Podstawy komunikacji nauki i technikidr Jan ZającPolitechnika Warszawska, 9. grudnia 2014

Otwarta nauka – budowanie zasięgu badań i publikacji

Lidia Stępińska-Ustasiak

Platforma Otwartej Nauki ICM UW

National Open Access Desk, OpenAIRE

Plan na dziś

• Komunikacja naukowa i promocja dorobku naukowego

• Otwarta nauka i otwarty dostęp - czym są i jak je wykorzystać

• Otwarty dostęp – czy to się opłaca

• Alternatywne metryki

• Zielona i złota – różne drogi otwartego dostępu

• Gratis i libre – różne licencje, różne możliwości

• Kolejny krok w otwartości – otwarte dane badawcze

• Data driven science - „czwarty paradygmat” w rozwoju nauki

Publikowanie w karierze naukowca

Punkty Ocena pracownikaWpływ

Zasięg Parametry brane pod uwagę we wnioskach

grantowych

Indeks H

WidocznośćOcena jednostki naukowej

Cytowania

Publikowanie to nie wszystko

• Jak publikować?

• Jak sprawiać, aby publikacja była widoczna?

• Jak zwiększać szanse na cytowania?

Otwarty dostęp

• Otwarty dostęp do wyników badań naukowych: do literatury

naukowej (artykuły, doktoraty, inne), do danych naukowych

• Otwarty dostęp do materiałów edukacyjnych (skrypty, testy,

ćwiczenia, prezentacje).

„Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać, odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawemcelu – bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych innych niż tezwiązane z uzyskaniem dostępu do samego internetu. Jedynymograniczeniem kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno być zapewnienieautorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac”

Budapest Open Access Initiative, 2002

Zmiany w komunikacji naukowej - przyczyny

Słabościtradycyjnego

systemudystrybucjipublikacji

naukowych

Rozwój nowychtechnologii

Potrzebaszybszej, bardziej

efektywnej ibardziej

globalnejwymiany wiedzy

Rozwój otwartego

dostępu

Otwarty dostęp a rozwój nauki

Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007):

1 Empiryczny – opis zjawisk naturalnych(ostatnie tysiaclecia)

2 Teoretyczny – budowa modeli i uogólnien(ostatnie stulecia)

3 Obliczeniowy – symulacje złozonych zjawisk(ostatnie dekady)

4 Eksploracja danych – badania „data-intensive”, w tym

analiza maszynowa(ostatnie lata)

Komunikacja naukowa na świecie – kierunki zmian

• Otwarte publikacje

• Otwarte dane badawcze

● Alternatywne metryki

● Media społecznościowe

● Blogi naukowe

● Webometria

● Otwarte recenzje

Otwarta nauka to nie tylko otwarty dostęp

• Otwarty dostęp do publikacji

• Otwarte dane badawcze

• Open notebook science

• Otwarty proces peer review

• Nauka obywatelska

Dlaczego otwarty dostęp zdobywa popularność

Naukowcy

• Zwiększenie dostępności, widoczności i łatwości wyszukiwania publikacji naukowych

• Zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji naukowych

• Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej

Nauka

• Ułatwienie i przyśpieszenie procesu komunikacji naukowej

• Umiędzynarodowienie wyników badań I współpracy

Instytucje

naukowe

• Ułatwienie procedur zarządzania wiedzą i jej ewaluacji

• Promocja osiągnięć pracowników instytucji

Instytucje finansujące

• Zwiększenie zwrotu z inwestycji w badania naukowe

• Promocja instytucji prowadzących i finansujących badania naukowe

Społeczeństwo

• Ułatwienie współpracy między różnymi podmiotami

• Umożliwienie dostępu do treści naukowych osobom i instytucjom spoza środowiska naukowego: lekarzom, nauczycielom

Opinie na temat otwartego dostępu

Otwarty dostęp zwiększa efektywność obiegu informacji naukowej - 88,6%

Otwarty dostęp zwiększa liczbę cytowań publikacji naukowych -79,1%

Otwarty odstęp zwiększa widoczność polskiej nauki w świecie - 65%

Otwarty dostęp ułatwia on współpracę naukową - 77,6%

Otwarty dostęp jest niekorzystny dla wydawnictw naukowych -37,8%

Otwartego dostępu nie można pogodzić z prestiżem publikacji -16,2%

Otwarty dostęp zwiększa ryzyko plagiatów – 11,9%

Źródło: raport „Otwarta nauka w Polsce 2014”, Platforma Otwartej Nauki, Warszawa 2014.

Narzędzia realizacji otwartego dostępu

• Otwarte czasopisma – złota droga

• Otwarte repozytoria – zielona droga

Obie powyższe drogi wzajemnie się uzupełniają.

Czy wystarczy dostęp darmowy?

Gratis vs. Libre

Gratis vs. Libre

• Gratis:

„Darmowy i otwarty dostęp –rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa”

• Libre

„Wolny i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nie naruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji”

Maksymalizuj widoczność

• Publikacja w otwartym czasopiśmie

• Umieszczenie pracy w repozytorium

• Promowanie w mediach społecznościowych

• Współpraca z dziennikarzami

• Upowszechnianie treści przez serwisy dla naukowców –https://www.academia.edu, www.researchgate.net, http://www.mendeley.com,

• Udostępnianie danych badawczych: figshare, ZENODO

Otwartość w nauce na świecie• Otwarty dostęp do wiedzy jest istotnym elementem polityk instytucji

naukowych oraz finansujących badania, a coraz częściej również rządów iorganizacji międzynarodowych.

• Otwartość jest wdrażana przez najlepsze uczelnie, takie jak Harvard, Princeton, MIT czy Politechnika Federalna w Zurychu, które uznają, żeułatwia ona współpracę, promuje osiągnięcia naukowe i wzmacnia rolęnauki w rozwoju gospodarczym.

• Instytucje finansujące badania coraz częściej wymagają, aby efektyfinansowanych przez nie projektów były dostępne w sposób otwarty; (National Institutes of Health, Wellcome Trust i brytyjskie Research Councils.)

• Rozwiązania dotyczące otwartości są też przyjmowane na szczeblurządowym, np. w USA, Argentynie czy Hiszpanii.

Polityki otwartego dostępu (otwarte mandaty) na świecie

• Uniwersytet Harvarda

• Massachussetts Institute of Technology

• Princeton University

• Eidgenössische Technische Hochschule Zürich

• National Institutes of Health

• Wellcome Trust

• UK Research Councils

• European Research Council

• Komisja Europejska

Platforma Otwartej Nauki ul. Prosta 69, 00 ― 838 Warszawa tel: +48 (22) 874 94 29

Bohaterowie w historii otwartego dostępu

● Timothy Gowers

● Randy Schekman

Wspieranie otwartego dostępu przez Komisję Europejską

• W ramach projektów DRIVER i DRIVER-II (13 partnerów) orazOpenAIRE i OpenAIREplus (38 partnerów) Komisja Europejska stale –od roku 2006 aż do chwili obecnej – finansuje rozwójogólnoeuropejskiej infrastruktury repozytoryjnej.

• Jednocześnie, w ramach tych samych projektów, KE zapewniawsparcie dla społeczności naukowej w Europie we wdrażaniuotwartego dostępu do zasobów naukowych.

Wdrażanie otwartego dostępu w Europie

● 2008 Komisja Europejska uruchamia Pilotaż Open Access dlaSiódmego Programu Ramowego.

● 2012 Komisja Europejska zapowiada otwarty dostęp do wszystkichpublikacji powstających w ramach programu Horyzont 2020 orazzobowiązuje kraje członkowskie do przygotowania narodowychstrategii wdrożenia otwartego dostępu.

● 2013 Komisja Europejska wprowadza obowiązek otwartej publikacjiartykułów w programie H2020 oraz pilotaż otwartych danych.

Otwarty dostęp w Polsce w liczbach

• Prawie połowa (49%) spośród niemal 2000 czasopism punktowanych z wykazu MNiSW udostępnia swoje bieżące numery bezpłatnie w internecie.

• Wzrasta popularność praktyk otwartościowych wśród badaczy: 59% przebadanych naukowców przynajmniej raz udostępniło w sposób otwarty swoją pracę, choć tylko niespełna 12% z nich robi to regularnie.

• 74% respondentów popiera udostępnianie w sposób otwarty wyników wszystkich badań naukowych finansowanych ze środków publicznych.

• Powstają pierwsze repozytoria instytucjonalne i dziedzinowe, w których naukowcy mogą umieszczać swoje prace (artykuły, książki, rozprawy doktorskie czy raporty) – jest ich obecnie 22.

Otwartość – udostępnianie publikacji

Praktyki publikacyjne

Korzystanie z publikacji naukowych

Otwarte czasopisma

Otwarte czasopisma

Otwarte repozytoria •23 repozytoria

•2 repozytoria dziedzinowe (najnowsze – Lectorium)

Jak Platforma Otwartej Nauki wspiera OD

Jak

● Działamy na rzecz zwiększenia dostępności, widoczności i oddziaływania dorobku polskich naukowców.

● Wspieramy badaczy, wydawców czasopism i instytucje naukowe w dzieleniu się wiedzą

● Analizujemy komunikację naukową i przygotowujemy rozwiązania dla otwartej nauki.

W jaki sposób

● Organizujemy konferencje i szkolenia (bezpłatne, dla środowiska akademickiego)

● Publikujemy: analizy, opracowania, raporty

● Służymy doradztwem dla naukowców i instytucji

● Opracowujemy rozwiązania infrastrukturalne i prawne

Narzędzia przydatne dla naukowca

Publikacje

● "Przewodnik po otwartej

nauce"

● „Otwarty dostęp” Peter Suber

● Poradnik omawiający

problematykę praw autorskich:

"Otwarty dostęp do publikacji

naukowych. Kwestie prawne"

Pomocnik Prawny PON

Repozytorium CeON

● Daje polskim naukowcom możliwość prostego i szybkiego umieszczenia prac naukowych w otwartym dostępie.

● Z tej możliwości skorzystało 3333 autorów, którzy udostępnili 4697 prac, w tym 3533 artykuły, 696 książek, 18 doktoratów, 117 materiałów konferencyjnych i 50 raportów

● Dzięki temu ich publikacje są lepiej widoczne, łatwiejsze do wyszukiwania oraz częściej czytane i cytowane.

Biblioteka Nauki

● To serwis, w którym we współpracy z bazami bibliograficznymi udostępniamy polskie czasopisma naukowe.

● 72 000 artykułów z 400 czasopism jest już bezpłatnie i natychmiast dostępnych dla każdego

● Publikacje przydatne w pracy naukowej i dydaktyce

Otwórz Książkę

● To cyfrowa kolekcja publikacji naukowych.

● 213 autorów z różnych dziedzin udostępniło ponad 300 książek, które można pobrać lub przeczytać w serwisie

● Najbardziej popularne mają ponad 10 000 pobrań

Przydatne linki• http://otwartanauka.pl

• http://pomocnik.pon.edu.pl

• http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje

• http://otworzksiazke.pl

• https://depot.ceon.pl/

• http://bibliotekanauki.ceon.pl

• http://centrumcyfrowe.pl/projekty/biblioteka-otwartej-nauki/

• http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/index.php

• http://ekulczycki.pl/

• https://prezi.com/pdfsuyil5hzy/otwarty-dostep-do-publikacji-naukowych-a-ewaluacja-osob-i-jednostek/

Dziękuję!Kontakt: l.stepinska-ustasiak@icm.edu.pl

Prezentacja jest dostępna na licencji Creative Commons– Uznanie autorstwa 3.0 Polska (http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode)