk – coś w rodzaju apelu w miejscu pamięci

Misterium – rodzaj przedstawienia, podczas którego aktorzy uosabiają wartości, np.: dobro i zło, a słuchacze dostają bodziec do przemyśleń

Kuźnica – forma dyskusji, gdzie swój głos zaznacza się uderzeniem w kowadło

Manewry – ćwiczenia na wzór wojskowych, np.: zabawa w poligon, most linowy

Happening – wydarzenie, podczas którego aktorzy włączają w swoje działanie publiczność, np.: zastęp robi bitwę na poduszki na środku miejscowości

i zaprasza do zabawy przechodniów

Zadania zespołowe

Często zdarza się, że zastęp dostaje zadanie do wykonania. Jest to dowód, że pracę w drużynie tworzą wszyscy, nie tylko kadra. Ważne więc jest,

by wykonać je dobrze. Dlaczego? Otóż drużyna jest jak komputer, a zastępy jak klawiatura, myszka, monitor… Każda rzecz ma swoje określone

zadanie, jeśli jedno przestanie działać, cała reszta zaczyna gorzej pracować albo zupełnie przestaje. Zadania zespołowe nie przydzielane bez sensu.

Mają one na celu wypracowanie czegoś, co będzie służyło wspólnocie.

Załóżmy, że zastęp X dostał zadanie wykonania wielkanocnej akcji zarobkowej. Jest to bardzo ważne przedsięwzięcie dla całej drużyny, gdyż

zebrane fundusze w przyszłości będą mogły pomóc komuś w kupnie munduru czy wyjeździe na obóz. Warto się postarać!

Co trzeba po kolei zrobić?

- wypisać na kartce listę rzeczy do zrobienia (jeśli się nie wie, to trzeba się spytać kogoś, kto wie)

zebrać materiały, których można wykonać palmy wielkanocne (najlepiej na wiosnę, w lato, jesienią)

zasuszyć niektóre z nich

wykonać palmy

zrobić reklamę sprzedaży (plakaty, ogłoszenia)

wykonać listę osób sprzedających

uzyskać zgodę na sprzedaż (np.: na terenie parafii – od ks. proboszcza, na terenie gminy – od wójta)

zorganizować sobie pełnoletniego opiekuna

ustalić ceny, zorganizować sobie stoisko

po akcji komisyjnie przeliczyć zebrane pieniądze i oddać je skarbnikowi

11

- rozdzielić zadania i podać termin ich wykonania, oczywiście w obecności całego zastępu i według ich zdolności oraz zainteresowań:

Ola i Marta – zbierają rośliny, wstążki, nici potrzebne do zrobienia plam [od września do 4 kwietnia] oraz suszą te zebrane wcześniej

Ola, Marta, Zosia, Ala – wykonują palmy wielkanocne [4-10 kwietnia]

Basia – zajmuje się reklamą [4-15 kwietnia], ustala ceny [10 kwietnia] i organizuje stoisko [15 kwietnia]

Natalia (zastępowa) – wykonuje listę osób sprzedających, również spoza zastępu [4 kwietnia], organizuje zgodę na sprzedaż [30 marca] oraz

opiekuna [25 marca]

W komisyjnym przeliczeniu pieniędzy [15 kwietnia] bierze udział Natalia i Zosia oraz skarbnik drużyny

- dopilnować wykonania zadań

Samo rozdzielenie zadań nie wystarczy. Często zdarza się tak, że ktoś zapomni, co ma zrobić, zachoruje albo zwyczajnie sobie odpuści. Zastępowy

powinien być cały czas na bieżąco, mieć rękę na pulsie, sprawdzać, jak idzie praca i czy każdy dotrzymuje terminów, w razie czego poszukać za kogoś

zastępcy. Wtedy dopiero zadanie ma szanse się powieść.

