BRAK DOWODÓW.

Podró˝ujàc po Êwiecie w poszukiwaniu tajemniczych

stworzeƒ, znalaz∏em mnóstwo dowodów na ich

istnienie. Nie mog∏em wszak˝e sprawdziç, czy ka˝dy

odrzucony przez nauk´ zwierz kiedyÊ ˝y∏ naprawd´,

czy tylko zagoÊci∏ w ludzkiej wyobraêni. Podejrzewam

na przyk∏ad, ˝e s∏ynny kreteƒski Minotaur w rzeczy-

wistoÊci by∏ bardziej bykiem ni˝ cz∏owiekiem,

nie mam jednak na to niezbitych dowodów.

ROZDZIA¸ I. POTWOROLOGIA.

PRZEDMOWA.W POSZUKIWANIU NIEZWYK¸YCH STWORZE¡.

W1898 roku wyruszy∏em swym statkiem, „Hydrà”, w zaplanowanà na kilkanaÊcie miesi´cy podró˝ odkrywczà.Celem wyprawy by∏o odnalezienie zwierzàt, które do tej pory wymyka∏y si´ uwadze przyrodników i innych uczonych.Stworzenia te dotàd by∏y lekcewa˝àco okreÊlane mianem „legendarnych potworów” lub „mitycznych bestii”, tymczasemku swemu zdziwieniu w ró˝nych zakàtkach Êwiata znalaz∏em ich bardzo wiele – ˝ywych, prawdziwych, rzeczywistych.Swoje obserwacje, opisy i znaleziska zgromadzi∏em w tym oto tomie, który teraz oddaj´ do ràk czytelników z nadziejà,

˝e stanie si´ on przyczynkiem do rozwoju nowej szlachetnej dziedziny wiedzy – potworologii.

OBSERWACJESTARO˚YTNYCH PISARZY.

OpowieÊci o takich zwierz´tach, jak gryfy czy jednoro˝ce,

uwiecznione przez staro˝ytnych pisarzy, m.in. Pliniusza,

do niedawna uwa˝ano za nieprawdziwe pog∏oski wynikajàce

z pomylenia stworów mitycznych z gatunkami obserwowa-

nymi na co dzieƒ (zob. po prawej). Jednak˝e – co zamierzam

wykazaç – staro˝ytni obserwatorzy mogli mieç racj´.

NOWOCZESNY SPRZ¢T.

Dzi´ki post´powi nauka korzysta dzisiaj ze sprz´tu, który

pozwala bli˝ej poznaç wiele „mitycznych” stworzeƒ, co jeszcze

niedawno by∏o zadaniem niewykonalnym. Przyk∏adem jest

nowoczesny skafander nurka, dzi´ki któremu mo˝na stanàç

oko w oko z mieszkaƒcami morskich g∏´bin.

UWAGA NA SZARLATANÓW.

Gryf lubi mocny, pokrzepiajàcysen. JeÊli go obudzimy, zapewnenie b´dzie z tego zadowolony.

Mo˝na bez obawsiedzieç obok ogonagryfa, byle go tylko

za niego nie ciàgnàç!

Jak wiele innych tak zwanych potworów, gryf jestzwierz´ciem skrytym i spokojnym. Ujrzawszygo, warto jak najszybciej sporzàdziçniezb´dne notatki i szkice, poniewa˝ju˝ po chwili gryf zapewnezniknie nam z oczu.

