Przyroda a zmiany klimatu

Zmiany zasięgów

Wędrówki

Gatunki zwierząt i roślin od zawsze podążały za zmieniającym się klimatem. Badania wskazują, że blisko połowa gatunków zmieniła swój zasięg bądź zachowanie pod wpływem zmian klimatycznych, które dokonały się na przestrzeni ostatnich 140 lat.

Dlaczego?

Gdy obszar, na którym występują rośliny staje się dla nich nieprzyjazny – na przykład za sucho im w lecie czy za chłodno w zimie – przestają tam rosnąć. Gdy nowe tereny okazują się przydatne do zasiedlenia, rośliny dość szybko je kolonizują. Również zwierzęta wędrują za przemieszczającym się źródłem pożywienia i w poszukiwaniu lepszych siedlisk.

Przykładem takiej reakcji roślin i zwierząt na zmieniające się warunki pogodowe jest ich migracja.

Klimat a zasięg

Obecne zmiany klimatu również powodują zmiany zasięgu gatunków. Zmiany te są zaskakująco szybkie. Dla przykładu, w ostatnim stuleciu europejskie motyle przesunęły swe zasięgi na północ o 35-240 km. Zmiany takie zaobserwowano we wszystkich grupach zwierząt i roślin, zarówno w ekosystemach wodnych, jak i lądowych.

Polska i Europa

To zjawisko dotyczy także naszego kraju i kontynentu. Dość powiedzieć, że w XX wieku klimat w Europie uległ ociepleniu 0,8 °C. Niby niewiele ale oznacza to, że współczesne temperatury są takie same jak te, które sto lat temu panowały na terenach oddalonych o 120 km na południe.

Przykładowo:

Motyl Czerwończyk uroczek (Lycaena tityrus), przekroczył w 1998 roku granice Estonii, by już po ośmiu latach skolonizować ją w całości i dotrzeć do Bałtyku. Tempo jego inwazji jest znacznie szybsze od przeciętnego tempa (ok. jeden kilometr na rok), w jakim zasięg występowania zwierząt przesuwa się na północ.

Czerwończyk uroczek (samiec) Czerwończyk uroczek (samica)

Problemy

Jednakże wielu gatunkom trudno jest podążać za ocieplającym się klimatem w poszukiwaniu lepszych siedlisk. Współczesny krajobraz jest pełen barier utrudniających migracje: dróg, miast i obszarów rolniczych, trudnych do przekroczenia dla leśnych zwierząt. W konsekwencji żyją one na niewielkich, odciętych od siebie obszarach. Zmiana klimatu zmusza zwierzęta do migracji poprzez nieprzyjazne środowiska. Często nie są w stanie opuścić swoich siedlisk bądź giną podczas wędrówki (np. żaby na drogach). Jest to jedno z poważniejszych zagrożeń dla wielu gatunków zwierząt zamieszkujących Polskę.

Nowe gatunki

Naturalną konsekwencją zmian zasięgów jest pojawianie się w naszym kraju nowych, południowych gatunków. Obecność niektórych z nich może budzić zaniepokojenie, zwłaszcza jeśli są szkodnikami upraw bądź roznoszą choroby. Warto jednak pamiętać, że zmiana średniej rocznej temperatury nie musi oznaczać masowego pojawienia się malarii czy żółtej febry w Polsce.

Współczesny krajobraz z nowoczesnym rolnictwem, ludnością mieszkającą w miastach, a przede wszystkim powszechna opieka zdrowotna i ogólna jakość życia sprawiają, że wystąpienie tych plag jest mało prawdopodobne.

Dobre strony

Zmiana klimatu to nie tylko zagrożenie utratą naszych dawnych, rodzimych gatunków. Przykładowo gatunki chronione tj. np. pająk tygrzyk stają się coraz bardziej pospolite. W wyniku zmian klimatu także inne, kiedyś rzadkie i objęte ochroną organizmy, spotykane do tej pory tylko na południu Polski, zwiększają swą liczebność i zasięg. Jednym z wielu przykładów może być modliszka zwyczajna czy też właśnie tygrzyk paskowany.

Łukasz Zawiski IIIb MMXIII/MMXIV