3.2 ZASADY DOBREJ ZBIÓRKI Zbiórka musi być ciekawa dla uczestników, ale najlepiej także dla prowadzącego. Tylko ciekawa zbiórka sprawi, że harcerze przyjdą na następną, że

zapamiętają przekazaną wiedzę i umiejętności i (co oczywiste) nie będą podczas zbiórki rozrabiać. Pomyśl, co ich interesuje, wpleć to w zbiórkę

(niekoniecznie jako treść, może to być interesująca ich forma), sam dowiedz się nieco o tym, by nie wyjść na laika. Do zbiórki dodaj też trochę

fajerwerków. Niech dzieje się na niej coś, czego nie robi się na podwórku z kolegami (lub koleżankami), bo inaczej będzie zwyczajna i

niekonkurencyjna dla innych form spędzania czasu. Odrobinę szaleństwa nie zaszkodzi. Pamiętaj także, by zbiórka była oryginalna - to ważne dla

zainteresowania nią uczestników. Szukaj nowych pomysłów, nietuzinkowych form, ciekawych miejsc i nastrojów. Zmuś się do zmian. Te trzy elementy

pozwolą "zajarać" twoich harcerzy, a to już połowa drogi do dobrego zastępu. Dlatego ta zasada jest najważniejsza ze wszystkich.

Formy dynamiczne i statyczne muszą się przeplatać. To naturalne, że człowiek, a zwłaszcza młody, nie lubi długo trwać przy tej samej czynności (a

szczególnie statycznej) i nie potrafi usiedzieć spokojnie i wytrwać w koncentracji dłużej niż przez 15 minut. Bardziej naturalne są dla niego formy

aktywności dynamicznej. Dlatego między innymi każdy z utęsknieniem oczekuje na koniec lekcji. Jeżeli nie chcecie, aby wasza zbiórka była klasyczną

szkolną lekcją, przeplatajcie ją formami ruchowymi - grami, ćwiczeniami, prostym pląsem (jeżeli zastęp pląsy lubi!). Nie można jednak całej zbiórki

ująć w formę dynamiczną, bo jest to po pierwsze ponad fizyczne możliwości człowieka, po drugie - nie każdą wiedzę można w ten sposób przekazać.

Zbiórka powinna zaczynać się od formy dynamicznej, jeśli nie chcesz, by harcerze wariowali podczas następującej po niej formy statycznej. Należy ich

12

trochę zmęczyć, aby móc przekazać umiejętności lub wiedzę w sposób statyczny, kiedy odpoczną i powrócą do aktywności dynamicznej. I tak na

zmianę.

Tempo musi być zachowane przez cały czas trwania zbiórki. W zachowaniu tempa pomaga wprowadzenie fabuły (patrz punkt 4.). Zbliżanie się do

celu wzmaga napięcie, wpływa na to także nastrój. Zachowanie tempa (brak dłużyzn, punkt kulminacyjny) służy właśnie podtrzymaniu napięcia, a ono

z kolei zainteresowaniu uczestników zbiórką i ich zaangażowaniu w nią. Eliminuje nudę. Punkt kulminacyjny kończy zbiórkę, jest jak zakończenie

książki - rozwiązuje akcję. Choć pierwsze wrażenie jest nie bez znaczenia, najlepiej zapamiętuje się to, co było na końcu (co zdarzyło się jako ostatnie),

także gdy chodzi o zbiórkę. Jeśli zaś chcemy, by została ona zapamiętana jako dobra i by harcerze przyszli na następną, zakończmy ją w najciekawszym

momencie. Niech harcerzom pozostanie pewien niedosyt wrażeń. Jeśli poprzednia była ciekawa, przede wszystkim zaś miała dobre zakończenie (w

dobrym miejscu, tzn. nie skracało ono ani nie wydłużało nadmiernie akcji zbiórki), harcerz z pewnością przyjdzie na kolejną.