Zwierz mityczny: mongolski krwio˝erczy pe∏zak Zwierz prawdziwy: ˝mij (gatunek smoka)

Zwierz podobno mityczny: jednoro˝ec Zwierz prawdziwy: nosoro˝ec

NIEKTÓRE dziwne stworzenia niewàtpliwie mieszkajà

wy∏àcznie w ludzkiej wyobraêni. Przyk∏adem mo˝e

byç fioletowy, po˝erajàcy ludzi pot´˝ny robak,

zwany krwio˝erczym pe∏zakiem, rzekomo mieszkajàcy

w Mongolii. Ludzie, którzy go podobno „widzieli”,

przypuszczalnie dostrzegli z daleka umykajàcego ˝mija,

a odleg∏oÊç sprawi∏a, ˝e nie zobaczyli ∏ap tego azjatyc-

kiego smoka. Z kolei jednoro˝ec jest jak najbardziej

prawdziwy, choç niejednokrotnie bywa mylony z noso-

ro˝cem. Co prawda niektóre gatunki jednoro˝ca wyglà-

dem przypominajà nieco swego dalekiego afrykaƒskiego

kuzyna, ale zaliczajà si´ do osobnej rodziny ssaków.

Jako naukowiec powa˝nie zajmujàcy si´ potworologià,

musz´ przestrzec spo∏ecznoÊç przyrodników przed

fa∏szywymi „potworami”, które szarlatani pokazujà

publicznoÊci w celu wy∏udzenia pieni´dzy na rzekome

badania. Tak by∏o ze skamienia∏ym szkieletem niejakiego

Hydrargosa, tj. „w∏adcy mórz”, który wystawiono

w saloonie Apollo w Nowym Jorku w 1845 r. Zwierz´

okrzykni´to „najwi´kszym dziwem podmorskiego

Êwiata”. Tymczasem mierzàcy 114 stóp d∏ugoÊci szkielet

okaza∏ si´ dzie∏em paleontologa-samouka i zarazem

sprytnego oszusta, Alberta Kocha. Koch z∏o˝y∏ ogrom-

nego „w´˝a morskiego” z koÊci kilku zeuglodonów,

przedstawicieli wymar∏ego gatunku wieloryba. Ludzie

ch´tnie p∏acili po 50 centów za obejrzenie fa∏szywego

potwora, naukowcy jednak szybko zdemaskowali

oszustwo.

GRYFGryps vulgaris

ZAWARTOÂå .

�Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i

* * W poszukiwaniu niezwyk∏ych stworzeƒ * *Niezwyk∏e zwierz´ta làdowe . . . . . . . . . . . . . . . . ii

* * Jednoro˝ec arabski – Nue – Chimera – Baku –Yeti – Behemot – Salamandra ognista * *

Niezwyk∏e zwierz´ta wodne . . . . . . . . . . . . . . . . iii

* * Kraken – Hippokamp – Wà˝ morski – Lewiatan –Bunyip – Wà˝ jeziorny – Hydrus * *

Niezwyk∏e zwierz´ta latajàce . . . . . . . . . . . . . . . . iv

* * Gryf – Skrzydlaty koƒ – Hipogryf –Rok – Kur upiór – Feniks * *

Pó∏ ludzie, pó∏ zwierz´ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v

* * Harpia – Sfinks – Mantykora –Cyklop – Gorgona – Centaur * *

Gdzie szukaç niezwyk∏ych zwierzàt . . . . Dodatek IPrzydatne zakl´cia i czary . . . . . . . . . Dodatek IIPotworolodzy znani z historii . . . . . . . Dodatek IIIPraca potworologa . . . . . . . . . . . . . . . . . Pos∏owie

Chimera japonicus

O C E A N I N D Y J S K IN�

EW

NW NE

SW SE

S

O C E A NS P O K O J N Y

A Z J A

A U S T R A L I A

A M E R Y K A

P Ó ¸ N O C N A

PO

¸U

DN

IO

WA

A M E R Y K A

M O R Z EA R K T Y C Z N E

O C E A NA T L A N T Y C K I Zwrotnik Raka

RÓWNIK

Gryps vulgaris

Phoenix arabica

Ursus saxum

Chimeraleocapriserpens

Equus volucer

Monoceroshippo

arabicus

Androsphinx volucer

Ko∏o podbiegunowe

ZwrotnikKozioro˝ca

AF

RY

KA

OC

EA

N

SP

OK

OJ

NY

E

UR O P A

MonstrummarsupialisCalamarius immensum draki

Ursussasquatchus

NOTA OD WYDAWCY:

Ta nieukoƒczona mapa, pokazujàca tras´ podró˝y dra Drake’a,

zosta∏a znaleziona wÊród jego rzeczy. Wydawca do∏àczy∏ jà do

ksià˝ki w celu wzbogacenia wiedzy o niezwyk∏ych stworzeniach.

