Otwarty dostęp Michał Starczewski

Lidia Stępińska-UstasiakPlatforma Otwartej Nauki ICM UW

Plan na dziś

• O nas

• Otwarty dostęp w teorii i praktyce

• Otwartość na świecie

• Polska – gdzie jesteśmy

• Gdzie szukać dalszych informacji

Platforma Otwartej Nauki

• centrum kompetencji w zakresie otwartych modeli komunikacji naukowej i dystrybucji wiedzy

• ośrodek oferujący rozwiązania i narzędzia umożliwiające wdrażanie tych modeli

• cyfrowa kolekcja polskich publikacji naukowych

ICM w projektach europejskich

• Europejska Sieć Tematyczna Communia

• Sharing Knowledge: Open access repositories in the V4 countries

• EuDML: The European Digital Mathematics Library

• Seria projektów dotyczących repozytoriów w Europie oraz

europejskiej infrastruktury otwartego dostępu, od 2005 roku do dziś:

DRIVER, DRIVER-II (Digital Repository Infrastructure Vision for

European Research), OpenAIRE, OpenAIREplus, OpenAIRE2020

• Infrastuktura

• National Open Access Desk – wszechstronne wsparcie

społeczności akademickiej i instytucji naukowych we

wprowadzaniu otwartego dostępu, ze szczególnym

uwzględnieniem zaleceń Komisji Europejskiej

• FOSTER – europejski projekt szkoleniowy w zakresie otwartej nauki

Jak PON wspiera otwarty dostęp

• Działamy na rzecz zwiększenia dostępności, widoczności i oddziaływania dorobku polskich naukowców.

• Wspieramy badaczy, wydawców czasopism i instytucje naukowe w dzieleniu się wiedzą

• Analizujemy komunikację naukową i przygotowujemy rozwiązania dla otwartej nauki (ekspertyzy, raporty).

• Realizujemy szkolenia dla wszystkich wymienionych grup

Open Access rewolucja w dostępie

Publikowanie w karierze naukowca

Punkty Ocena pracownikaWpływ

Zasięg Parametry brane pod uwagę we wnioskach

grantowych

Indeks H

WidocznośćOcena jednostki naukowej

Cytowania

Skala

1665 2015

• 28 000 czasopism naukowych

• 1,5 miliona artykułów naukowych rocznie

• Tysiące wydawców naukowych na świecie

Dlaczego zmienia się komunikacja w nauce?

Ograniczeniatradycyjnego

systemudystrybucjipublikacji

naukowych

Rozwój nowychtechnologii

Potrzebaszybszej, bardziej

efektywnej ibardziej

globalnejwymiany wiedzy

Rozwój otwartego

dostępu

Alternatywne metryki

Media społecznościowe

Blogi naukowe

Webometria

Otwarte recenzje

Otwarte publikacje

Otwarte dane badawcze

„Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać, odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu – bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych innych niż te związane z uzyskaniem dostępu do samego internetu. Jedynym ograniczeniem kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno być zapewnienie autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac”

Budapest Open Access Initiative, 2002

Otwarty dostęp – gdzie jesteśmy

• Peter Suber w książce „Otwarty dostęp” (The MIT Press, Cambridge–London 2012), nazwał Open Access rewolucją w dostępie.

• Dziś otwarty dostęp nie stanowi już rewolucji –staje się sukcesywnie standardem komunikacji naukowej na świecie

12

Narzędzia realizacji otwartego dostępu

Złota droga:otwarte czasopisma i książki

Zielona droga:otwarte repozytoria naukowe

Otwarty dostęp – częste pytaniaCzy autorzy artykułów muszą płacić?

Otwarty dostęp – częste pytaniaCzy otwarty dostęp naraża mnie, że moja praca zostanie splagiatowana?

Otwarty dostęp – częste pytaniaCzy otwarty dostęp do mojego artykułu uniemożliwi mi patentowanie?

Otwarty dostęp – częste pytaniaCzy da się pogodzić otwarty dostęp z jakością i prestiżem publikacji?

Opinie o otwartym dostępie wg. raportu „Otwarta nauka w Polsce 2014. Diagnoza”

1924 = liczba polskich

punktowanych czasopism naukowych;

947, czyli 49% udostępnia

bezpłatnie bieżące numery w Internecie.

Dlaczego otwarty dostęp zdobywa popularność?