Zbiórka musi być logicznym ciągiem składowych elementów. Każda forma musi wynikać z poprzedniej w logiczny sposób. Nie należy przechodzić

od jednego elementu zbiórki do drugiego mówiąc: "A teraz zrobimy to i owo...", lecz tak trzeba ułożyć poprzedni element, aby jego zakończenie

powodowało rozpoczęcie następnego (np. poprzez list, mapę). Najlepiej jednak dodać do zbiórki taką fabułę, aby cała zbiórka była dążeniem do

jakiegoś celu (np. poszukiwaniem skarbu). Wtedy logiczny ciąg wynika z tego, że wszystkie elementy zbiórki prowadzą do jednego celu i w ten sposób

łączą się. Tę zasadę można czasem pominąć przy włączaniu do zbiórki przerywników ruchowych (nie muszą one wynikać z poprzedzającego je

elementu, choć dobrze jeśli wynikają).

Forma musi być zgodna z treścią. Jest to oczywiste, że stosowanie tej zasady pozwala uniknąć śmieszności wynikającej z zestawienia kontrastujących

elementów. Zauważ, że połowa śmieszności (w kawałach, komediach, kabaretach) wynika z kontrastu. Dobrze dobrana forma uwydatnia treść, pozwala

ją przyswoić. Patrz też: Zasady doboru form.

Nowa wiedza może stanowić tylko 50% całej wiedzy prezentowanej na zbiórce. Chodzi tu o powtórzenie wiedzy z poprzednich zbiórek, która tylko

w ten sposób może być należycie zapamiętana. Takie jest prawo rządzące ludzką pamięcią. Stara i nowa wiedza i umiejętności mogą być wymieszane

lub też zbiórka może dzielić się na część powtórzeniową (posługiwanie się busolą) i uczącą nowej wiedzy (wykonywanie szkicu marszu). Nie należy po

prostu atakować pamięci zbyt dużą ilością nowych informacji. Z drugiej strony nie należy marnować czasu na ustawiczne powtarzanie starych

wiadomości. Kto się nie rozwija, ten się cofa, bo świat idzie do przodu.

Zastępowy musi również uczestniczyć w zbiórce. To właśnie on będąc starszym bratem, wzorem i wodzem oddziałuje swoją osobowością, postawą,

zachowaniem na harcerzy. Nie poucza, lecz daje przykład i z tego powodu musi obcować z harcerzami. Harcerze naśladują zastępowego, choćby

podświadomie, widząc, że on nie bawi się, sami nie będą się bawić i nie będą traktować tego, co robią, poważnie. Poza tym zastępowy uczestnicząc w

13

zbiórce może lepiej dostrzec jej niedoskonałości i wyciągnąć z nich wnioski, może także lepiej obserwować swoich harcerzy i dzięki temu lepiej

dostrzegać ich potrzeby oraz analizować ich zachowanie.

Zbiórka powinna posiadać stałe elementy. Służą one zwłaszcza obrzędowości, np. obrzędowe rozpoczęcie i zakończenie zbiórki, krąg albo celom

organizacyjnym - rada zastępu (odprawa). Nadają stały rytm życiu zastępu, łączą w jedną całość cykl pracy rocznej, tworzą wrażenie ciągłości i

trwałości, tradycję zastępu.

Konspekt

Jak zapewne się domyślasz, sam plan pracy zastępu nie wystarczy, żeby zbiórka wyszła fajnie – jest zbyt ogólny. Warto więc pisać konspekty,

czyli szczegółowe plany zbiórek. Pomogą Ci one ustrzec się takich sytuacji, kiedy przychodzisz na zbiórkę i nie wiesz co po kolei i jak robić. Dzięki

nim zobaczysz także, co musisz przygotować na każdą zbiórkę, np.: ile wyciąć kartek z zadaniami lub ile kupić balonów. Konspekt pisze się równie

prosto. Chodzi zwyczajnie o wypunktowanie po kolei zajęć. Najlepiej go zrobić tydzień przed zbiórką!

Przykładowy konspekt zbiórki z 21 stycznia:

Temat zbiórki: Symbolika

Cel zbiórki: po zbiórce członkowie zastępu będą znali symbolikę krzyża harcerskiego, lilijki, WOSM i WAGGGS

Przebieg zbiórki:

1. Obrzędowe rozpoczęcie zbiórki – zapalenie swoich świec i przywitanie się.

2. Pląs na rozgrzewkę.

3. Wytłumaczenie zasad gry.

4. Gra =]

5. Omówienie gry – pochwały za wiedzę i sprostowania pomyłek.

6. Obrzędowe zakończenie zbiórki – krąg rady.

Uwagi: Należy zrobić planszę do gry, kostki, kartki z zadaniami do wykonania, rekwizyty do zadań. Przynieść zapałki do świec!

Przeprowadzoną zbiórkę należy podsumować: co się udało, a co nie wyszło? Czy cel został osiągnięty? Podsumowanie zbiórki pozwoli w przyszłości

powtórzyć sukcesy, ominąć błędy (tak, człowiek uczy się na błędach), czyli wyciągnąć pożyteczne wnioski na przyszłość.

14

Nauka w działaniu

Harcerstwo to nie szkoła, nie ma tu miejsca na zakuwanie i definicje. Pewna mądra harcmistrz napisała: Człowiek najlepiej uczy się,

zapamiętuje, jeśli coś robi, ćwiczy, doświadcza, kiedy może eksperymentować. Twoja funkcja wymaga uczenia harcerzy z zastępu - organizujesz

zbiórki, na których pragniesz im przekazać np. wiedzę z terenoznawstwa lub pionierki. Zapomnij o odczytywaniu z kartki dat z dziejów harcerstwa

polskiego, godzinnych wywodach na temat resuscytacji krążeniowo-oddechowej i zastosowaniu defibrylatora. To nie jest działanie – to są nudy.

Załóżmy, że chcesz nauczyć swój zastęp czym jest azymut. Zapewniam Cię, że jeśli powiesz im: „jest to kąt zawarty między północą a

kierunkiem marszu” to nikt nie załapie, o co chodzi. Jak więc przekazać tę umiejętność? Otóż, po zapoznaniu się z definicją, niech harcerze sami

wyznaczą azymut na busoli i udadzą się we wskazanym kierunku – niech działają, eksperymentują, doświadczają. Chcesz zrobić zbiórkę kulinarną? Nie

czytaj w nieskończoność przepisów i wartości odżywczych warzyw, bo zanudzicie się na śmierć. Gotujcie!

A teraz sprawdź się!

Kiedy z powodzeniem nauczysz zastęp rozróżniać poszczególne typy ognisk?

a) wtedy, gdy przyniesiesz na zbiórkę wydrukowane obrazki stożka, pagody i studni z podpisami i każesz zapamiętać

b) wtedy, gdy na zbiórce każdy harcerz będzie mógł własnoręcznie zbudować stożek, pagodę i studnię na podstawie wydrukowanego obrazka

Książeczka pracy zastępu

Zapisujemy w niej ważne informacji o zastępie, opisujemy każdego członka zastępu, np.: jego adres, nr telefonu, przezwisko, zainteresowania,

stopień… Można też wkleić zdjęcie, narysować karykaturę itp. W książce pracy zapisuje się konspekty i pomysły oraz opisuje już przeprowadzone

zbiórki – kto był, co się działo, czy było fajnie, komu należy się pochwała, komu upomnienie. Powinno prowadzić się ją na bieżąco, uzupełniać po

każdej zbiórce zastępu. Książka pracy może być równie dobrze kroniką zastępu i przybierać przeróżne formy: od zwykłego notatnika do zapisków

prowadzonych na kawałkach drewna.

Komunikacja w zastępie

To bardzo ważna rzecz. Po pierwsze chodzi o powiadamianie. To zastępowy zazwyczaj dostaje jakąś informację od drużynowego, którą należy

rozpowszechnić. Mało tego, należy jeszcze dopilnować i dopytać się, czy każdy tę wiadomość odebrał, odczytał. Nikt nie może czuć się poszkodowany!

Po drugie chodzi o rozmowę. Nie da się bez niej obyć, gdyż wtedy tworzą się konflikty i nieporozumienia. Drogi zastępowy – przekazuj informacje

wszystkim sprawiedliwie, rozmawiaj często ze swoimi harcerzami, nie tylko na tematy harcerskie.

15

Przykładowe sposoby powiadamiania zastępu:

- poprzez rozmowę, np. w szkole, na osiedlu,

- poprzez SMS (wówczas poproś o zwrotną informację, czy SMS został odczytany),

- poprzez grupę e-mailową (w tym przypadku również poproś o maila zwrotnego z informacją o odczytaniu wiadomości),

- poprzez grupę/wiadomość zbiorową na Facebooku,

- poprzez forum internetowe.

Sieć alarmowa zastępu to sposób przekazywania informacji od jednego harcerza do drugiego w ustalonej kolejności, np.:

Krzysiek (zastępowy) Janek (podzastępowy) Alan Bartek Michał Kacper Julek Krzysiek (zastępowy)

3.3 UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNE

Bardzo ważne w kontaktach z innymi ludźmi jest Twoje nastawienie. Całkiem inaczej rozmawia się z drugą osobą, kiedy ta nigdy się nie

uśmiecha i ciągle ma ręce skrzyżowane na żebrach, a całkiem inaczej, kiedy druga osoba się uśmiecha i wyciąga do nas dłonie. Wbrew pozorom

postawa ciała, jaką przyjmujemy w danym momencie, jest bardzo istotna i w podświadomości drugiego człowieka dużo znaczy.

Poniżej wypisane są postawy, jakie może przyjmować drugi człowiek oraz co mogą one oznaczać:

postawa otwarta (postawa z wyciągniętymi dłońmi na wysokości żeber) – jest to postawa sygnalizująca gotowość do współpracy, osoba stojąca

w ten sposób wydaje się pewna siebie i godna zaufania

postawa ze złożonymi dłońmi na wysokości żeber oraz pogodynka - gestykulowanie pomaga przy tłumaczeniu innym pewnych zasad,

projektów, poglądów, ukazuje głębsze zainteresowanie danym tematem oraz często odnosi się wrażenie, że osoba gestykulująca wie o czym

mówi. Czasami, aby cały czas nie machać rękami, elegancko możemy złączyć dłonie na wysokości żeber

postawa zamknięta- ręce SKRZYŻOWANE na żebrach. Sygnalizuje brak zaangażowania w daną sytuację, chęć ukrycia się, wskazuje na brak

chęci na współpracę

pochylenie ciała – podczas rozmowy z daną osobą podświadomie pochylamy się w jej stronę (rozmowa ta jest dla nas miła, lubimy tę osobę)

lub odchylamy się od niej (nie chcemy rozmawiać, nie podoba nam się dana rozmowa)

podobieństwo – podczas przebywania w lubianym przez nas towarzystwie podświadomie wykonujemy ruchy i naśladujemy układ ciała naszego

rozmówcy

ukierunkowanie ciała – jeśli chcemy, aby rozmowa była przyjemna i swobodna, nie rozmawiamy z drugim człowiekiem „twarzą w twarz”,

ponieważ to tworzy nieprzyjemne uczucia i może stwarzać wrażenie konfliktu

16

postawa siedząca – nie powinniśmy siedzieć (jeśli nasz rozmówca stoi) w obecności ludzi starszych, nauczycieli, osób o wyższej funkcji,

pozycji lub stopniu, siedzenie w takim momencie wskazuje na brak szacunku

postawa wyprostowana z lekko podniesioną głową- pewność siebie

postawa garbiąca się (głowa skierowana w podłogę) – kompleksy, brak pewności siebie

postawa stojąca z rękoma opartymi na biodrach - pewność siebie

Jeśli rozmawiamy z innymi ludźmi i chcemy stworzyć miłą atmosferę dobrze jest, kiedy okazujemy im szacunek (zawsze i wszędzie), jesteśmy

pewni siebie (lecz nie zbyt pewni siebie) i uśmiechamy się. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo ważny jest uśmiech w odbieraniu drugiego

człowieka. Wielokrotnie uśmiechanie się do pani w okienku, w urzędzie do sprzedawcy, osoby pytającej o drogę przynosi efekty takie iż, dana osoba

chce pomóc, jest miła i zachowuje dobre wspomnienie.

Rozwiązywanie problemów

Najlepiej jest, kiedy zastęp radzi sobie z rozwiązaniem konfliktu we własnym gronie, jednak jeśli zorientujesz się, że problem Cię przerasta, nie

dajesz sobie z nim rady, KONIECZNIE poproś kogoś o pomoc i o rozmowę. Problemy rozwiązuje się za pomocą konwersacji, rozmów, przykładów z

własnego życia i rad. NIE za pomocą krzyku i NIGDY za pomocą agresji i przemocy.

Kompromis - odnajdywanie rozwiązania problemu, kiedy każde ze stron dokona pewnych ustępstw na rzecz innej strony. Rozwiązywanie

problemów za pomocą kompromisu jest jednym z najbardziej powszechnych, uczy wysłuchiwania każdej ze stron, oraz poświęcania się na rzecz

innych.

Ważna jest rozmowa z innymi osobami; z osobami starszymi, kolegami i koleżankami ze szkoły, rodziną, gdyż każda rozmowa czegoś uczy i

pozwala na wprowadzanie nowych rzeczy we własne życie. Często rady ludzi starszych pomagają rozwiązywać wiele problemów, gdyż dorośli

korzystając z własnego doświadczenia, dają mądre wskazówki, jak postępować w naszym codziennym życiu.

KONIEC

~.~

17

SPIS TREŚCI

1. O zastępie ............................................................................................................................................................................................................................ 2

1.1 Zasady działania................................................................................................................................................................................................................. 2

1.2 Obrzędowość...................................................................................................................................................................................................................... 2

2. Zastępowy .......................................................................................................................................................................................................................... 5

2.1 Zastępowy – kto to taki? ................................................................................................................................................................................................... 5

2.2 Obowiązki zastępowego .................................................................................................................................................................................................... 6

3. Co zastępowy powinien wiedzieć? ................................................................................................................................................................................... 7

3.1 Podstawy planowania pracy .............................................................................................................................................................................................. 7

3.2 Zasady dobrej zbiórki ..................................................................................................................................................................................................... 11

3.3 Umiejętności interpersonalne .......................................................................................................................................................................................... 15

Spis treści ............................................................................................................................................................................................................................. 17

Zakończenie ......................................................................................................................................................................................................................... 17

Druhu Zastępowy! Życzę powodzenia w prowadzeniu zastępu. Mam nadzieję, że powyższe rady będą dla Ciebie przydatne. Pamiętaj, że nie da się być

ideałem – mimo to zawsze warto do tego dążyć. Nie zrażaj się porażkami, to normalna rzecz, ważne, żeby próbować. Bycie zastępowym może być

naprawdę fajne! Nie przestawaj się bawić harcerstwem.

Autor poradnika: pwd. Paulina Marzęcka HO (drużynowa 14 SDH „Stacyjka” im. Macieja Bittnera)

Współpraca: sam. Paulina Deczewska i pion. Agata Sławińska (przyboczne 14 SDH „Stacyjka” im. Macieja Bittnera)

HUFIEC ZHP CELESTYNÓW im. Bohaterów Akcji pod Celestynowem