O samej wyprawie wiadomo niewiele, prócz tego, ˝e statek wyruszy∏

z Liverpoolu 10 marca 1898 roku i powróci∏ w ciàgu niespe∏na roku.

Hippo campus

Serpens aquadulcis

Serpensmonstruos

Salamandra ignis

NIEZWYK¸EZWIERZ¢TAÂWIATA

„ H Y D R A ”

Draco occidentalis maritimus

ROZDZIA¸ V. POTWOROLOGIA.

PÓ¸ LUDZIE, PÓ¸ ZWIERZ¢TA.

Zwyczaje stworzeƒ o pó∏ludzkiej naturze do tej pory wymyka∏y si´ naukowym wyjaÊnieniom, a brak zrozumieniaze strony Êwiata nauki sprawia∏, ˝e w niektórych kr´gach negowano istnienie pó∏ ludzi, pó∏ zwierzàt. Jedna z

niepo-twierdzonych teorii zak∏ada, ˝e owe dziwne zwierz´ta zwykle polowa∏y na ludzi i dlatego wykszta∏ci∏ycechy upodabniajàce je do cz∏owieka – ˝eby si´ lepiej kamuflowaç i wzbudzaç zaufanie nieÊwiadomych

Sporzàdzajàc zapiski ze swejpodró˝y odkrywczej odbytejw 1492 roku, KrzysztofKolumb odnotowa∏ spotkaniez syrenami i doda∏, ˝espodziewa∏ si´, i˝ b´dàbardziej uwodzicielskie.Byç mo˝e ujrza∏ nie syreny,lecz manaty.

NIEKTÓRE sfinksy potrafià si´ pos∏ugiwaç ludzkà mowà i fakt ten nie ulega

ju˝ dziÊ wàtpliwoÊci, jako ˝e potwierdzi∏y go udokumentowane doÊwiadczenia

licznych Êmia∏ków. Ku mej najwy˝szej radoÊci zdo∏a∏em potwierdziç, ˝e zwierz´ta

te, podobnie jak smoki, lubujà si´ w zadawaniu arcytrudnych zagadek.

Jadowite kolce, które mantykora wystrzeliwuje z zakoƒczenia ogona, stajà si´ niewidoczne, gdy tylko si´znajdà w powietrzu. Sà tak twarde, ˝e mo˝na je wykorzystaç do zszywania smoczej skóry.

SYRENY I TRYTONY.

Niewiele wiadomo o prawdziwych syrenach i trytonach. Jedynie

nieliczne osoby, które je widzia∏y, prze˝y∏y, by opowiedzieç o spotka-

niu i zaÊwiadczyç, ˝e nie sà to istoty mityczne. Syreni Êpiew dzia∏a na

ludzi hipnotyzujàco – zauroczeni ˝eglarze i rybacy podà˝ajà za nim

w morskie g∏´biny i ju˝ nie wracajà. Syreny nie majà jednak z∏ych

zamiarów; po prostu nie rozumiejà, ˝e ludzie nie mogà oddychaç

pod wodà. I podobnie jak cz∏owiek nie prze˝yje zbyt d∏ugo w mor-

skiej toni bez sprz´tu nurkowego, tak i syrena czy tryton nie majà

szans na przetrwanie na làdzie.

TEORIA EWOLUCJI RÓWNOLEG¸EJ.

Poni˝sza ilustracja przedstawia hipotetyczny rozwój zwierzàt o ludzkich cechach

(na przyk∏adzie sfinksa) zachodzàcy równolegle do ewolucji rodzaju ludzkiego.

Na ka˝dym etapie rozwoju istoty ludzkie mog∏y próbowaç kontaktu ze zwierzem,

nie majàc ÊwiadomoÊci, czym to grozi.

MANTYKORA Mantichora horribilisTO WYJÑTKOWE zwierz´ jest tak samo niebezpieczneod przodu, gdzie w jego paszczy sro˝à si´ trzy rz´dyz´bów, jak i od ty∏u, poniewa˝ z zakoƒczenia ogonacelnie strzela w przeciwnika jadowitymi kolcami.

GNIAZDO: w jaskini. WYMIARY DOROS¸EGO OSOBNIKA: 10 stóp d∏ugoÊci, 6–7 stópwysokoÊci. WYGLÑD: rudy lew z ogonem przypominajàcym zaodw∏ok skorpionaoraz z ludzkà g∏owà wyposa˝onà w straszliwe z´by. ATAKUJE: pazurami,jadowitymi kolcami i z´bami. PO˚YWIENIE: g∏ównie ma∏py i jelenie, ale woli ludzi.

SFINKS Androsphinx volucerSPOÂRÓD trzech znanych gatunków sfinksa tenjako jedyny opanowa∏ ludzkà mow´ i w dodatkuznalaz∏ upodobanie w zadawaniu zagadek. Ka˝dygatunek ma odmian´ skrzydlatà.

GNIAZDO: w cieniu ska∏, a czasami w staro˝ytnych ruinach. WYMIARY DOROS¸EGO

OSOBNIKA: 6 stóp d∏ugoÊci, 3–5 stóp wysokoÊci. WYGLÑD: ma lwie cia∏o i ludzkàg∏ow´. ATAKUJE: pazurami i zagadkami. PO˚YWIENIE: uwielbia ludzkie mi´so, alenie rzuca si´ na cz∏owieka, który wygra z nim pojedynek na zagadki.

HARPIA Daemon volucerS Y̧NIE z tego, ˝e atakuje podró˝nych podczas popasu –kradnie im prowiant, a je˝eli czegoÊ nie zdo∏a porwaç,zanieczyszcza to swoimi cuchnàcymi odchodami. Ktowybiera si´ na spotkanie z harpiami, koniecznie powi-nien si´ zaopatrzyç w porzàdny parasol.

GNIAZDO: w skalnych szczelinach, zwykle wystawione na wiatr. WYMIARY

DOROS¸EGO OSOBNIKA: 5 stóp d∏ugoÊci; rozpi´toÊç skrzyde∏ – 8 stóp. WYGLÑD:

przera˝ajàcy ptak o g∏owie i twarzy wiedêmy. ATAKUJE: szponami i jadowitymi

odchodami, które zrzuca na ludzkie zapasy ˝ywnoÊci, by je zatruç. PO˚YWIENIE:

wszelka padlina i zwierz´ta bli-

skie Êmierci.

Androsphinx – z g∏owà cz∏owieka

Criosphinx – z g∏owà barana

Hierocosphinx – z g∏owà soko∏a

B´dàc w rejonie wyst´powaniaharpii, nale˝y si´ powstrzymaçod urzàdzania popasówi wyciàgania prowiantu.

GATUNKI SFINKSA.

ODPOWIEDZI.

1.˚aba(wykluwasi´jakopozbawionakoƒczynkijanka,potemwyrastajàjejdwietylnenogi,anast´pniedwieprzednie).

2.LiteraS.3.Gwiazdy.4.Jutro.5.S∏ownik.6.Przezi´bienieika˝dàinnàchorob´.7.Sfinks(pierwsza,druga,trzeciaitd.

tolitery,którychnale˝yszukaçwpodanychwyrazach).

8.Rz´sa.

4

DODATEK I. POTWOROLOGIA.

GDZIE SZUKAå NIEZWYK¸YCH ZWIERZÑT.

FOTOGRAFIA.Warto korzystaç z ekscytujàcych mo˝liwoÊci, jakie

daje nam fotografia. Majàc z sobà w terenie aparat, na-

le˝y robiç zdj´cia jak najcz´Êciej, mimo ˝e niezwyk∏e

zwierz´ta na ogó∏ kiepsko wychodzà na fotografii,

a uwiecznione na kliszy, nierzadko wydajà si´ wr´cz

fa∏szerstwami. Fotografujàc, koniecznie trzeba uwa˝aç,

by si´ zbytnio nie zbli˝yç do groênego stworzenia.

NIEZB¢DNY SPRZ¢T.

Nietrudno b´dzie zgromadziç sprz´t potrzebny do ba-

dania niezwyk∏ych stworzeƒ w terenie i do zapisy-

wania notatek z obserwacji. Najwa˝niejsze przedmioty

pokazano poni˝ej. B´dàc na tropie zwierz´cia, trzeba

mieç na uwadze, ˝e z wyjàtkiem najbardziej zacie-

k∏ych drapie˝ców istoty te stronià raczej od spotkaƒ

z ludêmi. Dlatego tropiciel powinien zawsze trzymaç si´

pod wiatr wzgl´dem zwierz´cia, by zwi´kszyç szanse

na spotkanie.

NIEW¸AÂCIWE TRAKTOWANIE ZWIERZÑT.

Nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e wszystkie zwierz´ta nale˝y traktowaç z szacunkiem. Fakt,

˝e salamandra ognista potrafi prze˝yç w wysokich temperaturach, nie oznacza,

˝e mo˝na jà zap´dzaç do ogniska, by potwierdziç t´ znanà oczywistoÊç.

TrudnoÊç obserwowania zwierzàtcz´sto polega na tym, ˝eby si´ nie daçwciàgnàç w zaciek∏e walki stworzeƒb´dàcych zaprzysi´g∏ymi wrogami.

Jak dotàd pu∏apki zastawiane na Wielkà Stop´ nie przynios∏y po˝àdanego rezultatu. Z∏apaç si´ da∏ jedyniepechowy „potworolog”, który sp´dzi∏ w uwi´zieniu a˝ trzy dni, zanim go uwolni∏ przechodzàcy nieopodal traper.

Z odpowiednich materia∏ów bez trudu zbudujemyprzydatnà kryjówk´, z której spokojnie b´dziemymogli obserwowaç niezwyk∏ezwierz´. Powy˝ej pokazano, jakjakulus przegania ze swojegoterytorium smoka kar∏owatego.

Do niedawna w morskie g∏´biny zapuszczali si´ jedynie

po∏awiacze pere∏. DziÊ, kiedy badacze majà do dyspo-

zycji skafander nurka, otwierajà si´ przed nimi nowe,

szerokie mo˝liwoÊci prowadzenia prac podwodnych.

U˝ywajàc skafandra, nale˝y jednak uwa˝aç, bo obcià-

˝one o∏owiem buty nie pozwalajà na zbyt szybkà uciecz-

k´. Spotkanie z ˝ar∏ocznym potworem morskim mo-

˝e si´ skoƒczyç, jak w powiedzeniu: „umar∏ w butach”.

PU¸APKI NA ZWIERZ¢TA.

Rozliczni pseudonaukowcy budujà przemyÊlne pu∏apki,

w które majà nadziej´ z∏apaç takie czy inne niezwyk∏e

zwierz´. JeÊli badacz ma dobre intencje i spore doÊwiad-

czenie, schwytanemu stworzeniu zapewne nie stanie si´

nic z∏ego i wkrótce po ogl´dzinach zwierz wróci na

wolnoÊç. Jednak wi´kszoÊç uczciwych potworologów

zadowala si´ obserwacjami, które mo˝e poczyniç w na-

turalnym otoczeniu zwierz´cia. JeÊli wi´c znajdziemy

pu∏apk´, mo˝emy byç niemal pewni, ˝e zastawi∏ jà

cz∏owiek, który ∏apie niezwyk∏e zwierz´ta dla zysku.

JAKULUSSerpens volucer

OCHRONA ZAGRO˚ONYCH GATUNKÓW.

Potworolog, ˝eby naprawd´ zas∏ugiwaç na miano nieposzlakowanego

naukowca, powinien si´ troszczyç o ochron´ zwierzàt b´dàcych przed-

miotem jego badaƒ. Wiele niezwyk∏ych stworzeƒ jest pi´knych, inne

odznaczajà si´ nieopisanà szpetotà, lecz wszystkie bez wyjàtku sà

rzadkie i zas∏ugujà na ochron´. Je˝eli nie podejmiemy odpowiednich

kroków, liczba szeÊçdziesi´ciu tysi´cy gatunków szybko mo˝e stopnieç

do pi´çdziesi´ciu kilku. Zatem prowadzàc badania, zawsze nale˝y si´

upewniç, ˝e zwierz´ciu nie grozi ˝aden uszczerbek na zdrowiu.

ZASADY TROPIENIA.

Ka˝de z niezwyk∏ych zwierzàt wspomnianych na ni-

niejszych stronicach zostawia po sobie Êlady: tropy,

niezjedzone pozosta∏oÊci ofiar, legendy itp. Wybie-

rajàc si´ na poszukiwanie jakiegokolwiek zwierz´cia,

nale˝y sobie sporzàdziç list´ Êladów, jakie mamy szan-

s´ zobaczyç. Na przyk∏ad w przypadku jakulusa –

skrzydlatego zwierz´cia, które wyglàdem przypomina

nieopierzonego lotop∏aza – warto si´ rozglàdaç za zdo-

byczà nabità na pal oraz za ka∏u˝ami ró˝owych od-

chodów. O aktywnoÊci hydrusa zaÊ Êwiadczà tropy

odciÊni´te w rzecznym mule oraz wygryzione od

Êrodka cia∏a martwych krokodyli.

Wszystkich potworologów nieodmiennie zdumiewa ró˝-norodnoÊç niezwyk∏ych stworzeƒ wyst´pujàcych na ca∏ymÊwiecie. Niektórzy naukowcy szacujà liczb´ niezwyk∏ych ga-tunków na ponad szeÊçdziesiàt tysi´cy. Ka˝da ksià˝ka porusza-

jàca t´ tematyk´ si∏à rzeczy musi byç do pewnego stopnia wy-biórcza. W niniejszym dziele omówi∏em tylko te zwierz´ta,które sam doÊç dok∏adnie pozna∏em. W Dodatkach wspominamzaÊ o tych, które mia∏em okazj´ ujrzeç jedynie przelotnie.

ZWIERZ¢: sargasso

SZCZEGÓ Y̧: 17-letni samiec, 8 stóp

DATA: 18 lutego 1898 roku

LOKALIZACJA: Morze Sargassowe, środkowy

Atlantyk

CZAS: 10 rano

WARUNKI POGODOWE: Słonecznie i ciepło

OBSERWACJE: Wielu naukowców uważa, że

sargasso jest smokiem, lecz sam nie jestem już

dziś tego taki pewien. Ten, który wyskoczył na

nasz pokład, skuszony wodorostową przynętą,

wyglądał raczej jak ogromny skrzydlaty konik

morski i zamiast zionąć ogniem, wypuścił

z pyska strumień fioletowego atramentu.

Odniosłem wrażenie, że nie może oddychać

powietrzem atmosferycznym, toteż wypuściłem

go z powrotem do wody, gdzie szybko zniknął.

Koperty na próbkiEtykiety

O∏ówek do szkicowania

Notatnik

Ró˝negorodzaju sieci

Szpadel