Naukowcy

• Zwiększenie dostępności, widoczności i łatwości wyszukiwania publikacji naukowych

• Zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji naukowych

• Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej

Nauka

• Ułatwienie i przyśpieszenie procesu komunikacji naukowej

• Umiędzynarodowienie wyników badań i współpracy

Instytucje

naukowe

• Ułatwienie procedur zarządzania wiedzą i jej ewaluacji

• Promocja osiągnięć pracowników instytucji

Instytucje finansujące

• Zwiększenie zwrotu z inwestycji w badania naukowe

• Promocja instytucji prowadzących i finansujących badania naukowe

Społeczeństwo

• Ułatwienie współpracy między różnymi podmiotami

• Umożliwienie dostępu do treści naukowych osobom i instytucjom spoza środowiska naukowego: lekarzom, nauczycielom

Zmiany w sposobie uprawiania nauki

Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007):

1 Empiryczny – opis zjawisk naturalnych(ostatnie tysiaclecia)

2 Teoretyczny – budowa modeli i uogólnień(ostatnie stulecia)

3 Obliczeniowy – symulacje złożonych zjawisk(ostatnie dekady)

4 Eksploracja danych – badania „data-intensive”, w tym

analiza maszynowa(ostatnie lata)

Gratis vs. Libre

• Gratis:

„Darmowy i otwarty dostęp –rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa”

• Libre

„Wolny i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nie naruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji”

Otwarty dostęp na świecie…zajmuje coraz silniejszą pozycję.

Otwartość w nauce na świecie• Otwarty dostęp do wiedzy jest istotnym elementem polityk instytucji

naukowych oraz finansujących badania, a coraz częściej również rządów i organizacji międzynarodowych.

• Otwartość jest wdrażana przez najlepsze uczelnie, takie jak Harvard, Princeton, MIT czy Politechnika Federalna w Zurychu, które uznają, że ułatwia ona współpracę, promuje osiągnięcia naukowe i wzmacnia rolę nauki w rozwoju gospodarczym.

• Instytucje finansujące badania coraz częściej wymagają, aby efekty finansowanych przez nie projektów były dostępne w sposób otwarty; (National Institutes of Health, Wellcome Trust i brytyjskie ResearchCouncils.)

• Rozwiązania dotyczące otwartości są też przyjmowane na szczeblu rządowym, np. w USA, Argentynie czy Hiszpanii.

Polityki otwartego dostępu (otwarte mandaty) na świecie

• Uniwersytet Harvarda• Massachussetts Institute of Technology• Eidgenössische Technische Hochschule Zürich• National Institutes of Health• Wellcome Trust• UK Research Councils• European Research Council• Komisja Europejska• OTKA – największa węgierska agencja finansująca badania• …

Politechnika w Zurichu (ETH Zurich)• ETH Zurich zakłada, że powstałe w ramach uczelni wyniki badań będą

upowszechniane tak szeroko jak to możliwe wykorzystując zasady otwartego dostępu

• ETH jest sygnatariuszem Deklaracji Berlińskiej (2006)• ETH Zurich wprowadziła politykę otwartego dostępu w 2008 roku i wymaga od

pracowników oraz doktorantów umieszczania wszystkich artykułów (postprint) w repozytorium instytucjonalnym (ETH E-Collection) o ile nie ma ograniczeń prawnych.

• ETH oczekuje również, że tam gdzie jest to możliwe, pracownicy zachowają prawa autorskie

• ETH zachęca do publikowania w czasopismach Open Access i pokrywa część kosztów (pracownicy publikują bez opłat w czasopismach otwartych wydawców takich jak PLOS, Frontiers, MDPI, Copernicus, Springer Open/Biomed Central

• Źródło: https://www.library.ethz.ch/en/ms/Open-Access-at-ETH-Zurich/ETH-Zurich-s-Open-Access-Policy

National Institutes of Health

• NIH wymaga, by wszyscy badacze korzystający ze środków NIH udostępniali poprzez National Library of Medicine PubMed Central elektroniczną wersję ostatecznej, recenzowanej wersji artykułu przyjętego do publikacji (preprint), nie później niż 12 miesięcy od oficjalnej daty publikacji

• Artykuły dostępne w PubMed Central są zintegrowane z bazami danych Genbank and PubChem.

• „Polityka otwartego dostępu pozwala NIH lepiej monitorować, rozwijać i eksplorować portfolio rezultatów badań sfinansowanych przez podatników w sposób bardziej efektywny oraz trwale je archiwizować”

• Źródło: http://publicaccess.nih.gov/FAQ.htm#4003

Wspieranie otwartego dostępu przez Komisję Europejską

• W ramach projektów DRIVER i DRIVER-II oraz OpenAIRE iOpenAIREplus Komisja Europejska stale – od roku 2006 aż do chwiliobecnej – finansuje rozwój ogólnoeuropejskiej infrastrukturyrepozytoryjnej.

• Jednocześnie, w ramach tych samych projektów, KE zapewniawsparcie dla społeczności naukowej w Europie we wdrażaniuotwartego dostępu do zasobów naukowych.

Wdrażanie otwartego dostępu w Europie

● 2008 Komisja Europejska uruchamia Pilotaż Open Access dla Siódmego Programu Ramowego.

● 2012 Komisja Europejska zapowiada otwarty dostęp do wszystkich publikacji powstających w ramach programu Horyzont 2020 oraz zobowiązuje kraje członkowskie do przygotowania narodowych strategii wdrożenia otwartego dostępu.

● 2013 Komisja Europejska wprowadza obowiązek otwartej publikacji artykułów w programie H2020 oraz pilotaż otwartych danych.

Otwarty dostęp w Polsce…rozwija się poprzez różnorodne oddolne inicjatywy

Otwarty dostęp w Polsce – działania systemowe

• W lipcu 2013 roku PAN i KRASP podpisały wspólną deklarację dotyczącą otwartego dostępu, w której rekomendują model repozytoryjny

• Trwają realizowane przez MNiSW konsultacje planu wdrożenia otwartego dostępu w Polsce, w które zaangażowane jest szereg instytucji w tym Narodowe Centrum Nauki.

Czy polskim naukowcom brakuje narzędzi otwartego dostępu?…czasopism i repozytoriów.

Otwarte czasopisma

Otwarte repozytoria •24 repozytoria

•1 repozytorium dziedzinowe – Lectorium

Serwisy i narzędzia

Pomocnik Prawny PON

Wybrane publikacje● Ekspertyza „Wdrożenie i promocja

otwartego dostępu do treści naukowych i

edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfika

polska”

● "Przewodnik po otwartej nauce"

● „Otwarty dostęp” Peter Suber

● Poradnik omawiający problematykę praw

autorskich: "Otwarty dostęp do publikacji

naukowych. Kwestie prawne"

Raporty PON

Pakiet repozytoryjny

• Zawiera gotową do instalacji polską wersję otwartego oprogramowania Dspace

• W pakiecie dostępne są również takie dokumenty prawne, jak:1) memorandum dotyczące wprowadzenia otwartego mandatu wobec publikacji naukowych;2) wzór regulaminu korzystania z repozytorium;3) wzór umowy licencyjnej niewyłącznej, z którego autorzy mogą korzystać w kontaktach z wydawcami.

Serwisy

Biblioteka Nauki ●To serwis, w którym we współpracy z bazami bibliograficznymi udostępniamy polskie czasopisma naukowe.

●86 000 artykułów z 440 czasopism jest już bezpłatnie i natychmiast dostępnych dla każdego

●Publikacje przydatne w pracy naukowej i dydaktyce

Otwórz Książkę●To cyfrowa kolekcja publikacji naukowych.

● 251 autorów z różnych dziedzin udostępniło ponad 384 książek, które można pobrać lub przeczytać w serwisie

●Najbardziej popularne mają ponad 10 000 pobrań

Repozytorium CeON5434 prace, w tym:

• 4121 artykułów,

• 799 książek,

• 23 doktoraty,

• 128 materiałów konferencyjnych

• 55 raportów

Agregator CeONWspólny punkt dostępu do zasobów polskich otwartych repozytoriów.

Zapewnia

• większą widoczność,

• szerszą dostępność

• łatwiejsze wyszukiwanie.

Newsletter PON http://pon.edu.pl/index.php/newsletter

Konferencja „Open Reserach Data: Implications for Science and Society

• Dane badawcze są coraz częściej wymieniane jako jeden z najważniejszych zasobów powstających w działalności naukowej

• Wszędzie na świecie bezpieczna archiwizacja i otwarte udostępnianie danych stają się coraz istotniejszym elementem polityki naukowej.

• 28-29 BUW stanie się miejscem europejskiej debaty na temat otwartości danych badawczych

• Patronatem objęły wydarzenie Research Data Alliance, OpenAIRE - projekt zainicjowany przez Komisję polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, OECD oraz CODATA.

• http://ord2015.pon.edu.pl/

Przydatne linki• http://otwartanauka.pl

• http://pomocnik.pon.edu.pl

• http://pon.edu.pl/index.php/nasze-publikacje

• http://otworzksiazke.pl

• https://depot.ceon.pl/

• http://bibliotekanauki.ceon.pl

• https://prezi.com/pdfsuyil5hzy/otwarty-dostep-do-publikacji-naukowych-a-ewaluacja-osob-i-jednostek/

Dziękuję!

Kontakt: m.starczewski@icm.edu.pll.stepinska-ustasiak@icm.edu.pl

Prezentacja jest dostępna na licencji Creative Commons– Uznanie autorstwa 3.0 Polska (http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode)